تفسیر روایی سوره روم

تفسیر روایی سوره روم

ثواب قرائت

1

(روم/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَهَا کَانَ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ عَشْرُ حَسَنَاتٍ بِعَدَدِ کُلِّ مَلَکٍ یُسَبِّحُ اللَّهَ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ أَدْرَکَ مَا ضَیَّعَ فِی یَوْمِهِ وَ لَیْلَتِه.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را تلاوت کند، به تعداد هر فرشته‌ای که در زمین و آسمان خدا را تسبیح می‌گوید، ده حسنه برایش نوشته می‌شود و هرچه را در یک شبانه روز از دست داده باشد، به دست می‌آورد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص430

المصباح للکفعمی، ص440/ البرهان/ نورالثقلین

2

(روم/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ کَتَبَهَا وَ جَعَلَهَا فِی مَنْزِلِ مَنْ أَرَادَ مِنَ النَّاسِ، اعْتَلَّ جَمِیعُ مَنْ فِی ذَلِکَ الْمَنْزِلِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس آن را بنویسد و آن را در خانه‌ی هرکس که بخواهد قرار دهد، همه‌ی افرادی که در آن خانه‌اند بیمار می‌شوند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص430

البرهان

3

(روم/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ مَنْ کَتَبَهَا فِی قِرْطَاسٍ وَ مَحَاهَا بِمَاءِ الْمَطَرِ وَ جَعَلَهَا فِی ظَرْفٍ مُطَیَّنٍ، کُلُّ مَنْ شَرِبَ مِنْ ذَلِکَ الْمَاءِ یَصِیرُ مَرِیضاً وَ کُلُّ مَنْ غَسَلَ وَجْهَهُ مِنْ ذَلِکَ الْمَاءِ، یَظْهَرُ فِی عَیْنِهِ رَمَدٌ کَادَ أَنْ یَصِیرَ أَعْمَی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس آن را در قرطاسی (کاغذی) بنویسد و با آب باران بشوید و آب را در ظرفی سفالی بریزد، هرکس از آن آب بخورد، بیمار می‌شود و هرکس صورتش را با آن آب بشوید، مبتلا به چشم درد می‌شود به‌گونه‌ای که گویی نزدیک است کور گردد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص430

البرهان

4

(روم/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أبی بَصیر عَنْ أبِی عَبْدِاللهِ (علیه السلام) قالَ: مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الْعَنْکَبُوتِ وَ الرُّومِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ لَیْلَهًَْ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ فَهُوَ وَ اللَّهِ یَا بَا مُحَمَّدٍ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ وَ لَا أَسْتَثْنِی فِیهِ أَبَداً وَ لَا أَخَافُ أَنْ یَکْتُبَ اللَّهُ عَلَیَّ فِی یَمِینِی إِثْماً وَ إِنَّ لِهَاتَیْنِ السُّورَتَیْنِ مِنَ اللَّهِ مَکَاناً.

امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: هرکس سوره‌ی عنکبوت و روم را در شب بیست‌وسوّم ماه رمضان تلاوت کند به خدا سوگند که او اهل بهشت است و هرگز کسی را از این سخن استثنا نمی‌کنم و ترس آن ندارم که خداوند بر سوگند من گناهی بنویسد و به‌راستی این دو سوره در نزد خدا جایگاهی بلند دارند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص430

بحار الأنوار، ج89، ص287/ نورالثقلین

آیه الم [1]

الم

آیه غُلِبَتِ الرُّومُ [2]

رومیان شکست خوردند.

رومیان شکست خوردند

1 -1

(روم/ 2)

الباقر (علیه السلام) - عَن أّبی عُبیده عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ… الم غُلِبَتِ الرُّومُ فِی أَدْنَی الْأَرْضِ یَعْنِی غَلَبَتْهَا فَارِسُ فِی أَدْنَی الْأَرْضِ وَ هِیَ الشَّامَاتُ وَ مَا حَوْلَهَا ثُمَّ قَالَ وَ فَارِسُ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ الرُّومَ سَیَغْلِبُونَ فِی بِضْعِ سِنِین.

امام باقر (علیه السلام) - ابوعبیده نقل می‌کند: امام باقر (علیه السلام) فرمود: … خداوند نازل فرمود: الم غُلِبَتِ الرُّومُ فِی أَدْنَی الْأَرْضِ؛ یعنی پادشاه فارس در نزدیکی‌های این سرزمین که مقصود شامات و حوالی آن است بر پادشاه روم پیروز گشت و آن‌ها (فارسیان) پس از پیروزیشان [بر روم] در کمتر از ده سال مغلوب خواهند شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص432

بحار الأنوار، ج4، ص100/ نورالثقلین/ القمی، ج2، ص152/ الکافی، ج8، ص269؛ «فی ادنی… بضع سنین» محذوف

1 -2

(روم/ 2)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - المناقب لإبن شهرآشوب: رُوِیَ عَنْهُ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) لِفَارِسَ نَطْحَهًٌْ أَوْ نَطْحَتَانِ ثُمَّ قَالَ لَا فَارِسَ بَعْدَهَا أَبَداً وَ الرُّومُ ذَاتُ الْقُرُونِ کُلَّمَا ذَهَبَ قَرْنٌ خَلْفَ قَرْنٍ هَبْهَبَ إِلَی آخِرِ الْأَبَدِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در کتاب المناقب از آن حضرت روایت شده که فرمود: ایرانیان یک یا دو بار با مسلمانان می¬جنگند و پس از آن شکست خورده و مُلکشان از بین می¬رود. امّا رومیان دوره¬های بسیاری دارند هر بار که دوره¬ای تمام شود سریعا دوره و عصر دیگری جای آن را می¬گیرد و این امر تا ابد ادامه دارد. (همواره با مسلمانان در حال جنگ هستند.)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص432

بحار الأنوار، ج18، ص129

1 -3

(روم/ 2)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْزَلَ الْقُرْآنَ عَلَی سَبْعَهًِْ أَقْسَامٍ… وَ مِنْهُ مَا تَأْوِیلُهُ بَعْدَ تَنْزِیلِهِ… وَ أَمَّا مَا تَأْوِیلُهُ بَعْدَ تَنْزِیلِهِ فَهِیَ الْأُمُورُ الَّتِی أَخْبَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهَا سَتَکُونُ بَعْدَهُ مِثْلُ مَا أَخْبَرَ بِهِ مِنْ أُمُورِ الْقَاسِطِینَ وَ الْمَارِقِینَ وَ الْخَوَارِجِ وَ قَتْلُ عَمَّارٍ جَرَی ذَلِکَ الْمَجْرَی وَ أَخْبَارُ السَّاعَهًِْ وَ الرَّجْعَهًِْ وَ صِفَاتُ الْقِیَامَهًِْ مِثْلُ قَوْلِهِ تَعَالَی… الم غُلِبَتِ الرُّومُ فِی أَدْنَی الْأَرْضِ وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیَغْلِبُونَ فِی بِضْعِ سِنِینَ فَنَزَلَتْ هَذِهِ وَ لَمْ یَکُنْ غَلَبَتْ وَ غَلَبَتْ بَعْدَ ذَلِکَ وَ مِثْلُهُ وَ قَضَیْنا إِلی بَنِی إِسْرائِیلَ فِی الْکِتابِ لَتُفْسِدُنَّ فِی الْأَرْضِ مَرَّتَیْنِ فَهَذِهِ الْآیَاتُ وَ أَشْبَاهُهُمَا نَزَلَتْ قَبْلَ تَأْوِیلِهَا وَ کُلُّ ذَلِکَ تَأْوِیلُهُ بَعْدَ تَنْزِیلِه.

امام علی (علیه السلام) - خداوند تبارک‌وتعالی قرآن را بر هفت بخش نازل کرد… از جمله‌ی آن بخش‌ها بخشی است که تأویل (وقوع) آن بعد از نزول است…. امّا آیاتی که تحقق و تأویل آن‌ها پس از نزول آیه قرآن واقع می‌شود، این‌ها شامل اموری است که خدای عزّوجلّ به رسول خدا خبر می‌دهد که بعد از او اتّفاق خواهد افتاد، مانند آنچه در مورد قاسطین، مارقین و خوارج و کشته شدن عمّار گفته شده است و همچنین اخبار قیامت و رجعت و اوصاف قیامت. خدای متعال می‌فرماید: … الم *غُلِبَتِ الرُّومُ* فِی أَدْنَی الْأَرْضِ وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیَغْلِبُونَ فِی بِضْعِ سِنِینَ؛ وقتی این آیات نازل شد هنوز شکست نخورده بود و شکستشان بعد از آن انجام شد و مانند آن [این آیه است]: ما به بنی‌اسرائیل در کتاب [تورات] اعلام کردیم که دوبار در زمین فساد خواهید کرد. (اسراء/4). که این آیات و امثال آن قبل از واقع‌شدن این اتّفاقات نازل شده است و تحقّق آن‌ها پس از نزول آیه است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص432

بحار الأنوار، ج90، ص77

1 -4

(روم/ 2)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قالَ: قَدْ مَضَی، کَانَ ذَلِکَ فِی أَهْلِ فَارِسَ وَ الرُّومِ وَ کَانَتْ فَارِسُ قَدْ غَلَبَتْ عَلَیْهِمْ، ثُمَّ غَلَبَتِ الرُّومُ بَعْدَ ذَلِکَ وَ لَقِیَ نَبِیُّ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مُشْرِکِی الْعَرَبِ وَ الْتَقَتِ الرُّومُ وَ فَارِسُ فَنَصَرَ اللَّهُ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) وَ مَنْ مَعَهُ مِنَ الْمُسْلِمِینَ عَلَی مُشْرِکِی الْعَرَبِ وَ نَصَرَ أَهْلَ الْکِتَابِ عَلَی مُشْرِکِی الْعَجَمِ. فَفَرِحَ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللَّهِ إِیَّاهُمْ وَ نَصْرِ أَهْلِ الْکِتَابِ عَلَی الْعَجَمِ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عطیه گفته: از ابو سعید خدری در این باره سؤال کردم و او گفت: «ما به همراه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با مشرکان عرب رویارو شدیم و روم با فارس رویارو شد. خداوند ما را بر مشرکان عرب، و اهل کتاب را بر مجوسیان یاری داد و این¬چنین ما از این¬که خداوند ما را بر مشرکان عرب و اهل کتاب را بر مجوسیان یاری داد، شادمان شدیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص432

بحار الأنوار، ج17، ص198

1 -5

(روم/ 2)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی عُبَیْدَهًَْ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ الم غُلِبَتِ الرُّومُ فِی أَدْنَی الْأَرْضِ قَالَ: یَا أَبَا عُبَیْدَهًَْ إِنَّ لِهَذَا تَأْوِیلًا لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ مِنَ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام)، إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا هَاجَرَ إِلَی الْمَدِینَهًِْ وَ قَدْ ظَهَرَ الْإِسْلَامُ کَتَبَ إِلَی مَلِکِ الرُّومِ کِتَاباً وَ بَعَثَ إِلَیْهِ رَسُولًا یَدْعُوهُ إِلَی الْإِسْلَامِ وَ کَتَبَ إِلَی مَلِکِ فَارِسَ کِتَاباً وَ بَعَثَ إِلَیْهِ رَسُولًا یَدْعُوهُ

إِلَی الْإِسْلَامِ، فَأَمَّا مَلِکُ الرُّومِ فَإِنَّهُ عَظَّمَ کِتَابَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَکْرَمَ رَسُولَهُ، وَ أَمَّا مَلِکُ فَارِسَ فَإِنَّهُ مَزَّقَ کِتَابَهُ وَ اسْتَخَفَّ بِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)، وَ کَانَ مَلِکُ فَارِسَ یُقَاتِلُ یَوْمَئِذٍ مَلِکَ الرُّومِ وَ کَانَ الْمُسْلِمُونَ یَهْوَوْنَ أَنْ یَغْلِبَ مَلِکُ الرُّومِ مَلِکَ فَارِسَ وَ کَانُوا لِنَاحِیَهًِْ مَلِکِ الرُّومِ أَرْجَی مِنْهُمْ لِمَلِکِ فَارِسَ، فَلَمَّا غَلَبَ مَلِکُ فَارِسَ مَلِکَ الرُّومِ بَکَی لِذَلِکَ الْمُسْلِمُونَ وَ اغْتَمُّوا فَأَنْزَلَ اللَّهُ الم غُلِبَتِ الرُّومُ فِی أَدْنَی الْأَرْضِ.

امام باقر (علیه السلام) - ابوعبیده نقل می‌کند: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی کلام خدای عزّوجلّ: الم* غُلِبَتِ الرُّومُ* فِی أَدْنَی الْأَرْضِ سؤال کردم، فرمود: «ای ابوعبیده! این تأویلی دارد که جز خدا و آنان که از آل محمّد (ع ع ع) در علم استوارند، کسی آن را نمی‌داند. رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) آنگاه که به مدینه مهاجرت فرمود، نامه‌ای را به‌وسیله‌ی سفیری برای پادشاه روم فرستاد تا وی را به پذیرش اسلام دعوت کند. ایشان نامه‌ای به پادشاه ایران نوشت و وی را به پذیرش اسلام فرا خواند و این نامه را با سفیر خود برایش فرستاد. پادشاه روم به نامه‌ی رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) احترام گذاشت و سفیر او را تکریم نمود. امّا پادشاه ایران به نامه‌ی رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) توهین نموده و آن را پاره کرد و سفیر او را نیز مورد اهانت قرار داد. ارسال نامه‌های رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) مصادف با جنگ ایران و روم بود و مسلمانان تمایل داشتند که پادشاه روم بر پادشاه ایران غلبه کند و بیشتر طرفدار پادشاه روم بودند تا پادشاه ایران و چون پادشاه ایران، پادشاه روم را شکست داد، مسلمانان را خوش نیامد و از این بابت غمگین شدند. پس خداوند در این مورد آیاتی از قرآن را نازل نموده و فرمود: الم* غُلِبَتِ الرُّومُ* فِی أَدْنَی الْأَرْضِ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص432

القمی، ج2، ص152/ الکافی، ج8، ص269/ بحار الأنوار، ج4، ص100/ نورالثقلین/ البرهان

ولایت

1

(روم/ 2)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ عَبَایَهًَْ عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ الم غُلِبَتِ الرُّومُ هِیَ فِینَا وَ فِی بَنِی أُمَیَّهًْ.

امام علی (علیه السلام) - عبایه نقل می‌کند: امام علی (علیه السلام) درباره‌ی آیه: الم* غُلِبَتِ الرُّومُ، فرمود: «درباره‌ی ما و بنی‌امیّه نازل شده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص434

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص426/ البرهان/ بحار الأنوار، ج31، ص515

آیه فی أَدْنَی الْأَرْضِ وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیَغْلِبُونَ [3]

[و اين شكست] در سرزمین نزدیکی رخ داد، امّا آنان پس از [اين] شکست به‌زودی پیروز خواهند شد.

1

(روم/ 3)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی عُبَیْدَهًَْ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الم* غُلِبَتِ الرُّومُ* فِی أَدْنَی الْأَرْضِ وَ هِیَ الشَّامَاتُ وَ مَا حَوْلَهَا وَ هُمْ یَعْنِی وَ فَارِسُ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ الرُّومَ سَیَغْلِبُونَ یَعْنِی یَغْلِبُهُمُ الْمُسْلِمُونَ فِی بِضْعِ سِنِینَ.

امام باقر (علیه السلام) - ابوعبیده گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: الم *غُلِبَتِ الرُّومُ* فِی أَدْنَی الْأَرْضِ پرسیدم، فرمود: یعنی پاشاه فارس در نزدیک¬ترین سرزمین یعنی شامات و حوالی¬اش بر پادشاه روم غلبه یافت. و در ادامه فرمود: مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ؛ یعنی فارس پس از غلبه بر روم در کمتر از ده سال مغلوب خواهد شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص434

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص426/ الکافی، ج8، ص269؛ «بضع سنین» محذوف/ بحار الأنوار، ج17، ص207

آیه فی بِضْعِ سِنینَ لِلهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ [4]

در چند سال [آينده، اين پيروزى رخ مى‌دهد]. همه‌ی کارها از آن خداست؛ چه قبل و چه بعد [از اين شكست و پيروزى] و در آن روز، مؤمنان [به خاطر پيروزى ديگرى] خوشحال خواهند شد.

همه‌ی کارها از آن خداست؛ چه قبل و چه بعد [از این شکست و پیروزی]

1 -1

(روم/ 4)

العسکری (علیه السلام) - قال أبوهاشم: سَأَلَ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌صَالِحٍ أَبَامُحَمَّدٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی لِلهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ فَقَالَ لَهُ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْمُرَ بِهِ وَ لَهُ الْأَمْرُ مِنْ بَعْدِ أَنْ یَأْمُرَ بِهِ بِمَا یَشَاءُ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی هَذَا قَوْلُ اللَّهِ أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَکَ اللهُ رَبُّ الْعالَمِینَ فَأَقْبَلَ عَلَیَّ فَقَالَ هُوَ کَمَا أَسْرَرْتَ فِی نَفْسِکَ أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَکَ اللهُ رَبُّ الْعالَمِینَ قُلْتُ أَشْهَدُ أَنَّکَ حُجَّهًُْ اللَّهِ وَ ابْنُ حُجَّتِهِ فِی خَلْقِهِ.

امام عسکری (علیه السلام) - ابوهاشم گوید: محمّدبن‌صالح ارمنی از امام عسکری (علیه السلام) پرسید: «مرا از مفهوم کلام خدای تعالی: لِلهِ الْأَمْرُ مِن قَبْلُ وَ مِن بَعْدُ، آگاه نمایید». فرمود: «امر در اختیار خداوند است، قبل از اینکه به آن امر نماید و از برای اوست، بعد از اینکه امر نماید؛ هر طوری که بخواهد. من در دل با خود گفتم: این معنی همین آیه است: آگاه باشید که آفرینش و تدبیر [جهان]، از آن او [و به فرمان او] ست! پر برکت [و زوال‌ناپذیر] است خداوندی که پروردگار جهانیان است! (اعراف/54) در این هنگام امام روی به جانب من نموده فرمود: «همان طوری است که تو در دل خیال کردی: أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَکَ اللهُ رَبُّ الْعالَمِینَ». گفتم: «گواهی می‌دهم که شما حجّت خدا در میان مردم و فرزند حجّت خدا هستید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص434

بحار الأنوار، ج4، ص115/ البرهان/ الخرایج والجرایح، ج2، ص686/ کشف الغمهًْ، ج2، ص420/ المناقب، ج4، ص436/ نورالثقلین

1 -2

(روم/ 4)

الباقر (علیه السلام) - عَن أبی عُبیدَهَ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَال… قَوْلُهُ لِلهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ أَنْ یَأْمُرَ وَ مِنْ بَعْدُ أَنْ یَقْضِیَ بِمَا یَشَاءُ قَوْلُهُ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِاللهِ یَنْصُرُ مَنْ یَشاءُ قُلْتُ أَلَیْسَ اللَّهُ یَقُولُ فِی بِضْعِ سِنِینَ وَ قَدْ مَضَی لِلْمُسْلِمِینَ سِنُونَ کَثِیرَهًٌْ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ فِی إِمَارَهًِْ أَبِی بَکْرٍ وَ إِنَّمَا غَلَبَ الْمُؤْمِنُونَ فَارِسَ فِی إِمَارَهًِْ عُمَرَ فَقَالَ أَلَمْ أَقُلْ لَکَ إِنَّ لِهَذَا تَأْوِیلًا وَ تَفْسِیراً وَ الْقُرْآنُ یَا أَبَا عُبَیْدَهًَْ نَاسِخٌ وَ مَنْسُوخٌ أَمَا تَسْمَعُ قَوْلَهُ لِلهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ یَعْنِی إِلَیْهِ الْمَشِیئَهًُْ فِی الْقَوْلِ أَنْ یُؤَخِّرَ مَا قَدَّمَ وَ یُقَدِّمَ مَا أَخَّرَ إِلَی یَوْمٍ یَحْتِمُ الْقَضَاءَ بِنُزُولِ النَّصْرِ فِیهِ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللهِ یَنْصُرُ مَنْ یَشاءُ.

امام باقر (علیه السلام) - ابوعبیده نقل می‌کند: امام باقر (علیه السلام) فرمود: «الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ؛ پیش از آنکه امر کند وَ مِنْ بَعْدُ؛ پس از آن¬که اراده‌ی خود را جاری سازد. عرض کردم: «آیا خداوند نمی‌فرماید: فِی بِضْعِ سِنِینَ، درحالی‌که برای مؤمنان سال¬های بسیاری در کنار رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و سپس در زمان امارت ابوبکر سپری شد تا اینکه در زمان امارت عمر مؤمنان بر سرزمین فارس غلبه یافتند». امام (علیه السلام) فرمود: «مگر به تو نگفتم این کلام یک تأویل دارد و یک تفسیر؟ ای ابو عُبَیده قرآن ناسخ و منسوخ دارد. مگر نشنیده¬ای که حق تعالی می¬فرماید: لِلهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ، یعنی تحقّق قول او بستگی به مشیّت او دارد و هرگونه که بخواهد، مقدّم و مؤخّر می‌دارد تا اینکه روزی حکم خداوند مبنی بر پیروزی مؤمنان تحقّق یابد، و این همان سخن خداوند عزّ‌وجلّ است: وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللهِ یَنْصُرُ مَنْ یَشاءُ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص436

بحار الأنوار، ج4، ص100/ القمی، ج2، ص152/ الکافی، ج: 8، ص269؛ بتفاوت لفظی/ نورالثقلین

و در آن روز، مؤمنان [به خاطر پیروزی دیگری] خوشحال خواهند شد

2 -1

(روم/ 4)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قالَ: قَدْ مَضَی، کَانَ ذَلِکَ فِی أَهْلِ فَارِسَ وَ الرُّومِ وَ کَانَتْ فَارِسُ قَدْ غَلَبَتْ عَلَیْهِمْ، ثُمَّ غَلَبَتِ الرُّومُ بَعْدَ ذَلِکَ وَ لَقِیَ نَبِیُّ اللَّهِ مُشْرِکِی الْعَرَبِ وَ الْتَقَتِ الرُّومُ وَ فَارِسُ فَنَصَرَ اللَّهُ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) وَ مَنْ مَعَهُ مِنَ الْمُسْلِمِینَ عَلَی مُشْرِکِی الْعَرَبِ وَ نَصَرَ أَهْلَ الْکِتَابِ عَلَی مُشْرِکِی الْعَجَمِ. فَفَرِحَ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللَّهِ إِیَّاهُمْ وَ نَصْرِ أَهْلِ الْکِتَابِ عَلَی الْعَجَمِ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - این ماجرا میان پارسیان و رومیان گذشت. فارس بر روم غلبه کرد و سپس روم بر فارس غلبه یافت. پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) در زمانی با مشرکان عرب رویارو شد که روم و فارس نیز با هم رویارو شدند. خداوند پیامبر (صلی الله علیه و آله) و مسلمانان همراه حضرت را بر مشرکان عرب یاری داد و اهل کتاب را بر مشرکین غیرعرب یاری داد. این‌چنین مؤمنان از اینکه خداوند آنان را بر مشرکان و اهل کتاب را بر عجم یاری داده بود شادمان شدند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص436

بحار الأنوار، ج17، ص198

ولایت فاطمه

1

(روم/ 4)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ (علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) خُلِقَ نُورُ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ الْأَرْضَ وَ السَّمَاء… فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ آدَمَ (علیه السلام) وَ أَخْرَجَنِی مِنْ صُلْبِهِ وَ أَحَبَّ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یُخْرِجَهَا مِنْ صُلْبِی جَعَلَهَا تُفَّاحَهًًْ فِی الْجَنَّهًِْ وَ أَتَانِی بِهَا جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فَقَالَ لِی السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَهًُْ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) قُلْتُ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ وَ رَحْمَهًُْ اللَّهُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ رَبَّکَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ قُلْتُ مِنْهُ السَّلَامُ وَ إِلَیْهِ یَعُودُ السَّلَامُ قَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ هَذِهِ تُفَّاحَهًٌْ أَهْدَاهَا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَیْکَ مِنَ الْجَنَّهًِْ فَأَخَذْتُهَا وَ ضَمَمْتُهَا إِلَی صَدْرِی قَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ کُلْهَا فَفَلَقْتُهَا فَرَأَیْتُ نُوراً سَاطِعاً وَ فَزِعْتُ مِنْهُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) مَا لَکَ لَا تَأْکُلْ کُلْهَا وَ لَا

تَخَفْ فَإِنَّ ذَلِکَ النُّورَ لِلْمَنْصُورَهًِْ فِی السَّمَاءِ وَ هِیَ فِی الْأَرْضِ فَاطِمَهًُْ قُلْتُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) وَ لِمَ سُمِّیَتْ فِی السَّمَاءِ الْمَنْصُورَهًَْ وَ فِی الْأَرْضِ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) قَالَ سُمِّیَتْ فِی الْأَرْضِ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) لِأَنَّهَا فُطِمَتْ شِیعَتُهَا مِنَ النَّارِ وَ فُطِمَ أَعْدَاؤُهَا عَنْ حُبِّهَا وَ هِیَ فِی السَّمَاءِ الْمَنْصُورَهًُْ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللهِ یَنْصُرُ مَنْ یَشاءُ یَعْنِی نَصْرَ فَاطِمَهًَْ لِمُحِبِّیهَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام صادق (علیه السلام) از پدرش (علیه السلام) و ایشان از جدّش (علیه السلام) روایت نمود: رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «نور فاطمه (سلام الله علیها) قبل از اینکه زمین و آسمان خلق شوند، آفریده شد. بعضی از مردم گفتند: «ای رسول خدا! بنابراین فاطمه (سلام الله علیها) از جنس بشر نیست»؟ فرمود: «فاطمه حوریه‌ای انسیه است». گفتند: «ای رسول خدا! چگونه می‌شود که زهرا حوریه و انسیه باشد»؟ فرمود: «خدای توانا قبل از اینکه حضرت آدم (علیه السلام) را بیافریند، فاطمه اطهر (سلام الله علیها) را هنگام خلق ارواح خلائق از نور خود آفرید. هنگامی که آدم (علیه السلام) را خلق کرد، فاطمه (سلام الله علیها) را به وی عرضه کرد». پرسیدند: «ای رسول خدا! فاطمه (سلام الله علیها) در آن موقع کجا بود»؟ فرمود: «نور او در میان یک حُقَه در زیر ساق عرش جای داشت». گفتند: «ای پیامبر خدا! طعام وی چه بود»؟ فرمود: «تسبیح و تقدیس و تهلیل [یعنی گفتن لا اله الا اللَّه] و حمد خدا بود. موقعی که خدا حضرت آدم (علیه السلام) را آفرید و مرا از صلب او خارج کرد، دوست داشت که فاطمه (سلام الله علیها) را از صلب من خارج کند. بنابراین او را به صورت یک سیب درآورد و آن سیب را جبرئیل نزد من آورد و گفت: «یا محمّد! السلام علیک و رحمت اللَّه و برکاته». گفتم: «ای حبیب من و علیک السلام و رحمت اللَّه و برکاته». جبرئیل گفت: «یا محمّد! خدا به تو سلام می‌رساند». گفتم: «سلامتی از طرف خدا است و به سوی او باز خواهد گشت». گفت: «یا محمّد! این سیب را خدای مهربان از بهشت برای تو فرستاده است». من آن سیب را گرفتم و به سینه خود گذاشتم. جبرئیل گفت: «یا محمّد! خدای حکیم می‌فرماید: «این سیب را تناول کن»! هنگامی که آن سیب را پاره کردم، نوری از آن درخشید که من از دیدن آن هراسان شدم. جبرئیل گفت: «ای رسول خدا! پس چرا آن را نمی‌خوری! بخور و هراسان مباش. زیرا این نور، از آن بانویی است که در آسمان منصوره و در زمین فاطمه می‌باشد». گفتم: «ای حبیب من! چرا در آسمان منصوره و در زمین فاطمه است»؟ گفت: «از این روی در زمین فاطمه نامیده شده که شیعیان خود را از آتش نجات می‌دهد و دشمنان وی از محبّتش محروم خواهند بود. و از این روی در آسمان منصوره است که خداوند فرموده است: وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ* بِنَصْرِ اللهِ یَنْصُرُ مَنْ یَشاءُ. منظور از این نصرت، همان نصرتی است که فاطمه‌ی اطهر برای دوستان خود خواهد کرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص436

بحار الأنوار، ج43، ص4/ معانی الأخبار، ص396

2

(روم/ 4)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ (علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَعَاشِرَ النَّاسِ تَدْرُونَ لِمَا خُلِقَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) قَالُوا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ خُلِقَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) حَوْرَاءَ إِنْسِیَّهًًْ لَا إِنْسِیَّهًٌْ وَ قَالَ خُلِقَتْ مِنْ عَرَقِ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) وَ مِنْ زَغَبِهِ قَالُوا یَا رَسُولَ (صلی الله علیه و آله) اللَّهِ اسْتَشْکَلَ ذَلِکَ عَلَیْنَا تَقُولُ حَوْرَاءُ إِنْسِیَّهًٌْ لَا إِنْسِیَّهًٌْ ثُمَّ تَقُولُ مِنْ عَرَقِ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) وَ مِنْ زَغَبِهِ قَالَ إِذاً أُنَبِّئُکُمْ أَهْدَی إِلَیَّ رَبِّی تُفَّاحَهًًْ مِنَ الْجَنَّهًِْ أَتَانِی بِهَا جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فَضَمَّهَا إِلَی صَدْرِهِ فَعَرِقَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) وَ عَرِقَتِ التُّفَّاحَهًُْ فَصَارَ عَرَقُهُمَا شَیْئاً وَاحِداً ثُمَّ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ رَحْمَهًُْ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ قُلْتُ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ أَهْدَی إِلَیْکَ تُفَّاحَهًًْ مِنَ الْجَنَّهًِْ فَأَخَذْتُهَا وَ قَبَّلْتُهَا وَ وَضَعْتُهَا عَلَی عَیْنِی وَ ضَمَمْتُهَا إِلَی صَدْرِی ثُمَّ قَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) کُلْهَا قُلْتُ یَا حَبِیبِی یَا جَبْرَئِیلُ هَدِیَّهًُْ رَبِّی تُؤْکَلُ قَالَ نَعَمْ قَدْ أُمِرْتَ بِأَکْلِهَا فَأَفْلَقْتُهَا فَرَأَیْتُ مِنْهَا نُوراً سَاطِعاً فَفَزِعْتُ مِنْ ذَلِکَ النُّورِقَالَ کُلْ فَإِنَّ ذَلِکَ نُورُ الْمَنْصُورَهًِْ فَاطِمَهًَْ قُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) وَ مَنِ الْمَنْصُورَهًُْ قَالَ جَارِیَهًٌْ تَخْرُجُ مِنْ صُلْبِکَ وَ اسْمُهَا فِی السَّمَاءِ مَنْصُورَهًُْ وَ فِی الْأَرْضِ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ (سلام الله علیها) وَ لِمَ سُمِّیَتْ فِی السَّمَاءِ مَنْصُورَهًَْ وَ فِی الْأَرْضِ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) قَالَ سُمِّیَتْ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فِی الْأَرْضِ لِأَنَّهُ فَطَمَتْ شِیعَتَهَا مِنَ النَّارِ وَ فُطِمُوا أَعْدَاؤُهَا عَنْ حُبِّهَا وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ فِی کِتَابِهِ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِاللهِ بِنَصْرِ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها).

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - حضرت صادق (علیه السلام) از پدرش (علیه السلام) و او از جدّش (علیه السلام) روایت نمود: رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آیا می‌دانید که فاطمه (سلام الله علیها) چگونه آفریده شد»؟ گفتند: «خدا و رسول او داناتر است». فرمود: «فاطمه (سلام الله علیها) حوریّه‌ای انسانی است. فاطمه (سلام الله علیها) از عرق و موهای ریز بدن جبرئیل آفریده شده است». گفتند: «ای رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله)! پذیرفتن چنین چیزی برای ما دشوار است زیرا شما اوّل می‌گویید که او انسان نیست بلکه حوریّه‌ای انسانی است و سپس می‌فرمایید که از عرق و کرک بدن جبرئیل خلق شده است»؟ فرمود: «جبرئیل برای من سیبی را از میان میوه‌های بهشتی آورد، من از شدّت علاقه جبرئیل را گرفته و به سینه‌ام فشردم، جبرئیل و سیب هر دو عرق کردند و عرق آن‌ها با هم مخلوط شد، سپس جبرئیل گفت: سلام بر تو‌ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! گفتم: سلام بر تو‌ای جبرئیل! گفت: این سیبی است که خداوند از بهشت برای تو فرستاده است. آن را گرفتم، بوسیدم و روی چشم خود نهادم و بر سینه‌ام فشردم». جبرئیل گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! این سیب را بخور». گفتم: «ای حبیب من! آیا هدیه‌ی پروردگارم را بخورم»؟ گفت: «آری! به تو امر شده که آن را بخوری و من وقتی آن سیب را دو قسمت کردم تا بخورم، نوری از آن ساطع گردید که مرا به وحشت افکند». جبرئیل گفت: «نترس و آن را بخور، این نور به منصوره (سلام الله علیها) تعلّق دارد». گفتم: «منصوره (سلام الله علیها) کیست»؟ گفت: «دختری است که از صلب تو به وجود خواهد آمد و نام وی در آسمان منصوره (سلام الله علیها) است و در زمین فاطمه (سلام الله علیها)». پس گفتم: «ای جبرئیل! چرا در آسمان منصوره و در زمین فاطمه نامیده شد»؟ گفت: «در زمین فاطمه (سلام الله علیها) نامیده شد برای اینکه شیعیان وی از آتش جهنّم باز نگاه داشته شده‌اند و دشمنانش از دوستی و محبّت وی که نجات‌بخش است محروم می‌مانند و این است معنی کلام خداوند عزّوجلّ است که می‌فرماید: وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمؤْمِنُونَ بِنَصْرِاللهِ و منظور از نصرت و یاری خداوند همین نصرت خداوند برای شیعیان و دوستداران فاطمه (سلام الله علیها) است که به شفاعت و یاری فاطمه (سلام الله علیها) از آتش دوزخ نجات می‌یابند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص438

بحار الأنوار، ج43، ص18/ فرات الکوفی، ص321؛ «اشکل» بدل «استشکل»

قائم

1

(روم/ 4)

الصّادق (علیه السلام) - عَن أبی بَصِیر عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام)، قَال… فِی أَدْنَی الْأَرْضِ وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیَغْلِبُونَ فِی بِضْعِ سِنِینَ لِلهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللهِ عِنْدَ قِیَامِ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف).

امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر نقل می‌کند: امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: … فِی أَدْنَی الْأَرْضِ وَ هُم مِّن بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیَغْلِبُونَ* فِی بِضْعِ سِنِینَ لِلهِ الْأَمْرُ مِن قَبْلُ وَمِن بَعْدُ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ المُؤْمِنُونَ * بِنَصْرِ اللهِ؛ فرمود: «البتّه هنگام قیام قائم (علیه السلام)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص440

بحار الأنوار، ج31، ص516/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص426/ البرهان

2

(روم/ 4)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّه یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللهِ قَالَ: فِی قُبُورِهِمْ بِقِیَامِ الْقَائِم (عجل الله تعالی فرجه الشریف).

امام صادق (علیه السلام) - یونس‌بن‌یعقوب نقل می‌کند: که امام صادق (علیه السلام) در تفسیر کلام خدای عزّوجلّ: یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ المُؤْمِنُونَ* بِنَصْرِ اللهِ، فرمود: «در قبرهایشان به قیام قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) شاد می‌شوند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص440

دلایل الإمامهًْ، ص248/ البرهان

آیه بِنَصْرِ اللهِ یَنْصُرُ مَنْ یَشاءُ وَ هُوَ الْعَزِیزُ الرَّحِیمُ [5]

به سبب یاری خداوند و او هرکس را بخواهد یاری می‌دهد و او توانا و مهربان است.

1

(روم/ 5)

الصّادق (علیه السلام) - حَسْبُ الْمُؤْمِنِ نُصْرَهًًْ أَنْ یَرَی عَدُوَّهُ یَعْمَلُ بِمَعَاصِی اللَّهِ.

امام صادق (علیه السلام) - برای مؤمن همین نصرت خدا بس است که ببیند دشمنش در نافرمانی خدای عزّوجلّّّ است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص440

وسایل الشیعهًْ، ج16، ص138

آیه وَعْدَ اللهِ لا یُخْلِفُ اللهُ وَعْدَهُ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ [6]

این وعده‌ی خداست و خداوند هرگز از وعده‌اش تخلّف نمی‌کند، ولی بیشتر مردم نمی‌دانند!

1

(روم/ 6)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - الزُّبَیْرِیُّ وَ الشَّعْبِی: أَنَّ قَیْصَرَ حَارَبَ کِسْرَی فَکَانَ هَوَی الْمُسْلِمِینَ مَعَ قَیْصَرَ لِأَنَّهُ صَاحِبُ کِتَابٍ وَ مِلَّهًٍْ وَ أَشَدُّ تَعْظِیماً لِأَمْرِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ کَانَ وَضَعَ کِتَابَهُ عَلَی عَیْنِهِ وَ أَمَرَ کِسْرَی بِتَمْزِیقِهِ حِینَ أَتَاهُمَا کِتَابَهُ یَدْعُوهُمَا إِلَی الْحَقِّ فَلَمَّا کَثُرَ الْکَلَامُ بَیْنَ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُشْرِکِینَ قَرَأَ الرَّسُولُ (صلی الله علیه و آله) الم غُلِبَتِ الرُّومُ… ثُمَّ حَدَّدَ الْوَقْتَ فِی قَوْلِهِ فِی بِضْعِ سِنِینَ ثُمَّ آکَدَهُ فِی قَوْلِهِ وَعْدَ اللَّهِ فَغَلَبُوا یَوْمَ الْحُدَیْبِیَهًِْ وَ بَنَوُا الرُّومِیَّهًَْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در کتاب مناقب آمده است: زبیری و شعبی روایت کرده¬اند: قیصر روم با کسری ایران جنگید و مسلمانان طرفدار قیصر روم بودند؛ زیرا او صاحب کتاب [آسمانی] و آئینی بود و امر رسالت پیامبر (صلی الله علیه و آله) را بزرگداشت و نامه پیامبر (صلی الله علیه و آله) را بر روی چشمانش قرار داد درحالی‌که کسری ایران دستور به پاره کردن نامه داد زمانی که نامه آن حضرت برای دعوت کردن به حقّ به دست آن دو رسید. هنگامی که مسلمانان و مشرکان در این باره بسیار سخن راندند رسول خدا (صلی الله علیه و آله) این آیه را قرائت فرمود؛ الم* غُلِبَتِ الرُّومُ…. سپس با این عبارت فِی بِضْعِ سِنِینَ، زمان پیروزی را تعیین نمود و با وَعْدَ اللهِ آن را تأیید کرد. پس ایرانیان در روز حدیبیه مغلوب شده و رومیان شهر روم را بنا نمودند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص440

بحار الأنوار، ج18، ص129

آیه یَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ هُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غافِلُونَ [7]

آن‌ها فقط ظاهری از زندگی دنیا را می‌دانند و از آخرت [و پايان كار] غافلند.

1

(روم/ 7)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا ابْنَ مَسْعُودٍ مَا یُغْنِی مَنْ یَتَنَعَّمُ فِی الدُّنْیَا إِذَا أُخْلِدَ فِی النَّارِ یَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ هُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غافِلُونَ یَبْنُونَ الدُّورَ وَ یُشَیِّدُونَ الْقُصُورَ وَ یُزَخْرِفُونَ الْمَسَاجِدَ وَ لَیْسَتْ هِمَّتُهُمْ إِلَّا الدُّنْیَا عَاکِفُونَ عَلَیْهَا مُعْتَمِدُونَ فِیهَا أَلْهَتْهُمْ بُطُونُهُم.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای پسر مسعود! آن کس که در دنیا در لذّت و نعمت است، چه سودی می‌برد وقتی در آتش ابدی دوزخ خواهد بود؛ یَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ هُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غافِلُونَ خانه‌ها می‌سازند؛ کاخ‌ها برافراشته می‌کنند؛ مسجدها را به زیور می‌آرایند؛ همّتشان جز متوجّه دنیا نیست؛ خود را بر دنیا افکنده‌اند و بر آن تکیه کرده‌اند و خدایشان شکم‌هایشان است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص440

مستدرک الوسایل، ج12، ص327/ بحار الأنوار، ج74، ص99/ مکارم الأخلاق، ص448

2

(روم/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - فی المجمع سُئِلَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ یَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَیاةِ الدُّنْیا فَقَالَ مِنْهُ الزَّجْرُ وَ النُّجُومُ.

امام صادق (علیه السلام) - از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: یَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الحَیاةِ الدُّنْیا سؤال شد. فرمود: «منظور علم زجر و نجوم است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص442

بحار الأنوار، ج7، ص19/ نورالثقلین

3

(روم/ 7)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - یَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَیاةِ الدُّنْیا یَعْنِی مَا یَرَوْنَهُ حَاضِراً وَ هُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غافِلُونَ قَالَ: یَرَوْنَ حَاضِرَ الدُّنْیَا وَ یَتَغَافَلُونَ عَنِ الْآخِرَهًِْ.

علیّّّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِّنَ الحَیَاةِ الدُّنْیَا؛ یعنی آنچه را که حاضر می‌بینند (با چشم ظاهر می‌بینند). وَ هُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ، حاضر و ظاهر دنیا را می‌بینند و از آخرت غفلت می‌ورزند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص442

القمی، ج2، ص153/ نورالثقلین/ البرهان؛ فیه: «یعلمون ظاهرا من الحیاهًْ الدنیا» محذوف

آیه أَوَ لَمْ یَتَفَکَّرُوا فی أَنْفُسِهِمْ ما خَلَقَ اللهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ أَجَلٍ مُسَمًّی وَ إِنَّ کَثیراً مِنَ النَّاسِ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ لَکافِرُونَ [8]

آیا آنان با خود نیندیشیدند که خداوند آسمان‌ها و زمین و آنچه را میان آن دو است جز به‌حق [و درجهت هدف مهمّى] و برای زمان معیّنی نیافریده است؟! ولی بسیاری از مردم، [رستاخيز و] لقای پروردگارشان را منکرند.

1

(روم/ 8)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - خَلَقَ السَّمَاءَ وَ جَنَّاتِهَا وَ الْمَلَائِکَهًَْ یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ خَلَقَ الْأَرْضَ یَوْمَ الْأَحَدِ وَ خَلَقَ دَوَابَّ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ وَ هُمَا الْیَوْمَانِ اللَّذَانِ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَإِنَّکُمْ لَتَکْفُرُونَ بِالَّذِی خَلَقَ الْأَرْضَ فِی یَوْمَیْنِ وَ خَلَقَ الشَّجَرَ وَ نَبَاتَ الْأَرْضِ وَ أَنْهَارَهَا وَ مَا فِیهَا وَ الْهَوَامَّ فِی یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ وَ خَلَقَ الْجَانَّ وَ هُوَ أَبُو الْجِنِّ یَوْمَ السَّبْتِ وَ خَلَقَ الطَّیْرَ فِی یَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ وَ خَلَقَ آدَمَ (علیه السلام) فِی سِتِّ سَاعَاتٍ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَهًِْ فَفِی هَذِهِ السِّتَّهًِْ أَیَّامٍ خَلَقَ اللَّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما.

علیّّّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - آسمان و بهشت و فرشته‌ها را روز پنج شنبه آفرید، و زمین را یکشنبه، و جانوران بیابان و دریا را روز دوشنبه و آن دو روزی است که خدای عزّ‌وجلّ می‌فرماید: بگو: آیا به کسی که زمین را در دو روز آفریده است کافر می‌شوید؟ (فصلت/9) و درخت و گیاه زمین و جوی‌های آن و آنچه در آن‌هاست و جانوران گزنده را روز سه شنبه آفرید، و جانّ که پدر اجنّه است را روز شنبه، و پرنده‌ها را روز چهارشنبه، و آدم را در شش ساعت روز جمعه، و در این شش روز خدا آسمان‌ها و زمین و هر چه میان آن‌هاست را آفرید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص442

بحار الأنوار، ج54، ص70

آیه أَوَ لَمْ یَسیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ کانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَ أَثارُوا الْأَرْضَ وَ عَمَرُوها أَکْثَرَ مِمَّا عَمَرُوها وَ جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّناتِ فَما کانَ اللهُ لِیَظْلِمَهُمْ وَ لکِنْ کانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ [9]

آیا در زمین گردش نکردند تا ببینند عاقبت کسانی که قبل از آنان بودند چگونه بود؟! آن‌ها نیرومندتر از اینان بودند و زمین را [براى زراعت و آبادى] دگرگون ساختند و بیش از اینان، آن را آباد کردند و پیامبرانشان با دلایل روشن به‌سراغشان آمدند [امّا آن‌ها انكار كردند و كيفر خود را ديدند]؛ خداوند هرگز به آنان ستم نکرد، ولی خودشان به خویشتن ستم می‌کردند.

1

(روم/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - سُئِلَ الصَّادِقُ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَ‌وَ لَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ قَالَ مَعْنَاهُ أَوَ لَمْ یَنْظُرُوا فِی الْقُرْآنِ.

امام صادق (علیه السلام) - از امام صادق (علیه السلام) در مورد کلام خدای عزّوجلّ: أَ‌وَ لَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ پرسیده شد، فرمود: «یعنی آیا در قرآن نمی‌نگرید»؟!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص442

بحار الأنوار، ج24، ص240/ بحار الأنوار، ج56، ص21/ الخصال، ج2، ص396/ نورالثقلین

آیه ثُمَّ کانَ عاقِبَةَ الَّذینَ أَساؤُا السُّوای أَنْ کَذَّبُوا بِآیاتِ اللهِ وَ کانُوا بِها یَسْتَهْزِؤُنَ [10]

سپس سرانجام کسانی که اعمال بد مرتکب شدند به جایی رسید که آیات خدا را تکذیب کردند و پیوسته آن را مسخره می‌نمودند.

1

(روم/ 10)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ کانَ عاقِبَةَ الَّذِینَ أَساؤُا السُّوای أَنْ کَذَّبُوا بِآیاتِ اللهِ وَ کانُوا بِها یَسْتَهْزِؤُنَ أَیْ ظَلَمُوا وَ اسْتَهْزَءُوا.

علیّّّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ کَانَ عَاقِبَةَ الَّذِینَ أَسَاؤُوا السُّوأَی أَن کَذَّبُوا بِآیَاتِ اللهِ وَ کَانُوا بِهَا یَسْتَهْزِئُون، یعنی ستم ورزیدند و تمسخر کردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص442

القمی، ج2، ص153/ البرهان

2

(روم/ 10)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ثُمَّ کانَ عاقِبَةَ الَّذِینَ أَساؤُا إِلَی نُفُوسِهِمْ بِالْکُفْرِ بِاللَّهِ وَ تَکْذِیبِ رُسُلِهِ السُّوای أَیِ الْخُلَّهًَْ الَّتِی تَسُوءُ صَاحِبَهَا إِذَا أَدْرَکَهَا وَ هِیَ عَذَابُ النَّارِ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ثُمَّ کَانَ عَاقِبَةَ الَّذِینَ أَسَاؤُوا، منظور این است که با کفر به خدا و تکذیب پیامبران به نفس خود بدی کردند. السُّوأَی؛ یعنی دوستی که چون به دوست خود برسد به وی بدی کند و منظور عذاب آتش است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص444

بحارالأنوار، ج11، ص19

آیه أَللهُ یَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ [11]

[آگاه باشيد] خداوند آفرینش را آغاز می‌کند، سپس آن را باز می‌گرداند، سپس شما به‌سوی او بازگردانده می‌شوید.

آیه وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یُبْلِسُ الْمُجْرِمُونَ [12]

آن روز که قیامت برپا می‌شود، مجرمان در نومیدی و غم‌واندوه فرومی‌روند.

1

(روم/ 12)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یُبْلِسُ الْمُجْرِمُونَ أَیْ یَئِسُوا.

علیّّّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یُبْلِسُ المُجْرِمُونَ، یعنی ناامید شدند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص444

البرهان

2

(روم/ 12)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - تَقُومُ السَّاعَةُ یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ بَیْنَ صَلَاهًِْ الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - رستاخیز در روز جمعه میان نماز ظهر و عصر برپا خواهد شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص444

نورالثقلین

3

(روم/ 12)

الصّادق (علیه السلام) - تَقُومُ الْقِیَامَهًُْ یَوْمَ الْجُمُعَهًْ.

امام صادق (علیه السلام) - قیامت روز جمعه برپا می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص444

بحار الأنوار، ج7، ص59/ نورالثقلین

4

(روم/ 12)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ مَا مِنْ مَلَکٍ مُقَرَّبٍ وَ لَا سَمَاءٍ وَ لَا أَرْضٍ وَ لَا رِیَاحٍ وَ لَا جِبَالٍ وَ لَا بَرٍّ وَ لَا بَحْرٍ إِلَّا وَ هُنَّ یَشْفَقْنَ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَهًِْ أَنْ تَقُومَ فِیهِ السَّاعَهًْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - و هیچ فرشته‌ی مقرّب، آسمان، زمین، باد، کوه، صحرا، دریا نیست مگر اینکه از روز جمعه بیمناک هستند که قیامت در آن بر پا شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص444

الخصال، ج1، ص316/ نورالثقلین

آیه وَ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ مِنْ شُرَکائِهِمْ شُفَعاءُ وَ کانُوا بِشُرَکائِهِمْ کافِرینَ [13]

و برای آنان شفیعانی از همتایانی که [براى خدا] می‌پنداشتند نخواهد بود و نسبت به آن همتایان، کافر می‌شوند.

1

(روم/ 13)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ مِنْ شُرَکائِهِمْ شُفَعاءُ یَعْنِی شُرَکَاءَ یَعْبُدُونَهُمْ وَ یَطِیعُونَهُمْ لَا یَشْفَعُونَ لَهُمْ.

علیّّّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ لَمْ یَکُن لهُم مِّن شُرَکَائِهِمْ شُفَعَاء، یعنی شریکانی که آن‌ها را پرستش کرده و اطاعت می¬کنند بی‌آنکه آن‌ها بتوانند برایشان شفاعت کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص444

البرهان

آیه وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یَوْمَئِذٍ یَتَفَرَّقُونَ [14]

آن روز که قیامت برپا می‌گردد، [مؤمنان و كافران] از هم جدا می‌شوند.

1

(روم/ 14)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یَوْمَئِذٍ یَتَفَرَّقُونَ قَالَ: إِلَی الْجَنَّهًِْ وَ النَّارِ.

علیّّّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یَوْمَئِذٍ یَتَفَرَّقُونَ، یعنی به‌سوی بهشت و دوزخ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص444

القمی، ج2، ص153/ البرهان

آیه فَأَمَّا الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَهُمْ فی رَوْضَةٍ یُحْبَرُونَ [15]

امّا کسانی که ایمان آورده و اعمال صالح انجام دادند، در باغی از بهشت شاد و مسرور خواهند بود.

آیه وَ أَمَّا الَّذینَ کَفَرُوا وَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا وَ لِقاءِ الْآخِرَةِ فَأُولئِکَ فِی الْعَذابِ مُحْضَرُونَ [16]

امّا کسانی که کافر شدند و آیات ما و لقای آخرت را تکذیب کردند، در عذاب الهی احضار می‌شوند.

1

(روم/ 16)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَهُمْ فِی رَوْضَةٍ یُحْبَرُونَ أَیْ یُکْرَمُونَ.

علیّّّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَهُمْ فِی رَوْضَةٍ یُحْبَرُونَ، یعنی گرامی داشته می‌شوند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص446

البرهان

آیه فَسُبْحانَ اللهِ حینَ تُمْسُونَ وَ حینَ تُصْبِحُونَ [17]

منزّه است خداوند به هنگامی‌که شام می‌کنید و آنگاه که صبح می‌کنید.

1

(روم/ 17)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) أَنَّهُ قَال أَنَّهُ قَالَ جَاءَ نَفَرٌ مِنَ الْیَهُودِ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَسَأَلَهُ أَعْلَمُهُمْ عَنْ مَسَائِلَ فَکَانَ مِمَّا سَأَلَهُ أَنَّهُ قَالَ أَخْبِرْنِی عَنِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ لِأَیِّ شَیْءٍ فَرَضَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ هَذِهِ الْخَمْسَ الصَّلَوَاتِ فِی خَمْسِ مَوَاقِیتَ عَلَی أُمَّتِکَ فِی سَاعَاتِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) … وَ أَمَّا صَلَاهًُْ الْمَغْرِبِ فَهِیَ السَّاعَهًُْ الَّتِی تَابَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِیهَا عَلَی آدَمَ (علیه السلام) وَ کَانَ بَیْنَ مَا أَکَلَ مِنَ الشَّجَرَهًِْ وَ بَیْنَ مَا تَابَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَیْهِ ثَلَاثُمِائَهًِْ سَنَهًٍْ مِنْ أَیَّامِ الدُّنْیَا وَ فِی أَیَّامِ الْآخِرَهًِْ یَوْمٌ کَأَلْفِ سَنَهًٍْ مَا بَیْنَ الْعَصْرِ إِلَی الْعِشَاءِ وَ صَلَّی آدَمُ (علیه السلام) ثَلَاثَ رَکَعَاتٍ رَکْعَهًًْ لِخَطِیئَتِهِ وَ رَکْعَهًًْ لِخَطِیئَهًِْ حَوَّاءَ (سلام الله علیها) وَ رَکْعَهًًْ لِتَوْبَتِهِ فَفَرَضَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ هَذِهِ الثَّلَاثَ رَکَعَاتٍ عَلَی أُمَّتِی وَ هِیَ السَّاعَهًُْ الَّتِی یُسْتَجَابُ فِیهَا الدُّعَاءُ فَوَعَدَنِی رَبِّی عَزَّوَجَلَّ أَنْ یَسْتَجِیبَ لِمَنْ دَعَاهُ فِیهَا وَ هِیَ الصَّلَاهًُْ الَّتِی أَمَرَنِی رَبِّی بِهَا فِی قَوْلِهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَسُبْحانَ اللهِ حِینَ تُمْسُونَ وَ حِینَ تُصْبِحُون.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از امام حسن (علیه السلام) روایت است: عدّه‌ای از یهودیان به خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رسیدند و داناترینشان از آن حضرت سؤالاتی کرد، از جمله سؤالاتشان این بود: «به من خبر بده که چرا خداوند این پنج نماز را در پنج نوبت شبانه روز بر امّتت واجب کرد»؟ نبیّ اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «… و امّا نماز مغرب ساعتی است که خداوند در آن توبه‌ی آدم (علیه السلام) را پذیرفت و فاصله‌ی میان خوردن میوه‌ی درخت تا زمانی که خداوند توبه‌ی او را پذیرفت، به اندازه‌ی سیصدسال از روزهای دنیا بود و یک روز آخرت برابر با هزار سال است و همان فاصله از نماز عصر تا عشاء است. پس حضرت آدم (علیه السلام) سه رکعت نماز خواند، یک رکعت برای اشتباه خود، یک رکعت برای اشتباه حوا (سلام الله علیها) و یک رکعت برای توبه خود. پس خداوند عزّوجلّ این سه رکعت را بر امّت من واجب فرمود و این ساعت، ساعتی است که در آن دعا مستجاب می‌شود، پروردگار من نیز به من وعده داد که هرکسی در این ساعت حاجتی را از او بخواهد، دعایش را مستجاب گرداند و این نمازی است که خداوند عزّوجلّ مرا به آن امر فرمود: فَسُبْحانَ اللهِ حِینَ تُمْسُونَ وَ حِینَ تُصْبِحُون.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص446

من لایحضره الفقیه، ج1، ص211/ وسایل الشیعهًْ، ج4، ص14/ بحار الأنوار، ج9، ص296/ علل الشرایع، ج2، ص337/ روضهًْ الواعظین، ج2، ص316/ نورالثقلین/ البرهان

2

(روم/ 17)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ أَبَابَکْرٍ عَنِ الْحِینِ وَ کَانَ نَذَرَ أَلَّا یُکَلِّمَ زَوْجَتَهُ حِیناً فَقَالَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ لِقَوْلِهِ تَعَالَی وَ مَتاعٌ إِلی حِینٍ فَسَأَلَ عُمَرَ فَقَالَ أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ لِقَوْلِهِ تَعَالَی هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ حِینٌ مِنَ الدَّهْرِ فَسَأَلَ عُثْمَانَ فَقَالَ سَنَهًًْ لِقَوْلِهِ تَعَالَی تُؤْتِی أُکُلَها کُلَّ حِینٍ فَسَأَلَ عَلِیّاً (علیه السلام) فَقَالَ إِنْ نَذَرْتَ غُدْوَهًًْ فَتَکَلَّمْ عَشِیَّهًًْ وَ إِنْ نَذَرْتَ عَشِیَّهًًْ فَتَکَلَّمْ بُکْرَهًًْ لِقَوْلِهِ تَعَالَی فَسُبْحانَ اللهِ حِینَ تُمْسُونَ وَ حِینَ تُصْبِحُونَ فَفَرِحَ الرَّجُلُ وَ قَالَ اللهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسَالَاتَهُ.

امام علی (علیه السلام) - روایت شده که مردی از ابوبکر در مورد «حین» سؤال کرد، زیرا نذر کرده بود که به اندازه «حین» با همسرش صحبت نکند. ابوبکر گفت: «تا روز قیامت، زیرا خداوند متعال فرموده است: و قرارگاه و جای برخورداری شما تا روز قیامت در زمین باشد. (بقره/36) پس از عمر سؤال کرد، او گفت: «تا چهل سال زیرا خداوند فرموده است: هرآینه بر انسان مدتی از زمان گذشت و او چیزی در خور ذکر نبود؟ (انسان/1)». و از عثمان سؤال کرد، گفت: «یک سال؛ زیرا خداوند فرموده است: به فرمان خدا هر زمان میوه خود را می‌دهد. (ابرهیم/25)». پس از علی (علیه السلام) سؤال کرد، فرمود: «اگر صبح نذر کرده‌ای، شب با او صحبت کن، و اگر شب نذر کرده‌ای، صبح‌گاه با او صحبت کن، زیرا خداوند می‌فرماید: فَسُبْحانَ اللهِ حِینَ تُمْسُونَ وَ حِینَ تُصْبِحُونَ». آن مرد خوشحال شد و گفت: «خدا داناتر است که رسالت خود را در کجا قرار دهد (انعام/124)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص446

بحار الأنوار، ج101، ص244

3

(روم/ 17)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قوله فَسُبْحانَ اللهِ حِینَ تُمْسُونَ وَ حِینَ تُصْبِحُونَ وَ لَهُ الْحَمْدُ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ عَشِیًّا وَ حِینَ تُظْهِرُونَ یَقُولُ سَبَّحُوا بِالْغَدَاهًِْ وَ بِالْعَشِیِّ وَ نِصْفِ النَّهَارِ.

علیّّّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَسُبْحَانَ اللهِ حِینَ تُمْسُونَ وَ حِینَ تُصْبِحُونَ؛ وَ لَهُ الحَمْدُ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ عَشِیًّا وَ حِینَ تُظْهِرُونَ؛ یعنی صبح و شام و نیم‌روز (ظهر) تسبیح بگویید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص446

القمی، ج2، ص153/ البرهان

4

(روم/ 17)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَن سهلٍ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ قَالَ أَلَا أُخْبِرُکُمْ لِمَ سَمَّی اللَّهُ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلَهُ (علیه السلام) الَّذِی وَفَّی لِأَنَّهُ کَانَ یَقُولُ کُلَّمَا أَصْبَحَ وَ أَمْسَی فَسُبْحانَ اللهِ حِینَ تُمْسُونَ وَ حِینَ تُصْبِحُونَ حَتَّی یُتِمَّ الْآیَهًَْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - سهل نقل می‌کند: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آیا به شما خبر بدهم که چرا خداوند ابراهیم (علیه السلام) را دوست با وفای خود [که دوستی را به کمال رسانده] نامید؟ زیرا او پیوسته هر صبح و شام می‌گفت: فَسُبْحانَ اللهِ حِینَ تُمْسُونَ وَ حِینَ تُصْبِحُونَ». و تا انتهای آیه را تلاوت فرمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص448

مستدرک الوسایل، ج5، ص394

5

(روم/ 17)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ سَرَّهُ أَنْ یُکَالَ لَهُ بِالْقَفِیزِ الْأَوْفَی فَلْیَقُلْ فَسُبْحانَ اللهِ حِینَ تُمْسُونَ إِلَی قَوْلِهِ کَذلِکَ تُخْرَجُونَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - کسی که می‌خواهد با پیمانه‌ی پر و لبریز برای او کالایی را بکشند [و به او بدهند] باید این آیه را بخواند: فَسُبْحانَ اللهِ حینَ تُمْسُونَ… کَذالِکَ تُخْرَجُونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص448

نورالثقلین

6

(روم/ 17)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - مَنْ قَالَ حِینَ یُمْسِی ثَلَاثَ مَرَّاتٍ سُبْحَانَ اللَّهِ حِینَ تُمْسُونَ وَ حِینَ تُصْبِحُونَ وَ لَهُ الْحَمْدُ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ عَشِیًّا وَ حِینَ تُظْهِرُونَ لَمْ یَفُتْهُ خَیْرٌ یَکُونُ فِی تِلْکَ اللَّیْلَهًِْ وَ صُرِفَ عَنْهُ جَمِیعُ شَرِّهَا وَ مَنْ قَالَ مِثْلَ ذَلِکَ حِینَ یُصْبِحُ لَمْ یَفُتْهُ خَیْرٌ یَکُونُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ وَ صُرِفَ عَنْهُ جَمِیعُ شَرِّه.

امام علی (علیه السلام) - کسی که به‌هنگام شب سه بار فَسُبْحانَ اللهِ حِینَ تُمْسُونَ وَ حِینَ تُصْبِحُونَ* وَ لَهُ الحَمْدُ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ عَشِیًّا وَ حِینَ تُظْهِرُونَ را بخواند، هیچ خیری که در آن شب می‌باشد از او دریغ نمی‌شود و همه‌ی بدی‌های آن شب از او دور می‌گردد و کسی که همان آیات را در روز بخواند، تمام خیرهای آن روز به او می‌رسد و از تمام بدی‌های آن به دور خواهد ماند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص448

نورالثقلین

7

(روم/ 17)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ حِینَ یُصْبِحُ فَسُبْحانَ اللهِ حِینَ تُمْسُونَ وَ حِینَ تُصْبِحُونَ الْآیَاتِ الثَّلَاثِ إِلَی تُخْرَجُونَ أَدْرَکَ مَا فَاتَهُ فِی یَوْمِهِ وَ إِنْ قَالَهَا حِینَ یُمْسِی أَدْرَکَ مَا فَاتَهُ فِی لَیْلَتِه.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - کسی که وقت صبح «فَسُبْحانَ اللهِ حِینَ تُمْسُونَ وَ حِینَ تُصْبِحُونَ وَ لَهُ الحَمْدُ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ عَشِیّاً وَ حِینَ تُظْهِرُونَ یُخْرِجُ الحَیَّ مِنَ الْمیِّتِ وَ یُخْرِجُ المَیِّتَ مِنَ الحَیِّ وَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ کَذالِکَ تُخْرَجُونَ را بخواند هرآنچه در آن روز از دست داده، به دست می‌آورد و اگر این سه آیه را در هنگام شب بخواند، هرآنچه آن شب از دست داده، به دست می‌آورد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص448

عوالی اللیالی، ج1، ص181/ نورالثقلین

آیه وَ لَهُ الْحَمْدُ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ عَشِیًّا وَ حینَ تُظْهِرُونَ [18]

و حمد و ستایش در آسمان‌ها و زمین مخصوص اوست و به هنگام عصر و هنگامی‌که ظهر می‌کنید.

1

(روم/ 18)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ حِینَ تُظْهِرُونَ یَقْتَضِی صَلَاهًَْ الظُّهْرِ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ حِینَ تُظْهِرُونَ، نماز ظهر را می‌فهماند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص448

فقه القرآن، ج1، ص84

آیه یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ وَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ کَذلِکَ تُخْرَجُونَ [19]

او زنده را از مرده بیرون می‌آورد و مرده را از زنده و زمین را پس از مردنش حیات می‌بخشد و به همین‌گونه [روز قيامت از قبر] بیرون آورده می‌شوید.

او زنده را از مرده بیرون می‌آورد و مرده را از زنده

1 -1

(روم/ 19)

الکاظم (علیه السلام) - فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَالَ لَیْسَ یُحْیِیهَا بِالْقَطْرِ وَ لَکِنْ یَبْعَثُ اللَّهُ رِجَالًا فَیُحْیُونَ الْعَدْلَ فَتُحْیَا الْأَرْضُ لِإِحْیَاءِ الْعَدْلِ وَ لَإِقَامَهًُْ الْحَدِّ لِلَّهِ أَنْفَعُ فِی الْأَرْضِ مِنَ الْقَطْرِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً.

امام کاظم (علیه السلام) - یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها، زمین را با باران زنده نمی‌کند، بلکه خداوند عزّ‌وجلّ مردمی را می‌فرستد که عدل را زنده می‌کنند و زمین با احیاء عدل و با اقامه حدّ زنده می‌شود. و این حیات و زنده شدن، سودمندتر از چهل روز باران است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص448

الکافی، ج7، ص174/ تهذیب الأحکام، ج10، ص146/ وسایل الشیعهًْ، ج28، ص12/ نورالثقلین

1 -2

(روم/ 19)

الصّادق (علیه السلام) - الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ (علیه السلام): حَدَّثَنَا أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) قَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا مَاتَ لَمْ یَکُنْ مَیِّتاً فَإِنَّ الْمَیِّتَ هُوَ الْکَافِرُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ یَعْنِی الْمُؤْمِنَ مِنَ الْکَافِرِ وَ الْکَافِرَ مِنَ الْمُؤْمِنِ.

امام صادق (علیه السلام) - امام عسکری (علیه السلام) از پدرنش از امام صادق (علیه السلام) روایت فرمود: مؤمن هرگاه بمیرد؛ او درحقیقت نمرده است بلکه این کافر است که درحقیقت می‌میرد؛ خداوند می‌فرماید: یُخْرِجُ الحَیَّ مِنَ الْمیِّتِ وَ یُخْرِجُ المَیِّتَ مِنَ الحَیِّ، یعنی مؤمن از کافر و کافر از مؤمن بیرون می‌گردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص450

بحار الأنوار، ج6، ص156/ بحار الأنوار، ج64، ص92/ معانی الأخبار، ص290

1 -3

(روم/ 19)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَولُهُ یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ قَالَ یُخْرِجُ الْمُؤْمِنَ مِنَ الْکَافِرِ وَ یُخْرِجُ الْکَافِرَ مِنَ الْمُؤْمِن وَ قَولُهُ وَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ کَذلِکَ تُخْرَجُونَ رَدٌّ عَلَی الدَّهرِیَّهًْ.

علیّّّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یُخْرِجُ الحَیَّ مِنَ المَیِّتِ وَ یُخْرِجُ المَیِّتَ مِنَ الحَیِّ، یعنی اینکه مؤمن را از کافر و کافر را از مؤمن بیرون می‌آورد. و امّا این کلام خداوند: وَ یُحْیِی الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَ کَذَلِکَ تُخْرَجُونَ، پاسخی است به دهریّون».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص450

القمی، ج2، ص153 نورالثقلین/ البرهان

زمین را پس از مردنش حیات می‌بخشد

2 -1

(روم/ 19)

العسکری (علیه السلام) - فِی کِتَابِ کَمَالُ الدِّینِ وَ تَمَامُ النِّعْمَهًِْ‌بِإِسْنَادِهِ إِلَی حَکِیمَهًَْ بِنْتِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا (علیه السلام) عَمَّهًِْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ (علیه السلام) أَنَّهَا قَالَتْ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی مُحَمَّدٍ (علیه السلام) فَقَالَ (علیه السلام) یَا عَمَّهًِْ بَیِّتِی اللَّیْلَهًَْ عِنْدَنَا فَإِنَّهُ سَیُولَدُ اللَّیْلَهًَْ الْمَوْلُودُ الْکَرِیمُ عَلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الَّذِی یُحْیِی اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قُلْتُ فَمِمَّنْ یَا سَیِّدِی وَ لَسْتُ أَرَی بِنَرْجِسَ شَیْئاً مِنْ أَثَرِ الْحَبَلِ فَقَالَ مِنْ نَرْجِسَ لَا مِنْ غَیْرِهَا قَالَتْ فَوَثَبْتُ إِلَیْهَا فَقَلَبْتُهَا ظَهْراً لِبَطْنٍ فَلَمْ أَرَ بِهَا أَثَرَ حَبَلٍ فَعُدْتُ إِلَیْهِ فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا فَعَلْتُ فَتَبَسَّمَ ثُمَ قَالَ لِی إِذَا کَانَ وَقْتُ الْفَجْرِ یَظْهَرُ لَکِ بِهَا الْحَبَلُ لِأَنَّ مَثَلَهَا مَثَلُ أُمِّ مُوسَی (علیه السلام) لَمْ یَظْهَرْ بِهَا الْحَبَلُ وَ لَمْ یَعْلَمْ بِهَا أَحَدٌ إِلَی وَقْتِ وِلَادَتِهَا لِأَنَّ فِرْعَوْنَ کَانَ یَشُقُّ بُطُونَ الْحَبَالَی فِی طَلَبِ مُوسَی (علیه السلام) وَ هَذَا نَظِیرُ مُوسَی (علیه السلام).

امام عسکری (علیه السلام) - در کتاب کمال الدّین و تمام النّعمه به سندش حکیمه دختر امام جواد (علیه السلام) و عمّه‌ی امام حسن‌عسکری (علیه السلام) آمده است: نزد امام حسن عسکری (علیه السلام) بودم که به من فرمود: «امشب را نزد ما به سر ببر که در این شب مولود مبارکی متولّد می‌شود، که زمین مرده را زنده می‌گرداند». گفتم: «این مولود مبارک از چه زنی خواهد بود؟ من که چیزی در نرجس نمی‌بینم». فرمود: «با این وصف فقط از نرجس خواهد بود»! سپس من نزدیک نرجس رفتم و او را نگریستم اثری از حمل در وی ندیدم! لذا رفتم موضوع را به امام (علیه السلام) هم اطّلاع دادم. حضرت (علیه السلام) تبسّمی نمود و فرمود: «عمّه! موقع طلوع فجر اثر حملش آشکار می‌شود، او مانند مادر موسی (علیه السلام) است که اثر آبستنی در وی مشهود نبود و تا موقع تولّد موسی (علیه السلام) هیچ‌کس اطّلاع نداشت. زیرا فرعون برای دست‌یافتن به موسی (علیه السلام) شکم زنان باردار را می‌شکافت، این هم مانند موسی (علیه السلام) است [که دشمنان در صدد کشتن او هستند]».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص450

روضهًْ الواعظین، ج2، ص258/ نورالثقلین

آیه وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ إِذا أَنْتُمْ بَشَرٌ تَنْتَشِرُونَ [20]

از نشانه‌های او این است که شما را از خاک آفرید، سپس به ناگاه انسان‌هایی شدید و [در روى زمين] منتشر می‌شوید!

1

(روم/ 20)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أبی عبد اللّه بن یزید قال حدّثنی عن یزیدبن‌سلام‌انه سأل رسول الله (صلی الله علیه و آله) فقال فَأَخْبِرْنِی عَنْ آدَمَ لِمَ سُمِّیَ آدَمَ قَالَ لِأَنَّهُ خُلِقَ مِنْ طِینِ الْأَرْضِ وَ أَدِیمِهَا قَالَ فَآدَمُ (علیه السلام) خُلِقَ مِنْ طِینٍ کُلِّهِ أَوْ طِینٍ وَاحِدٍ قَالَ بَلْ مِنَ الطِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ خُلِقَ مِنْ طِینٍ وَاحِدٍ لَمَا عَرَفَ النَّاسُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ کَانُوا عَلَی صُورَهًٍْ وَاحِدَهًٍْ قَالَ فَلَهُمْ فِی الدُّنْیَا مَثَلٌ قَالَ التُّرَابُ فِیهِ أَبْیَضُ وَ فِیهِ أَخْضَرُ وَ فِیهِ أَشْقَرُ وَ فِیهِ أَغْبَرُ وَ فِیهِ أَحْمَرُ وَ فِیهِ أَزْرَقُ وَ فِیهِ عَذْبٌ وَ فِیهِ مِلْحٌ وَ فِیهِ خَشِنٌ وَ فِیهِ لَیِّنٌ وَ فِیهِ أَصْهَبُ فَلِذَلِکَ صَارَ النَّاسُ فِیهِمْ لَیِّنٌ وَ فِیهِمْ خَشِنٌ وَ فِیهِمْ أَبْیَضُ وَ فِیهِمْ أَصْفَرُ وَ أَحْمَرُ وَ أَصْهَبُ وَ أَسْوَدُ عَلَی أَلْوَانِ التُّرَاب.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در روایت ابن سلام آمده است که از پیامبر (صلی الله علیه و آله) سؤال کرد: «چرا آدم (علیه السلام)، آدم نامیده شده است»؟ فرمود: «چرا که او از خاک زمین و پوسته‌ی آن آفریده شده است». گفت: «پس آیا آدم (علیه السلام) از تمام گل زمین آفریده شده یا از یک نوع گل»؟ فرمود: «بله از تمام گل زمین و اگر از گل خاصّی خلق می‌شد مردم یکدیگر را نمی‌شناختند و تنها به یک صورت بودند». گفت: «آیا آنان در دنیا شبیه و مانندی دارند»؟ فرمود: «خاک، سفید، سبز، زرد، غبارآلود، قرمز و آبی است و برخی خاک‌ها شیرین و برخی شور هستند، برخی خشن و برخی نرم و برخی سرخ‌گون هستند. به همین دلیل مردم نیز در میانشان نرم خو و خشن دیده می‌شود و مانند رنگ‌های خاک، به رنگهای سفید، زرد، قرمز، گل گون و سیاه هستند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص450

علل الشرایع، ج2، ص271/ نورالثقلین

آیه وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ [21]

و از نشانه‌های او این که همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و در میانتان محبّت و رحمت قرار داد، به یقین در این نشانه‌هایی است برای گروهی که تفکّر می‌کنند.

1

(روم/ 21)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْزَلَ الْقُرْآنَ عَلَی سَبْعَهًِْ أَقْسَام… وَ مِنْهُ مَا بَیَّنَ اللَّهُ تَعَالَی فِیهِ شَرَائِعَ الْإِسْلَامِ وَ فَرَائِضَ الْأَحْکَامِ وَ السَّبَبَ فِی مَعْنَی بَقَاءِ الْخَلْقِ وَ مَعَایِشِهِمْ وَ وُجُوهِ ذَلِکَ… أَمَّا السَّبَبُ الَّذِی بِهِ بَقَاءُ الْخَلْقِ فَقَدْ بَیَّنَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ أَنَّ بَقَاءَ الْخَلْقِ مِنْ أَرْبَعِ وُجُوهٍ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ وَ اللِّبَاسِ وَ الْکِنِّ وَ الْمَنَاکِحِ لِلتَّنَاسُلِ مَعَ الْحَاجَهًِْ فِی ذَلِکَ کُلِّهِ إِلَی الْأَمْرِ وَ النَّهْیِ… وَ أَمَّا الْمَنَاکِحُ… قَالَ تَعَالَی وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ وَ مِثْلُ هَذَا کَثِیرٌ فِی کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی فِی مَعْنَی النِّکَاحِ وَ سَبَبُ التَّنَاسُلِ وَ الْأَمْرُ وَ النَّهْیُ وَجْهٌ وَاحِدٌ لَا یَکُونُ مَعْنًی مِنْ مَعَانِی الْأَمْرِ إِلَّا وَ یَکُونُ بَعْدَ ذَلِکَ نَهْیاً وَ لَا یَکُونُ وَجْهٌ مِنْ وُجُوهِ النَّهْیِ إِلَّا وَ مُقِرُّونَ بِهِ الْأَمْر.

امام علی (علیه السلام) - خداوند متعال قرآن را بر هفت قسم نازل فرمود؛ . . برخی از آن آیاتی است که در آن‌ها خداوند شرائع اسلام و واجبات احکام و سبب بقای خلایق و روزی آن‌ها و انواع آن را تبیین کرده است. . و امّا در مورد اسبابی که بقای خلق به آن‌ها وابسته است، خداوند متعال در کتابش آن اسباب را در چهار وجه ذکر می‌کند. خوردن و آشامیدن، پوشش و سرپناه، ازدواج و تناسل به همراه امر و نهی که در همه وجوه قبلی مورد نیاز است… [آنچه در قرآن] درباره‌ی ازدواج آمده؛ خداوند تعالی فرموده: وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ که از امثال این آیات در قرآن در مورد ازدواج و تناسل فراوان است. و امّا امر و نهی نیز یک وجه واحد [از وجوه چهارگانه] هستند که هیچ معنای امری نیست مگر آنکه پس از آن نهی‌ای است و هیچ نهی‌ای نیست مگر اینکه به همراه آن امری آمده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص452

بحار الأنوار، ج90، ص39

2

(روم/ 21)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ (علیه السلام) یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِابْنَهًِْ جَحْشٍ قُتِلَ خَالُکِ حَمْزَهًُْ قَالَ فَاسْتَرْجَعَتْ وَ قَالَتْ أَحْتَسِبُهُ عِنْدَ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ لَهَا قُتِلَ أَخُوکِ فَاسْتَرْجَعَتْ وَ قَالَتْ أَحْتَسِبُهُ عِنْدَ اللَّهِ ثُمَّ قَالَ لَهَا قُتِلَ زَوْجُکِ فَوَضَعَتْ یَدَهَا عَلَی رَأْسِهَا وَ صَرَخَتْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا یَعْدِلُ الزَّوْجَ عِنْدَ الْمَرْأَهًِْ شَیْءٌ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - معمربن خلاد گوید: شنیدم امام کاظم (علیه السلام) فرمود: حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) به بنت جحش فرمود: «دایی تو حمزه کشته شد». وی کلمه‌ی استرجاع بر زبان جاری کرد و گفت: «او را در راه خدا حساب می‌کنم». بار دیگر فرمود: «برادرت کشته شد». باز استرجاع گفت و اظهار داشت: «او را به حساب خداوند می‌گذارم». مرتبه‌ی سوّم فرمود: «شوهرت کشته شد». دراین‌هنگام دست خود را روی سرش گذاشت و گریه کرد. پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هیچ‌کس در نزد زن به‌اندازه‌ی شوهر اهمیّت ندارد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص452

الکافی، ج5، ص506/ نورالثقلین

3

(روم/ 21)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ مُعَاوِیَهًَْ بْنِ وَهْبٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ انْصَرَفَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنْ سَرِیَّهًٍْ قَدْ کَانَ أُصِیبَ فِیهَا نَاسٌ کَثِیرٌ مِنَ الْمُسْلِمِینَ فَاسْتَقْبَلَتْهُ النِّسَاءُ یَسْأَلْنَهُ عَنْ قَتْلَاهُنَّ فَدَنَتْ مِنْهُ امْرَأَهًٌْ فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا فَعَلَ فُلَانٌ قَالَ وَ مَا هُوَ مِنْکِ قَالَتْ أَبِی قَالَ احْمَدِی اللَّهَ وَ اسْتَرْجِعِی فَقَدِ اسْتُشْهِدَ فَفَعَلَتْ ذَلِکَ ثُمَّ قَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا فَعَلَ فُلَانٌ فَقَالَ وَ مَا هُوَ مِنْکِ فَقَالَتْ أَخِی فَقَالَ احْمَدِی اللَّهَ وَ اسْتَرْجِعِی فَقَدِ اسْتُشْهِدَ فَفَعَلَتْ ذَلِکَ ثُمَّ قَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا فَعَلَ فُلَانٌ فَقَالَ وَ مَا هُوَ مِنْکِ فَقَالَتْ زَوْجِی قَالَ احْمَدِی اللَّهَ وَ اسْتَرْجِعِی فَقَدِ اسْتُشْهِدَ فَقَالَتْ وَا وَیْلَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا کُنْتُ أَظُنُّ أَنَّ الْمَرْأَهًَْ تَجِدُ بِزَوْجِهَا هَذَا کُلَّهُ حَتَّی رَأَیْتُ هَذِهِ الْمَرْأَهًَْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - معاویه‌بن وهب گوید: شنیدم امام صادق (علیه السلام) فرمود: رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) از جنگی که جمع بسیاری از مسلمانان کشته و یا زخم دیده بودند بازگشت و زنان به استقبال آمدند و از کشتگانشان سراغ می‌گرفتند، که زنی پیش آمد و عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! فلانی چه شد»؟ حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: «او با تو چه خویشی دارد»؟ عرض کرد: «برادر من است». حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خدا را شکر کن و بگو: ما از آنِ خداییم و به‌سوی او بازمی‌گردیم! . (بقره/156). بله او کشته شد». زن خدا را سپاس گفت و استرجاع کرد یعنی آیه را خواند، آنگاه پرسید: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! فلان کس چه شد»؟ رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «او با تو چه بستگی دارد»؟ عرض کرد: «شوهر من است». رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خدا را سپاس گوی و استرجاع کن، به‌راستی‌که شهید گشته است». زن گفت: «ای وای! به چه بدبختی و ذلّتی دچار شدم». پس حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من تاکنون نمی‌پنداشتم زن برای مرگ همسرش این‌قدر ناراحت و مصیبت‌زده گردد تا اینکه این بانو را این‌چنین دیدم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص452

الکافی، ج5، ص506/ نورالثقلین

4

(روم/ 21)

الکاظم (علیه السلام) - عَن عَبْدِ الْعَظِیمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَاالْحَسَنِ (علیه السلام) یَخْطُبُ بِهَذِهِ الْخُطْبَهًْ… أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ جَعَلَ الصِّهْرَ مَأْلَفَهًًْ لِلْقُلُوبِ وَ نِسْبَهًَْ الْمَنْسُوبِ أَوْشَجَ بِهِ الْأَرْحَامَ وَ جَعَلَهُ رَأْفَهًًْ وَ رَحْمَهًًْ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْعالِمِین.

امام کاظم (علیه السلام) - عبد العظیم‌بن عبدالله گوید: شنیدم امام کاظم (علیه السلام) این خطبه را می‌فرمود: … خداوند عزّوجلّ، دامادی (ازدواج) را برای انس‌گرفتن دل‌ها قرار داد و با نسبت شخص منسوب (کسی که ازدواج می‌کند با طرف مقابل نسبتی پیدا می‌کند)، میان خویشاوندان انس و الفت ایجاد کرد و آن را رحمت و رأفت قرار داد؛ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْعالِمِین.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص454

الکافی، ج5، ص372

آیه وَ مِنْ آیاتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافُ أَلْسِنَتِکُمْ وَ أَلْوانِکُمْ إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْعالِمینَ [22]

و از نشانه‌های او آفرینش آسمان‌ها و زمین و تفاوت زبان‌ها و رنگ‌های شماست، در این نشانه‌هایی است برای اهل دانش.

کلّیات

1

(روم/ 22)

الباقر (علیه السلام) - کَفَی لِأُولِی الْأَلْبَابِ، بِخَلْقِ الرَّبِ الْمُسَخِّرِ وَ مُلْکِ الرَّبِ الْقَاهِرِ… وَ مَا أَنْطَقَ بِهِ أَلْسُنَ الْعِبَادِ وَ مَا أَرْسَلَ بِهِ الرُّسُلَ وَ مَا أَنْزَلَ عَلَی الْعِبَادِ، دَلِیلًا عَلَی الرَّبِّ عَزَّوَجَلَّ.

امام باقر (علیه السلام) - خلقت پروردگار غالب و سلطنت پروردگار زبردست و شکوه پروردگار ظاهر و نور پروردگار مسلّط و دلیل پروردگار صادق و اعترافی که از زبان بندگان می‌گذرد و آنچه پیغمبران آورده‌اند و آنچه بر بندگان نازل شده، بر خردمندان کافی است که دلیل بر پروردگار باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص454

الفصول المهمهًْ، ج1، ص140/ نورالثقلین

2

(روم/ 22)

الصّادق (علیه السلام) - فِی نُورِالثّقلین عَن أبِی‌عَبدِ‌اللهِ الصَّادِقِ (علیه السلام) فِی الرَّدِّ عَلَی الدَّهرِیَّهًِْ: تَأَمَّلْ یَا مُفَضَّلُ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُهُ بِهِ عَلَی الْإِنْسَانِ مِنْ هَذَا النُّطْقِ الَّذِی یُعَبِّرُ بِهِ عَمَّا فِی ضَمِیرِهِ وَ مَا یَخْطُرُ بِقَلْبِهِ وَ نَتِیجَهًِْ فِکْرِهِ وَ بِهِ یَفْهَمُ عَنْ غَیْرِهِ مَا فِی نَفْسِهِ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ کَانَ بِمَنْزِلَهًِْ الْبَهَائِمِ الْمُهْمَلَهًِْ الَّتِی لَا تُخْبِرُ عَنْ نَفْسِهَا بِشَیْءٍ وَ لَا تَفْهَمُ عَنْ مُخْبِرٍ شَیْئاً وَ کَذَلِکَ الْکِتَابَهًُْ الَّتِی بِهَا تُقَیَّدُ أَخْبَارُ الْمَاضِینَ لِلْبَاقِینَ وَ أَخْبَارُ الْبَاقِینَ لِلْآتِینَ وَ بِهَا تُخَلَّدُ الْکُتُبُ فِی الْعُلُومِ وَ الْآدَابِ وَ غَیْرِهَا وَ بِهَا یَحْفَظُ الْإِنْسَانُ ذِکْرَ مَا یَجْرِی بَیْنَهُ وَ بَیْنَ غَیْرِهِ مِنَ الْمُعَامَلَاتِ وَ الْحِسَابِ وَ لَوْلَاهُ لَانْقَطَعَ أَخْبَارُ بَعْضِ الْأَزْمِنَهًِْ عَنْ بَعْضٍ وَ أَخْبَارُ الْغَائِبِینَ عَنْ أَوْطَانِهِمْ وَ دَرَسَتِ الْعُلُومُ وَ ضَاعَتِ الْآدَابُ وَ عَظُمَ مَا یَدْخُلُ عَلَی النَّاسِ مِنَ الْخَلَلِ فِی أُمُورِهِمْ وَ مُعَامَلَاتِهِمْ وَ مَا یَحْتَاجُونَ إِلَی النَّظَرِ فِیهِ مِنْ أَمْرِ دِینِهِمْ وَ مَا رُوِیَ لَهُمْ مِمَّا لَا یَسَعُهُمْ جَهْلُهُ وَ لَعَلَّکَ تَظُنُّ أَنَّهَا مِمَّا یُخْلَصُ إِلَیْهِ بِالْحِیلَهًِْ وَ الْفِطْنَهًِْ وَ لَیْسَتْ مِمَّا أُعْطِیَهُ الْإِنْسَانُ مِنْ خَلْقِهِ وَ طِبَاعِهِ وَ کَذَلِکَ الْکَلَامُ إِنَّمَا هُوَ شَیْءٌ یَصْطَلِحُ عَلَیْهِ النَّاسُ فَیَجْرِی بَیْنَهُمْ وَ لِهَذَا صَارَ یَخْتَلِفُ فِی الْأُمَمِ الْمُخْتَلِفَهًِْ بِأَلْسُنٍ مُخْتَلِفَهًٍْ وَ کَذَلِکَ الْکِتَابَهًُْ کَکِتَابَهًِْ الْعَرَبِیِّ وَ السِّرْیَانِیِّ وَ الْعِبْرَانِیِّ وَ الرُّومِیِّ وَ غَیْرِهَا مِنْ سَائِرِ الْکِتَابَهًِْ الَّتِی هِیَ مُتَفَرِّقَهًٌْ فِی الْأُمَمِ إِنَّمَا اصْطَلَحُوا عَلَیْهَا کَمَا اصْطَلَحُوا عَلَی الْکَلَامِ فَیُقَالُ لِمَنْ ادَّعَی ذَلِکَ إِنَّ الْإِنْسَانَ وَ إِنْ کَانَ لَهُ فِی الْأَمْرَیْنِ جَمِیعاً فِعْلٌ أَوْ حِیلَهًٌْ فَإِنَّ الشَّیْءَ الَّذِی یَبْلُغُ بِهِ ذَلِکَ الْفِعْلَ وَ الْحِیلَهًَْ عَطِیَّهًٌْ وَ هِبَهًٌْ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی خَلْقِهِ فَإِنَّهُ لَوْ لَمْ یَکُنْ لِسَانٌ مُهَیَّأٌ لِلْکَلَامِ وَ ذِهْنٌ یَهْتَدِی بِهِ لِلْأُمُورِ لَمْ یَکُنْ لِیَتَکَلَّمَ أَبَداً وَ لَوْ لَمْ یَکُنْ لَهُ کَفٌّ مُهَیَّأَهًٌْ وَ أَصَابِعُ لِلْکِتَابَهًِْ لَمْ یَکُنْ لِیَکْتُبَ أَبَداً وَ اعْتَبِرْ ذَلِکَ مِنَ الْبَهَائِمِ الَّتِی لَا کَلَامَ لَهَا وَ لَا کِتَابَهًَْ فَأَصْلُ ذَلِکَ فِطْرَهًُْ الْبَارِئِ جَلَّ وَ عَزَّ وَ مَا تَفَضَّلَ بِهِ عَلَی خَلْقِهِ فَمَنْ شَکَرَ أُثِیبَ وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعالَمِین.

امام صادق (علیه السلام) - در کتاب نورالثقلین از امام صادق (علیه السلام) روایت است…]‌ای مفضّل! بیندیش که خدا چه نعمت بزرگی به انسان داده که همان نطق و تکلّم است تا هر چه در دل دارد و در دلش نهادش بگذرد و به اندیشه‌اش رسد به زبان آورد و به دیگری آنچه در دل دارد را بفهماند، و اگر ناطق نبود و چون حیوانات بی‌زبان بود که نمی‌توانند از خود چیزی گویند و ازخبردهنده چیزی نمی‌فهمند، و چنین است نعمت نویسندگی که اخبار گذشته‌ها را برای آنان که مانده‌اند ضبط کند و اخبار آن‌ها که مانده‌اند را برای آیندگان بنویسد، و با آن کتب علوم و آداب و غیر آن جاویدان گردند و انسان قراردادهای میان خود و دیگران را در معامله و حساب ضبط و حفظ کند. و اگر نوشتن نبود زمانه‌ها از هم جدا می‌شدند و کسی از مسافران خبری نداشت و علوم از میان می‌رفتند و آداب از دست می‌رفتند، و خلل بزرگی در کارها و معاملات و نیازهای دینی به مردم وارد می‌شد و روایاتی در زمینه دین که باید بدانند از دست می‌رفتند و آن‌ها که روایت می‌شدند جهالت و نادانی‌شان را برطرف نمی‌کرد. شاید تو فکر کنی که نویسندگی را انسان با حیله و هوش خود به دست آورده است، و با آفرینش و طبیعتاً به او داده نشده است، و نیز سخن‌گفتن قراردادی است میان خود مردم و دست‌آورد خود آن‌هاست و از این رو هر ملّتی برای خود زبانی ویژه دارد و خطّ ویژه از عربی و سریانی و عبرانی و روحی و غیر آن از خط و زبان دیگر که میان امّت‌ها پراکنده است و به آن قرار گذاشته‌اند چنانچه به زبان خود با هم قرارداد بستند. پس به کسی که چنین ادّعایی کند باید گفت: گرچه انسان در این دو فنّ کار یا چاره‌جویی دارد ولی آن چیزی که آن فعل او را به آن رسانده است عطا و بخشش خداوند عزّ‌وجلّ است که این هوش را در آفرینش او قرار داده است. زیرا اگر زبانی آماده سخن و ذهنی راهنما به کارها نداشت هرگز نمی‌توانست سخن گوید و اگر مشت و انگشتان قابل نوشتن نداشت هرگز نمی‌توانست بنویسد، از حیوانات که نه سخن می‌دانند و نه می‌توانند بنویسند، عبرت گیرد. پس اصل آن سرشت خداوند عزّ‌وجلّ و آنچه بر خلقش تفضّل کرده است می‌باشد و هرکه شکر کند ثواب می‌برد و هرکه ناسپاسی کند؛ البته خدا از جهانیان بی‌نیاز است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص454

بحار الأنوار، ج3، ص82/ نورالثقلین

ولایت

1

(روم/ 22)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْفَرَّاءِ عَنْ مُعَتِّبٍ أَنَّهُ أَخْبَرَه أَنَّ أَبَا الْحَسَنِ الْأَوَّلَ (علیه السلام) لَمْ یَکُنْ یُرَی لَهُ وَلَدٌ فَأَتَاهُ یَوْماً إِسْحَاقُ وَ مُحَمَّدٌ أَخَوَاهُ وَ أَبُو الْحَسَنِ یَتَکَلَّمُ بِلِسَانٍ لَیْسَ بِعَرَبِیٍ فَجَاءَ غُلَامٌ سَقْلَابِیٌ فَکَلَّمَهُ بِلِسَانِهِ فَذَهَبَ فَجَاءَ بِعَلِیٍّ ابْنِهِ فَقَالَ لِإِخْوَتِهِ هَذَا عَلِیٌّ ابْنِی فَضَمُّوهُ إِلَیْهِ وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ فَقَبَّلُوهُ ثُمَّ کَلَّمَ الْغُلَامَ بِلِسَانِهِ فَحَمَلَهُ فَذَهَبَ فَجَاءَ بِإِبْرَاهِیمَ فَقَالَ ابْنِی ثُمَّ کَلَّمَهُ بِکَلَامٍ فَحَمَلَهُ فَذَهَبَ فَلَمْ یَزَلْ یَدْعُو بِغُلَامٍ بَعْدَ غُلَامٍ وَ یُکَلِّمُهُمْ حَتَّی جَاءَ خَمْسَهًُْ أَوْلَادٍ وَ الْغِلْمَانُ مُخْتَلِفُونَ فِی أَجْنَاسِهِمْ وَ أَلْسِنَتِهِم.

امام کاظم (علیه السلام) - حماد بن عبداللَّه فراء نقل کرده، معتب به او گفته است که امام کاظم (علیه السلام) فرزندی ندارد. روزی اسحاق و عبداللَّه دو برادر امام (علیه السلام) به محضر ایشان رسیدند، ایشان با زبانی غیر عربی صحبت می¬کرد. غلامی سقلابی [صقلاب منسوب به صقالبه، قومی¬اند که نزدیک بلاد خزر بین بلغار و قسطنطنیه زندگی می¬کنند.] وارد شد و ایشان با زبان خودش با او صحبت کرد، غلام رفت و فرزند امام (علیه السلام)؛ علی را آورد. حضرت به برادران خویش فرمود: «این پسر من است». یکی پس از دیگری او را در بغل گرفتند و بوسیدند. سپس با غلام با زبان خودش صحبتی کرد و غلام بچّه را برداشت و رفت و سپس ابراهیم را آورد، فرمود: «این پسر من است». سپس با او نیز صحبتی کرد، او را برداشت و رفت. همین¬طور غلامان یکی پس از دیگری فرزندان ایشان را می‌آوردند تا پنج فرزندشان را آوردند. همه‌ی این غلامان از نظر نِژاد و زبان با هم فرق داشتند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص456

بحار الأنوار، ج48، ص56/ نورالثقلین

2

(روم/ 22)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌مَهْزِیَارَ قَالَ: أَرْسَلْتُ إِلَی أَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) غُلَامِی وَ کَانَ سِقْلَابِیّاً فَرَجَعَ الْغُلَامُ إِلَیَّ مُتَعَجِّباً فَقُلْتُ مَا لَکَ یَا بُنَیَّ قَالَ کَیْفَ لَا أَتَعَجَّبُ مَا زَالَ یُکَلِّمُنِی بِالسِّقْلَابِیَّهًِْ کَأَنَّهُ وَاحِدٌ مِنَّا فَظَنَنْتُ أَنَّهُ إِنَّمَا دَارَ بَیْنَهُم.

امام کاظم (علیه السلام) - علی‌بن‌مهزیار نقل می‌کند: غلام خود را که از اهالی سِقلاب بود خدمت امام هادی (علیه السلام) فرستادم. پس از مراجعت دیدم غلام در تعجّب است، گفتم: «چه شده است»؟ پسر گفت: «چطور تعجّب نکنم! پیوسته با من به‌زبان سِقلابی صحبت می‌کرد مثل اینکه اهل سقلاب است چنین خیال کردم که با آن‌ها رفت‌وآمد داشته است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص456

بحار الأنوار، ج50، ص130/ نورالثقلین

3

(روم/ 22)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِیِّ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَا عَمَّارُ أَبُو مُسْلِمٍ فظلله فکساه فکسحه بساطورا. فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا رَأَیْتُ نَبَطِیّاً أَفْصَحَ مِنْکَ فَقَالَ: یَا عَمَّارُ بِکُلِّ لِسَانٍ.

امام صادق (علیه السلام) - عمّار ساباطی گفت: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: «ای عمّار! ابومسلم فظلله و کسا و کسیحه بساطورا». عرض کردم: «آقا! من کسی را ندیده‌ام که لهجه‌ی نبطی را به این شیرینی و فصاحت صحبت کند». فرمود: «عمّار! هر زبانی را همین‌طور صحبت می‌کنم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص456

بصایر الدرجات، ج1، ص333/ نورالثقلین

4

(روم/ 22)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَ الْإِمَامَ إِذَا أَبْصَرَ إِلَی الرَّجُلِ عَرَفَهُ وَ عَرَفَ لَوْنَهُ وَ إِنْ سَمِعَ کَلَامَهُ مِنْ خَلْفِ حَائِطٍ عَرَفَهُ وَ عَرَفَ مَا هُوَ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ مِنْ آیاتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافُ أَلْسِنَتِکُمْ وَ أَلْوانِکُمْ إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْعالِمِینَ وَ هُمُ الْعُلَمَاءُ فَلَیْسَ یَسْمَعُ شَیْئاً مِنَ الْأَمْرِ یَنْطِقُ بِهِ إِلَّا عَرَفَهُ نَاجٍ أَوْ هَالِکٌ فَلِذَلِکَ یُجِیبُهُمْ بِالَّذِی یُجِیبُهُمْ.

امام صادق (علیه السلام) - آری! وقتی امام چشم به شخصی بیاندازد، او را می¬شناسد که دارای چه مذهب و عقیده¬ای است؛ اگر صدایش را از پشت دیوار بشنود باز می¬داند صاحب صدا چه مذهبی دارد. زیرا خداوند می¬فرماید: وَ مِنْ آیاتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافُ أَلْسِنَتِکُمْ وَ أَلْوانِکُمْ إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِلْعالِمین؛ که آن‌ها علماء هستند. امام صدای هر شخص و لهجه هر که را بشنود، می‌فهمد او اهل نجات است یا هلاکت به همین جهت جواب هر کدام را مطابق راهی که می¬رود می¬دهد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص456

الکافی، ج1، ص439/ نورالثقلین

5

(روم/ 22)

الحسن (علیه السلام) - إِنَّ لِلَّهِ مَدِینَتَیْنِ إِحْدَاهُمَا بِالْمَشْرِقِ وَ الْأُخْرَی بِالْمَغْرِبِ عَلَیْهِمَا سُورٌ مِنْ حَدِیدٍ وَ عَلَی کُلِّ مَدِینَهًٍْ أَلْفُ أَلْفِ بَابٍ مِصْرَاعَیْنِ مِنْ ذَهَبٍ وَ فِیهَا سَبْعُونَ أَلْفَ أَلْفِ لُغَهًٍْ یَتَکَلَّمُ کُلُّ لُغَهًٍْ بِخِلَافِ لُغَهًِْ صَاحِبَتِهَا وَ أَنَا أَعْرِفُ جَمِیعَ اللُّغَاتِ وَ مَا فِیهِمَا وَ مَا بَیْنَهُمَا وَ مَا عَلَیْهِمَا حُجَّهًٌْ غَیْرِی وَ غَیْرُ أَخِی الْحُسَیْن (علیه السلام).

امام حسن (علیه السلام) - خداوند دارای دو شهر است یکی در مشرق و دیگری در مغرب؛ که هر دو دیواری آهنین دارند و هر شهری دارای هزارهزار در از طلاست و در آن هفتادهزار لغت؛ هرزبانی برخلاف زبان دیگری است من عارف به تمام آن لغات و آنچه بین آن دو شهر است، هستم. و در آن دو شهر حجّتی غیر من و برادرم حسین (علیه السلام) نیست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص458

بحار الأنوار، ج26، ص192/ نورالثقلین

6

(روم/ 22)

الصّادق (علیه السلام) - قَالَ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ مَدِینَتَیْنِ إِحْدَاهُمَا بِالْمَشْرِقِ وَ الْأُخْرَی بِالْمَغْرِبِ عَلَی کُلِّ مَدِینَهًٍْ سُورٌ مِنْ حَدِیدٍ فِیهَا أَلْفُ أَلْفِ بَابٍ مِنْ ذَهَبٍ کُلُ بَابٍ بِمِصْرَاعَیْنِ وَ فِی کُلِ مَدِینَهًٍْ سَبْعُونَ أَلْفَ إِنْسَانٍ مُخْتَلِفَاتِ اللُّغَاتِ وَ أَنَا أَعْرِفُ جَمِیعَ تِلْکَ اللُّغَاتِ وَ مَا فِیهَا وَ مَا بَیْنَهُمَا حُجَّهًٌْ غَیْرِی وَ غَیْرُ آبَائِی وَ غَیْرُ أَبْنَائِی بَعْدِی.

امام صادق (علیه السلام) - خداوند دو شهر آفرید؛ یکی در مغرب و دیگری در مشرق که هر شهر هفتاد هزار نفر جمعیت دارد؛ هر شهری دارای دیوارهای آهنی است که یک میلیون در از طلا دارد و هر در آن دارای دو مصراع است؛ این هفتاد هزار جمعیّت دارای لهجه‌های مختلف هستند که من تمام لهجه‌های آن‌ها را می‌دانم در آن دو شهر و غیر آن دو شهر حجّتی غیر از من و پدرانم و فرزندان بعد از من وجود ندارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص458

بحار الأنوار، ج47، ص119/ البرهان

7

(روم/ 22)

الصّادق (علیه السلام) - رَوَی أَحْمَدُ بْنُ فَارِسٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: دَخَلَ إِلَیْهِ قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ فَقَالَ ابْتِدَاءً مَنْ جَمَعَ مَالًا یَحْرُسُهُ عَذَّبَهُ اللَّهُ عَلَی مِقْدَارِهِ فَقَالُوا بِالْفَارِسِیَّهًِْ لَا نَفْهَمُ بِالْعَرَبِیَّهًِْ فَقَالَ لَهُمْ هر که درم اندوزد جزایش دوزخ باشد.

امام صادق (علیه السلام) - احمدبن‌فارس از پدر خود نقل کرد: چند نفر از مردم خراسان خدمت حضرت صادق (علیه السلام) رسیدند؛ قبل از سؤال به آن‌ها به لهجه‌ی عربی فرمود: «هرکس ثروت برهم انباشته کند خدا به همان مقدار او را عذاب می‌کند». عرض کردند: «آقا ما نفهمیدیم زبان عربی نمی‌فهمیم» با زبان فارسی فرمود: «هر که درم اندوزد جزایش دوزخ باشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص458

بحار الأنوار، ج47، ص119

8

(روم/ 22)

الرّضا (علیه السلام) - عَنِ الْهَرَوِیِّ قَالَ: کَانَ الرِّضَا (علیه السلام) یُکَلِّمُ النَّاسَ بِلُغَاتِهِمْ وَ کَانَ وَ اللَّهِ أَفْصَحَ النَّاسِ وَ أَعْلَمَهُمْ بِکُلِّ لِسَانٍ وَ لُغَهًٍْ فَقُلْتُ لَهُ یَوْماً یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنِّی لَأَعْجَبُ مِنْ مَعْرِفَتِکَ بِهَذِهِ اللُّغَاتِ عَلَی اخْتِلَافِهَا فَقَالَ یَا أَبَا الصَّلْتِ أَنَا حُجَّهًُْ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ مَا کَانَ لِیَتَّخِذَ حُجَّهًًْ عَلَی قَوْمٍ وَ هُوَ لَا یَعْرِفُ لُغَاتِهِمْ أَ وَ مَا بَلَغَکَ قَوْلُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أُوتِینَا فَصْلَ الْخِطَابِ فَهَلْ فَصْلُ الْخِطَابِ إِلَّا مَعْرِفَهًُْ اللُّغَاتِ.

امام رضا (علیه السلام) - هروی گوید: امام رضا (علیه السلام) با مردم به هر زبانی تکلّم می‌کرد، به خداوند سوگند! از هرکسی به زبانش آشناتر و فصیح‌تر بود، یکی از روزها خدمتش عرض کردم: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! من در تعجّب هستم که شما چگونه همه‌ی زبان‌ها را می‌دانید»؟ فرمود: «ای اباصلت! من حجّت خداوند در میان مردم هستم و خداوند درصورتی با مردم اتمام حجّت کرده است که حجّت وی همه‌ی زبان‌ها را بداند، آیا نشنیده‌ای که امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «به ما فصل‌الخطاب داده‌اند». و فصل‌الخطاب هم شناختن لغات مختلف است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص458

بحار الأنوار، ج26، ص190

رنگ‌های شما

1 -1

(روم/ 22)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فِی خَبَرِ ابْنِ سَلَّامٍ أَنَّهُ سَأَلَ النَّبِیَّ ص عَنْ آدَمَ لِمَ سُمِّیَ آدَمَ قَالَ لِأَنَّهُ خُلِقَ مِنْ طِینِ الْأَرْضِ وَ أَدِیمِهَا قَالَ فَآدَمُ خُلِقَ مِنَ الطِّینِ کُلِّهِ أَوْ مِنْ طِینٍ وَاحِدٍ قَالَ بَلْ مِنَ الطِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ خُلِقَ مِنْ طِینٍ وَاحِدٍ لَمَا عَرَفَ النَّاسُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ کَانُوا عَلَی صُورَهًٍْ وَاحِدَهًٍْ قَالَ فَلَهُمْ فِی الدُّنْیَا مَثَلٌ قَالَ التُّرَابُ فِیهِ أَبْیَضُ وَ فِیهِ أَخْضَرُ وَ فِیهِ أَشْقَرُ وَ فِیهِ أَغْبَرُ وَ فِیهِ أَحْمَرُ وَ فِیهِ أَزْرَقُ وَ فِیهِ عَذْبٌ وَ فِیهِ مِلْحٌ وَ فِیهِ خَشِنٌ وَ فِیهِ لَیِّنٌ وَ فِیهِ أَصْهَبُ فَلِذَلِکَ صَارَ النَّاسُ فِیهِمْ لَیِّنٌ وَ فِیهِمْ خَشِنٌ وَ فِیهِمْ أَبْیَضُ وَ فِیهِمْ أَصْفَرُ وَ أَحْمَرُ وَ أَصْهَبُ وَ أَسْوَدُ عَلَی أَلْوَانِ التُّرَاب.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در روایت ابن سلام آمده است که از پیامبر (صلی الله علیه و آله) سؤال کرد: «چرا آدم (علیه السلام)، آدم نامیده شده است»؟ فرمود: «چرا که او از خاک زمین و پوسته آن آفریده شده است». گفت: «پس آیا آدم (علیه السلام) از تمام گل زمین آفریده شده یا از یک نوع گل»؟ فرمود: «بله! از تمام گل زمین و اگر از گل خاصی خلق می‌شد مردم یکدیگر را نمی‌شناختند و تنها به یک صورت بودند». گفت: «آیا آنان در دنیا شبیه و مانندی دارند»؟ فرمود: «خاک، سفید، سبز، زرد، غبارآلود، قرمز و آبی است و برخی خاک‌ها شیرین و برخی شور هستند، برخی خشن و برخی نرم و برخی سرخ‌گون هستند. به همین دلیل مردم نیز در میانشان نرم خو و خشن دیده می‌شود و مانند رنگ‌های خاک، به رنگهای سفید، زرد، قرمز، گل گون و سیاه هستند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص458

بحار الأنوار، ج11، ص101/ نورالثقلین

1 -2

(روم/ 22)

العسکری (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیَّ (علیه السلام) یَقُولُ عَاشَ نُوحٌ (علیه السلام) أَلْفَیْنِ وَ خَمْسَمِائَهًِْ سَنَهًٍْ وَ کَانَ یَوْماً فِی السَّفِینَهًِْ نَائِماً فَهَبَّتْ رِیحٌ فَکَشَفَتْ عَوْرَتَهُ فَضَحِکَ حَامٌ وَ یَافِثُ فَزَجَرَهُمَا سَامٌ وَ نَهَاهُمَا عَنِ الضَّحِکِ وَ کَانَ کُلَّمَا غَطَّی سَامٌ شَیْئاً تَکْشِفُهُ الرِّیحُ کَشَفَهُ حَامٌ وَ یَافِثُ فَانْتَبَهَ نُوحٌ (علیه السلام) فَرَآهُمْ وَ هُمْ یَضْحَکُونَ فَقَالَ مَا هَذَا فَأَخْبَرَهُ سَامٌ (علیه السلام) بِمَا کَانَ فَرَفَعَ نُوحٌ (علیه السلام) یَدَهُ إِلَی السَّمَاءِ یَدْعُو وَ یَقُولُ اللَّهُمَّ غَیِّرْ مَاءَ صُلْبِ حَامٍ حَتَّی لَا یُولَدَ لَهُ إِلَّا السُّودَانُ اللَّهُمَّ غَیِّرْ مَاءَ صُلْبِ یَافِثَ فَغَیَّرَ اللَّهُ مَاءَ صُلْبَیْهِمَا فَجَمِیعُ السُّودَانِ حَیْثُ کَانُوا مِنْ حَامٍ وَ جَمِیعُ التُّرْکِ وَ الصَّقَالِبَهًِْ وَ یَأْجُوجَ وَ مَأْجُوجَ وَ الصِّینِ مِنْ یَافِثَ حَیْثُ کَانُوا وَ جَمِیعُ الْبِیضِ سِوَاهُمْ مِنْ سَامٍ (علیه السلام).

امام عسکری (علیه السلام) - عبدالعظیم حسنی گوید: شنیدم امام عسکری (علیه السلام) می‌فرمود: «نوح دوهزاروپانصد سال زیست و روزی در کشتی خواب بود و باد وزید و عورت او پیدا شد و حام و یافث خندیدند و ولی سام آن‌ها را توبیخ کرده و از خنده نهی کرد. نوح (علیه السلام) متوجّه شد و به آن دو گفت: «خداوند تا قیامت نسل شما را از بردگان و زیردستان نسل سام قرار می¬دهد؛ چون او به من نیکی کرد ولی شما به من بی¬حرمتی کردید. پیوسته و تا زمانی که دنیا پابرجا است نشانه بی‌احترامی شما به من در نسل شما باقی خواهد ماند و نشانه نیکی در نسل سام باقی خواهد ماند». و همه سیاهان هرجا که باشند از نسل حام و همه ترک‌ها و صقالبه و یأجوج و مأجوج و چین، هرجا که باشند، از یافث و همه سفیدپوستان غیر از آنان که گفتیم از فرزندان سام هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص460

بحار الأنوار، ج59، ص60/ نورالثقلین

آیه وَ مِنْ آیاتِهِ مَنامُکُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ ابْتِغاؤُکُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَسْمَعُونَ [23]

و از نشانه‌های او خواب شما در شب و روز است و [تلاش و كوششتان براى] بهره گیری از فضل پروردگار [و تأمين معاش]، در این امور نشانه‌هایی است برای آنان که گوش شنوا دارند.

1

(روم/ 23)

الحسن (علیه السلام) - فِی کِتَابِ کَمَالِ الدِّینِ وَ تَمَامِ النِّعْمَهًْ حَدِیثٌ طَوِیلٌ یَقُولُ فِیهِ الْحَسَنُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) مُجِیباً لِلْخِضْر (علیه السلام) بِأمْرِ أبِیهِ أمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ قَدْ سَأَلَهُ عَنْ مَسَائِلَ أَمَّا مَا سَأَلْتَ عَنْهُ مِنْ أَمْرِ الْإِنْسَانِ إِذَا نَامَ أَیْنَ تَذْهَبُ رُوحُهُ فَإِنَّ رُوحَهُ مُتَعَلِّقَهًٌْ بِالرِّیحِ وَ الرِّیحَ مُتَعَلِّقَهًٌْ بِالْهَوَاءِ إِلَی وَقْتِ مَا یَتَحَرَّکُ صَاحِبُهَا لِلْیَقَظَهًِْ فَإِنْ أَذِنَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِرَدِّ تِلْکَ الرُّوحِ عَلَی صَاحِبِهَا جَذَبَتْ تِلْکَ الرِّیحَ الرُّوحُ وَ جَذَبَتْ تِلْکَ الرِّیحُ الْهَوَاءَ فَرَجَعَتِ الرُّوحُ وَ أُسْکِنَتْ فِی بَدَنِ صَاحِبِهَا وَ إِنْ لَمْ یَأْذَنِ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِرَدِّ تِلْکَ الرُّوحِ عَلَی صَاحِبِهَا جَذَبَ الْهَوَاءُ الرِّیحَ فَجَذَبَتِ الرِّیحُ الرُّوحَ فَلَمْ تُرَدَّ عَلَی صَاحِبِهَا إِلَی وَقْتِ مَا یُبْعَث.

امام حسن (علیه السلام) - درکتب کمال الدّین و تمام النّعمه حدیثی طولانی نقل شده که در آن امام حسین (علیه السلام) می‌فرماید: «حسن‌بن‌علی (علیه السلام) به دستور پدرش امیرالمؤمنین (علیه السلام) در جواب خضر (علیه السلام) که درباره‌ی بعضی از مسایل از امیرالمؤمنین (علیه السلام) سؤال کرده بود [این‌گونه فرمود]: امّا اینکه پرسیدی وقتی انسان می¬خوابد روحش به کجا می¬رود؟ بدان که روح به باد تعلّق دارد و باد به هوا تعلّق دارد تا آن وقت که به خواب رفته برای بیدار شدن حرکت کند، پس اگر خداوند عزّوجل اجازه داد که روح به صاحبش برگردد، آن باد، روح را جذب و آن باد هوا را جذب کرده و بدین ترتیب روح به بدن صاحبش بر می¬گردد. و اگر خدای عزّوجل اجازه ندهد که آن روح به صاحبش برگردد، هوا باد را جذب و هوا روح را جذب نموده و دیگر به صاحبش برنمی¬گردد تا اینکه در روز قیامت برانگیخته شود».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص460

بحار الأنوار، ج36، ص415/ نورالثقلین

2

(روم/ 23)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ شُعَیْبٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ فِی بَنِی آدَمَ (علیه السلام) ثَلَاثَمِائَهًٍْ وَ سِتِّینَ عِرْقاً ثَمَانِینَ وَ مِائَهًًْ مُتَحَرِّکَهًًْ وَ ثَمَانِینَ وَ مِائَهًًْ سَاکِنَهًًْ فَلَوْ سَکَنَ الْمُتَحَرِّکُ لَمْ یَنَمْ أَوْ تَحَرَّکَ السَّاکِنُ لَمْ یَنَمْ فَکَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِذَا أَصْبَحَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ کَثِیراً عَلَی کُلِّ حَالٍ ثَلَاثَمِائَهًٍْ وَ سِتِّینَ مَرَّهًًْ وَ إِذَا أَمْسَی قَالَ مِثْلَ ذَلِک.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - یعقوب‌بن شعیب گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که از قول پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «در بنی آدم سیصدوشصت رگ بوده که صدوهشتاد رگ متحرّک و صدوهشتاد رگ دیگر ساکن می‌باشند، اگر رگ‌های متحرّک ساکن شده و یا بالعکس رگ‌های ساکن متحرّک گردند شخص خوابش نمی‌برد». و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هر صبح و شام به شکرانه‌ی سالم بودن رگ‌ها سیصدوشصت مرتبه می‌فرمود: الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ کثیرا علی کلّ حال.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص462

علل الشرایع، ج2، ص354/ نورالثقلین

3

(روم/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) فِی الرَّدِّ عَلَی الدَّهْرِیَّهًِْ وَ الْکری: یَقْتَضِی النَّوْمَ الَّذِی فِیهِ رَاحَهًُْ الْبَدَنِ وَ إِجْمَامُ قُوَاهُ… کَذَلِکَ لَوْ کَانَ إِنَّمَا یَصِیرُ إِلَی النَّوْمِ بِالتَّفَکُّرِ فِی حَاجَتِهِ إِلَی رَاحَهًِْ الْبَدَنِ وَ إِجْمَامِ قُوَاهُ کَانَ عَسَی أَنْ یَتَثَاقَلَ عَنْ ذَلِکَ فَیَدْفَعَهُ حَتَّی یُنْهَکَ بَدَنُه.

امام صادق (علیه السلام) - در کتاب نورالثقلین حدیثی از امام صادق (علیه السلام) در ردّ دهریّه (مادّی‌گرایان) نقل شده: چرت، خواب می‌آورد که آسایش‌بخش و نیروپرور است… و اگر فقط برای راحتی بدن و اجمام نیروهایش به فکر خوابیدن می‌افتاد دور نبود که این برایش دشوار می‌شد و آن را انجام نمی‌داد تا تنش تکیده شود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص462

بحار الأنوار، ج58، ص255/ نورالثقلین

4

(روم/ 23)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ فِی بَابِ مَا جَاءَ عَنِ الرِّضَا (علیه السلام) مِنْ خَبَرِ الشَّامِیِّ وَ مَا سَأَلَ عَنْهُ أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فِی جَامِعِ الْکُوفَهًِْ حَدِیثٌ طَوِیلٌ، وَ فِیهِ: وَ سَأَلَهُ عَنِ النَّوْمِ عَلَی کَمْ وَجْهٍ هُوَ؟ ثُمَّ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) النَّوْمُ عَلَی أَرْبَعَهًِْ أَصْنَافٍ الْأَنْبِیَاءُ (علیهم السلام) تَنَامُ عَلَی أَقْفِیَتِهَا مُسْتَلْقِیَهًًْ وَ أَعْیُنُهَا لَا تَنَامُ مُتَوَقِّعَهًًْ لِوَحْیِ رَبِّهَا وَ الْمُؤْمِنُ یَنَامُ عَلَی یَمِینِهِ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَهًِْ وَ الْمُلُوکُ وَ أَبْنَاؤُهَا تَنَامُ عَلَی شِمَالِهَا لِیَسْتَمْرِءُوا مَا یَأْکُلُونَ وَ إِبْلِیسُ وَ إِخْوَانُهُ وَ کُلُّ مَجْنُونٍ وَ ذِی عَاهَهًٍْ تَنَامُ عَلَی وَجْهِهِ مُنْبَطِحا.

امام علی (علیه السلام) - از امام رضا (علیه السلام) روایت است: شخص شامی در مسجد جامع کوفه از امیر مؤمنان (علیه السلام) پرسید: «… خوابیدن بر چند وجه است»؟ حضرت فرمود: «چهار نوع است: انبیاء طاقباز می‌خوابند و چشمانشان نمی‌خوابد و در انتظار وحی پروردگارشان می‌باشد؛ مؤمن بر طرف راست رو به قبله می‌خوابد؛ پادشاهان و فرزندانشان به سمت چپ می‌خوابند تا آنچه می‌خورند بر ایشان گوارا باشد؛ و ابلیس و برادرانش و هر دیوانه و مریضی، دمر می‌خوابند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص462

بحار الأنوار، ج10، ص81/ نورالثقلین

5

(روم/ 23)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَتْ أُمُّ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ (علیه السلام) لِسُلَیْمَانَ إِیَّاکَ وَ کَثْرَهًَْ النَّوْمِ بِاللَّیْلِ فَإِنَ کَثْرَهًَْ النَّوْمِ بِاللَّیْلِ تَدَعُ الرَّجُلَ فَقِیراً یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابراهیم‌بن عبدالحمید نقل می‌کند: امام کاظم (علیه السلام) از قول پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: مادر حضرت سلیمان‌بن‌داود (علیه السلام) به او گفت: «پسر جانم! مبادا در شب زیاد بخوابی، که پرخوابی شب، مرد را روز قیامت فقیر می‌دارد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص462

وسایل الشیعهًْ، ج6، ص504/ نورالثقلین

6

(روم/ 23)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عن أبی الحسن (علیه السلام) قال: لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ثَلَاثَهًًْ الْآکِلَ زَادَهُ وَحْدَهُ وَ الرَّاکِبَ فِی الْفَلَاهًِْ وَحْدَهُ وَ النَّائِمَ فِی بَیْتٍ وَحْدَهُ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از امام کاظم (علیه السلام) روایت است: رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) سه گروه را لعنت کرد؛ آنکه توشه‌اش را تنها بخورد، آنکه تنها در بیابان سفر کند، آنکه تنها در خانه بخوابد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص462

بحار الأنوار، ج63، ص347/ نورالثقلین

7

(روم/ 23)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا عَلِیُّ (علیه السلام) ثَلَاثَهًٌْ یُتَخَوَّفُ مِنْهُنَ الْجُنُونُ… وَ الرَّجُلُ یَنَامُ وَحْدَه.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای علی (علیه السلام)! سه چیز است که بیم دارد؛ دیوانگی، … تنها خوابیدن مرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص462

الخصال، ج1، ص125/ نورالثقلین

8

(روم/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - ثَلَاثٌ فِیهِنَّ الْمَقْتُ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ نَوْمٌ مِنْ غَیْرِ سَهَرٍ وَ ضَحِکٌ مِنْ غَیْرِ عَجَبٍ وَ أَکْلٌ عَلَی الشِّبَعِ.

امام صادق (علیه السلام) - سه صفت مورد غضب خداست؛ خواب روز بدون بیداری شب؛ خنده‌ی بی‌سبب و خوردن در حال سیری.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص462

الخصال، ج1، ص89/ نورالثقلین

آیه وَ مِنْ آیاتِهِ یُریکُمُ الْبَرْقَ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ یُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ ماءً فَیُحْیی بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ [24]

و از نشانه‌های او این است که برق [آسمانى] را به شما نشان می‌دهد که مایه‌ی بیم و امید است [بيم از صاعقه و اميد به نزول باران] و از آسمان آبی فرو می‌فرستد که زمین را بعد از مردنش به‌وسیله‌ی آن زنده می‌کند. در این نشانه‌هایی است برای گروهی که می‌اندیشند.

و از نشانه‌های او این است که برق [آسمانی] را به شما نشان می‌دهد که مایه‌ی بیم و امید است [بیم از صاعقه و امید به نزول باران] و از آسمان آبی فرو می‌فرستد که زمین را بعد از مردنش به‌وسیله‌ی آن زنده می‌کند

1 -1

(روم/ 24)

الباقر (علیه السلام) - أَمَّا قَوْلُهُ وَ یُنَزِّلُ عَلَیْکُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً فَإِنَّ السَّمَاءَ فِی الْبَطْنِ رَسُولُ اللَّهِ وَ الْمَاءَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) جَعَلَ عَلِیّاً (علیه السلام) مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَذَلِکَ قَوْلُهُ وَ یُنَزِّلُ عَلَیْکُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً.

امام باقر (علیه السلام) - یُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ ماءً، «سماء» در معنای باطنی قرآن رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و «ماء» أمیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است، خداوند با این عبارت، علی (علیه السلام) را از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) قرار داده است، و این معنای یُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ ماءً است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص464

بحار الأنوار، ج36، ص176

زنده کردن

1

(روم/ 24)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) فِی‌قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَالَ لَیْسَ یُحْیِیهَا بِالْقَطْرِ وَ لَکِنْ یَبْعَثُ اللَّهُ رِجَالًا فَیُحْیُونَ الْعَدْلَ فَتُحْیَا الْأَرْضُ لِإِحْیَاءِ الْعَدْلِ وَ لَإِقَامَهًُْ الْحَدِّ لِلَّهِ أَنْفَعُ فِی الْأَرْضِ مِنَ الْقَطْرِ أَرْبَعِینَ صَبَاحا.

امام کاظم (علیه السلام) - عبدالرّحمن‌بن حجاج نقل می‌کند: امام کاظم (علیه السلام) درباره‌ی این کلام خداوند عزّوجلّ: یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها فرمود: «زمین را با باران زنده نمی‌کند، بلکه خداوند عزّ‌وجلّ مردمی را می‌فرستد که عدل را زنده می‌کنند و زمین با احیاء عدل و با اقامه‌ی حدّ زنده می‌شود. و این حیات و زنده شدن، سودمندتر از چهل روز باران است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص464

الکافی، ج7، ص174

در این نشانه‌هایی است برای گروهی که می‌اندیشند

2 -1

(روم/ 24)

الکاظم (علیه السلام) - یَا هِشَامُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَشَّرَ أَهْلَ الْعَقْلِ وَ الْفَهْمِ فِی کِتَابِه… وَ قَالَ إِنَّ فِی اخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ مَا أَنْزَلَ اللهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ رِزْقٍ فَأَحْیَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَ تَصْرِیفِ الرِّیَاحِ وَ السَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ لآَیَاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُون… وَ قَالَ وَ مِنْ آیاتِهِ یُرِیکُمُ الْبَرْقَ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ یُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ ماءً فَیُحْیِی بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ.

امام کاظم (علیه السلام) -‌ای هشام! خداوند به اهل عقل و فهم در کتاب خود بشارت داده و فرموده است: در آفرینش آسمانها و زمین، و در آمد و شد شب و روز، و در کشتیهایی که در دریا می‌روند و مایه سود مردمند، و در بارانی که خدا از آسمان فرو می‌فرستد تا زمین مرده را بدان زنده سازد و جنبندگان را در آن پراکنده کند، و در حرکت بادها، و ابرهای مسخّر میان زمین و آسمان برای خردمندانی که در می‌یابند نشانه هاست. (بقره/164). همچنین فرموده: وَ مِنْ آیاتِهِ یُرِیکُمُ الْبَرْقَ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ یُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ ماءً فَیُحْیِی بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص464

الکافی، ج1، ص13/ بحار الأنوار، ج1، ص133/ تحف العقول، ص383

آیه وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ تَقُومَ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ بِأَمْرِهِ ثُمَّ إِذا دَعاکُمْ دَعْوَةً مِنَ الْأَرْضِ إِذا أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ [25]

از نشانه‌های او این است که آسمان و زمین به فرمان او برپاست، سپس هنگامی‌که شما را [در قيامت] از زمین فرا خواند، ناگهان همه‌ی شما خارج می‌شوید [و در صحنه محشر حضور مى‌يابيد]!

1

(روم/ 25)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ثُمَّ إِذا دَعاکُمْ دَعْوَةً مِنَ الْأَرْضِ أَیْ مِنَ الْقَبْرِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) یَأْمُرُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِسْرَافِیلَ (علیه السلام) فَیَنْفُخُ فِی الصُّورِ بَعْدَ مَا یُصَوِّرُ الصُّوَرَ فِی الْقُبُورِ فَیَخْرُجُ الْخَلَائِقُ کُلُّهُمْ مِنْ قُبُورِهِمْ إِذَا أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ مِنَ الْأَرْضِ أَحْیَاءً.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ثُمَّ إِذا دَعاکُمْ دَعْوَةً مِنَ الْأَرْضِ؛ یعنی از قبرها خوانده می‌شوید. از ابن‌عباس (رحمة الله علیه) نقل شده که خدای عزّ‌وجلّ به اسرافیل امر می‌کند پس در صور می‌دمد، بعد از آن که صور در قبور مصور می‌شود، تمامی خلائق از قبورشان خارج می‌شوند؛ إِذا أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ، یعنی زنده از زمین بیرون می‌آیید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص464

بحار الأنوار، ج7، ص19

2

(روم/ 25)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَوْلُهُ أَنْ تَقُومَ السَّماءُ وَ الْأَرْضُ بِأَمْرِهِ قَالَ: یَعْنِی السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ هَاهُنَا ثُمَّ إِذَا دَعاکُمْ دَعْوَةً مِنَ الْأَرْضِ إِذَا أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ وَ هُوَ رَدٌّ عَلَی أَصْنَافِ الزَّنَادِقَهًِْ.

علیّّّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از وَ مِنْ آیَاتِهِ أَن تَقُومَ السَّمَاء وَ الْأَرْضُ بِأَمْرِهِ؛ یعنی آسمان و زمین این دنیاست و ثُمَّ إِذَا دَعَاکُمْ دَعْوَةً مِّنَ الْأَرْضِ إِذَا أَنتُمْ تَخْرُجُونَ؛ این پاسخی است به گروه‌های مختلف زندیق‌ها.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص466

القمی، ج2، ص153/ البرهان/ نورالثقلین؛ «و هو رد علی أصناف الزنادقهًْ» محذوف

آیه وَ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ کُلٌّ لَهُ قانِتُونَ [26]

و از آن اوست همه‌ی کسانی که در آسمان‌ها و زمین‌اند و همگی در برابر او خاضع و مطیع‌اند.

1

(روم/ 26)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - کُلٌّ لَهُ قانِتُونَ أَیْ کُلٌّ لَهُ مُطِیعُونَ فِی الْحَیَاهًِْ وَ الْبَقَاءِ وَ الْمَوْتِ وَ الْبَعْثِ وَ إِنْ عَصَوْا فِی الْعِبَادَهًِْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - کُلٌّ لَهُ قانِتُونَ؛ یعنی همگی در زندگی و بقاء و مرگ و برانگیخته‌شدن، مطیع و فرمانبردار اویند هرچند در عبادت‌کردن نافرمانی می‌کنند [و عبادت نمی‌کنند].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص466

بحرالعرفان، ج13، ص14

آیه وَ هُوَ الَّذی یَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یُعیدُهُ وَ هُوَ أَهْوَنُ عَلَیْهِ وَ لَهُ الْمَثَلُ الْأَعْلی فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ [27]

او کسی است که آفرینش را آغاز می‌کند، سپس آن را باز می‌گرداند و این کار برای او آسان‌تر است و برترین اوصاف در آسمان‌ها و زمین برای اوست و اوست توانا و حکیم.

او کسی است که آفرینش را آغاز می‌کند، سپس آن را باز می‌گرداند و این کار برای او آسان‌تر است

1 -1

(روم/ 27)

الرّضا (علیه السلام) - عَمَّنْ سَمِع الْحَسَنَ بْنَ مُحَمَّدٍ النَّوْفَلِیَّ یَقُولُ قَالَ الرِّضَا (علیه السلام) لِسُلَیْمَانَ الْمَرْوَزِیِّ مَا أَنْکَرْتَ مِنَ الْبَدَاءِ یَا سُلَیْمَانُ (علیه السلام) وَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ أَوَ لا یَذْکُرُ الْإِنْسانُ أَنَّا خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَمْ یَکُ شَیْئاً وَ یَقُولُ عَزَّوَجَلَّ وَ هُوَ الَّذِی یَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ.

امام رضا (علیه السلام) - حسن‌بن‌محمّد نوفلی گوید: امام رضا (علیه السلام) به سلیمان مروزی فرمود: «ای سلیمان! چطور «بداء» را قبول نداری؟ و حال آنکه خداوند در قرآن می‌فرماید: و آدمی به یاد ندارد که او را پیش از این آفریده‌ایم و او خود چیزی نبوده است؟! . (مریم/67) و آیه: وَ هُوَ الَّذِی یَبْدَؤُا الخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص466

بحار الأنوار، ج4، ص95/ التوحید، ص441/ عیون أخبارالرضا (ج1، ص179

1 -2

(روم/ 27)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قَوْلُهُ سُبْحَانَهُ وَ هُوَ الَّذِی یَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ وَ هُوَ أَهْوَنُ عَلَیْهِ… قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) وَ هُوَ أَهْوَنُ عَلَیْهِ أَیْ هَیِّنٌ عَلَیْهِ أَوَّلُ خَلْقِهِ.

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ هُوَ الَّذی یَبْدَؤُ الخَلْقَ ثُمَّ یُعیدُهُ وَ هُوَ اهْوَنُ عَلَیْهِ؛ یعنی آن اعاده بر او در نظر شما آسان‌تر است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص466

متشابه القرآن، ج1، ص47

برترین اوصاف

2 -1

(روم/ 27)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ حَنَانِ بْنِ سَدِیرٍ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) حدیث طویل یقول فیه وَ قَوْمٌ وَصَفُوهُ بِیَدَیْنِ فَقَالُوا یَدُ اللهِ مَغْلُولَة وَ قَوْمٌ وَصَفُوهُ بِالرِّجْلَیْنِ فَقَالُوا وَضَعَ رِجْلَهُ عَلَی صَخْرَهًِْ بَیْتِ الْمَقْدِسِ فَمِنْهَا ارْتَقَی إِلَی السَّمَاءِ و وَصَفُوهُ بِالْأَنَامِلِ فَقَالُوا إِنَ مُحَمَّداً قَالَ إِنِّی وَجَدْتُ بَرْدَ أَنَامِلِهِ عَلَی قَلْبِی فَلِمِثْلِ هَذِهِ الصِّفَاتِ قَالَ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا یَصِفُونَ یَقُولُ رَبِّ الْمَثَلِ الْأَعْلَی عَمَّا بِهِ مَثَّلُوهُ وَ لِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلَی الَّذِی لَا یُشْبِهُهُ شَیْءٌ وَ لَا یُوصَفُ وَ لَا یُتَوَهَّمُ فَذَلِکَ الْمَثَلُ الْأَعْلَی.

امام صادق (علیه السلام) - حنان‌بن سدیر نقل می‌کند: امام صادق (علیه السلام) فرمود: … گروهی می‌گویند: [خداوند] دو دست دارد و گفتند: دست خدا [با زنجیر] بسته است. (مائده/64). گروهی او را به داشتن دو پا وصف کردند و گفتند: «پای بر صخره بیت المقدّس نهاد و از آنجا به آسمان بالا رفت. و او را دارای انگشت شمردند و گفتند: محمّد (صلی الله علیه و آله) فرموده است: «من خنکی انگشتانش را بر دلم دریافتم» برای این وصف‌ها است که خداوند فرمود: رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا یَصِفُون، پروردگار نمونه‌های برتر از آنچه نمونه‌های او آوردند است و برای خدا است نمونه‌ی برتر که چیزی به او شبیه نیست و وصف او شایسته نیست و در وهم نیاید، این است نمونه‌ی برتر».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص466

بحار الأنوار، ج55، ص30/ نورالثقلین

ولایت

1

(روم/ 27)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِعَلِیٍّ (علیه السلام) یَا عَلِیُّ (علیه السلام) أَنْتَ حُجَّهًُْ اللَّهِ وَ أَنْتَ بَابُ اللَّهِ وَ أَنْتَ الطَّرِیقُ إِلَی اللَّهِ وَ أَنْتَ النَّبَأُ الْعَظِیمُ وَ أَنْتَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ وَ أَنْتَ الْمَثَلُ الْأَعْلَی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام حسین (علیه السلام) فرمود: رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) به علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) فرمود: «یا علی (علیه السلام)! تو حجّت خدایی و تو باب [تقرّب] به خدایی و تو راه به‌سوی خدایی و تویی نبأ عظیم و تویی صراط مستقیم حقّ و تویی مثل اعلای الهی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص468

عیون اخبار الرّضا (ج2، ص6/ نورالثقلین

2

(روم/ 27)

الجواد (علیه السلام) - فِی الزِّیَارَهًِْ الجَامِعَهًِْ لِجَمِیعِ الْائِمَّهًِْ (علیهم السلام) الْمَنْقُولَهًِْ عَنِ الْجَوَادِ (علیه السلام) السَّلَامُ عَلَی أئِمَّهًِْ (علیهم السلام) الْهُدَی إلَی قَوْلِهِ وَ وَرَثَهًِْ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) وَ الْمَثَلِ الْأَعْلَی.

امام جواد (علیه السلام) - در زیارت جامعه که برای همه‌ی امامان (علیهم السلام) است و از امام جواد (علیه السلام) درباره‌ی ائمّه‌ی هدی (علیهم السلام) نقل شده است؛ سلام بر امامان هدایت‌گر… و وارثان پیامبران و دارای برترین اوصاف.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص468

من لایحضر الفقیه، ج2، ص610/ نورالثقلین

3

(روم/ 27)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - نَحْنُ کَلِمَهًُْ التَّقْوَی وَ سَبِیلُ الْهُدَی وَ الْمَثَلُ الْأَعْلَی وَ الْحُجَّهًُْ الْعُظْمَی وَ الْعُرْوَهًُْ الْوُثْقَی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ما همان کلمه‌ی تقوا و راه هدایت و نمونه‌ی والا و حجّت بزرگ و ریسمان محکم [هستیم].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص468

الخصال، ج2، ص432/ نورالثقلین

آیه ضَرَبَ لَکُمْ مَثَلاً مِنْ أَنْفُسِکُمْ هَلْ لَکُمْ مِنْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ مِنْ شُرَکاءَ فی ما رَزَقْناکُمْ فَأَنْتُمْ فیهِ سَواءٌ تَخافُونَهُمْ کَخیفَتِکُمْ أَنْفُسَکُمْ کَذلِکَ نُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ [28]

خداوند مثالی از خودتان، برای شما زده است؛ آیا [اگر مملوك و برده‌اى داشته باشيد]، این برده‌های شما هرگز در روزی‌هایی که به شما داده‌ایم شریک شما می‌باشند، آنچنان که هر دو در آن مساوی بوده و از [تصرّف مستقل و بدون اجازه‌ی] آنان بیم داشته باشید، آن‌گونه که در مورد [شركاى آزاد] خود بیم دارید؟! اینچنین آیات خود را برای کسانی که می‌اندیشند شرح می‌دهیم.

آیه بَلِ اتَّبَعَ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَهْواءَهُمْ بِغَیْرِ عِلْمٍ فَمَنْ یَهْدِی مَنْ أَضَلَّ اللهُ وَ ما لَهُمْ مِنْ ناصِرِینَ [29]

ولی ستمکاران بدون علم و آگاهی، از هوی و هوس‌های خود پیروی کردند. پس چه کسی می‌تواند آنان را که خدا گمراه کرده است هدایت کند؟! و برای آن‌ها هیچ یاوری نخواهد بود.

1

(روم/ 29)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ لَقَدْ سَأَلَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) شِیعَتَهُ عَنْ مِثْلِ هَذَا فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْزَلَ الْقُرْآنَ عَلَی سَبْعَهًِْ أَقْسَام… وَ مِنْهُ مَا تَأْوِیلُهُ قَبْلَ تَنْزِیلِهِ… وَ أَمَّا الَّذِی تَأْوِیلُهُ قَبْلَ تَنْزِیلِهِ فَمِثْلُ قَوْلِهِ تَعَالَی فِی الْأُمُورِ الَّتِی حَدَثَتْ فِی عَصْرِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِمَّا لَمْ یَکُنِ اللَّهُ أَنْزَلَ فِیهَا حُکْماً مَشْرُوحاً وَ لَمْ یَکُنْ عِنْدَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فِیهَا شَیْءٌ وَ لَا عُرِفَ مَا وَجَبَ فِیهَا… مِثْلُهُ أَنَّ قُرَیْشاً کَانُوا إِذَا حَجُّوا وَقَفُوا بِالْمُزْدَلِفَهًِْ وَ لَمْ یَقِفُوا بِعَرَفَاتٍ وَ کَانَ تَلْبِیَتُهُمْ إِذَا أَحْرَمُوا فِی الْجَاهِلِیَّهًِْ لَبَّیْکَ اللَّهُمَّ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ لَا شَرِیکَ لَکَ لَبَّیْکَ إِنَّ الْحَمْدَ وَ النِّعْمَهًَْ لَکَ فَجَاءَهُمْ إِبْلِیسُ فِی صُورَهًِْ شَیْخٍ وَ قَالَ لَهُمْ لَیْسَ هَذَا تَلْبِیَهًَْ أَسْلَافِکُمْ قَالُوا کَیْفَ کَانَتْ تَلْبِیَهًُْ أَسْلَافِنَا فَقَالَ کَانَتِ اللَّهُمَّ لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ إِنَّ الْحَمْدَ وَ النِّعْمَهًَْ لَکَ وَ الْمُلْکَ لَکَ لَا شَرِیکَ لَکَ إِلَّا شَرِیکاً هُوَ لَکَ فَنَفَرَتْ قُرَیْشٌ مِنْ قَوْلِهِ فَقَالَ لَا تَنْفِرُوا مِنْ قَوْلِی وَ عَلَی رِسْلِکُمْ حَتَّی آتِیَ آخِرَ کَلَامِی فَقَالُوا لَهُ قُلْ فَقَالَ إِلَّا شَرِیکٌ لَکَ هُوَ لَکَ تَمْلِکُهُ وَ مَا مَلَکَ أَ لَا تَرَوْنَ أَنَّهُ تَمْلِکُ الشَّرِیکَ وَ الشَّرِیکُ لَا یَمْلِکُهُ فَرَضِیَتْ قُرَیْشٌ بِذَلِکَ فَلَمَّا بَعَثَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) نَهَاهُمْ عَنْ ذَلِکَ وَ قَالَ إِنَّ هَذَا شَرِیکٌ فَقَالُوا لَیْسَ بِشَرِیکٍ لِأَنَّهُ لَا یَمْلِکُهُ وَ مَا مَلَکَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ ضَرَبَ لَکُمْ مَثَلًا مِنْ أَنْفُسِکُمْ هَلْ لَکُمْ مِنْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ مِنْ شُرَکاءَ فِی ما رَزَقْناکُمْ فَأَنْتُمْ فِیهِ سَواءٌ… فَأَعْلَمَهُمْ أَنَّهُمْ لَا یَرْضَوْنَ بِهَذَا فَکَیْفَ یَنْسُبُونَ إِلَی اللَّه.

امام علی (علیه السلام) - امیرالمؤمنین (علیه السلام) از شیعیانش درباره‌ی مثل این پرسید و فرمود: «خداوند تبارک‌وتعالی قران را در هفت بخش نازل کرد… امّا آیاتی که مفهوم آن‌ها پیش از نزول آیات واقع شده، مانند سخن خدای متعال در مورد اتّفاقاتی که در عصر پیامبر (صلی الله علیه و آله) واقع شده که هیچ حکم مشروحی از جانب خدا درباره‌ی آن‌ها نیامده بود و در نزد پیامبر هم چیزی درباره آن نبود و حکم آن معلوم نبود… و نمونه دیگر آن این است که قریش وقتی حج می‌کردند، از مزدلفه وقوف می‌کردند و در عرفات وقوف نمی‌کردند. وقتی در جاهلیّت اِحرام می‌بستند تلبیه آن‌ها این‌گونه بود: لبّیک اللهم لبّیک لا شریک لک لبّیک إنّ الحمد و النّعمة لک. آنگاه ابلیس در شکل پیرمردی به نزد آن‌ها آمد و گفت: «این تلبیه پیشینیان شما نیست». گفتند: «تلبیه آنان چگونه بود»؟ ابلیس گفت: «این‌گونه بود: اللهم لبّیک لبّیک إنّ الحمد و النّعمة لک و الملک لا شریک لک لا شریکاً هو لک». قریش از این سخن او متنفّر شدند. شیطان گفت: «از سخن من دوری نکنید و اندکی صبر کنید تا آخر کلام را بگویم». قریش گفتند: «بگو». گفت: «إلا شریک لک هو لک تملکه و ما ملک». )مگر شریکی که برای توست که تو مالک آنی امّا او مالک تو نیست. (مگر نمی‌بینید که او مالک شریک است امّا شریک مالک او نیست؟ قریش این سخن او را پذیرفتند. وقتی خدای سبحان رسول خدا را مبعوث کرد، او آن‌ها را از این تلبیه نهی کرد و فرمود: «این شریک برای خداست». گفتند: «شریک نیست، چون مالک او و املاک او نیست». و خدای سبحان این آیه را نازل کرد: ضَرَبَ لَکُمْ مَثَلاً مِنْ أَنْفُسِکُمْ هَلْ لَکُمْ مِنْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ مِنْ شُرَکَاءَ فِی مَا رَزَقْنَاکُمْ فَأَنْتُمْ فِیهِ سَوَاءٌ، که خدای متعال می‌گوید: این‌ها چنین مسأله‌ای را در مورد خودشان نمی‌پذیرند، پس چگونه چنین چیزی را به خدا نسبت می‌دهند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص468

بحار الأنوار، ج90، ص75/ مستدرک الوسایل، ج9، ص195/ القمی، ج2، ص153/ نورالثقلین/ البرهان

2

(روم/ 29)

الکاظم (علیه السلام) - یَا هِشَامُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَشَّرَ أَهْلَ الْعَقْلِ وَ الْفَهْمِ فِی کِتَابِه… یَا هِشَامُ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ ذَلِکَ دَلِیلًا عَلَی مَعْرِفَتِهِ بِأَنَّ لَهُمْ مُدَبِّراً فَقَال… هَلْ لَکُمْ مِنْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ مِنْ شُرَکاءَ فِی ما رَزَقْناکُمْ فَأَنْتُمْ فِیهِ سَواءٌ تَخافُونَهُمْ کَخِیفَتِکُمْ أَنْفُسَکُمْ کَذلِکَ نُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ.

امام کاظم (علیه السلام) -‌ای هشام! خداوند به اهل عقل و فهم در کتاب خود بشارت داده و فرموده است…‌ای هشام! خدا این‌ها را دلیل بر شناسایی خود قرار داده که مسلّماً مدبّری دارند… هَلْ لَکُمْ مِنْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ مِنْ شُرَکاءَ فِی ما رَزَقْناکُمْ فَأَنْتُمْ فِیهِ سَواءٌ تَخافُونَهُمْ کَخِیفَتِکُمْ أَنْفُسَکُمْ کَذلِکَ نُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص470

الکافی، ج1، ص13

آیه فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنیفاً فِطْرَتَ اللهِ الَّتی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها لا تَبْدیلَ لِخَلْقِ اللهِ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ [30]

پس روی خود را متوجّه آیین خالص پروردگار کن. این سرشت الهی است که خداوند انسان‌ها را بر آن آفریده، دگرگونی در آفرینش الهی نیست. این است آیین استوار، ولی اکثر مردم نمی‌دانند.

پس روی خود را متوجّه آیین خالص پروردگار کن

1 -1

(روم/ 30)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حُنَفاءَ لِلهِ غَیْرَ مُشْرِکِینَ بِهِ قَالَ الْحَنِیفِیَّهًُْ مِنَ الْفِطْرَهًِْ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها لا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللهِ قَالَ فَطَرَهُمْ عَلَی الْمَعْرِفَهًِْ بِهِ فَقَالَ زُرَارَهًُْ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلی أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلی قَالَ أَخْرَجَ مِنْ ظَهْرِ آدَمَ (علیه السلام) ذُرِّیَّتَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ فَخَرَجُوا کَالذَّرِّ فَعَرَّفَهُمْ وَ أَرَاهُمْ نَفْسَهُ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمْ یَعْرِفْ أَحَدٌ رَبَّهُ وَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کُلُّ مَوْلُودٍ یُولَدُ عَلَی الْفِطْرَهًِْ یَعْنِی عَلَی الْمَعْرِفَهًِْ بِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ خَالِقُهُ وَ کَذَلِکَ قَوْلُهُ وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ لَیَقُولُنَّ اللهُ.

امام باقر (علیه السلام) - زراره گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این کلام خدای عزّوجلّ: روی آوردگان به خدا باشید (حج/31) پرسیدم، فرمود: «حنیفی‌بودن از فطرت است که خداوند براساس آن انسان را آفرید و آفریده‌ی خدا را نمی‌توان تبدیل کرد، [خداوند] آن‌ها را بر فطرت معرفت خودش آفرید». درباره‌ی کلام خدای عزّوجلّ: و پروردگار تو از پشت بنی آدم فرزندانشان را بیرون آورد. و آنان را بر خودشان گواه گرفت و پرسید: آیا من پروردگارتان نیستم؟ گفتند: آری (اعراف/172) از وی پرسیدم، فرمود: «ذرّیّه‌ی آدم (علیه السلام) تا روز قیامت را از پشت وی درآورد که همانند ذرّات بودند. سپس به آن‌ها شناساند که کیستند و خود را به ایشان نشان داد و اگر چنین نمی‌شد، کسی پروردگار خویش را نمی‌شناخت. رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده است؛ هر نوزادی بر فطرت پاک آفریده می‌شود یعنی بر معرفت به اینکه خدای عزّوجلّ خالق اوست و این کلام خداوند نیز ناظر بر همین معناست: اگر از آن‌ها بپرسی: چه کسی آسمان‌ها و زمین را آفریده است؟ خواهند گفت: خدا. (لقمان/25)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص470

بحار الأنوار، ج64، ص135/ نورالثقلین/ البرهان

1 -2

(روم/ 30)

الباقر (علیه السلام) - فی بحارالأنوار: عَنِ الْبَاقِرِ (علیه السلام) أَنَّهُ سُئِلَ عَنْهُ وَ عَنِ الْحَنِیفِیَّهًِْ فَقَالَ هِیَ الْفِطْرَهًُْ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها لا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللهِ قَالَ فَطَرَهُمُ اللَّهُ عَلَی الْمَعْرِفَهًِْ.

امام باقر (علیه السلام) - در کتاب بحارالانوار آمده است: از امام باقر (علیه السلام) در مورد معنای این آیه و از معنای حنیفیّه سؤال شد، فرمود: «همان دین فطری که خداوند انسان‌ها را بر آن آفریده، دگرگونی در آفرینش الهی نیست یعنی مردم را بر پایه‌ی معرفت و شناخت خدا آفریده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص472

بحار الأنوار، ج67، ص223/ بحار الأنوار، ج3، ص279

1 -3

(روم/ 30)

الباقر (علیه السلام) - قال جابر (رحمة الله علیه) وَ لَقَدْ صَلَّی أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) ذَاتَ یَوْمٍ فَوَقَعَ عَلَی رَأْسِهِ شَیْءٌ فَلَمْ یَنْزِعْهُ مِنْ رَأْسِهِ حَتَّی قَامَ إِلَیْهِ جَعْفَرٌ (علیه السلام) فَنَزَعَهُ مِنْ رَأْسِهِ تَعْظِیماً لِلَّهِ وَ إِقْبَالًا عَلَی صَلَاتِهِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً وَ هِیَ أَیْضاً فِی الْوَلَایَهًْ.

امام باقر (علیه السلام) - جابر گوید: امام باقر (علیه السلام) روزی نماز می¬خواند که جسمی بر سرش افتاده بود و برای تعظیم خدا و توجّه به نماز آن را از سرش جدا نکرده بود تا اینکه [امام] صادق (علیه السلام) به سویش رفته و آن را از سر وی جدا کرده بود، و این همان سخن خداوند است که می¬فرماید: فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً، و این آیه همچنین درباره‌ی ولایت است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص472

مستدرک الوسایل، ج4، ص106

1 -4

(روم/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - عَن أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً قَالَ أَمَرَهُ أَنْ یُقِیمَ وَجْهَهُ لِلْقِبْلَهًِْ لَیْسَ فِیهِ شَیْءٌ مِنْ عِبَادَهًِْ الْأَوْثَانِ خَالِصاً مُخْلِصاً.

امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی کلام خدای عزّوجلّ: فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ، پرسیدم، فرمود: «به وی امر کرد که رو به قبله‌ای کند که هیچ نشانی از پرستش بت‌ها در آن نباشد و خالص و مخلص برای خدا باشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص472

تهذیب الأحکام، ج2، ص42/ وسایل الشیعهًْ، ج4، ص295/ بحار الأنوار، ج81، ص70/ دعایم الإسلام، ج1، ص131/ البرهان/ نورالثقلین

1 -5

(روم/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - عَن رِبْعِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّه عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً قَالَ تُقِیمُ فِی الصَّلَاهًِْ وَ لَا تَلْتَفِتُ یَمِیناً وَ شِمَالًا.

امام صادق (علیه السلام) - ربعی‌بن‌عبدالله گوید: امام صادق (علیه السلام) در مورد این سخن خداوند: فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً، فرمود: «زمانی که نماز را به پا می¬داری، به چپ و راست توجّه نکن».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص472

وسایل الشیعهًْ، ج4، ص297/ بحار الأنوار، ج81، ص64/ القمی، ج2، ص155/ نورالثقلین/ البرهان

1 -6

(روم/ 30)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً… قَالَ عَلِیّ‌بن‌إبرَاهِیم (رحمة الله علیه) أی طَاهِراً.

علیّّّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً… یعنی پاک.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص472

بحار الأنوار، ج64، ص42

1 -7

(روم/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - قَالَ کَانَ بَیْنَ نُوحٍ وَ إِبْرَاهِیمَ (علی‌ها السلام) أَلْفُ سَنَهًٍْ وَ کَانَ شَرِیعَهًُْ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) بِالتَّوْحِیدِ وَ الْإِخْلَاصِ وَ خَلْعِ الْأَنْدَادِ وَ هِیَ الْفِطْرَهًُْ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها وَ هِیَ الْحَنِیفِیَّهًُْ وَ أَخَذَ عَلَیْهِ مِیثَاقَهُ وَ أَنْ لَا یَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَ لَا یُشْرِکَ بِهِ شَیْئاً قَالَ وَ أَمَرَهُ بِالصَّلَاهًِْ وَ الْأَمْرِ وَ النَّهْیِ وَ لَمْ یَحْکُمْ عَلَیْهِ أَحْکَامَ فَرْضِ الْمَوَارِیثِ وَ زَادَهُ فِی الْحَنِیفِیَّهًِْ الْخِتَانَ وَ قَصَّ الشَّارِبِ وَ نَتْفَ الْإِبْطِ وَ تَقْلِیمَ الْأَظْفَارِ وَ حَلْقَ الْعَانَهًِْ وَ أَمَرَهُ بِبِنَاءِ الْبَیْتِ وَ الْحَجِّ وَ الْمَنَاسِکِ فَهَذِهِ کُلُّهَا شَرِیعَتُهُ (علیه السلام).

امام صادق (علیه السلام) - از امام صادق (علیه السلام) روایت است که فرمود: «میان نوح (علیه السلام) و ابراهیم (علیه السلام) هزار سال بود و شریعت ابراهیم (علیه السلام)، یکتاپرستی و اخلاص و ریشه‌کنی بت‌هاست، و آن سرشتی است که مردم را بر آن آفریده و آن حنیفیّه است، و بر آن پیمان گرفته که جز خدا پرستش نشود، و چیزی را برایش شریک نیاورند. فرمود: و به او به نماز و امر و نهی، دستور داد ولی احکام و مقررّات ارث را به او دستور نداد و در حنیفیّت برایش ختنه، چیدن سبیل، کندن موی زیر بغل، گرفتن ناخن و ستردن موی عانه را افزود. و به ساختن خانه کعبه و حج و مناسک، فرمانش داد. این‌ها همه شریعت اوست». و از آن حضرت است که فرمود: «خدای عزّوجلّ به ابراهیم (علیه السلام) فرمود: «پاکیزه شو»! پس سبیل خود را زد. باز فرمود: «پاکیزه شو»! پس موی زیر بغلش را کند. باز فرمود: «پاکیزه شو»! پس ناخن‌هایش را گرفت. باز فرمود: «پاکیزه شو»! پس موی زهارش را سترد و بار دیگر فرمود: «پاکیزه شو»! پس ختنه کرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص472

بحار الأنوار، ج73، ص91

ولایت

1

(روم/ 30)

الباقر (علیه السلام) - عَن أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً قَالَ الْوَلَایَهًُْ.

امام باقر (علیه السلام) - ابوبصیر نقل می‌کند: امام باقر (علیه السلام) در مورد این کلام خداوند متعال: فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفًا، فرمود: «منظور از دین، ولایت است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص472

بحار الأنوار، ج3، ص277/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص427/ القمی، ج2، ص154/ نورالثقلین/ البرهان

این سرشت الهی است که خداوند انسان‌ها را بر آن آفریده است

2 -1

(روم/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - فَطَرَهُمْ جَمِیعاً عَلَی التَّوْحِیدِ.

امام صادق (علیه السلام) - همه را بر یگانه‌پرستی آفرید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص474

الکافی، ج2، ص12/ بحار الأنوار، ج3، ص278/ التوحید، ص329/ التوحید، ص329/ نورالثقلین/ البرهان

2 -2

(روم/ 30)

الباقر (علیه السلام) - فِطْرَتَ اللهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها قَالَ هُوَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلِیٌّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) إِلَی هَاهُنَا التَّوْحِیدُ.

امام باقر (علیه السلام) - آن حضرت در معنی آیه: فِطْرَةَ اللهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا فرمود: «لا إله إلاّ الله، محمّد رسول الله (صلی الله علیه و آله)، علیّ أمیرالمؤمنین ولیّ الله است و توحید تا همین‌جاست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص474

بحار الأنوار، ج3، ص277/ القمی، ج2، ص154/ المناقب، ج3، ص101/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص427/ نورالثقلین/ البرهان

2 -3

(روم/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - هِیَ التَّوْحِیدُ وَ أَنَ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَنَّ عَلِیّاً أَمِیرُ الْمُؤْمِنِین (علیه السلام).

امام صادق (علیه السلام) - آن توحید است و محمّد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و علی امیرمؤمنان (علیه السلام) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص474

بحار الأنوار، ج3، ص281

2 -4

(روم/ 30)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ زُرَارَهًَْ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَصْلَحَکَ اللَّهُ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ- فِطْرَتَ اللهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها قَالَ فَطَرَهُمْ عَلَی التَّوْحِیدِ عِنْدَ الْمِیثَاقِ عَلَی مَعْرِفَتِهِ أَنَّهُ رَبُّهُمْ قُلْتُ وَ خَاطَبُوهُ قَالَ فَطَأْطَأَ رَأْسَهُ ثُمَّ قَالَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمْ یَعْلَمُوا مَنْ رَبُّهُمْ وَ لَا مَنْ رَازِقُهُمْ.

امام باقر (علیه السلام) - زراره گوید: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: «خدا تو را به اصلاح آورد! فِطْرَةَ اللهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا چه مفهومی دارد»؟ فرمود: «آنان را بر فطرت توحید به هنگام گرفتن میثاق و معرفت اینکه پروردگارشان اوست، آفرید». عرض کردم: «آیا آن‌ها با وی سخن گفتند»؟ امام (علیه السلام) سری تکان داده و فرمود: «اگر چنین نبود، نمی‌دانستند پروردگارشان کیست و چه کسی روزی رسان آن‌هاست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص474

بحار الأنوار، ج3، ص278/ التوحید، ج330/ نورالثقلین/ البرهان/ بحار الأنوار، ج3، ص279/ المحاسن، ج1، ص241

2 -5

(روم/ 30)

الرّضا (علیه السلام) - عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِیِّ عَنْ فَتْحِ بْنِ یَزِیدَ الْجُرْجَانِیِّ قَالَ: کَتَبْتُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) أَسْأَلُهُ عَنْ شَیْءٍ مِنَ التَّوْحِیدِ فَکَتَبَ إِلَیَّ بِخَطِّهِ قَالَ جَعْفَرٌ وَ إِنَّ فَتْحاً أَخْرَجَ إِلَیَ الْکِتَابَ فَقَرَأْتُهُ بِخَطِّ أَبِی الْحَسَنِ (علیه السلام) بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الْمُلْهِمِ عِبَادَهُ الْحَمْدَ وَ فَاطِرِهِمْ عَلَی مَعْرِفَهًِْ رُبُوبِیَّتِهِ.

امام رضا (علیه السلام) - جعفربن‌محمّد اشعری نقل می‌کند: فتح‌بن‌یزید گرگانی گوید: به خدمت امام رضا (علیه السلام) نوشتم و از ایشان در مورد چیزی از توحید خدا سؤال کردم. پس به خطّ مبارک خود به من نوشت و فتح آن نامه را به‌سوی من بیرون آورد و من آن را به خطّ امام رضا (علیه السلام) خواندم که نوشته بود: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ؛ سپاس و ستایش مخصوص خداست که ستایش را به بندگانش الهام فرموده و در دل ایشان انداخته تا بفهمند و ایشان را بر فطرت معرفت و شناخت ربوبیّت و پروردگاری خویش [قرار داده است].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص474

بحار الأنوار، ج4، ص284/ نورالثقلین

2 -6

(روم/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - عَن عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَان عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِطْرَتَ اللهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها مَا تِلْکَ الْفِطْرَةُ قَالَ هِیَ الْإِسْلَامُ فَطَرَهُمُ اللَّهُ حِینَ أَخَذَ مِیثَاقَهُمْ عَلَی التَّوْحِیدِ.

امام صادق (علیه السلام) - عبدالله‌بن سنان گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: فِطْرَتَ اللهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها مَا تِلْکَ الْفِطْرَةُ پرسیدم، فرمود: «فطرت همان اسلام است، خدا سرشت آن‌ها را هنگام گرفتن پیمان بر یکتاپرستی نهاد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص474

بحار الأنوار، ج64، ص134/ الکافی، ج2، ص12/ التوحید، ص329/ نورالثقلین/ البرهان

2 -7

(روم/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - عَن حُِسَینِ بنِ نُعَیْمٍ الصَّحَّافِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) لِمَ یَکُونُ الرَّجُلُ عِنْدَ اللَّهِ مُؤْمِناً قَدْ ثَبَتَ لَهُ الْإِیمَانُ عِنْدَهُ ثُمَ یَنْقُلُهُ اللَّهُ بَعْدُ مِنَ الْإِیمَانِ إِلَی الْکُفْرِ قَالَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ هُوَ الْعَدْلُ إِنَّمَا دَعَا الْعِبَادَ إِلَی الْإِیمَانِ بِهِ لَا إِلَی الْکُفْرِ وَ لَا یَدْعُو أَحَداً إِلَی الْکُفْرِ بِهِ فَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ ثُمَّ ثَبَتَ لَهُ الْإِیمَانُ عِنْدَ اللَّهِ لَمْ یَنْقُلْهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بَعْدَ ذَلِکَ مِنَ الْإِیمَانِ إِلَی الْکُفْرِ قُلْتُ لَهُ فَیَکُونُ الرَّجُلُ کَافِراً قَدْ ثَبَتَ لَهُ الْکُفْرُ عِنْدَ اللَّهِ ثُمَّ یَنْقُلُهُ اللَّهُ بَعْدَ ذَلِکَ مِنَ الْکُفْرِ

إِلَی الْإِیمَانِ قَالَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَ النَّاسَ کُلَّهُمْ عَلَی الْفِطْرَهًِْ الَّتِی فَطَرَهُمْ عَلَیْهَا لَا یَعْرِفُونَ إِیمَاناً بِشَرِیعَهًٍْ وَ لَا کُفْراً بِجُحُودٍ ثُمَّ بَعَثَ اللَّهُ الرُّسُلَ تَدْعُو الْعِبَادَ إِلَی الْإِیمَانِ بِهِ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَی اللَّهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَمْ یَهْدِهِ اللَّه.

امام صادق (علیه السلام) - حسین‌بن‌نعیم صحاف گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «کسی که در نزد خداوند مؤمن است و ایمان او در نزد خداوند ثابت شده است، چرا خداوند او را بعد از ایمان به کفر برمی‌گرداند»؟ حضرت فرمود: «خداوند عزّوجلّ عادل است و بندگان را به ایمان فراخوانده نه به کفر. و کسی را به کفر فرانخوانده است. و کسی که ایمان بیاورد و ایمان او در نزد خداوند ثابت گردد، خداوند عزّوجلّ بعد از آن او را از ایمان به کفر باز نمی‌گرداند». پرسیدم: «آیا ممکن است کسی که کافر است و در نزد خداوند کفر او ثابت گشته، خداوند بعد از آن او را به ایمان بازگرداند»؟ حضرت فرمود: «خداوند تمام بندگان را بر فطرت پاک آفریده است که نه ایمان به شریعتی را می‌دانند و نه کفر و انکاری را می‌دانند. سپس خداوند پیامبران را برانگیخت تا بندگان را به سوی ایمان به خداوند فراخوانند. و خداوند برخی از آنان را هدایت نموده و برخی دیگر را هدایت ننمود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص474

بحار الأنوار، ج66، ص213/ نورالثقلین/ البرهان

2 -8

(روم/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - کَانَ إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) فِی شَبِیبَتِهِ عَلَی الْفِطْرَهًِْ الَّتِی فَطَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الْخَلْقَ عَلَیْهَا حَتَّی هَدَاهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِلَی دِینِهِ وَ اجْتَبَاه.

امام صادق (علیه السلام) - ابراهیم (علیه السلام) در جوانی بر فطرت پاک خدایی که خداوند او را به آن سرشت می‌زیست آفریده بود تا اینکه خدای تبارک‌وتعالی او را به دین خود رهبری کرد و او را برگزید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص476

الکافی، ج8، ص370/ نورالثقلین

2 -9

(روم/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مَسْعَدَهًَْ عَنْ أَبِی عَبْدِ‌اللهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ کَانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً… وَ ذَکَرَ حَدِیثاً طَوِیلًا وَ فِی آخِرِهِ: قُلْتُ: أَ فَضَلَالٍ کَانُوا قَبْلَ النَّبِیِّینَ أَمْ عَلَی هُدًی؟ قَالَ: لَمْ یَکُونُوا عَلَی هُدًی، کَانُوا عَلَی فِطْرَتِ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَهُمْ عَلَیْهَا لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللهِ وَ لَمْ یَکُونُوا لِیَهْتَدُوا حَتَّی یَهْدِیَهُمُ اللَّهُ، أَمَا تَسْمَعُ لِقَوْلِ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) لَئِنْ لَمْ یَهْدِنِی رَبِّی لَأَکُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّالِّینَ أَیْ نَاسِیاً لِلْمِیثَاقِ.

امام صادق (علیه السلام) - مسعده از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که پیرامون تفسیر آیه کانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً… (بقره/213). و حدیثی طولانی را ذکر کرد. در آخر حدیث گفتم: «آیا آن مردم که پیش از پیامبران می‌زیستند، هدایت شده بودند یا در گمراهی به سر می‌بردند»؟ حضرت پاسخ داد: «آن‌ها هدایت نشده بودند، بلکه بر فطرت و سرشت خداوند که خداوند آن‌ها را بر آن خلق کرده بود، بودند و هیچ تغییری برای خلق خداوند، نیست و آن‌ها هدایت نشده بودند تا اینکه خداوند، آنان را هدایت نمود. آیا نشنیده‌ای که ابراهیم (علیه السلام) فرمود: «اگر پروردگارم مرا راهنمایی نکند مسلّماً از گروه گمراهان خواهم بود. (انعام/77)». یعنی آن عهد و پیمان را فراموش می‌کردم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص476

نورالثقلین

2 -10

(روم/ 30)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ إِسْمَاعِیلَ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: کَانَتْ شَرِیعَهًُْ نُوحٍ (علیه السلام) أَنْ یُعْبَدَ اللَّهُ بِالتَّوْحِیدِ وَ الْإِخْلَاصِ وَ خَلْعِ الْأَنْدَادِ وَ هِیَ الْفِطْرَهًُْ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا.

امام باقر (علیه السلام) - اسماعیل جعفی نقل می‌کند: امام باقر (علیه السلام) فرمود: شریعت نوح (علیه السلام) آن بود که خداوند براساس توحید، اخلاص و خلع همتایان پرستیده شود و این همان فطرتی است که خداوند مردم را بر آن سرشت آفرید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص476

بحار الأنوار، ج11، ص331/ نورالثقلین/ البرهان

دگرگونی در آفرینش الهی نیست. این است آیین استوار، ولی اکثر مردم نمی‌دانند

3 -1

(روم/ 30)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحَدِهِمَا (علی‌ها السلام) قَالَ: إِنَّ اللَّهَ قَضَی الِاخْتِلَافَ عَلَی خَلْقِهِ وَ کَانَ أَمْراً قَدْ قَضَاهُ فِی عِلْمِهِ کَمَا قَضَی عَلَی الْأُمَمِ مِنْ قَبْلِکُمْ وَ هِیَ السُّنَنُ وَ الْأَمْثَالُ یَجْرِی عَلَی النَّاسِ فَجَرَتْ عَلَیْنَا کَمَا جَرَتْ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِنَا وَ قَوْلُ اللَّهِ حَقٌّ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِمُحَمَّد (صلی الله علیه و آله) سُنَّةَ مَنْ قَدْ أَرْسَلْنا قَبْلَکَ مِنْ رُسُلِنا وَ لا تَجِدُ لِسُنَّتِنا تَحْوِیلًا وَ قَالَ فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا سُنَّتَ الْأَوَّلِینَ فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللهِ تَبْدِیلًا وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللهِ تَحْوِیلًا وَ قَالَ فَهَلْ یَنْتَظِرُونَ إِلَّا مِثْلَ أَیَّامِ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِهِمْ قُلْ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ وَ قَالَ لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللهِ.

امام باقر (علیه السلام) - یکی از یاران ما از یکی از ایشان (علی‌ها السلام) نقل می‌کند: همانا خداوند اختلاف را بر مخلوقاتش مقدّر نمود و این چیزی بود که در علم او مقدّر شده بود. همچنان که با امّت¬های پیش از شما نیز چنین کرد، و این سنّت¬ها و امثالی است که بر مردم جاری می¬کند و بر ما نیز مانند گذشتگانمان جاری شد. و سخن خداوند حق است؛ خداوند تبارک‌وتعالی به محمّد (صلی الله علیه و آله) فرمود: این سنّت [ما در مورد] پیامبرانی است که پیش از تو فرستادیم و هرگز برای سنّت ما تغییر و دگرگونی نخواهی یافت! (اسراء/77). و فرمود: آیا آن‌ها چیزی جز سنّت پیشینیان [و عذاب‌های دردناک آن‌ها] را انتظار دارند؟ هرگز برای سنّت خدا تبدیلی نخواهی یافت و هرگز برای سنّت الهی تغییری نمی‌یابی. (فاطر/43) و فرمود: آیا آن‌ها همانند روزهای پیشینیان را انتظار می‌کشند [و همانند بلاها و مجازات‌هایشان را] بگو: شما انتظار بکشید، من نیز با شما انتظار می‌کشم! . (یونس/102) و فرمود: لا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللهِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص476

العیاشی، ج2، ص306/ بحار الأنوار، ج28، ص230

3 -2

(روم/ 30)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللهِ… قِیلَ: إِنَّ الْمُرَادَ بِهِ النَّهْیُ عَنِ الْخِصَاءِ.

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - لا تَبْدیلَ لِخَلْقِ اللهِ…، یعنی از تغییر دادن آفریده (خصاء) خودداری کنید. [منظور نهی از اخته‌کردن غلامان و خواجگان است].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص476

بحارالأنوار

آیه مُنِیبِینَ إِلَیْهِ وَ اتَّقُوهُ وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ لاتَکُونُوا مِنَ الْمُشْرِکِینَ [31]

[رو به‌سوى فطرت الهى آوريد] درحالی‌که [توبه‌كنان] به‌سوی او باز می‌گردید و از [مخالفت فرمان] او بپرهیزید، نماز را برپا دارید و از مشرکان نباشید.

آیه مِنَ الَّذِینَ فَرَّقُوا دِینَهُمْ وَ کانُوا شِیَعاً کُلُّ حِزْبٍ بِما لَدَیْهِمْ فَرِحُونَ [32]

از کسانی که در دین خود تفرقه ایجاد کردند و به دسته‎ها و گروه‌ها تقسیم شدند و [عجب اينكه] هر گروهی به آنچه نزد آن‌هاست دل خوشند!

آیه وَ إِذا مَسَّ النّاسَ ضُرٌّ دَعَوْا رَبَّهُمْ مُنِیبِینَ إِلَیْهِ ثُمَّ إِذا أَذاقَهُمْ مِنْهُ رَحْمَةً إِذا فَرِیقٌ مِنْهُمْ بِرَبِّهِمْ یُشْرِکُونَ [33]

هنگامی‌که رنج و زیانی به مردم برسد، پروردگار خود را می‌خوانند درحالی‌که [توبه‌كنان] به‌سوی او باز می‌گردند، امّا همین‌که خداوند رحمتی از جانب خویش به آنان بچشاند [و ناراحتى آنان برطرف شود]، درآن‌هنگام گروهی از آنان برای پروردگارشان همتا قائل می‌شوند.

آیه لِیَکْفُرُوا بِما آتَیْناهُمْ فَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ [34]

[بگذار] تا نعمت‌هایی را که ما به آن‌ها داده‌ایم کفران کنند! و [به آن‌ها بگو: ‌‌‌‌‌‌‌هرچه مى‌توانيد] بهره گیرید، امّا به‌زودی [نتيجه اعمالتان را] خواهید دانست.

آیه أَمْ أَنْزَلْنا عَلَیْهِمْ سُلْطاناً فَهُوَ یَتَکَلَّمُ بِما کانُوا بِهِ یُشْرِکُونَ [35]

آیا ما دلیلی بر آنان فرستادیم که از آنچه همتای خدا قرار می‌دهند سخن می‌گوید [و آن را موجّه مى‌شمارد]؟!

آیه وَ إِذا أَذَقْنَا النّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِها وَ إِنْ تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ بِما قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ إِذا هُمْ یَقْنَطُونَ [36]

و هنگامی‌که رحمتی به مردم بچشانیم، از آن شاد می‌شوند و هرگاه رنج و مصیبتی به خاطر اعمالی که انجام داده‌اند به آنان رسد، ناگهان مأیوس می‌شوند.

آیه أَ وَ لَمْ یَرَوْا أَنَّ اللهَ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ إِنَّ فِی ذالِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ [37]

آیا ندیدند که خداوند روزی را برای هرکس بخواهد وسعت می‌بخشد یا تنگ می‌گیرد؟! در این نشانه‌هایی است برای گروهی که ایمان می‌آورند.

آیه فَآتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ وَ الْمِسْکینَ وَ ابْنَ السَّبیلِ ذلِکَ خَیْرٌ لِلَّذینَ یُریدُونَ وَجْهَ اللهِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ [38]

پس حق خویشاوندان و مستمندان و در راه ماندگان را ادا کن. این برای آن‌ها که رضای خدا را می‌طلبند بهتر است و چنین کسانی رستگارانند.

1

(روم/ 38)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَن أَبِی سَعِیدٍ قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ فَآتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ دَعَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) وَ أَعْطَاهَا فَدَکاً.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوسعید گوید: وقتی آیه: وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ نازل شد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فاطمه (سلام الله علیها) را فرا خواند و فدک را به دخت گرامی خویش به‌عنوان حقّ ذی القربی عطا فرمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص478

بحار الأنوار، ج29، ص111/ کشف الغمهًْ، ج1، ص476 / تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص427/ البرهان/ نورالثقلین

2

(روم/ 38)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَن عَطِیَّهًَْ العوفِی قَالَ لَمَّا نَزَلَتْ فَآتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَا فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) لَکِ فَدَکُ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عطیه عوفی گوید: هنگامی‌که آیه: فَآتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ نازل شد، پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای فاطمه (سلام الله علیها)! فدک از آن توست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص478

بحار الأنوار، ج29، ص205/ کشف الغمهًْ، ج1، ص476

3

(روم/ 38)

الصّادق (علیه السلام) - أَتَتْ فَاطِمَهًُْ أَبَابَکْرٍ تُرِیدُ فَدَکَ. فَقَالَ هَاتِی أَسْوَدَ أَوْ أَحْمَرَ یَشْهَدْ بِذَلِکَ قَالَ فَأَتَتْ بِأُمِّ أَیْمَنَ فَقَالَ لَهَا بِمَ تَشْهَدِینَ قَالَتْ أَشْهَدُ أَنَّ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) أَتَی مُحَمَّداً فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی

یَقُولُ فَآتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ، فَلَمْ یَدْرِ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) مَنْ هُمْ فَقَالَ یَا جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) سَلْ رَبَّکَ مَنْ هُمْ فَقَالَ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) ذُو الْقُرْبَی، فَأَعْطَاهَا فَدَکاً فَزَعَمُوا أَنَّ عُمَرَ مَحَا الصَّحِیفَهًَْ وَ قَدْ کَانَ کَتَبَهَا أَبُوبَکْر.

امام صادق (علیه السلام) - از امام صادق (علیه السلام) روایت است: فاطمه (سلام الله علیها) نزد ابوبکر آمد و فدک را خواستار شد. ابوبکر گفت: «شخصی را بیاور که در این‌باره شهادت بدهد». پس امّ ایمن را آورد. ابوبکر به او گفت: «به چه چیزی شهادت می-دهی»؟ گفت: «شهادت می¬دهم که جبرئیل نزد محمد (صلی الله علیه و آله) آمد و فرمود: خداوند تعالی می¬فرماید: فَآتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ و محمّد (صلی الله علیه و آله) ندانست که منظور از ذوالقربی چه کسانی هستند؟ پس فرمود: «ای جبرئیل، از پروردگارت بپرس، آن‌ها چه کسانی هستند»؟ فرمود: «فاطمه ذوالقربی است، پس فدک را به او داد». می¬گویند که عمر آن ورقی که ابوبکر در این باره نوشته بود را نابود کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص478

بحار الأنوار، ج29، ص120/ العیاشی، ج2، ص287

4

(روم/ 38)

الصّادق (علیه السلام) - لَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی فَآتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ وَ الْمِسْکِینَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَا جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) قَدْ عَرَفْتُ الْمِسْکِینَ، فَمَنْ ذَوُو الْقُرْبَی قَالَ هُمْ أَقَارِبُکَ فَدَعَی حَسَناً وَ حُسَیْناً وَ فَاطِمَهًَْ (علیه السلام) فَقَالَ إِنَّ رَبِّی أَمَرَنِی أَنْ أُعْطِیَکُمْ مَا أَفَاءَ عَلَیَّ، قَالَ أَعْطَیْتُکُمْ فَدَکَ.

امام صادق (علیه السلام) - هنگامی که این آیه: فَآتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ وَ الْمِسْکِینَ نازل شد، رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «جبرئیل، مستمند را شناختم، ولی «ذو القربی» چه کسانی هستند»؟ فرمود: «آن‌ها نزدیکان و بستگان تو هستند». پس حسن و حسین و فاطمه (علیهم السلام) را فراخواند و فرمود: «خداوند به من دستور داده است که آنچه را به عنوان فیء به من بخشیده است به شما بدهم. پس فدک را به شما می‌دهم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص480

بحار الأنوار، ج29، ص119/ العیاشی، ج2، ص287

5

(روم/ 38)

الصّادق (علیه السلام) - وَ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ أَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَعْطَی فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَدَکَ قَالَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَقَفَهَا، فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَآتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ، فَأَعْطَاهَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حَقَّهَا. قُلْتُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَعْطَاهَا قَالَ بَلِ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَعْطَاهَا.

امام صادق (علیه السلام) - ابان‌بن‌تغلب گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «آیا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فدک را به فاطمه (سلام الله علیها) عطا فرموده بود»؟ فرمود: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فدک را بر فاطمه (سلام الله علیها) وقف کرده بود؛ وقتی که آیه: فَآتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ نازل شد، آن حضرت (صلی الله علیه و آله) حقّ فاطمه (سلام الله علیها) را به وی عطا کرد». گفتم: «آن حق را رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به وی عطا فرمود»؟ گفت: «بلکه حقّ تعالی به وی شفقت نمود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص480

بحار الأنوار، ج29، ص205/ کشف الغمهًْ، ج1، ص476

6

(روم/ 38)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - مِنْ عَبْدِ اللَّهِ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) إِلَی مُعَاوِیَهًَْ… فَإِنَّ سَهْمَنَا وَ حَقَّنَا فِی کِتَابِ اللَّهِ قِسْمَهًٌْ لَنَا مَعَ نَبِیِّنَا فَقَالَ وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) وَ لِذِی الْقُرْبی وَ قَالَ فَآتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ وَ لَیْسَ وَجَدْتَ سَهْمَنَا مَعَ سَهْمِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) وَ سَهْمَکَ مَعَ الْأَبْعَدِینَ لَا سَهْمَ لَکَ إِنْ فَارَقْتَهُ فَقَدْ أَثْبَتَ اللَّهُ سَهْمَنَا وَ أَسْقَطَ سَهْمَکَ بِفِرَاقِک.

امام علی (علیه السلام) - از بنده‌ی خدا امیرالمؤمنین علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) به معاویه؛ . . پس سهم ما و حق ما در کتاب خدا به عنوان قسمتی برای ما و انبیاء است، پس فرمود: و بدانید هرگونه غنیمتی به شما رسد خمس (یک‌پنجم) آن برای خدا و برای پیامبر و برای ذی القربی است. (انفال/41). و فرمود: فَآتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ و سهم ما را همراه سهم خدا و رسولش و سهم خودت را همراه دورترین¬ها نیافتهای، سهمی برای تو نیست آنگاه که از آن جدا شدی پس خداوند سهم تو را با جداییات اسقاط نمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص480

بحار الأنوار، ج33، ص140/ الغارات، ج1، ص121

7

(روم/ 38)

الصّادق (علیه السلام) - قَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الْوَشَّاءُ: سَأَلْتُ مَوْلَانَا أَبَا الْحَسَنِ عَلِیَّ بْنَ مُوسَی الرِّضَا (علیه السلام): هَلْ خَلَّفَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) غَیْرَ فَدَکَ شَیْئاً؟ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ (علیه السلام): إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) خَلَّفَ حِیطَاناً بِالْمَدِینَهًِْ صَدَقَهًًْ، وَ خَلَّفَ سِتَّهًَْ أَفْرَاسٍ وَ ثَلَاثَ نُوقٍ: الْعَضْبَاءَ وَ الصَّهْبَاءَ وَ الدِّیبَاجَ، وَ بَغْلَتَیْنِ: الشَّهْبَاءَ وَ الدُّلْدُلَ، وَ حِمَارَهً: الْیَعْفُورَ، وَ شَاتَیْنِ حَلُوبَتَیْنِ، وَ أَرْبَعِینَ نَاقَهًًْ حَلُوباً، وَ سَیْفَهُ ذَا الْفَقَارِ، وَ دِرْعَهُ ذَاتَ الْفُضُولِ، وَ عِمَامَتَهُ السَّحَابَ، وَ حِبَرَتَیْنِ یَمَانِیَّتَیْنِ، وَ خَاتَمَهُ الْفَاضِلَ، وَ قَضِیبَهُ الْمَمْشُوقَ، وَ فِرَاشاً مِنْ لِیفٍ، وَ عَبَاءَتَیْنِ وَ قَطَوَانِیَّتَیْنِ، وَ مَخَادّاً مِنْ أَدَمٍ صَارَ ذَلِکَ إِلَی فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) مَا خَلَا دِرْعَهُ وَ سَیْفَهُ وَ عِمَامَتَهُ وَ خَاتَمَهُ، فَإِنَّهُ جَعَلَهُ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِین (علیه السلام).

امام صادق (علیه السلام) - حسن‌بن‌علی وشاء نقل می‌کند: از امام رضا (علیه السلام) سؤال کردم: «آیا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) غیر فدک اموال دیگری بر جای گذاشته بود»؟ فرمود: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) باغهایی در مدینه به عنوان صدقه بر جای گذاشت، و همچنین شش اسب و سه شتر با نامهای عضباء و صهباء و دیباج برجای گذاشت، و همچنین دو قاطر با نامهای شهباء و دلدل، و الاغش یعفور، دو گوسفند شیرده، و چهل شتر ماده شیرده، شمشیرش ذوالفقار، و زره¬اش ذات الفضول، و عمامه¬اش سحاب، و دو بُردیمانی، و انگشترش فاضل، و چوب دستی¬اش ممشوق، و زیراندازی از لیف خرما، و دو عبای قطوانی، و بالش¬هایی از پوست، که همه¬ آن، از آنِفاطمه (سلام الله علیها) شد. مگر زره و شمشیر و عمامه و انگشترش، که این‌ها را به امیر المؤمنین (علیه السلام) داد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص480

بحارالأنوار، ج29، ص210

8

(روم/ 38)

الصّادق (علیه السلام) - لَمَّا بُویِعَ أَبُوبَکْرٍ وَ اسْتَقَامَ لَهُ الْأَمْرُ عَلَی جَمِیعِ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ، بَعَثَ إِلَی فَدَکَ مَنْ أَخْرَجَ وَکِیلَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) بِنْتِ رَسُولِ اللّه (سلام الله علیها) مِنْهَا فَجَاءَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) إِلَی أَبِی‌بَکْرٍ فَقَالَتْ یَا أَبَا بَکْرٍ لِمَ تَمْنَعُنِی مِیرَاثِی مِنْ أَبِی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)، وَ أَخْرَجْتَ وَکِیلِی مِنْ فَدَکَ وَ قَدْ جَعَلَهَا لِی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِأَمْرِ اللَّهِ تَعَالَی فَقَالَ هَاتِی عَلَی ذَلِکَ بِشُهُودٍ فَجَاءَتْ بِأُمِّ أَیْمَنَ، فَقَالَتْ لَا أَشْهَدُ یَا أَبَا بَکْرٍ حَتَّی أَحْتَجَّ عَلَیْکَ بِمَا قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)، أَنْشُدُکَ بِاللَّهِ أَلَسْتَ تَعْلَمُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ إِنَّ أُمَّ أَیْمَنَ امْرَأَهًٌْ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ فَقَالَ بَلَی قَالَتْ فَأَشْهَدُ أَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَوْحَی إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَآتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ فَجَعَلَ فَدَکَ لِفَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) بِأَمْرِ اللَّهِ وَ جَاءَ عَلِیٌّ فَشَهِدَ بِمِثْلِ ذَلِکَ فَکَتَبَ لَهَا کِتَاباً وَ دَفَعَهُ إِلَیْهَا.

امام صادق (علیه السلام) - چون با ابوبکر بیعت شد و در منصب خود مستقرّ گردید و بر همه‌ی مهاجرین و انصار زعامت یافت، نماینده‌ای را به فدک فرستاد و نماینده‌ی فاطمه (سلام الله علیها) دختر رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) را از آن اخراج کرد. پس فاطمه (سلام الله علیها) نزد ابوبکر رفته و فرمود: «ای ابوبکر! مرا از میراثی که از رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) یافته‌ام منع کردی و وکیل مرا از فدک بیرون راندی درحالی‌که رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) آن را به امر خدا به من واگذار کرده بود»! ابوبکر گفت: «اگر گواهانی بر این مدّعا داری، بیاور». فاطمه (سلام الله علیها)، امّ ایمن را نزد ابوبکر آورد. وی گفت: «ای ابوبکر! شهادت نمی‌دهم مگر اینکه ابتدا با سخن رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) با تو احتجاج کنم. ای ابوبکر! تو را به خدا سوگند می‌دهم! آیا نمی‌دانی رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: امّ ایمن از بهشتیان است»؟ ابوبکر گفت: «آری»! گفت: «پس شهادت می‌دهم که خداوند به رسولش (صلی الله علیه و آله) وحی فرمود؛ فَآتِ ذَا الْقُرْبَی حَقَّهُ، و آن حضرت (صلی الله علیه و آله) فدک را به امر خدا به فاطمه (سلام الله علیها) واگذار نمود». سپس علی (علیه السلام) آمد و به همین شکل شهادت داد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص482

بحار الأنوار، ج29، ص127/ القمی، ج2، ص155؛ «منعتنی» بدل «تمنعنی» / نورالثقلین/ البرهان

9

(روم/ 38)

الکاظم (علیه السلام) - أَنَّ هَارُونَ الرَّشِیدَ کَانَ یَقُولُ لِمُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ (علیه السلام) خُذْ فَدَکاً حَتَّی أَرُدَّهَا إِلَیْکَ فَیَأْبَی حَتَّی أَلَحَّ عَلَیْهِ فَقَالَ (علیه السلام) لَا آخُذُهَا إِلَّا بِحُدُودِهَا قَالَ وَ مَا حُدُودُهَا قَالَ إِنْ حَدَدْتُهَا لَمْ تَرُدُّهَا قَالَ بِحَقِّ جَدِّکَ إِلَّا فَعَلْتَ قَالَ أَمَّا الْحَدُّ الْأَوَّلُ فَعَدَنُ فَتَغَیَّرَ وَجْهُ الرَّشِیدِ وَ قَالَ إِیهاً قَالَ وَ الْحَدُّ الثَّانِی سَمَرْقَنْدُ فَارْبَد وَجْهُهُ وَ الْحَدُّ الثَّالِثُ إِفْرِیقِیَهًُْ فَاسْوَدَّ وَجْهُهُ وَ قَالَ هِیهِ قَالَ وَ الرَّابِعُ سِیفُ الْبَحْرِ مِمَّا یَلِی الْجُزُرَ وَ أَرْمِینِیَهًَْ قَالَ الرَّشِیدُ فَلَمْ یَبْقَ لَنَا شَیْءٌ فَتَحَوَّلْ إِلَی مَجْلِسِی قَالَ مُوسَی (علیه السلام) قَدْ أَعْلَمْتُکَ أَنَّنِی إِنْ حَدَدْتُهَا لَمْ تَرُدَّهَا فَعِنْدَ ذَلِکَ عَزَمَ عَلَی قَتْلِهِ وَ فِی رِوَایَهًِْ ابْنِ أَسْبَاطٍ أَنَّهُ قَالَ أَمَّا الْحَدُّ الْأَوَّلُ فَعَرِیشُ مِصْرَ وَ الثَّانِی دُومَهًُْ الْجَنْدَلِ وَ الثَّالِثُ أُحُدٌ وَ الرَّابِعُ سِیفُ الْبَحْرِ فَقَالَ هَذَا کُلُّهُ هَذِهِ الدُّنْیَا فَقَالَ هَذَا کَانَ فِی أَیْدِی الْیَهُودِ بَعْدَ مَوْتِ أَبِی هَالَهًَْ فَأَفَاءَهُ اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) بِلَا خَیْلٍ وَ لا رِکابٍ فَأَمَرَهُ اللَّهُ أَنْ یَدْفَعَهُ إِلَی فَاطِمَهًْ (سلام الله علیها).

امام کاظم (علیه السلام) - در کتاب اخبار خلفاء آمده است: هارون الرشید به امام کاظم (علیه السلام) می¬گفت: «فدک را بگیرید تا آن را به شما برگردانم». ایشان نمی¬پذیرفت تا اینکه او زیاد اصرار کرد، امام (علیه السلام) فرمود: «من فدک را نمی‌گیرم مگر اینکه آن را با تمام محدوده¬اش بدهی». گفت: «و محدوده¬اش کجاست»؟ فرمود: «اگر معیّن کنم، نخواهی داد». گفت: «تو را به حقّ جدت قسم می¬دهم که محدوده¬اش را معیّن کن». فرمود: «حدّ اوّل آن عدن است»! چهره‌ی رشید درهم رفت و گفت: «بگو». فرمود: «حد دوّم سمرقند است»! چهره‌ی رشید خاکستری شد، فرمود: «حدّ سوّم آفریقا است»! چهره‌ی رشید سیاه شد و گفت: «بگو». فرمود: «حدّ چهارم سیف البحر است که هم مرز با جزائر و ارمنیّه است». رشید گفت: «دیگر برای ما چیزی باقی نماند، پس بیا جای من بنشین». حضرت موسی (علیه السلام) فرمود: «من که گفتم اگر حدود آن را معیّن کنم، بر نخواهی گرداند». همان وقت بود که تصمیم کشتن ایشان را گرفت. در روایت ابن اسباط این¬چنین آمده است: فرمود: «حدّ اوّل عَریش مصر است، حدّ دوّم دُومهًْ¬الجَندل است، حدّ سوّم أحد و حدّ چهارم سیف البحر است». رشید گفت: «اینکه تمام دنیا است». امام (علیه السلام) فرمود: «این سرزمین¬ها از بعد از مرگ ابی¬هاله در دست یهودیان بود که خداوند بدون جنگ و جدال و لشکرکشی آن‌ها را به تصرّف رسولش درآورد، و خداوند به ایشان دستور داد آن‌ها را به فاطمه (سلام الله علیها) بدهد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص482

المناقب، ج4، ص320

آیه وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا فی أَمْوالِ النَّاسِ فَلا یَرْبُوا عِنْدَ اللهِ وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ زَکاةٍ تُریدُونَ وَجْهَ اللهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ [39]

آنچه به‌عنوان ربا می‌پردازید تا در اموال مردم فزونی یابد، نزد خدا فزونی نخواهد یافت و آنچه را به‌عنوان زکات می‌پردازید و تنها رضای خدا را می‌طلبید [مايه‌ی بركت و فزونى است و] کسانی که چنین می‌کنند دارای پاداش مضاعفند.

1

(روم/ 39)

الصّادق (علیه السلام) - الرِّبَا رِبَاءَانِ رِبًا یُؤْکَلُ وَ رِبًا لَا یُؤْکَلُ فَأَمَّا الَّذِی یُؤْکَلُ فَهَدِیَّتُکَ إِلَی الرَّجُلِ تَطْلُبُ مِنْهُ الثَّوَابَ أَفْضَلَ مِنْهَا فَذَلِکَ الرِّبَا الَّذِی یُؤْکَلُ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا فِی أَمْوالِ النَّاسِ فَلا یَرْبُوا عِنْدَ اللهِ وَ أَمَّا الَّذِی لَا یُؤْکَلُ فَهُوَ الرِّبَا الَّذِی نَهَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَنْهُ وَ أَوْعَدَ عَلَیْهِ النَّارَ.

امام صادق (علیه السلام) - ربا بر دو قسم است؛ یک قسم جایز و قسم دیگر حرام و امّا آنچه خوردنش حلال است آن هدیّه‌ای است که تو خود به طلبکار می‌دهی و جزای آن را بهتر از آن توقّع داری و این همان گفتار خداوند است که می‌فرماید: وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا فِی أَمْوالِ النَّاسِ فَلا یَرْبُوا عِنْدَ اللهِ؛ و امّا آن ربایی که خوردنی نیست [و حرام است] و آن ربا به حساب آید که خداوند آن را نهی کرده و وعده‌ی عذاب و جهنّم داده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص482

الکافی، ج5، ص145

آیه اللهُ الَّذی خَلَقَکُمْ ثُمَّ رَزَقَکُمْ ثُمَّ یُمیتُکُمْ ثُمَّ یُحْییکُمْ هَلْ مِنْ شُرَکائِکُمْ مَنْ یَفْعَلُ مِنْ ذلِکُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ سُبْحانَهُ وَ تَعالی عَمَّا یُشْرِکُونَ [40]

خداوند همان کسی است که شما را آفرید، سپس روزی داد، بعد می‌میراند، سپس زنده می‌کند. آیا هیچ‌یک از همتایانی که برای خدا قرار داده‌اید چیزی از این کارها را می‌توانند انجام دهند؟! او منزّه و برتر است از آنچه همتای او قرار می‌دهند.

1

(روم/ 40)

الرّضا (علیه السلام) - عَن یَاسِرٍ الْخَادِمِ قَالَ قُلْتُ لِلرِّضَا (علیه السلام) مَا تَقُولُ فِی التَّفْوِیضِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَوَّضَ إِلَی نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) أَمْرَ دِینِهِ فَقَالَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا فَأَمَّا الْخَلْقَ وَ الرِّزْقَ فَلَا ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ خالِقُ کُلِّ شَیْءٍ وَ هُوَ یَقُولُ عَزَّوَجَلَّ الَّذِی خَلَقَکُمْ ثُمَّ رَزَقَکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ هَلْ مِنْ شُرَکائِکُمْ مَنْ یَفْعَلُ مِنْ ذلِکُمْ مِنْ شَیْءٍ سُبْحانَهُ وَ تَعالی عَمَّا یُشْرِکُونَ.

امام رضا (علیه السلام) - یاسر خادم گوید: به امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: «در موضوع تفویض چه می‌فرمایی»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «خداوند متعال امر دین خود را به پیامبرش تفویض نموده و فرمود: آنچه را رسول خدا برای شما آورده بگیرید [و اجرا کنید]، و از آنچه نهی کرده خودداری نمایید. (حشر/7) سپس در ادامه می‌فرماید: خدا آفریننده‌ی هر چیزی است. (زمر/62) و می‌فرماید: اللهُ الَّذِی خَلَقَکُمْ ثُمَّ رَزَقَکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ هَلْ مِن شُرَکَائِکُم مَّن یَفْعَلُ مِن ذَلِکُم مِّن شَیْءٍ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی عَمَّا یُشْرِکُونَ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص484

بحار الأنوار، ج17، ص7/ بحار الأنوار، ج25، ص328/ عیون أخبارالرضا (ج2، ص202/ البرهان

2

(روم/ 40)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - الْحَرِیصُ مَحْرُومٌ وَ هُوَ مَعَ حِرْمَانِهِ مَذْمُومٌ فِی أَیِّ شَیْءٍ کَانَ وَ کَیْفَ لَا یَکُونُ مَحْرُوماً وَ قَدْ فَرَّ مِنْ وَثَاقِ اللَّهِ وَ خَالَفَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ حَیْثُ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الَّذِی خَلَقَکُمْ ثُمَّ رَزَقَکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُم.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - حریص محروم می‌باشد و در عین محرومیّت مورد مذمّت نیز قرار می‌گیرد، چگونه محروم نباشد درحالی‌که از ایمان خداوند بیرون شده و با گفتار خداوند مخالفت کرده است. در آنجا که فرموده است: اللهُ الَّذِی خَلَقَکُمْ ثُمَّ رَزَقَکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص484

مستدرک الوسایل، ج12، ص60/ بحار الأنوار، ج70، ص165/ مصباح الشریعهًْ، ص117/ نورالثقلین

آیه ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذیقَهُمْ بَعْضَ الَّذی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ [41]

فساد در صحرا و دریا به خاطر کارهایی که مردم انجام داده‌اند آشکار شده است، خدا می‌خواهد نتیجه‌ی بعضی از اعمالشان را به آنان بچشاند، شاید [به‌سوى حق] بازگردند.

1

(روم/ 41)

الباقر (علیه السلام) - ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ قَالَ ذَاکَ وَ اللَّهِ حِینَ قَالَتِ الْأَنْصَارُ مِنَّا أَمِیرٌ (علیه السلام) وَ مِنْکُمْ أَمِیرٌ.

امام باقر (علیه السلام) - ظَهَرَ الْفَسَادُ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ؛ به خدا سوگند! این متعلّق به زمانی است که انصار گفتند: «امیری از ما و امیری از شما باشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص484

الکافی، ج8، ص58/ بحار الأنوار، ج28، ص220/ نورالثقلین/ البرهان/ القمی، ج2، ص160

2

(روم/ 41)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ قَالَ فِی الْبَرِّ فَسَادُ الْحَیَوَانِ إِذَا لَمْ یُمْطَرُوا وَ کَذَلِکَ هَلَاکُ دَوَابِّ الْبَحْرِ بِذَلِکَ.

علیّّّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ، هنگامی‌که باران نبارد حیوانات در بیابان‌ها فاسد می‌شوند و چهارپایان دریا نیز همان‌گونه تباه می‌گردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص484

بحار الأنوار، ج70، ص348/ القمی، ج2، ص160/ نورالثقلین/ البرهان

3

(روم/ 41)

الصّادق (علیه السلام) - الذُّنُوبُ الَّتِی تُغَیِّرُ النِّعَمَ الْبَغْیُ وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُورِثُ النَّدَمَ الْقَتْلُ وَ الَّتِی تُنْزِلُ النِّقَمَ الظُّلْمُ وَ الَّتِی تَهْتِکُ السُّتُورَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ الَّتِی تَحْبِسُ الرِّزْقَ الزِّنَا وَ الَّتِی تُعَجِّلُ الْفَنَاءَ قَطِیعَهًُْ الرَّحِمِ وَ الَّتِی تَرُدُّ الدُّعَاءَ وَ تُظْلِمُ الْهَوَاءَ عُقُوقُ الْوَالِدَیْن.

امام صادق (علیه السلام) - گناهی که پشیمانی به بار می‌آورد، قتل است؛ گناهی که خشم خدا را نازل می‌کند، ستم است؛ گناهی که رسوایی به بار می‌آورد، شراب خواری است؛ گناهی که روزی را حبس می‌کند، ربا است؛ گناهی که مرگ را جلو می‌اندازد، قطع صله‌ی رحم است؛ گناهی که دعا را بالا نمی‌برد و هوا را تاریک می‌کند، عاقّ والدین شدن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص484

بحار الأنوار، ج101، ص373/ البرهان

4

(روم/ 41)

الباقر (علیه السلام) - الذُّنُوبُ الَّتِی تُغَیِّرُ النِّعَمَ الْبَغْیُ عَلَی النَّاسِ وَ الزَّوَالُ عَنِ الْعَادَهًِْ فِی الْخَیْرِ وَ اصْطِنَاعِ الْمَعْرُوفِ وَ کُفْرَانُ النِّعَمِ وَ تَرْکُ الشُّکْرِ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِنَّ اللهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُورِثُ النَّدَمَ قَتْلُ النَّفْسِ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللهُ وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ فِی قِصَّهًِْ قَابِیلَ حِینَ قَتَلَ أَخَاهُ هَابِیلَ (علیه السلام) فَعَجَزَ عَنْ دَفْنِهِ فَسَوَّلَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِیهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ النَّادِمِینَ وَ تَرْکُ صِلَهًِْ الْقَرَابَهًِْ حَتَّی یَسْتَغْنُوا وَ تَرْکُ الصَّلَاهًِْ حَتَّی یَخْرُجَ وَقْتُهَا وَ تَرْکُ الْوَصِیَّهًِْ وَ رَدِّ الْمَظَالِمِ وَ مَنْعُ الزَّکَاهًِْ حَتَّی یَحْضُرَ الْمَوْتُ وَ یَنْغَلِقَ اللِّسَانُ وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُنْزِلُ النِّقَمَ عِصْیَانُ الْعَارِفِ بِالْبَغْیِ وَ التَّطَاوُلُ عَلَی النَّاسِ وَ الِاسْتِهْزَاءُ بِهِم وَ السُّخْرِیَّهًُْ مِنْهُمْ وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تَدْفَعُ الْقِسَمَ إِظْهَارُ الِافْتِقَارِ وَ النَّوْمُ عَنِ الْعَتَمَهًِْ وَ عَنْ صَلَاهًِْ الْغَدَاهًِْ وَ اسْتِحْقَارُ النِّعَمِ وَ شَکْوَی الْمَعْبُودِ عَزَّوَجَلَّ وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تَهْتِکُ الْعِصَمَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ اللَّعِبُ بِالْقِمَارِ وَ تَعَاطِی مَا یُضْحِکُ النَّاسَ مِنَ اللَّغْوِ وَ الْمِزَاحِ وَ ذِکْرُ عُیُوبِ النَّاسِ وَ مُجَالَسَهًُْ أَهْلِ الرَّیْبِ وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُنْزِلُ الْبَلَاءَ تَرْکُ إِغَاثَهًِْ الْمَلْهُوفِ وَ تَرْکُ مُعَاوَنَهًِْ الْمَظْلُومِ وَ تَضْیِیعُ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُدِیلُ الْأَعْدَاءَ الْمُجَاهَرَهًُْ بِالظُّلْمِ وَ إِعْلَانُ الْفُجُورِ وَ إِبَاحَهًُْ الْمَحْظُورِ وَ عِصْیَانُ الْأَخْیَارِ وَ الِانْطِبَاعُ لِلْأَشْرَارِ وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُعَجِّلُ الْفَنَاءَ قَطِیعَهًُْ الرَّحِمِ وَ الْیَمِینُ الْفَاجِرَهًُْ وَ الْأَقْوَالُ الْکَاذِبَهًُْ وَ الزِّنَاءُ وَ سَدُّ طُرُقِ الْمُسْلِمِینَ وَ ادِّعَاءُ الْإِمَامَهًِْ بِغَیْرِ حَقٍّ وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تَقْطَعُ الرَّجَاءَ الْیَأْسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ وَ الْقُنُوطُ مِنْ رَحْمَهًِْ اللَّهِ وَ الثِّقَهًُْ بِغَیْرِ اللَّهِ وَ التَّکْذِیبُ بِوَعْدِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُظْلِمُ الْهَوَاءَ السِّحْرُ وَ الْکِهَانَهًُْ وَ الْإِیمَانُ بِالنُّجُومِ وَ التَّکْذِیبُ بِالْقَدَرِ وَ عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تَکْشِفُ الْغِطَاءَ الِاسْتِدَانَهًُْ بِغَیْرِ نِیَّهًِْ الْأَدَاءِ وَ الْإِسْرَافُ فِی النَّفَقَهًِْ عَلَی الْبَاطِلِ وَ الْبُخْلُ عَلَی الْأَهْلِ وَ الْوَلَدِ وَ ذَوِی الْأَرْحَامِ وَ سُوءُ الْخُلُقِ وَ قِلَّهًُْ الصَّبْرِ وَ اسْتِعْمَالُ الضَّجَرِ وَ الْکَسَلِ وَ الِاسْتِهَانَهًُْ بِأَهْلِ الدِّینِ وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تَرُدُّ الدُّعَاءَ سُوءُ النِّیَّهًِْ وَ خُبْثُ السَّرِیرَهًِْ وَ النِّفَاقُ مَعَ الْإِخْوَانِ وَ تَرْکُ التَّصْدِیقِ بِالْإِجَابَهًِْ وَ تَأْخِیرُ الصَّلَوَاتِ الْمَفْرُوضَاتِ حَتَّی تَذْهَبَ أَوْقَاتُهَا وَ تَرْکُ التَّقَرُّبِ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ بِالْبِرِّ وَ الصَّدَقَهًِْ وَ اسْتِعْمَالُ الْبَذَاءِ وَ الْفُحْشِ فِی الْقَوْلِ وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تَحْبِسُ غَیْثَ السَّمَاءِ جَوْرُ الْحُکَّامِ فِی الْقَضَاءِ وَ شَهَادَهًُْ الزُّورِ وَ کِتْمَانُ الشَّهَادَهًِْ وَ مَنْعُ الزَّکَاهًِْ وَ الْقَرْضِ وَ الْمَاعُونِ وَ قَسَاوَهًُْ الْقُلُوبِ عَلَی أَهْلِ الْفَقْرِ وَ الْفَاقَهًِْ وَ ظُلْمُ الْیَتِیمِ وَ الْأَرْمَلَهًِْ وَ انْتِهَارُ السَّائِلِ وَ رَدُّهُ بِاللَّیْلِ.

امام باقر (علیه السلام) - گناهانی که نعمت‌ها را تغییر می‌دهند؛ ستم‌کردن به مردم، ترک عادت نیکی و احسان، کفران نعمت و ترک شکر است. خدای عزّوجلّ می‌فرماید: [امّا] خداوند سرنوشت هیچ قوم [و ملّتی] را تغییر نمی‌دهد مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند! . (رعد/11) و گناهانی که پشیمانی به بار می‌آورند عبارتند از: قتل نفسی که خداوند حرام کرده است، خدای عزّوجلّ می‌فرماید: و انسانی را که خداوند محترم شمرده، به قتل نرسانید! . (انعام/151). خدای عزّوجلّ در داستان قابیل آنگاه که هابیل را به قتل رساند و از پنهان‌کردن وی درماند، فرموده است: پس از [زمره‌ی] پشیمانان گردید. (مائده/31). ترک صله‌ی رحم تا اینکه بی‌نیاز شوند، ترک نماز تا اینکه قضا شود، ترک وصیّت، ردّ مظالم و منع زکات تا اینکه مرگ فرارسد و زبان بسته شود. و گناهانی که بلا نازل می‌کنند عبارتند از؛ پاسخ نیکی به بدی، دست درازی و ستم به مردم و تمسخرکردن مردم و گناهانی که موجب روگردانی اقبال از انسان می‌شود عبارتند از: آشکارکردن فقر، خواب اوّل شب، قضاشدن نماز صبح، تحقیر نعمت‌ها و سردادن شکایت از خداوند و گناهانی که موجب رسوایی می‌شوند عبارتند از: شرب خمر، قمار بازی، عادت‌کردن به خنداندن مردم با سخنان بیهوده و شوخی، یادکردن عیب‌های مردم و همنشینی با آنان که تهمت می¬زنند. امّا گناهانی که موجب نزول بلا می‌شوند، عبارتند از: ترک کمک به درماندگان، یاری‌نکردن به ستمدیده، تباه‌کردن امر به معروف و نهی از منکر و گناهانی که موجب سلطه‌ی دشمنان می‌شوند عبارتند از: آشکارا ستم ورزیدن، اظهار فجور، مباح‌کردن محرّمات، نافرمانی از خوبان و تبعیّت از اشرار. امّا گناهانی که نابودی را تعجیل می‌کنند، عبارتند از: قطع صله‌ی رحم، قسم دروغ، دروغگویی، زنا، راه را بر مسلمانان بستن و ادّعای امامت به غیرحق. امّا گناهانی که ناامیدی را به بار می‌آورند، عبارتند از: ناامیدی از نصرت خدا، ناامیدی از رحمت خدا، امید به غیرخدا بستن و تکذیب وعده‌ی خدا و گناهانی که هوا را تیره و تار می‌کنند عبارتند از: جادوگری، کهانت، ایمان به نقش ستارگان در سرنوشت انسان، دروغ پنداشتن قدر و عقوق والدین. امّا گناهانی که پرده‌ها را به کنار می‌زنند عبارتند از: وام گرفتن به قصد باز پس ندادن، اسراف در هزینه‌کردن برای امور باطل، بخل‌ورزیدن در حقّ خانواده، فرزندان و خویشاوندان اهل رحم، بداخلاقی، کم صبر بودن، اظهار دلتنگی و تنبلی و سبک‌شمردن دین‌داران. گناهانی که مانع اجابت دعا می‌شوند عبارتند از: داشتن آرزوهای بد، خبث باطن، دورویی با دوستان، ترک تصدیق با جواب‌دادن، تأخیر در ادای نمازهای واجب تا اینکه قضا شوند، ترک تقّرب به خدای عزّوجلّ با نیکی‌کردن و صدقه‌دادن و بدزبانی و فحّاشی در گفتار. گناهانی که موجب حبس باران می‌شوند: جور حاکمان و قضات، شهادت دروغ، کتمان شهادت، منع زکات و قرض و کمک، قساوت قلب در حقّ فقرا و نیازمندان، ستم‌کردن به یتیم و زن بیوه و دست رد زدن به سینه‌ی سائل به هنگام شب».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص486

معانی الأخبار، ص270/ البرهان

5

(روم/ 41)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) إِذَا ظَهَرَتْ فِی أُمَّتِی عَشْرُ خِصَالٍ عَاقَبَهُمُ اللَّهُ بِعَشْرِ خِصَالٍ قِیلَ وَ مَا هِیَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ إِذَا قَلَّلُوا الدُّعَاءَ نَزَلَ الْبَلَاءُ وَ إِذَا تَرَکُوا الصَّدَقَاتِ کَثُرَ الْأَمْرَاضُ وَ إِذَا مَنَعُوا الزَّکَاهًَْ هَلَکَتِ الْمَوَاشِی وَ إِذَا جَارَ السُّلْطَانُ مُنِعَ الْقَطْرُ مِنَ السَّمَاءِ وَ إِذَا کَثُرَ فِیهِمُ الزِّنَاءُ کَثُرَ فِیهِمْ مَوْتُ الْفَجْأَهًِْ وَ إِذَا کَثُرَ الرِّبَا کَثُرَتِ الزَّلَازِلُ وَ إِذَا حَکَمُوا بِخِلَافِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی سَلَّطَ عَلَیْهِمْ عَدُوَّهُمْ وَ إِذَا نَقَضُوا عَهْدَ اللَّهِ ابْتَلَاهُمُ اللَّهُ بِالْقَتْلِ وَ إِذَا طَفَّفُوا الْکَیْلَ أَخَذَهُمُ اللَّهُ بِالسِّنِینَ ثُمَّ قَرَأَ رَسُولُ اللَّه (صلی الله علیه و آله) ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذِیقَهُمْ بَعْضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرگاه ده صفت در امّت من پدید آید، به ده کیفر دچار می‌شوند. گفته شد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! این صفات چیست»؟ فرمود: «چون دعا کم کنند، بلا نازل می‌شود. چون صدقه ندهند، مرض فراوان می‌شود. هنگامی‌که از پرداخت زکات خودداری کنند، حیوانات تلف می‌شوند. هرگاه پادشاه ستم کند، باران نمی‌بارد. وقتی‌که زنا شیوع یابد، مرگ نابهنگام بسیار می‌شود. موقعی‌که تظاهر و ریا زیاد شود، زلزله فراوان می‌گردد. زمانی‌که به غیر حکم خدا حکم دهند دشمن بر آن‌ها تسلّط می‌یابد. چون پیمان را بشکنند، آدم‌کشی رواج پیدا می‌کند و چون کم‌فروشی کند، به قحطی دچار می‌شوند». سپس حضرت (صلی الله علیه و آله) این آیه را خواند: ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذِیقَهُمْ بَعْضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص488

جامع الأخبار، ص180

6

(روم/ 41)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ إِسْحَاقَ‌بْنِ‌عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ کَانَ أَبِی (علیه السلام) یَقُولُ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتِی تُعَجِّلُ الْفَنَاءَ وَ تُقَرِّبُ الْآجَالَ وَ تُخْلِی الدِّیَارَ وَ هِیَ قَطِیعَهًُْ الرَّحِمِ وَ الْعُقُوقُ وَ تَرْکُ الْبِرِّ.

امام باقر (علیه السلام) - اسحاق‌بن‌عمار گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که فرمود: «از گناهانی که مرگ را جلو می‌اندازد و اجل‌ها را نزدیک می‌کند و آبادی‌ها را از سکنه خالی می‌کند که عبارتند از: قطع صله‌ی رحم، عاقّ والدین شدن و ترک نیکوکاری، به خدا پناه می‌بریم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص488

الکافی، ج2، ص448/ البرهان

7

(روم/ 41)

الرّضا (علیه السلام) - إِذَا فَشَا أَرْبَعَهًٌْ ظَهَرَتْ أَرْبَعَهًٌْ إِذَا فَشَا الزِّنَا ظَهَرَتِ الزَّلْزَلَهًُْ وَ إِذَا فَشَا الْجَوْرُ فِی الْحُکْمِ احْتَبَسَ الْقَطْرُ وَ إِذَا خُفِرَتِ الذِّمَّهًُْ أُدِیلَ لِأَهْلِ الشِّرْکِ مِنْ أَهْلِ الْإِسْلَامِ وَ إِذَا مَنَعُوا الزَّکَاهًَْ ظَهَرَتِ الْحَاجَهًُْ.

امام رضا (علیه السلام) - اگر چهار چیز رایج شود، چهار چیز آشکار می‌گردد؛ اگر زنا رایج شود، زلزله می‌آید. اگر ستمگری در حکومت رایج شود، باران قطع می‌گردد. اگر وفای به عهد و پیمان از میان برود، مشرکان بر مسلمانان غلبه می‌یابند و اگر زکات ندادن رایج شود، فقر شایع می‌گردد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص488

وسایل الشیعهًْ، ج16، ص275/ البرهان

8

(روم/ 41)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ بَعْدَ کُلِّ فَرِیضَهًٍْ هَذَا الدُّعَاءَ فَإِنَّهُ یَرَی الْإِمَامَ محمدبْنَ‌الْحَسَنِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فِی الْیَقَظَهًِْ أَوْ فِی الْمَنَام… وَ وَ سَهِّلْ مَخْرَجَهُ اللَّهُمَّ اشْدُدْ أَزْرَهُ وَ قَوِّ ظَهْرَهُ وَ طَوِّلْ عُمُرَهُ اللَّهُمَّ اعْمُرْ بِهِ بِلَادَکَ وَ أَحْیِ بِهِ عِبَادَکَ فَإِنَّکَ قُلْتَ وَ قَوْلُکَ الْحَقُّ ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ فَأَظْهِرِ اللَّهُمَّ لَنَا وَلِیَّکَ وَ ابْنَ بِنْتِ نَبِیِّکَ الْمُسَمَّی بِاسْمِ رَسُولِکَ (صلی الله علیه و آله) حَتَّی لَا یَظْفَرَ بِشَیْءٍ مِنَ الْبَاطِلِ إِلَّا مَزَّقَهُ وَ یُحِقُّ اللَّهُ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ وَ یُحَقِّقُه.

امام صادق (علیه السلام) - هرکس بعد از هر نماز واجبش این دعا را بخواند امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و اجدادش را در خواب یا بیداری می‌بیند… آمدن آن حضرت (علیه السلام) را آسان کن و راه آمدنش را هموار گردان و مرا از راهی که او می‌رود، راه بر! حکمش را نافذ و کارش را روبه‌راه کن. پروردگارا! شهرهای خود را به‌وسیله‌ی او آباد کن و بندگانت را زنده گردان زیرا خود گفته‌ای و گفته‌ات راست است: ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ. آری! فساد اخلاق مردم در دریا و خشکی آشکار گشته است. خداوندا! ولی خود و فرزند دختر پیغمبرت را که همنام پیغمبرت می‌باشد، ظاهر گردان تا به هر باطلی که می‌رسد، آن را به‌هم زده از میان ببرد و حق را بر جای خود استوار و آشکار سازد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص488

بحار الأنوار، ج83، ص61/ مستدرک الوسایل، ج5، ص74

آیه قُلْ سیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الَّذینَ مِنْ قَبْلُ کانَ أَکْثَرُهُمْ مُشْرِکینَ [42]

بگو: «در زمین سیر کنید و بنگرید عاقبت کسانی که قبل از شما بودند چگونه بود»! بیشتر آن‌ها مشرک بودند.

1

(روم/ 42)

الصّادق (علیه السلام) - عَن أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) … عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلُ فَقَالَ عَنَی بِذَلِکَ أَیِ انْظُرُوا فِی الْقُرْآنِ فَاعْلَمُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهًُْ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَ مَا أَخْبَرَکُمْ عَنْه.

امام صادق (علیه السلام) - ابوربیع شامی گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «… تفسیر این آیه: قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلُ چیست»؟ فرمود: «مقصودش این است که در قرآن بنگرید و بدانید که عاقبت آن کسانی که پیش از شماها بوده‌اند چگونه بوده است و چه گزارشی از حال آن‌ها به شما داده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص488

الکافی، ج8، ص248/ نورالثقلین

2

(روم/ 42)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ وَ عَمِلَهُ سَارَ فِی الْأَرْضِ لِأَنَّ فِیهِ أَخْبَارَ الْأُمَمِ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - کسی که قرآن را بخواند و بفهمد، [گویا] تمام زمین را سیر کرده است، چون در آن (قرآن) خبرهای امّت‌ها موجود است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص490

کنزالدقایق، ج10، ص213

آیه فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ الْقَیِّمِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ یَوْمٌ لا مَرَدَّ لَهُ مِنَ اللهِ یَوْمَئِذٍ یَصَّدَّعُونَ [43]

روی خود را به‌سوی آیین مستقیم و پایدار بدار، پیش از آنکه روزی فرارسد که هیچ‌کس نمی‌تواند آن را از خدا باز گرداند [و برنامه‌ی الهى را تعطيل كند]، در آن روز مردم به گروه‌هایی تقسیم می‌شوند.

آیه مَنْ کَفَرَ فَعَلَیْهِ کُفْرُهُ وَ مَنْ عَمِلَ صالِحاً فَلِأَنْفُسِهِمْ یَمْهَدُونَ [44]

هرکس کافر شود، کفرش بر زیان خود اوست و آن‌ها که کار شایسته انجام دهند، برای خودشان آماده می‌سازند [و ذخيره مى‌كنند].

آیه لِیَجْزِیَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ مِن فَضْلِهِ إِنَّهُ لَا یحِبُّ الْکَافِرِینَ [45]

این برای آن است که خداوند کسانی را که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند، از فضلش پاداش دهد، به یقین او کافران را دوست نمی‌دارد.

1

(روم/ 45)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَ الْعَمَلَ الصَّالِحَ لَیَذْهَبُ إِلَی الْجَنَّهًِْ فَیَمْهَدُ لِصَاحِبِهِ کَمَا یَبْعَثُ الرَّجُلُ غُلَاماً فَیَفْرُشُ لَهُ ثُمَّ قَرَأَ أَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَات فَلِأَنْفُسِهِمْ یَمْهَدُونَ.

امام صادق (علیه السلام) - عمل صالح به بهشت می‌رود و راه را برای صاحبش هموار می‌سازد، همان‌طور که مردی غلامی را می‌فرستد تا رختخوابش را پهن کند، سپس این آیه را تلاوت نمود: وَ مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِأَنفُسِهِمْ یَمْهَدُونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص490

بحار الأنوار، ج8، ص197/ الزهد، ص21/ بحار الأنوار، ج68، ص187/ الأمالی للمفید، ص195/ البرهان

2

(روم/ 45)

الصّادق (علیه السلام) - إنَّ الْعَمَلَ الصَّالِحَ لَیَسْبقُ صَاحِبُهُ إلَی الْجَنَّهًِْ فَیَمْهَدُ لَهُ کَمَا یَمْهَدُ لِأَحَدِکُم خَادِمُهُ فِرَاشَهُ.

امام صادق (علیه السلام) - به‌راستی‌که عمل صالح، پیش از صاحبش به بهشت رفته و جای او را هموار می‌کند، همان‌طور که خدمتکار شما جای استراحت شما را فراهم می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص490

نورالثقلین/ البرهان

3

(روم/ 45)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ اعْلَمُوا أَنَ الْقَبْرَ رَوْضَهًٌْ مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّهًِْ أَوْ حُفْرَهًٌْ مِنْ حُفَرِ النِّیرَانِ فَمَهِّدُوهُ بِالْعَمَلِ الصَّالِحِ فَمَثَلُ أَحَدِکُمْ یَعْمَلُ الْخَیْرَ کَمَثَلِ الرَّجُلِ یُنْفِذُ کَلَامَهُ یُمَهِّدُ لَهُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَلِأَنْفُسِهِمْ یَمْهَدُون.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - و بدانید به‌درستی‌که قبر، باغی از باغ‌های بهشت یا گودالی از گودال‌های آتش اس. پس او را با اعمال صالح خوابگاه و آرامگاه خود قرار دهید. کسی از شما که عمل خیر می‌کند؛ مَثَل او مثل کسی است که نفوذ کلام داشته باشد و دستور دهد تا لوازم آسایش او را تهیّه کنند [که وقتی وارد شد هر چیز به جای خود آماده باشد]. خدای متعال می‌فرماید: فَلِأَنْفُسِهِمْ یَمْهَدُون.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص490

إرشادالقلوب، ج1، ص74

آیه وَ مِنْ ءَایَاتِهِ أَن یُرْسِلَ الرِّیَاحَ مُبَشِّرَاتٍ وَ لِیُذِیقَکمُ مِّن رَّحْمَتِهِ وَ لِتَجْرِیَ الْفُلْکُ بِأَمْرِهِ وَ لِتَبْتَغُواْ مِن فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکمُ‌ْ تَشْکُرُون [46]

و از نشانه‌های [عظمت] خدا این است که بادها را بشارت‌گَرانی [براى نزول باران] می‌فرستد تا شما را از رحمتش بچشاند [و سيراب كند] وکشتی‌ها به فرمانش حرکت کنند و از فضل او بهره گیرید، شاید شکرگزاری کنید.

آیه وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ رُسُلاً إِلی قَوْمِهِمْ فَجاؤُهُمْ بِالْبَیِّناتِ فَانْتَقَمْنا مِنَ الَّذینَ أَجْرَمُوا وَ کانَ حَقًّا عَلَیْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنینَ [47]

و پیش از تو پیامبرانی را به‌سوی قومشان فرستادیم، آن‌ها با دلایل روشن به سراغ قوم خود رفتند، ولی [هنگامى‌كه اندرزها سودى نداد] مجرمان را مجازات کردیم، [و مؤمنان را يارى نموديم] و یاری مؤمنان، همواره حقّی است بر عهده‌ی ما.

1

(روم/ 47)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَا مِنِ امْرِئٍ مُسْلِمٍ یَرُدُّ عَنْ عِرْضِ أَخِیهِ إِلَّا کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یَرُدَّ عَنْهُ نَارَ جَهَنَّمَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ ثُمَّ قَرَأَ وَ کانَ حَقًّا عَلَیْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنِینَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هر مسلمانی که از عرض و آبروی برادر ایمانی خود دفاع و حمایت نماید حقّی بر خدا پیدا می‌کند که در روز قیامت آتش دوزخ را از او برطرف می‌نماید. سپس این آیه را قرائت فرمود: وَ کانَ حَقًّا عَلَیْنا نَصْرُ المُؤْمِنِینَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص492

بحار الأنوار، ج68، ص119/ نورالثقلین

2

(روم/ 47)

الصّادق (علیه السلام) - حَسْبُ الْمُؤْمِنِ نُصْرَهًًْ أَنْ یَرَی عَدُوَّهُ یَعْمَلُ بِمَعَاصِی اللَّهِ.

امام صادق (علیه السلام) - برای مؤمن همین [به عنوان] نصرت خدا بس است که ببیند دشمنش در نافرمانی خدای عزّوجلّّّ است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص492

وسایل الشیعهًْ، ج16، ص138/ نورالثقلین

آیه اللهُ الَّذی یُرْسِلُ الرِّیاحَ فَتُثیرُ سَحاباً فَیَبْسُطُهُ فِی السَّماءِ کَیْفَ یَشاءُ وَ یَجْعَلُهُ کِسَفاً فَتَرَی الْوَدْقَ یَخْرُجُ مِنْ خِلالِهِ فَإِذا أَصابَ بِهِ مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ إِذا هُمْ یَسْتَبْشِرُونَ [48]

خداوند همان کسی است که بادها را می‌فرستد تا ابرهایی را به حرکت درآورند، سپس آن‌ها را در آسمان آن‌گونه که بخواهد می‌گستراند و متراکم می‌سازد؛ دراین‌هنگام دانه‌های باران را می‌بینی که از لابه‌لای آن خارج می‌شود، هنگامی‌که این [باران حيات‌بخش] را به هرکس از بندگانش که بخواهد برساند، ناگهان خوشحال می‌شوند.

آیه وَ إِنْ کانُوا مِنْ قَبْلِ أَنْ یُنَزَّلَ عَلَیْهِمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمُبْلِسِینَ [49]

هرچند پیش از آنکه بر آنان نازل شود مأیوس بودند.

1

(روم/ 49)

الصّادق (علیه السلام) - مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی مُسْهِرٍ بِالرَّمْلَهًِْ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: کَتَبَ الْمُفَضَّلُ‌بْنُ‌عُمَرَ‌الْجُعْفِیُّ إِلَی أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ (علیه السلام) یُعْلِمُهُ أَنَّ أَقْوَاماً ظَهَرُوا مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الْمِلَّهًِْ یَجْحَدُونَ الرُّبُوبِیَّهًَْ وَ یُجَادِلُونَ عَلَی ذَلِکَ وَ یَسْأَلُهُ أَنْ یَرُدَّ عَلَیْهِمْ قَوْلَهُمْ وَ یَحْتَجَّ عَلَیْهِمْ فِیمَا ادَّعَوْا بِحَسَبِ مَا احْتَجَّ بِهِ عَلَی غَیْرِهِمْ فَکَتَبَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) … فَجَعَلَ مُدَبِّرُ هَذِهِ الْأَشْیَاءِ وَ خَالِقُهَا النَّهَارَ مُبْصِراً وَ اللَّیْلَ سَکَناً وَ أَهْبَطَ فِیهِمَا الْحَرَّ وَ الْبَرْدَ مُتَبَایِنَیْنِ لَوْ‌دَامَ وَاحِدٌ مِنْهُمَا بِغَیْرِ صَاحِبِهِ مَا نَبَتَتْ شَجَرَهًٌْ وَ لَا طَلَعَتْ ثَمَرَهًٌْ وَ لَهَلَکَتِ الْخَلِیقَهًُْ لِأَنَّ ذَلِکَ مُتَّصِلٌ بِالرِّیحِ الْمُصَرَّفَهًِْ فِی الْجِهَاتِ الْأَرْبَعِ بَارِدَهًًْ تُبَرِّدُ أَنْفَاسَهُمْ وَ حَارَّهًًْ تَلْقَحُ أَجْسَادَهُمْ وَ تَدْفَعُ الْأَذَی عَنْ أَبْدَانِهِمْ وَ مَعَایِشِهِمْ وَ رُطُوبَهًًْ تُرَطِّبُ طَبَائِعَهُمْ وَ یُبُوسَهًًْ تُنَشِّفُ رُطُوبَاتِهِمْ وَ بِهَا یَأْتَلِفُ الْمُفْتَرِقُ وَ بِهَا یَتَفَرَّقُ الْغَمَامُ الْمُطَبِّقُ حَتَّی یَنْبَسِطَ فِی السَّمَاءِ کَیْفَ یَشَاءُ مُدَبِّرُهُ فَ یَجْعَلُهُ کِسَفاً فَتَرَی الْوَدْقَ یَخْرُجُ مِنْ خِلالِهِ بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ لِمَعَاشٍ مَفْهُومٍ وَ أَرْزَاقٍ مَقْسُومَهًٍْ وَ آجَالٍ مَکْتُوبَهًٍْ وَ لَوِ‌احْتُبِسَ عَنْ أَزْمِنَتِهِ وَ وَقْتِهِ هَلَکَتِ الْخَلِیقَهًُْ وَ یَبِسَتِ الْحَدِیقَهًُْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ الْمَطَرَ فِی أَیَّامِهِ وَ وَقْتِهِ إِلَی الْأَرْضِ الَّتِی خَلَقَهَا لِبَنِی آدَمَ (علیه السلام) وَ جَعَلَهَا فَرْشاً وَ مِهَاداً وَ حَبَسَهَا أَنْ تَزُولَ بِهِمْ.

امام صادق (علیه السلام) - محمدبن ابی مسهر از پدرانش نقل می‌کند: مفضّل‌بن‌عمر جعفی به امام صادق (علیه السلام) نامه‌ای نوشت و در آن اعلام نمود، عده‌ای از اهل این ملّت ظاهر شده‌اند که ربوبیّت را انکار کرده، و بر آن مجادله و بحث می‌کنند و از آن حضرت خواست که عقیده‌ی آنان را مردود و باطل سازد، و بر علیه آن‌ها و آنچه ادّعا می‌کنند استدلال کند به همان گونه که بر دیگران استدلال می‌نماید. پس امام صادق (علیه السلام) برای او نوشت: … پس تدبیر کننده‌ی این امور و آفریننده‌ی آن‌ها، روز را روشن و شب را آرام‌بخش قرار داد و در آن‌ها گرمی و سردی را به طور مجزّا قرار داد که اگر یکی از آن‌ها بدون دیگری دائمی می‌شد، هیچ درختی نروییده یا میوه‌ای آشکار نمی‌شد و تمام مخلوقات نابود می‌شدند، زیرا آن‌ها مرتبط به باد هستند که در چهار جهت حرکت می‌کند سرد است که جان‌ها را خنک می‌کند و گرم است که مایه‌ی لقاح می‌شود و رنج را از بدن و زندگی آن‌ها می‌زداید و مرطوب است که طبیعت آنان را مرطوب می‌سازد و خشک است که رطوبت‌های آن‌ها را خشک می‌سازد و به وسیله‌ی آن پراکنده‌ها را جمع نموده و ابرهای سنگین را پراکنده می‌سازد تا اینکه در آسمان پخش می‌شوند آن گونه که تدبیرکننده‌ی آن‌ها می‌خواهد. پس ابرها را پاره‌ای می‌گرداند، باران را می‌بینید که به اندازه‌ی معلوم برای زندگی مردم و روزی خوردن آن‌ها معین شده و تا زمان معینی که برای آن‌ها قرار داده شده، از آن ابرها جاری می‌شود. و اگر در زمان و هنگام خودش نبارد، مخلوقات نابود شده و باغ دنیا خشک می‌شود، پس خداوند متعال، باران را در هنگام خودش به زمینی نازل می‌کند که برای فرزندان آدم خلق نموده است و آن را فرش و گهواره قرار داده است و مانع از این شده که آنان را به یک باره نابود کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص492

بحار الأنوار، ج3، ص191

2

(روم/ 49)

الصّادق (علیه السلام) - فَتَرَی الْوَدْقَ یَخْرُجُ مِنْ خِلالِهِ وَ رُوِیَ عَنْ أَبِی عَبْدِ‌اللهِ (علیه السلام) مِنْ خَلَلِهِ.

امام صادق (علیه السلام) - فَتَرَی الْوَدْقَ یَخْرُجُ مِنْ خِلالِه؛ منظور، خلل است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص492

نورالثقلین

3

(روم/ 49)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ذَکَرَ عَزَّوَجَلَّ عَظِیمَ قُدْرَتِهِ وَ تَفَضُّلِهِ عَلَی خَلْقِهِ فَقَالَ اللهُ الَّذِی یُرْسِلُ الرِّیاحَ فَتُثِیرُ سَحاباً أیْ تَرْفَعَهُ فَیَبْسُطُهُ فِی السَّماءِ کَیْفَ یَشاءُ وَ یَجْعَلُهُ کِسَفاً قَالَ بَعْضُهُ عَلَی بَعْضِ فَتَرَی الْوَدْقَ أی الْمَطَرَ یَخْرُجُ مِنْ خِلالِه.

علیّّّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - سپس خداوند عزّوجلّ با تمام عظمتِ قدرت و لطفی که به خلق خویش دارد، می‌فرماید: اللهُ الَّذِی یُرْسِلُ الرِّیاحَ فَتُثِیرُ سَحاباً؛ ابری برمی‌انگیزد. فَیَبْسُطُهُ فِی السَّماءِ کَیْفَ یَشاءُ وَ یَجْعَلُهُ کِسَفاً؛ پس می‌بینی که باران از لابه‌لای آن بیرون می‌آید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص494

القمی، ج2، ص160/ نورالثقلین

آیه فَانْظُرْ إِلی آثارِ رَحْمَتِ اللهِ کَیْفَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنَّ ذلِکَ لَمُحْیِ الْمَوْتی وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدیرٌ [50]

به آثار رحمت الهی بنگر که چگونه زمین را بعد از مردنش زنده می‌کند، چنین کسی [كه زمين مرده را زنده مى‌كند] زنده کننده‌ی مردگان [در قيامت] است و او بر هرچیزی تواناست.

1

(روم/ 50)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَانْظُرْ إِلی آثارِ رَحْمَتِ اللهِ کَیْفَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنَّ ذلِکَ لَمُحْیِ الْمَوْتی و هو رد علی الدهریهًْ.

علیّّّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَانْظُرْ إِلی آثارِ رَحْمَتِ اللهِ کَیْفَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنَّ ذلِکَ لَمُحْیِ المَوْتی، و این خود پاسخ دهریّون است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص494

القمی، ج2، ص160

2

(روم/ 50)

الباقر (علیه السلام) - فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ اعْلَمُوا أَنَّ اللهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها یَعْنِی بِمَوْتِهَا کَفَرَ أَهْلُهَا وَ الْکَافِرُ مَیِّتٌ فَیُحْیِیهَا اللَّهُ بِالْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فَیَعْدِلُ فِیهَا فَتُحْیَی الْأَرْضُ وَ یُحْیِی أَهْلَهَا بَعْدَ مَوْتِهِم.

امام باقر (علیه السلام) - اعْلَمُوا أَنَّ اللهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها؛ منظور از مردن زمین، کفر اهل آن است، کافر مرده است. خداوند او را به‌وسیله‌ی قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) زنده می‌کند؛ پس در روی زمین عدالت می‌کند، زمین زنده می‌شود و اهل زمین نیز پس از کفر زنده می‌شوند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص494

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص638

3

(روم/ 50)

الکاظم (علیه السلام) - لَیْسَ یُحْیِیهَا بِالْقَطْرِ وَ لَکِنْ یَبْعَثُ اللَّهُ رِجَالًا فَیُحْیُونَ الْعَدْلَ فَتُحْیَا الْأَرْضُ لِإِحْیَاءِ الْعَدْلِ وَ لَإِقَامَهًُْ الْحَدِّ لِلَّهِ أَنْفَعُ فِی الْأَرْضِ مِنَ الْقَطْرِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً.

امام کاظم (علیه السلام) - زمین را با باران زنده نمی‌کند، بلکه خداوند عزّ‌وجلّ مردمی را می‌فرستد که عدل را زنده می‌کنند و زمین با احیاء عدل و با اقامه حدّ زنده می‌شود. و این حیات و زنده‌شدن، سودمندتر از چهل روز باران است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص494

الکافی، ج7، ص174

4

(روم/ 50)

الحسین (علیه السلام) - مِنَّا اثْنَا عَشَرَ مَهْدِیّاً أَوَّلُهُمْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) وَ آخِرُهُمُ التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِی وَ هُوَ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بِالْحَقِّ یُحْیِی اللَّهُ تَعَالَی بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَ یُظْهِرُ بِهِ دِیْنَ الْحَقِ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُون.

امام حسین (علیه السلام) - از ما اهل بیت دوازده نفر مهدی هستند که اوّلین ایشان امیرالمؤمنین (علیه السلام) و آخرین آن‌ها نهمی از فرزندان من است و اوست قیام‌کننده‌ی به حق که خداوند به‌وسیله‌ی او زمین را پس از مرگش زنده می‌گرداند و دین حق را به دست او بر تمامی ادیان پیروز می‌نماید، اگرچه مشرکین نخواهند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص494

بحار الأنوار، ج36، ص385

5

(روم/ 50)

الصّادق (علیه السلام) - اعْلَمُوا أَنَّ اللهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَالَ الْعَدْلَ بَعْدَ الْجَوْر.

امام صادق (علیه السلام) - اعْلَمُوا أَنَّ اللهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها (حدید/17)، یعنی عدل پس از جور.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص494

الکافی، ج8، ص267

6

(روم/ 50)

العسکری (علیه السلام) - کَمَالُ الدِّینِ: عَنْ حَکِیمَهًَْ عَمَّهًِْ أَبَی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ (علیه السلام) أَنَّهَا قَالَتْ: کُنْتُ عِنْدَ أَبَی مُحَمَّدٍ (علیه السلام) فَقَالَ لِی: بِیتِیَ اللَّیْلَهًَْ عِنْدَنَا فَإِنَّهُ سَیُولَدُ الْمَوْلُودُ الْکَرِیمُ عَلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الَّذِی یُحْیِی اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها.

امام عسکری (علیه السلام) - در کتاب کمال الدّین از حکیمه عمّه‌ی امام حسن عسکری (علیه السلام) نقل شده که گفته است: «نزد امام حسن عسکری (علیه السلام) بودم که فرمود: «امشب نزد ما بمان! زیرا از سوی خداوند عزّوجلّ فرزندی کریم به دنیا خواهد آمد که زمین را بعد از مرگش به سبب او زنده می‌کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص494

حلیهًْ الأبرار، ج6، ص157

آیه وَ لَئِنْ أَرْسَلْنا رِیحاً فَرَأَوْهُ مُصْفَرّاً لَظَلُّوا مِنْ بَعْدِهِ یَکْفُرُونَ [51]

و اگر ما بادی بفرستیم [داغ و سوزان] و بر اثر آن زراعت خود را زرد و پژمرده ببینند، [مأيوس شده و] پس از آن ناسپاسی می‌کنند.

آیه فَإِنَّکَ لاتُسْمِعُ الْمَوْتی وَ لاتُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعاءَ إِذا وَلَّوْا مُدْبِرِینَ [52]

به یقین تو نمی‌توانی صدای خود را به گوش مردگان برسانی و نه سخنت را به گوش کران هنگامی‌که روی برگردانند و دور شوند.

آیه وَ ما أَنْتَ بِهادِ الْعُمْیِ عَنْ ضَلالَتِهِمْ إِنْ تُسْمِعُ إِلّا مَنْ یُؤْمِنُ بِآیاتِنا فَهُمْ مُسْلِمُونَ [53]

و [نيز] نمی‌توانی نابینایان را از گمراهی‌شان هدایت کنی، تو تنها می‌توانی سخنت را به گوش کسانی برسانی که آماده‌ی پذیرش ایمان به آیات ما هستند و [در برابر حق] تسلیمند.

آیه اللهُ الَّذی خَلَقَکُمْ مِنْ ضَعْفٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ ضَعْفٍ قُوَّةً ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ ضَعْفاً وَ شَیْبَةً یَخْلُقُ ما یَشاءُ وَ هُوَ الْعَلیمُ الْقَدیرُ [54]

خدا همان کسی است که شما را آفرید درحالی‌که ضعیف بودید سپس بعد از ناتوانی، قوّت بخشید و باز بعد از قوّت، ضعف و پیری قرار داد، او هرچه بخواهد [به هر كيفيّت] می‌آفریند و اوست دانا و توانا.

1

(روم/ 54)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - اللهُ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ ضَعْفٍ یَعْنِی مِنْ نُطْفَهًٍْ مُنْتِنَهًٍْ ضَعِیفَهًٍْ ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ ضَعْفٍ قُوَّةً ثُمَّ جَعَلَ مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ ضَعْفاً وَ هُوَ الْکِبَرُ.

علیّّّّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - اللهُ الَّذِی خَلَقَکُم مِّن ضَعْفٍ؛ یعنی از نطفه‌ای متعفّن و ضعیف. ثُمَّ جَعَلَ مِن بَعْدِ ضَعْفٍ قُوَّةً ثُمَّ جَعَلَ مِن بَعْدِ قُوَّةٍ ضَعْفًا؛ یعنی پیری.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص496

القمی، ج2، ص160/ البرهان

2

(روم/ 54)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی عَبْدِ‌اللهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (علیه السلام) فِی حَدِیثٍ یَتَضَمَّنُ الِاسْتِدْلَالَ عَلَی الصَّانِعِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی: قَالَ لَهُ ابْنُ أَبِی الْعَوْجَاءِ فِی الْحَدِیثِ: فَقُلْتُ لَهُ مَا مَنَعَهُ إِنْ کَانَ الْأَمْرُ کَمَا تَقُولُ أَنْ یَظْهَرَ لِخَلْقِهِ وَ یَدْعُوهُمْ إِلَی عِبَادَتِهِ حَتَّی لَا یَخْتَلِفَ مِنْهُمُ اثْنَانِ وَ لِمَا احْتَجَبَ عَنْهُمْ وَ أَرْسَلَ إِلَیْهِمُ الرُّسُلَ وَ لَوْ بَاشَرَهُمْ بِنَفْسِهِ کَانَ أَقْرَبَ إِلَی الْإِیمَانِ بِهِ فَقَالَ لِی وَیْلَکَ وَ کَیْفَ احْتَجَبَ عَنْکَ مَنْ أَرَاکَ قُدْرَتَهُ فِی نَفْسِکَ نُشُوءَکَ وَ لَمْ تَکُنْ وَ کِبَرَکَ بَعْدَ صِغَرِکَ وَ قُوَّتَکَ بَعْدَ ضَعْفِکَ وَ ضَعْفَکَ بَعْدَ قُوَّتِکَ وَ سُقْمَکَ بَعْدَ صِحَّتِکَ وَ صِحَّتَکَ بَعْدَ سُقْمِکَ وَ رِضَاکَ بَعْدَ غَضَبِکَ وَ غَضَبَکَ بَعْدَ رِضَاکَ وَ حُزْنَکَ بَعْدَ فَرَحِکَ وَ فَرَحَکَ بَعْدَ حُزْنِکَ وَ حُبَّکَ بَعْدَ بُغْضِکَ وَ بُغْضَکَ بَعْدَ حُبِّکَ وَ عَزْمَکَ بَعْدَ إِبَائِکَ وَ إِبَاءَکَ بَعْدَ عَزْمِکَ وَ شَهْوَتَکَ بَعْدَ کَرَاهَتِکَ وَ کَرَاهَتَکَ بَعْدَ شَهْوَتِکَ وَ رَغْبَتَکَ بَعْدَ رَهْبَتِکَ وَ رَهْبَتَکَ بَعْدَ رَغْبَتِکَ وَ رَجَاءَکَ بَعْدَ یَأْسِکَ وَ یَأْسَکَ بَعْدَ رَجَائِکَ وَ خَاطِرَکَ بِمَا لَمْ یَکُنْ فِی وَهْمِکَ وَ عُزُوبَ مَا أَنْتَ مُعْتَقِدُهُ مِنْ ذِهْنِکَ وَ مَا زَالَ یَعُدُّ عَلَیَّ قُدْرَتَهُ الَّتِی فِی نَفْسِی الَّتِی لَا أَدْفَعُهَا حَتَّی ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَیَظْهَرُ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَهُ.

امام صادق (علیه السلام) - امام صادق (علیه السلام) حدیثی شامل استدلال بر خداوند صانع آورده است؛ ابن‌ابی‌عوجاء پس از شنیدن سخنان ایشان گفت: به امام (علیه السلام) عرض کردم: «اگر موضوع چنان است که شما می‌فرمایید، پس چرا خداوند خود بر مخلوقات خویش ظاهر نشد تا آنان را به پرستش خود دعوت کند تا اختلاف میان کسی حاصل نشود؟ و اصولاً چرا خداوند خود را از مردم پنهان کرده است و پیامبران را نزد آنان می‌فرستد؟ و اگر خود بر ایشان تجلّی می‌کرد، آن‌ها به ایمان نزدیک‌تر می‌شدند». پس امام (علیه السلام) به من فرمود: «وای بر تو! چگونه کسی که قدرت خودش را در وجود تو به تو نشان داده است از تو محجوب مانده است؟ نبودی، تو را آفرید. کودک بودی، بزرگ شدی. ضعیف بودی، قوی شدی. مریض بودی، سالم گشتی. خشمگین بودی، راضی شدی. غمگین بودی، شاد گشتی. کینه‌توز بودی، دوست شدی. دوست بودی، دشمن شدی. سست عنصر بودی، مصمّم شدی. مصمّم بودی، سست عنصر شدی. میل به شهوت پیدا کردی بعد از آنکه از آن نفرت داشتی و بی‌میلی را پس از میل به شهوت در خود احساس کردی. تمایل و رغبت داشتی، ترسان گشتی. ترسان بودی، رغبت یافتی. ناامید بودی، امیدوار شدی و امیدوار بودی، نومید گشتی و به خاطر آوردنت آنچه را که در خاطرت نبود و از ذهن رفتن آنچه در ذهنت نقش بسته بود». باز همچنان به برشمردن توانایی‌های درونی من که قادر به دفع آن‌ها از خود نبودم، ادامه داد تا اینکه گمان کردم که خداوند میان من و او آشکار می‌گردد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص496

بحار الأنوار، ج3، ص43/ البرهان

آیه وَ یَوْمَ تَقُومُ السّاعَةُ یُقْسِمُ الْمُجْرِمُونَ ما لَبِثُوا غَیْرَ ساعَةٍ کَذالِکَ کانُوا یُؤْفَکُونَ [55]

و روزی که قیامت برپا شود، مجرمان سوگند یاد می‌کنند که جز ساعتی [در عالم برزخ] درنگ نکردند! [در گذشته نيز] این‌گونه از درک حقیقت باز گردانده می‌شدند.

آیه وَ قالَ الَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِیمانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فی کِتابِ اللهِ إِلی یَوْمِ الْبَعْثِ فَهذا یَوْمُ الْبَعْثِ وَ لکِنَّکُمْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ [56]

ولی کسانی که علم و ایمان به آنان داده شده می‌گویند: «شما به فرمان خدا تا روز قیامت [در عالم برزخ] درنگ کردید و این روز رستاخیز است، امّا شما نمی‌دانستید».

1

(روم/ 56)

الرّضا (علیه السلام) - عَبْدِ‌الْعَزِیزِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ قَالَ کُنَّا مَعَ الرِّضَا (علیه السلام) بِمَرْوَ فَاجْتَمَعْنَا فِی الْجَامِعِ یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ فِی بَدْءِ مَقْدَمِنَا فَأَدَارُوا أَمْرَ الْإِمَامَهًِْ وَ ذَکَرُوا کَثْرَهًَْ اخْتِلَافِ النَّاسِ فِیهَا فَدَخَلْتُ عَلَی سَیِّدِی (علیه السلام) فَأَعْلَمْتُهُ خَوْضَ النَّاسِ فِیهِ فَتَبَسَّمَ (علیه السلام) ثُمَّ قَالَ یَا عَبْدَ‌الْعَزِیزِ جَهِلَ الْقَوْمُ وَ خُدِعُوا عَنْ آرَائِهِم… إِنَّ الْإِمَامَهًَْ أَجَلُّ قَدْراً وَ أَعْظَمُ شَأْناً وَ أَعْلَی مَکَاناً وَ أَمْنَعُ جَانِباً وَ أَبْعَدُ غَوْراً مِنْ أَنْ یَبْلُغَهَا النَّاسُ بِعُقُولِهِمْ أَوْ یَنَالُوهَا بِآرَائِهِمْ أَوْ یُقِیمُوا إِمَاماً بِاخْتِیَارِهِمْ إِنَّ الْإِمَامَهًَْ خَصَّ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهَا إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلَ (علیه السلام) بَعْدَ النُّبُوَّهًِْ وَ الْخُلَّهًِْ مَرْتَبَهًًْ ثَالِثَهًًْ وَ فَضِیلَهًًْ شَرَّفَهُ بِهَا وَ أَشَادَ بِهَا ذِکْرَهُ… حَتَّی وَرَّثَهَا اللَّهُ تَعَالَی النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ جَلَّ وَ تَعَالَی إِنَّ أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ (علیه السلام) لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اللَّهُ وَلِیُّ الْمُؤْمِنِینَ فَکَانَتْ لَهُ خَاصَّهًًْ فَقَلَّدَهَا (صلی الله علیه و آله) عَلِیّاً (علیه السلام) بِأَمْرِ اللَّهِ تَعَالَی عَلَی رَسْمِ مَا فَرَضَ اللَّهُ فَصَارَتْ فِی ذُرِّیَّتِهِ الْأَصْفِیَاءِ الَّذِینَ آتَاهُمُ اللَّهُ الْعِلْمَ وَ الْإِیمَانَ بِقَوْلِهِ تَعَالَی وَ قالَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِیمانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِی کِتابِ اللهِ إِلی یَوْمِ الْبَعْثِ فَهِیَ فِی وُلْدِ عَلِیٍّ (علیه السلام) خَاصَّهًًْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ إِذْ لَا نَبِیَّ بَعْدَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فَمِنْ أَیْنَ یَخْتَارُ هَؤُلَاءِ الْجُهَّال.

امام رضا (علیه السلام) - عبدالعزیزبن‌مسلم گوید: ما در ایّام حضرت رضا (علیه السلام) در مرو بودیم، در آغاز ورود، روز جمعه در مسجد جامع انجمن کردیم، حضّار مسجد، موضوع امامت را مورد بحث قرار داده و اختلاف بسیار مردم را در آن زمینه بازگو می‌کردند، من خدمت آقایم رفتم و گفتگوی مردم را در بحث امامت به عرضش رساندم حضرت (علیه السلام) لبخندی زد و فرمود: «ای عبدالعزیز! این مردم نفهمیدند و از آراء صحیح خود فریب خورده و غافل گشتند… به‌راستی امامت اندازه‌ای فراتر و مقامی بزرگوارتر و موقعیّتی بالاتر و آستانی والاتر و باطنی عمیق‌تر از آن دارد که خِرَد مردم بدان رسد و رأی و نظرشان بدان اندازه دهد تا بتوانند برای خود امامی انتخاب کنند، امامت مقامی است که حضرت ابراهیم خلیل (علیه السلام) پس از مقام نبوّت و خلّت از خدا بدان رسید و این سوّمین درجه و فضیلتی بود که ساختم، بدان مشرف گردید… پس امامت همواره در ذرّیه‌ی او بود که قرن‌های متوالی از یکی به دیگری به ارث می‌رسید تا آنکه پیغمبر اسلام (صلی الله علیه و آله) آن را به ارث برد و خدای عزّوجلّ فرمود: سزاوارترین مردم به ابراهیم، آن‌ها هستند که از او پیروی کردند، و [در زمان و عصر او، به مکتب او وفادار بودند همچنین] این پیامبر و کسانی که [به او] ایمان آورده‌اند [از همه سزاوارترند] و خداوند، ولیّ و سرپرست مؤمنان است. (آل‌عمران/68). پس امامت مخصوص پیغمبر (صلی الله علیه و آله) گردید و پیغمبر (صلی الله علیه و آله) به امر خدا به رسم همه‌ی فرایض الهی گردن آویز امامت را به گردن علی (علیه السلام) انداخت پس امامت در برگزیدگان ذرّیّه‌ی او قرار گرفت کسانی که خداوند به آنان دانش و ایمان عطا کرد آنجا که فرمود: وَ قالَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِیمانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِی کِتابِ اللهِ إِلی یَوْمِ الْبَعْثِ پس امامت تنها در فرزندان علی (علیه السلام) است تا روز قیامت زیرا پس از محمّد (صلی الله علیه و آله) پیغمبری نخواهد بود پس این نادانان کجا می‌توانند [امام را] برگزینند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص498

الکافی، ج1، ص198/ بحار الأنوار، ج25، ص120/ الاحتجاج، ج2، ص434/عیون أخبارالرضا (ج1، ص216؛ «ادیانهم» بدل «آرایهم» / الغیبهًْ للنعمانی، ص218/ کمال الدین، ج2، ص675

2

(روم/ 56)

الرّضا (علیه السلام) - فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ فِی بَابِ مَا جَاءَ عَنِ الرِّضَا (علیه السلام) فِی وَصْفِ الْإِمَامَهًِْ وَ الْإِمَامِ وَ ذِکْرِ فَضْلِ الْإِمَامِ وَ رُتْبَتِهِ حَدِیثٌ طَوِیلٌ یَقُولُ فِیهِ (علیه السلام) ثُمَّ أَکْرَمَهُ اللَّهُ تَعَالَی بِأَنْ جَعَلَهَا فِی ذُرِّیَّتِهِ أَهْلِ الصَّفْوَهًِْ وَ الطَّهَارَهًِْ فَقَالَ وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ نافِلَةً وَ کُلًّا جَعَلْنا صالِحِینَ. وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا وَ أَوْحَیْنا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إِیتاءَ الزَّکاةِ وَ کانُوا لَنا عابِدِینَ فَلَمْ تَزَلْ فِی ذُرِّیَّتِهِ یَرِثُهَا بَعْضٌ عَنْ بَعْضٍ قَرْناً فَقَرْناً حَتَّی وَرَّثَهَا اللَّهُ تَعَالَی النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ جَلَّ وَ تَعَالَی إِنَّ أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِیُّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ

اللهُ وَلِیُّ الْمُؤْمِنِینَ فَکَانَتْ لَهُ خَاصَّهًًْ فَقَلَّدَهَا (صلی الله علیه و آله) عَلِیّا (علیه السلام) بِأَمْرِ اللَّهِ تَعَالَی عَلَی رَسْمِ مَا فَرَضَ اللَّهُ فَصَارَتْ فِی ذُرِّیَّتِهِ الْأَصْفِیَاءِ الَّذِینَ آتَاهُمُ اللَّهُ الْعِلْمَ وَ الْإِیمَانَ بِقَوْلِهِ تَعَالَی وَ قالَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِیمانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِی کِتابِ اللهِ إِلی یَوْمِ الْبَعْث فَهِیَ فِی وُلْدِ عَلِیٍّ (علیه السلام) خَاصَّهًًْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ إِذْ لَا نَبِیَّ بَعْدَ مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله).

امام رضا (علیه السلام) - در کتاب عیون اخبار حدیثی از امام رضا (علیه السلام) در وصف امامت و امام و ذکر فضیلت و رتبه‌ی امام حدیثی طولانی آمده است که در آن امام (علیه السلام) می‌فرماید: «آنگاه خداوند متعال آن را در نسل این برگزیدگان طاهر قرار داده و فرموده است: و اسحاق، و علاوه بر او، یعقوب را به وی بخشیدیم و همه‌ی آنان را مردانی صالح قرار دادیم! و آنان را پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما، [مردم را] هدایت می‌کردند و انجام کارهای نیک و برپاداشتن نماز و ادای زکات را به آن‌ها وحی کردیم و تنها ما را عبادت می‌کردند. (انبیاء/7372). این منصب را همچنان در ذرّیّه ایشان طی قرون متمادی نسل اندر نسل قرار داد تا اینکه خداوند عزّ‌وجلّ این میراث را به نبیّ اکرم (صلی الله علیه و آله) عنایت فرمود: سزاوارترین مردم به ابراهیم، آن‌ها هستند که از او پیروی کردند، و [در زمان و عصر او، به مکتب او وفادار بودند همچنین] این پیامبر و کسانی که [به او] ایمان آورده‌اند [از همه سزاوارترند] و خداوند، ولیّ و سرپرست مؤمنان است. (آل‌عمران/68). بنابراین، منصب امامت مختص به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود و آنگاه پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله) به امر پروردگار و بر اساس سنّت الهی، آن را به علی (علیه السلام) واگذار نمود و این منصب در ذرّیّه پاک ایشان که خداوند آنان را به علم و ایمان مفتخر نموده، ادامه خواهد یافت: وَ قالَ الَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِیمانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فی کِتابِ اللهِ إِلی یَوْمِ الْبَعْث بنابراین، این منصب تا روز قیامت در ذرّیّه علی (علیه السلام) باقی خواهد ماند؛ زیرا دیگر بعد از محمّد (صلی الله علیه و آله) پیامبری نخواهد آمد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص498

الکافی، ج1، ص199/ نورالثقلین/ البرهان

3

(روم/ 56)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ إبن‌عباس (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِیمانَ قَالَ قَدْ یَکُونُ مؤمن مُؤْمِناً وَ لَا یَکُونُ عَالِماً فَوَ اللَّهِ لَقَدْ جُمِعَ لِعَلِیٍّ کِلَاهُمَا الْعِلْمُ وَ الْإِیمَان.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِیمانَ؛ گاهی اوقات فرد مؤمن است امّا عالم نیست. به خدا سوگند برای علی (علیه السلام) هر دوی آن‌ها یعنی علم و ایمان جمع شده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص500

بحار الأنوار، ج40، ص145/ المناقب، ج2، ص28

آیه فَیَوْمَئِذٍ لایَنْفَعُ الَّذِینَ ظَلَمُوا مَعْذِرَتُهُمْ وَ لا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ [57]

آن روز عذرخواهی ستمکاران سودی به حالشان ندارد و آن‌ها توانایی بر جلب رضایت پروردگار نمی‌یابند [و توبه‌ی آنان پذيرفته نمى‌شود].

آیه وَ لَقَدْ ضَرَبْنا لِلنّاسِ فِی هذَا الْقُرْآنِ مِنْ کُلِّ مَثَلٍ وَ لَئِنْ جِئْتَهُمْ بِآیَةٍ لَیَقُولَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنْ أَنْتُمْ إِلّا مُبْطِلُونَ [58]

ما برای مردم در این قرآن از هرچیز نمونه‌ای آوردیم [و هرگونه معارف در آن جمع است] و اگر معجزه‌ای برای آنان بیاوری، کافران می‌گویند: «شما اهل باطلید [و اين‌ها سحر است]».

آیه کَذالِکَ یَطْبَعُ اللهُ عَلی قُلُوبِ الَّذِینَ لایَعْلَمُونَ [59]

این‌گونه خداوند بر دل‌های آنان که آگاهی ندارند مُهر می‌نهد.

آیه فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللهِ حَقٌّ وَ لا یَسْتَخِفَّنَّکَ الَّذینَ لا یُوقِنُونَ [60]

اکنون که چنین است صبر و استقامت پیشه کن که وعده‌ی خدا حق است و هرگز کسانی که ایمان ندارند تو را خشمگین نسازند [و سبك نشمرند]!

1

(روم/ 60)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - جعفر بن محمّد (علیه السلام) عن أبیه عن جدّه (علیه السلام): أَنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) کَانَ یَوْماً یَؤُمُّ النَّاسَ وَ هُوَ یَجْهَرُ بِالْقِرَاءَهًِْ فَجَهَرَ ابْنُ‌الْکَوَّاءِ مِنْ خَلْفِهِ وَ لَقَدْ أُوحِیَ إِلَیْکَ وَ إِلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکَ لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ وَ لَتَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِینَ فَلَمَّا جَهَرَ ابْنُ‌الْکَوَّاءِ مِنْ خَلْفِهِ بِهَا سَکَتَ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَلَمَّا أَنْهَاهَا ابْنُ الْکَوَّاءِ عَادَ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَأَتَمَّ قِرَاءَتَهُ فَلَمَّا شَرَعَ عَلِیٌّ (علیه السلام) فِی الْقِرَاءَهًِْ أَعَادَ ابْنُ الْکَوَّاءِ الْجَهْرَ بِتِلْکَ الْآیَهًِْ فَسَکَتَ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَلَمْ یَزَالَا کَذَلِکَ یَسْکُتُ هَذَا وَ یَقْرَأُ ذَاکَ مِرَاراً حَتَّی قَرَأَ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللهِ حَقٌّ وَ لا یَسْتَخِفَّنَّکَ الَّذِینَ لا یُوقِنُونَ فَسَکَتَ ابْنُ الْکَوَّاءِ وَ عَادَ عَلِیٌّ (علیه السلام) إِلَی قِرَاءَتِهِ.

امام علی (علیه السلام) - امام صادق (علیه السلام) از پدرانش نقل کرده است: علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) نماز می‌خواند و ابن‌کوّاء پشت سر وی بود. امیرالمؤمنین (علیه السلام) مشغول قرائت بود که ابن‌کوّاء گفت: «به تو و همه پیامبران پیشین وحی شده که اگر مشرک شوی، تمام اعمالت تباه می‌شود و از زیانکاران خواهی بود! . (زمر/65)». پس امیرالمؤمنین (علیه السلام) سکوت نمود تا اینکه ابن‌کوّاء ساکت شد. سپس قرائت خود را ادامه داد و دوباره ابن‌کوّاء شروع به تلاوت قرآن کرد و امام (علیه السلام) ساکت شد و این کار سه بار تکرار شد، آنگاه امام (علیه السلام) فرمود: «فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللهِ حَقٌّ وَ لَا یَسْتَخِفَّنَّکَ الَّذِینَ لَا یُوقِنُونَ پس ابن‌کوّا سکوت کرد و امام علی (علیه السلام) به قرائت خود ادامه داد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص500

بحار الأنوار، ج33، ص344/ وسایل الشیعهًْ، ج8، ص367/ البرهان

2

(روم/ 60)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُوسَی بْنِ بَکْرٍ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ أَنَّ زَیْدبْنَ‌عَلِیِّ (علیه السلام) دَخَلَ عَلَی أَبِی‌جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ مَعَهُ کُتُبٌ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَهًِْ یَدْعُونَهُ فِیهَا إِلَی أَنْفُسِهِمْ وَ یُخْبِرُونَهُ بِاجْتِمَاعِهِمْ وَ یَأْمُرُونَهُ بِالْخُرُوجِ فَقَالَ لَهُ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) هَذِهِ الْکُتُبُ ابْتِدَاءٌ مِنْهُمْ أَوْ جَوَابُ مَا کَتَبْتَ بِهِ إِلَیْهِمْ وَ دَعَوْتَهُمْ إِلَیْهِ فَقَالَ بَلِ ابْتِدَاءٌ مِنَ الْقَوْمِ لِمَعْرِفَتِهِمْ بِحَقِّنَا وَ بِقَرَابَتِنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ لِمَا یَجِدُونَ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مِنْ وُجُوبِ مَوَدَّتِنَا وَ فَرْضِ طَاعَتِنَا وَ لِمَا نَحْنُ فِیهِ مِنَ الضِّیقِ وَ الضَّنْکِ وَ الْبَلَاءِ فَقَالَ لَهُ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) إِنَّ الطَّاعَهًَْ مَفْرُوضَهًٌْ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ سُنَّهًٌْ أَمْضَاهَا فِی الْأَوَّلِینَ وَ کَذَلِکَ یُجْرِیهَا فِی الْآخِرِینَ وَ الطَّاعَهًُْ لِوَاحِدٍ مِنَّا وَ الْمَوَدَّهًُْ لِلْجَمِیعِ وَ أَمْرُ اللَّهِ یَجْرِی لِأَوْلِیَائِهِ بِحُکْمٍ مَوْصُولٍ وَ قَضَاءٍ مَفْصُولٍ وَ حَتْمٍ مَقْضِیٍّ وَ قَدَرٍ مَقْدُورٍ وَ أَجَلٍ مُسَمًّی لِوَقْتٍ مَعْلُومٍ فَلا یَسْتَخِفَّنَّکَ الَّذِینَ لا یُوقِنُونَ إِنَّهُمْ لَنْ یُغْنُوا عَنْکَ مِنَ اللَّهِ شَیْئاً فَلَا تَعْجَلْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یَعْجَلُ لِعَجَلَهًِْ الْعِبَادِ وَ لَا تَسْبِقَنَّ اللَّهَ فَتُعْجِزُکَ الْبَلِیَّهًُْ فَتَصْرَعُک.

امام باقر (علیه السلام) - موسی‌بن‌بکر از یکی از علمای اهل رجال نقل می‌کند: زیدبن‌علی، خدمت امام باقر (علیه السلام) رسید و نامه‌هایی از اهل کوفه همراه داشت که او را به‌طرف خود خوانده و از اجتماع خود آگاهش نموده و دستور نهضت داده بودند، امام باقر (علیه السلام) به او فرمود: «این نامه‌ها از خود آن‌ها شروع شده یا جواب نامه‌ای است که به آن‌ها نوشته‌ای و ایشان را دعوت کرده‌ای»؟ گفت: «ایشان شروع کرده‌اند، زیرا حقّ ما را می‌شناسند و قرابت ما را با رسول‎ خدا (صلی الله علیه و آله) می‌دانند و در کتاب خدای عزّوجلّّّ وجوب دوستی و اطاعت ما را می‌بینند و فشار و گرفتاری و بلا کشیدن ما را مشاهده می‌کنند». امام باقر (علیه السلام) فرمود: «اطاعت [مردم از پیشوا] از طرف خدای عزّوجلّّّ واجب گشته و روشی است که خدا آن را در پیشینیان امضاء کرده و در آخرین همچنان اجرا می‌کند و اطاعت نسبت به یک نفر از ماست و دوستی نسبت به همه‌ی ما و امر خدا نسبت به اولیایش جاری می‌شود طبق حکمی و فرمانی قطعی و آشکار و حتمی‌بودنی انجام‌شدنی و اندازه‌ای بی‌کم و زیاد و موعدی معیّن در وقتی معلوم؛ مبادا کسانی که ایمان ثابتی ندارند، تو را سبک کنند، ایشان تو را در برابر خواست خدا هیچ‌گونه بی‌نیازی ندهند، شتاب مکن! که خدا به‌واسطه‌ی شتاب بندگانش، شتاب نمی‌کند تو بر خدا سبقت نگیر که گرفتاری ناتوانت کند و به خاکت اندازد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص502

بحار الأنوار، ج46، ص203/ نورالثقلین

3

(روم/ 60)

الکاظم (علیه السلام) - آنِیَهًُْ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّهًِْ مَتَاعُ الَّذِینَ لا یُوقِنُونَ.

امام کاظم (علیه السلام) - ظرف طلا و نقره، کالای آنان است که یقین ندارند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج11، ص502

بحار الأنوار، ج63، ص529/ بحار الأنوار، ج63، ص542

مطالب مرتبط