تفسیر روایی سوره تغابن
تفسیر روایی سوره تغابنثواب قرائت1(تغابن/ مقدمه)الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ التَّغَابُنِ فِی فَرِیضَهًْ کَانَتْ شَفِیعَهًْ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًْ وَ شَاهِدَ عَدْلٍ عِنْدَ مَنْ یُجِیزُ شَهَادَتَهَا ثُمَّ لَا یُفَارِقُهَا حَتَّی یَدْخُلَ الْجَنَّهًَْ.امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی تغابن را در نماز واجب بخواند، شفیع وی در روز قیامت خواهد بود و برای کسی که شهادت آن را جایز بداند، شاهد عدل خواهد بود، سپس تا زمانی‌که آن شخص وارد بهشت شود، از او جدا نخواهد شد.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص292ثواب الأعمال، ص118/ نورالثقلین/ البرهان
سوره تغابن
ثواب قرائت
1
(تغابن/ مقدمه)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ التَّغَابُنِ فِی فَرِیضَهًْ کَانَتْ شَفِیعَهًْ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًْ وَ شَاهِدَ عَدْلٍ عِنْدَ مَنْ یُجِیزُ شَهَادَتَهَا ثُمَّ لَا یُفَارِقُهَا حَتَّی یَدْخُلَ الْجَنَّهًَْ.
امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی تغابن را در نماز واجب بخواند، شفیع وی در روز قیامت خواهد بود و برای کسی که شهادت آن را جایز بداند، شاهد عدل خواهد بود، سپس تا زمانی‌که آن شخص وارد بهشت شود، از او جدا نخواهد شد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص292
ثواب الأعمال، ص118/ نورالثقلین/ البرهان
2
(تغابن/ مقدمه)
الباقر (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ الْمُسَبِّحَاتِ کُلَّهَا قَبْلَ أَنْ یَنَامَ لَمْ یَمُتْ حَتَّی یُدْرِکَ الْقَائِمَ وَ إِنْ مَاتَ کَانَ فِی جِوَارِ مُحَمَّدٍ النَّبِی (صلی الله علیه و آله).
امام باقر (علیه السلام) - هرکس مسبّحات (سوره¬هایی که با «سبّح» شروع می¬شود) را قبل از خواب بخواند، تا زمانی‌که امام زمان (علیه السلام) را درک نکند، از دنیا نخواهد رفت و اگر بمیرد، در جوار پیامبر (صلی الله علیه و آله) خواهد بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص292
الکافی، ج2، ص620/ نورالثقلین/ البرهان
3
(تغابن/ مقدمه)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ التَّغَابُنِ دَفَعَ اللَّهُ عَنْهُ مَوْتَ الْفَجْأَهًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس سوره‌ی تغابن را بخواند، خداوند مرگ ناگهانی را از او دور خواهد کرد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص292
نورالثقلین
4
(تغابن/ مقدمه)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ دَفَعَ اللَّهُ عَنْهُ مَوْتَ الْفَجْأَهًْ وَ مَنْ قَرَأَهَا وَ دَخَلَ عَلَی سُلْطَانٍ یَخَافُ بَأْسَهُ کَفَاهُ اللَّهُ شَرَّهُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، خداوند مرگ ناگهانی را از او دور خواهد کرد، و هرکس این سوره را بخواند و بر پادشاهی که بیم خشم او را داشته باشد وارد شود، خداوند او را از شرّ آن سلطان در امان نگه خواهد داشت.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص292
البرهان
5
(تغابن/ مقدمه)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَهَا دَفَعَ اللَّهُ عَنْهُ مَوْتَ الْفَجْأَهًْ وَ مَنْ قَرَأَهَا وَ دَخَلَ عَلَی سُلْطَانٍ جَابِرٍ یَخَافُهُ، کَفَاهُ اللَّهُ شَرَّهُ وَ لَمْ یَصِلْ إِلَیْهِ سُوءٌ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، خداوند مرگ ناگهانی را از او دور خواهد کرد؛ و هرکس آن را بخواند و بر پادشاه ظالمی که از او هراس دارد وارد شود، خداوند او را از شرّ آن سلطان در امان نگاه خواهد داشت و هیچ بدی به او نخواهد رسید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص292
البرهان
6
(تغابن/ مقدمه)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ خَافَ مِنْ سُلْطَانٍ أَوْ مِنْ أَحَدٍ یَدْخُلُ عَلَیْهِ، یَقْرَأُهَا، فَإِنَّ اللَّهَ یَکْفِیهِ شَرَّهُ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.
امام صادق (علیه السلام) - هرکس از پادشاه و یا از کسی که بیم داشته باشد بر او وارد شود، این سوره را بخواند، ان‌شاءالله خداوند، او را از شرّ آن سلطان درامان نگاه خواهد داشت.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص294
البرهان
آیه یُسَبِّحُ لِلّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ [1]
آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است برای خدا تسبیح می‌گویند؛ مالکیّت و حاکمیّت و ستایش مخصوص اوست؛ و او بر همه چیز تواناست.
1
(تغابن/ 1)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَالَ حِینَ یَدْخُلُ السُّوقَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ أُعْطِیَ مِنَ الْأَجْرِ بِعَدَدِ مَا خَلَقَ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس وقتی وارد بازار می‌شود بگوید: سُبْحَانَ اللهِ وَ الحَمْدُ لِلهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْملْکُ وَ لَهُ الحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ، به‌اندازه‌ی تعداد خلق خدا روز قیامت به او پاداش می‌دهد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص294
بحارالأنوار، ج10، ص369/ بحارالأنوار، ج73، ص172 / بحارالأنوار، ج100، ص91؛ «اعطی من الاجر… یوم القیامه» محذوف
2
(تغابن/ 1)
الصّادق (علیه السلام) - أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ هَذِهِ الْآیَهًِْ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ الْغُرُوب فَقَالَ فَرِیضَهًٌْ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ أَنْ یَقُولَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِهَا عَشْرَ مَرَّاتٍ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیر.
امام صادق (علیه السلام) - همانا از امام (علیه السلام) درباره‌ی معنای آیه که خدای عزّوجلّ می‌فرماید: پیش از طلوع آفتاب و پیش از غروب تسبیح و حمد پروردگارت را بجا آور. (ق/39) پرسیده شد. فرمود: «لازم است بر هر فرد مسلمان که پیش از سرزدن آفتاب ده‌بار و پیش از غروبش ده‌بار بگوید: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْملْکُ وَ لَهُ الحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ بِیَدِهِ الخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیر».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص294
بحارالأنوار، ج79، ص323/ بحارالأنوار، ج79، ص328؛ «و هو حی لایموت بیده الخیر» محذوف
3
(تغابن/ 1)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی تِسْعَهًًْ وَ تِسْعِینَ اسْماً مِائَهًًْ إِلَّا وَاحِداً إِنَّهُ وَتْرٌ یُحِبُّ الْوَتْرَ مَنْ أَحْصَاهَا دَخَلَ الْجَنَّهًَْ فَبَلَغَنَا أَنَّ غَیْرَ وَاحِدٍ مِنْ أَهْلِ الْعِلْمِ قَالَ إِنَّ أَوَّلَهَا یُفْتَتَحُ بِلا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیر.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خدای تبارک‌وتعالی دارای نودونه نام است؛ و صد نام مگر یکی. زیرا که او طاق است و طاق را دوست می‌دارد هرکه آن‌ها را احصاء کند داخل بهشت می‌شود. و به ما رسیده که یکی از اهل علم نه بلکه چندین‌نفر گفته‌اند که اوّل آن‌ها ابتداء می‌شود به: لا إِلهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ المُلْکُ وَ لَهُ الحَمْدُ بِیَدِهِ الخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیر.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص294
بحارالأنوار، ج4، ص209
آیه هُوَ الَّذِی خَلَقَکُمْ فَمِنْکُمْ کافِرٌ وَ مِنْکُمْ مُؤْمِنٌ وَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ [2]
او کسی است که شما را آفرید [و به شما آزادى و اختيار داد]؛ گروهی از شما کافرید و گروهی مؤمن؛ و خداوند به آنچه انجام می‌دهید بیناست.
1
(تغابن/ 2)
الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌نُعَیْمٍ الصَّحَّافِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَمِنْکُمْ کافِرٌ وَ مِنْکُمْ مُؤْمِنٌ فَقَالَ (علیه السلام) عَرَفَ اللَّهُ إِیمَانَهُمْ بِوَلَایَتِنَا وَ کُفْرَهُمْ بِهَا یَوْمَ أَخَذَ عَلَیْهِمُ الْمِیثَاقَ فِی صُلْبِ آدَمَ (علیه السلام) وَ هُمْ ذَرٌّ.
امام صادق (علیه السلام) - حسین‌بن‌نعیم صحّاف گوید: از امام جعفر صادق (علیه السلام) درباره‌ی این سخن خداوند تعالی پرسیدم: فَمِنکُمْ کَافِرٌ وَ مِنکُم مُّؤْمِنٌ. فرمود: «خداوند عزّوجلّ، آن روز که آن‌ها در صُلب آدم (علیه السلام) و به‌صورت ذرّه بودند و از آن‌ها میثاق گرفت، از ایمان آن‌ها به ولایت ما و کفرشان نسبت به آن آگاه شد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص294
الکافی، ج1، ص413/ بحارالأنوار، ج23، ص371/ البرهان/ بصایرالدرجات، ص81/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج23، ص380/ بحارالأنوار، ج26، ص271/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص671/ القمی، ج2، ص371
2
(تغابن/ 2)
الباقر (علیه السلام) - حُبُّنَا إِیمَانٌ وَ بُغْضُنَا کُفْر.
امام باقر (علیه السلام) - حبّ ما ایمان و بغض و کینه‌ی ما کفر است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص294
الکافی، ج1، ص188/ نورالثقلین
3
(تغابن/ 2)
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ هَذِه خَاصَّهًْ فِی الْمُؤْمِنِینَ وَ الْکَافِرِین.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - این آیه مخصوص مؤمنین و کافرین است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص294
القمی، ج2، ص371/ نورالثقلین/ البرهان
4
(تغابن/ 2)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ حَمْزَهًَْ‌بْنِ‌الطَّیَّارِ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) النَّاسُ عَلَی سِتَّهًْ أَصْنَافٍ قَالَ قُلْتُ أَ تَأْذَنُ لِی أَنْ أَکْتُبَهَا قَالَ نَعَمْ قُلْتُ مَا أَکْتُبُ قَالَ اکْتُبْ أَهْلَ الْوَعِیدِ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّهًْ وَ أَهْلِ النَّارِ وَ اکْتُبْ وَ آخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً قَالَ قُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ قَالَ وَحْشِیٌّ مِنْهُمْ قَالَ وَ اکْتُبْ وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ إِمَّا یُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا یَتُوبُ عَلَیْهِمْ قَالَ وَ اکْتُبْ إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَهًْ وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا لَا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَهًْ إِلَی الْکُفْرِ وَ لَا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا إِلَی الْإِیمَانِ فَأُولئِکَ عَسَی اللَّهُ أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ قَالَ وَ اکْتُبْ أَصْحَابَ الْأَعْرَافِ قَالَ قُلْتُ وَ مَا أَصْحابُ الْأَعْرافِ قَالَ قَوْمٌ اسْتَوَتْ حَسَنَاتُهُمْ وَ سَیِّئَاتُهُمْ فَإِنْ أَدْخَلَهُمُ النَّارَ فَبِذُنُوبِهِمْ وَ إِنْ أَدْخَلَهُمُ الْجَنَّهًَْ فَبِرَحْمَتِهِ.
امام صادق (علیه السلام) - حمزه‌بن‌طیّار گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: مردم بر شش گونه هستند، عرض کردم: «اجازه می‌فرمایید آن را بنویسم»؟ فرمود: «آری»، عرض کردم: «چه بنویسم»؟ فرمود: «بنویس اهل وعید از اهل بهشت و دوزخ. و بنویس: و گروهی دیگر، به گناهان خود اعتراف کردند و کار خوب و بد را به هم آمیختند. (توبه/102) عرض کردم: «این‌ها چه کسانی هستند»؟ فرمود: «وحشی (کشنده‌ی حضرت حمزه‌بن‌عبدالمطلب (رحمة الله علیه) سیّدالشهداء عموی پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ) از اینهاست، فرمود: و بنویس و گروهی دیگر، به فرمان خدا واگذار شده‌اند [و کارشان با خداست] یا آن‌ها را مجازات می‌کند، و یا توبه‌ی آنان را می‌پذیرد. (توبه/106) و بنویس مگر آن دسته از مردان و زنان و کودکانی که به‌راستی تحت فشار قرار گرفته‌اند [و حقیقتاً مستضعفند] نه چاره‌ای دارند، و نه راهی [برای نجات از آن محیط آلوده] می‌یابند. (نساء/98) که نه چاره‌ای به‌سوی کفر دارند و نه راهی به ایمان دارند است خداوند، آن‌ها را مورد عفو قرار دهد. (نساء/99) فرمود: و بنویس اصحاب اعراف، گوید: عرض کردم: «اصحاب اعراف کیانند»؟ فرمود: «مردمی که کارهای نیک و کارهای بد آن‌ها برابر باشد، پس اگر آن‌ها را به دوزخ برد به سبّب گناهانشان است، و اگر به بهشت برد رحمت اوست».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص296
الکافی، ج2، ص381/ نورالثقلین
5
(تغابن/ 2)
الصّادق (علیه السلام) - النَّاسُ عَلی سِتِ فِرَقٍ یَؤُولُونَ کُلُّهُمْ إِلی ثَلَاثِ فِرَقٍ: الْإِیمَانِ، وَ الْکُفْرِ، وَ الضَّلَالِ وَ هُمْ أَهْلُ الْوَعْدَیْنِ الَّذِینَ وَعَدَهُمُ اللَّهُ الْجَنَّهًَْ وَ النَّارَ: الْمُؤْمِنُونَ وَ الْکَافِرُونَ، وَ الْمُسْتَضْعَفُونَ وَ الْمُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ إِمَّا یُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا یَتُوبُ عَلَیْهِمْ، وَ الْمُعْتَرِفُونَ بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً، وَ أَهْلُ الْأَعْرَاف.
امام صادق (علیه السلام) - مردم شش دسته‌اند که به سه دسته برگردند. ایمان، کفر، گمراهی، و ایشان اهل دو وعدند که خداوند به آن‌ها وعده‌ی بهشت و دوزخ داده است: مؤمنان، و کافران، و ناتوانان، و آنان که به امید خدایند [و کارشان با خدا است] یا آن‌ها را مجازات می‌کند، و یا توبه‌ی آنان را می‌پذیرد. (توبه/106) و آنان که به گناهان خویش اعتراف کنند و کار خوب و بد را به هم آمیختند. (توبه/102) و دیگر اهل اعراف هستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص296
الکافی، ج4، ص134/ نورالثقلین
6
(تغابن/ 2)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ زُرَارَهًَْ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنِ الْمُسْتَضْعَفِ فَقَالَ هُوَ الَّذِی لَا یَهْتَدِی حِیلَهًْ إِلَی الْکُفْرِ فَیَکْفُرَ وَ لَا یَهْتَدِی سَبِیلًا إِلَی الْإِیمَانِ لَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یُؤْمِنَ وَ لَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یَکْفُرَ فَهُمُ الصِّبْیَانُ وَ مَنْ کَانَ مِنَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ عَلَی مِثْلِ عُقُولِ الصِّبْیَانِ مَرْفُوعٌ عَنْهُمُ الْقَلَمُ.
امام باقر (علیه السلام) - زراره گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی مستضعف پرسش کردم. فرمود: «او کسی است که حیله به کفر ندارد که کافر شود، و راهی به ایمان نیابد [تا مؤمن گردد] نتواند مؤمن شود و نتواند کافر گردد، و آن‌ها کودکانند، و هر مرد و زنی که عقل [و خرد] آن‌ها چون عقل کودکان است، و قلم [تکلیف] از آنان برداشته شده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص296
الکافی، ج2، ص404/ نورالثقلین
7
(تغابن/ 2)
الباقر (علیه السلام) - زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ لَهُ فَمَا تَقُولُ فِی مُنَاکَحَهًِْ النَّاس… فَقَالَ لِی إِنْ کُنْتَ فَاعِلًا فَعَلَیْکَ بِالْبَلْهَاءِ مِنَ النِّسَاءِ قُلْتُ وَ مَا الْبَلْهَاءُ قَالَ ذَوَاتُ الْخُدُورِ الْعَفَائِفُ فَقُلْتُ مَنْ هِیَ عَلَی دِینِ سَالِمِ‌بْنِ‌أَبِی‌حَفْصَهًَْ قَالَ لَافَقُلْتُ مَنْ هِیَ عَلَی دِینِ رَبِیعَهًِْ الرَّأْیِ فَقَالَ لَا وَ لَکِنَّ الْعَوَاتِقَ اللَّوَاتِی لَا یَنْصِبْنَ کُفْراً وَ لَایَعْرِفْنَ مَا تَعْرِفُونَ قُلْتُ وَ هَلْ تَعْدُو أَنْ تَکُونَ مُؤْمِنَهًًْ أَوْ کَافِرَهًًْ فَقَالَ تَصُومُ وَ تُصَلِّی وَ تَتَّقِی اللَّهَ وَ لَا تَدْرِی مَا أَمْرُکُمْ فَقُلْتُ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ هُوَ الَّذِی خَلَقَکُمْ فَمِنْکُمْ کافِرٌ وَ مِنْکُمْ مُؤْمِنٌ لَا وَ اللَّهِ لَا یَکُونُ
أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ لَیْسَ بِمُؤْمِنٍ وَ لَاکَافِرٍ قَالَ فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) قَوْلُ اللَّهِ أَصْدَقُ مِنْ قَوْلِکَ یَا زُرَارَهًُْ أَرَأَیْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ خَلَطُوا عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً عَسَی اللَّهُ أَنْ یَتُوبَ عَلَیْهِمْ فَلَمَّا قَالَ عَسَی فَقُلْتُ مَا هُمْ إِلَّا مُؤْمِنِینَ أَوْ کَافِرِینَ قَالَ فَقَالَ مَا تَقُولُ فِی قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَهًًْ وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا إِلَی الْإِیمَانِ فَقُلْتُ مَا هُمْ إِلَّا مُؤْمِنِینَ أَوْ کَافِرِینَ فَقَالَ وَاللَّهِ مَا هُمْ بِمُؤْمِنِینَ وَ لَاکَافِرِینَ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیَّ فَقَالَ مَا تَقُولُ فِی أَصْحَابِ الْأَعْرَافِ فَقُلْتُ مَا هُمْ إِلَّا مُؤْمِنِینَ أَوْ کَافِرِینَ إِنْ دَخَلُوا الْجَنَّهًَْ فَهُمْ مُؤْمِنُونَ وَ إِنْ دَخَلُوا النَّارَ فَهُمْ کَافِرُونَ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا هُمْ بِمُؤْمِنِینَ وَ لَاکَافِرِینَ وَ لَوْ کَانُوا مُؤْمِنِینَ لَدَخَلُوا الْجَنَّهًَْ کَمَا دَخَلَهَا الْمُؤْمِنُونَ وَ لَوْ کَانُوا کَافِرِینَ لَدَخَلُوا النَّارَ کَمَا دَخَلَهَا الْکَافِرُون.
امام باقر (علیه السلام) - زراره گوید: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: «نظر شما در خصوص نکاح مردم چیست»؟ عرض کردم: «خداوند شما را اصلاح کند، به من چه دستوری می‌دهید، بروم و به دستور و امر شما ازدواج کنم»؟ به من فرمود: «اگر قصد چنین کاری را داری، بر توست که از میان زنان، «بَلْهَاء» را برای خودت برگزینی. گفتم: ««بَلْهَاء» کیست»؟ فرمود: «زنی که دارای پوشش بوده و پاکدامن باشد». گفتم: «زنی که بر دین سالم‌بن‌ابی‌حفصه باشد»؟ فرمود: «خیر». عرض کردم: «زنی که بر دین ربیعهًْ الرأی باشد»؟ فرمود: «خیر، بلکه آزاده‌هایی که ناصبی (کافر به ولایت) نباشند، و از آنچه که می‌دانید، آگاهی نداشته باشند». عرض کردم: «و آیا از این حالت خارج است که باید مؤمن باشد و یا کافر»؟ فرمود: «روزه بگیرد و نماز بخواند و تقوای خدا را داشته باشد و از امور شما آگاهی نداشته باشد». عرض کردم: «خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: هُوَ الَّذِی خَلَقَکُمْ فَمِنکُمْ کَافِرٌ وَ مِنکُم مُّؤْمِنٌ خیر، به خدا سوگند! امکان ندارد که کسی از میان انسان‌ها باشد که نه مؤمن و نه کافر باشد. امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمود: «ای زراره! سخن خداوند از سخن تو صادق‌تر است، مگر سخن خداوند عزّوجلّ را ملاحظه نکرده‌ای؟ و گروهی دیگر، به گناهان خود اعتراف کردند و کار خوب و بد را به هم آمیختند. امید می‌رود که خداوند توبه‌ی آن‌ها را بپذیرد. (توبه/102) پس چرا فرمود: «عَسَی»؟ عرض کردم: «آن‌ها از این دو حالت خارج نیستند؛ یا مؤمند و یا کافرند». گفت: پس ایشان فرمود: «نظرت در خصوص این سخن خداوند عزّوجلّ چیست؟ مگر آن دسته از مردان و زنان و کودکانی که به‌راستی تحت فشار قرار گرفته‌اند [و حقیقتاً مستضعفند] نه چاره‌ای دارند، و نه راهی [برای نجات از آن محیط آلوده] می‌یابند. (نساء/98) عرض کردم: «از این دو حال خارج نیستند؛ یا مؤمنند و یا کافرند». فرمود: «به خدا سوگند! که نه مؤمنند و نه کافرند». سپس به من رو کرد و فرمود: «نظرت درباره‌ی اصحاب اعراف چیست»؟ عرض کردم: «از این دو حال خارج نیستند؛ یا مؤمنند و یا کافرند، اگر وارد بهشت شوند، مؤمن هستند و اگر وارد جهنّم شوند، کافر هستند». فرمود: «به خدا سوگند! که نه مؤمنند و نه کافرند، اگر مؤمن بودند، مانند مؤمنین وارد بهشت می‌شدند و اگر کافر بودند، مانند کفّار وارد جهنّم می‌شدند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص296
الکافی، ج2، ص402/ بحارالأنوار، ج69، ص166؛ «بتفاوت لفظی» / رجال الکشی، ص141؛ «بتفاوت لفظی» / وسایل الشیعهًْ، ج20، ص560؛ «بتفاوت لفظی» / بحارالأنوار، ج100، ص378؛ «بتفاوت لفظی» / نورالثقلین / البرهان
آیه خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ وَ صَوَّرَکُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَکُمْ وَ إِلَیْهِ الْمَصِیرُ [3]
آسمان‌ها و زمین را به حق آفرید؛ و شما را [در عالم جنين] تصویر کرد، و صورتی نیکو بخشید؛ و بازگشت [همه] به‌سوی اوست.
1
(تغابن/ 3)
الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَنَا فَأَحْسَنَ خَلْقَنَا وَ صَوَّرَنَا فَأَحْسَنَ صُوَرَنَا وَ جَعَلَنَا خُزَّانَهُ فِی سَمَائِهِ وَ أَرْضِهِ وَ لَنَا نَطَقَتِ الشَّجَرَهًُْ وَ بِعِبَادَتِنَا عُبِدَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ لَوْلَانَا مَا عُبِدَ اللَّهُ.
امام صادق (علیه السلام) - خدای عزّوجلّ ما را آفرید و آفرینش ما را نیکو ساخت و ما را صورتگری کرد و نیکو تصویر نمود و ما را در آسمان و زمینش خزانه‌دار ساخت و برای ما درخت سخن گفت و به‌وسیله‌ی عبادت ما خدای عزّوجلّ عبادت شد و اگر ما نبودیم، خدا پرستیده نمی‌شد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص298
الکافی، ج1، ص193/ نورالثقلین
آیه یَعْلَمُ ما فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ یَعْلَمُ ما تُسِرُّونَ وَ ما تُعْلِنُونَ وَ اللهُ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ [4]
آنچه را درآسمان‌ها و زمین است می‌داند، و از آنچه پنهان یا آشکار می‌کنید باخبر است؛ و خداوند از آنچه در درون سینه‌هاست آگاه است.
1
(تغابن/ 4)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی وَ هِیَ مَرْوِیَّهًٌْ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) … یَا اللَّهُ یَا مَنْ یَعْلَمُ ما فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْض.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - نامهای نیکوتر از آن اوست! . (طه/8) از پیامبر (صلی الله علیه و آله) روایت شده است: «ای خدا! ای کسی که آنچه را درآسمان‌ها و زمین است می‌داند»!
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص298
بحارالأنوار، ج90، ص264
آیه أَ لَمْ یَأْتِکُمْ نَبَأُ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ قَبْلُ فَذاقُوا وَبالَ أَمْرِهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ [5]
آیا خبر کسانی که پیش از این کافر شدند به شما نرسیده است؟! [آرى] آن‌ها کیفر کار خود را چشیدند؛ و عذاب دردناکی برای آن‌هاست!
آیه ذالِکَ بِأَنَّهُ کانَتْ تَأْتِیهِمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّناتِ فَقالُوا أَ بَشَرٌ یَهْدُونَنا فَکَفَرُوا وَ تَوَلَّوْا وَ اسْتَغْنَی اللهُ وَ اللهُ غَنِیٌّ حَمِیدٌ [6]
این به‌خاطر آن است که پیامبران آن‌ها [پيوسته] با دلایل روشن به‌سراغشان می‌آمدند، ولی آن‌ها [از روى كبر و غرور] گفتند: «آیا انسان‌هایی [مثل ما] می‌خواهند ما را هدایت کنند»؟! از این‌رو کافر شدند و روی برگرداندند؛ و خداوند [از ايمان و طاعتشان] بی‌نیاز بود، و خدا غنی و شایسته‌ی ستایش است.
1
(تغابن/ 6)
الکاظم (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌سُوَیْدٍ الشَّیْبَانِیِّ قَال: سَأَلْتُ الْعَبْدَ الصَّالِحَ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ ذلِکَ بِأَنَّهُ کانَتْ تَأْتِیهِمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّناتِ قَالَ الْبَیِّنَاتُ هُمُ الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام).
امام کاظم (علیه السلام) - علی‌بن‌سوید شیبانی گوید: از عبدصالح، امام کاظم (علیه السلام) درباره‌ی سخن خداوند عزّوجلّ: ذَلِکَ بِأَنَّهُ کَانَت تَّأْتِیهِمْ رُسُلُهُم بِالْبَیِّنَاتِ پرسیدم. فرمود: «بِالْبَیِّنَاتِ همان ائمّه (علیهم السلام) هستند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص300
بحارالأنوار، ج23، ص209/ القمی، ج2، ص372/ نورالثقلین/ البرهان
2
(تغابن/ 6)
الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْمُفَضَّلِ أَنَّهُ کَتَبَ إِلَی أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فَجَاءَهُ هَذَا الْجَوَابُ مِنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) … وَ أُخْبِرُکَ أَنِّی لَوْ قُلْتُ إِنَّ الصَّلَاهًَْ وَ الزَّکَاهًَْ وَ صَوْمَ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ الْحَجَّ وَ الْعُمْرَهًَْ وَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ وَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ وَ الْمَشْعَرَ الْحَرَامَ وَ الطَّهُورَ وَ الِاغْتِسَالَ مِنَ الْجَنَابَهًِْ وَ کُلَّ فَرِیضَهًٍْ کَانَ ذَلِکَ هُوَ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) الَّذِی جَاءَ بِهِ مِنْ عِنْدِ رَبِّهِ لَصَدَقْتُ لِأَنَّ ذَلِکَ کُلَّهُ إِنَّمَا یُعْرَفُ بِالنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ لَوْ لَا مَعْرِفَهًُْ ذَلِکَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ الْإِیمَانُ بِهِ وَ التَّسْلِیمُ لَهُ مَا عُرِفَ ذَلِکَ فَذَلِکَ مِنْ مَنِّ اللَّهِ عَلَی مَنْ یَمُنُّ عَلَیْهِ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمْ یَعْرِفْ شَیْئاً مِنْ هَذَا فَهَذَا کُلُّهُ ذَلِکَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ أَصْلُهُ وَ هُوَ فَرْعُهُ وَ هُوَ دَعَانِی إِلَیْهِ وَ دَلَّنِی عَلَیْهِ وَ عَرَّفَنِیهِ وَ أَمَرَنِی بِهِ وَ أَوْجَبَ عَلَیَّ لَهُ الطَّاعَهًَْ فِیمَا أَمَرَنِی بِهِ لَا یَسَعُنِی جَهْلُهُ وَ کَیْفَ یَسَعُنِی جَهْلُ مَنْ هُوَ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَ اللَّهِ وَ کَیْفَ یَسْتَقِیمُ لِی لَوْ لَا أَنِّی أَصِفُ أَنَّ دِینِی هُوَ الَّذِی أَتَانِی بِهِ ذَلِکَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) أَنْ أَصِفَ أَنَّ الدِّینَ غَیْرُهُ وَ کَیْفَ لَا یَکُونُ ذَلِکَ مَعْرِفَهًَْ الرَّجُلِ وَ إِنَّمَا هُوَ الَّذِی جَاءَ بِهِ عَنِ اللَّهِ وَ إِنَّمَا أَنْکَرَ الدِّینَ مَنْ أَنْکَرَهُ بِأَنْ قَالُوا أَبَعَثَ اللَّهُ بَشَراً رَسُولًا ثُمَّ قَالُوا أَ بَشَرٌ یَهْدُونَنا فَکَفَّرُوا بِذَلِکَ الرَّجُلَ وَ کَذَّبُوا بِه.
امام صادق (علیه السلام) - صباح مدائنی نقل کرده است: مفضّل نامهای برای امام صادق (علیه السلام) نوشت. در جواب نامه این جواب از طرف امام صادق (علیه السلام) آمد… توجّه داشته باش که اگر گفتم نماز و زکات و روزه ماه رمضان و حج و عمره و مسجدالحرام و خانه‌ی خدا و مشعر الحرام و طهارت و غسل جنابت و هر واجبی پیامبر است که این دستورات را از جانب خدا آورده حرف صحیحی زده‌ام زیرا تمام این دستورات به‌وسیله‌ی پیامبر (صلی الله علیه و آله) شناخته شده اگر معرفت پیامبر و ایمان به او و تسلیم نسبت به فرمانش نباشد این دستورات شناخته نخواهد شد این موهبتی است از خدا بر کسانی که چنین نعمتی را دارند. پس تمام این‌ها پیامبر است اصل و فرع او مرا دعوت بدین نمود راهنمایی کرد و شناساند و امر به این دستورات نمود و فرمانبرداری را به من واجب کرد که شناختن او برایم لازم شد چگونه ممکن است نشناسم کسی را که واسطه‌ی بین من و خدا است، چگونه می‌توانم بگویم دین غیر پیامبر است با اینکه او دین را از جانب خدا برایم آورده و چطور این شناختن شخص نیست با اینکه همان شخص دین را از جانب خدا آورده منکر دین کسی است که منکر پیغمبر (صلی الله علیه و آله) باشد گفتند آیا خداوند بشری را به‌عنوان رسول فرستاده است؟! . (اسراء/94). آیا خدا یک انسان را به‌عنوان پیامبر فرستاده باز گفتند أَ بَشَرٌ یَهْدُونَنا منکر او شدند و تکذیب نموده‌اند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص300
بحارالأنوار، ج24، ص290/ بصایرالدرجات، ص530
آیه زَعَمَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنْ لَنْ یُبْعَثُوا قُلْ بَلی وَ رَبِّی لَتُبْعَثُنَّ ثُمَّ لَتُنَبَّؤُنَّ بِما عَمِلْتُمْ وَ ذالِکَ عَلَی اللهِ یَسِیرٌ [7]
کافران پنداشتند که هرگز برانگیخته نمی‌شوند، بگو: «آری به پروردگارم سوگند که همه‌ی شما [در قيامت] برانگیخته خواهید شد، پس به آنچه عمل می‌کردید خبر داده می‌شوید، و این برای خدا آسان است».
1
(تغابن/ 7)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ حَکَی اللَّهُ سُبْحَانَهُ قَوْلَ الدَّهْرِیَّهًْ فَقَالَ زَعَمَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنْ لَنْ یُبْعَثُوا قُلْ بَلی وَ رَبِّی لَتُبْعَثُنَّ ثُمَّ لَتُنَبَّؤُنَّ بِما عَمِلْتُمْ وَ ذلِکَ عَلَی اللهِ یَسِیر.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - سپس خداوند سبحان از دهریّون سخن به میان می‌آورد و می‌فرماید: زَعَمَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَن لَّن یُبْعَثُوا قُلْ بَلَی وَ رَبِّی لَتُبْعَثُنَّ ثُمَّ لَتُنَبَّؤُنَّ بِمَا عَمِلْتُمْ وَ ذَلِکَ عَلَی اللهِ یَسِیرٌ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص300
القمی، ج2، ص371/ البرهان
آیه فَآمِنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا وَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ [8]
حال که چنین است، به خدا و پیامبرش و نوری که نازل کرده‌ایم ایمان بیاورید؛ و [بدانيد] خدا به آنچه انجام می‌دهید آگاه است.
1
(تغابن/ 8)
الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللهِ بِأَفْواهِهِمْ قَالَ یُرِیدُونَ لِیُطْفِئُوا وَلَایَهًَْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) بِأَفْوَاهِهِمْ قُلْتُ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ اللهُ مُتِمُّ نُورِهِ قَالَ یَقُولُ وَ اللَّهُ مُتِمُّ الْإِمَامَهًِْ وَ الْإِمَامَهًُْ هِیَ النُّورُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ فَآمِنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا قَالَ النُّورُ هُوَ الْإِمَامُ.
امام کاظم (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل از امام کاظم (علیه السلام) روایت می‌کند: از ایشان درباره‌ی سخن خداوند عزّوجلّ: آنان می‌خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش سازند. (صف/8). پرسیدم. فرمود: «می‌خواهند ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) را با گفتار باطل [و طعن و مسخره‌کردن] خاموش کنند». عرض کردم: «منظور از سخن خداوند تعالی: ولی خدا نور خود را کامل می‌کند. (صف/8) چیست»؟ فرمود: «و خداوند امامت را به اتمام می‌رساند، و امامت همان نور است، و این همان چیزی است که در سخن خداوند متعال آمده است فَآمِنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنزَلْنَا فرمود: «النُّور همان امام است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص300
الکافی، ج1، ص195/بحارالأنوار، ج24، ص336/تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص661/ نورالثقلین؛ «بتفاوت لفظی» / بحارالأنوار، ج64، ص55؛ «عن قول الله تبارک… متم الایمه» محذوف/ البرهان
2
(تغابن/ 8)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌خَالِدٍ الْکَابُلِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَآمِنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا فَقَالَ یَا أَبَاخَالِدٍ النُّورُ وَ اللَّهِ الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام) مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ هُمْ وَ اللَّهِ نُورُ اللَّهِ الَّذِی أَنْزَلَ وَ هُمْ وَ اللَّهِ نُورُ اللَّهِ فِی السَّمَاوَاتِ وَ فِی الْأَرْضِ وَ اللَّهِ یَا أَبَا خَالِدٍ لَنُورُ الْإِمَامِ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ أَنْوَرُ مِنَ الشَّمْسِ الْمُضِیئَهًِْ بِالنَّهَارِ وَ هُمْ وَ اللَّهِ یُنَوِّرُونَ قُلُوبَ الْمُؤْمِنِینَ وَ یَحْجُبُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ نُورَهُمْ عَمَّنْ یَشَاءُ فَتُظْلَمُ قُلُوبُهُمْ وَ اللَّهِ یَا أَبَا خَالِدٍ لَا یُحِبُّنَا عَبْدٌ وَ یَتَوَلَّانَا حَتَّی یُطَهِّرَ اللَّهُ قَلْبَهُ وَ لَا یُطَهِّرُ اللَّهُ قَلْبَ عَبْدٍ حَتَّی یُسَلِّمَ لَنَا وَ یَکُونَ سِلْماً لَنَا فَإِذَا کَانَ سِلْماً لَنَا سَلَّمَهُ اللَّهُ مِنْ شَدِیدِ الْحِسَابِ وَ آمَنَهُ مِنْ فَزَعِ یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ الْأَکْبَر.
امام باقر (علیه السلام) - ابوخالد کابلی گوید: از امام محمّد باقر (علیه السلام) درباره‌ی سخن خداوند عزّوجلّ فَآمِنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنزَلْنَا پرسیدم. فرمود: «به خدا سوگند، ای اباخالد! النُّور همانا ائمّه (علیهم السلام) هستند، ای اباخالد! نور امام در قلوب مؤمنین از نور آفتاب درخشان در روز روشن بیشتر است، و آن‌ها هستند که قلوب مؤمنین را نورانی می‌کنند، و خداوند نور آن‌ها را از هرکسی که بخواهد می‌پوشاند، پس قلب‌های آن تاریک می‌شود و با آن ظلمت، دل آن‌ها را می‌پوشاند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص302
الکافی، ج1، ص194/ بحارالأنوار، ج23، ص308/ البرهان؛ «و الله یا اباخالد… القیامهًْ الاکبر» محذوف/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص671/ القمی، ج2، ص371/ المناقب، ج3، ص81/ نورالثقلین
3
(تغابن/ 8)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - سَأَلُوهُ (علیاً (علیه السلام) ) عَنْ أَقْسَامِ النُّورِ فِی الْقُرْآنِ قَالَ النُّورُ الْقُرْآنُ وَ النُّورُ اسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ اللَّهِ تَعَالَی وَ النُّورُ النُّورِیَّهًُْ وَ النُّورُ الْقَمَرُ وَ النُّورُ ضَوْءُ الْمُؤْمِنِ وَ هُوَ الْمُوَالَاهًُْ الَّتِی یَلْبَسُ بِهَا نُوراً یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ النُّورُ فِی مَوَاضِعَ مِنَ التَّوْرَاهًِْ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الْقُرْآنِ حُجَّهًُْ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ عَلَی عِبَادِهِ وَ هُوَ الْمَعْصُومُ قَوْلُهُ تَعَالَی فَآمِنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا یَعْنِی سُبْحَانَهُ الْقُرْآنَ وَ جَمِیعَ الْأَوْصِیَاءِ الْمَعْصُومِینَ حَمَلَهًَْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ خَزَنَتَهُ وَ تَرَاجِمَتَهُ الَّذِینَ نَعَتَهُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِه.
امام علی (علیه السلام) - از امام علی (علیه السلام) درباره‌ی اقسام نور در قرآن پرسیدند، فرمود: «نور قرآن است، نور اسمی از اسم‌های خدای تعالی است، نور روشنایی است، نور ماه است و نور نورانیّت مؤمن است و آن پیروی [از خدا و جانشینان او] است که در روز قیامت به‌وسیله‌ی آن لباسی از نور می‌پوشد و نور در جاهایی از تورات، انجیل و قرآن حجّت خدای عزّوجلّ بر بندگانش است و او معصوم است. در سخن خدای تعالی فَآمِنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنزَلْنَا منظور خداوند سبحانه، قرآن و همه‌ی اوصیای معصوم هستند که حاملان (حافظان) کتاب خدای عزّوجلّ، خزانه‌داران او و مفسّران [کلام] او هستند که خداوند در کتابش آن‌ها را ستود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص302
بحارالأنوار، ج90، ص21/ البرهان
4
(تغابن/ 8)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا ذَهَبَ أَکْثَرُ الْمُفَسِّرِینَ إِلَی أَنَّهُ الْقُرْآنُ وَ قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ (رحمة الله علیه): النُّورُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام).
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا به عقیده‌ی بیشتر مفسّران قرآن است. علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) وَ النُّورِ الَّذِی أَنزَلْنَا امیرالمؤمنین (علیه السلام) است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص302
بحارالأنوار، ج64، ص54/ القمی، ج2، ص371؛ «بتفاوت لفظی» / البرهان
5
(تغابن/ 8)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ النُّورَ وَلَایَهًُْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - همانا منظور از نور در این آیه ولایت علی (علیه السلام) است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص302
الصراط المستقیم، ج1، ص296
آیه یَوْمَ یَجْمَعُکُمْ لِیَوْمِ الْجَمْعِ ذالِکَ یَوْمُ التَّغابُنِ وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللهِ وَ یَعْمَلْ صالِحاً یُکَفِّرْ عَنْهُ سَیِّئاتِهِ وَ یُدْخِلْهُ جَنّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها أَبَداً ذالِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ [9]
این در زمانی خواهد بود که همه‌ی شما را در روز اجتماع (روز رستاخیز) گردآوری می‌کند؛ آن روز، روز احساس خسارت و پشیمانی است! و هرکس به خدا ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد، گناهان او را می‌بخشد واو را در باغ‌هایی بهشتی که نهرها از پای درختانش جاری است وارد می‌کند، جاودانه در آن می‌مانند؛ و این پیروزی بزرگ است.
این در زمانی خواهد بود که همه‌ی شما را در روز اجتماع روز رستاخیز) گردآوری می‌کند؛ آن روز، روز احساس خسارت و پشیمانی است
1 -1
(تغابن/ 9)
الصّادق (علیه السلام) - یَوْمُ التَّغابُنِ یَوْمٌ یَغْبِنُ أَهْلُ الْجَنَّهًِْ أَهْلَ النَّار.
امام صادق (علیه السلام) - و یَوْمُ التَّغابُنِ، روزی است که اهل بهشت، اهل دوزخ را فریب می‌دهند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص304
بحارالأنوار، ج7، ص59/ نورالثقلین/ البرهان
1 -2
(تغابن/ 9)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَنَّهُ یُفْتَحُ لِلْعَبْدِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ عَلَی کُلِّ یَوْمٍ مِنْ أَیَّامِ عُمُرِهِ أَرْبَعٌ وَ عِشْرُونَ خِزَانَهًًْ عَدَدَ سَاعَاتِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ فَخِزَانَهًٌْ یَجِدُهَا مَمْلُوءَهًًْ نُوراً وَ سُرُوراً فَیَنَالُهُ عِنْدَ مُشَاهَدَتِهَا مِنَ الْفَرَحِ وَ السُّرُورِ مَا لَوْ وُزِّعَ عَلَی أَهْلِ النَّارِ لَأَدْهَشَهُمْ عَنِ الْإِحْسَاسِ بِأَلَمِ النَّارِ وَ هِیَ السَّاعَهًُْ الَّتِی أَطَاعَ فِیهَا رَبَّهُ ثُمَّ یُفْتَحُ لَهُ خِزَانَهًٌْ أُخْرَی فَیَرَاهَا مُظْلِمَهًًْ مُنْتِنَهًًْ مُفْزِعَهًًْ فَیَنَالُهُ عِنْدَ مُشَاهَدَتِهَا مِنَ الْفَزَعِ وَ الْجَزَعِ مَا لَوْ قُسِمَ عَلَی أَهْلِ الْجَنَّهًِْ لَنُغِّصَ عَلَیْهِمْ نَعِیمُهَا وَ هِیَ السَّاعَهًُْ الَّتِی عَصَی فِیهَا رَبَّهُ ثُمَّ یُفْتَحُ لَهُ خِزَانَهًٌْ أُخْرَی فَیَرَاهَا فَارِغَهًًْ لَیْسَ فِیهَا مَا یَسُرُّهُ وَ لَا مَا یَسُوؤُهُ وَ هِیَ السَّاعَهًُْ الَّتِی نَامَ فِیهَا أَوِ اشْتَغَلَ فِیهَا بِشَیْءٍ مِنْ مُبَاحَاتِ الدُّنْیَا فَیَنَالُهُ مِنَ الْغَبْنِ وَ الْأَسَفِ عَلَی فَوَاتِهَا حَیْثُ کَانَ مُتَمَکِّناً مِنْ أَنْ یَمْلَأَهَا حَسَنَاتٍ مَا لَایُوصَفُ وَ مِنْ هَذَا قَوْلُهُ تَعَالَی ذلِکَ یَوْمُ التَّغابُن.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در روز قیامت به‌ازای هر روز از ایام عمر شخص به عدد ساعت‌های شب و روز بیست‌وچهار خزانه موجود است در روز قیامت درهای آن باز می‌شود یک خزانه را پر از نور و سرور می‌بیند که به هنگام دیدنش شادی و سرور او را در بر می‌گیرد به‌طوری‌که اگر بر دوزخیان تقسیم کنند از عظمت آن سرور احساس آتش نمی‌کنند و این ساعت، ساعتی است که در آن طاعت پروردگار را بجای آورده، خزانه دیگری را باز می‌کنند آن را تاریک و بدبو و ترسناک می‌بیند به هنگام مشاهده آن آه و ناله‌ای او را در برمی‌گیرد که اگر بر اهل بهشت تقسیم شود نعمت بر آن‌ها تباه می‌شود و آن ساعتی است که در آن ساعت نافرمانی کرده. سپس خزانه‌ی دیگری را بگشایند آن را خالی می‌یابد و چیزی در آن نمی‌بیند که خوشش آید و یا بدش آید و آن ساعتی است که در آن خوابیده و یا به حلال‌های دنیا اشتغال داشته پس او را احساس خسارت و تأسف به از دست‌دادن آن ساعت در بر می‌گیرد، زیرا قدرت بر پرکردن آن ساعت از حسنات غیر قابل وصف را داشته و از همین باب گفتار حق تعالی است ذلِکَ یَوْمُ التَّغابُنِ آن روز، روز غبن است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص304
بحارالأنوار، ج7، ص262/ عدهًْ الداعی، ص113
1 -3
(تغابن/ 9)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَا مِنْ عَبْدٍ مُؤْمِنٍ یَدْخُلُ الْجَنَّهًَْ إِلَّا أُرِیَ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ لَوْ أَسَاءَ لِیَزْدَادَ شُکْراً وَ مَا مِنْ عَبْدٍ مُؤْمِنٍ یَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا أُرِیَ مَقْعَدَهُ فِی الْجَنَّهًْ لَوْ أَحْسَنَ لِیَزْدَادَ حَسْرَهًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هیچ بنده‌ی مؤمنی نیست که داخل بهشت شود مگر اینکه جایگاهش از آت [که] اگر گناه می‌کرد [جایگاهش آنجا بود] به او نشان داده می‌شود تا زیاد شکر کند و هیچ بنده‌ای نیست که داخل آتش شود مگر اینکه جایگاهش در بهشت [که] اگر نیکوکار بود [به آن جایگاه در بهشت می‌رسید] به او نشان داده می‌شود تا زیاد حسرت بخورد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص304
جامع الأخبار، ص183/ نورالثقلین
آیه وَ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا أُولئِکَ أَصْحابُ النّارِ خالِدِینَ فِیها وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ [10]
امّا کسانی که کافر شدند و آیات ما را تکذیب کردند اهل دوزخند، جاودانه در آن می‌مانند، و چه بد سرانجامی است!
آیه ما أَصابَ مِنْ مُصِیبَةٍ إِلّا بِإِذْنِ اللهِ وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللهِ یَهْدِ قَلْبَهُ وَ اللهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ [11]
هیچ مصیبتی رخ نمی‌دهد مگر به اذن خدا! و هرکس به خدا ایمان آورد، خداوند قلبش را هدایت می‌کند؛ و خدا به هرچیز داناست.
1
(تغابن/ 11)
الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ الْقَلْبَ لَیَتَرَجَّجُ فِیمَا بَیْنَ الصَّدْرِ وَ الْحَنْجَرَهًِْ حَتَّی یُعْقَدَ عَلَی الْإِیمَانِ فَإِذَا عُقِدَ عَلَی الْإِیمَانِ قَرَّ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللهِ یَهْدِ قَلْبَهُ.
امام صادق (علیه السلام) - قلب بین سینه و گلو درحال حرکت می‌باشد تا ایمان در آن به پیوندد، هنگامی‌که ایمان در آن پیوند خورد استقرار پیدا می‌کند، و همین است گفتار خداوند که فرمود: وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللهِ یَهْدِ قَلْبَهُ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص304
الکافی، ج2، ص421/ مستدرک الوسایل، ج11، ص218؛ «بتفاوت لفظی» / بحارالأنوار، ج65، ص255/ نورالثقلین/ المحاسن، ج1، ص249/ البرهان
2
(تغابن/ 11)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مَنْ یُؤْمِنْ بِتَوْحِیدِ اللَّهِ وَ یَصْبِرْ لِأَمْرِ اللَّهِ یَعْنِی عِنْدَ نُزُولِ الْمُصِیبَهًْ، یَهْدِ قَلْبَهُ لِلِاسْتِرْجَاعِ حَتَّی یَقُولَ إِنَّا لِلهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مَنْ یُؤْمِنْ هرکس به یگانگی خدا و در موقع فرودآمدن مصیبت بر امر خداوند صبر کند، خداوند قلبش را به [گفتن کلمه‌ی] استرجاع هدایت می‌کند تا بگوید: ما از آنِ خداییم و به‌سوی او بازمی‌گردیم! . (بقره/156).
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص304
بحرالعرفان، ج16، ص62
3
(تغابن/ 11)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللهِ یَهْدِ قَلْبَه أَیْ یُصَدِّقُ اللَّهُ فِی قَلْبِهِ فَإِذَا بَیَّنَ اللَّهُ لَهُ اخْتَارَ الْهُدَی وَ یَزِیدُهُ اللَّهُ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللهِ یَهْدِ قَلْبَه منظور این است که خداوند را در قلب خویش تصدیق کند، و هنگامی‌که خداوند قلب او را روشن سازد و هدایت را اختیار کند، خداوند هدایتش را افزون می‌کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص306
بحارالأنوار، ج64، ص55/ القمی، ج2، ص372/ البرهان/ بحارالأنوار، ج68، ص121؛ «و یزیده الله» محذوف
آیه وَ أَطِیعُوا اللهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّیْتُمْ فَإِنَّما عَلی رَسُولِنَا الْبَلاغُ الْمُبِینُ [12]
اطاعت کنید خدا را، و اطاعت کنید پیامبر را؛ و اگر روی‌گردان شوید، پیامبر ما جز ابلاغ آشکار وظیفه‌ای ندارد.
1
(تغابن/ 12)
الصّادق (علیه السلام) - أَطِیعُوا اللهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّیْتُمْ فَإِنَّما عَلی رَسُولِنَا الْبَلاغُ الْمُبِینُ فَقَالَ أَمَا وَ اللَّهِ مَا هَلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ وَ مَا هَلَکَ مَنْ هَلَکَ حَتَّی یَقُومَ قَائِمُنَا (عجل الله تعالی فرجه الشریف) إِلَّا فِی تَرْکِ وَلَایَتِنَا وَ جُحُودِ حَقِّنَا وَ مَا خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی أَلْزَمَ رِقَابَ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ حَقَّنَا وَ اللَّهُ یَهْدِی مَنْ یَشَاءُ إِلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ.
امام صادق (علیه السلام) - وَ أَطِیعُوا اللهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ فَإِن تَوَلَّیْتُمْ فَإِنَّمَا عَلَی رَسُولِنَا الْبَلَاغُ المُبِینُ فرمود: «به هوش باشید، به خدا سوگند! هیچ‌کس قبل از شما به هلاکت نرسید و هیچ‌کس تا زمان ظهور امام زمان (به هلاکت نخواهد رسید، مگر کسی که ولایت ما را ترک کند و حقّ ما را انکار کند، و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از این دنیا رحلت نکرد، مگر زمانی‌که حقّ ما را بر گردن این امّت نهاد، و خداوند هر آن کس را که بخواهد به صراط مستقیم هدایت می‌کند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص306
الکافی، ج1، ص426/ بحارالأنوار، ج23، ص380/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص672/ البرهان
آیه أَللهُ لا إِلهَ إِلّا هُوَ وَ عَلَی اللهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ [13]
خداوند کسی است که هیچ معبودی جز او نیست، و مؤمنان باید فقط بر خدا توکّل کنند.
آیه یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْواجِکُمْ وَ أَوْلادِکُمْ عَدُوّاً لَکُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَ إِنْ تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا وَ تَغْفِرُوا فَإِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ [14]
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بعضی از همسران و فرزندانتان دشمن شما هستند، از آن‌ها برحذر باشید؛ و اگر عفو کنید و چشم بپوشید و ببخشید، [خدا شما را مى‌بخشد]؛ چرا که خداوند آمرزنده و مهربان است.
1
(تغابن/ 14)
الباقر (علیه السلام) - فِی رِوَایَهًْ أَبِی‌الْجَارُودِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ إِنَّ مِنْ أَزْواجِکُمْ وَ أَوْلادِکُمْ عَدُوًّا لَکُمْ فَاحْذَرُوهُمْ أَنَّ الرَّجُلَ کَانَ إِذَا أَرَادَ الْهِجْرَهًَْ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) تَعَلَّقَ بِهِ ابْنُهُ وَ امْرَأَتُهُ فَقَالُوا نَنْشُدُکَ اللَّهَ أَنْ تَذْهَبَ عَنَّا وَ تَدَعَنَا فَنَضِیعَ بَعْدَکَ فَمِنْهُمْ مَنْ یُطِیعُ أَهْلَهُ فَیُقِیمُ فَحَذَّرَهُمُ اللَّهُ أَبْنَاءَهُمْ وَ نِسَاءَهُمْ وَ نَهَاهُمْ عَنْ طَاعَتِهِمْ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمْضِی وَ یَذَرُهُمْ وَ یَقُولُ أَمَا وَ اللَّهِ لَئِنْ لَمْ تُهَاجِرُوا مَعِی ثُمَّ جَمَعَ اللَّهُ بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ فِی دَارِ الْهِجْرَهًِْ لَا أَنْفَعُکُمْ بِشَیْءٍ أَبَداً فَلَمَّا جَمَعَ اللَّهُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُمْ أَمَرَهُ اللَّهُ أَنْ یَبُوءَ بِحُسْنٍ وَ بِصِلَهًٍْ فَقَالَ وَ إِنْ تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا وَ تَغْفِرُوا فَإِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِیم.
امام باقر (علیه السلام) - در روایت ابوالجارود از امام باقر (علیه السلام) در مورد کلام خدای متعال إِنَّ مِنْ أَزْواجِکُمْ وَ أَوْلادِکُمْ عَدُوًّا لَکُمْ فَاحْذَرُوهُمْ نقل کرده است که فرمود: چون مرد می¬خواست به‌سوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را هجرت کند، همسر و فرزند وی، به وی آویزان می‌شدند و می‌گفتند: تو را به خداوند قسم می‌دهیم که از پیش ما نرو و ما را تنها مگذار؛ ما بعد از تو بی‌سرپرست خواهیم ماند. برخی از آنان سخن خانواده‌ی خود را گوش می‌دادند و هجرت نمی‌کردند. پس خداوند آن‌ها را از فرزندان و همسران خود برحذر داشت و آن‌ها را از اطاعت ایشان نهی کرد. برخی از آنان، آن‌ها را تنها می‌گذاشتند و می‌رفتند و می‌گفتند: به هوش باشید، به خدا سوگند! اگر با من هجرت نکنید و سپس خداوند در روز قیامت مرا با شما جمع کند، به هیچ وجه، هیچ سود و فایده‌ای به شما نخواهم رساند. و هنگامی‌که خداوند آنان را با همدیگر جمع نماید، خداوند به او امر می‌کند که خیر را در حقّ ایشان تمام کرده و نیکی کند و صله رحم داشته باشد و خداوند تعالی می‌فرماید: وَ إِن تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا وَ تَغْفِرُوا فَإِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص306
بحارالأنوار، ج19، ص89/ القمی، ج2، ص372/ نورالثقلین/ البرهان
2
(تغابن/ 14)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ‌ای حب.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - اموال و اولاد شما، وسیله‌ی آزمایش است. (تغابن/15) منظور، دوست داشتن است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص306
البرهان
3
(تغابن/ 14)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - نَزَلَ قَوْلُهُ إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِکُمْ وَ أَوْلَادِکُمْ عَدُوًّا لَکُمْ فِی قَوْمٍ أَرَادُوا الْهِجْرَهًَْ فَثَبَّطَهُمْ نِسَاؤُهُمْ وَ أَوْلَادُهُمْ عَنْهَا.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - سخن خداوند: إِنَّ مِنْ أَزْواجِکُمْ وَ أَوْلادِکُمْ عَدُوّاً لَکُمْ درباره‌ی گروهی نازل شد که خواستند هجرت کنند ولی زنان و اولادشان آن‌ها را از هجرت بازداشتند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص306
بحرالعرفان، ج16
آیه إِنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ وَ اللهُ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ [15]
اموال و فرزندانتان فقط وسیله‌ی آزمایش شما هستند؛ و خداست که پاداش عظیم نزد اوست.
1
(تغابن/ 15)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - سَمِعَ رَجُلًا یَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْفِتْنَهًِْ فَقَالَ أَرَاکَ تَتَعَوَّذُ مِنْ مَالِکَ وَ وَلَدِکَ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ وَ لَکِنْ قُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ مَضَلَّاتِ الْفِتَنِ.
امام علی (علیه السلام) - حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) شنید که مردی می‌گوید: خدایا از فتنه پناه به تو می‌برم، حضرت فرمود: «تو را می‌بینم که از مال و فرزند خود [به خدا] پناه می‌بری [زیرا] خداوند با عزّت و جلال می‌فرماید: أَنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ بلکه بگو: پروردگارا پناه به تو می‌برم از فتنه‌های گمراه‌کننده».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص308
وسایل الشیعهًْ، ج7، ص137/ بحارالأنوار، ج90، ص325/ الأمالی للطوسی، ص580/ مجموعهًْ ورام، ج2، ص72/ أعلام الدین، ص210
2
(تغابن/ 15)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - لَا یَقُولَنَّ أَحَدُکُمْ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنَ الْفِتْنَهًْ لِأَنَّهُ لَیْسَ أَحَدٌ إِلَّا وَ هُوَ مُشْتَمِلٌ عَلَی فِتْنَهًْ وَ لَکِنْ مَنِ اسْتَعَاذَ فَلْیَسْتَعِذْ مِنْ مُضِلَّاتِ الْفِتَنِ فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ یَقُولُ وَ اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ.
امام علی (علیه السلام) - [فرمود]: کسی از شما نگوید خدایا از فتنه به تو پناه می‌برم! چه هیچ‌کس نیست جز که در فتنه‌ای است، لیکن آنکه پناه خواهد از فتنه‌های گمراه کننده پناهد که خدای سبحان فرماید: وَ اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص308
نهج البلاغه، ص483/ نورالثقلین/ متشابه القرآن، ج1، ص175
3
(تغابن/ 15)
السّجّاد (علیه السلام) - فَاتَّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ تَقْوَی مُؤَمِّلٍ ثَوَابَهُ وَ خَافٍ عِقَابَهُ فَقَدْ لِلَّهِ أَنْتُمْ أَعْذَرَ وَ أَنْذَرَ وَ شَوَّقَ وَ خَوَّفَ فَلَا أَنْتُمْ إِلَی مَا شَوَّقَکُمْ إِلَیْهِ مِنْ کَرِیمِ ثَوَابِهِ تَشْتَاقُونَ فَتَعْمَلُونَ وَ لَا أَنْتُمْ مِمَّا خَوَّفَکُمْ بِهِ مِنْ شَدِیدِ عِقَابِهِ وَ أَلِیمِ عَذَابِهِ تَرْهَبُونَ فَتَنْکُلُونَ وَ قَدْ نَبَّأَکُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ أَنَّهُ فَمَنْ یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلا کُفْرانَ لِسَعْیِهِ وَ إِنَّا لَهُ کاتِبُونَ ثُمَّ ضَرَبَ لَکُمُ الْأَمْثَالَ فِی کِتَابِهِ وَ صَرَّفَ الْآیَاتِ لِتَحْذَرُوا عَاجِلَ زَهْرَهًِْ الْحَیَاهًِْ الدُّنْیَا فَقَالَ إِنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ وَ اللهُ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ اسْمَعُوا وَ أَطِیعُوا.
امام سجاد (علیه السلام) - از خدا بپرهیزید مانند آن پرهیزکاری که امید ثواب دارد و از کیفرش می‌ترسد خدا را سوگند یاد می‌کنم که او بهانه‌ی شما را قطع کرده و ترسانیده است، شما را تشویق نموده و برحذر داشته، نه شما علاقه‌ای به ثواب‌های عالی خدا پیدا کرده‌اید که عمل نمایید و نه از عقاب و کیفر شدیدی که ترسانیده است می‌ترسید تا از کار زشت خودداری نمایید در قرآن کریم به شما اطلاع داده. و هرکس چیزی از اعمال شایسته بجا آورد، درحالی‌که ایمان داشته باشد، کوشش او ناسپاسی نخواهد شد و ما تمام اعمال او را [برای پاداش] می‌نویسیم. (انبیاء/94) هرکه اعمال صالح با ایمان انجام دهد کوشش را ندیده نمی‌گیریم و ما برای او یادداشت می‌کنیم. بعد خداوند در قرآن کریم مثل‌ها زده و آیاتی را مقرّر داشته تا بترسید از زیبایی زودگذر دنیا فرموده است: ما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ وَ اللهُ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ. فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ اسْمَعُوا وَ أَطِیعُوا.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص308
بحارالأنوار، ج75، ص128/ تحف العقول، ص272
4
(تغابن/ 15)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - سَأَلُوهُ (علیاً (علیه السلام) ) عَنِ الْمُتَشَابِهِ فِی تَفْسِیرِ الْفِتْنَهًِْ فَقَال… وَ مِنْهُ فِتْنَهًُْ الْمَحَبَّهًِْ لِلْمَالِ وَ الْوَلَدِ کَقَوْلِهِ تَعَالَی إِنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ أَیْ إِنَّمَا حُبُّکُمْ لَهَا فِتْنَهًٌْ لَکُم.
امام علی (علیه السلام) - از امام علی (علیه السلام) درباره‌ی متشابه (معانی متعدّد) در تفسیر فِتْنَةٌ پرسیدند، فرمود: «و از جمله آن فِتْنَةٌ [به‌معنای] محبّت مال و فرزند است؛ مانند سخن خدای تعالی: إِنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ یعنی محبّت شما به آن‌ها فِتْنَةٌ (وسیله‌ی آزمایش) برای شما است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص308
بحارالأنوار، ج90، ص16/ بحارالأنوار، ج5، ص174؛ «ای انما حبکم فتنه لکم» محذوف
5
(تغابن/ 15)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَن بُرَیْدَهًَْ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَخْطُبُ فَجَاءَ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) وَ عَلَیْهِمَا قَمِیصَانِ أَحْمَرَانِ یَمْشِیَانِ وَ یَعْثُرَانِ فَنَزَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنَ الْمِنْبَرَ فَحَمَلَهُمَا وَ وَضْعَهُمَا بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ قَالَ صَدَقَ اللَّهُ إِنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ فَنَظَرْتُ إِلَی هَذَیْنِ الصَّبِیَّیْنِ یَمْشِیَانِ وَ یَعْثُرَانِ فَلَمْ أَصْبِرْ حَتَّی قَطَعْتُ حَدِیثِی وَ رَفَعْتُهُمَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - بریده گوید: روزی حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) برای ما خطبه می‌خواندند، دراین‌هنگام حسنین (علی‌ها السلام) درحالی‌که دو پیراهن قرمزی در بر داشتند از راه رسیدند، و در هنگام راه رفتن به زمین می‌افتادند، پیغمبر (صلی الله علیه و آله) از منبر فرود آمد و آن‌ها را گرفت و در مقابل خود نشانید، پس از این فرمود: خداوند راست گفته که إِنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ، من این دو کودک را دیدم بر زمین می‌افتند دلم آرام نگرفت لذا سخن خود را قطع کردم و آن‌ها را از زمین بلند کردم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص308
بحارالأنوار، ج43، ص300/ بحارالأنوار، ج43، ص284/ المناقب، ج3، ص385؛ «نظرت هاتین… رفعتهما» محذوف/ إعلام الوری، ص221/ نورالثقلین/ کشف الغمهًْ، ج1، ص546؛ «رایت هذین فلم اصبر حتی اخذتهما» و «بتفاوت لفظی»
آیه فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ اسْمَعُوا وَ أَطِیعُوا وَ أَنْفِقُوا خَیْراً لِأَنْفُسِکُمْ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ [16]
پس تا می‌توانید تقوای الهی پیشه کنید و گوش فرا دهید و اطاعت نمایید و انفاق کنید که برای شما بهتر است؛ و کسانی که از بخل و حرص خویشتن مصون بمانند رستگارانند.
پس تا می‌توانید تقوای الهی پیشه کنید
1 -1
(تغابن/ 16)
الرّضا (علیه السلام) - أَنَّ لِکُلِّ صَلَاهًٍْ وَقْتَیْنِ أَوَّلٌ وَ آخِرٌ کَمَا ذَکَرْنَاهُ فِی أَوَّلِ الْبَابِ وَ أَوَّلُ الْوَقْتِ أَفْضَلُهُمَا وَ إِنَّمَا جُعِلَ آخِرُ الْوَقْتِ لِلْمَعْلُولِ فَصَارَ آخِرُ الْوَقْتِ رُخْصَهًًْ لِلضَّعِیفِ لِحَالِ عِلَّتِهِ وَ نَفْسِهِ وَ مَالِهِ وَ هِیَ رَحْمَهًٌْ لِلْقَوِیِّ الْفَارِغِ لِعِلَّهًِْ الضَّعِیفِ وَ الْمَعْلُولِ وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ فَرَضَ الْفَرَائِضَ عَلَی أَضْعَفِ الْقَوْمِ قُوَّهًًْ لِیَسْعَی فِیهَا الضَّعِیفُ وَ الْقَوِیُّ کَمَا قَالَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ وَ قَالَ فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُم.
امام رضا (علیه السلام) - هر نمازی دو وقت دارد، اوّلِ [وقت] و آخر [وقت]. اوّل وقت برترین آن‌ها است و آخر وقت برای ناتوان و بیمار وضع شده است؛ ازاین‌رو آخر وقت به خاطر بیماری و ضعف بدنی و مالی، تخفیف برای ضعیف شد و آن به خاطر ناتوانی ضعیف و بیمار رحمت برای نیرومند و بی‌مشکل است و این [قراردادن آخر وقت] به خاطر آن است که خداوند واجبات را بر ضعیف‌ترین افراد واجب نمود تا ضعیف و قویّ در آن کوشش کنند؛ همچنان‌که خدای تبارک‌وتعالی فرمود: آنچه از قربانی برای او میسّر است [ذبح کند]! و فرمود: فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص310
مستدرک الوسایل، ج3، ص110/ بحارالأنوار، ج80، ص32/ فقه الرضا (ص72
1 -2
(تغابن/ 16)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ خَیْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ قَالَ وَ اللَّهِ مَا عَمِلَ بِهَذَا غَیْرُ أَهْلِ بَیْتِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) نَحْنُ ذَکَرْنَا اللَّهَ فَلَا نَنْسَاهُ وَ نَحْنُ شَکَرْنَاهُ فَلَا نَکْفُرُهُ وَ نَحْنُ أَطَعْنَاهُ فَلَا نَعْصِیهِ فَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ قَالَتِ الصَّحَابَهًُْ لَا نُطِیقُ ذَلِکَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ قَالَ وَکِیعٌ یَعْنِی مَا أَطَقْتُمْ ثُمَّ قَالَ وَ اسْمَعُوا مَا تُؤْمَرُونَ بِهِ وَ أَطِیعُوا یَعْنِی أَطِیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ أَهْلَ بَیْتِهِ فِیمَا یَأْمُرُونَکُمْ بِهِ.
امام علی (علیه السلام) - عبد خیر گوید: از امام علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) درباره‌ی این سخن خداوند تعالی پرسیدم: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! آن‌گونه که حقّ تقوا و پرهیزکاری است، از خدا بپرهیزید! . (آل عمران/102) فرمود: «به خدا سوگند! هیچ‌کس به آن عمل نکرد، مگر اهل بیت رسول خدا (صلی الله علیه و آله). ما خدا را ذکر کردیم و او را از یاد نمی‌بریم، و ما او را شکر کردیم و به او کفر نخواهیم ورزید، و ما از او اطاعت کردیم و عصیان و سرپیچی نخواهیم کرد، و هنگامی‌که این آیه نازل شد، صحابه گفتند: ما طاقت این را نداریم. سپس خداوند تعالی این را نازل کرد فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ». وکیع گفت: «یعنی تا جایی که طاقت آن را دارید». سپس فرمود: «وَ اسْمَعُوا آنچه را که به آن امر می‌شوید وَ أَطِیعُوا یعنی خداوند و رسول گرامی¬اش (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت او (علیهم السلام) را در آنچه که به شما امر می‌کنند، اطاعت کنید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص310
بحارالأنوار، ج38، ص63/ المناقب، ج2، ص177/ البرهان
1 -3
(تغابن/ 16)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌إبْراهِیمَ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ نَاسِخَهًٌْ لِقَولِهِ اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - سخن خداوند تعالی فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ، این کلام خداوند تعالی: آن‌گونه که حقّ تقوا و پرهیزکاری است، از خدا بپرهیزید! . (آل عمران/102) را منسوخ می‌کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص310
القمی، ج2، ص372/ بحارالأنوار، ج65، ص232/ متشابه القرآن، ج2، ص230؛ «ناسخه» محذوف/ العیاشی، ج1، ص194/ البرهان؛ «فاتقوا لله… ناسخه» محذوف
1 -4
(تغابن/ 16)
الصّادق (علیه السلام) - لَا یَکُونُ الْعَبْدُ فَاعِلًا وَ لَا مُتَحَرِّکاً إِلَّا وَ الِاسْتِطَاعَهًُْ مَعَهُ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ إِنَّمَا وَقَعَ التَّکْلِیفُ مِنَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَعْدَ الِاسْتِطَاعَهًْ وَ لَا یَکُونُ مُکَلَّفاً لِلْفِعْلِ إِلَّا مُسْتَطِیعاً.
امام صادق (علیه السلام) - بنده فاعل و متحرک نمی‌باشد مگر آنکه استطاعت با او از خدای عزّوجلّ است و جز این نیست که تکلیف از خدای تبارک‌وتعالی بعد از استطاعت واقع شده و چنان نباشد که فعل را تکلیف کند مگر توانا را یابنده مکلّف به فعل نباشد مگر درحالی‌که توانا باشد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص310
التوحید، ص345/ نورالثقلین؛ «بتفاوت لفظی»
1 -5
(تغابن/ 16)
الصّادق (علیه السلام) - عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌یَزِیدَ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ الْبَصْرَهًْ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّه (علیه السلام) عَنِ الِاسْتِطَاعَهًْ فَقَالَ أَ تَسْتَطِیعُ أَنْ تَعْمَلَ مَا لَمْ یُکَوَّنْ قَالَ لَا قَالَ فَتَسْتَطِیعُ أَنْ تَنْتَهِیَ عَمَّا قَدْ کُوِّنَ قَالَ لَا قَالَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَمَتَی أَنْتَ مُسْتَطِیعٌ قَالَ لَا أَدْرِی قَالَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ خَلْقاً فَجَعَلَ فِیهِمْ آلَهًَْ الِاسْتِطَاعَهًْ ثُمَّ لَمْ یُفَوِّضْ إِلَیْهِمْ فَهُمْ مُسْتَطِیعُونَ لِلْفِعْلِ وَقْتَ الْفِعْلِ مَعَ الْفِعْلِ إِذَا فَعَلُوا ذَلِکَ الْفِعْلَ فَإِذَا لَمْ یَفْعَلُوهُ فِی مُلْکِهِ لَمْ یَکُونُوا مُسْتَطِیعِینَ أَنْ یَفْعَلُوا فِعْلًا لَمْ یَفْعَلُوهُ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَعَزُّ مِنْ أَنْ یُضَادَّهُ فِی مُلْکِهِ أَحَدٌ قَالَ الْبَصْرِیُّ فَالنَّاسُ مَجْبُورُونَ قَالَ لَوْ کَانُوا مَجْبُورِینَ کَانُوا مَعْذُورِینَ قَالَ فَفَوَّضَ إِلَیْهِمْ قَالَ لَا قَالَ فَمَا هُمْ قَالَ عَلِمَ مِنْهُمْ فِعْلًا فَجَعَلَ فِیهِمْ آلَهًَْ الْفِعْلِ فَإِذَا فَعَلُوهُ کَانُوا مَعَ الْفِعْلِ مُسْتَطِیعِینَ قَالَ الْبَصْرِیُّ أَشْهَدُ أَنَّهُ الْحَقُّ وَ أَنَّکُمْ أَهْلُ بَیْتِ النُّبُوَّهًْ وَ الرِّسَالَهًْ.
امام صادق (علیه السلام) - عبدالله‌بن‌یزید از مردی از اهالی بصره نقل کرده است که گفت: «از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی استطاعت پرسیدم». حضرت فرمود: «تو می‌توانی کاری انجام دهی که نبوده است»؟ گفت: «نه»، فرمود: «می‌توانی از کاری که انجام یافته باز ایستی»؟ گفت: «نه»، فرمود: «پس تو کی استطاعت داری»؟ گفت: «نمی‌دانم». حضرت به او فرمود: «خدا مخلوقی را آفرید و ابزار استطاعت را در آن‌ها قرار داد ولی کار را به ایشان واگذار نفرمود. پس ایشان چون کار را انجام دهند هنگام کار و همراه کار استطاعت بر آن کار دارند. اگر کاری را در ملک خدا انجام ندادند استطاعت نداشته‌اند کار انجام نشده استطاعت آن معلوم نیست، زیرا خدای عزّوجلّ مقتدرتر از آن است که کسی در ملک او با او رقابت کند». مرد بصری گفت: «پس مردم مجبورند»؟ فرمود: «اگر مجبور بودند معذور بودند [و نمی‌بایست عقاب شوند]». گفت: «پس به ایشان واگذار شده است»؟ فرمود: «نه»، گفت: «پس در چه حالند»؟ فرمود: «[پیش از آنکه خدا آن‌ها را بیافریند] کار و وضع آن‌ها را دانست پس ابزار همان کار را در وجودشان قرار داد و چون انجام دهند مقارن عمل استطاعت دارند». مرد بصری گفت: «گواهی دهم که حق همین است و شما خاندان نبوّت و رسالت هستید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص310
الکافی، ج1، ص161/ نورالثقلین
1 -6
(تغابن/ 16)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ صَالِحٍ النِّیلِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) هَلْ لِلْعِبَادِ مِنَ الِاسْتِطَاعَهًْ شَیْءٌ قَالَ فَقَالَ لِی إِذَا فَعَلُوا الْفِعْلَ کَانُوا مُسْتَطِیعِینَ بِالاسْتِطَاعَهًْ الَّتِی جَعَلَهَا اللَّهُ فِیهِمْ قَالَ قُلْتُ وَ مَا هِیَ قَالَ الْآلَهًُْ مِثْلُ الزَّانِی إِذَا زَنَی کَانَ مُسْتَطِیعاً لِلزِّنَا حِینَ زَنَی وَ لَوْ أَنَّهُ تَرَکَ الزِّنَا وَ لَمْ یَزْنِ کَانَ مُسْتَطِیعاً لِتَرْکِهِ إِذَا تَرَکَ قَالَ ثُمَّ قَالَ لَیْسَ لَهُ مِنَ الِاسْتِطَاعَهًْ قَبْلَ الْفِعْلِ قَلِیلٌ وَ لَا کَثِیرٌ وَ لَکِنْ مَعَ الْفِعْلِ وَ التَّرْکِ کَانَ مُسْتَطِیعاً قُلْتُ فَعَلَی مَا ذَا یُعَذِّبُهُ قَالَ بِالْحُجَّهًْ الْبَالِغَهًْ وَ الْآلَهًْ الَّتِی رَکَّبَ فِیهِمْ إِنَّ اللَّهَ لَمْ یُجْبِرْ أَحَداً عَلَی مَعْصِیَتِهِ وَ لَا أَرَادَ إِرَادَهًَْ حَتْمٍ الْکُفْرَ مِنْ أَحَدٍ وَ لَکِنْ حِینَ کَفَرَ کَانَ فِی إِرَادَهًْ اللَّهِ أَنْ یَکْفُرَ وَ هُمْ فِی إِرَادَهًْ اللَّهِ وَ فِی عِلْمِهِ أَنْ لَا یَصِیرُوا إِلَی شَیْءٍ مِنَ الْخَیْرِ قُلْتُ أَرَادَ مِنْهُمْ أَنْ یَکْفُرُوا قَالَ لَیْسَ هَکَذَا أَقُولُ وَ لَکِنِّی أَقُولُ عَلِمَ أَنَّهُمْ سَیَکْفُرُونَ فَأَرَادَ الْکُفْرَ لِعِلْمِهِ فِیهِمْ وَ لَیْسَتْ هِیَ إِرَادَهًَْ حَتْمٍ إِنَّمَا هِیَ إِرَادَهًُْ اخْتِیَارٍ.
امام صادق (علیه السلام) - صالح نیلی گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «آیا بندگان از استطاعت بهره‌ای دارند»؟ حضرت به من فرمود: «زمانی‌که کار را انجام دادند استطاعت دارند به استطاعتی که خدا در آن‌ها نهاده است». عرض کردم: «آن چیست»؟ فرمود: «آلت و ابزار است مانند زناکار که چون زنا کند در زمان زنا استطاعت آن را داشته است و چون ترک زنا کند و مرتکب آن نشود استطاعت ترک زنا داشته است». سپس فرمود: «برای او پیش از عمل هیچ‌گونه استطاعتی نه کم و نه زیادش نباشد بلکه در صورت انجام‌دادن یا ترک‌کردن مستطیع است». عرض کردم: «[اگر آلت و ابزار معصیت هم از خداست] پس چرا زناکار را عذاب می‌کنند»؟ فرمود: «به سبب حجّت رسا [که عقل او و بیان پیمبران است] و ابزاری که در بندگان ترکیب کرده [و آن قدرت و اختیار ایشانست] خدا هیچ‌کس را بر نافرمانی خود مجبور نسازد و از هیچ‌کس کفر را به اراده‌ی حتمی نخواسته است ولی هنگامی‌که کافر شود [کشف می‌کنیم] که کفر او در اراده‌ی خدا بوده است [پس از آنکه دانست آن بنده به اختیار خود کفر را انتخاب می‌کند] و نیز در اراده و علم خداست که کفّار به‌سوی خیر نمی‌گرایند». عرض کردم: «خدا نسبت به ایشان اراده کرد که کافر شوند»؟! فرمود: «من چنین نمی‌گویم بلکه من می‌گویم: خدا دانست که ایشان کافر می‌شوند پس اراده‌ی کفر آن‌ها نمود برای آنچه نسبت به ایشان می‌دانست، این اراده‌ی خدا اراده حتمی نیست بلکه اراده‌ی اختیار است [اراده‌ی حتمی آنست که چه آنکه خدا کفر بنده را بداند یا اسلام او را نسبت به او اراده‌ی کفر نماید و اراده اختیار آنست که طبق اراده و اختیار بنده باشد]».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص312
نورالثقلین
1 -7
(تغابن/ 16)
الصّادق (علیه السلام) - مَا کَلَّفَ اللَّهُ الْعِبَادَ کُلْفَهًَْ فِعْلٍ وَ لَا نَهَاهُمْ عَنْ شَیْءٍ حَتَّی جَعَلَ لَهُمُ الِاسْتِطَاعَهًَْ ثُمَّ أَمَرَهُمْ وَ نَهَاهُمْ فَلَا یَکُونُ الْعَبْدُ آخِذاً وَ لَا تَارِکاً إِلَّا بِاسْتِطَاعَهًْ مُتَقَدِّمَهًْ قَبْلَ الْأَمْرِ وَ النَّهْیِ وَ قَبْلَ الْأَخْذِ وَ التَّرْکِ وَ قَبْلَ الْقَبْضِ وَ الْبَسْطِ.
امام صادق (علیه السلام) - هشام‌بن‌سالم روایت کرده، امام صادق (علیه السلام) فرمود: «خداوند زحمت هیچ کاری را بر بندگان تکلیف نکرده و آنان را از چیزی نهی ننموده، جز اینکه [ابتدا توان و] استطاعت [انجام و ترک] آن را برایشان قرار داده و سپس آنان را امر و نهی کرده است. بنده هر کاری که انجام دهد یا ترک کند، قبل از امر و نهی و قبل از انجام و ترک و قبل از خودداری و اقدام، استطاعت و توان انجام دادن یا ندادن آن را دارد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص312
التوحید، ص352/ نورالثقلین
1 -8
(تغابن/ 16)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) قَالَ: مَرَّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) بِجَمَاعَهًْ بِالْکُوفَهًْ وَ هُمْ یَخْتَصِمُونَ بِالْقَدَرِ فَقَالَ لِمُتَکَلِّمِهِمْ أَ بِاللَّهِ تَسْتَطِیعُ أَمْ مَعَ اللَّهِ أَمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ تَسْتَطِیعُ فَلَمْ یَدْرِ مَا یَرُدُّ عَلَیْهِ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) إِنْ زَعَمْتَ أَنَّکَ بِاللَّهِ تَسْتَطِیعُ فَلَیْسَ إِلَیْکَ مِنَ الْأَمْرِ شَیْءٌ وَ إِنْ زَعَمْتَ أَنَّکَ مَعَ اللَّهِ تَسْتَطِیعُ فَقَدْ زَعَمْتَ أَنَّکَ شَرِیکٌ مَعَهُ فِی مِلْکِهِ وَ إِنْ زَعَمْتَ أَنَّکَ مِنْ دُونِ اللَّهِ تَسْتَطِیعُ فَقَدِ ادَّعَیْتَ الرُّبُوبِیَّهًَْ مِنْ دُونِ اللَّهِ تَعَالَی فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَا بَلْ بِاللَّهِ أَسْتَطِیعُ فَقَالَ أَمَا إِنَّکَ لَوْ قُلْتَ غَیْرَ هَذَا لَضَرَبْتُ عُنُقَکَ.
امام علی (علیه السلام) - امام کاظم (علیه السلام) فرمود: روزی امیرالمؤمنین (علیه السلام)، از کنار عدّه¬ای در کوفه گذر می‌کردند که در حال بحث درباره قَدَر بودند. ایشان به کسی که تکلّم می¬کرد فرمود: «آیا به‌واسطه‌ی خداوند [بر انجام کارها] استطاعت داری، یا به همراه او، و یا بدون واسطه او استطاعت داری»؟ او نتوانست جوابی به ایشان دهد. اگر پنداری که به اسطه‌ی خداوند اسطاعت داری، پس چیزی از
کار در اختیار تو نیست. و اگر پنداری که به همراه خداوند می¬توانی، چنین پنداشته¬ای که با خداوند در مالکیّتش شریک هستی. و اگر پنداری که بدون وساطت خداوند مستطیع هستی، ادّعای ربوبیّت کرده¬ای و ربوبیّت را از خداوند متعال نفی کرده¬ای. او عرض کرد: «ای امیرالمؤمنین! نه، به واسطه خداوند استطاعت دارم». ایشان فرمود: «اگر چیزی غیر از این می¬گفتی، گردنت را می¬زدم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص312
بخارالءنوار، ج5، ص39/ نورالثقلین
1 -9
(تغابن/ 16)
الصّادق (علیه السلام) - الیَوْمُ الرَّابِعُ وَ العِشْرُونَ، إِنَّهُ یَوْمُ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ مَذْمُومٌ مَشُومٌ مَلْعُونٌ وُلِدَ فِیهِ فِرْعَوْنُ لَعَنَهُ اللَّهُ وَ هُوَ یَوْمٌ عَسِیرٌ نَکِدٌ فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ.
امام صادق (علیه السلام) - روز بیست‌و چهارم: که این روز، روزی شوم و بد است. فرعون در این روز زاده شده است؛ لذا در این روز نه در پی حاجتی باش و نه کاری
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص314
بحارالأنوار، ج56، ص80
1 -10
(تغابن/ 16)
السّجّاد (علیه السلام) - فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ فَإِنَّهُ لاقُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّهِ وَ لَاتُکْلَانَ إِلَّا عَلَیْهِ.
امام سجّاد (علیه السلام) - فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ که نیرویی جز به یاری او نیست، و جز بر او توکّل نشاید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص314
بحارالأنوار، ج75، ص128
1 -11
(تغابن/ 16)
الصّادق (علیه السلام) - یَا شِیعَهًَْ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) إِنَّهُ لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یَمْلِکْ نَفْسَهُ عِنْدَ الْغَضَبِ وَ لَمْ یُحْسِنْ صُحْبَهًَْ مَنْ صَحِبَهُ وَ مُرَافَقَهًَْ مَنْ رَافَقَهُ وَ مُصَالَحَهًَْ مَنْ صَالَحَهُ وَ مُخَالَفَهًَْ مَنْ خَالَفَهُ یَا شِیعَهًَْ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) اتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّهِ.
امام صادق (علیه السلام) -ای پیروان آل محمّد (علیهم السلام) از ما نیست کسی که نتواند جلو خود را در هنگام غضب بگیرد و کسی که با معاشرین خود معاشرت خوب نداشته باشد و رفاقت صحیح با رفیقان و مصالحه با صلح‌کنندگان و مخالفت با مخالفین نداشته باشد. ای شیعیان آل محمّد (علیهم السلام) اتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص314
بحارالأنوار، ج75، ص266
1 -12
(تغابن/ 16)
الهادی (علیه السلام) - دَعَا اللَّهُ الْإِنْسَانَ إِلَی اتِّبَاعِ أَمْرِهِ وَ إِلَی طَاعَتِهِ بِتَفْضِیلِهِ إِیَّاهُ بِاسْتِوَاءِ الْخَلْقِ وَ کَمَالِ النُّطْقِ وَ الْمَعْرِفَهًْ بَعْدَ أَنْ مَلَّکَهُمْ اسْتِطَاعَهًَْ مَا کَانَ تَعَبَّدَهُمْ بِهِ بِقَوْلِه‌فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ اسْمَعُوا وَ أَطِیعُوا.
امام هادی (علیه السلام) - و از این‌رو انسان را به پیروی از فرمان و طاعت خود دعوت فرمود که او را با درستی خلقت (تندرستی) و کمال نطق و [خردورزی] و شناخت بر دیگران برتری داد و به او توان و استطاعتی مرحمت کرد که بدان‌چه فرموده بندگی کند. و این گفته‌ی خداست که فرمود: فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ اسْمَعُوا وَ أَطِیعُوا اللهَ پس تا می‌توانید خدا ترس و پرهیزگار باشید و سخن حق بشنوید و اطاعت کنید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص314
تحف العقول، ص471
1 -13
(تغابن/ 16)
الصّادقین (علی‌ها السلام) - عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ وَ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علی‌ها السلام) قَالا إِنَ اللَّهَ أَرْحَمُ بِخَلْقِهِ مِنْ أَنْ یُجْبِرَ خَلْقَهُ عَلَی الذُّنُوبِ ثُمَّ یُعَذِّبَهُمْ عَلَیْهَا وَ اللَّهُ أَعَزُّ مِنْ أَنْ یُرِیدَ أَمْراً فَلَا یَکُونَ قَالَ فَسُئِلَا (علی‌ها السلام) هَلْ بَیْنَ الْجَبْرِ وَ الْقَدَرِ مَنْزِلَهًْ ثَالِثَهًْ قَالا نَعَمْ أَوْسَعُ مِمَّا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ.
امام باقر و امام صادق (علی‌ها السلام) - خداوند نسبت به مخلوقش مهربان‌تر از آن است که ایشان را مجبور بر گناه کند و سپس به جهت آن عذابشان نماید [چنانچه جبری مذهب گوید] و خدا عزیزتر از آن است که چیزی را بخواهد و نشود [چنانچه تفویضی مذهب گوید.] از آن دو حضرت سؤال شد: «مگر میان جبر و تفویض منزل سوّمی است»، فرمود: «آری منزلی است فراخ‌تر از میان آسمان تا زمین».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص314
الکافی، ج1، ص159/ نورالثقلین؛ «بتفاوت لفظی»
1 -14
(تغابن/ 16)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَمْرٍو رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَمَّنْ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ إِنَّ لِی أَهْلَ بَیْتٍ قَدَرِیَّهًْ یَقُولُونَ نَسْتَطِیعُ أَنْ نَعْمَلَ کَذَا وَ کَذَا وَ نَسْتَطِیعُ أَنْ لَا نَعْمَلَ قَالَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قُلْ لَهُ هَلْ تَسْتَطِیعُ أَنْ لَا تَذْکُرَ مَا تَکْرَهُ وَ أَنْ لَا تَنْسَی مَا تُحِبُّ فَإِنْ قَالَ لَا فَقَدْ تَرَکَ قَوْلَهُ وَ إِنْ قَالَ نَعَمْ فَلَا تُکَلِّمْهُ أَبَداً فَقَدِ ادَّعَی الرُّبُوبِیَّهًَْ.
امام صادق (علیه السلام) - عمرو نقل کرده است شخصی به امام صادق (علیه السلام) عرض کرد: «من اقوامی قَدَری مسلک دارم که معتقدند ما می¬توانیم فلان کار و فلان کار را انجام دهیم و می‌توانیم انجام ندهیم». امام صادق (علیه السلام) فرمود: «به او بگو آیا می¬توانی چیزهایی که از آن¬ها بدت می¬آید را به یاد نیاوری و چیزهایی که دوست می¬داری را فراموش نکنی؟ اگر گفت نه، دست از اعتقاد خود کشیده و اگر گفت آری، هیچ¬گاه با او سخن نگو که ادّعای ربوبیِّت کرده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص314
التوحید ص352/ نورالثقلین
1 -15
(تغابن/ 16)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ أَجْبَرَ اللَّهُ الْعِبَادَ عَلَی الْمَعَاصِی قَالَ لَا قُلْتُ فَفَوَّضَ إِلَیْهِمُ الْأَمْرَ قَالَ قَالَ لَا قَالَ قُلْتُ فَمَا ذَا قَالَ لُطْفٌ مِنْ رَبِّکَ بَیْنَ ذَلِکَ.
امام صادق (علیه السلام) - ابوطالب قمی از مردی از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است: گفتم: «آیا خدا بندگان را بر گناه مجبور ساخته»؟ فرمود: «نه»! گفتم: «پس کار را به آن‌ها واگذاشته است»؟ فرمود: «نه»، گفتم: «پس حقیقت چیست»؟ فرمود: «لطفی از پروردگارت میان این دو مطلب است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص314
الکافی، ج1، ص159/ نورالثقلین
1 -16
(تغابن/ 16)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سُئِلَ عَنِ الْجَبْرِ وَ الْقَدَرِ فَقَالَ لَا جَبْرَ وَ لَا قَدَرَ وَ لَکِنْ مَنْزِلَهًْ بَیْنَهُمَا فِیهَا الْحَقُّ الَّتِی بَیْنَهُمَا لَا یَعْلَمُهَا إِلَّا الْعَالِمُ أَوْ مَنْ عَلَّمَهَا إِیَّاهُ الْعَالِمُ.
امام صادق (علیه السلام) - از امام صادق (علیه السلام) سؤال شد: «آیا مردم در اعمال خود مجبورند یا مختار». فرمود: «نه جبر است نه اختیار، بلکه منزلی است بین این دو و حق در همان منزل است. درک این مرحله‌ی وسط تنها در خور عالم است یا کسی که عالم آن را به وی آموخته باشد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص316
الکافی، ج1، ص159/ نورالثقلین
و کسانی که از بخل و حرص خویشتن مصون بمانند رستگارانند
2 -1
(تغابن/ 16)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ قَالَ یُوقَ الشُّحَّ إِذَا اخْتَارَ النَّفَقَهًَْ فِی طَاعَهًْ اللَّهِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَمَن یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ آنگاه که انفاق در راه فرمانبرداری خداوند را برگزیند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص316
القمی، ج2، ص372/ متشابه القرآن، ج2، ص230؛ «بتفاوت» / بحارالأنوار، ج67، ص287؛ «بتفاوت» / العیاشی، ج1، ص194؛ «بتفاوت» / البرهان؛ «بتفاوت»
2 -2
(تغابن/ 16)
الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْفَضْلِ‌بْنِ‌أَبِی‌قُرَّهًَْ {مُرَّهًَْ} قَال رَأَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَطُوفُ مِنْ أَوَّلِ اللَّیْلِ إِلَی الصَّبَاحِ وَ هُوَ یَقُولُ: اللَّهُمَّ قِنِی شُحَ نَفْسِی، فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا سَمِعْتُکَ تَدْعُو بِغَیْرِ هَذَا الدُّعَاءِ، قَالَ وَ أَیُّ شَیْءٍ أَشَدُّ مِنْ شُحِّ النَّفْسِ إِنَّ اللَّهَ یَقُول: وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.
امام صادق (علیه السلام) - فضل‌بن‌ابی‌قره گوید: امام صادق (علیه السلام) را دیدم که از اوّل شب تا صبح طواف می‌کرد، درحالی‌که می‌گفت: «خداوندا! مرا از بُخل نفس خویش محفوظ بدار»! عرض کردم: «فدایت شوم! دعایی دیگر غیر از این دعا را از شما نشنیدم»! فرمود: «و چه چیز است که از بخل‌ورزیدن نفس بدتر باشد؟ خداوند می‌فرماید: وَ مَن یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئِکَ هُمُ المُفْلِحُونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص316
القمی، ج2، ص372/ نورالثقلین/ البرهان
2 -3
(تغابن/ 16)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ أدَّی الزَّکَاهًَْ فَقَدْ وَقَی شُحَّ نَفْسِهِ.
امام صادق (علیه السلام) - هرکس زکات بپردازد، از بخل و حرص خویشتن مصون بماند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص316
نورالثقلین
2 -4
(تغابن/ 16)
الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْفَضْلِ‌بْنِ‌أَبِی‌قُرَّهًَْ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) تَدْرِی مَا الشَّحِیحُ قُلْتُ هُوَ الْبَخِیلُ قَالَ الشُّحُّ أَشَدُّ مِنَ الْبُخْلِ إِنَّ الْبَخِیلَ یَبْخَلُ بِمَا فِی یَدِهِ وَ الشَّحِیحُ یَشُحُّ عَلَی مَا فِی أَیْدِی النَّاسِ وَ عَلَی مَا فِی یَدَیْهِ حَتَّی لَا یَرَی مِمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ شَیْئاً إِلَّا تَمَنَّی أَنْ یَکُونَ لَهُ بِالْحِلِّ وَ الْحَرَامِ وَ لَا یَقْنَعُ بِمَا رَزَقَهُ اللَّهُ.
امام صادق (علیه السلام) - فضل‌بن‌ابی‌قرّه گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: «می‌دانی شحیح کیست»؟ عرض کردم: «همانا بخیل است»، فرمود: «شُحّ از بخل بدتر است. بخیل نسبت به آنچه در دست دارد، بخل می‌ورزد، ولی شحیح نسبت به آنچه در دست مردم است، حرص می‌ورزد و نسبت به آنچه در دست خودش است نیز بخل می‌ورزد، تا آنجا که هرچیزی که در دست سایر مردم می‌بیند آرزوی داشتن آن از راه حلال یا حرام را می‌کند، و نسبت به آنچه خداوند به او داده است، قانع نمی‌شود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص316
الکافی، ج4، ص45/ البرهان
2 -5
(تغابن/ 16)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - لَیْسَ الْبَخِیلُ مَنْ أَدَّی الزَّکَاهًَْ الْمَفْرُوضَهًَْ مِنْ مَالِهِ وَ أَعْطَی الْبَائِنَهًَْ فِی قَوْمِهِ إِنَّمَا الْبَخِیلُ حَقُّ الْبَخِیلِ مَنْ لَمْ یُؤَدِّ الزَّکَاهًَْ الْمَفْرُوضَهًَْ مِنْ مَالِهِ وَ لَمْ یُعْطِ الْبَائِنَهًَْ فِی قَوْمِهِ وَ هُوَ یُبَذِّرُ فِیمَا سِوَی ذَلِک.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - بخیل نیست کسی که زکات واجب مالش را بدهد و نسبت به قومش بخشش کند، بلکه بخیل واقعی کسی است که زکات واجب مالش را به جای نیاورد، و نسبت به قوم خود بخشش نداشته باشد، درحالی‌که در سایر موارد تبذیر و اسراف می‌کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص316
الکافی، ج4، ص46/ البرهان؛ «انما البخیل حق البخیل… سوی ذلک» محذوف
2 -6
(تغابن/ 16)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام) أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) سَمِعَ رَجُلًا یَقُولُ إِنَ الشَّحِیحَ أَعْذَرُ مِنَ الظَّالِمِ فَقَالَ لَهُ کَذَبْتَ إِنَّ الظَّالِمَ قَدْ یَتُوبُ وَ یَسْتَغْفِرُ وَ یَرُدُّ الظُّلَامَهًَْ عَلَی أَهْلِهَا وَ الشَّحِیحُ إِذَا شَحَّ مَنَعَ الزَّکَاهًَْ وَ الصَّدَقَهًَْ وَ صِلَهًَْ الرَّحِمِ وَ قِرَی الضَّیْفِ وَ النَّفَقَهًَْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ أَبْوَابَ الْبِرِّ وَ حَرَامٌ عَلَی الْجَنَّهًْ أَنْ یَدْخُلَهَا شَحِیحٌ.
امام علی (علیه السلام) - امام صادق (علیه السلام) از پدرانش نقل کرده است: امیرالمؤمنین (علیه السلام) از مردی شنید که می‌گفت: «بخیل از ظالم معذورتر است». فرمود: «اشتباه می‌کنی، ظالم ممکن است توبه کند و استغفار کند و آن چیز غصبی که با ستم گرفته است به صاحبش بازگرداند، ولی بخیل اگر بخل بورزد، از زکات و صدقه و صله رحم و اکرام مهمان و انفاق در راه خدا و سایر موارد نیکی، امتناع می‌ورزد. بر بهشت حرام است که بخیلی وارد آن شود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص316
وسایل الشعه، ج9، ص35/ البرهان
2 -7
(تغابن/ 16)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِذَا لَمْ یَکُنْ لِلَّهِ فِی عَبْدٍ حَاجَهًْ ابْتَلَاهُ بِالْبُخْلِ.
امام علی (علیه السلام) - اگر برای خداوند در بنده‌ای حاجتی نباشد (خیری در او نبیند)، او را به بخل مبتلا می‌کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص318
الکافی، ج4، ص44/ البرهان
2 -8
(تغابن/ 16)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَیُّ دَاءٍ أَدْوَأُ مِنَ الْبُخْلِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - و کدام بیماری از بخل بدتر است؟!
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص318
بحارالأنوار، ج22، ص130/ البرهان
2 -9
(تغابن/ 16)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا مَحَقَ الْإِسْلَامَ مَحْقَ الشُّحِ شَیْءٌ ثُمَّ قَالَ إِنَّ لِهَذَا الشُّحِّ دَبِیباً کَدَبِیبِ النَّمْلِ وَ شُعَباً کَشُعَبِ الشِّرَکِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام صادق (علیه السلام) از پدرانش نقل کرده است: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هیچ‌چیز همانند بخل، اسلام را نابود نکرد». سپس فرمود: «بخل همچون راه رفتن مورچه است [که بی‌سر و صدا و آرام در انسان راه پیدا می‌کند)] و چون شرک شاخه‌ها دارد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص318
الکافی، ج4، ص45/ البرهان
2 -10
(تغابن/ 16)
الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ الْبَخِیلَ مَنْ کَسَبَ مَالًا مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ وَ أَنْفَقَهُ فِی غَیْرِ حَقِّه.
امام صادق (علیه السلام) - بخیل کسی است که مالش را از غیر راه حلال کسب کند و در غیر از راهی که شایسته آن است، انفاق کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص318
تحف العقول، ص372/ البرهان
2 -11
(تغابن/ 16)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - {فِیمَا} سَأَلَ عَلِیٌّ (علیه السلام) ابْنَهُ الْحَسَنَ (علیه السلام) أَنْ قَالَ لَهُ: مَا الشُّحُّ؟ قَالَ: الشُّحُّ أَنْ تَرَی مَا فِی یَدَیْکَ شَرَفاً وَ مَا أَنْفَقْتَهُ تَلَفاً.
امام علی (علیه السلام) - یکی از پرسش¬هایی که امام حسن (علیه السلام) از امام علی (علیه السلام) پرسید: «شُحّ چیست»؟ فرمود: «شُحّ آن است که آنچه در دستان توست، شرف (آبرو) پنداری، و آنچه را که انفاق کردی، تباه بدانی».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص318
البرهان
2 -12
(تغابن/ 16)
الصّادق (علیه السلام) - إِنَّمَا الشَّحِیحُ مَنْ مَنَعَ حَقَ اللَّهِ وَ أَنْفَقَ فِی غَیْرِ حَقِّ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ.
امام صادق (علیه السلام) - شحیح کسی است که از انفاق‌کردن مال خویش در حقّ الله امتناع ورزد و آن را در غیر از حقّ الله انفاق کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص318
معانی الأخبار، ص246/ البرهان
2 -13
(تغابن/ 16)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - الْبَخِیلُ مَنْ ذُکِرْتُ عِنْدَهُ فَلَمْ یُصَلِ عَلَیَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - بخیل واقعی کسی است که در حضور او نام من ذکر شود و بر من درود نفرستد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص318
مکارم الأخلاق، ص312/ البرهان
آیه إِنْ تُقْرِضُوا اللهَ قَرْضاً حَسَناً یُضاعِفْهُ لَکُمْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَ اللهُ شَکُورٌ حَلِیمٌ [17]
اگر به خدا قرض الحسنه دهید [و در راه او انفاق كنيد]، آن را برای شما مضاعف می‌سازد و شما را می‌بخشد؛ و خداوند قدردان و دارای حلم است.
آیه عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ [18]
او دانای پنهان و آشکار و توانا و حکیم است.
1
(تغابن/ 18)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَبَادِرُوا إِلَی مَا فَرَضَهُ اللَّهُ فَإِنَّهُ آتَاکُمُ الْمَالَ فَرْضاً وَ سَأَلَکُمْ مِنْهُ قَلِیلًا قَرْضاً فَقَالَ فِی کِتَابِهِ الذِّکْرِ الْحَکِیمِ إِنْ تُقْرِضُوا اللهَ قَرْضاً حَسَناً یُضاعِفْهُ لَکُمْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَ اللهُ شَکُورٌ حَلِیمٌ.
امیرالمؤمنین (علیه السلام) - بشتابید به‌سوی آنچه خداوند واجب نموده است؛ چون او اموال را به‌صورت حتمی به شما داد و اندکی از آن را از شما قرض خواست و در کتابش که یادآور و حکیم است فرمود: إِنْ تُقْرِضُوا اللهَ قَرْضاً حَسَناً یُضاعِفْهُ لَکُمْ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَ اللهُ شَکُورٌ حَلِیمٌ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص318
المصباح للکفعمی، ص714
2
(تغابن/ 18)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً قَالَ ذَاکَ فِی صِلَهًْ الرَّحِمِ وَ الرَّحِمُ رَحِمُ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) خَاصَّهًْ.
امام صادق (علیه السلام) - مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً این مربوط به صله رحم است و رحم فقط خویشاوندان آل محمّد (علیهم السلام) هستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص318
بحارالأنوار، ج24، ص279
مطالب مرتبط
