تفسیر روایی سوره حدید

تفسیر روایی سوره حدید فضیلت 1 (حدید/ مقدمه) الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ الْعِرْبَاضِ‌بْنِ‌سَارِیَهًَْ قَالَ: إِنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) کَانَ یَقْرَأُ الْمُسَبَّحَاتِ قَبْلَ أَنْ یَرْقُد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عرباض‌بن‌ساریه گوید: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) همیشه قبل از اینکه بخوابد مسبّحات (سوره‌هایی که با سبّح لله و یسبّح لله آغاز می‌شود یعنی سوره‌های: حدید، حشر، صفّ، جمعه و تغابن) را می‌خواند. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص530 مستدرک الوسایل، ج4، ص289

سوره حدید

فضیلت

1 (حدید/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ الْعِرْبَاضِ‌بْنِ‌سَارِیَهًَْ قَالَ: إِنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) کَانَ یَقْرَأُ الْمُسَبَّحَاتِ قَبْلَ أَنْ یَرْقُد.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عرباض‌بن‌ساریه گوید: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) همیشه قبل از اینکه بخوابد مسبّحات (سوره‌هایی که با سبّح لله و یسبّح لله آغاز می‌شود یعنی سوره‌های: حدید، حشر، صفّ، جمعه و تغابن) را می‌خواند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص530 مستدرک الوسایل، ج4، ص289

ثواب قرائت

1 (حدید/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الْحَدِیدِ وَ الْمُجَادَلَةِ فِی صَلَاهًٍْ فَرِیضَهًٍْ أَدْمَنَهَا لَمْ یُعَذِّبْهُ اللَّهُ حَتَّی یَمُوتَ أَبَداً وَ لَا یَرَی فِی نَفْسِهِ وَ لَا أَهْلِهِ سُوءاً أَبَداً وَ لَا خَصَاصَهًًْ فِی بَدَنِهِ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - هرکس سوره‌ی حدید و مجادله را در نماز واجب، به طور پیوسته بخواند، خداوند او را دچار عذاب نخواهد ساخت تا آنکه برای همیشه به خواب رود و هیچ وقت در وجود خودش و خانواده‌اش بدی نخواهد دید و در بدنش نیز هیچ مریضی نخواهد یافت.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص530 ثواب الأعمال، ص117/ نورالثقلین/ البرهان

2 (حدید/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ مَنْ أَدْمَنَ قِرَائَتَهَا وَ کَانَ مُقَیَّداً مَغْلُولاً مَسْجُوناً سَهَّلَ اللَّهُ خُرُوجَهُ وَ لَوْ کَانَ مَا کَانَ مِنَ الْجِنَایَاتِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، حقّی بر خداوند است که او را از عذابش در امان بدارد و در بهشت خود به او نعمت دهد، و هرکس به خواندن آن عادت کند هرچند که در بند و زنجیر و زندانی باشد، خداوند خروج او را از زندان آسان می‌نماید، هرچند که مرتکب جنایت‌های زیادی شده باشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص530 البرهان

3 (حدید/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الْحَدِیدِ کُتِبَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس سوره‌ی حدید را بخواند جزء کسانی که به خدا و رسولش ایمان آوردند خواهد بود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص530 مستدرک الوسایل، ج4، ص351/ نورالثقلین

4 (حدید/ مقدمه)

الباقر (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ الْمُسَبِّحَاتِ کُلَّهَا قَبْلَ أَنْ یَنَامَ لَمْ یَمُتْ حَتَّی یُدْرِکَ الْقَائِمَ وَ إِنْ مَاتَ کَانَ فِی جِوَارِ مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله).

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) - هرکس مسبّحات را قبل از خواب بخواند، نمی‌میرد، مگر این که امام قائم (را می‌بیند و اگر بمیرد در جوار رسول خدا (صلی الله علیه و آله) خواهد بود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص530 الکافی، ج2، ص620/ نورالثقلین/ البرهان

5 (حدید/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ کَتَبَهَا وَ عَلَّقَهَا عَلَیْهِ وَ هُوَ فِی الْحَرْبِ لَمْ یُصِبْهُ سَهْمٌ وَ لَا حَدِیدٌ وَ کَانَ قَوِیَّ الْقَلْبِ فِی طَلَبِ الْقِتَالِ وَ إِنْ قُرِئَتْ عَلَی مَوْضِعٍ فِیهِ حَدِیدٌ خَرَجَ مِنْ وَقْتِهِ مِنْ غَیْرِ أَلَمٍ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس آن را بنویسد و بر خود آویزان نماید، اگر در حالت جنگ باشد، هیچ تیر و هیچ آهنی بر او آسیب نمی‌رساند و در جنگ شجاع خواهد بود و اگر در جایی از بدن که آهن در آن فرو رفته است، خوانده شود، فوراً و بدون هیچ دردی از بدنش خارج خواهد شد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص530 البرهان

آیه سَبَّحَ لِلهِ ما فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ [1]

 

آنچه در آسمان‌ها و زمین است برای خدا تسبیح می‌گویند؛ و او توانا و حکیم است.

 

1 (حدید/ 1)

السّجّاد (علیه السلام) - سُئِلَ عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) عَنِ التَّوْحِیدِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ عَلِمَ أَنَّهُ یَکُونُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ أَقْوَامٌ مُتَعَمِّقُونَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ وَ الْآیَاتِ مِنْ سُورَهًِْ الْحَدِیدِ إِلَی قَوْلِهِ وَ هُوَ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ فَمَنْ رَامَ وَرَاءَ ذَلِکَ فَقَدْ هَلَکَ.

 

امام سجّاد (علیه السلام) - از امام سجّاد (علیه السلام) درباره‌ی توحید، پرسش شد، فرمود: خدای عزّوجلّ می‌دانست که در آخرالزّمان مردمی محقّق و موشکاف به دنیا می‌آیند، از این رو سوره: قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ و آیات سوره‌ی حدید را که آخرش وَ هُوَ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ است نازل فرمود، پس هرکه برای خداشناسی غیر از این جوید، هلاک است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص532 الکافی، ج1، ص91/ نورالثقلین

2 (حدید/ 1)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - سَبَّحَ لِلهِ ما فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ قَالَ هُوَ قَوْلُه أُعْطِیتُ جَوَامِعَ الْکَلَام.

 

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - سَبَّحَ لِلهِ ما فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ جوامع الحکم (بهترین و جامع‌ترین کلمات) به من داده شده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص532 نورالثقلین/ البرهان؛ «الکلم» بدل «الکلام»

3 (حدید/ 1)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَدْعُوَ اللَّهَ تَعَالَی بِاسْمِهِ الْأَعْظَمِ فَیُسْتَجَابَ لَکَ فَاقْرَأْ مِنْ أَوَّلِ سُورَهًِْ الْحَدِیدِ إِلَی قَوْلِهِ وَ هُوَ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُور.

 

امام علی (علیه السلام) - هرگاه خواستی خداوند را به اسم اعظمش بخوانی و اجابت شوی، سوره‌ی حدید را از اوّل تا هُوَ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُور بخوان.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص532 بحارالأنوار، ج90، ص230

آیه لَهُ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ یُحْیی وَ یُمیتُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدیرٌ [2]

 

مالکیّت و حاکمیّت آسمان‌ها و زمین از آنِ اوست؛ زنده می‌کند و می‌میراند؛ و او بر هر چیز تواناست.

 

1 (حدید/ 2)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - کَلِمَاتٌ مَنْ قَالَهُنَّ عِنْدَ وَفَاتِهِ دَخَلَ الْجَنَّهًَْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَلِیمُ الْکَرِیمُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ تَبارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ.

 

امام علی (علیه السلام) - هرکس هنگام مرگش این کلمات: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ الْحَلِیمُ الْکَرِیم و سه مرتبه: الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ و سه مرتبه: تَبارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیر را بگوید، وارد بهشت می‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص532 بحارالأنوار، ج89، ص316

2 -1 (حدید/ 2)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَالَ حِینَ یَدْخُلُ السُّوقَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ أُعْطِیَ مِنَ الْأَجْرِ بِعَدَدِ مَا خَلَقَ اللَّهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - اگر کسی هنگام ورود به بازار بگوید: «سبحان الله، الحمد الله، لا اله الّا الله وحده لا شریک له، له الملک، و له الحمد، یحیی و یمیت، و هو حیّ لا یموت، بیده الخیر، و هو علی کلّ شیء قدیر، خدا روز قیامت به اندازه‌ی همه‌ی آفریده‌ها به او پاداش می‌دهد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص532 بحارالأنوار، ج90، ص174

آیه هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ وَ هُوَ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلیمٌ [3]

 

اوست اوّل و آخر و پیدا و پنهان؛ و او به هر چیز داناست.

 

1 (حدید/ 3)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) لَقَدْ أَسْرَی بِی رَبِّی فَأَوْحَی إِلَیَّ مِنْ وَرَاءِ الْحِجَابِ مَا أَوْحَی وَ کَلَّمَنِی فَکَانَ مِمَّا کَلَّمَنِی أَنْ قَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) عَلِیٌّ (علیه السلام) الْأَوَّلُ وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنُ وَ هُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ فَقَالَ یَا رَبِّ أَ لَیْسَ ذَلِکَ أَنْتَ قَالَ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنِّی أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا الْأَوَّلُ وَ لَا شَیْءَ قَبْلِی وَ أَنَا الْآخِرُ فَلَا شَیْءَ بَعْدِی وَ أَنَا الظَّاهِرُ فَلَا شَیْءَ فَوْقِی وَ أَنَا الْبَاطِنُ فَلَا شَیْءَ تَحْتِی وَ أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) عَلِیٌّ (علیه السلام) الْأَوَّلُ أَوَّلُ مَنْ أَخَذَ مِیثَاقِی مِنَ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) عَلِیٌّ (علیه السلام) الْآخِرُ آخِرُ مَنْ أَقْبِضُ رُوحَهُ مِنَ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) وَ هُوَ الدَّابَّهًُْ الَّتِی تُکَلِّمُهُمْ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) عَلِیٌّ (علیه السلام) الظَّاهِرُ أُظْهِرُ عَلَیْهِ جَمِیعَ مَا أَوْصَیْتُهُ إِلَیْکَ لَیْسَ لَکَ أَنْ تَکْتُمَ مِنْهُ شَیْئاً یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) عَلِیٌّ (علیه السلام) الْبَاطِنُ أَبْطَنْتُهُ سِرِّیَ الَّذِی أَسْرَرْتُهُ إِلَیْکَ فَلَیْسَ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَکَ سِرٌّ أَزْوِیهِ عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) مَا خَلَقْتُ مِنْ حَلَالٍ أَوْ حَرَامٍ إِلَّا وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) عَلِیمٌ بِهِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام صادق (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «پروردگارم مرا شبانه به معراج برد و آنچه را باید وحی می‌کرد از پسِ پرده و حجاب به من وحی فرمود و با من سخن گفت. از جمله مطالبی که با من سخن گفت این بود که فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! علی (علیه السلام) اوّل، علی (علیه السلام) آخر، ظاهر و باطن است و او به هر چیز داناست». پیامبر (صلی الله علیه و آله) عرضه داشت: «پروردگارا! آیا تو نیستی که چنین صفاتی داری»؟! خداوند فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! من خدایی هستم که جز من، معبودی نیست…‌ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! همانا! من خدایی هستم که جز من معبودی نیست، منم اوّل و چیزی قبل از من نیست و منم آخر و چیزی بعد از من نیست، منم ظاهر و چیزی آشکارتر از من نیست و منم باطن و چیزی پوشیده‌تر از من نیست، و من خدایی هستم که جز من، معبودی نیست و به هر چیزی دانا هستم؛ ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! علی (علیه السلام) اوّل است؛ اوّلین کسی که در میان امامان (علیهم السلام) پیمان مرا پذیرفت؛ ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! علی (علیه السلام) آخر است، آخرین کسی که در میان امامان (علیهم السلام) روحش را خواهم گرفت و او جنبنده‌ای است که [در آستانه‌ی رستاخیز] با مردم سخن خواهد گفت؛ ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! علی (علیه السلام) ظاهر است [یعنی] تمام آنچه به تو سفارش کرده‌ام بر او آشکار خواهم نمود و تو حق نداری چیزی را از او پنهان بداری؛ ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! علی (علیه السلام) باطن است [یعنی] آن سرّ خویش که نزد تو به راز نهادم را نزد او پنهان داشتم، پس میان من و تو سرّی وجود ندارد که بخواهم آن را از علی (علیه السلام) دریغ بدارم؛ حلال یا حرامی نیافریدم مگر اینکه علی (علیه السلام) به آن آگاه است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص532 بحارالأنوار، ج40، ص38/ بحارالأنوار، ج91، ص180؛ «یا محمد انی انا الله… بکل شی علیم» محذوف

2 (حدید/ 3)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - هُوَ الْأَوَّلُ قَالَ قَبْلَ کُلِّ شَیْءٍ وَ الْآخِر قَالَ یَبْقَی بَعْدَ کُلِّ شَیْءٍ.

 

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - هُو الأَول یعنی قبل از هر چیزی و الآخِرُ یعنی پس از هر چیزی باقی می‌ماند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص534 القمی، ج2، ص350/ البرهان

3 (حدید/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - سَبَقَ الْأَوْقَاتَ کَوْنُهُ وَ الْعَدَمَ وُجُودُهُ وَ الِابْتِدَاءَ أَزَلُهُ بِتَشْعِیرِهِ الْمَشَاعِرَ عُرِفَ أَنْ لَا مَشْعَرَ لَهُ.

 

امام علی (علیه السلام) - هستی او از زمان‌ها و وجود او از نیستی و همیشگی او از اول پیشی گرفته، هویدا است نه به تأویل مباشرت که با کسی روبرو شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص534 الکافی، ج1، ص139

4 (حدید/ 3)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنْ أَبِی زُمَیْلٍ قَالَ: سَأَلْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) عَمَّا یَجِدُ الْإِنْسَانُ فِی صَدْرِهِ مِنَ الشَّکِّ فَقَالَ مَا نَجَا مِنْ ذَلِکَ أَحَدٌ وَ قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ فَإِنْ کُنْتَ فِی شَکٍّ إِذَا وَجَدْتَ ذَلِکَ فَقُلْ هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ وَ هُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ابی زمیل گوید: از ابن‌عباس (رحمة الله علیه) در مورد شک­هایی که انسان در سینه‌ی خود احساس می­کند پرسیدم. جواب داد: «کسی از آن نجات نیافت و خداوند نازل کرده است: فَإِنْ کُنْتَ فِی شَکٍّ؛ اگر در شک بودی هرگاه چنین احساسی داشتی بگو: هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ وَ هُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص534 بحارالأنوار، ج92، ص137

ولایت

1 (حدید/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - مَعَاشِرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُسْلِمِینَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَثْنَی عَلَی نَفْسِهِ فَقَالَ هُوَ الْأَوَّلُ یَعْنِی قَبْلَ کُلِّ شَیْءٍ وَ الْآخِرُ یَعْنِی بَعْدَ کُلِّ شَیْءٍ وَ الظَّاهِرُ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ وَ الْباطِنُ لِکُلِّ شَیْءٍ سَوَاءٌ عِلْمُهُ عَلَیْهِ سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی فَأَنَا الْأَوَّلُ وَ أَنَا الْآخِرُ إِلَی آخِرِ کَلَامِه أَنَا الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنُ وَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیْم.

 

امام علی (علیه السلام) -‌ای مؤمنین و مسلمان‌ها خدای عزّوجلّ خود را ستوده و ثنا گفته و فرموده است که او اوّل است یعنی پیش از هر چیز و آخر است یعنی بعد از هر چیز و بر هر چیز ظاهر است و بر هر چیز باطن و علم او بر هر چیز یکسان است (ظاهراً مراد این است که علم خدا نسبت به تمام اشیاء از ظواهر و بواطن یکسان است و علم او نسبت به فرد فرد از نظر کمی و زیادی فرق نمی‌کند). سپس فرمود اکنون از من بپرسید پیش از آنکه مرا از دست دهید منم اوّل و منم آخر… منم اوّل و آخر و ظاهر و باطن و به هر چیز عالم و دانا.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص534 بحارالأنوار، ج39، ص348/ المناقب، ج2، ص386؛ «انا الاول و الاخر… الی آخر» محذوف

2 (حدید/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَّ امیرالمؤمنین (علیه السلام) کَانَ قَاعِداً فِی الْمَسْجِدِ وَ عِنْدَهُ جَمَاعَهًٌْ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَالُوا لَهُ حَدِّثْنَا یَا امیرالمؤمنین (علیه السلام) فَقَالَ لَهُمْ وَیْحَکُمْ إِنَّ کَلَامِی صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لَا یَعْقِلُهُ إِلَّا الْعَالِمُونَ قَالُوا لَا بُدَّ مِنْ أَنْ تُحَدِّثَنَا قَالَ قُومُوا بِنَا فَدَخَلَ الدَّارَ فَقَالَ أَنَا الذیأَنَا الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ فَغَضِبُوا وَ قَالُوا کَفَرَ وَ قَامُوا فَقَالَ (علیه السلام) علِیٌّ (علیه السلام) لِلْبَابِ یَا بَابُ اسْتَمْسِکْ عَلَیْهِمْ فَاسْتَمْسَکَ عَلَیْهِمُ الْبَابُ فَقَالَ أَ لَمْ أَقُلْ لَکُمْ إِنَّ کَلَامِی صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لَا یَعْقِلُهُ إِلَّا الْعَالِمُونَ تَعَالَوْا أُفَسِّرْ لَکُمْ أَمَّا قَوْلِی أَنَا الَّذِی عَلَوْتُ فَقَهَرْتُ فَأَنَا الَّذِی عَلَوْتُکُمْ بِهَذَا السَّیْفِ فَقَهَرْتُکُمْ حَتَّی آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ رَسُولِه (صلی الله علیه و آله) أَمَّا قَوْلِی أَنَا الْأَوَّلُ فَأَنَا أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ أَسْلَمَ وَ أَمَّا قَوْلِی أَنَا الْآخِرُ فَأَنَا آخِرُ مَنْ سَجَّی عَلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) ثَوْبَهُ وَ دَفَنَهُ وَ أَمَّا قَوْلِی أَنَا الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنُ فَأَنَا عِنْدِی عِلْمُ الظَّاهِرِ وَ الْبَاطِنِ قَالُوا فَرَّجْتَ عَنَّا فَرَّجَ اللَّهُ عَنْکَ.

 

امام علی (علیه السلام) - روزی امیرمؤمنان (علیه السلام) در مسجد نشسته بود و گروهی از یاران ایشان، نزد حضرت بودند. به حضرت عرض کردند: «ای امیرالمؤمنین (علیه السلام) سخنی برایمان بگو»! حضرت فرمود: «وای بر شما! سخنِ من سخت و [تحمّل آن] دشوار است و جز دانایان، آن را درک نمی‌کنند». عرض کردند: «حتماً باید برایمان سخن بگویی». امام (علیه السلام) فرمود: «همراه من بیایید» و خود، داخل خانه شد و سپس فرمود: … منم اوّل و آخر و ظاهر و باطن. (با شنیدن این سخنان) یارانِ حضرت خشمگین شده و گفتند: «علی (علیه السلام) کافر گشته است و برخاستند [که بروند]؛ علی (علیه السلام) خطاب به درب خانه فرمود: «از رفتن ایشان جلوگیری کن». درب خانه نیز مانع رفتن آن‌ها شد. حضرت فرمود: «مگر به شما نگفتم سخنِ من سخت و [تحمّل آن] دشوار است و جز دانایان، آن را درک نمی‌کنند؟ بیایید تا [آنچه گفتم] برایتان توضیح دهم؛ امّا اینکه گفتم منم آن که برتری و تسلّط یافتم [منظورم این است که] من آن کسی هستم که با این شمشیر بر شما برتری یافته و مسلّط شدم تا اینکه به خدا و رسولش ایمان آوردید… امّا اینکه گفتم منم اوّل [منظورم این است که] من اوّلین کسی هستم که به خداوند ایمان آورده و مسلمان شدم؛ امّا اینکه گفتم منم آخر [منظورم این است که] من آخرین کسی هستم که [جنازه مطهّرِ] پیامبر (صلی الله علیه و آله) را با پیراهنش پوشانده و به خاک سپردم؛ امّا اینکه گفتم منم ظاهر و باطن (منظورم این است که) دانشِ ظاهر و باطن در اختیار من است». آن افراد گفتند: «اندوه ما را برطرف نمودی، خداوند نیز اندوه تو را برطرف کند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص536 بحارالأنوار، ج42، ص189

3 (حدید/ 3)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ عَلِیٌّ لِلشَّمْسِ السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا خَلْقَ اللَّهِ الْجَدِیدَ بَعْدَ أَنْ هَمْهَمَ هَمْهَمَهًًْ تَزَلْزَلَتْ مِنْهَا الْبَقِیعُ فَأَجَابَتْهُ الشَّمْسُ وَ قَالَتْ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا أَخَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ وَصِیَّهُ أَشْهَدُ أَنَّکَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْبَاطِنُ وَ أَنَّکَ عَبْدُ اللَّهِ وَ أَخُو رسول الله (صلی الله علیه و آله) حَقّاً… قَالُوا یَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) أَنَّکَ أَخْبَرْتَنَا بِأَنْ اللَّهَ هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ فِی کِتَابِهِ الْمُنْزَلِ عَلَیْکَ فَقَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَیْحَکُمْ وَ أَنَّی لَکُمْ بِعِلْمِ مَا قَالَتْ لَهُ الشَّمْسُ أَمَّا قَوْلُهَا إِنَّکَ الْأَوَّلُ فَصَدَقَتْ إِنَّهُ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ مِمَّنْ دَعَوْتُهُ إِلَی الْإِیمَانِ مِنَ الرِّجَالِ وَ خَدِیجَهًُْ مِنَ النِّسَاءِ وَ أَمَّا قَوْلُهَا الْآخِرُ فَإِنَّهُ آخِرُ الْأَوْصِیَاءِ وَ أَنَا خَاتَمُ الانبیاء (علیهم السلام) وَ خَاتَمُ الرُّسُلِ وَ أَمَّا قَوْلُهَا الظَّاهِرُ فَإِنَّهُ ظَهَرَ عَلَی کُلِّ مَا أَعْطَانِیَ اللَّهُ مِنْ عِلْمِهِ فَمَا عَلِمَهُ مَعِی غَیْرُهُ وَ لَا یَعْلَمُهُ بَعْدِی سِوَاهُ وَ مَنِ ارْتَضَاهُ لِسِرِّهِ مِنْ وُلْدِهِ وَ أَمَّا قَوْلُهَا الْبَاطِنُ فَهُوَ وَ اللَّهِ الْبَاطِنُ عَلَی الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ سَائِرِ الْکُتُبِ الْمُنْزَلَهًِْ عَلَی النَّبِیِّینَ (علیهم السلام) وَ الْمُرْسَلِینَ (علیهم السلام) وَ مَا زَادَنِیَ اللَّهُ تَعَالَی مِنْ عِلْمِ مَا لَمْ یَعْلَمُوهُ وَ فَضْلِ مَا لَمْ یُعْطَوْهُ فَمَا ذَا تُنْکِرُونَ فَقَالُوا بِأَجْمَعِهِمْ نَحْنُ نَسْتَغْفِرُ اللَّهَ یَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) لَوْ عَلِمْنَا مَا تَعْلَمُ لَسَقَطَ الْإِقْرَارُ بِالْفَضْلِ لَکَ وَ لِعَلِیٍّ فَاسْتَغْفِرِ اللَّهَ لَنَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَسْتَغْفَرْتَ لَهُمْ أَمْ لَمْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ لَنْ یَغْفِرَ اللهُ لَهُمْ إِنَّ اللهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقِینَ وَ هَذَا فِی سُورَهًِْ الْمُنَافِقِینَ فَهَذَا مِنْ دَلَائِلِهِ (علیه السلام).

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - علی (علیه السلام) خورشید را مورد خطاب قرار داده و فرمود: «السلام علیک یا خلق الله الجدید» در این لحظه خداوند متعال خورشید را به سخن آورده به‌طوری‌که به زبان عربی فصیح گفت: سلام بر تو‌ای برادر و وصیّ رسول خدا؛ گواهی می­دهم که اوّل و آخر و ظاهر و باطن تویی، و تو بنده خدا و برادر راستین رسول او هستی… گفتند: «بلی‌ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! زیرا شما خود ما را در کتابی که بر شما نازل گشته آگاه کردید که اوّل و آخر و ظاهر و باطن خداست». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «وای بر شما! شما از کجا می­دانید مفهوم سخنان خورشید چیست؟ منظور خورشید از «إنّک الأوّل» آن است که شهادت داده علی اوّلین کسی است که از میان مردان به رسول خدا ایمان آورده است. و خدیجه اولین زنی است که به پیامبر (صلی الله علیه و آله) ایمان آورد امّا منظورش از «الآخِر» آن است که علی آخر اوصیاست چون من خاتم پیامبرانم؛ امّا مقصودش از «الظاهر» آن است که او بر تمام دانشی که خداوند به من عطا فرموده آگاهی یافته است. و غیر از من این دانش به کسی جز علی داده نشده و او نیز آن را به هرکدام از فرزندانش که بخواهد منتقل خواهد کرد. امّا منظورش از «الباطن» آن است که به خدا سوگند او بر علم اولین و آخرین واقف است و همچنین تمام کتاب­هایی که بر پیامبران نازل گردیده است. و آنچه را که خداوند از علم به من آموخته بر شما پوشیده است و فضیلتی که به من داده به شما نداده است. شما چه چیزی را انکار می­کنید»؟! پس جملگی باهم گفتند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! ما از خدا طلب آمرزش می‌کنیم، اگر آنچه را که شما می­دانید ما هم می­دانستیم، هرگز از اقرار به منزلت شما و علی روی‌گردان نمی­شدیم. شما نیز از خدا برای ما طلب آمرزش کنید. سپس خداوند آیه: سَواءٌ عَلَیهِم أَستَغفَرتَ لَهُم أَم لَم تَستَغفِر لَهُم لَن یَغفِرَ اللهُ لَهُم إنَّ اللهَ لا یَهدی القَومَ الفاسِقیِنَ را نازل کرد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص536 بحارالأنوار، ج35، ص278/ البرهان؛ «بتفاوت»

4 (حدید/ 3)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ سُلَیْمِ‌بْنِ‌قَیْسٍ الْهِلَالِیِّ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَاذَرٍّ (رحمة الله علیه) جُنْدَبَ بْنَ جُنَادَهًَْ الْغِفَارِیَّ قَالَ رَأَیْتُ السَّیِّدَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) وَ قَدْ قَالَ لِامیرالمؤمنین (علیه السلام) ذَاتَ لَیْلَهًٍْ إِذَا کَانَ غَداً اقْصِدْ إِلَی جِبَالِ الْبَقِیعِ وَ قِفْ عَلَی نَشَزٍ مِنَ الْأَرْضِ فَإِذَا بَزَغَتِ الشَّمْسُ فَسَلِّمْ عَلَیْهَا… قَالَ (علیه السلام) السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا خَلْقَ اللَّهِ الْجَدِیدَ الْمُطِیعَ لَهُ فَسَمِعُوا دَوِیّاً مِنَ السَّمَاءِ وَ جَوَابَ قَائِلٍ یَقُولُ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا أَوَّلُ یَا آخِرُ یَا ظَاهِرُ یَا بَاطِنُ یَا مَنْ هُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ فَلَمَّا سَمِعَ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ وَ الْمُهَاجِرُونَ وَ الْأَنْصَارُ کَلَامَ الشَّمْسِ صَعِقُوا ثُمَّ أَفَاقُوا بَعْدَ سَاعَاتِهِمْ وَ قَدِ انْصَرَفَ امیرالمؤمنین (علیه السلام) عَنِ الْمَکَانِ فَوَافَوْا رسول الله (صلی الله علیه و آله) مَعَ الْجَمَاعَهًِْ وَ قَالُوا أَنْتَ تَقُولُ إِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) بَشَرٌ مِثْلُنَا وَ قَدْ خَاطَبَتْهُ الشَّمْسُ بِمَا خَاطَبَ بِهِ الْبَارِئُ نَفْسَهُ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ مَا سَمِعْتُمُوهُ مِنْهَا فَقَالُوا سَمِعْنَاهَا تَقُولُ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَوَّلُ قَالَ صَدَقَتْ هُوَ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِی فَقَالُوا سَمِعْنَاهَا تَقُولُ یَا آخِرُ قَالَ صَدَقَتْ هُوَ آخِرُ النَّاسِ عَهْداً بِی یُغَسِّلُنِی وَ یُکَفِّنُنِی وَ یُدْخِلُنِی قَبْرِی فَقَالُوا سَمِعْنَاهَا تَقُولُ یَا ظَاهِرُ قَالَ صَدَقَتْ بَطْنُ سِرِّی کُلِّهِ لَهُ قَالُوا سَمِعْنَاهَا تَقُولُ یَا مَنْ هُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ قَالَ صَدَقَتْ هُوَ الْعَالِمُ بِالْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ الْفَرَائِضِ وَ السُّنَنِ وَ مَا شَاکَلَ ذَلِکَ فَقَامُوا کُلُّهُمْ وَ قَالُوا لَقَدْ أَوْقَعَنَا مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) فِی طَخْیَاءَ وَ خَرَجُوا مِنْ بَابِ الْمَسْجِدِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - سلیم‌بن‌قیس هلالی گوید: از ابوذر شنیدم که می‌گفت: آقایم محمّد (صلی الله علیه و آله) را دیدم که شبی به امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: فردا به کوه‌های بقیع برو و بر مکان بلندی از زمین بایست. وقتی خورشید طلوع کرد بر آن سلام کن… گفت: «سلام بر تو‌ای اوّل، و‌ای آخر، و‌ای ظاهر، و‌ای باطن، و‌ای کسی که به هر چیزی عالم هستی! وقتی ابو بکر و عمر و مهاجرین و انصار سخن خورشید را شنیدند از هوش رفتند. آنان بعد از چند ساعت بهوش آمدند در حالی که امیر المؤمنین (علیه السلام) از آن مکان رفته بود! همگی خود را به حضور پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسانیدند و عرض کردند: شما می‌گویی علی بشری مثل ما است. خورشید او را با سخنانی مخاطب قرار داد که خداوند خود را با آن مخاطب قرار داده است! پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «از او چه شنیدید»؟ گفتند: از خورشید شنیدیم که می‌گفت: «سلام بر تو‌ای اوّل»! فرمود: «راست گفته است، او اوّل کسی است که به من ایمان آورده است». گفتند: «از خورشید شنیدیم که می‌گفت: «ای آخر»! فرمود: «راست گفته است، او آخرین کسی است که با من تجدید دیدار می‌کند. او مرا غسل و کفن می‌کند و مرا داخل قبرم می‌نماید». گفتند: «از خورشید شنیدیم که می‌گفت: «ای ظاهر»! فرمود: «راست گفته است، همه علم من برای او ظاهر شده است». گفتند: «از خورشید شنیدیم که می‌گفت: «ای باطن»! فرمود: «راست گفته است. همه اسرارم در باطن اوست». گفتند: از خورشید شنیدیم که می‌گفت: «ای کسی که به هر چیزی عالم هستی»! فرمود: «راست گفته است. اوست عالم به حلال و حرام و واجبات و مستحبات و آنچه از این قبیل است. همه برخاستند و گفتند: «محمّد ما را در ظلمت انداخت»! و بعد از درب مسجد بیرون رفتند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص538 بحارالأنوار، ج41، ص179

5 (حدید/ 3)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: لَقِیتُ عَمَّاراً فِی بَعْضِ سِکَکِ الْمَدِینَهًِْ فَسَأَلْتُهُ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَأُخْبِرَ أَنَّهُ فِی مَسْجِدِهِ فِی مَلَإٍ مِنْ قَوْمِهِ وَ أَنَّهُ لَمَّا صَلَّی الْغَدَاهًَْ أَقْبَلَ عَلَیْنَا فَبَیْنَا نَحْنُ کَذَلِکَ وَ قَدْ بَزَغَتِ الشَّمْسُ إِذْ أَقْبَلَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَامَ إِلَیْهِ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فَقَبَّلَ مَا بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ أَجْلَسَهُ إِلَی جَنْبِهِ حَتَّی مُسَّتْ رُکْبَتَاهُ رُکْبَتَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ قُمْ لِلشَّمْسِ فَکَلِّمْهَا فَإِنَّهَا تُکَلِّمُکَ فَقَامَ أَهْلُ الْمَسْجِدِ وَ قَالُوا أَ تَرَی عَیْنَ الشَّمْسِ تُکَلِّمُ عَلِیّاً (علیه السلام) وَ قَالَ بَعْضٌ لَا یَزَالُ یَرْفَعُ خَسِیسَهًَْ ابْنِ عَمِّهِ وَ یُنَوِّهُ بِاسْمِهِ إِذْ خَرَجَ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَقَالَ لِلشَّمْسِ کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا خَلْقَ اللَّهِ فَقَالَتْ بِخَیْرٍ یَا أَخَا رَسُولِ‌اللَّهِ یَا أَوَّلُ یَا آخِرُ یَا ظَاهِرُ یَا بَاطِنُ یَا مَنْ هُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ فَرَجَعَ عَلِیٌّ (علیه السلام) إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَتَبَسَّمَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ قَالَ یَا عَلِیِّ تُخْبِرُنِی أَوْ أُخْبِرُکَ فَقَالَ مِنْکَ أَحْسَنُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) أَمَّا قَوْلُهَا لَکَ یَا أَوَّلُ فَأَنْتَ أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ قَوْلُهَا یَا آخِرُ فَأَنْتَ آخِرُ مَنْ یُعَایِنُنِی عَلَی مَغْسَلِی وَ قَوْلُهَا یَا ظَاهِرُ فَأَنْتَ آخِرُمَنْ یَظْهَرُ عَلَی مَخْزُونِ سِرِّی وَ قَوْلُهَا یَا بَاطِنُ فَأَنْتَ الْمُسْتَبْطِنُ بِعِلْمِی وَ أَمَّا الْعَلِیمُ بِکُلِّ شَیْءٍ فَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی عِلْماً مِنَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ الْفَرَائِضِ
 وَ الْأَحْکَامِ وَ التَّنْزِیلِ وَ التَّأْوِیلِ وَ النَّاسِخِ وَ الْمَنْسُوخِ وَ الْمُحْکَمِ وَ الْمُتَشَابِهِ وَ الْمُشْکِلِ إِلَّا وَ أَنْتَ بِهِ عَلِیمٌ وَ لَوْ لَا أَنْ تَقُولَ فِیکَ طَائِفَهًٌْ مِنْ أُمَّتِی مَا قَالَتِ النَّصَارَی فِی عِیسَی (علیه السلام) لَقُلْتُ فِیکَ مَقَالًا لَا تَمُرُّ بِمَلَإٍ إِلَّا أَخَذُوا التُّرَابَ مِنْ تَحْتِ قَدَمَیْکَ یَسْتَشْفُونَ بِهِ قَالَ جَابِرٌ فَلَمَّا فَرَغَ عَمَّارٌ (رحمة الله علیه) مِنْ حَدِیثِهِ أَقْبَلَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) فَقَالَ عَمَّارٌ (رحمة الله علیه) وَ هَذَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) کَانَ مَعَنَا فَحَدَّثَنِی بِهِ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) أَیْضاً کَمَا حَدَّثَنِی عَمَّار (رحمة الله علیه).

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - جابربن‌عبدالله گوید: عمار را در کوچه‌ای در مدینه دیدم و درباره‌ی پیامبر (صلی الله علیه و آله) از او سؤال کردم. او خبری را برای من بیان کرد مبنی بر که پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مسجد در میان جمعی از قومش بود. هنگامی که نماز صبح را خواند، به سوی ما آمد. با هم نشسته بودیم که خورشید طلوع کرد. در آن زمان علی‌بن‌ابی طالب (علیه السلام) بر ما وارد شد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مقابلش برخاست و بین دو چشمش را بوسید و او را به گونه‌ای نزد خود نشاند که زانوهایشان به یکدیگر چسبیده بود. سپس فرمود: ای علی! برخیز و با خورشید سخن بگو، زیرا او با تو سخن می‌گوید. مردم برخاستند و می‌گفتند: آیا معتقدی که خورشید با علی سخن می‌گوید؟ برخی می‌گفتند: او همیشه پسر عموی بی‌مقدارش را مدح می‌کند و می‌ستاید. علی (علیه السلام) خارج شد و به خورشید گفت: ای مخلوق خداوند! چگونه‌ای؟ پس خورشید گفت: خوبم، ای برادر رسول خدا! ای اوّل و‌ای آخر! ای ظاهر و‌ای باطن! ای کسی که به همه چیز آگاه است». علی (علیه السلام) نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) بازگشت. پیامبر (صلی الله علیه و آله) لبخند زد و فرمود: «ای علی! تو می‌گویی یا من بگویم»؟ فرمود: «از زبان شما بشنوند بهتر است‌ای رسول خدا»! پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «سخن خورشید به تو چنین بود: ای اول، زیرا تو اوّلین کسی هستی که به خدا ایمان آورد». گفت: «ای آخر، زیرا تو آخرین کسی هستی که در هنگام غسلم مرا به چشم خود خواهی دید». گفت: «ای ظاهر! زیرا تو اوّلین کسی هستی که بر پنهانی‌های رازم آگاه می‌شوی». و گفت: «ای باطن! زیرا تو تنها تویی که باطن علم مرا می‌شناسی». و گفت: «تو عالم به هر چیزی هستی، زیرا خداوند علمی از حلال و حرام و واجبات و احکام و تنزیل و تفسیر و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه و مشکل را نازل نکرد، مگر آنکه تو عالم به آن باشی. اگر گروهی از امّتم آن چه را نصاری در مورد عیسی (علیه السلام) گفتند، در مورد تو نمی‌گفتند، سخنی می‌گفتم که بر هر گروهی می‌گذشتی، خاک قدمت را مایه شفای بیماری خویش می‌یافتند». جابر گفت: هنگامی که عمّار سخنش را به پایان رساند، سلمان آمد. عمار گفت: سلمان هم با ما بود. سلمان هم همان سخنی را گفت که عمّار بیان کرد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص538 تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص631/ بحارالأنوار، ج41، ص181/ البرهان

اوست اوّل و آخر

1 -1 (حدید/ 3)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی کَانَ فِی أَوَّلِیَّتِهِ وَحْدَانِیّاً وَ فِی أَزَلِیَّتِهِ مُتَعَظِّماً بِالْإِلَهِیَّهًِْ… وَ هُوَ الْکَیْنُونُ أَوَّلًا وَ الدَّیْمُومُ أَبَداً.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - سپاس و ستایش خدایی را سزا است که در اولویت خود تنها بوده و در ازلیّتش به الوهیّت و خدایی بزرگی را بر خود بسته، و آن پروردگار ثابت ازلی و دائم همیشگی است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص540 التوحید، ص44

1 -2 (حدید/ 3)

الباقر (علیه السلام) - کَانَ أَوَّلًا بِلَا کَیْفٍ وَ یَکُونُ آخِراً بِلَا أَیْن.

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) - اوّلی بود بی‌چگونگی و آخری خواهد بود بی‌کجا؛ کجا یعنی بی‌مکانی که از آن سؤال شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص540 التوحید، ص142/ نورالثقلین

1 -3 (حدید/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ: سَأَلْتُ أبا عبد الله (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ قُلْتُ أَمَّا الْأَوَّلُ فَقَدْ عَرَفْنَاهُ وَ أَمَّا الْآخِرُ فَبَیِّنْ لَنَا تَفْسِیرَهُ فَقَالَ إِنَّهُ لَیْسَ شَیْءٌ إِلَّا یَبِیدُ أَوْ یَتَغَیَّرُ أَوْ یَدْخُلُهُ التَّغَیُّرُ وَ الزَّوَالُ أَوْ یَنْتَقِلُ مِنْ لَوْنٍ إِلَی لَوْنٍ وَ مِنْ هَیْئَهًٍْ إِلَی هَیْئَهًٍْ وَ مِنْ صِفَهًٍْ إِلَی صِفَهًٍْ وَ مِنْ زِیَادَهًٍْ إِلَی نُقْصَانٍ وَ مِنْ نُقْصَانٍ إِلَی زِیَادَهًٍْ إِلَّا رَبَّ الْعَالَمِینَ فَإِنَّهُ لَمْ یَزَلْ وَ لَا یَزَالُ بِحَالَهًٍْ وَاحِدَهًٍْ هُوَ الْأَوَّلُ قَبْلَ کُلِّ شَیْءٍ وَ هُوَ الْآخِرُ عَلَی مَا لَمْ یَزَلْ وَ لَا تَخْتَلِفُ عَلَیْهِ الصِّفَاتُ وَ الْأَسْمَاءُ کَمَا تَخْتَلِفُ عَلَی غَیْرِهِ مِثْلُ الْإِنْسَانِ الَّذِی یَکُونُ تُرَاباً مَرَّهًًْ وَ مَرَّهًًْ لَحْماً وَ دَماً وَ مَرَّهًًْ رُفَاتاً وَ رَمِیماً وَ کَالْبُسْرِ الَّذِی یَکُونُ مَرَّهًًْ بَلَحاً وَ مَرَّهًًْ بُسْراً وَ مَرَّهًًْ رُطَباً وَ مَرَّهًًْ تَمْراً فَتَتَبَدَّلُ عَلَیْهِ الْأَسْمَاءُ وَ الصِّفَاتُ وَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ بِخِلَافِ ذَلِکَ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - ابن‌ابی‌یعفور گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی کلام خداوند عزّوجلّ هُو الأَول والآخِرُ والظَّاهِرُ والبَاطِنُ وهُو بِکُل شَیْءٍ عَلیمٌ پرسیدم و گفتم: «مقصود از اوّل را دانستیم، امّا تفسیر آخر چیست»؟ پس فرمود: «هر چیزی نابود می‌شود و یا تغییر می‌کند یا دچار تغییر و زوال می‌شود، یا از رنگی به رنگ دیگر و از شکلی به شکل دیگر، از صفتی به صفت دیگر و از فزونی به نقصان تغییر می‌یابد، جز پروردگار جهانیان. او پیوسته به یک حالت است، او تنها اوّل است قبل از هر چیزی. او تنها آخر است، بی‌آنکه زوال یابد. صفات و نام‌های او تغییر نمی‌کند، درحالی‌که صفات و اسماء غیر او تغییر می‌یابد. مانند انسان که مدتی خاک است و زمانی گوشت و خون و مدتی جنازه و استخوان پوسیده و یا مانند بسر که مدتی بلح و مدتی بسر و زمانی رطب و زمانی خرما است. این چنین صفات و اسامی آن تغییر می‌یابد، حال آنکه خداوند عزّوجلّ بر خلاف آن است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص540 الکافی، ج1، ص115/ بحارالأنوار، ج4، ص182/ التوحید، ص314 و نورالثقلین والبرهان؛ «تفاوت لفظی»

1 -4 (حدید/ 3)

الرّضا (علیه السلام) - اعْلَمْ عَلَّمَکَ اللَّهُ الْخَیْرَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَدِیمٌ وَ الْقِدَمُ صِفَتُهُ الَّتِی دَلَّتِ الْعَاقِلَ عَلَی أَنَّهُ لَا شَیْءَ قَبْلَهُ وَ لَا شَیْءَ مَعَهُ فِی دَیْمُومِیَّتِهِ فَقَدْ بَانَ لَنَا بِإِقْرَارِ الْعَامَّهًِْ مُعْجِزَهًُْ الصِّفَهًِْ أَنَّهُ لَا شَیْءَ قَبْلَ اللَّهِ وَ لَا شَیْءَ مَعَ اللَّهِ فِی بَقَائِهِ وَ بَطَلَ قَوْلُ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ کَانَ قَبْلَهُ أَوْ کَانَ مَعَهُ شَیْءٌ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ لَوْ کَانَ مَعَهُ شَیْءٌ فِی بَقَائِهِ لَمْ یَجُزْ أَنْ یَکُونَ خَالِقاً لَهُ لِأَنَّهُ لَمْ یَزَلْ مَعَهُ فَکَیْفَ یَکُونُ خَالِقاً لِمَنْ لَمْ یَزَلْ مَعَهُ وَ لَوْ کَانَ قَبْلَهُ شَیْءٌ کَانَ الْأَوَّلَ ذَلِکَ الشَّیْءُ لَا هَذَا وَ کَانَ الْأَوَّلُ أَوْلَی بِأَنْ یَکُونَ خَالِقاً لِلْأَوَّل.

 

امام رضا (علیه السلام) - علی‌بن‌محمّد از امام رضا (علیه السلام) نقل کرده است: خداوند دانایت کناد! بدان که خداوند قدیم است (یعنی از ازل بوده است) و ازلی بودن صفتی است که به آدم عاقل می‌فهماند که چیزی قبل از او نبوده است و در بقاءش نیز چیزی با او و همراه او نخواهدبود، با اقرار عامّه و معجزه صفت برای ما روشن می‌شود که چیزی قبل از خدا نبوده و در بقاءش نیز چیزی به همراهش نخواهد بود، و گفتار کسانی که گمان می‌کنند قبل از او و یا همراه او چیزی بوده است، باطل می‌گردد. زیرا اگر چیزی به همراه او می‌بود، نمی‌بایست خداوند خالق او باشد زیرا آن چیز، همیشه از ازل با خدا بوده است پس خدا چگونه می‌تواند خالق چیزی باشد که همیشه به همراهش بوده است و اگر آن شیء قبل از خدا بوده باشد، آن شیء سرآغاز خواهد بود نه این (خدا) و شایسته آن خواهد بود که آن اوّل، خالق این دوّم، باشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص540 الکافی، ج1، ص120/ نورالثقلین

1 -5 (حدید/ 3)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - هُوَ الْأَوَّلُ قَالَ: أَیْ قَبْلَ کُلِّ شَیْءٍ وَ الْآخِرُ قَالَ: یَبْقَی بَعْدَ کُلِّ شَیْءٍ.

 

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - هُو الأَول یعنی قبل از هر چیزی و والآخِرُ یعنی پس از هر چیزی باقی می‌ماند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص542 نورالثقلین

1 -6 (حدید/ 3)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌مَهْزِیَارَ قَالَ: کَتَبَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) إِلَی رَجُلٍ بِخَطِّهِ وَ قَرَأْتُهُ فِی دُعَاءٍ کَتَبَ بِهِ أَنْ یَقُولَ یَا ذَا الَّذِی کَانَ قَبْلَ کُلِ شَیْءٍ {یَا خَالِقَ کُلِّ شَیْءٍ} ثُمَّ خَلَقَ کُلَّ شَیْءٍ ثُمَّ یَبْقَی وَ یَفْنَی کُلُّ شَیْء.

 

امام جواد (علیه السلام) - علی‌بن‌مهزیار گوید: امام جواد (علیه السلام) به‌خط خویش برای مردی نوشته بود و من آن را خواندم دعایی که بخواند: ای کسی که پیش از هر چیز بوده بعد از آن هر چیزی را آفریده بعد از آن می‌ماند و هر چیزی نیست و نابود می‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص542 التوحید، ص47

1 -7 (حدید/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنْ قِیلَ کَانَ فَعَلَی تَأْوِیلِ أَزَلِیَّهًِْ الْوُجُودِ وَ إِنْ قِیلَ لَمْ یَزَلْ فَعَلَی تَأْوِیلِ نَفْیِ الْعَدَمِ.

 

امام علی (علیه السلام) - اگر گفته شود: بود؛ مقصود ازّلیت وجود اوست [نه اخبار از زمان گذشته] اگر گفته شود: خواهد بود؛ مقصود نفی نیستی مطلق از اوست [نه اخبار از آینده او].

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص542 الکافی، ج8، ص18/ نورالثقلین

1 -8 (حدید/ 3)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الْأَوَّلُ قَبْلَ کُلِّ شَیْءٍ بِلَا ابْتِدَاءٍوَ الْآخِرُ بَعْدَ کُلِّ شَیْءٍ بِلَا انْتِهَاءٍ فَهُوَ الْکَائِنُ لَمْ یَزَلْ وَ الْبَاقِی لَا یَزَالُ وَ الظَّاهِرُ هُوَ الْغَالِبُ الْعَالِی عَلَی کُلِّ شَیْءٍ فَکُلُّ شَیْءٍ دُونَهُ وَ الْبَاطِنُ الْعَالِمُ بِکُلِّ شَیْءٍ فَلَا أَحَدَ أَعْلَمُ مِنْهُ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - او اوّل است یعنی قبل از هر چیزی بوده بدون اینکه ابتدایی داشته باشد و آخر است یعنی بعد از [فنا و نابودیِ] هر چیز خواهد بود بدون اینکه انتهایی داشته باشد؛ پس او موجودی است که همیشه بوده و همیشه جاودانه خواهد ماند؛ و او ظاهر است یعنی بر هر چیزی، غالب و چیره است و هر چیزی از او پایین‌تر است؛ و او باطن است یعنی به هر چیزی داناست و کسی از او داناتر نیست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص542 بحرالعرفان، ج15، ص291

1 -9 (حدید/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْمَیْمُونِ الْبَانِ قَالَ: سَمِعْتُ أباعبدالله (علیه السلام) وَ قَدْ سُئِلَ عَنِ الْأَوَّلِ وَ الْآخِرِ فَقَالَ الْأَوَّلُ لَا عَنْ أَوَّلٍ قَبْلَهُ وَ لَا عَنْ بَدْءٍ سَبَقَهُ وَ الْآخِرُ لَا عَنْ نِهَایَهًٍْ کَمَا یُعْقَلُ مِنْ صِفَهًِْ الْمَخْلُوقِینَ وَ لَکِنْ قَدِیمٌ أَوَّلٌ آخِرٌ لَمْ یَزَلْ وَ لَا یَزُولُ بِلَا بَدْءٍ وَ لَا نِهَایَهًٍْ لَا یَقَعُ عَلَیْهِ الْحُدُوثُ وَ لَا یَحُولُ مِنْ حَالٍ إِلَی حَالٍ خَالِقُ کُلِّ شَیْءٍ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - میمون البان گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی الاوّل و الأخر سؤال شد و آن حضرت فرمود: اوّل یعنی اوّلی پیش از او نبوده است، و آغازی قبل از او نبوده است. آخر به معنای نهایتی که صفت مخلوقات است، نمی‌باشد، بلکه به معنای قدیم است. اوّل و آخری است که پیوسته بوده و هست و آغاز و پایان ندارد و حدوث بر او واقع نمی‌شود. و از حالتی به حالت دیگر تغییر نمی‌یابد و خالق هر چیزی است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص542 الکافی، ج1، ص116/ بحارالأنوار، ج3، ص284/ البرهان

1 -10 (حدید/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی کَانَ قَبْلَ أَنْ یَکُونَ کَانَ لَمْ یُوجَدْ لِوَصْفِهِ کَانَ بَلْ کَانَ أَوَّلًا کَائِناً لَمْ یُکَوِّنْهُ مُکَوِّنٌ جَلَّ ثَنَاؤُهُ بَلْ کَوَّنَ الْأَشْیَاءَ قَبْلَ کَوْنِهَا فَکَانَتْ کَمَا کَوَّنَهَا عَلِمَ مَا کَانَ وَ مَا هُوَ کَائِنٌ کَانَ إِذْ لَمْ یَکُنْ شَیْءٌ وَ لَمْ یَنْطِقْ فِیهِ نَاطِقٌ فَکَانَ إِذْ لَا کَانَ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - سپاس از آن خدا است که بوده است پیش از آنکه بودنی باشد. بودن نمی‌تواند وجودش را وصف کند، سپس فرمود: بود آنگاه که هیچ نبود. و گوینده‌ای او را ستایش نمی‌نمود، بود آنگاه که بود شدنی نبود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص542 التوحید، ص60/ نورالثقلین

1 -11 (حدید/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - أَنَّ التَّدْبِیرَ وَاحِدٌ لَمْ یَخْتَلِفْ مُتَّصِلٌ فِیمَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ مَا فِیهَا فَبَیِّنْ لِی کَیْفَ قُلْتَ هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْآخِرُ وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ وَ أَشْبَاهَ ذَلِکَ قُلْتُ هُوَ الْأَوَّلُ بِلَا کَیْفٍ وَ هُوَ الْآخَرُ بِلَا نِهَایَهًٍْ لَیْسَ لَهُ مِثْلٌ خَلَقَ الْخَلْقَ وَ الْأَشْیَاءَ لَا مِنْ شَیْءٍ وَ لَا کَیْفٍ بِلَا عِلَاجٍ وَ لَا مُعَانَاهًٍْ وَ لَا فِکْرٍ وَ لَا کَیْفٍ کَمَا أَنَّهُ لَا کَیْفَ لَهُ وَ إِنَّمَا الْکَیْفُ بِکَیْفِیَّهًِْ الْمَخْلُوقِ لِأَنَّهُ الْأَوَّلُ لَا بَدْءَ لَهُ وَ لَا شِبْهَ وَ لَا مِثْلَ وَ لَا ضِدَّ وَ لَا نِدَّ لَا یُدْرَکُ بِبَصَرٍ وَ لَا یُحَسُّ بِلَمْسٍ وَ لَا یُعْرَفُ إِلَّا بِخَلْقِهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَالَ فَصِفْ لِی قُوَّتَهُ قُلْتُ إِنَّمَا سُمِّیَ رَبُّنَا جَلَّ جَلَالُهُ قَوِیّاً لِلْخَلْقِ الْعَظِیمِ الْقَوِیِّ الَّذِی خَلَقَ مِثْلَ الْأَرْضِ وَ مَا عَلَیْهَا مِنْ جِبَالِهَا وَ بِحَارِهَا وَ رِمَالِهَا وَ أَشْجَارِهَا وَ مَا عَلَیْهَا مِنَ الْخَلْقِ الْمُتَحَرِّکِ مِنَ الْإِنْسِ وَ مِنَ الْحَیَوَانِ وَ تَصْرِیفِ الرِّیَاحِ وَ السَّحَابِ الْمُسَخَّرِ الْمُثَقَّلِ بِالْمَاءِ الْکَثِیرِ وَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ عِظَمِهِمَا وَ عِظَمِ نُورِهِمَا الَّذِی لَا تُدْرِکُهُ الْأَبْصَارُ بُلُوغاً وَ لَا مُنْتَهًی وَ النُّجُومِ الْجَارِیَهًِْ وَ دَوَرَانِ الْفَلَکِ وَ غِلَظِ السَّمَاءِ وَ عِظَمِ الْخَلْقِ الْعَظِیمِ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - [قسمتی از مناظره طبیب هندی با امام صادق (علیه السلام)]: طبیب هندی گفت: … به من بگو! چگونه گفتی: خداوند اوّل و آخر است و از دقایق امور با خبر و از همه چیز آگاه است. و سخنانی مانند این»؟ من (امام صادق (علیه السلام) ) گفتم: «خداوند اوّل است بدون اینکه به کیفیّت و چگونگی متّصف شود و او آخر است بدون اینکه نهایتی داشته باشد. او مانندی ندارد؛ آفریدگان و اشیاء را بدون وجود مادّه‌ای اوّلیه و بدون وجود شبیه و مانندی آفرید، بدون اینکه نیاز به ممارست داشته و رنجور و خسته گردد و نیاز به اندیشیدن داشته باشد و بدون اینکه این آفریدنش متّصف به چگونگی و صفت گردد؛ همچنانکه خودش نیز متّصف به کیفیت و چگونگی نمی‌شود؛ بلکه این اتّصاف به کیّفیت و چگونگی، مربوط به آفریدگان است [و آن‌ها هستند که کیفیّت و صفت دارند] چراکه خداوند اوّلی است که ابتدا، شبیه، مانند، مخالف و نظیر ندارد؛ با چشم، ادراک نمی‌گردد و با لمس نمودن، شناخته نمی‌شود؛ و جز با [دیدنِ] آفرینشش درک نمی‌شود». طبیب هندی گفت: «قدرت و توانایی خدا را برایم توصیف نما». من گفتم: «پروردگارمان نیرومند و قویّ نامیده شده است؛ به‌خاطر آفرینش بزرگ و نیرومندی که انجام داده است، او کسی است که همچون زمین را به همراه کوه‌ها، دریاها، ریگزارها، درختان و آفریدگان متحرّک یعنی انسان و حیوان آفریده است، و [همچنین به‌خاطر] آفرینشِ دگرگونی بادها و ابرهایی که میان آسمان و زمین مسخّرند و با آب فراوان، سنگین گشته‌اند و آفرینش خورشید و ماه و بزرگی آن‌دو و بزرگی نورشان که چشم‌ها نه آن دو را دریابند و نه به نهایت نورشان دست یابند؛ و آفرینش ستارگان شناور [در فضا] و گردش سیّارات در مدار خویش و ستَبری آسمان و بزرگی آفریدگانی که در آسمان هستند [یعنی فرشتگان]».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص542 بحارالأنوار، ج3، ص193

1 -12 (حدید/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - الْأَوَّلُ قَبْلَ کُلِّ شَیْءٍ وَ لَا قَبْلَ لَهُ وَ الْآخِرُ بَعْدَ کُلِّ شَیْءٍ وَ لَا بَعْدَ لَهُ الَّذِی لَیْسَتْ لِأَوَّلِیَّتِهِ نِهَایَهًٌْ وَ لَا لِآخِرِیَّتِهِ حَدٌّ وَ لَا غَایَهًٌْ.

 

امام علی (علیه السلام) - آغاز پیش از هر چیز است و او را پیش نیست و آخر پس از هر چیز است و او را بعدی نیست تا گوید: اوّلیت او را نهایتی نیست و آخریّت او را حد و غایتی نیست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص544 نورالثقلین

1 -13 (حدید/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - الْأَوَّلُ الَّذِی لَمْ یَکُنْ لَهُ قَبْلٌ فَیَکُونَ شَیْءٌ قَبْلَهُ وَ الْآخِرُ الَّذِی {لَمْ یَکُنْ} لَیْسَ لهُ بَعْدٌ فَیَکُونَ شَیْءٌ بَعْدَه.

 

امام علی (علیه السلام) - اوست اوّل پس برای او مبدئی نبوده تا پیش از او چیزی باشد و اوست آخر پس برای او مرجعی نیست تا بعد از او چیزی باشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص544 نهج البلاغه، ص813/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

1 -14 (حدید/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - الْحَمْدُ لِلَّهِ الْأَوَّلِ فَلَا شَیْءَ قَبْلَهُ وَ الْآخِرِ فَلَا شَیْءَ بَعْدَهُ.

 

امام علی (علیه السلام) - سپاس خدای راست که اوّل است و چیزی پیش از او نیست، و آخر است و پس از او موجودی نیست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص544 نهج البلاغه، ص140/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

1 -15 (حدید/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - هُوَ الْأَوَّلُ لَمْ یَزَل.

 

امام علی (علیه السلام) - اوّل بودن او را ابتدا و همیشگی او را پایان و به سر رسیدن نیست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص544 بحارالأنوار، ج54، ص27/ نورالثقلین

1 -16 (حدید/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ لَمْ یَزَلْ أَوَّلًا قَبْلَ الْأَشْیَاءِ بِلَا أَوَّلِیَّهًٍْ وَ آخِراً بَعْدَ الْأَشْیَاءِ بِلَا نِهَایَهًٍْ.

 

امام علی (علیه السلام) - هرگز نابود نشود، و همیشه از نخست بوده پیش از همه چیز و بی‌آغاز، و پس از همه چیز می‌باشد بی‌پایان.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص544 بحارالأنوار، ج4، ص317/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

1 -17 (حدید/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - الْحَمْدُ لِلَّهِ الْأَوَّلِ قَبْلَ کُلِ أَوَّلٍ وَ الْآخِرِ بَعْدَ کُلِّ آخِرٍ وَ بِأَوَّلِیَّتِهِ وَجَبَ أَنْ لَا أَوَّلَ لَهُ وَ بِآخِرِیَّتِهِ وَجَبَ أَنْ لَا آخِرَ لَه.

 

امام علی (علیه السلام) - پیش از هر چیزی است که آن را نخستین انگارند، و پس از هر چیزی است که او را آخرین شمارند. چون پیش از او چیزی نیست، باید او را ابتدایی نباشد، و چون پس از او چیزی نیست، باید او را انتهایی نباشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص544 نهج البلاغه، ص146

1 -18 (حدید/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: جَاءَ حِبْرٌ مِنَ الْأَحْبَارِ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِین مَتَی کَانَ رَبُّکَ فَقَالَ لَهُ ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ وَ مَتَی لَمْ یَکُنْ حَتَّی یُقَالَ مَتَی کَانَ کَانَ رَبِّی قَبْلَ الْقَبْلِ بِلَا قَبْلٍ وَ بَعْدَ الْبَعْدِ بِلَا بَعْدٍ وَ لَا غَایَهًَْ وَ لَا مُنْتَهَی لِغَایَتِهِ انْقَطَعَتِ
 الْغَایَاتُ عِنْدَهُ فَهُوَ مُنْتَهَی کُلِّ غَایَهًٍْ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَ فَنَبِیٌّ أَنْتَ فَقَالَ وَیْلَکَ إِنَّمَا أَنَا عَبْدٌ مِنْ عَبِیدِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).

 

امام علی (علیه السلام) - یکی از دانشمندان یهودی محضر امیرالمؤمنین (علیه السلام) آمد و گفت: «ای امیرالمؤمنین از کی پروردگار تو بوده است»؟ حضرت به او فرمود: «مادرت به عزای نو بنشیند، کی نبوده است تا گفته شود او کی بوده، پروردگار من پیش از پیش که پیشی ندارد بوده تا ابدی که بعدی ندارد می‌باشد؛ اینجا نه نهایتی هست و نه آخری دارد، نهایت در او راهی ندارد و او نهایت هر نهایتی است». عرض کرد: «ای امیر المؤمنین آیا تو پیغمبری»؟ فرمود: «وای بر تو جز این نیست که من بنده‌ای از بندگان محمّد هستم».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص544 الکافی، ج1، ص90/ نورالثقلین

1 -19 (حدید/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - وَ رُوِیَ أَنَّهُ سُئِلَ (علیه السلام) أَیْنَ کَانَ رَبُّنَا قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ سَمَاءً وَ أَرْضاً فَقَالَ (علیه السلام) أَیْنَ سُؤَالٌ عَنْ مَکَانٍ وَ کَانَ اللَّهُ وَ لَا مَکَانَ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - از امیر المؤمنین (علیه السلام) پرسیده شد: کجا بود پروردگار ما پیش از آنکه آسمانی و زمینی بیافریند؟ فرمود: «کجا پرسش از جا است، خدا بود و جایی نبود».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص546 الکافی، ج1، ص90

1 -20 (حدید/ 3)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ زُرَارَهًَْ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَ کَانَ اللَّهُ وَ لَا شَیْءَ قَالَ نَعَمْ کَانَ وَ لَا شَیْءَ قُلْتُ فَأَیْنَ کَانَ یَکُونُ قَالَ وَ کَانَ مُتَّکِئاً فَاسْتَوَی جَالِساً وَ قَالَ أَحَلْتَ یَا زُرَارَهًُْ وَ سَأَلْتَ عَنِ الْمَکَانِ إِذْ لَا مَکَانَ.

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) - زراره گوید: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: «آیا خدا بوده و چیزی نبوده». فرمود: «آری خدا بوده و چیزی نبوده». گفتم: «پس کجا بوده»؟ حضرت تکیه کرده بود، راست نشست و فرمود: «ای زراره، سخن محالی گفتی! چون از مکان لا مکان پرسیدی».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص546 الکافی، ج1، ص90/ نورالثقلین

1 -21 (حدید/ 3)

الجواد (علیه السلام) - مُحَمَّدُ‌بْنُ‌أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی هَاشِمٍ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی فَسَأَلَهُ رَجُلٌ فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَنِ الرَّبِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَهُ أَسْمَاءٌ وَ صِفَاتٌ فِی کِتَابِهِ وَ أَسْمَاؤُهُ وَ صِفَاتُهُ هِیَ هُوَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) إِنَّ لِهَذَا الْکَلَامِ وَجْهَیْنِ إِنْ کُنْتَ تَقُولُ هِیَ هُوَ أَیْ إِنَّهُ ذُو عَدَدٍ وَ کَثْرَهًٍْ فَتَعَالَی اللَّهُ عَنْ ذَلِکَ وَ إِنْ کُنْتَ تَقُولُ هَذِهِ الصِّفَاتُ وَ الْأَسْمَاءُ لَمْ تَزَلْ فَإِنَّ لَمْ تَزَلْ مُحْتَمِلٌ مَعْنَیَیْنِ فَإِنْ قُلْتَ لَمْ تَزَلْ عِنْدَهُ فِی عِلْمِهِ وَ هُوَ مُسْتَحِقُّهَا فَنَعَمْ وَ إِنْ کُنْتَ تَقُولُ لَمْ یَزَلْ تَصْوِیرُهَا وَ هِجَاؤُهَا وَ تَقْطِیعُ حُرُوفِهَا فَمَعَاذَ اللَّهِ أَنْ یَکُونَ مَعَهُ شَیْءٌ غَیْرُهُ بَلْ کَانَ اللَّهُ وَ لَا خَلْقَ ثُمَّ خَلَقَهَا وَسِیلَهًًْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ خَلْقِهِ یَتَضَرَّعُونَ بِهَا إِلَیْهِ وَ یَعْبُدُونَهُ وَ هِیَ ذِکْرُهُ وَ کَانَ اللَّهُ وَ لَا ذِکْرَ وَ الْمَذْکُورُ بِالذِّکْرِ هُوَ اللَّهُ الْقَدِیمُ الَّذِی لَمْ یَزَلْ وَ الْأَسْمَاءُ وَ الصِّفَاتُ مَخْلُوقَاتٌ وَ الْمَعَانِی وَ الْمَعْنِیُّ بِهَا هُوَ اللَّهُ الَّذِی لَا یَلِیقُ بِهِ الِاخْتِلَافُ وَ لَا الِائْتِلَافُ وَ إِنَّمَا یَخْتَلِفُ وَ یَأْتَلِفُ الْمُتَجَزِّئُ فَلَا یُقَالُ اللَّهُ مُؤْتَلِفٌ وَ لَا اللَّهُ قَلِیلٌ وَ لَا کَثِیرٌ وَ لَکِنَّهُ الْقَدِیمُ فِی ذَاتِهِ لِأَنَّ مَا سِوَی الْوَاحِدِ مُتَجَزِّئٌ وَ اللَّهُ وَاحِدٌ لَا مُتَجَزِّئٌ وَ لَا مُتَوَهَّمٌ بِالْقِلَّهًِْ وَ الْکَثْرَهًِْ وَ کُلُّ مُتَجَزِّئٍ أَوْ مُتَوَهَّمٍ بِالْقِلَّهًِْ وَ الْکَثْرَهًِْ فَهُوَ مَخْلُوقٌ دَالُّ عَلَی خَالِقٍ لَهُ فَقَوْلُکَ إِنَّ اللَّهَ قَدِیرٌخَبَّرْتَ أَنَّهُ لَا یُعْجِزُهُ شَیْءٌ فَنَفَیْتَ بِالْکَلِمَهًِْ الْعَجْزَ وَ جَعَلْتَ الْعَجْزَ سِوَاهُ وَ کَذَلِکَ قَوْلُکَ عَالِمٌ إِنَّمَا نَفَیْتَ بِالْکَلِمَهًِْ الْجَهْلَ وَ جَعَلْتَ الْجَهْلَ سِوَاهُ وَ إِذَا أَفْنَی اللَّهُ الْأَشْیَاءَ أَفْنَی الصُّورَهًَْ وَ الْهِجَاءَ وَ التَّقْطِیعَ وَ لَا یَزَالُ مَنْ لَمْ یَزَلْ عَالِما.

 

امام جواد (علیه السلام) - محمدبن‌ابی عبدالله به صورت مرفوع از ابوهاشم جعفری نقل کرده است: نزد امام جواد (علیه السلام) بودم که مردی از آن حضرت سؤال نمود و عرض کرد: «مرا از پروردگار عالم تبارک‌وتعالی خبر ده که او نام‌ها و صفات زیادی در کتابش که قرآن است، دارد که آیا آن نام‌ها و صفاتش خود آن جناب است»؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «این سخن دو وجه دارد؛ اگر می‌گویی که این‌ها او هستند؛ به این معنی که خدا صاحب عدد و کثرت است خدا از این برتر است. و اگر می‌گویی که این صفات و نامه همیشه بوده‌اند این لفظ همیشه دو معنی را احتمال دارد؛ پس اگر بگویی که همیشه این‌ها در نزد خدا در علمش بوده‌اند و آن جناب سزاوار این‌ها بوده، آری و اگر می‌گویی که همیشه تصویر و تعداد حروف این‌ها و تقطیع حروف این‌ها بوده معاذ الله که با خدا چیز دیگری بوده است، بلکه خدا بود و خلقی نبود و سپس آن‌ها را خلق کرد و اسماء و صفات خود را وسیله‌ی میان خود و خلق خود ساخت تا به‌وسیله‌ی آن‌ها به درگاه وی زاری کنند و او را بپرستند و این‌ها ذکر او باشند، خدا بود و ذکری نبود و آنچه به‌وسیله‌ی این ذکرها از او یاد شود همان خدای قدیمی است که همیشه بوده، و اسماء و صفات مخلوقند با معانی که مبدأ آن‌ها است و مقصود از همه آن خدایی است که اختلاف بر او نشاید و نه پیوستن و ائتلاف، جدایی و پیوست از آن تجزیه‌پذیر است پس خدا به پیوستگی و بیشی و کمی موصوف نمی‌شود بلکه او به ذات خود قدیم است چراکه آنچه جز خدای واحد است تجزیه‌پذیر است و خدا واحدی است که نه تجزیه‌پذیر است و نه کم و بیش در ذات او تصوّر می‌شود و هر آنچه تجزیه‌پذیر است یا آنچه در آن تصوّر کم و بیش می‌شود، مخلوقی است که دلالت بر خالق خویش دارد. و گفتار تو که خدا قادر است، خبر از آن است که چیزی او را درمانده نمی‌کند و با این کلمه عجز را از او نفی کردی و عجز را از او جدا ساختی و همچنین گفتار تو که خدا عالم است، همانا با این کلمه جهل را از او نفی کردی و جهل را جدا نمودی و چون خدا همه چیز را فنا می‌کند شکل و تلفّظ و بند بند حروف را هم فنا می‌کند ولی تا همیشه، کسی که همیشه بوده است، عالم است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص546 الکافی، ج1، ص116

1 -22 (حدید/ 3)

الکاظم (علیه السلام) - وَ هُوَ الْأَوَّلُ الَّذِی لَا شَیْءَ قَبْلَهُ وَ الْآخِرُ الَّذِی لَا شَیْءَ بَعْدَهُ.

 

امام کاظم (علیه السلام) - خداوند اوّلی است که پیش از او چیزی نبوده و آخری است که پس از او چیزی نمی‌باشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص548 التوحید، ص76

1 -23 (حدید/ 3)

الحسن (علیه السلام) - الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یَکُنْ لَهُ أَوَّلٌ مَعْلُومٌ وَ لَا آخِرٌ مُتَنَاهٍ وَ لَا قَبْلٌ مُدْرَکٌ وَ لَا بَعْدٌ مَحْدُودٌ وَ لَا أَمَدٌ بِحَتَّی وَ لَا شَخْصٌ فَیَتَجَزَّأَ وَ لَا اخْتِلَافُ صِفَهًٍْ فَیَتَنَاهَی فَلَا تُدْرِکُ الْعُقُولُ وَ أَوْهَامُهَا وَ لَا الْفِکَرُ وَ خَطَرَاتُهَا وَلَا الْأَلْبَابُ وَ أَذْهَانُهَا صِفَتَهُ فَتَقُولَ مَتَی وَ لَا بُدِئَ مِمَّا وَ لَا ظَاهِرٌ عَلَی مَا وَ لَا بَاطِنٌ فِیمَا.

 

امام حسن (علیه السلام) - سپاس، خدایی راسزاست که او را اوّلی معلوم و آخری متناهی و قبلی قابل درک و بَعدی محدود نبود. و نه نهایتی که در باب آن «تا» گفته شود و نه شخصی تا آنکه متجزّی شود و نه اختلاف صفتی که نهایتی داشته باشد. پس نه عقل‌ها و خیال‌های آن‌ها و نه فکرها و خطورات آن‌ها و نه عقل‌های خالص و ذهن‌های آن‌ها صفتش را دریابند تا آنکه بگویند که در چه زمان بوده و از چه چیز آغاز شده و بر چه ظهور دارد و در چه پنهان است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص548 التوحید، ص45

1 -24 (حدید/ 3)

الباقر (علیه السلام) - کَتَبَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) إِلَی رَجُلٍ بِخَطِّهِ وَ قَرَأْتُهُ فِی دُعَاءٍ کَتَبَ بِهِ: أَنْ یَقُولَ یَا ذَا الَّذِی کَانَ قَبْلَ کُلِ شَیْءٍ ثُمَّ خَلَقَ کُلَّ شَیْءٍ ثُمَّ یَبْقَی وَ یَفْنَی کُلُّ شَیْء.

 

امام باقر (علیه السلام) - امام (علیه السلام) به‌خط خویش برای مردی نوشته بود و من آن را خواندم. در دعاء نوشته بود که بخواند: ای کسی که پیش از هر چیز بوده بعد از آن هر چیزی را آفریده بعد از آن می‌ماند و هر چیزی نیست و نابود می‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص548 التوحید، ص47/ نورالثقلین

1 -25 (حدید/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - کَانَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ لَا شَیْءَ غَیْرَ اللَّهِ مَعْرُوفٌ وَ لَا مَجْهُولٌ کَانَ عَزَّوَجَلَّ وَ لَا مُتَکَلِّمَ وَ لَا مُرِیدَ وَ لَا مُتَحَرِّکَ وَ لَا فَاعِلَ.

 

امام صادق (علیه السلام) - چیزی جز او با او نبوده، چه معروف و چه نامعروف خدا عزّوجلّ بود و متکلم و مرید و متحرّک و فاعل نبود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص548 التوحید، ص227/ نورالثقلین

1 -26 (حدید/ 3)

الباقر (علیه السلام) - أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی کَانَ وَ لَا شَیْءَ غَیْرُهُ.

 

امام باقر (علیه السلام) - راستی خدا تبارک و تعالی بود و چیزی جز او نبود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص548 الکافی، ج8، ص94/ نورالثقلین

و پیدا و پنهان

2 -1 (حدید/ 3)

الرّضا (علیه السلام) - وَأَمَّا الظَّاهِرُ فَلَیْسَ مِنْ أَجْلِ أَنَّهُ عَلَا الْأَشْیَاءَ بِرُکُوبٍ فَوْقَهَا وَ قُعُودٍ عَلَیْهَا وَ تَسَنُّمٍ لِذُرَاهَا وَ لَکِنْ ذَلِکَ لِقَهْرِهِ وَ لِغَلَبَتِهِ الْأَشْیَاءَ وَ قُدْرَتِهِ عَلَیْهَا کَقَوْلِ الرَّجُلِ ظَهَرْتُ عَلَی أَعْدَائِی وَ أَظْهَرَنِی اللَّهُ عَلَی خَصْمِی یُخْبِرُ عَنِ الْفَلْجِ وَ الْغَلَبَهًِْ فَهَکَذَا ظُهُورُ اللَّهِ عَلَی الْأَشْیَاءِ وَ وَجْهٌ آخَرُ أَنَّهُ الظَّاهِرُ لِمَنْ أَرَادَهُ وَ لَا یَخْفَی عَلَیْهِ شَیْءٌ وَ أَنَّهُ مُدَبِّرٌ لِکُلِّ مَا بَرَأَ فَأَیُّ ظَاهِرٍ أَظْهَرُ وَ أَوْضَحُ مِنَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِأَنَّکَ لَا تَعْدَمُ صَنْعَتَهُ حَیْثُمَا تَوَجَّهْتَ وَ فِیکَ مِنْ آثَارِهِ مَا یُغْنِیکَ وَ الظَّاهِرُ مِنَّا الْبَارِزُ بِنَفْسِهِ وَ الْمَعْلُومُ بِحَدِّهِ فَقَدْ جَمَعَنَا الِاسْمُ وَ لَمْ یَجْمَعْنَا الْمَعْنَی وَ أَمَّا الْبَاطِنُ فَلَیْسَ عَلَی مَعْنَی الِاسْتِبْطَانِ لِلْأَشْیَاءِ بِأَنْ یَغُورَ فِیهَا وَ لَکِنْ ذَلِکَ مِنْهُ عَلَی اسْتِبْطَانِهِ لِلْأَشْیَاءِ عِلْماً وَ حِفْظاً وَ تَدْبِیراً کَقَوْلِ الْقَائِلِ أَبْطَنْتُهُ یَعْنِی خَبَّرْتُهُ وَ عَلِمْت.

 

امام رضا (علیه السلام) - نام ظاهر بدین سبب نیست که بر اشیا سوار شده و بر پشت آن نشسته است و بر قله آن قرار گرفته است، بلکه به سبب توانایی و غلبه و قدرت بر آن است، همان‌طورکه اگر شخصی بگوید، بر دشمنانم آشکار شدم و خداوند مرا بر دشمنم آشکار گرداند، از غلبه بر دشمن خبر می‌دهد و ظهور خداوند بر اشیا نیز چنین است. معنای دیگرش این است که او برای هر آن که او را طلب کند، ظاهر است و چیزی از او پنهان نمی‌ماند، و اوست مدبّر هر آنچه خلق کرده است. پس کدامین ظاهر از خداوند آشکارتر و واضح‌تر است؟ زیرا به هرسو روی آوری، مخلوقات او را می‌بینی. اگر تنها به خود بنگری، آثار او را می‌یابی، درحالی‌که ظاهر در میان اشیا بدین معناست که خود آن شیء و حدودش واضح است. در مورد لفظ مشترک هستیم، امّا از لحاظ معنا متفاوت هستیم (اشتراک لفظی). باطن به معنای رفتن در میان و باطن اشیاء نیست که در آن فرو رود، بلکه بدین معناست که علم و حفظ و تدبیر اشیا را در باطن خود دارد و در برگرفته است همان طورکه «اَبْطَنْتُه» یعنی در مورد آن آگاه هستم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص548 الکافی، ج1، ص122/ نورالثقلین/ البرهان

2 -2 (حدید/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - کُلُ ظَاهِرٍ غَیْرَهُ {غَیْرُ بَاطِنٍ} بَاطِنٌ وَ کُلُّ بَاطِنٍ غَیْرَهُ غَیْرُ ظَاهِر.

 

امام علی (علیه السلام) - هر آشکاری غیر او نهان است و نهانی است که جز او آشکار نیست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص550 نهج البلاغه، ص96/ نورالثقلین

2 -3 (حدید/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ الظَّاهِرِ فَلَا شَیْءَ فَوْقَهُ وَ الْبَاطِنِ فَلَا شَیْءَ دُونَه.

 

امام علی (علیه السلام) - برتر است و از او بالاتر چیزی نیست. نزدیک است، و از او نزدیکتر نیست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص550 نهج البلاغه، ص140/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

2 -4 (حدید/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ الظَّاهِرِ لَا بِرُؤْیَهًٍْ وَ الْبَاطِنِ لَا بِلَطَافَهًْ.

 

امام علی (علیه السلام) - آشکار است نه با دیدن چشم، و پنهان است، نه به معنی ظریف و لطیف بودن.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص550 نهج البلاغه، ص212/ نورالثقلین

2 -5 (حدید/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - الظَّاهِرُ لَا یُقَالُ مِمَّا وَ الْبَاطِنُ لَا یُقَالُ فِیمَا.

 

امام علی (علیه السلام) - آشکار است و نمی‌توان گفت: «از چه چیزی آشکار شده». پنهان است که گفته نمی‌شود: «در چه چیزی پنهان است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص550 بحارالأنوار، ج4، ص306/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

2 -6 (حدید/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - الظَّاهِرُ عَلَیَ کُلِّ شَیْءٍ بِالْقَهْرِ لَهُ. وَ فِیهَا: الَّذِی بَطَنَ مِنْ خَفِیَّاتِ الْأُمُورِ وَ ظَهَرَ فِی الْعُقُولِ بِمَا یُرَی فِی خَلْقِهِ مِنْ عَلَامَاتِ التَّدْبِیرِ.

 

امام علی (علیه السلام) - آنکه باطن امور پوشیده را ادراک نموده و علمش در آن نفوذ فرموده تا چه رسد به امور ظاهره. و در عقول به‌واسطه‌ی آنچه در خلقش دیده می‌شود از علامات تدبیر کمال ظهور دارد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص550 نورالثقلین

و او به هر چیز داناست

3 -1 (حدید/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ عَلِمَهَا لَا بِأَدَاهًٍْ لَا یَکُونُ الْعِلْمُ إِلَّا بِهَا وَ لَیْسَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ مَعْلُومِهِ عِلْمُ غَیْرِهِ.

 

امام علی (علیه السلام) - بر همه چیز آگاه است أمّا نه به اسباب، دانش او جز ذات او نیست، بین او و معلوماتش واسطه‌ای نیست که بدان وسیله دانای به معلوم شده باشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص550 الکافی، ج8، ص18/ نورالثقلین

3 -2 (حدید/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مَنْصُورِ‌بْنِ‌حَازِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) هَلْ یَکُونُ الْیَوْمَ شَیْءٌ لَمْ یَکُنْ فِی عِلْمِ اللَّهِ بِالْأَمْسِ قَالَ لَا مَنْ قَالَ هَذَا فَأَخْزَاهُ اللَّهُ قُلْتُ أَ رَأَیْتَ مَا کَانَ وَ مَا هُوَ کَائِنٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ أَ لَیْسَ فِی عِلْمِ اللَّهِ قَالَ بَلَی قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ الْخَلْقَ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - منصوربن‌حازم گوید: از امام صادق (علیه السلام) سؤال کردم: «آیا می‌شود که امروز چیزی موجود شود که دیروز در علم خدا نبوده باشد». حضرت (علیه السلام) فرمود: «نه هرکه این سخن را بگوید خدا او را خوار و رسوا می‌گرداند». عرض کردم: «مرا خبر ده که آیا چنین نیست که آنچه بوده و آنچه خواهد بود تا روز قیامت همه در علم خدا باشد». فرمود: «بلی چنین است و چنین بود پیش از آنکه خلائق را بیافریند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص550 الکافی، ج1، ص148/ نورالثقلین

3 -3 (حدید/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّه (علیه السلام) یَقُولُ لَمْ یَزَلِ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ رَبَّنَا وَ الْعِلْمُ ذَاتُهُ وَ لَا مَعْلُومَ وَ السَّمْعُ ذَاتُهُ وَ لَا مَسْمُوعَ وَ الْبَصَرُ ذَاتُهُ وَ لَا مُبْصَرَ وَ الْقُدْرَهًُْ ذَاتُهُ وَ لَا مَقْدُورَ فَلَمَّا أَحْدَثَ الْأَشْیَاءَ وَ کَانَ الْمَعْلُومُ وَقَعَ الْعِلْمُ مِنْهُ عَلَی الْمَعْلُوم.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - ابوبصیر گوید: شنیدم امام صادق (علیه السلام) می‌فرمود: همیشه خدای عزّوجلّ پروردگار ما بوده و علم ذات او بود؛ در زمانی‌که معلومی نبوده، شنوایی ذات او بود در زمانی‌که مسموع و شنیدنی نبوده، بینایی ذات او بود در زمانی‌که دیدنی نبوده، توانایی و قدرت ذاتش بود در زمانی‌که مقدور قدرت‌پذیر نبوده است. پس چون همه چیز را پدید آورد، علمش بر معلوم و دانستنی واقع شد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص550 الکافی، ج1، ص107

3 -4 (حدید/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبَانِ‌بْنِ‌عُثْمَانَ الْأَحْمَرِ قَالَ: قُلْتُ لِلصَّادِقِ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) أَخْبِرْنِی عَنِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمْ یَزَلْ سَمِیعاً بَصِیراً عَلِیماً قَادِراً قَالَ نَعَمْ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ رَجُلًا یَنْتَحِلُ مُوَالاتَکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمْ یَزَلْ سَمِیعاً بِسَمْعٍ وَ بَصِیراً بِبَصَرٍ وَ عَلِیماً بِعِلْمٍ وَ قَادِراً بِقُدْرَهًٍْ فَغَضِبَ (علیه السلام) ثُمَّ قَالَ مَنْ قَالَ ذَلِکَ وَ دَانَ بِهِ فَهُوَ مُشْرِکٌ وَ لَیْسَ مِنْ وَلَایَتِنَا عَلَی شَیْءٍ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی ذَاتٌ عَلَّامَهًٌْ سَمِیعَهًٌْ بَصِیرَهًٌْ قَادِرَهًٌْ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - ابان‌بن‌عثمان احمر گوید: به امام صادق (علیه السلام) گفتم: «مرا از خدای تبارک و تعالی خبر ده که آیا همیشه شنوا و بینا و دانا و توانا بوده است»؟ فرمود: «آری». گفتم: «مردی که مدّعی پیروی شما اهل بیت (علیهم السلام) است، می‌گوید: «همیشه خدا به شنیدن شنواست و به دیدن بینا و به دانش دانا و به قدرت توانا». امام (علیه السلام) در خشم شد و فرمود: «هرکه چنین گوید و بدان معتقد باشد مشرک است و هیچ پیرو ما نیست. خدای تبارک و تعالی ذاتی است علّامه و شنوا و بینا و توانا.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص550 التوحید، ص144/ نورالثقلین

3 -5 (حدید/ 3)

الباقر (علیه السلام) - کَانَ اللَّهُ وَ لَا شَیْءَ غَیْرُهُ وَ لَمْ یَزَلْ عَالِماً بِمَا کَوَّنَ فَعِلْمُهُ بِهِ قَبْلَ کَوْنِهِ کَعِلْمِهِ بِهِ بَعْدَ مَا کَوَّنَهُ.

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) - خدا بود و هیچ چیز غیر او نبود و همیشه عالم بود به آنچه هستی داده و موجود فرموده. پس علمش به آن پیش از بودنش چون علم اوست به آن بعد از آنکه آن را هستی داده و به‌وجود آورده.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص552 التوحید، ص145/ نورالثقلین

3 -6 (حدید/ 3)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ أَیُّوبَ‌بْنِ‌نُوحٍ أَنَّهُ کَتَبَ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ (علیه السلام) یَسْأَلُهُ عَنِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَ کَانَ یَعْلَمُ الْأَشْیَاءَ قَبْلَ أَنْ خَلَقَ الْأَشْیَاءَ وَ کَوَّنَهَا أَوْ لَمْ یَعْلَمْ ذَلِکَ حَتَّی خَلَقَهَا وَ أَرَادَ خَلْقَهَا وَ تَکْوِینَهَا فَعَلِمَ مَا خَلَقَ عِنْدَ مَا خَلَقَ وَ مَا کَوَّنَ عِنْدَ مَا کَوَّنَ فَوَقَّعَ بِخَطِّهِ لَمْ یَزَلِ اللَّهُ عَالِماً بِالْأَشْیَاءِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ الْأَشْیَاءَ کَعِلْمِهِ بِالْأَشْیَاءِ بَعْدَ مَا خَلَقَ الْأَشْیَاءَ.

 

امام کاظم (علیه السلام) - ایوب‌بن‌نوح از امام کاظم (علیه السلام) پرسید: آیا خدای عزّوجلّ همه چیز را می‌دانست، پیش از آنکه همه چیز را بیافریند و به وجود آورد، یا نمی‌دانست آن را تا اینکه آن‌ها راخلق کرد و خواست آن‌ها را بیافریند و به وجود بیاورد و علم پیدا کرد به آنچه آفرید هنگامی که آفرید و آنچه را به وجود آورد هنگامی که به وجود آورد. پس امام (علیه السلام) به خط خود نگاشت: «همیشه خدا دانا بود به همه چیز، پیش از آنکه اشیاء را بیافریند، مانند علم او به آن‌ها پس از آنکه همه چیز را آفرید».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص552 الکافی، ج1، ص107/ نورالثقلین

3 -7 (حدید/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَحَاطَ بِالْأَشْیَاءِ عِلْماً قَبْلَ کَوْنِهَا فَلَمْ یَزْدَدَ بِکَوْنِهَا عِلْماً عِلْمُهُ بِهَا قَبْلَ أَنْ یُکَوِّنَهَا کَعِلْمِهِ بَعْدَ تَکْوِینِهَا.

 

امام علی (علیه السلام) - از روی علم و دانش پیش از وجود آن‌ها به همه چیز احاطه فرموده پس به‌واسطه‌ی آن‌ها بر علمش نیفزوده است. پس علم او به همه چیز پیش از آنکه آن‌ها را در وجود آورد چون علم اوست بعد از آنکه آن‌ها را موجود ساخته است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص552 الکافی، ج1، ص135/ نورالثقلین؛ «کعلمه بعد تکوینها» محذوف

3 -8 (حدید/ 3)

الکاظم (علیه السلام) - عَلِمَ الْأَشْیَاءَ قَبْلَ کَوْنِهَا.

 

امام کاظم (علیه السلام) - [خدا به وسیله‌ی علم] چیزها را پیش از بودن آن‌ها دانسته است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص552 الکافی، ج1، ص149/ نورالثقلین

3 -9 (حدید/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مَنْصُورِ‌بْنِ‌حَازِمٍ قَالَ: سَأَلْتُهُ یَعْنِی أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) هَلْ یَکُونُ الْیَوْمَ شَیْءٌ لَمْ یَکُنْ فِی عِلْمِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ قَالَ لَا بَلْ کَانَ فِی عِلْمِهِ قَبْلَ أَنْ‌یُنْشِئَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - منصوربن‌حازم گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «آیا امروز چیزی هست که در علم خدا عزّوجلّ نبوده باشد»؟ فرمود: «نه، بلکه پیش از آنکه آسمان‌ها و زمین را خلق کند، در علمش بوده است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص552 التوحید، ص135/ نورالثقلین

3 -10 (حدید/ 3)

الکاظم (علیه السلام) - عِلْمُ اللَّهِ لَا یُوصَفُ مِنْهُ بِأَیْنٍ وَ لَا یُوصَفُ الْعِلْمُ مِنَ اللَّهِ بِکَیْفٍ وَ لَا یُفْرَدُ الْعِلْمُ مِنَ اللَّهِ وَ لَا یُبَانُ اللَّهُ مِنْهُ وَ لَیْسَ بَیْنَ اللَّهِ وَ بَیْنَ عِلْمِهِ حَد.

 

امام کاظم (علیه السلام) - علم از خدا با أین (کجا) و کو وصف نمی‌شود و علم از خدا به کیف و چون وصف نمی‌شود و علم از خدا تنها نمی‌شود و خدا از آن جدا نمی‌شود و در میان خدا و علمش حدّ و اندازه نیست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص552 التوحید، ص138/ نورالثقلین

آیه هُوَ الَّذی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ یَعْلَمُ ما یَلِجُ فِی الْأَرْضِ وَ ما یَخْرُجُ مِنْها وَ ما یَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما یَعْرُجُ فیها وَ هُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ ما کُنْتُمْ وَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ [4]

 

او کسی است که آسمانها و زمین را در شش روز (شش دوران) آفرید؛ سپس بر عرش قدرت قرارگرفت [و به تدبير جهان پرداخت]؛ آنچه را در زمین داخل می‌شود می‌داند، و آنچه را از آن خارج می‌شود و آنچه از آسمان نازل می‌گردد و آنچه به آسمان بالا می‌رود؛ و هر جا باشید او با شماست، و خداوند نسبت به آنچه انجام می‌دهید بیناست.

 

او کسی است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز شش دوران) آفرید

1 -1 (حدید/ 4)

الصّادقین (وَسِعَ عِلْمُهُ السَّمَوَاتِ وَ الْأَرْضَ.

 

امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) - علمش آسمان‌ها و زمین را فرا گرفته است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص552 بحارالأنوار، ج55، ص1

1 -2 (حدید/ 4)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - هُوَ الَّذی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فی سِتَّةِ أَیَّامٍ‌ای فِی سِتَّهًِْ أَوْقَات.

 

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - هُو الذِی خَلقَ السَّمَاواتِ والأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ یعنی در شش زمان خلق کرد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص552 البرهان

1 -3 (حدید/ 4)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ فَالسَّنَهًُْ تَنْقُصُ سِتَّهًَْ أَیَّامِ.

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) - خدا آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید، پس از سال شش روز کاسته شد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص554 بحارالأنوار، ج54، ص89

1 -4 (حدید/ 4)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَ اللَّهَ خَلَقَ الْخَیْرَ یَوْمَ الْأَحَدِ وَ مَا کَانَ لِیَخْلُقَ الشَّرَّ قَبْلَ الْخَیْرِ وَ فِی یَوْمِ الْأَحَدِ وَ الْإِثْنَیْنِ خَلَقَ الْأَرَضِینَ وَ خَلَقَ أَقْوَاتَهَا فِی یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ وَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ خَلَقَ أَقْوَاتَهَا یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - به‌راستی‌که خدا خیر را روز یک‌شنبه آفرید و نمی‌شد که شر را پیش از خیر بیافریند و در روز یک‌شنبه و دوشنبه زمین‌ها را آفرید و خوراک آن‌ها را روز سه‌شنبه آفرید و آسمان‌ها را روز چهارشنبه و پنجشنبه، قوت‌هایشان را روز جمعه و این است فرموده‌ی خدا عزّوجلّ: هُو الذِی خَلقَ السَّمَاواتِ والأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص554 الکافی، ج8، ص145/ البرهان

سپس بر عرش قدرت قرارگرفت [و به تدبیر جهان پرداخت]

2 -1 (حدید/ 4)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ذِکْرُهُ وَ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُهُ خَلَقَ الْأَرْضَ قَبْلَ السَّمَاءِ ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ لِتَدْبِیرِ الْأُمُورِ.

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) - به‌راستی‌که خدای عزّوجلّ زمین را پیش از آسمان آفرید؛ سپس برای تدبیر کارها بر عرش استوار شد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص554 بحارالأنوار، ج54، ص89

2 -2 (حدید/ 4)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - قَوْلُهُ الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی یَعْنِی اسْتَوَی تَدْبِیرُهُ وَ عَلَا أَمْرُهُ وَ قَوْلُهُ وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِله وَ قَوْلُهُ وَ هُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ ما کُنْتُمْ وَ قَوْلُهُ ما یَکُونُ مِنْ نَجْویثَلاثَةً إِلَّا هُوَ رابِعُهُمْ فَإِنَّمَا أَرَادَ بِذَلِکَ اسْتِیلَاءَ أُمَنَائِهِ بِالْقُدْرَهًِْ الَّتِی رَکَّبَهَا فِیهِمْ عَلَی جَمِیعِ خَلْقِهِ وَ أَنَّ فِعْلَهُمْ فِعْلُهُ.

 

امام علی (علیه السلام) - خدای رحمان بر عرش استیلا دارد (طه/ 5) یعنی تدبیر خداوند [نسبت به امور آفرینش] استوار و پا برجا گردید و فرمانش برتری یافت. و اینکه فرمود: اوست که هم در آسمان خداست و هم در زمین خداست. (زخرف/84) و اینکه فرمود: وَ هُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ ما کُنْتُمْ و این که فرمود: هیچ گاه سه نفر با هم نجوا نمی‌کنند مگر این که خداوند چهارمین آن‌هاست (مجادله/7) منظور خداوند در این آیات این است که امانتداران الهی با قدرتی که خدا به آن‌ها بخشیده بر تمام مخلوقاتش سلطه دارند و کار آن‌ها کار اوست. [به همین خاطر، این حضور به خداوند نسبت داده شده است].

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص554 بحارالأنوار، ج3، ص310

و هر جا باشید او با شماست، و خداوند نسبت به آنچه انجام می‌دهید بیناست

3 -1 (حدید/ 4)

الکاظم (علیه السلام) - هُوَ اللَّهُ فِی السَّماواتِ وَ فِی الْأَرْضِ وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ وَ هُوَ الَّذِی یُصَوِّرُکُمْ فِی الْأَرْحامِ کَیْفَ یَشاءُ وَ هُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ ما کُنْتُمْ.

 

امام کاظم (علیه السلام) - او خدای آسمان‌ها و زمین است. اوست که هم در آسمان خداست و هم در زمین خداست. (زخرف/84) و او کسی است که شما را در رحمِ (مادران)، آن چنان که می‌خواهد تصویر می‌کند. (آل‌عمران/6) و هر جا باشید او با شماست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص554 بحارالأنوار، ج10، ص345

آیه لَهُ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ إِلَی اللهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ [5]

 

مالکیّت و حاکمیت آسمان‌ها و زمین از آنِ اوست؛ و همه امور به سوی او بازگردانده می‌شود.

 

آیه یُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهارِ وَ یُولِجُ النَّهارَ فِی اللَّیْلِ وَ هُوَ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ [6]

 

شب رادر روز داخل می‌کند و روز را در شب؛ و او به آنچه در درون سینه‌ها وجود دارد داناست.

 

1 (حدید/ 6)

الباقر (علیه السلام) - مَا یَنْقُصُ مِنَ اللَّیْلِ یَدْخُلُ فِی النَّهَارِ وَ مَا یَنْقُصُ مِنَ النَّهَارِ یَدْخُلُ فِی اللَّیْلِ.

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) - آنچه از شب کم می‌شود، وارد روز می‌شود و آنچه از روز کم می‌شود، داخل در شب می‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص554 البرهان

2 (حدید/ 6)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - هُوَ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ قَالَ: بِالضَّمَائِرِ فَإِنَّهُ مُحْکَمٌ.

 

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و هُو عَلیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ؛ مقصود، ضمیر انسان‌هاست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص556 القمی، ج2، ص350/ القمی، ج2، ص350/البرهان/ نورالثقلین

آیه آمِنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَ أَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَکُمْ مُسْتَخْلَفینَ فیهِ فَالَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ أَنْفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ کَبیرٌ [7]

 

به خدا وپیامبرش ایمان بیاورید و از آنچه شما را جانشین و نماینده [خود] در آن قرارداده انفاق کنید؛ [زيرا] کسانی که از شما ایمان بیاورند و انفاق کنند، اجر بزرگی دارند.

 

1 (حدید/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - عَلَی بَابِ الْجَنَّهًِْ مَکْتُوبٌ الْقَرْضُ بِثَمَانِیَهًَْ عَشَرَ وَ الصَّدَقَهًُْ بِعَشَرَهًٍْ، وَ ذَلِکَ أَنَّ الْقَرْضَ لَا یَکُونُ إِلَّا لِمُحْتَاجٍ وَ الصَّدَقَهًَْ رُبَّمَا وُضِعَتْ‌فِی یَدِ غَیْرِ مُحْتَاج.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - بر در بهشت نوشته شده است: قرض، هیجده و صدقه ده پاداش دارد، و این بدان سبب است که قرض، تنها برای نیازمند است، ولی صدقه چه بسا در دست کسی قرار می‌گیرد که نیازمند نیست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص556 القمی، ج2، ص350/ القمی، ج57، ص35

آیه وَ ما لَکُمْ لا تُؤْمِنُونَ بِاللهِ وَ الرَّسُولُ یَدْعُوکُمْ لِتُؤْمِنُوا بِرَبِّکُمْ وَ قَدْ أَخَذَ میثاقَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ [8]

 

چرا به خدا ایمان نمی‌آورید درحالی‌که پیامبر شما را می‌خواند که به پروردگارتان ایمان بیاورید، و از شما پیمان گرفته است [پيمانى از طريق فطرت و خرد]، اگر اهل ایمان آوردن هستید؟!

 

آیه هُوَ الَّذی یُنَزِّلُ عَلی عَبْدِهِ آیاتٍ بَیِّناتٍ لِیُخْرِجَکُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ وَ إِنَّ اللهَ بِکُمْ لَرَؤُفٌ رَحیمٌ [9]

 

او کسی است که آیات روشنی بر بنده‌اش نازل می‌کند تا شما را از تاریکی‌ها به سوی نور خارج کند؛ و خداوند نسبت به شما رئوف و مهربان است.

 

1 (حدید/ 9)

الصّادقین (فِی قَوْلِهِ لِیُخْرِجَکُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ یَقُولُ مِنَ الْکُفْرِ إِلَی الْإِیمَانِ یَعْنِی إِلَی الْوَلَایَهًِْ لِعَلِی (علیه السلام).

 

امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) - لیُخْرِجَکُم مِّنَ الظُّلمَاتِ إِلی النُّورِ؛ از [ظلمات] کفر خارج شدن به معنای ولایت علی (علیه السلام) را پذیرفتن است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص556 المناقب، ج3، ص80/ البرهان

آیه وَ ما لَکُمْ أَلاَّ تُنْفِقُوا فی سَبیلِ اللهِ وَ لِلهِ میراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لا یَسْتَوی مِنْکُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ أُولئِکَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذینَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا وَ کُلاًّ وَعَدَ اللهُ الْحُسْنی وَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبیرٌ [10]

 

چرا در راه خدا انفاق نمی‌کنید در حالی که میراث آسمانها و زمین همه از آنِ خداست [و كسى چيزى را با خود نمى برد]؟! کسانی که قبل از پیروزی انفاق کردند و جنگیدند [با كسانى كه پس از پيروزى انفاق كردند] یکسان نیستند؛ آن‌ها والا مقام‌تر از کسانی هستند که بعد از فتح انفاق نمودندو جنگ کردند؛ و خداوند به هر دو وعده نیک داده؛ و خدا به آنچه انجام می‌دهید آگاه است.

 

1 (حدید/ 10)

الصّادق (علیه السلام) - أَبُو عَمْرٍو الزُّبَیْرِیُّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ لَهُ إِنَّ لِلْإِیمَانِ دَرَجَاتٍ وَ مَنَازِلَ یَتَفَاضَلُ الْمُؤْمِنُونَ فِیهَا عِنْدَ اللَّهِ قَالثُمَّ ذَکَرَ مَا فَضَّلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ أَوْلِیَاءَهُ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ فَقَالَ عزَّ وَ جَل قَالَ لا یَسْتَوِی مِنْکُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ أُولئِکَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذِینَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا فَهَذَا ذِکْرُ دَرَجَاتِ الْإِیمَانِ وَ مَنَازِلِهِ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - ابو عمرو زبیری گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «برای ایمان درجات و مراتبی است که مؤمنین نسبت به آن‌ها نزد خدا بر یکدیگر برتری دارند»؟ فرمود: «… خداوند متعال پیامبران خود را هم بر یکدیگر فضیلت داده است، … نیز فرمود: لا یَسْتَوِی مِنْکُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ أُولئِکَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذِینَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا… این است بیان درجات و مراتب ایمان نزد خدای عزّوجلّ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص556 الکافی، ج2، ص40/ بحارالأنوار، ج22، ص308/ الأمالی للطوسی، ج21، ص563 ودعایم الإسلام، ج1، ص10 و البرهان

2 (حدید/ 10)

الصّادق (علیه السلام) - یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ ابْنِی مُوسَی اسْمُهُ اسْمُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَیُدْفَنُ فِی أَرْضِ طُوسَ وَ هِیَ بِخُرَاسَانَ یُقْتَلُ فِیهَا بِالسَّمِّ فَیُدْفَنُ فِیهَا غَرِیباً مَنْ زَارَهُ عَارِفاً بِحَقِّهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَجْرَ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَل.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - مردی از فرزندان پسرم موسی (علیه السلام) همنام امیرالمؤمنین (علیه السلام) طلوع می‌کند و در زمین طوس به خراسان دفن می‌شود. در آنجا به زهر کشته می‌شود. و غریب به خاک می‌رود هرکه او را زیارت کند و عارف به مقام او باشد خدا به او مزد کسی که پیش از فتح جهاد کرده و انفاق نموده باشد، عطا می‌کند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص558 الأمالی للصدوق، ص118/ نورالثقلین

آیه مَنْ ذَا الَّذی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ أَجْرٌ کَریمٌ [11]

 

کیست که به خدا وام نیکو دهد [و از اموالى كه به او ارزانى داشته انفاق كند] تا خداوند آن را برای او چندین برابر کند؟ و برای او پاداش پرارزشی است!

 

1 (حدید/ 11)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْمَاضِی (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ أَجْرٌ کَرِیمٌ قَالَ صِلَهًُْ الْإِمَامِ فِی دَوْلَهًِْ الْفَسَقَهًِْ.

 

امام کاظم (علیه السلام) - مَن ذَا الذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لهُ ولهُ أَجْرٌ کَرِیمٌ؛ منظور، پرداخت پول به امام (علیه السلام) در زمان حکومت فاسقین است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص558 تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص634/ البرهان/ بحارالأنوار، ج24، ص278/ القمی، ج2، ص351

2 (حدید/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُعَاوِیَهًَْ‌بْنِ‌عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً قَالَ ذَاکَ صِلَهًُْ الرَّحِمِ وَ الرَّحِمُ رَحِمُ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) خَاصَّهًْ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - معاویهًْ‌بن‌عمّار گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این کلام خداوند عزّوجلّ مَن ذَا الذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضًا حَسَنًا پرسیدم. حضرت فرمود: «این آیه درباره‌ی صله‌ی رحم است و مقصود از رحم، رحم آل محمّد (علیهم السلام) است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص558 تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص633/ البرهان

3 (حدید/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - مَا مِنْ شَیْءٍ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مِنْ إِخْرَاجِ الدِّرْهَمِ إِلَی الْإِمَامِ (علیه السلام) وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَیَجْعَلُ لَهُ الدِّرْهَمَ فِی الْجَنَّهًِْ مِثْلَ جَبَلِ أُحُدٍ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ یَقُولُ مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ أَجْرٌ کَرِیمٌ ثُمَّ قَالَ هُوَ وَ اللَّهِ فِی صِلَهًِْ الْإِمَامِ (علیه السلام) خَاصَّهًًْ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - چیزی در نظر خدا محبوبتر از پول دادن به امام (علیه السلام) نیست؛ درهمی که به امام (علیه السلام) می‌دهند، خداوند آن را در بهشت مانند کوه احد قرار می‌دهد؛ خداوند می‌فرماید: مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ أَجْرٌ کَرِیمٌ؛ به‌خدا قسم این اختصاص به رسیدگی و پیوند با امام (علیه السلام) دارد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص558 تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص633/ بحارالأنوار، ج24، ص279

4 (حدید/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - یَا مَیَّاحُ دِرْهَمٌ یُوصَلُ بِهِ الْإِمَامُ (علیه السلام) أَعْظَمُ وَزْناً مِنْ أُحُد.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) -‌ای میاح! یک درهم که به امام (علیه السلام) رسانده شود، ثواب آن برای شخص، از کوه احد سنگین‌تر خواهد بود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص558 الکافی، ج1، ص538/ البرهان؛ «بتفاوت»

5 (حدید/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - رُوِیَ عَنِ الصَّادِق (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ لِبَعْضِ تَلَامِیذِهِ یَوْماً أَیَّ شَیْءٍ تَعَلَّمْتَ مِنِّی قَالَ لَهُ یَا مَوْلَایَ ثَمَانَ مَسَائِلَ قَالَ (علیه السلام) قُصَّهَا عَلَیَ لِأَعْرِفَهَا قَالَ… الرَّابِعَهًُْ قَالَ رَأَیْتُ کُلَّ مَنْ وَجَدَ شَیْئاً یُکْرَمُ عِنْدَهُ اجْتَهَدَ فِی حِفْظِهِ وَ سَمِعْتُ قَوْلَهُ تَعَالَی مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ أَجْرٌ کَرِیمٌ فَأَحْبَبْتُ الْمُضَاعَفَهًَْ وَ لَمْ أَرَ أَحْفَظَ مِمَّا یَکُونُ عِنْدَهُ فَکُلَّمَا وَجَدْتُ شَیْئاً یُکْرَمُ عِنْدَهُ وَجَّهْتُ بِهِ إِلَیْهِ لِیَکُونَ لِی ذُخْراً إِلَی وَقْتِ حَاجَتِی قَالَ أَحْسَنْتَ وَ اللَّهِ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - روزی امام صادق (علیه السلام) به یکی از شاگردانش فرمود: «چه چیزی از من آموختی»؟ عرض کرد: «آقا من از شما هشت مسأله یاد گرفتم». حضرت فرمود: «آن‌ها را بیان کن تا بدانم». فرمود: … چهارم؛ دیدم هرکسی هرچه را به‌دست آورد و آن چیز توجّهش را جلب کند، در حفظ آن می‌کوشد و مانع اتلاف آن می‌شود. [و بخل از انفاق دارد] و دیدم که خدای تعالی می‌فرماید: مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ أَجْرٌ کَرِیمٌ؛ دوست داشتم که آنچه را دارم مضاعف و چند برابر شود، پس در راه خدا انفاق می‌کنم تا اینکه ذخیره‌ی روز حاجت من باشد، فرمود: «مرحبا به تو به خدا».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص558 إرشادالقلوب، ج1، ص187/ مجموعهًْ ورام، ج1، ص303

6 (حدید/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ أَنْفِقُوا أَمْوَالَکُمْ وَ خُذُوا مِنْ أَجْسَادِکُمْ فَجُودُوا بِهَا عَلَی أَنْفُسِکُمْ وَ لَا تَبْخَلُوا بِهَا عَنْهَا فَقَدْ قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ إِنْ تَنْصُرُوا اللهَ یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدامَکُمْ وَ قَالَ تَعَالَی مَنْ ذَا
 الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ أَجْرٌ کَرِیمٌ فَلَمْ یَسْتَنْصِرْکُمْ مِنْ ذُلٍّ وَ لَمْ یَسْتَقْرِضْکُمْ مِنْ قُلٍّ اسْتَنْصَرَکُمْ وَ لَهُ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ وَ اسْتَقْرَضَکُمْ وَ لَهُ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ وَ إِنَّمَا أَرَادَ أَنْ یَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا فَبَادِرُوا بِأَعْمَالِکُمْ تَکُونُوا مَعَ جِیرَانِ اللَّهِ فِی دَارِهِ رَافَقَ بِهِمْ رُسُلَهُ وَ أَزَارَهُمْ مَلَائِکَتَهُ وَ أَکْرَمَ أَسْمَاعَهُمْ أَنْ تَسْمَعَ حَسِیسَ نَارٍ أَبَداً وَ صَانَ أَجْسَادَهُمْ أَنْ تَلْقَی لُغُوباً وَ نَصَبا.

 

امام علی (علیه السلام) - با اموال خود انفاق کنید، از جسم خود بگیرید و بر جان خود بیفزایید، و در بخشش بخل نورزید که خدای سبحان فرمود: اگر خدا را یاری کنید، شما را پیروز می‌گرداند و قدم‌های شما را استوار می‌دارد (محمّد/7) و فرمود: مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ أَجْرٌ کَرِیمٌ؛ درخواست یاری از شما به جهت ناتوانی نیست، و قرض گرفتن از شما برای کمبود نمی‌باشد، درحالی از شما یاری خواسته که: لشکرهای آسمان و زمین در اختیار اوست و خدا نیرومند و حکیم است و در حالی طلب وام از شما دارد که گنج‌های آسمان و زمین به او تعلّق دارد و خدا بی‌نیاز و حمید است، بلکه خواسته است شما را بیازماید که کدام‌یک از شما نیکوکارترید، پس به اعمال نیکو مبادرت کنید، تا با همسایگان خدا در سرای او باشید که همنشینان آن‌ها پیامبران (علیهم السلام)، و زیارت‌کنندگانشان فرشتگانند، و چنان گرامی داشته می‌شوند که صدای آهسته‌ی آتش را نمی‌شنوند، و بر بدن‌هایشان هیچگونه رنج و ناراحتی نمی‌رسد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص558 شرح نهج البلاغهًْ، ج10، ص122/ نهج البلاغهًْ، ص266/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

7 (حدید/ 11)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ إِنِّی أَعْطَیْتُ الدُّنْیَا بَیْنَ عِبَادِی قَیْضاً {فَیْضاً} فَمَنْ أَقْرَضَنِی مِنْهَا قَرْضاً أَعْطَیْتُهُ بِکُلِّ وَاحِدَهًٍْ مِنْهُنَّ عَشْراً إِلَی سَبْعِمِائَهًِْ ضِعْفٍ وَ مَا شِئْتُ مِنْ ذَلِک.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خداوند عزّوجلّ فرمود: «من دنیا را به بنده‌هایم بخشش کردم. (یعنی حق‌دار آن نبودند) و هرکه از آن به اختیار خود به من قرضی دهد (یعنی صدقه مستحبّی دهد) به او در برابر هریک از آن ده برابر تا هفتصد برابر خواهم داد، و آنچه در این باره بخواهم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص560 الخصال، ج1، ص130/ نورالثقلین

8 (حدید/ 11)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ ابْنَ آدَمَ تَطَوَّلْتُ عَلَیْکَ بِثَلَاثٍ سَتَرْتُ عَلَیْکَ مَا لَوْ یَعْلَمُ بِهِ أَهْلُکَ مَا وَارَوْکَ وَ أَوْسَعْتُ عَلَیْکَ فَاسْتَقْرَضْتُ مِنْکَ فَلَمْ تُقَدِّمْ خَیْراً.

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) -‌ای فرزند آدم، من با سه چیز به تو احسان و محبّت کردم: آن اعمال تو را مستور ساختم که اگر خانواده‌ات به آن‌ها آگاه می‌شد از تو دوری می‌کردند، از حیث روزی به تو وسعت دادم و در ضمن از تو طلب وام نمودم ولی تو اقدام به این امر خیر نکردی، هنگام مرگ هم به تو اجازه دادم که در ثلث مالت تصرّف کنی، باز تو از آن هم عمل خیری انجام ندادی.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص560 من لایحضره الفقیه، ج1، ص481/ نورالثقلین

9 (حدید/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ لَمْ یَسْأَلْ خَلْقَهُ مَا فِی أَیْدِیهِمْ قَرْضاً مِنْ حَاجَهًٍْ بِهِ إِلَی ذَلِکَ وَ مَا کَانَ لِلَّهِ مِنْ حَقٍّ فَإِنَّمَا هُوَ لِوَلِیِّهِ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - خداوند عزّوجلّ از خلقش نخواست آنچه را در دستشان است به خداوند بدهند، چون به آن نیازمند است، بلکه هر حقی که خداوند دارد، فقط از آن ولیّ اوست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص560 الکافی، ج1، ص537/ نورالثقلین/ البرهان

10 (حدید/ 11)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - الْقَرْضُ الْحَسَنُ یَجْمَعُ عَشَرَهًَْ أَوْصَافٍ: أَنْ یَکُونَ مِنَ الْحَلَالِ لِأَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی طَیِّبٌ لَا یَقْبَلُ إِلَّا الطَّیِّبَ، وَ أَنْ یَتَصَدَّقَ وَ هُوَ یُحِبُّ الْمَالَ وَ یَرْجُو الْحَیَاهًَْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - [وام نیکو باید ده خصوصیّت داشته باشد؛ یکی اینکه:] این انفاق باید از مال حلال باشد چراکه پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: خداوند پاک است و جز پاک را نمی‌پذیرد، … [دیگر اینکه:] درحالی‌که به مالش علاقه‌مند است و امید به زندگی دارد انفاق کند [نه اینکه در حال احتضار و مرگ بخواهد اموالش را انفاق کند]…

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص560 نورالثقلین

آیه یَوْمَ تَرَی الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ یَسْعی نُورُهُمْ بَیْنَ أَیْدیهِمْ وَ بِأَیْمانِهِمْ بُشْراکُمُ الْیَوْمَ جَنَّاتٌ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ [12]

 

[اين پاداش] در روزی است که مردان و زنان با ایمان را می‌نگری که نورشان پیشِ رو و در سمتِ راستشان به سرعت حرکت می‌کند [و به آن‌ها مى‌گويند:] بشارت باد بر شما امروز به باغ‌های بهشتی که نهرها از پای درختان آن جاری است؛ جاودانه در آن خواهید ماند. و این همان رستگاری بزرگ است.

 

1 (حدید/ 12)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - سَأَلُوهُ (علیه السلام) عَنْ أَقْسَامِ النُّورِ فِی الْقُرْآنِ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ فِی سُورَهًِْ الْبَقَرَهًْ اللهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ یَعْنِی مِنْ ظُلْمَهًِْ الْکُفْرِ إِلَی نُورِ الْإِیمَانِ فَسُمِّیَ الْإِیمَانُ
 هَاهُنَا نُوراً وَ مِثْلُهُ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ فِی سُورَهًْ الْحَدِیدِ فِی ذِکْرِ الْمُؤْمِنِینَ یَسْعی نُورُهُمْ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ بِأَیْمانِهِمْ بُشْراکُمُ الْیَوْمَ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهار.

 

امام علی (علیه السلام) - از امیرمؤمنان علی (علیه السلام) در مورد اقسام نور در قرآن سؤال کردند؛ [امام (علیه السلام) در پاسخ فرمود:]… و خداوند سبحان در سوره بقره فرمود: خداوند، ولیّ و سرپرست کسانی است که ایمان آورده‌اند آن‌ها را از ظلمتها، به سوی نور بیرون می‌برد (بقره/257) یعنی [خداوند ایشان را] از تاریکی کفر به سوی نور ایمان [بیرون می‌برد]؛ پس در این آیه بر ایمان، نامِ نور نهاده شده
 است؛ . . و خداوند سبحان در سوره حدید در بیان [ویژگیِ] مؤمنان [در روز قیامت] فرمود: یَسْعی نُورُهُمْ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ بِأَیْمانِهِمْ بُشْراکُمُ الْیَوْمَ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهار.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص560 بحارالأنوار، ج7، ص208/ القمی، ج2، ص351/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج90، ص21

2 (حدید/ 12)

الصّادق (علیه السلام) - یَسْعی نُورُهُمْ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ بِأَیْمانِهِمْ أَئِمَّهًُْ الْمُؤْمِنِینَ (علیهم السلام) یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ تَسْعَی بَیْنَ یَدَیِ الْمُؤْمِنِینَ وَ بِأَیْمَانِهِمْ حَتَّی یُنْزِلُوهُمْ مَنَازِلَ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - یَسْعَی نُورُهُم بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وبِأَیْمَانِهِم پیشوایان مؤمنین، در روز قیامت پیش روی آنان و سمت راست مؤمنین تلاش می‌کنند تا آنان را در منازل اهل بهشت جای بدهند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص562 الکافی، ج1، ص195/ مسایل علی بن جعفر (ع)، ص316/ نورالثقلین/ البرهان؛ «یسعی» بدل «تسعی»

3 (حدید/ 12)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جابِرٍعَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ یَوْمَ تَرَی الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ یَسْعی نُورُهُمْ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ بِأَیْمانِهِمْ قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) هُوَ نُورُ الْمُؤْمِنِینَ یَسْعَی بَیْنَ أَیْدِیهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ إِذَا أَذِنَ اللَّهُ لَهُ أَنْ یَأْتِیَ مَنْزِلَهُ فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ الْمُؤْمِنُونَ یَتْبَعُونَهُ وَ هُوَ یَسْعَی بَیْنَ أَیْدِیهِمْ حَتَّی یَدْخُلُ جَنَّهًَْ عَدْنٍ وَ هُمْ یَتْبَعُونَهُ حَتَّی یَدْخُلُونَ مَعَهُ وَ أَمَّا قَوْلُهُ بِأَیْمانِهِمْ فَأَنْتُمْ تَأْخُذُونَ بِحُجَزِ آل محمد (علیهم السلام) وَ یَأْخُذُ آلُهُ بِحُجَزِ الْحَسَن (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ یَأْخُذَانِ بِحُجَزِ امیرالمؤمنین (علیه السلام) عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ یَأْخُذُ هُوَ بِحُجَزِ رسول الله (صلی الله علیه و آله) حَتَّی یَدْخُلُونَ مَعَهُ فِی جَنَّهًِْ عَدْنٍ فَذَلِکَ قَوْلُهُ بُشْراکُمُ الْیَوْمَ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِی‌ها ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ.

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) - جابر گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: یَوْمَ تَرَی الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ یَسْعی نُورُهُمْ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ بِأَیْمانِهِمْ پرسیدم. فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: این نور، نور مؤمنان است که پیشاپیش آنان در روز قیامت دوان است وقتی که خدا به این نور اذن می‌دهد که به منزلش در بهشت‌های جاودان برسد و مؤمنان از آن تبعیّت می‌کنند و این نور مقابلشان می‌دود تا داخل بهشت جاودان می‌شود و آنان از پی آن نور می‌روند تا با او داخل می‌شوند. امّا کلمه بِأَیمانِهم، پس شما هستید که به کمربند آل محمّد (علیهم السلام) چنگ می‌زنید و آل پیامبر (صلی الله علیه و آله) به کمربند حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) چنگ می‌زنند و آن دو سرور نیز به کمربند امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) چنگ می‌زنند و ایشان نیز کمربند رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را می‌گیرند تا با او داخل بهشت جاودان می‌شوند؛ پس این است معنای آیه: بُشْراکُمُ الْیَوْمَ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِی‌ها ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص562 بحارالأنوار، ج7، ص205/ بحارالأنوار، ج23، ص316/ فرات الکوفی، ص467

4 (حدید/ 12)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: کُنْتُ ذَاتَ یَوْمٍ عِنْدَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) إِذْ أَقْبَلَ بِوَجْهِهِ عَلَی عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ أَ لَا أُبَشِّرُکَ یَا أَبَا الْحَسَنِ قَالَ‌بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ هَذَا جَبْرَئِیلُ یُخْبِرُنِی عَنِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ أَنَّهُ قَدْ أَعْطَی شِیعَتَکَ وَ مُحِبِّیکَ سَبْعَ خِصَالٍ الرِّفْقَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ الْأُنْسَ عِنْدَ الْوَحْشَهًِْ وَ النُّورَ عِنْدَ الظُّلْمَهًِْ وَ الْأَمْنَ عِنْدَ الْفَزَعِ وَ الْقِسْطَ عِنْدَ الْمِیزَانِ وَ الْجَوَازَ عَلَی الصِّرَاطِ وَ دُخُولَ الْجَنَّهًِْ قَبْلَ النَّاسِ نُورُهُمْ یَسْعی بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ بِأَیْمانِهِمْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - جابربن‌عبد اللَّه انصاری گوید: خدمت رسول (صلی الله علیه و آله) بودم که علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) وارد شد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای ابالحسن (علیه السلام)! آگاه باش! به تو بشارتی می‌دهم». علی (علیه السلام) گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بفرمایید». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «اینک جبرئیل است و از طرف خداوند برای من خبر آورده است که خداوند به شیعیان و محبّان تو نه خصلت عطا کرده است: آسان گرفتن در هنگام مرگ، آرامش در هنگام تنهایی و ترس. روشنایی در هنگام تاریکی، آسایش در هنگام ناراحتی و بروز حوادث، عدالت در هنگام سنجش اعمال، جواز عبور از پل جهنّم، ورود در بهشت قبل از سایر مردم و نوری که جلو آن‌ها را روشن می‌کند و راه درست را به آن‌ها نشان می‌دهد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص562 الخصال، ج2، ص403/ نورالثقلین

5 (حدید/ 12)

الصّادق (علیه السلام) - قَالَ یَوْمَ لا یُخْزِی اللهُ النَّبِیَّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ یَسْعی بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ بِأَیْمانِهِمْ یَعْنِی أُولَئِکَ الْمُؤْمِنِین.

 

امام صادق (علیه السلام) - یَوْمَ لا یُخْزِی اللهُ النَّبِیَّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ یَسْعی بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ بِأَیْمانِهِمْ یعنی آن مؤمنان چنین هستند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص562 الکافی، ج5، ص14/ نورالثقلین

6 (حدید/ 12)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ صَالِحِ‌بْنِ‌سَهْلٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ (علیه السلام) یَقُولُ فِی قَوْلِ اللَّهِ یَسْعَی نُورُهُمْ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ بِأَیْمانِهِمْ قَالَ: إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ نُورُهُمْ یَسْعَی بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ بِأَیْمانِهِمْ حَتَّی یَنْزِلُوا مَنَازِلَهُمْ مِنَ الْجِنَانِ. .

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - صالح‌بن‌سهل گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: نُورُهُمْ یَسْعی بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ بِأَیْمانِهِمْ پرسیدم. فرمود: «آن‌ها امام‌های مؤمنین هستند که نور آن‌ها از جلو و اطرافشان می‌درخشد تا وارد منزل‌های خود در بهشت می‌شوند.»

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص564 القمی، ج2، ص106

7 (حدید/ 12)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قِیلَ لِرسول الله (صلی الله علیه و آله) أَ رَأَیْتَ الرَّجُلُ یَعْمَلُ الْعَمَلَ مِنَ الْخَیْرِ وَ یَحْمَدُهُ النَّاسُ عَلَیْهِ قَالَ تِلْکَ عَاجِلُ بُشْرَی الْمُؤْمِنِ یَعْنِی الْبُشْرَی الْمُعَجَّلَهًَْ لَهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْبُشْرَی الْأُخْرَی قَوْلُهُ سُبْحَانَهُ بُشْراکُمُ الْیَوْمَ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوذر گوید: به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عرض شد: «نظر شما در مورد کسی که کار خیری انجام می‌دهد و مردم او را بر انجام این کار ستایش می‌کنند، چیست»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «این ستایش مردم، مژده و بشارتِ فوری مؤمن است یعنی بشارتی است که به سرعت در همین دنیا به او داده می‌شود و بشارت دیگر همان است که خداوند سبحان فرمود: بُشْراکُمُ الْیَوْمَ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص564 بحارالأنوار، ج69، ص294

آیه یَوْمَ یَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ لِلَّذینَ آمَنُوا انْظُرُونا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِکُمْ قیلَ ارْجِعُوا وَراءَکُمْ فَالْتَمِسُوا نُوراً فَضُرِبَ بَیْنَهُمْ بِسُورٍ لَهُ بابٌ باطِنُهُ فیهِ الرَّحْمَةُ وَ ظاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذابُ [13]

 

همان روزی که مردان و زنان منافق به مؤمنان می‌گویند: «نظری به ما بیفکنید تا از نور شما پرتوی برگیریم.» به آن‌ها گفته می‌شود: «به پشت سرِ خود بازگردید و نوری به دست آورید». در این هنگام دیواری میان آن‌ها زده می‌شود که دری دارد، درونش رحمت است و از طرف برونش عذاب.

 

همان روزی که مردان و زنان منافق به مؤمنان می‌گویند: «نظری به ما بیفکنید تا از نور شما پرتوی برگیریم». به آن‌ها گفته می‌شود: «به پشت سرِ خود بازگردید و نوری به دست آورید.»

1 -1 (حدید/ 13)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا ابْنَ مَسْعُودٍ الْإِسْلَامُ بَدَأَ غَرِیباً وَ سَیَعُودُ غَرِیباً کَمَا بَدَأَ فَطُوبَی لِلْغُرَبَاءِ فَمَنْ أَدْرَکَ ذَلِکَ الزَّمَانَ مِنْ أَعْقَابِکُمْ فَلَا تُسَلِّمُوا فِی نَادِیهِمْ وَ لَا تُشَیِّعُوا جَنَائِزَهُمْ وَ لَا تَعُودُوا مَرْضَاهُمْ فَإِنَّهُمْ یَسْتَنُّونَ بِسُنَّتِکُمْ وَ یُظْهِرُونَ بِدَعْوَاکُمْ وَ یُخَالِفُونَ أَفْعَالَکُمْ فَیَمُوتُونَ عَلَی غَیْرِ مِلَّتِکُمْ أُولَئِکَ لَیْسُوا مِنِّی وَ لَا أَنَا مِنْهُمْ فَلَا تَخَافَنَّ أَحَداً غَیْرَ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ أَیْنَما تَکُونُوا یُدْرِکْکُمُ الْمَوْتُ وَ لَوْ کُنْتُمْ فِی بُرُوجٍ مُشَیَّدَةٍ وَ یَقُولُ یَوْمَ یَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ لِلَّذِینَ آمَنُوا انْظُرُونا.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پسر مسعود! اسلام در آغاز غریب بود و در آینده نیز چون گذشته غریب خواهد شد، پس بهشت و سعادت برای غریبان است، پس هرکه از نسل شما آن زمان را در یابد بر آن مردم سلام نکند، و بر جنازهایشان حاضر نگردد و مریضانشان را عیادت ننماید، که آن‌ها به روش شما و به عقاید و به گفته‌های شما تظاهر می‌نمایند ولی با کردارهایتان مخالفت می‌ورزند و بر غیر دین شما می‌میرند، آن‌ها از من نیستند و من از آن‌ها نیستم. پسر مسعود! از هیچ‌کس جز از خدا مترس، که خداوند متعال می‌فرماید: هر جا باشید مرگ گریبان‌تان را خواهد گرفت، اگر چه در برجهای محکم و سر بر افراشته باشید، (نساء/78) و می‌فرماید: یَوْمَ یَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ لِلَّذِینَ آمَنُوا انْظُرُونا.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص564 مستدرک الوسایل، ج12، ص327/ بحارالأنوار، ج99، ص74؛ «نقتبس من نورکم» زیادهًْ

1 -2 (حدید/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ النَّاسَ یُقْسَمُ بَیْنَهُمْ النُّورُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ عَلَی قَدْرِ إِیمَانِهِمْ وَ یُقْسَمُ لِلْمُنَافِقِ فَیَکُونُ نُورُهُ عَلَی إِبْهَامِ رِجْلِهِ الْیُسْرَی فَیَطْفَأُ نُورُهُ فَیَقُولُ مَکَانَکُمْ حَتَّی أَقْتَبِسَ مِنْ نُورِکُمْ قِیلَ ارْجِعُوا وَراءَکُمْ فَالْتَمِسُوا نُوراً یَعْنِی حَیْثُ قُسِمَ النُّورُ قَالَ فَیَرْجِعُونَ فَیُضْرَبُ بَیْنَهُمُ السُّورُ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - نور در روز قیامت به میزان ایمان مردم، میانشان تقسیم می‌شود. بهره منافق از نور به اندازه انگشت ابهام پای چپ اوست. پس نورش را لگدمال می‌کند. و آنگاه می‌گوید: «سر جای خود بایستید تا از نورتان بهره گیرم». به او گفته می‌شود: «ارْجِعُوا ورَاءکُمْ فَالتَمِسُوا نُورًا؛ یعنی جایی که آتش تقسیم می‌شود». فرمود: «پس بازمی‌گردند و میان آنان دیواری حایل می‌گردد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص564 بحارالأنوار، ج7، ص181/ بحارالأنوار، ج7، ص208/ القمی، ج2، ص351/ البرهان؛ «فینظر» بدل «فیطفأ»

1 -3 (حدید/ 13)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام): سَمِعْتُهُ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ یُحْشَرُ أُمَّتِی یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ عَلَی خَمْسِ رَایَاتٍ فَأَوَّلُ رَایَهًٍْ تَرِدُ عَلَیَّ رَایَهًُْ فِرْعَوْنِ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ وَ هُوَ مُعَاوِیَهًُْ وَ الثَّانِیَهًُْ مَعَ سَامِرِیِّ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ وَ هُوَ عَمْرُوبْنُ‌الْعَاصِ وَ الثَّالِثَهًُْ مَعَ جَاثَلِیقِ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ وَ هُوَ أَبُو مُوسَی الْأَشْعَرِیُّ وَ الرَّابِعَهًُْ مَعَ أَبِی الْأَعْوَرِ السُّلَمِیِّ وَ أَمَّا الْخَامِسَهًُْ فَمَعَکَ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) تَحْتَهَا الْمُؤْمِنُونَ وَ أَنْتَ إِمَامُهُمْ ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِلْأَرْبَعَهًِْ‌ارْجِعُوا وَراءَکُمْ فَالْتَمِسُوا نُوراً فَضُرِبَ بَیْنَهُمْ بِسُورٍ لَهُ بابٌ باطِنُهُ فِیهِ الرَّحْمَهًُْ‌وَ هُمْ شِیعَتِی وَ مَنْ وَالَانِی وَ قَاتَلَ مَعِی الْفِئَهًَْ الْبَاغِیَهًَْ وَ النَّاکِبَهًَْ عَنِ الصِّرَاطِ وَ بَابُ الرَّحْمَهًِْ هُمْ شِیعَتِی.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام علی (علیه السلام) فرمود: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که فرمود: امّت من در روز قیامت در زیر پنج پرچم محشور می‌شوند. اوّلین پرچمی که بر من وارد می‌شود، پرچم فرعون این زمان، معاویه است. دوّم، پرچم سامری این زمان، عمرو عاص است، سوّم پرچم جاثلیق (رئیس اسقف‌های) زمان، ابوموسی اشعری است و چهارم، پرچم ابو اعور سلمی و پنجم، پرجم توست. ای علی! زیر آن پرچم مؤمنان‌اند و تو پیشوای آنانی. خدای تبارک و تعالی به این چهار گروه می‌فرماید: ارْجِعُوا ورَاءکُمْ فَالتَمِسُوا نُورًا فَضُرِبَ بَیْنَهُم بِسُورٍ لهُ بَابٌ بَاطِنُهُ فِیهِ الرَّحْمَةُ…». آنان پیروان و دوستداران من هستند. گروه متجاوز و منحرف از صراط مستقیم با من جنگیدند و باب رحمت، همان پیروان من هستند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص566 نورالثقلین/ البرهان/ بحارالأنوار، ج31، ص437

1 -4 (حدید/ 13)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قِیلَ أَیْ فَیُقَالُ لِلْمُنَافِقِینَ: ارْجِعُوا وَراءَکُمْ أَیِ ارْجِعُوا إِلَی الْمَحْشَرِ حَیْثُ أَعْطَیْنَا النُّورَفَالْتَمِسُوا نُوراً فَیَرْجِعُونَ فَلَا یَجِدُونَ نُوراً.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قِیلَ یعنی به منافقان گفته می‌شود: ارْجِعُوا وَراءَکُمْ یعنی برگردید به [صحرایِ] محشر، همانجایی که به ما نور داده شد. فَالْتَمِسُوا نُوراً، آن‌ها نیز به [صحرایِ] محشر بر می‌گردند ولی نوری نمی‌یابند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص566 بحارالأنوار، ج7، ص165

1 -5 (حدید/ 13)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَسَائِلُ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌سَلَامٍ: وَ کَانَ اسْمُهُ إِسْمَاوِیلَ فَسَمَّاهُ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) عَبْدَ اللَّهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) قَالقَالَ فَأَخْبِرْنِی عَنْ أَوَّلِ مَنْ یَجُوزُ عَلَی الصِّرَاطِ قَالَ الْمُؤْمِنُونَ قَالَ صَدَقْتَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) فَصِفْ لِی ذَلِکَ قَالَ یَا ابْنَ سَلَامٍ فِی الْمُؤْمِنِینَ مَنْ یَجُوزُ عَلَی الصِّرَاطِ عِشْرِینَ عَاماً فَإِذَا بَلَغَ أَوَّلُهُمُ الْجَنَّهًَْ تَرْکَبُ الْکُفَّارُ عَلَی الصِّرَاطِ حَتَّی إِذَا تَوَسَّطُوا أَطْفَأَ اللَّهُ نُورَهُمْ فَیَبْقَوْنَ بِلَا نُورٍ فَیُنَادُونَ بِالْمُؤْمِنِینَ انْظُرُونا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِکُمْ فَیُقَالُ لَهُمْ أَ لَیْسَ فِیکُمُ الانبیاء (علیهم السلام) وَ الْأَصْحَابُ وَ الْإِخْوَهًُْ فَیَقُولُونَ أَ وَ لَمْ نَکُنْ مَعَکُمْ فِی دَارِ الدُّنْیَا.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - مسائل عبد اللَّه‌بن‌سلام که «اسماعیل» نام داشت و پیغمبر او را عبد اللَّه نام کرد. از ابن‌عباس (رحمة الله علیه) است فرمود: … ابن‌سلام گفت: «بگو! نخستین کسی که از صراط می‌گذرد چه کسی است»؟ فرمود: «مؤمنین». گفت: «راست گفتی‌ای محمّد! آن را برایم وصف کن». فرمود: «از مؤمنان کسانی هستند که تا بیست سال بر صراط می‌گذرند و چون سرشان به بهشت برسد کافران روی صراط وارد می‌شوند، زمانی‌که به میان آن برسند خداوند نورشان را خاموش می‌کند و بی‌نور می‌مانند. و به مؤمنان فریاد می‌زنند: «به ما نگاه کنید تا از نور شما بگیریم»، به آن‌ها گفته می‌شود: «آیا میان شما پیغمبران (علیهم السلام) و اصحاب و برادران نبودند»؟ ما در دنیا با شما نبودیم».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص566 بحارالأنوار، ج57، ص260

1 -6 (حدید/ 13)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - انْظُرُونا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِکُمْ أَیْ نَمْشِی فِی ضَوْئِکُم.

 

امام علی (علیه السلام) - انْظُرُونا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِکُمْ یعنی [به ما بنگرید تا] در پرتو نور شما گام برداریم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص566 بحارالأنوار، ج90، ص21

1 -7 (حدید/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - فِی قَوْلِهِ تَعَالَی انْظُرُونا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِکُمْ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقْسِمُ النُّورَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ عَلَی قَدْرِ أَعْمَالِهِمْ وَ یَقْسِمُ لِلْمُنَافِقِ فَیَکُونُ فِی إِبْهَامِ رِجْلِهِ الْیُسْرَی فَیُطْفَأُ نُورُهُ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - انْظُرُونا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِکُمْ خداوند روز قیامت نور را به مقدار اعمال مردم تقسیم می‌کند؛ به منافق نیز می‌دهد و در انگشت ابهام پای چپ او قرار دارد و نور او خاموش می‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص566 بحارالأنوار، ج23، ص315/ المناقب، ج3، ص81

در این هنگام دیواری میان آن‌ها زده می‌شود که دری دارد، درونش رحمت است و از طرف برونش عذاب

2 -1 (حدید/ 13)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ سَعِیدِ‌بْنِ‌جُبَیْرٍ قَالَ: سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ فَضُرِبَ بَیْنَهُمْ بِسُورٍ لَهُ بابٌ باطِنُهُ فِیهِ الرَّحْمَةُ وَ ظاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذابُ فَقَالَ أَنَا السُّورُ وَ عَلِیٌّ الْبَابُ وَ لَیْسَ یُؤْتَی السُّورُ إِلَّا مِنْ قِبَلِ الْبَابِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - سعیدبن‌جبیر گوید: از پیامبر (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی کلام خداوند عزّوجلّ: فَضُرِبَ بَیْنَهُم بِسُورٍ لهُ بَابٌ بَاطِنُهُ فِیهِ الرَّحْمَةُ وظَاهِرُهُ مِن قِبَلهِ العَذَاب سئوال کردند. فرمود: «من دیوارم و علی در آن است و تنها می‌توان از طریق در، از دیوار گذشت».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص568 تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص637/ بحارالأنوار، ج24، ص277/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص636؛ «و لیس یوتی… الی آخر» محذوف/ البرهان؛ «و لیس یوتی… الی آخر» محذوف/ بحارالأنوار، ج24، ص277

2 -2 (حدید/ 13)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ سَلَّامِ‌بْنِ‌الْمُسْتَنِیرِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَضُرِبَ بَیْنَهُمْ بِسُورٍ لَهُ بابٌ باطِنُهُ فِیهِ الرَّحْمَةُ وَ ظاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذابُ یُنادُونَهُمْ أَ لَمْ نَکُنْ مَعَکُمْ قَالَ فَقَالَ (علیه السلام) أَمَا إِنَّهَا نَزَلَتْ فِینَا وَ فِی شِیعَتِنَا وَ فِی الْکُفَّارِ أَمَا إِنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ وَ حُبِسَ الْخَلَائِقُ فِی طَرِیقِ الْمَحْشَرِ ضَرَبَ اللهُ سُوراً مِنْ ظُلْمَةٍ فِیهِ بابٌ باطِنُهُ فِیهِ الرَّحْمَةُ یَعْنِی النُّورَ وَ ظاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذابُ یَعْنِی الظُّلْمَهًَْ فَیُصَیِّرُنَا اللَّهُ وَ شِیعَتَنَا فِی بَاطِنِ السُّورِ الَّذِی فِیهِ الرَّحْمَهًُْ وَ النُّورُ وَ یُصَیِّرُ عَدُوَّنَا وَ الْکُفَّارَ فِی ظَاهِرِ السُّورِ الَّذِی فِیهِ الظُّلْمَهًُْ فَیُنَادِیکُمْ عَدُوُّنَا وَ عَدُوُّکُمْ مِنَ الْبَابِ الَّذِی فِی السُّورِ مِنْ ظَاهِرِه.

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) - سلّام‌بن‌مستنیر گوید: از امام باقر (علیه السلام) تفسیر این آیه: فَضُرِبَ بَیْنَهُمْ بِسُورٍ لَهُ بابٌ باطِنُهُ فِیهِ الرَّحْمَةُ وَ ظاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذابُ یُنادُونَهُمْ أَ لَمْ نَکُنْ مَعَکُمْ را پرسیدم. فرمود: «این آیه درباره‌ی ما و شیعیانمان نازل شده و درباره‌ی کفّار. وقتی روز قیامت شد خداوند جهانیان را در راه محشر نگه می‌دارد و دیواری از تاریکی می‌زند که دارای دربی است که داخلش رحمت است یعنی نور و ظاهرش از جلو عذاب است؛ یعنی ظلمت و تاریکی است. خداوند شیعیان ما را به داخل دیوار تاریک که رحمت و نور است قرار می‌دهد و دشمنان ما و کفّار را در جلو دیواری که در آن تاریکی است قرار می‌دهد. دشمنان ما و شما از همان دربی که در دیوار ظلمت است، فریاد می‌زنند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص568 بحارالأنوار، ج24، ص276/ بحارالأنوار، ج7، ص227/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص636/ البرهان

2 -3 (حدید/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَ النَّاسَ یُقْسَمُ بَیْنَهُمْ النُّورُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ عَلَی قَدْرِ إِیمَانِهِمْ وَ یُقْسَمُ لِلْمُنَافِقِ فَیَکُونُ نُورُهُ عَلَی إِبْهَامِ رِجْلِهِ الْیُسْرَی فَیُطْفَأُ نُورُهُ فَیَقُولُ مَکَانَکُمْ حَتَّی أَقْتَبِسَ مِنْ نُورِکُمْ قِیلَ ارْجِعُوا وَراءَکُمْ فَالْتَمِسُوا نُوراً یَعْنِی حَیْثُ قُسِمَ النُّورُ قَالَ فَیَرْجِعُونَ فَیُضْرَبُ بَیْنَهُمُ السُّورُ قَالَ فَیُنَادُونَهُمْ مِنْ وَرَاءِ السُّورِ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - نور در روز قیامت به میزان ایمان مردم میانشان تقسیم می‌گردد. بهره منافق از نور، به اندازه انگشت ابهام پای چپش است. او به نور خود می‌نگرد و سپس به مؤمنین می‌گوید: سر جای خود بایستید تا از نور شما بهره گیرم. مؤمنان به منافقان گویند: باز گردید و از پشت سرتان نور به دست آورید. پس باز می‌گردند و دیواری میانشان حائل می‌گردد که دری دارد. آنان از ورای دیوار صدا می‌زنند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص568 بحارالأنوار، ج7، ص181

2 -4 (حدید/ 13)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - سابِقُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ قَبْلَ أَنْ یُضْرَبَ بِالسُّورِ بِبَاطِنِ الرَّحْمَهًِْ وَ ظَاهِرِ الْعَذَابِ فَتُنَادَوْنَ فَلَا یَسْمَعُ نِدَاؤُکُمْ وَ تَضِجُّونَ فَلَا یُحْفَلُ بِضَجِیجِکُم.

 

امام علی (علیه السلام) - به سوی آمرزش پروردگار خود پیشی گیرید قبل از آنکه دیواری بین شما زده شود که باطنش رحمت خدا و ظاهرش عذاب خدا باشد. پس هرچه فریاد زنید کسی گوش به فریاد شما نمی‌دهد و هرچه ضجّه و ناله کنید بر ناله و ضجّه شما کسی جمع نمی‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص568 مصباح المتهجد، ج2، ص757/ نورالثقلین

آیه یُنادُونَهُمْ أَ لَمْ نَکُنْ مَعَکُمْ قالُوا بَلی وَ لکِنَّکُمْ فَتَنْتُمْ أَنْفُسَکُمْ وَ تَرَبَّصْتُمْ وَ ارْتَبْتُمْ وَ غَرَّتْکُمُ الْأَمانِیُّ حَتَّی جاءَ أَمْرُ اللهِ وَ غَرَّکُمْ بِاللهِ الْغَرُورُ [14]

 

آن‌ها بهشتیان را صدا می‌زنند: «مگر ما با شما نبودیم؟!» می‌گویند: «آری، ولی شما خود را به گمراهی افکندید و انتظار [نابودى حق را] کشیدید، و [در همه چيز] شک و تردید داشتید، و آرزوهای دور و دراز شما را فریب داد تا فرمان خدا فرا رسید، و شیطان فریبکار شما را در برابر [فرمان] خداوند فریب داد.

 

1 (حدید/ 14)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ سَلَّامِ‌بْنِ‌الْمُسْتَنِیرِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی یَوْمَ یَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ لِلَّذِینَ آمَنُوا الْآیَهًَْ قَالَ فَقَالَ أَمَا إِنَّهَا نَزَلَتْ فِینَا وَ فِی شِیعَتِنَا وَ فِی الْمُنَافِقِینَ الْکُفَّارِ أَمَا إِنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ وَ حُبِسَ الْخَلَائِقُ فِی طَرِیقِ الْمَحْشَرِ ضَرَبَ اللَّهُ سُوراً مِنْ ظُلْمَهًٍْ فِیهِ بَابٌ فِیهِ الرَّحْمَهًُْ یَعْنِی النُّورَ وَ ظَاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذَابُ یَعْنِی الظُّلْمَهًَْ فَیُصَیِّرُنَا اللَّهُ وَ شِیعَتَنَا فِی بَاطِنِ السُّورِ الَّذِی فِیهِ الرَّحْمَهًُْ وَ النُّورُ وَ عَدُوَّنَا وَ الْکُفَّارَ فِی ظَاهِرِ السُّورِ الَّذِی فِیهِ الظُّلْمَهًُْ فَیُنَادِیکُمْ عَدُوُّنَا وَ عَدُوُّکُمْ مِنَ الْبَابِ الَّذِی فِی السُّورِ مِنْ ظَاهِرِهِ أَ لَمْ نَکُنْ مَعَکُمْ فِی الدُّنْیَا نَبِیُّنَا وَ نَبِیُّکُمْ وَاحِدٌ وَ صَلَاتُنَا وَ صَلَاتُکُمْ وَ صَوْمُنَا وَ صَوْمُکُمْ وَ حَجُّنَا وَ حَجُّکُمْ وَاحِدٌ قَالَ فَیُنَادِیهِمُ الْمَلَکُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ بَلی وَ لکِنَّکُمْ فَتَنْتُمْ أَنْفُسَکُمْ بَعْدَ نَبِیِّکُمْ ثُمَّ تَوَلَّیْتُمْ وَ تَرَکْتُمُ اتِّبَاعَ مَنْ أَمَرَکُمْ بِهِ نَبِیُّکُمْ وَ تَرَبَّصْتُمْ بِهِ الدَّوَائِرَ وَ ارْتَبْتُمْ فِیمَا قَالَ فِیهِ نَبِیُّکُمْ وَ غَرَّتْکُمُ الْأَمانِیُّ وَ مَا اجْتَمَعْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خِلَافِکُمْ عَلَی أَهْلِ الْحَقِّ وَ غَرَّکُمْ حِلْمُ اللَّهِ عَنْکُمْ فِی تِلْکَ الْحَالِ حَتَّی جَاءَ الْحَقُّ وَ یَعْنِی بِالْحَقِّ ظُهُورَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ مَنْ ظَهَرَ مِنَ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) بَعْدَهُ بِالْحَقِّ وَ قَوْلُهُ وَ غَرَّکُمْ بِاللهِ الْغَرُورُ یَعْنِی الشَّیْطَان.

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) - سلّام‌بن‌مستنیر گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این کلام خداوند تبارک و تعالی: یَوْمَ یَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ لِلَّذینَ آمَنُوا انْظُرُونا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِکُمْ قیلَ ارْجِعُوا وَراءَکُمْ فَالْتَمِسُوا نُوراً فَضُرِبَ بَیْنَهُمْ بِسُورٍ لَهُ بابٌ باطِنُهُ فیهِ الرَّحْمَةُ وَ ظاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذابُ پرسیدم، فرمود: «این آیه در شأن ما و پیروانمان و کفّار نازل شده است. در روز قیامت که خلائق در راه محشر نگه داشته شده‌اند، خداوند دیواری از ظلمت را ایجاد می‌کند که در داخل آن دری وجود دارد. در باطن آن در، رحمت یعنی نور است و در ظاهر آن یعنی قبل از آن عذاب است یعنی تاریکی و خداوند ما و پیروان ما را از درون آن دیوار عبور می‌دهد که در آن رحمت و نور است، امّا دشمنان و کفّار را از بیرون دیوار عبور می‌دهد که در آن تاریکی است. پس دشمنان ما و شما، از دری که در بیرون دیوار قرار دارد و ظاهر آن عذاب است، ندایتان می‌دهند: «آیا در دنیا با شما نبودیم؟ پیامبر ما و شما یکی نبود؟ نماز ما و شما یکی نبود؟ روزه ما و شما یکی نبود؟ حج ما و شما یکی نبود»؟ فرمود: «فرشته‌ای از جانب خداوند ندایشان می‌دهد: «بله، امّا پس از پیامبرتان خود را فریب دادید، پس پشت کردید و پیروی از کسی که پیامبرتان دستور داده بود را رها کردید و به او شک کردید، و در آنچه پیامبرتان درباره‌ی او گفت، دچار تردید شدید؛ آرزوها و اجماع شما بر مخالفت با اهل حق، شما را فریب داد، همچنان که بردباری خداوند درباره‌ی شما در آن وضعیت، شما را فریب داد، تا اینکه حق آمد (مقصود از حق، آمدن علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) و ائمّه (علیهم السلام) پس از اوست). در کلام خداوند عزّوجلّ آمده است: وغَرَّکُم بِاللهِ الغَرُورُ یعنی شیطان شما را فریب داد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص568 بحارالأنوار، ج7، ص227/ بحارالأنوار، ج24، ص276/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص636

2 (حدید/ 14)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَیُنَادُونَ مِنْ وَرَاءِ السُّورِ الْمُؤْمِنِینَ أَ لَمْ نَکُنْ مَعَکُمْ فَیَقُولُونَ بَلی وَ لکِنَّکُمْ فَتَنْتُمْ أَنْفُسَکُمْ قَالَ بِالْمَعَاصِی وَ ارْتَبْتُمْ قَالَ شَکَکْتُمْ وَ تَرَبَّصْتُمْ.

 

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - آنان از ورای دیوار صدا می‌زنند: ای مؤمنین! «مگر ما با شما نبودیم؟!» می‌گویند: «آری، ولی شما به واسطه گناهان خود را به گمراهی افکندید و شک کردید و بر جای خود ماندید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص570 بحارالأنوار، ج7، ص208/ القمی، ج2، ص351؛ «فینادون… المومنین» محذوف

آرزوها

1 (حدید/ 14)

الصّادق (علیه السلام) - تَجَنَّبُوا الْمُنَی فَإِنَّهَا تُذْهِبُ بَهْجَهًَْ مَا خُوِّلْتُمْ وَ تَسْتَصْغِرُونَ بِهَا مَوَاهِبَ اللَّهِ تَعَالَی عِنْدَکُمْ وَتُعْقِبُکُمُ الْحَسَرَاتِ فِیمَا وَهَّمْتُمْ بِهِ أَنْفُسَکُم.

 

امام صادق (علیه السلام) - از آرزوها بپرهیزید چراکه آرزوها، شادمانی و سرور [از داشتنِ] آنچه به شما داده شده را از بین خواهد برد و نعمت‌های خداوند که نزدتان است را به سبب این آرزوها کوچک می‌شمارید و نسبت به تخیّلات و پندارهایتان، گرفتار حسرت و اندوه می‌گردید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص570 الکافی، ج5، ص85/ نورالثقلین

آیه فَالْیَوْمَ لا یُؤْخَذُ مِنْکُمْ فِدْیَةٌ وَ لا مِنَ الَّذینَ کَفَرُوا مَأْواکُمُ النَّارُ هِیَ مَوْلاکُمْ وَ بِئْسَ الْمَصیرُ [15]

 

پس امروز نه از شما فدیه‌ای پذیرفته می‌شود، و نه از کافران؛ و جایگاهتان آتش است و همان شایسته شماست؛ و چه بد سرانجامی است! »

 

1 (حدید/ 15)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ قَوْلُهُ فَالْیَوْمَ لَا یُؤْخَذُ مِنْکُمْ فِدْیَةٌ قَالَ: وَ اللَّهِ مَا عَنَی بِذَلِکَ الْیَهُودَ وَ لَا النَّصَارَی وَ إِنَّمَا عَنَی بِذَلِکَ أَهْلَ الْقِبْلَهًِْ، ثُمَّ قَالَ: مَأْوَاکُمُ النَّارُ هِیَ مَوْلَاکُمْ قَالَ: هِیَ أَوْلَی بِکُمْ.

 

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَالیَومَ لا یُؤْخَذُ مِنکُمْ فِدْیَةٌ به خدا سوگند! مقصود آیه، یهود و نصاری نیست بلکه فقط اهل قبله مقصود هستند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص570 القمی، ج2، ص351/ البرهان

2 (حدید/ 15)

الصّادق (علیه السلام) - یَا أَبَا مُحَمَّدٍ أَمَا وَ اللَّهِ مَا قَالَ اللَّهُ لِلْیَهُودِ وَ النَّصَارَی وَ لَکِنَّهُ عَنَی أَهْلَ الْقِبْلَهًِْ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) -‌ای ابا محمّد! به خدا سوگند! مقصود آیه، یهود و نصاری نیست بلکه فقط اهل قبله مقصود هستند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص570 بحارالأنوار، ج7، ص181/ الزهد، ص93

3 (حدید/ 15)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فَالْیَوْمَ لا یُؤْخَذُ مِنْکُمْ فِدْیَةٌ وَ لا مِنَ الَّذِینَ کَفَرُوا مَأْواکُمُ النَّارُ هِیَ مَوْلاکُمْ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ فَیَأْمُرُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ جَهَنَّمَ فَتَصِیحُ بِهِمْ صَیْحَهًًْ عَلَی وُجُوهِهِمْ فَیَقَعُونَ فِی النَّارِ حَیَارَی نَادِمِینَ وَ یَنْجُو الْمُؤْمِنِینَ بِبَرَکَهًِْ اللَّهِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) فَالْیَوْمَ لا یُؤْخَذُ مِنْکُمْ فِدْیَةٌ وَ لا مِنَ الَّذِینَ کَفَرُوا مَأْواکُمُ النَّارُ هِیَ مَوْلاکُمْ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ و خداوند عزّوجلّ به دوزخ دستور می‌دهد تا بر روی آن‌ها فریاد کشد و سرگردان در دوزخ افتند و پشیمان باشند و مؤمنان به برکت خدا و یاریش نجات یابند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص572 بحارالأنوار، ج57، ص260

4 (حدید/ 15)

الباقر (علیه السلام) - فَالْیَوْمَ لا یُؤْخَذُ مِنْکُمْ فِدْیَةٌ وَ لا مِنَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَیْ لَا تُؤْخَذُ لَکُمْ حَسَنَهًٌْ تُفْدُونَ بِهَا أَنْفُسَکُمْ مَأْواکُمُ النَّارُ هِیَ مَوْلاکُمْ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ.

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) - فَالیَومَ لا یُؤْخَذُ مِنکُمْ فِدْیَةٌ ولا مِنَ الذِینَ کَفَرُوا یعنی عمل نیک ندارید تا به‌وسیله‌ی آن خود را آزاد کنید. و جایگاهتان آتش است و همان شایسته شماست؛ و چه بد سرانجامی است»!

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص572 بحارالأنوار، ج7، ص227/ بحارالأنوار، ج24، ص276/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص636؛ «لاتوجد» بدل «لاتؤخذ»

آیه أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَ لا یَکُونُوا کَالَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ کَثیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ [16]

 

آیا وقت آن نرسیده است که دل‌های کسانی که ایمان آورده‌اند، در برابر ذکر خدا و آنچه از حق نازل شده است خاشع گردد و مانند کسانی نباشند که در گذشته به آن‌ها کتاب آسمانی داده شد، سپس زمانی طولانی بر آن‌ها گذشت و قلب‌هایشان [بر اثر فراموشكارى] قساوت یافت؛ و بسیاری از آن‌ها گنهکارند؟!

 

آیا وقت آن نرسیده است که دل‌های کسانی که ایمان آورده‌اند، در برابر ذکر خدا و آنچه از حق نازل شده است خاشع گردد

1 -1 (حدید/ 16)

الصّادق (علیه السلام) - إِیَّاکُمْ وَ الْمِزَاحَ فَإِنَّهُ یَذْهَبُ بِمَاءِ الْوَجْهِ وَ مَهَابَهًِْ الرَّجُلِ کَانَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَجْلِسُونَ فَیَلْهَوْنَ وَ یَتَحَدَّثُونَ وَ یَضْحَکُونَ حَتَّی أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللهِ فَلَمَّا قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلَیْهِمْ هَذِهِ الْآیَهًَْ تَرَکُوا الْحَدِیثَ وَ اللَّهْوَ وَ الْمِزَاحَ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - از مزاح دوری کنید که آبرو می‌برد، و شکوه و بزرگی مردان را از بین می‌برد، یاران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) جمع می‌شدند و سخنان لغو و بیهوده می‌گفتند و می‌خندیدند، تا اینکه این آیه شریفه را خداوند نازل فرمود: أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللهِ هنگامی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) این آیه را تلاوت فرمود، سخن گفتن و لغو و شوخی را رها کردند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص572 مشکاهًْ الأنوار، ص191

1 -2 (حدید/ 16)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - أَ لَمْ یَأْنِ یَعْنِی أَ لَمْ یَجِبْ أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ یَعْنِی الرهب لِذِکْرِ اللَّهِ.

 

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - آیه أَ لَمْ یَأْنِ یعنی لازم نشده أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ که دل‌ها بترسد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص572 بحارالأنوار، ج9، ص242/ القمی، ج2، ص351

1 -3 (حدید/ 16)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ اللَّهَ اسْتَبْطَأَ قُلُوبَ الْمُؤْمِنِینَ فَعَاتَبَهُمْ عَلَی رَأْسِ ثَلَاثَ عَشْرَهًَْ سَنَهًًْ مِنْ نُزُولِ الْقُرْآنِ بِهَذِهِ الْآیَهًِْ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - خداوند دل‌های مؤمنین را سنگین شمرد و پس از سیزده سال از نزول قرآن آن‌ها را با این آیه سرزنش کرد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص572 نورالثقلین

و مانند کسانی نباشند که در گذشته به آن‌ها کتاب آسمانی داده شد، سپس زمانی طولانی بر آن‌ها گذشت

2 -1 (حدید/ 16)

الباقر (علیه السلام) - لَمْ یَزَلْ بَنُو إِسْمَاعِیلَ وُلَاهًَْ الْبَیْتِ وَ یُقِیمُونَ لِلنَّاسِ حَجَّهُمْ وَ أَمْرَ دِینِهِمْ یَتَوَارَثُونَهُ کَابِرٌ عَنْ کَابِرٍ حَتَّی کَانَ زَمَنُ عَدْنَانَ‌بْنِ‌أُدَدَ فَطالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ فَسَدُوا وَ أَحْدَثُوا فِی دِینِهِمْ وَ أَخْرَجَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً.

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) - هماره فرزندان اسماعیل کارگزار خانه خدا بودند و به رهبری مردم در انجام مناسک حج و امور دینی قیام می‌کردند. این ولایت و کارگزاری، نسل در نسل میان بازماندگان اسماعیل برقرار بود تا آن هنگام که نوبت به عدنان فرزند أدد رسید و در اثر گذشت زمان، دل‌ها زنگار قساوت گرفت و راه تباهی در پیش گرفتند و در کیش الهی رنگ‌های تازه‌ای پدید آوردند و زورمندان، مردم ناتوان را از خانه و کاشانه خود راندند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص572 نورالثقلین

2 -2 (حدید/ 16)

الصّادق (علیه السلام) - نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ فِی القائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف).

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - این آیه درباره‌ی قائم (نازل شده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص574 بحارالأنوار، ج51، ص54/ العددالقویهًْ، ص69/ کمال الدین، ج2، ص668/ نورالثقلین/ البرهان

2 -3(حدید/ 16)

الصّادق (علیه السلام) - نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ وَ لا یَکُونُوا کَالَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ کَثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ فِی أَهْلِ زَمَانِ الْغَیْبَهًِْ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - این آیه که در سوره حدید است: ولا تَکُونُوا کَالذِینَ أُوتُوا الکِتَابَ مِن قَبْل فَطَال عَلیْهِمُ الأَمَدُ فَقَسَتْ قُلوبُهُمْ وکَثِیرٌ مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ درباره‌ی مردم زمان غیبت نازل شده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص574 تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص637/ الغیبهًْ للنعمانی، ص24/ البرهان؛ «بتفاوت»

2 -4 (حدید/ 16)

الصّادق (علیه السلام) - نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ وَ لَا تَکُونُوا کَالَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطَالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَتَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَهًِْ جَارَ فِی زَمَانِ الْغَیْبَهًِْ وَ أَیَّامِهَا دُونَ غَیْرِهِمْ وَ الْأَمَدُ أَمَدُ الْغَیْبَهًِْ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - گویا خداوند عزّوجلّ خواسته بگوید، : «ای امت محمّد (صلی الله علیه و آله)! ای گروه شیعه! همانند کسانی که قبل از شما کتاب بر آنان نازل شده و زمان زیادی بر آنان سپری شده، نباشید».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص574 البرهان

آیه اعْلَمُوا أَنَّ اللهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ [17]

 

بدانید خداوند زمین را بعد از مرگ آن زنده می‌کند. ما آیات [خود] را برای شما بیان کردیم، شاید بیاندیشید.

 

1 (حدید/ 17)

الکاظم (علیه السلام) - یَا هِشَامُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَکْمَلَ لِلنَّاسِ الْحُجَجَ بِالْعُقُولِ وَ نَصَرَ النَّبِیِّینَ بِالْبَیَانِ وَ دَلَّهُمْ عَلَی رُبُوبِیَّتِهِ بِالْأَدِلَّهًِْ فَقَالَ وَ مَا أَنْزَلَ اللهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ رِزْقٍ فَأَحْیَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَ تَصْرِیفِ الرِّیَاحِ وَ السَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ لآَیَاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ وَ قَالَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ.

 

 

امام کاظم (علیه السلام) -‌ای هشام! همانا خدای متعال به‌واسطه‌ی عقل حجّت را برای مردم تمام کرده و پیغمبران را بوسیله بیان یاری کرده و بسبب برهان‌ها بربوبیت خویش دلالتشان نموده و فرموده است… آنچه خدا از آسمان به شما روزی رساند و زمین مرده را بدان زنده و بارور کند و در گردش بادها (و ابر مسخر در فضا) آیاتی است برای مردمی که تعقل کنند (جاثیه/5) و فرمود: یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص574 الکافی، ج1، ص13

2 (حدید/ 17)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِیِ أَنَّهُ سَأَلَ أبا عبد الله (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ اعْلَمُوا أَنَّ اللهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَالَ الْعَدْلَ بَعْدَ الْجَوْر.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - محمد حلبی گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این کلام خداوند عزّوجلّ: اعْلمُوا أَنَّ اللهَ یُحْیِی الأَرْضَ بَعْدَ مَوتِهَا پرسیدم و آن حضرت فرمود: مقصود، عدل پس از ظلم است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص574 الکافی، ج8، ص267/ بحارالأنوار، ج72، ص353/ البرهان/ نورالثقلین

3 (حدید/ 17)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ أَبِی إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) فِی‌قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَالَ لَیْسَ یُحْیِیهَا بِالْقَطْرِ وَ لَکِنْ یَبْعَثُ اللَّهُ رِجَالًا فَیُحْیُونَ الْعَدْلَ فَتُحْیَا الْأَرْضُ لِإِحْیَاءِ الْعَدْلِ وَ لَإِقَامَهًُْ الْحَدِّ لِلَّهِ أَنْفَعُ فِی الْأَرْضِ مِنَ الْقَطْرِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً.

 

امام کاظم (علیه السلام) - یُحْیِی الأَرْضَ بَعْدَ مَوتِهَا: زمین را با باران زنده نمی‌کند، بلکه خداوند عزّوجلّ مردمی را می‌فرستد که عدل را زنده می‌کنند و زمین با احیاء عدل و با اقامه حد زنده می‌شود. و این حیات و زنده شدن، سودمندتر از چهل روز باران است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص574 الکافی، ج7، ص174/ البرهان

4 (حدید/ 17)

العسکری (علیه السلام) - عَنْ حَکِیمَهًَْ عَمَّهًِْ أَبَی مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ (علیه السلام) أَنَّهَا قَالَتْ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی مُحَمَّدٍ (علیه السلام) فَقَالَ: بِیتِیَ اللَّیْلَهًَْ فَإِنَّهَا سَیُولَدُ الْمَوْلُودُ الْکَرِیمُ الَّذِی یُحْیِی بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا.

 

امام عسکری (علیه السلام) - حکیمه عمه امام حسن عسکری (علیه السلام) می‌گوید: «نزد امام (علیه السلام) بودم که فرمود: «عمه! امشب را نزد ما به سر ببر که در این شب مولود مبارکی متولد می‌شود که زمین مرده را زنده می‌گرداند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص574 بحرالعرفان، ج15، ص310

5 (حدید/ 17)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - اعْلَمُوا أَنَّ اللهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها یَعْنِی یُصْلِحُ الْأَرْضَ بِقَائِمِ آل محمد (علیهم السلام) مِنْ بَعْدِ مَوْتِهَا یَعْنِی مِنْ بَعْدِ جَوْرِ أَهْلِ مَمْلَکَتِهَا قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ بِقَائِمِ آل محمد (علیهم السلام) لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - اعْلَمُوا أَنَّ اللهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها. قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ یعنی: بدانید که خداوند زمین را پس از مردنش زنده می‌گرداند. ما آیات خود را برای شما بیان کردیم تا درباره آن تعقّل کنید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص574 بحارالأنوار، ج51، ص53/ بحارالأنوار، ج51، ص63/ الغیبهًْ للطوسی، ص173/ منتخب الأنوارالمضییهًْ، ص18

6 (حدید/ 17)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ اعْلَمُوا أَنَّ اللهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها یَعْنِی بِمَوْتِهَا کُفْرَ أَهْلِهَا وَ الْکَافِرُ مَیِّتٌ فَیُحْیِیهَا اللَّهُ بِالقائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فَیَعْدِلُ فِیهَا فَتَحْیَا الْأَرْضُ وَ یَحْیَا أَهْلُهَا بَعْدَ مَوْتِهِم.

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) - اعْلَمُوا أَنَّ اللهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها؛ منظور از مردن زمین کفر اهل آن است، کافر مرده است. خداوند او را به‌وسیله‌ی قائم (زنده می‌کند در روی زمین عدالت برقرارمی‌کند؛ زمین زنده می‌شود و اهل زمین نیز پس از کفر زنده می‌شوند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص576 بحارالأنوار، ج24، ص325/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص638/ البرهان/ بحارالأنوار، ج51، ص54/ کمال الدین، ج2، ص668؛ «بتفاوت» / نورالثقلین

7(حدید/ 17)

الحسین (علیه السلام) - قَالَ الْحُسَیْنُ‌بْنُ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِیطَالِبٍ (علیه السلام): مِنَّا اثْنَیْ عَشَرَ مَهْدِیّاً أَوَّلُهُمْ أَمِیرُالْمُؤمِنینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) وَ آخِرُهُمْ التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِی هُوَ الْقَائِمُ بِالْحَقِّ، بِهِ یُحْیِی اللَّهُ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَ یُظْهِرُ بِهِ الدِّینَ الْحَقَّ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ.

 

امام حسین (علیه السلام) - در میان ما، دوازده مهدیّ (هدایت یافته‌ی الهی) وجود دارد که اوّلین آن‌ها، امیر مؤمنان علیّ‌بن‌أبیطالب (علیه السلام) و آخرین آنان، نهمین نفر از نسل من می‌باشد، اوست قیام کننده به حقّ، خداوند به‌واسطه‌ی او زمین را بعد از مردنش زنده می‌کند و به دست او دین حقّ را بر همه ادیان پیروز می‌گرداند هرچند مشرکان خوش نداشته باشند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص576 نورالثقلین

آیه إِنَّ الْمُصَّدِّقینَ وَ الْمُصَّدِّقاتِ وَ أَقْرَضُوا اللهَ قَرْضاً حَسَناً یُضاعَفُ لَهُمْ وَ لَهُمْ أَجْرٌ کَریمٌ [18]

 

مردان و زنان انفاق کننده، و آن‌ها كه[از اين راه] به خدا «قرض الحسنه» دهند، [پاداششان] برای آنان مضاعف می‌شودو پاداش پرارزشی دارند.

 

1 (حدید/ 18)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فَرَضَ لِلْفُقَرَاءِ فِی أَمْوَالِ الْأَغْنِیَاءِ فَرِیضَهًًْ لَا یُحْمَدُونَ إِلَّا بِأَدَائِهَا وَ هِیَ الزَّکَاهًُْ بِهَا حَقَنُوا دِمَاءَهُمْ وَ بِهَا سُمُّوا مُسْلِمِینَ وَ لَکِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فَرَضَ فِی أَمْوَالِ الْأَغْنِیَاءِ حُقُوقاً غَیْرَ الزَّکَاهًِْ‌فَقَالَعزَّ وَ جَلَّ وَ الَّذِینَ فِی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ فَالْحَقُّ الْمَعْلُومُ مِنْ غَیْرِ الزَّکَاهًِْ وَ هُوَ شَیْءٌ یَفْرِضُهُ الرَّجُلُ عَلَی نَفْسِهِ فِی مَالِهِ یَجِبُ عَلَیْهِ أَنْ یَفْرِضَهُ عَلَی قَدْرِ طَاقَتِهِ وَ سَعَهًِْ مَالِهِ فَیُؤَدِّی الَّذِی فَرَضَ عَلَی نَفْسِهِ إِنْ شَاءَ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ إِنْ شَاءَ فِی کُلِّ جُمْعَهًٍْ وَ إِنْ شَاءَ فِی کُلِّ شَهْرٍ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَیْضاً أَقْرَضُوا اللهَ قَرْضاً حَسَناً وَ هَذَا غَیْرُ الزَّکَاهًْ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - خداوند عزّوجلّ در ثروت ثروتمندان برای فقیران حق واجبی قرار داده است که ثروتمندان فقط با ادای این واجب ستایش می‌شوند و آن زکات است که به‌واسطه‌ی آن خودشان را حفظ می‌کنند و به‌واسطه‌ی این کارشان مسلمان نامیده می‌شوند. خداوند بزرگ در اموال توانگران حقوقی غیر از زکات قرار داده و فرموده است: و آنان که در اموالشان حقی است معین (معارج/24) پس حقّ معلوم، چیزی جز زکات است، و آن مقداری است که هرکس بر خود پرداختن آن را مقرّر می‌دارد، و لازم است در حدود توانایی و قدرت مالی او باشد؛ و آن را هر طور خواست: روزانه یا هفتگی یا ماهانه می‌پردازد. نیز خدای بزرگ فرموده است: أَقْرَضُوا اللهَ قَرْضاً حَسَناً این نیز غیر زکات است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص576 الکافی، ج3، ص498/ البرهان؛ «و هو شی یفرضه الرجل… إن شاء فی کل شهر» محذوف و «هذا غیر الزکاهًْ» محذوف

2 (حدید/ 18)

الصّادق (علیه السلام) - عَلَی بَابِ الْجَنَّهًِْ مَکْتُوبٌ الْقَرْضُ بِثَمَانِیَهًَْ عَشَرَ وَ الصَّدَقَهًُْ بِعَشَرَهًٍْ وَ ذَلِکَ أَنَّ الْقَرْضَ لَا یَکُونُ إِلَّا فِی یَدِ الْمُحْتَاجِ وَ الصَّدَقَهًَْ رُبَّمَا وَقَعَتْ فِی یَدِ غَیْرِ مُحْتَاجٍ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - بر دروازه بهشت نگاشته شده است: پاداش قرض، هجده [برابر] و صدقه ده [برابر] است، زیرا قرض فقط برای انسان محتاج است، امّا صدقه شاید به دست انسان غیر محتاج برسد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص576 القمی، ج2، ص350/ البرهان

آیه وَ الَّذینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ وَ الَّذینَ کَفَرُوا وَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَحیمِ [19]

 

کسانی که به خدا و پیامبرانش ایمان آوردند، آن‌ها صدیقان و شاهدان نزد پروردگارشانند؛ برای آنان است پاداش [اعمال] شانو نور [ايمان]شان؛ و کسانی که کافر شدند وآیات ما را تکذیب کردند، آن‌ها اهل دوزخ.

 

آیه

1 (حدید/ 19)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ الَّذِینَ آمَنُوا یَعْنِی صَدَقُوا بِاللَّهِ أَنَّهُ وَاحِدٌ عَلِیُ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) وَ حَمْزَهًُْ‌بْنُ‌عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ جَعْفَرٌ الطَّیَّارُ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) صِدِّیقُ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) وَ هُوَ الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ وَ الْفَارُوقُ الْأَعْظَمُ ثُمَّ قَالَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ فَهُمْ صِدِّیقُونَ وَ هُمْ شُهَدَاءُ الرُّسُلِ عَلَی أَنَّهُمْ قَدْ بَلَّغُوا الرِّسَالَهًَْ ثُمَّ قَالَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ یَعْنِی ثَوَابَهُمْ عَلَی التَّصْدِیقِ بِالنُّبُوَّهًِْ وَ الرِّسَالَهًِْ لِمُحَمَّدٍ وَ نُورُهُمْ یَعْنِی عَلَی الصِّرَاطِ. (الولایة

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - والذِینَ آمَنُوا بِاللهِ ورُسُلهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ صدّیق این امت، علی‌بن‌ابی طالب (علیه السلام) است که او همان صدیّق اکبر و فاروق اعظم است. والشُّهَدَاء عِندَ رَبِّهِمْ منظور از این آیه، علی (علیه السلام) و حمزه (رحمة الله علیه) و جعفر (رحمة الله علیه) هستند. آنان راستگویان و شهدای پیامبران بر امت‌هایشان هستند، یقینا آنان رسالت را ابلاغ کرده و به کمال رسانیدند. لهُمْ أَجْرُهُمْ نزد پروردگارشان به سبب تصدیق نبوت هستند و نورشان بر صراط است. (ولایت

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص578 الطرایف، ج1، ص94/ بحارالأنوار، ج35، ص412/ البرهان/ الصراطالمستقیم، ج1، ص281؛ «بتفاوت» / بحارالأنوار، ج38، ص213/ الیقین، ص413/ البرهان

ولایت

1(حدید/ 19)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَعَدَ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِیماً قَالَ سَأَلَ قَوْمٌ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالُوا فِیمَنْ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ یَا نَبِیَّ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ عُقِدَ لِوَاءٌ مِنْ نُورٍ أَبْیَضَ وَ نَادَی مُنَادٍ لِیَقُمْ سَیِّدُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فَیُعْطِی اللَّهُ اللِّوَاءَ مِنَ النُّورِ الْأَبْیَضِ بِیَدِهِ تَحْتَهُ جَمِیعُ السَّابِقِینَ الْأَوَّلِینَ مِنَ الْمُهاجِرِینَ وَ الْأَنْصارِ لَا یُخَالِطُهُمْ غَیْرُهُمْ حَتَّی یَجْلِسَ عَلَی مِنْبَرٍ مِنْ نُورِ رَبِّ الْعِزَّهًِْ وَ یُعْرَضَ الْجَمِیعُ عَلَیْهِ رَجُلًا رَجُلًا فَیُعْطِیَ أَجْرَهُ وَ نُورَهُ فَإِذَا أَتَی عَلَی آخِرِهِمْ قِیلَ لَهُمْ قَدْ عَرَفْتُمْ مَوْضِعَکُمْ وَ مَنَازِلَکُمْ مِنَ الْجَنَّهًِْ إِنَّ رَبَّکُمْ یَقُولُ لَکُمْ عِنْدِی لَکُمْ مَغْفِرَهًٌْ وَ أَجْرٌ عَظِیمٌ یَعْنِی الْجَنَّهًَْ فَیَقُومُ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ الْقَوْمُ تَحْتَ لِوَائِهِ مَعَهُمْ حَتَّی یَدْخُلَ الْجَنَّهًَْ ثُمَّ یَرْجِعُ إِلَی مِنْبَرِهِ وَ لَا یَزَالُ یُعْرَضُ عَلَیْهِ جَمِیعُ الْمُؤْمِنِینَ فَیَأْخُذُ نَصِیبَهُ مِنْهُمْ إِلَی الْجَنَّهًِْ وَ یَتْرُکُ أَقْوَاماً عَلَی النَّارِ فَذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ یَعْنِی السَّابِقِینَ الْأَوَّلِینَ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَهْلَ الْوَلَایَهًِْ لَهُ وَ قَوْلُهُ وَ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَحِیمِ هُمُ الَّذِینَ قَاسَمَ عَلَیْهِمُ النَّارَ فَاسْتَحَقُّوا الْجَحِیمَ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - قوم پیامبر (صلی الله علیه و آله) از او پرسیدند: «این آیه در شأن چه کسانی نازل شده است»؟ فرمود: «وقتی قیامت فرا رسد، پرچمی از نور سفید ایجاد می‌شود و منادی ندا سر می‌دهد: سرور جانشینان برخیزد و کسانی که پس از بعثت محمّد (صلی الله علیه و آله) ایمان آوردند، با او برخیزند. پس علی‌بن‌ابی طالب (علیه السلام) بر می‌خیزد، پرچمی از نور سفید به دست او داده می‌شود و به زیر آن تمامی پیشینیان اوّلین از مهاجرین و انصار جمع هستند و غیر از آنان کسی در میانشان نیست تا آنجا که علی (علیه السلام) به روی منبری از نور پروردگار عزّوجلّ می‌نشیند و همگی یکی یکی بر او وارد می‌شوند. او اجر و نورشان را به آنان می‌بخشد. آنگاه که همگان وارد شوند، به آنان گفته می‌شود: صفتتان و جایگاهتان را در بهشت شناختید. پروردگارتان می‌فرماید: شما نزد من مغفرت و پاداش عظیمی دارید که همان بهشت است. پس علی (علیه السلام) برمی‌خیزد و آن قوم زیر پرچمش، همراه او وارد بهشت می‌شوند. سپس به منبرش باز می‌گردد و همچنان تمامی مؤمنین بر او وارد می‌شوند و او بخشی از آنان را به بهشت وارد می‌کند و اقوامی را نیز داخل جهنّم می‌گرداند و این همان کلام خداوند تعالی است: والذِینَ آمَنُوا بِاللهِ ورُسُلهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ والشُّهَدَاء عِندَ رَبِّهِمْ لهُمْ أَجْرُهُمْ ونُورُهُمْ یعنی مؤمنین پیشتاز از میان پیشینیان و اهل ولایت. والذِینَ کَفَرُوا وکَذَّبُوا بِآیَاتِنَا أُولئِکَ أَصْحَابُ الجَحِیمِ یعنی کسانی که کافر شدند و ولایت و حق علی (علیه السلام) را تکذیب کردند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص578 بحارالأنوار، ج8، ص4/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج23، ص388/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص582/ البرهان

2 (حدید/ 19)

السّجّاد (علیه السلام) - إِنَّ هَذِهِ لَنَا وَ لِشِیعَتِنَا.

 

امام سجّاد (علیه السلام) - این فضیلت برای ما و شیعه ماست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص578 بحارالأنوار، ج64، ص52

آن‌ها صدیقان هستند

1 -1 (حدید/ 19)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - الصِّدِّیقُونَ ثَلَاثَهًَْ حَبِیبٌ النَّجَّارُ وَ هُوَ مُؤْمِنُ آلِ یس وَ حِزْقِیلُ مُؤْمِنُ آلِ فِرْعَوْنَ وَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) وَ یُؤَیِّدُهُ مَا رَوَاهُ أَیْضاً عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ الْمُقْرِی بِإِسْنَادِهِ عَنْ رِجَالِهِ مَرْفُوعاً إِلَی أَبِی أَیُّوبَ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الصِّدِّیقُونَ ثَلَاثَهًٌْ حِزْقِیلُ مُؤْمِنُ آلِ فِرْعَوْنَ وَ حَبِیبٌ صَاحِبُ یس وَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) وَ هُوَ أَفْضَلُ الثَّلَاثَهًِْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - راستگویان سه نفرند: حزقیل، مؤمن آل فرعون، حبیب صاحب آل یس، و علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) و او برترین آن سه نفر است. ابو ایوب انصاری گفت: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: صدیقین سه نفرند: حزقیل مؤمن آل فرعون و حبیب صاحب یاسین و علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) علی (علیه السلام) از همه آن‌ها بهتر است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص578 تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص638/ البرهان؛ «و یؤیده ما رواه… أفضل ثلاثه» محذوف/ الطرایف، ج2، ص405

1 -2 (حدید/ 19)

الصّادق (علیه السلام) - هَبَطَ عَلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مَلَکٌ لَهُ عِشْرُونَ أَلْفَ رَأْسٍ فَوَثَبَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) لِیُقَبِّلَ یَدَهُ فَقَالَ لَهُ الْمَلِکُ مَهْلًا مَهْلًا یَا مُحَمَّدُ فَأَنْتَ وَ اللَّهِ أَکْرَمُ عَلَی اللَّهِ مِنْ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ أَهْلِ الْأَرَضِینَ أَجْمَعِینَ وَ الْمَلَکُ یُقَالُ لَهُ مَحْمُودٌ فَإِذَا بَیْنَ مَنْکِبَیْهِ مَکْتُوبٌ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ الصِّدِّیقُ الْأَکْبَرُ فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) حَبِیبِی مَحْمُودٌ مُنْذُ کَمْ هَذَا مَکْتُوبٌ بَیْنَ مَنْکِبَیْکَ قَالَ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَخْلُقَ اللَّهُ آدَمَ أَبَاکَ بِاثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ عَامٍ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - فرشته‌ای بنام محمود بر پیامبر نازل شد که دارای بیست هزار سر بود پیامبر اکرم از جای حرکت کرد تا دستش را ببوسد فرشته گفت: «نه نه یا محمّد تو در نزد خدا گرامیتر از تمام اهل آسمان‌ها و زمین هستی». پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) دید بین دو کتف او نوشته است: لا إِلهَ إِلَّا اللهُ محمّد رَسُولُ اللهِ علی الصدیق الاکبر. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) پرسید: «محمود! از چه وقت این نوشته بر شانه‌ی توست»؟ گفت: «دوازده هزار سال قبل از خلقت پدرت آدم».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص580 تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص639/ البرهان

1 -3 (حدید/ 19)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی حَمْزَهًَْ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) … یَقُولُ لِرَجُلٍ مِنَ الشِّیعَهًِْ أَنْتُمُ الطَّیِّبُونَ وَ نِسَاؤُکُمُ الطَّیِّبَاتُ کُلُّ مُؤْمِنَهًٍْ حَوْرَاءُ عَیْنَاءُ وَ کُلُّ مُؤْمِنٍ صِدِّیق.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - ابوحمزه گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که به مردی از شیعیان می‌فرمود: «شمائید پاکان، زنانتان نیز پاکان هستند، هر زن باایمانی [در بهشت] حوریه‌ای خوش چشم است، و هر مرد مؤمنی صدیق است [و مقام صدیقان را دارد].

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص580 الکافی، ج8، ص365/ البرهان

1 -4 (حدید/ 19)

الصّادق (علیه السلام) - أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ شَفَاعَهًُْ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام).

 

امام صادق (علیه السلام) - مراد از أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ [مقامِ] شفاعت امامان (علیهم السلام) است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص580 بحارالأنوار، ج8، ص43/ المناقب، ج2، ص165

1 -5 (حدید/ 19)

الصّادق (علیه السلام) - زیارهًْ الحسین بن علی (علیه السلام) أَشْهَدُ أَنَ مَنْ تَبِعَکَ الصَّادِقُونَ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فِیهِمْ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - زیارت حسین‌بن‌علی (علیه السلام) … شهادت می‌دهم که تابعین تو صادقان و راستگویان هستند، آنان که حق تبارک‌وتعالی درباره‌ی ایشان فرموده: أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص580 کامل الزیارات، ص194/ بحارالأنوار، ج98، ص150

آن‌ها شاهدان نزد پروردگارشانند

2 -1 (حدید/ 19)

الباقر (علیه السلام) - عَنِ الْحَارِثِ‌بْنِ‌الْمُغِیرَهًِْ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَقَالَ الْعَارِفُ مِنْکُمْ هَذَا الْأَمْرَ الْمُنْتَظِرُ لَهُ الْمُحْتَسِبُ فِیهِ الْخَیْرَ کَمَنْ جَاهَدَ وَ اللَّهِ مَعَ قَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) آل محمد (علیهم السلام) بِسَیْفِهِ ثُمَّ قَالَ بَلْ وَ اللَّهِ کَمَنْ جَاهَدَ مَعَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) بِسَیْفِهِ ثُمَّ قَالَ الثَّالِثَهًَْ بَلْ وَ اللَّهِ کَمَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) فِی فُسْطَاطِهِ وَ فِیکُمْ آیَهًٌْ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ قُلْتُ أَیُّ آیَهًٍْ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ ثُمَّ قَالَ صِرْتُمْ وَ اللَّهِ صَادِقِینَ شُهَدَاءَ عِنْدَ رَبِّکُمْ.

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) - حارث‌بن‌مغیره گوید: خدمت امام باقر (علیه السلام) بودیم فرمود: «کسی از شما که این امر [تشیّع] را بشناسد و منتظر [فرج] او باشد و در این مسیر کار خیر کند، به‌خدا همچون کسی است که همراه قائم آل محمّد (صلی الله علیه و آله) با شمشیرش مبارزه کند. بلکه به‌خدا مثل کسی است که همراه پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) با شمشیرش بجنگد سپس برای بار سوم فرمود: بلکه به‌خدا مانند کسی است که با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در چادر و خیمه آن حضرت باشد و درباره‌ی شما در قرآن آیه‌ایست. عرض کردم: «فدایت شوم! کدام آیه است»؟ فرمود: «کلام خداوند متعال: وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ، آنگاه فرمود: «به‌خدا قسم شمائید راستگویان و شهیدان نزد پروردگارتان».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص580 بحارالأنوار، ج24، ص38/ بحارالأنوار، ج65، ص114/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص640/ نورالثقلین

2 -2 (حدید/ 19)

السّجّاد (علیه السلام) - عَنْ أَبِی خُضَیْرَهًَْ عَمَّنْ سَمِعَ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) یَقُولُ وَ ذَکَرَ الشُّهَدَاءَ قَالَ فَقَالَ بَعْضُنَا فِی الْمَبْطُونِ وَ قَالَ بَعْضُنَا فِی الَّذِی یَأْکُلُهُ السَّبُعُ وَ قَالَ بَعْضُنَا غَیْرَ ذَلِکَ مِمَّا یُذْکَرُ فِی الشَّهَادَهًِْ فَقَالَ إِنْسَانٌ مَا کُنْتُ أَرَی أَنَّ الشَّهِیدَ إِلَّا مَنْ قُتِلَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَقَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) إِنَّ الشُّهَدَاءَ إِذَنْ لَقَلِیلٌ ثُمَّ قَرَأَ هَذِهِ الْآیَهًَْ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ ثُمَّ قَالَ هَذِهِ لَنَا وَ لِشِیعَتِنَا.

 

امام سجّاد (علیه السلام) - ابوخضیره از کسی که از علی‌بن‌حسین (علیه السلام) شنیده بود روایت کرد که در مورد شهیدان سخن می‌گفت: برخی از ما می‌گفتیم شهید کسی است که مبطون (آن که مستقیماً در میدان جنگ، کشته شده باشد) باشد. برخی می‌گفتیم: کسی است که حیوان وحشی او را بدرد و برخی چیزهای دیگری را ذکر می‌کردیم. شخصی گفت: نمی‌دانستم شهید تنها کسی است که در راه خدا شهید شود. علی‌بن‌حسین (علیه السلام) فرمود: اگر چنین باشد قطعاً شهیدان اندک بودند. سپس این آیه را خواند: والذِینَ آمَنُوا بِاللهِ ورُسُلهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ والشُّهَدَاء عِندَ رَبِّهِمْ سپس فرمود: این آیه در شأن ما و شیعه ما نازل شده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص580 تهذیب الأحکام، ج6، ص167/ نورالثقلین/ البرهان

2 -3 (حدید/ 19)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبَانِ‌بْنِ‌تَغْلِبَ قَالَ: کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) إِذَا ذَکَرَ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ یُقْتَلُونَ فِی الثُّغُورِ یَقُولُ وَیْلَهُمْ مَا یَصْنَعُونَ بِهَذَا یَتَعَجَّلُونَ قَتْلَهًًْ فِی الدُّنْیَا وَ قَتْلَهًًْ فِی الْآخِرَهًِْ وَ اللَّهِ مَا الشُّهَدَاءُ إِلَّا شِیعَتُنَا وَ إِنْ مَاتُوا عَلَی فِرَاشِهِمْ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - ابان‌بن‌تغلب گوید: هرگاه نامی از مسلمانانی که در [راه حفاظت از] مرزها کشته می‌شوند، برده می‌شد، امام صادق (علیه السلام) می‌فرمود: «وای بر ایشان! این‌ها چه می‌کنند؟ اینان به سوی هلاکتی در دنیا و هلاکتی در آخرت شتاب می‌کنند؛ به خدا سوگند! کسی به جز شیعیان ما شهید حساب نمی‌شود اگرچه در میان بستر خویش [به مرگ طبیعی] بمیرند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص582 المحاسن، ج1، ص164

2 -4 (حدید/ 19)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - الْمَیِّتُ مِنْ شِیعَتِنَا صِدِّیقٌ شَهِیدٌ صَدَقَ بِأَمْرِنَا وَ أَحَبَّ فِینَا وَ أَبْغَضَ فِینَا یُرِیدُ بِذَلِکَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ مُؤْمِنٌ بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُم.

 

امام علی (علیه السلام) - مرده شیعه ما صدّیق و شهید است تصدیق امر ما را کرده و در راه ما دوست داشته و در راه ما دشمنی ورزیده که نیّتش خدای عزیز بوده و مؤمن به خدا و پیامبر اوست؛ خداوند می‌فرماید: وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص582 بحارالأنوار، ج10، ص114/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص641/ الخصال، ج2، ص636

2 -5 (حدید/ 19)

الباقر (علیه السلام) - مَا مِنْ شِیعَتِنَا إِلَّا صِدِّیقٌ شَهِیدٌ قِیلَ أَنَّی یَکُونُ ذَلِکَ وَ عَامَّتُهُمْ یَمُوتُونَ عَلَی فُرُشِهِمْ فَقَالَ أَ مَا تَتْلُوا کِتَابَ اللَّهِ فِی الْحَدِیدِ وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ قَالَ لَوْ کَانَ الشُّهَدَاءُ لَیْسَ إِلَّا کَمَا یَقُولُونَ کَانَ الشُّهَدَاءُ قَلِیلا.

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) - شیعه ما فقط کسی است که بسیار راستگو و گواه (شهید) باشد. گفته شد: چگونه این چنین می‌شود درحالی‌که بیشتر آنان در بسترشان می‌میرند»؟ فرمود: «آیا در کتاب خداوند در سوره حدید نخوانده‌اید: والذِینَ آمَنُوا بِاللهِ ورُسُلهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ والشُّهَدَاء عِندَ رَبِّهِمْ فرمود: اگر تنها به گونه‌ای بود که شما می‌گویید، شهدا اندک بودند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص582 بحارالأنوار، ج64، ص53/ المحاسن، ج1، ص163 و نورالثقلین والبرهان؛ «قلت جلت فداک» زیادهًْ و «عند ربهم» زیادهًْ و «فقلت کأنی… قط» زیادهًْ

2 -6 (حدید/ 19)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ یُؤْتَی بِأَقْوَامٍ عَلَی مَنَابِرَ مِنْ نُورٍ تَتَلَأْلَأُ وُجُوهُهُمْ کَالْقَمَرِ لَیْلَهًَْ الْبَدْرِیَغْبِطُهُمُ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ ثُمَّ سَکَتَ ثُمَّ أَعَادَ الْکَلَامَ ثَلَاثاً فَقَالَ عُمَرُ‌بْنُ‌الْخَطَّابِ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی هُمُ الشُّهَدَاءُ قَالَ هُمُ الشُّهَدَاءُ وَ لَیْسَ هُمُ الشُّهَدَاءُ الَّذِینَ تَظُنُّونَ قَالَ هُمُ الْأَوْصِیَاءُ قَالَ هُمُ الْأَوْصِیَاءُ وَ لَیْسَ هُمُ الْأَوْصِیَاءُ الَّذِینَ تَظُنُّونَ قَالَ فَمِنْ أَهْلِ السَّمَاءِ أَوْ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ قَالَ هُمْ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ قَالَ فَأَخْبِرْنِی مَنْ هُمْ قَالَ فَأَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) فَقَالَ هَذَا وَ شِیعَتُهُ مَا یُبْغِضُهُ مِنْ قُرَیْشٍ إِلَّا سِفَاحِیٌّ وَ لَا مِنَ الأنهار الْأَنْصَارِ إِلَّا یَهُودِیٌّ وَ لَا مِنَ الْعَرَبِ إِلَّا دَعِیٌّ وَ لَا مِنْ سَائِرِ النَّاسِ إِلَّا شَقِیٌّ یَا عُمَرُ کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُحِبُّنِی وَ یُبْغِضُ عَلِیّاً.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هنگامی که روز قیامت بر پا شود گروهی که از چهره‌های آن‌ها روشنایی پخش می‌شود درحالی‌که روی منبرهایی از نور قرار گرفته‌اند وارد محشر می‌گردند که گذشتگان و آیندگان به حال آن‌ها غبطه می‌خورند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در اینجا اندکی سکوت کرد و بار دیگر همان سخن را تکرار نمود، عمربن‌خطاب گفت: «پدر و مادرم فدایت باد! آن‌ها شهیدان هستند»؟ فرمود: «آری آن‌ا شهیدان می‌باشند ولی نه از آن شهیدانی که شما گمان می‌کنید». گفت: «آن‌ها پیامبران (علیهم السلام) هستند»؟ فرمود: «پیامبران می‌باشند ولی نه از آن پیامبرانی که شما خیال می‌کنید». گفت: «آن‌ها اوصیاء (علیهم السلام) می‌باشند»؟ فرمود: «آن‌ها اوصیاء هستند ولی نه از آن اوصیائی که شما خیال می‌کنید». گفت: «آن‌ها از اهل آسمان‌ها و یا زمین می‌باشند»؟ فرمود: «از اهل زمین». گفت: «آن‌ها چه کسانی هستند»؟ رسول خدا فرمود: «آن‌ها همین علی که در مقابل شما قرار گرفته و شیعیان او هستند، فقط زنازادگان قریش او را دشمن می‌دارند و یهودیان انصار با وی مخالفت می‌کنند و حرامزادگان عرب کینه او را در دل می‌گیرند و اشقیاء از سایر مردم هم از او منحرف می‌باشند‌ای عمر دروغ می‌گوید کسی که مرا دوست دارد ولی با علی دشمنی می‌کند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص582 فضایل الشیعه، ص30/ البرهان

2 -7 (حدید/ 19)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - الْمَرِیضُ فِی سِجْنِ اللَّهِ مَا لَمْ یَشْکُ إِلَی عُوَّادِهِ تُمْحَی سَیِّئَاتُهُ وَ أَیُّ مُؤْمِنٍ مَاتَ مَرِیضاً مَاتَ شَهِیداً وَ کُلُّ مُؤْمِنٍ شَهِیدٌ وَ کُلُّ مُؤْمِنَهًٍْ حَوْرَاءُ وَ أَیُّ مِیتَهًٍْ مَاتَ بِهَا
 الْمُؤْمِنُ فَهُوَ شَهِیدٌ وَ تَلَا قَوْلَ اللَّهِ جَلَّ ذِکْرُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ.

 

امام علی (علیه السلام) - تا مادامی که بیمار به عیادت کنندگانش [از بیماری] شکایت نکند در بَند [و پناهِ] خداوند است و گناهانش پاک می‌گردد؛ و هر مؤمنی که با بیماری از دنیا برود شهید به حساب می‌آید؛ و هر مرد با ایمان، شهید و هر زن با ایمان، حوریّه است. و انسان با ایمان به هر
 مرگی از دنیا برود شهید حساب شود. [آنگاه] امام علی (علیه السلام) این آیه را تلاوت فرمود: وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص582 دعایم الإسلام، ج1، ص217/ بحارالأنوار، ج78، ص211؛ «أیما» بدل «أی»

2 -8 (حدید/ 19)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - کُلُّ مُؤْمِنٍ مِنْ أُمَّتِی صِدِّیقٌ وَ شَهِیدٌ وَ یُکَرِّمُ اللَّهُ بِهَذَا السَّیْفِ مَنْ شَاءَ مِنْ خَلْقِهِ ثُمَّ تَلَا وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هر مؤمنی از امتِ من صدّیق (کسی که اعتقاد، گفتار و کردارش یکی باشد) و شهید است و خداوند با این شمشیر، هرکس از آفریدگانش را که بخواهد شرافت دهد؛ آنگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله) این آیه را تلاوت فرمود: وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص584 بحارالأنوار، ج97، ص50/ دعایم الإسلام، ج1، ص343/ مستدرک الوسایل، ج11، ص16

2 -9 (حدید/ 19)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مَالِکٍ الْجُهَنِیِّ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَا مَالِکُ إِنَ الْمَیِّتَ مِنْکُمْ عَلَی هَذَا الْأَمْرِ شَهِیدٌ بِمَنْزِلَهًِْ الضَّارِبِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) مَا یَضُرُّ رَجُلًا مِنْ شِیعَتِنَا أَیَّهًَْ مِیتَهًٍْ مَاتَ أَکَلَهُ السَّبْعُ أَوْ أُحْرِقَ بِالنَّارِ أَوْ غَرِقَ أَوْ قُتِلَ هُوَ وَ اللَّهِ شَهِیدٌ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - مالک جهنی گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: اگر کسی از شما بر این عقیده (انتظار قیام امام زمان) بمیرد، مانند این است که در راه خدا شمشیر زده است. همچنین امام صادق (علیه السلام) فرمود: فرقی نمی‌کند که هرکس از شیعیان ما چگونه از دنیا برود، حیوان درّنده‌ای او را بخورد یا در آتش بسوزد یا [در آب] غرق شود یا [در راه خدا] کشته شود، به خدا سوگند او در هر صورت، شهید به حساب آید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص584 المحاسن، ج1، ص164/ نورالثقلین

3 -10 (حدید/ 19)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مَالِکٍ الْجُهَنِیِّ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَا مَالِکُ أَ مَا تَرْضَوْنَ أَنْ تُقِیمُوا الصَّلَاهًَْ وَ تُؤْتُوا الزَّکَاهًَْ وَ تَکُفُّوا وَ تَدْخُلُوا الْجَنَّهًَْ یَا مَالِکُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ قَوْمٍ ائْتَمُّوا بِإِمَامٍ فِی الدُّنْیَا إِلَّا جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ یَلْعَنُهُمْ وَ یَلْعَنُونَهُ إِلَّا أَنْتُمْ وَ مَنْ کَانَ عَلَی مِثْلِ حَالِکُمْ یَا مَالِکُ إِنَّ الْمَیِّتَ وَ اللَّهِ مِنْکُمْ عَلَی هَذَا الْأَمْرِ لَشَهِیدٌ بِمَنْزِلَهًِْ الضَّارِبِ بِسَیْفِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - مالک جهنی گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: «ای مالک هیچ‌کسی نیستتند که در دین از کسی پیروی کنند جز آنکه روز قیامت آن پیشوا آن مردم را لعنت کند و آنان نیز او را لعنت می‌کنند؛ جز شما و هرکه هم عقیده شماست، ای مالک به‌راستی که به‌خدا سوگند! هرکه از شما بر این امر [و عقیده] بمیرد شهید مرده و همانند آن کسی است که در راه خدا شمشیر زده است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص584 الکافی، ج8، ص146

2 -11 (حدید/ 19)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - الْزَمُوا الْأَرْضَ وَ اصْبِرُوا عَلَی الْبَلَاءِ وَ لَا تُحَرِّکُوا بِأَیْدِیکُمْ وَ سُیُوفِکُمْ فِی هَوَی أَلْسِنَتِکُمْ وَ لَا تَسْتَعْجِلُوا بِمَا لَمْ یُعَجِّلْهُ اللَّهُ لَکُمْ‌فَإِنَّهُ مَنْ مَاتَ مِنْکُمْ عَلَی فِرَاشِهِ وَ هُوَ عَلَی مَعْرِفَهًِْ حَقِّ رَبِّهِ وَ حَقِّ رَسُولِهِ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ مَاتَ شَهِیداً وَ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ وَ اسْتَوْجَبَ ثَوَابَ مَا نَوَی مِنْ صَالِحِ عَمَلِهِ وَ قَامَتِ النِّیَّهًُْ مَقَامَ إِصْلَاتِهِ لِسَیْفِه.

 

امام علی (علیه السلام) - در جای خود قرار گیرید، و بر بلایی که واقع می‌شود صبر کنید، و با دست و شمشیر و زبان خود، حرکتی نکنید، و درباره‌ی چیزی که خداوند شتاب در آن را برای شما نخواسته است، عجله نکنید. زیرا هرکس از شما در بستر خود بمیرد و خدا و پیغمبر و اهل بیت او را شناخته باشد، شهید مرده و ثواب او با خداست که پاداش نیّت و اعمال نیک او را بدهد، و نیّت او [برای درک امام زمان] مثل این است که شمشیر خود را [برای آن حضرت] آماده ساخته است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص584 نهج البلاغه، ص282

2 -12 (حدید/ 19)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مِنْهَالٍ الْقَصَّابِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) ادْعُ اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَنِیَ الشَّهَادَهًَْ فَقَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ شَهِیدٌ ثُمَّ تَلَا وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - منهال قصاب گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «دعا کن خدا شهادت را روزی من نماید، فرمود: «مؤمن شهید است». بعد این آیه را خواند: وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص584 بحارالأنوار، ج24، ص38/ بحارالأنوار، ج65، ص141/ نورالثقلین/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص639/ المحاسن، ج1، ص164؛ «بتفاوت» / البرهان

2 -13 (حدید/ 19)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا ابْنَ مَسْعُودٍ إِیَّاکَ أَنْ تُشْرِکَ بِاللَّهِ طَرْفَهًَْ عَیْنٍ وَ إِنْ نُشِرْتَ بِالْمِنْشَارِ أَوْ قُطِعْتَ أَوْ صُلِبْتَ أَوْ أُحْرِقْتَ بِالنَّارِ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پسر مسعود! بپرهیز که یک آن برای خدا شریک قائل شوی اگرچه تو را با مقراض ریز ریز کنند یا به دار بیاویزند یا به آتش بسوزانند که خداوند فرماید: وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَداءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص586 مکارم الأخلاق، ص456/ بحارالأنوار، ج74، ص109

2 -14 (حدید/ 19)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّه (علیه السلام) جُعِلْتُ فِدَاکَ أَ رَأَیْتَ الرَّادَّ عَلَی هَذَا الْأَمْرَ فَهُوَ کَالرَّادِّ عَلَیْکُمْ فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ مَنْ رَدَّعَلَیْکَ هَذَا الْأَمْرَ فَهُوَ کَالرَّادِّ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلَی اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی‌یَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَّ الْمَیِّتَ مِنْکُمْ عَلَی هَذَا الْأَمْرِ شَهِیدٌ قُلْتُ وَ إِنْ مَاتَ عَلَی فِرَاشِهِ فَقَالَ إِی وَ اللَّهِ وَ إِنْ مَاتَ عَلَی فِرَاشِهِ حَیٌ یُرْزَقُ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - ابوبصیر گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: ای ابا محمّد! کسی که در این حالت بمیرد شهید است. گفتم: «فدایت شوم، حتی اگر در بستر بمیرد»؟ فرمود: «حتی اگر در بسترش بمیرد، او زنده‌ای است که به او روزی داده می‌شود».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص586 تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص640/ البرهان/ نورالثقلین

2 -15 (حدید/ 19)

الصّادق (علیه السلام) - یَا أَبَا حَمْزَهًَْ مَنْ آمَنَ بِنَا وَ صَدَّقَ حَدِیثَنَا وَ انْتَظَرَ أَمْرَنَا کَانَ کَمَنْ قَتَلَ تَحْتَ رَایَهًِْ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بَلْ وَ اللَّهِ تَحْتَ رَایَهًِْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله).

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) -‌ای ابا حمزه! هرکس به ما ایمان آورد، سخنان ما را تصدیق کند، و منتظر قائم (ما باشد، همانند کسی است که در زیر پرچم قائم (شهید شود. به خدا سوگند، بلکه همانند کسی است که در زیر پرچم پیامبر (صلی الله علیه و آله) شهید شده است».

 

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص586 تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص640/ البرهان

2 -16 (حدید/ 19)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الْمُرَادُ بِالشُّهَداءِ الْأَنْبِیَاءُ (علیهم السلام) الَّذِینَ یَشْهَدُونَ لِلْأُمَمِ وَ عَلَیْهِمْ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - و منظور از گواهان، پیامبران (علیهم السلام) هستند که [روز قیامت] به نفع و ضرر امت‌ها گواهی خواهند داد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص586 بحرالعرفان، ج15، ص308

برای آنان است پاداش [اعمال] شانو نور [ایمان]شان

3 -1 (حدید/ 19)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ یعنی برای مؤمنان، پاداش فرمانبری و نور ایمانشان خواهد بود، همان نوری که به‌وسیله‌ی آن، به راه بهشت هدایت شوند.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ یعنی برای مؤمنان، پاداش فرمانبری و نور ایمانشان خواهد بود، همان نوری که به‌وسیله‌ی آن، به راه بهشت هدایت شوند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص587

آن‌ها اهل دوزخند

4 -1 (حدید/ 19)

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - وَ الَّذِینَ سَعَوْا کسانی سعی میکنند در قطع محبت آل محمّد مُعاجِزِینَ أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَحِیمِ فرمود آن‌ها همان چهار نفرند یعنی ابو بکر و عمر و عثمان و معاویه. (یا ابو سفیان)

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - وَ الَّذِینَ سَعَوْا کسانی سعی میکنند در قطع محبت آل محمّد مُعاجِزِینَ أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَحِیمِ فرمود آن‌ها همان چهار نفرند یعنی ابو بکر و عمر و عثمان و معاویه. (یا ابو سفیان)

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص587

آیه اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیاةُ الدُّنْیا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زینَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَ تَکاثُرٌ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ کَمَثَلِ غَیْثٍ أَعْجَبَ الْکُفَّارَ نَباتُهُ ثُمَّ یَهیجُ فَتَراهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ یَکُونُ حُطاماً وَ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ شَدیدٌ وَ مَغْفِرَةٌ مِنَ اللهِ وَ رِضْوانٌ وَ مَا الْحَیاةُ الدُّنْیا إِلاَّ مَتاعُ الْغُرُورِ [20]

 

بدانید زندگی دنیا تنها بازی و سرگرمی و تجمّل پرستی و فخرفروشی در میان شما و افزون طلبی در اموالو فرزندان است، همانندبارانی که محصولش کشاورزان را در شگفتی و سرور فرو می‌برد، سپس خشک می‌شود به گونه‌ای که آن را زرد رنگ می‌بینی؛ سپس تبدیل به کاه می‌شود. [آرى دنيا نيز به همين سرعت مى گذرد] و در آخرت، عذاب شدید است یا آمرزش و رضای الهی؛ و زندگی دنیا چیزی جز متاع فریب نیست.

 

1 (حدید/ 20)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنِّی أُحَذِّرُکُمُ الدُّنْیَاوَ اعْلَمُوا وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ أَنَّکُمْ تَارِکُوهَا لَا بُدَّ وَ إِنَّمَا هِیَ کَمَا نَعَتَ اللَّهُ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زِینَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَ تَکاثُرٌ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ.

 

امام علی (علیه السلام) - من شما را از دنیا بر حذر می‌دارم…‌ای مردم بدانید درحالی‌که می‌دانید شما دنیا را ترک می‌کنید و دنیا همان گونه است که خداوند فرموده: لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زِینَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَ تَکاثُرٌ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص586 بحارالأنوار، ج70، ص96/ بحارالأنوار، ج70، ص114/تحف العقول، ص180

2 (حدید/ 20)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ أَحْمَقَ النَّاسِ مَنْ طَلَبَ الدُّنْیَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیاةُ الدُّنْیا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زِینَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَ تَکاثُرٌ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ کَمَثَلِ غَیْثٍ أَعْجَبَ الْکُفَّارَ نَباتُهُ ثُمَّ یَهِیجُ فَتَراهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ یَکُونُ حُطاماً وَ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ شَدِیدٌ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - احمقترین مردم آن کس است که به دنبال دنیا بیفتد، خداوند متعال فرماید: اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیاةُ الدُّنْیا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زِینَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَ تَکاثُرٌ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ کَمَثَلِ غَیْثٍ أَعْجَبَ الْکُفَّارَ نَباتُهُ ثُمَّ یَهِیجُ فَتَراهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ یَکُونُ حُطاماً وَ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ شَدِیدٌ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص586 بحارالأنوار، ج74، ص94/ مکارم الأخلاق، ص446

3 (حدید/ 20)

السّجّاد (علیه السلام) - أَنَّ عَلَامَهًَْ الزَّاهِدِینَ فِی الدُّنْیَاأَ مَا تَسْمَعُونَ النِّدَاءَ مِنَ اللَّهِ بِعَیْبِهَا وَ تَصْغِیرِهَا حَیْثُ قَالَ اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیاةُ الدُّنْیا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زِینَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَ تَکاثُرٌ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ کَمَثَلِ غَیْثٍ أَعْجَبَ الْکُفَّارَ نَباتُهُ ثُمَّ یَهِیجُ فَتَراهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ یَکُونُ حُطاماً وَ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ شَدِیدٌ وَ مَغْفِرَةٌ مِنَ اللهِ وَ رِضْوانٌ وَ مَا الْحَیاةُ الدُّنْیا إِلَّا مَتاعُ الْغُرُور.

 

امام سجّاد (علیه السلام) - علامت کسانی که در دنیا زاهد و پارسایند… نمی‌شنوید که خداوند اعلام نموده دنیا بی‌ارزش است و کامل نیست. و در این آیه می‌فرماید: أَنَّمَا الْحَیاةُ الدُّنْیا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زِینَةٌ وَ تَفاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَ تَکاثُرٌ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ کَمَثَلِ غَیْثٍ أَعْجَبَ الْکُفَّارَ نَباتُهُ ثُمَّ یَهِیجُ فَتَراهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ یَکُونُ حُطاماً وَ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ شَدِیدٌ، وَ مَغْفِرَةٌ مِنَ اللهِ وَ رِضْوانٌ وَ مَا الْحَیاةُ الدُّنْیا إِلَّا مَتاعُ الْغُرُورِ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص588 بحارالأنوار، ج75، ص128/ تحف العقول، ص272

آیه سابِقُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها کَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ ذلِکَ فَضْلُ اللهِ یُؤْتیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظیمِ [21]

 

به پیش تازید برای رسیدن به آمرزش پروردگارتان و بهشتی که پهنه آن مانند پهنه آسمان و زمین است و برای کسانی که به خدا و پیامبرانش ایمان آورده اند؛ آماده شده است، این فضل خداوند است که به هرکس بخواهد می‌دهد؛ و خداوند دارای فضل عظیم است.

 

به پیش تازید برای رسیدن به آمرزش پروردگارتان

1 -1 (حدید/ 21)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَانْتَبِهُوا مِنْ رَقْدَهًِْ الْغَفْلَهًِْ وَ بَادِرُوا بِالْعَمَلِ قَبْلَ حُلُولِ الْأَجَلِ وَ سابِقُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ قَبْلَ أَنْ یُضْرَبَ بِالسُّورِ بِبَاطِنِ الرَّحْمَهًِْ وَ ظَاهِرِ الْعَذَابِ فَتُنَادُونَ فَلَا یُسْمَعُ نِدَاؤُکُمْ وَ تَضِجُّونَ فَلَا یُحْفَلُ بِضَجِیجِکُمْ وَ قَبْلَ أَنْ تَسْتَغِیثُوا فَلَا تُغَاثُوا سَارِعُوا إِلَی الطَّاعَاتِ قَبْلَ فَوْتِ الْأَوْقَاتِ.

 

امام علی (علیه السلام) - پس از خواب غفلت بیدار شوید و پیش از رسیدن مرگ برای رسیدن به آمرزش پروردگارتان به پیش تازید؛ قبل از آنکه دیواری بین شما زده شود که باطنش رحمت خدا و ظاهرش عذاب خدا باشد. پس هرچه فریاد زنید کسی گوش به فریاد شما نمی‌دهد و هر چه ضجّه و ناله کنید بر ناله و ضجّه شما کسی جمع نمی‌شود و توجه نمی‌کند و به‌خود آئید قبل از آنکه التماس کنید و دادرسی نباشد. قبل از آنکه وقت را از دست بدهید به سوی طاعت خدا بشتابید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص588 بحارالأنوار، ج94، ص116

1 -2 (حدید/ 21)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - سابِقُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْلِلْمُتَّقِینَ فَإِنَّکُمْ لَنْ تَنَالُوهَا إِلَّا بِالتَّقْوَی.

 

امام علی (علیه السلام) - سابِقُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ؛ به آن بهشت نمی‌رسید مگر به‌وسیله‌ی تقوا.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص588 بحارالأنوار، ج10، ص112/ فرات الکوفی، ص366

1 -3 (حدید/ 21)

الصّادق (علیه السلام) - أَبُو عَمْرٍو الزُّبَیْرِیُّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ أَخْبِرْنِی عَمَّا نَدَبَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الْمُؤْمِنِینَ إِلَیْهِ مِنَ الِاسْتِبَاقِ إِلَی الْإِیمَانِ فَقَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ سابِقُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها کَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - ابو عمرو زبیری گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: … از پیشی گرفتن به سوی ایمانی که خداوند مؤمنین را در این گفتار خویش دعوت فرموده است به من خبر ده! فرمود: این سخن خداوند عزّوجلّ: سابِقُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها کَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص588 الکافی، ج2، ص40/ بحارالأنوار، ج22، ص308/ العیاشی، ج2، ص105/ دعایم الإسلام، ج1، ص8/ نورالثقلین

1 -4 (حدید/ 21)

الصّادق (علیه السلام) - أَبُو عَمْرٍو الزُّبَیْرِیُّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنَ لِلْإِیمَانِ دَرَجَاتٍ وَ مَنَازِلَ یَتَفَاضَلُ الْمُؤْمِنُونَ فِیهَا عِنْدَ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ صِفْهُ لِی رَحِمَکَ اللَّهُ حَتَّی أَفْهَمَهُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ سَبَّقَ بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ کَمَا یُسَبَّقُ بَیْنَ الْخَیْلِ یَوْمَ الرِّهَانِ ثُمَّ فَضَّلَهُمْ عَلَی دَرَجَاتِهِمْ فِی السَّبْقِ إِلَیْهِ فَجَعَلَ کُلَّ امْرِئٍ مِنْهُمْ عَلَی دَرَجَهًِْ سَبْقِهِ لَا یَنْقُصُهُ فِیهَا مِنْ حَقِّهِ وَ لَا یَتَقَدَّمُ مَسْبُوقٌ سَابِقاً وَ لَا مَفْضُولٌ فَاضِلًا تَفَاضَلَ بِذَلِکَ أَوَائِلُ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ وَ أَوَاخِرُهَا وَ
 لَوْ لَمْ یَکُنْ لِلسَّابِقِ إِلَی الْإِیمَانِ فَضْلٌ عَلَی الْمَسْبُوقِ إِذاً لَلَحِقَ آخِرُ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ أَوَّلَهَا نَعَمْ وَ لَتَقَدَّمُوهُمْ إِذَا لَمْ یَکُنْ لِمَنْ سَبَقَ إِلَی الْإِیمَانِ الْفَضْلُ عَلَی مَنْ أَبْطَأَ عَنْهُ وَ لَکِنْ بِدَرَجَاتِ الْإِیمَانِ قَدَّمَ اللَّهُ السَّابِقِینَ وَ بِالْإِبْطَاءِ عَنِ الْإِیمَانِ أَخَّرَ اللَّهُ الْمُقَصِّرِینَ لِأَنَّا نَجِدُ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ مِنَ الْآخِرِینَ مَنْ هُوَ أَکْثَرُ عَمَلًا مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ أَکْثَرُهُمْ صَلَاهًًْ وَ صَوْماً وَ حَجّاً وَ زَکَاهًًْ وَ جِهَاداً وَ إِنْفَاقاً وَ لَوْ لَمْ یَکُنْ سَوَابِقُ یَفْضُلُ بِهَا الْمُؤْمِنُونَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً عِنْدَ اللَّهِ لَکَانَ الْآخِرُونَ بِکَثْرَهًِْ الْعَمَلِ مُقَدَّمِینَ عَلَی الْأَوَّلِینَ وَ لَکِنْ أَبَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یُدْرِکَ آخِرُ دَرَجَاتِ الْإِیمَانِ أَوَّلَهَا وَ یُقَدَّمَ فِیهَا مَنْ أَخَّرَاللَّهُ أَوْ یُؤَخَّرَ فِیهَا مَنْ قَدَّمَ اللَّهُ قُلْتُ أَخْبِرْنِی عَمَّا نَدَبَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الْمُؤْمِنِینَ إِلَیْهِ مِنَ الِاسْتِبَاقِ إِلَی الْإِیمَانِ فَقَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ سابِقُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها کَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ وَ قَالَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ وَ قَالَ وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرِینَ وَ الْأَنْصارِ وَ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِیَ اللهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ فَبَدَأَ بِالْمُهَاجِرِینَ الْأَوَّلِینَ عَلَی دَرَجَهًِْ سَبْقِهِمْ ثُمَّ ثَنَّی بِالْأَنْصَارِ ثُمَّ ثَلَّثَ بِالتَّابِعِینَ لَهُمْ بِإِحْسَانٍ فَوَضَعَ کُلَّ قَوْمٍ عَلَی قَدْرِ دَرَجَاتِهِمْ وَ مَنَازِلِهِمْ عِنْدَهُ ثُمَّ ذَکَرَ مَا فَضَّلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ أَوْلِیَاءَهُ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ تِلْکَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ کَلَّمَ اللهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ إِلَی آخِرِ الْآیَهًِْ وَ قَالَ وَ لَقَدْ فَضَّلْنا بَعْضَ النَّبِیِّینَ عَلی بَعْضٍ وَ قَالَ انْظُرْ کَیْفَ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ وَ لَلْآخِرَةُ أَکْبَرُ دَرَجاتٍ وَ أَکْبَرُ تَفْضِیلًا وَ قَالَ هُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ اللهِ وَ قَالَ وَ یُؤْتِ کُلَّ ذِی فَضْلٍ فَضْلَهُ وَ قَالَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللهِ وَ قَالَ فَضَّلَ اللهُ الْمُجاهِدِینَ عَلَی الْقاعِدِینَ أَجْراً عَظِیماً دَرَجاتٍ مِنْهُ وَ مَغْفِرَةً وَ رَحْمَةً وَ قَالَ لا یَسْتَوِی مِنْکُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ أُولئِکَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذِینَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا وَ قَالَ یَرْفَعِ اللهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ وَ قَالَ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ لا یُصِیبُهُمْ ظَمَأٌ وَ لا نَصَبٌ وَ لا مَخْمَصَةٌ فِی سَبِیلِ اللهِ وَ لا یَطَؤُنَ مَوْطِئاً یَغِیظُ الْکُفَّارَ وَ لا یَنالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَیْلًا إِلَّا کُتِبَ لَهُمْ بِهِ عَمَلٌ صالِحٌ‌وَ قَالَ وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللهِ وَ قَالَ فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ فَهَذَا ذِکْرُ دَرَجَاتِ الْإِیمَانِ وَ مَنَازِلِهِ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - ابوعمرو زبیری گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «ایمان درجات و جایگاه‌هایی دارد. آیا مؤمنان در آن جایگاه‌ها نزد خداوند برتری دارند»؟ فرمود: «بله». گفتم: «رحمت خداوند بر شما، آن را برایم وصف کن تا بدانم»؟ فرمود: «خداوند میان مؤمنان مسابقه‌ای قرار می‌دهد، همچنان که اسب‌ها را در روز شرط‌بندی به مسابقه می‌گذارند. سپس آنان را براساس سبقتشان در تقرب به او برتری می‌دهد و به هرکسی درجه‌ای را عطا می‌کند و از حق هیچ کس کم نمی‌شود و هیچ متأخری از پیشتاز و هیچ کس با درجه کمتر، بر دیگری با درجه بیشتر پیشی نمی‌گیرد و به این شکل، اوّلین و آخرین امّت از لحاظ برتری مشخص می‌شود. اگر پیشتاز در ایمان بر متأخر برتری نمی‌داشت، آنگاه آخرین این امت از لحاظ مرتبت، اوّلین می‌شد. بلی، اگر پیشتاز در ایمان، فضلی بر کسی که در ایمان آوردن تأخیر کرده و پس از او قرار گرفته است، نداشته باشد، آخرین این امت بر او پیشی می‌گیرد. امّا خداوند با درجات ایمان، پیشتازان را مقدم کرد و مقصّرین را به خاطر تأخیر داشتن در ایمان در مراتب آخر قرار داد؛ زیرا می‌بینیم که اعمال عبادی برخی از مؤمنین آخرین، بیش از اوّلین است. و نماز و روزه و حج و زکات و جهاد و انفاقشان بیشتر است. اگر معیارهایی برای سبقت نبود که به واسطه آن برخی مؤمنین بر دیگران از نظر مقام نزد خداوند پیشی بگیرند، آخرین‌ها با اعمال عبادی فراوان خود، بر اوّلین‌ها مقدّم بودند، امّا خداوند عزّوجلّ این امر را نپذیرفت که اوّلین مؤمنان، پایین‌ترین درجات ایمان را داشته باشند و کسی که خداوند او را در مرتبه آخر قرار داده است، مقدّم شود و کسی که خداوند او را مقدّم کرده است، مؤخّر شود». گفتم: «مرا از سبقت به ایمانی که خداوند عزّوجلّ مؤمنین را به آن فرا خواند، آگاه کن». پس فرمود: «کلام خداوند عزّوجلّ: سَابِقُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّکُمْ وجَنَّةٍ عَرْضُهَا کَعَرْضِ السَّمَاء والأَرْضِ أُعِدَّتْ للذِینَ آمَنُوا بِاللهِ ورُسُلهِ و فرمود: والسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ * أُولئِکَ المُقَرَّبُونَ؛ و فرمود: و پیشگامان نخستین از مهاجران و انصار و کسانی که با نیکوکاری از آنان پیروی کردند. خدا از ایشان خشنود و آنان (نیز) از او خشنودند (توبه/100) از اولین مهاجرین، به سبب درجه سبقتشان آغاز کرد، سپس در مرتبه دوّم، انصار را ذکر کرد و در مرحله سوّم کسانی که از آنان با نیکی تبعیّت کردند. پس هر قومی را به میزان درجات و جایگاهشان نزد پروردگار نهاد و سپس عاملی را که به سبب آن، خداوند عزّوجلّ برخی اولیای خود را بر دیگران برتری داد، ذکر کرد. خداوند عزّوجلّ فرمود: برخی از آن پیامبران را بر برخی دیگر برتری بخشیدیم. از آنان کسی بود که خدا با او سخن گفت و درجات بعضی از آنان را بالا برد و به عیسی پسر مریم دلایل آشکار دادیم و او را به وسیله روح القدس تایید کردیم و اگر خدا می‌خواست، کسانی که پس از آنان بودند، بعد از آن [همه] دلایل روشن که برایشان آمد، به کشتار یکدیگر نمی‌پرداختند؛ ولی با هم اختلاف کردند. پس بعضی از آنان کسانی بودند که ایمان آوردند و بعضی از آنان کسانی بودند که کفر ورزیدند و اگر خدا می‌خواست، با یکدیگر جنگ نمی‌کردند. ولی خداوند آن چه را می‌خواهد انجام می‌دهد، (بقره/253) و فرمود: و در حقیقت، بعضی از انبیا را بر بعضی برتری بخشیدیم، (اسراء/55) و فرمود: ببین چگونه بعضی از آنان را بر بعضی دیگر برتری داده‌ایم و قطعا درجات آخرت و برتری آن بزرگتر و بیشتر است (اسراء/21) و فرمود: [هر یک از] ایشان را نزد خداوند درجاتی است (آل عمران/163) و فرمود: و به هر شایسته نعمتی از کرم خود عطا کند (هود/3) و فرمود: کسانی که ایمان آورده و هجرت کرده و در راه خدا با مال و جانشان به جهاد پرداخته‌اند، نزد خدا مقامی هر چه والاتر دارند (توبه/20) و فرمود: مجاهدان را بر خانه‌نشینان به پاداشی بزرگ برتری بخشیده است * [پاداش بزرگی که] به عنوان درجات و آمرزش و رحمتی از جانب او [نصیب آنان می‌شود] (نساء/9695) کسانی از شما که پیش از فتح [مکه] انفاق و جهاد کرده‌اند [با دیگران] یکسان نیستند. آنان از [حیث] درجه بزرگتر از کسانی‌اند که بعدا به انفاق و جهاد پرداخته‌اند، (حدید/10) و فرمود: خدا [رتبه] کسانی از شما را که گرویده و کسانی را که دانشمندند [بر حسب] درجات بلند گرداند، (مجادله/11) و فرمود: و در هیچ مکانی که کافران را به خشم می‌آورد قدم نمی‌گذارند و از دشمنی غنیمتی به دست نمی‌آورند، مگر این که به سبب آن عمل صالحی برای آنان [در کارنامه‌شان] نوشته می‌شود، (توبه/11) و فرمود: و هر گونه نیکی که برای خویش از پیش فرستید، آن را نزد خدا باز خواهید یافت، (بقره/110) و فرمود: پس هرکه هموزن ذره‌ای نیکی کند، ([نتیجه] آن را خواهد دید * و هرکه هموزن ذره‌ای بدی کند، [نتیجه] آن را خواهد دید، (زلزال/87) و این آیات، درجات و جایگاه‌های ایمان نزد خداوند تعالی را بیان کرده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص588 الکافی، ج2، ص40/ البرهان

و بهشتی که پهنه آن مانند پهنه آسمان و زمین است و برای کسانی که به خدا و پیامبرانش ایمان آورده اند؛ آماده شده است

2 -1 (حدید/ 21)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - لَمَّا دَخَلْتُ الْجَنَّهًَْ رَأَیْتُ فِیهَا شَجَرَهًَْ طُوبَی أَصْلُهَا فِی دَارِ عَلِیٍّ وَ مَا فِی الْجَنَّهًِْ قَصْرٌ وَ لَا مَنْزِلٌ إِلَّا وَ فِیهَا فُتْرٌمِنْهَا وَ أَعْلَاهَا أَسْفَاطُ حُلَلٍ مِنْ سُنْدُسٍ وَ إِسْتَبْرَقٍ یَکُونُ لِلْعَبْدِ الْمُؤْمِنِ أَلْفُ أَلْفِ سَفَطٍ فِی کُلِّ سَفَطٍ مِائَهًُْ أَلْفِ حُلَّهًٍْ مَا فِیهَا حُلَّهًٌْ یُشْبِهُ الْأُخْرَی عَلَی أَلْوَانٍ مُخْتَلِفَهًٍْ وَ هُوَ ثِیَابُ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ وَسَطُهَا ظِلٌّ مَمْدُودٌ عَرْضُ الْجَنَّهًِْ کَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - وقتی داخل بهشت شدم درخت طوبی را دیدم، اصل آن درخت در منزل علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) بود، هیچ قصر و منزلی در بهشت نیست مگر اینکه یک شاخه از آن درخت در آن وجود دارد؛ بالای آن درخت سبدهایی پر از سندس و استبرق وجود دارد که در هر سبدی هزار هزار سبد وجود دارد و در هر سبدی صد هزار حلّه است، هیچ حلّه‌ای در آن نیست که به دیگری شباهت داشته باشد، با اینکه دارای الوان مختلف هستند، آن‌ها لباس‌های اهل بهشت می‌باشند، در وسط آن سایه‌ای است کشیده شده، پهنای بهشت به قدر پهنای آسمان و زمین است، بهشت برای افرادی که به‌خدا و رسول ایمان داشته باشند آماده شده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص592 بحارالأنوار، ج8، ص137

2 -2 (حدید/ 21)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) شَوِّقْنِی فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَّ مِنْ أَدْنَی نَعِیمِ الْجَنَّهًِْ یُوجَدُ رِیحُهَا مِنْ مَسِیرَهًِْ أَلْفِ عَامٍ مِنْ مَسَافَهًِْ الدُّنْیَا وَ إِنَ أَدْنَی أَهْلِ الْجَنَّهًِْ مَنْزِلًا لَوْ نَزَلَ بِهِ أَهْلُ الثَّقَلَیْنِ الْجِنُّ وَ الْإِنْسُ لَوَسِعَهُمْ طَعَاماً وَ شَرَاباً وَ لَا یَنْقُصُ مِمَّا عِنْدَهُ شَیْءٌ وَ إِنَّ أَیْسَرَ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ مَنْزِلَهًًْ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّهًَْ فَیُرْفَعُ لَهُ ثَلَاثُ حَدَائِقَ فَإِذَا دَخَلَ أَدْنَاهُنَّ رَأَی فِیهَا مِنَ الْأَزْوَاجِ وَ الْخَدَمِ وَ الْأَنْهَارِ وَ الْأَثْمَارِ مَا شَاءَ اللَّهُ مِمَّا یَمْلَأُ عَیْنَهُ قُرَّهًًْ وَ قَلْبَهُ مَسَرَّهًًْ فَإِذَا شَکَرَ اللَّهَ وَ حَمِدَهُ قِیلَ لَهُ ارْفَعْ رَأْسَکَ إِلَی الْحَدِیقَهًِْ الثَّانِیَهًِْ فَفِیهَا مَا لَیْسَ فِی الْأُخْرَی فَیَقُولُ یَا رَبِّ أَعْطِنِی هَذِهِ فَیَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی إِنْ أَعْطَیْتُکَ إِیَّاهَا سَأَلْتَنِی غَیْرَهَا فَیَقُولُ رَبِّ هَذِهِ هَذِهِ فَإِذَا هُوَ دَخَلَهَا شَکَرَ اللَّهَ وَ حَمِدَهُ قَالَ فَیُقَالُ افْتَحُوا لَهُ بَابَ الْجَنَّهًِْ وَ یُقَالُ لَهُ ارْفَعْ رَأْسَکَ فَإِذَا قَدْ فُتِحَ لَهُ بَابٌ مِنَ الْخُلْدِ وَ یَرَی أَضْعَافَ مَا کَانَ فِیمَا قَبْلُ فَیَقُولُ عِنْدَ تَضَاعُفِ مَسَرَّاتِهِ رَبِّ لَکَ الْحَمْدُ الَّذِی لَا یُحْصَی إِذْ مَنَنْتَ عَلَیَّ بِالْجِنَانِ وَ نَجَّیْتَنِی مِنَ النِّیرَانِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - پست‌ترین منازل بهشت چنان است که اگر تمام جنیان و انسان‌ها میهمانِ صاحب آن شوند غذا و نوشیدنی به همه ایشان خواهد رسید و از آنچه در اختیار آن بهشتی است چیزی کم نمی‌شود. و کم رتبه‌ترین بهشتیان چنان است که وقتی داخل بهشت می‌شود سه بوستان برایش بالا برده شود، هنگامی که وارد پایین‌ترین آن‌ها شود به قدری از همسران، خدمتکاران، رودها و میوه‌ها ببیند که باعث روشن شده چشم و شاد شدن دلش گردد؛ چون شکر و سپاس خداوند را بجا آورد به وی خطاب شود: «سرت را به طرف بوستان دوّم بالا بگیر که در آن، چیزهایی است که در دیگری وجود نداشت»؛ عرض می‌کند: «پروردگارا! این بوستان را به من عنایت نما». خداوند متعال می‌فرماید: «اگر این را به تو بدهم بوستان دیگری از من خواهی خواست». عرض می‌کند: «پروردگارا! این همان است که می‌خواهم [و خواسته دیگری نخواهم داشت]. چون وارد آن بوستان شود و به شدّت مسرور گردد شکر و سپاس خداوند را بجا آورد. پس خطاب شود: «دری به سوی بهشت برایش بگشایید و به وی گفته شود: سرت را بالا بگیر؛ ناگهان دری از جاودانگی برایش گشوده گردد و چندین برابرِ آنچه در گذشته دیده بود را مشاهده خواهد کرد؛ هنگام چندین برابر شدنِ شادمانی‌اش عرض می‌کند: «پروردگارا! ستایشی که قابل شمارش نباشد مخصوص توست چراکه با بهشت بر من منّت نهادی و مرا از دوزخ نجات بخشیدی».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص592 القمی، ج2، ص82

2 -3 (حدید/ 21)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ قَدْ سَأَلَهُ جَاثَلِیقُ: أَخْبِرْنِی عَنِ الْجَنَّهًِْ وَ النَّارِ أَیْنَ هُمَا؟ قَالَ (علیه السلام): الْجَنَّهًُْ تَحْتَ الْعَرْشِ فِی الْآخِرَهًِْ وَ النَّارُ تَحْتَ الْأَرْضِ السَّابِعَهًِْ السُّفْلَی. فَقَالَ الْجَاثَلِیقُ: صَدَقْتَ.

 

امام علی (علیه السلام) - جاثلیق (اسقف) از امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرسید: «بگو بهشت و جهنم کجا هست»؟ فرمود: «بهشت در آخرت زیر عرش هست و جهنّم در زیر زمین هفتم قرار دارد». جاثلیق گفت: «درست گفتی».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص592 البرهان

2 -4 (حدید/ 21)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ الْبَاقِرِ (علیه السلام) قَالَ قَدِمَ أُسْقُفُّ نَجْرَانَ عَلَی عُمَرَ بْنِ الْخَطَّاب… فَقَالَ لَهُ الْأُسْقُفُّ یَا عُمَرُ أَنْتُمْ تَقْرَءُونَ فِی کِتَابِکُمْ أَنَّ لِلَّهِ جُنَّهًًْ عَرْضُها کَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ فَأَیْنَ تَکُونُ النَّارُ قَالَ فَسَکَتَ عُمَرُ وَ نَکَسَ رَأْسَهُ فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ کَانَ حَاضِراً أَجِبْ هَذَا النَّصْرَانِیَّ فَقَالَ لَهُ عُمَرُ بَلْ أَجِبْهُ أَنْتَ فَقَالَ (علیه السلام) لَهُ یَا أُسْقُفَ نَجْرَانَ أَنَا أُجِیبُکَ أَ رَأَیْتَ إِذَا جَاءَ النَّهَارُ أَیْنَ یَکُونُ اللَّیْلُ وَ إِذَا جَاءَ اللَّیْلُ أَیْنَ یَکُونُ النَّهَارُ فَقَالَ الْأُسْقُفُّ مَا کُنْتُ أَرَی أَنَّ أَحَداً یُجِیبُنِی عَنْ هَذِهِ الْمَسْأَلَهًِْ ثُمَّ قَالَ مَنْ هَذَا الْفَتَی یَا عُمَرُ قَالَ عُمَرُ هَذَا عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) خَتَنُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ ابْنُ عَمِّهِ وَ أَوَّلُ مُؤْمِنٍ مَعَهُ هَذَا أَبُو الْحَسَنِ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام).

 

امام علی (علیه السلام) - اسقف به او گفت: «ای عمر! شما در کتابتان می‌خوانید که خداوند بهشتی دارد به پهنای آسمان و زمین، پس جهنّم کجاست»؟ عمر خاموش شد و سرش را پایین آورد. امیرالمؤمنین (علیه السلام) که در آنجا حاضر بود فرمود: «پاسخ این نصرانی را بدهم»؟ عمر به او گفت: «آری تو جواب بده». علی (علیه السلام) فرمود: «ای اسقف نجران، من به تو پاسخ می‌دهم. وقتی روز فرا می‌رسد، شب کجاست؟ و زمانی که شب می‌رسد، روز کجاست»؟ اسقف گفت: «تا به حال ندیده‌ام که کسی این چنین به سؤال من پاسخ دهد». پس گفت: «ای عمر! این جوان کیست»؟ گفت: «این جوان، علی‌بن‌ابی‌طالب است. داماد و پسر عموی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و اوّلین شخصی که به او ایمان آورد. او پدر حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص594 خصایص الأیمه، ص91/ البرهان

این فضل خداوند است که به هرکس بخواهد می‌دهد؛ و خداوند دارای فضل عظیم است

3 -1 (حدید/ 21)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنْتُمْ مَعَاشِرَ الْعَرَبِ یَوْمَئِذٍ عَلَی شَرِّ دِینٍ فَمَنَّ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَیْکُمْ بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فَبَعَثَهُ إِلَیْکُمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِکُمْ وَ قَالَ ذلِکَ فَضْلُ اللهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ.

 

امام علی (علیه السلام) -… شما عرب‌ها در آن روزگار بدترین آیین‌ها را داشتید… تا اینکه خداوند با [پیامبریِ] محمّد (صلی الله علیه و آله) بر شما منّت نهاد و از میانِ خودتان، او را به عنوان پیامبر به سوی شما برانگیخت… و خداوند فرمود: ذلِکَ فَضْلُ اللهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص594 بحارالأنوار، ج33، ص566/ الغارات، ج1، ص199

3 -2 (حدید/ 21)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَبَادِرُوا بِأَعْمَالِکُمْ تَکُونُوا مَعَ جِیرَانِ اللَّهِ فِی دَارِهِ رَافَقَ بِهِمْ رُسُلَهُ وَ أَزَارَهُمْ مَلَائِکَتَهُ وَ أَکْرَمَ أَسْمَاعَهُمْ أَنْ تَسْمَعَ حَسِیسَ نَارٍ أَبَداً وَ صَانَ أَجْسَادَهُمْ أَنْ تَلْقَی لُغُوباً وَ نَصَباً ذلِکَ فَضْلُ اللهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ.

 

امام علی (علیه السلام) - پس با کردارهای خود پیشی گیرید تا در خانه خدا با همسایگان خدا باشید. پیامبران خود را رفیقان آنان کرده، و فرشتگانش را به زیارتشان برانگیخته، و گوشهاشان را حرمت نهاده است تا بانگ آتش را نشنود، و تن‌هاشان را نگاهداشته است، از اینکه رنجی یا سختی‌ای بدان رسد. این بخشش خداست، به هرکس که خواهد دهد و خدا صاحب بخشش بزرگ است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص594 شرح نهج البلاغهًْ، ج10، ص122/ نهج البلاغهًْ، ص266

3 -3 (حدید/ 21)

الصّادقین (ذلِکَ فَضْلُ اللهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَ فِی قَوْلِهِ وَ لا تَتَمَنَّوْا ما فَضَّلَ اللهُ بِهِ بَعْضَکُمْ عَلی بَعْضٍ إِنَّهُمَا نَزَلَتَا فِی أمیِرِالمُؤمِنِین (علیه السلام). (الوِلَایَةِ

 

امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) - ذَلکَ فَضْل اللهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشَاءُ؛ یعنی از میان بندگانش، و زنهار آن چه را خداوند به [سبب] آن بعضی از شما را بر بعضی [دیگر] برتری داده آرزو مکنید، (نساء/32) این دو آیه در شأن امیرالمؤمنین (علیه السلام) نازل شده است. (ولایت

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص594 البرهان

1(حدید/ 21)

الرّضا (علیه السلام) - إِنَ الْعَبْدَ إِذَا اخْتَارَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ لِأُمُورِ عِبَادِهِ شَرَحَ لِذَلِکَ صَدْرَهُ فَأَوْدَعَ قَلْبَهُ یَنَابِیعَ الْحِکْمَهًِْ وَ أَلْهَمَهُ الْعِلْمَ إِلْهَاماً فَلَمْ یَعْیَ بَعْدَهُ بِجَوَابٍ وَ لَا یَحَارُ فِیهِ عَنِ الصَّوَابِ وَ هُوَ مَعْصُومٌ مُؤَیَّدٌ مُوَفَّقٌ مُسَدَّدٌ قَدْ أَمِنَ الْخَطَأَ وَ الزَّلَلَ وَ الْعِثَارَ یَخُصُّهُ اللَّهُ بِذَلِکَ لِیَکُونَ حُجَّتَهُ عَلَی عِبَادِهِ وَ شَاهِدَهُ عَلَی خَلْقِهِ وَ ذلِکَ فَضْلُ اللهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیم.

 

امام رضا (علیه السلام) - وقتی خداوند شخصی را به عنوان رهبر بندگان بگزیند به او شرح صدر و قدرت اندیشه در این راه می‌دهد. و دلش را منبع حکمت قرار داده، به او علم الهام می‌کند. در جواب فرو نمی‌ماند. و از واقع بینی عاجز نیست. او معصوم و مؤیّد و موفّق و پشتیبانی شده از جانب خدا و محفوظ از خطا و لغزش است. خداوند این امتیازات را به او می‌بخشد تا حجّت و گواه او در میان بندگان باشد؛ وَ ذلِکَ فَضْلُ اللهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص594 عیون أخبارالرضا (ع)، ج1، ص220/ کمال الدین، ج2، ص681؛ «لایحیر» بدل «لایحید» و «الخطأ» بدل «الخطایا» و «البالغهًْ» زیادهًْ

2 (حدید/ 21)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ الَّذِینَ فِی السَّمَاءِ لَیَطَّلِعُونَ إِلَی الْوَاحِدِ وَ الِاثْنَیْنِ وَ الثَّلَاثَهًِْ وَ هُمْ یَذْکُرُونَ فَضْلَ آل محمد (علیهم السلام) قَالَ فَتَقُولُ أَ مَا تَرَوْنَ إِلَی هَؤُلَاءِ فِی قِلَّتِهِمْ وَ کَثْرَهًِْ عَدُوِّهِمْ یَصِفُونَ فَضْلَ آل محمد (علیهم السلام) قَالَ فَتَقُولُ الطَّائِفَهًُْ الْأُخْرَی مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ ذلِکَ فَضْلُ اللهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیم.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - برخی از فرشتگان آسمان به یک و دو و سه تن [از ساکنان زمین] که فضل آل محمّد (علیهم السلام) را ذکر می‌کنند، سرکشی می‌کنند و می‌گویند: «نمی‌بینید این‌ها را که با وجود کمی خود و بسیاری دشمنشان فضل آل محمّد (صلی الله علیه و آله) را می‌ستایند». سپس دسته دیگر از فرشتگان گویند: «این فضل خداست که به هرکه خواهد می‌دهد و خدا صاحب فضل بزرگ است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص596 وسایل الشیعهًْ، ج16، ص346

آیه ما أَصابَ مِنْ مُصیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فی أَنْفُسِکُمْ إِلاَّ فی کِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِکَ عَلَی اللهِ یَسیرٌ [22]

 

هیچ مصیبتی [ناخواسته] در زمین و نه در وجود شما روی نمی‌دهد مگر این که همه آن‌ها قبل از آن که زمین را بیافرینیم در لوح محفوظ ثبت است؛ و این امر برای خدا آسان است.

 

1 (حدید/ 22)

الصّادق (علیه السلام): لَمَّا أُدْخِلَ عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) عَلَی یَزِیدَ لَعَنَهُ اللَّهُ نَظَرَ إِلَیْهِ ثُمَّ قَالَ لَهُ یَا عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَهًٍْ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ فَقَالَعلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) کَلَّا مَا هَذِهِ فِینَا نَزَلَتْ وَ إِنَّمَا نَزَلَتْ فِینَا ما أَصابَ مِنْ مُصِیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی أَنْفُسِکُمْ إِلَّا فِی کِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِکَ عَلَی اللهِ یَسِیرٌ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - وقتی حضرت علی‌بن‌الحسین (علیه السلام) بر یزید وارد شد و یزید نظری به آن بزرگوار کرد و این آیه را خواند و گفت: «ای علی‌بن‌الحسین! این مصیبتی که دچار شما شد نتیجه رفتار خودتان بود». امام سجّاد (علیه السلام) فرمود: «ابدا این آیه در شأن ما نازل نشده است. بلکه این آیه درباره‌ی ما نازل شده که می‌فرماید: ما أَصابَ مِنْ مُصِیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی أَنْفُسِکُمْ إِلَّا فِی کِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِکَ عَلَی اللهِ یَسِیرٌ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص596 بحارالأنوار، ج45، ص168/ القمی، ج2، ص277/ البرهان/ بحارالأنوار، ج45، ص135

2 (حدید/ 22)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - تَحَوَّلُ النُّطْفَهًُْ فِی الرَّحِمِ أَرْبَعِینَ یَوْماً فَمَنْ أَرَادَ أَنْ یَدْعُوَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فَفِی تِلْکَ الْأَرْبَعِینَ قَبْلَ أَنْ تُخْلَقَ ثُمَّ یَبْعَثُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مَلَکَ الْأَرْحَامِ فَیَأْخُذُهَا فَیَصْعَدُ بِهَا إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَیَقِفُ مِنْهُ مَا شَاءَ اللَّهُ فَیَقُولُ یَا إِلَهِی أَ ذَکَرٌ أَمْ أُنْثَی فَیُوحِی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَیْهِ مِنْ ذَلِکَ مَا یَشَاءُ وَ یَکْتُبُ الْمَلَکُ ثُمَّ یَقُولُ إِلَهِی أَ شَقِیٌّ أَمْ سَعِیدٌ فَیُوحِی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَیْهِ مِنْ ذَلِکَ مَا یَشَاءُ وَ یَکْتُبُ الْمَلَکُ فَیَقُولُ اللَّهُمَّ کَمْ رِزْقُهُ وَ مَا أَجَلُهُ ثُمَّ یَکْتُبُهُ وَ یَکْتُبُ کُلَّ شَیْءٍ یُصِیبُهُ فِی الدُّنْیَا بَیْنَ عَیْنَیْهِ ثُمَّ یَرْجِعُ بِهِ فَیَرُدُّهُ فِی الرَّحِمِ فَذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ ما أَصابَ مِنْ مُصِیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی أَنْفُسِکُمْ إِلَّا فِی کِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها.

 

امام علی (علیه السلام) - نطفه تا چهل روز در حال تغییر و تبدیل است و هرکه پسر یا دختر بخواهد در این چهل روز از خدا بخواهد، و پس از این چهل روز خداوند ملک موکّل بر رحم را می‌فرستد برای صورت‌بندی طفل. و آن ملک گوید: «خدایا پسر باشد یا دختر». خدای سبحان به او وحی می‌فرماید آنچه را که بخواهد و آن ملک می‌نویسد. و سپس گوید: «خدایا شقی باشد یا سعادتمند». خدای متعال به او هرچه خود بخواهد (طبق آنچه که شخص در عالم ذر قبول کرده) وحی می‌فرماید و آن ملک می‌نویسد و بار دیگر عرض کند خدایا روزی و مدت عمرش چقدر باشد پروردگار بر او معلوم فرماید و آن ملک با هر چه که در دنیا به آن طفل اصابت میکند در پیشانیش بنویسد. و معنی آیه شریفه همین است که می‌فرماید: ما أَصابَ مِنْ مُصِیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی أَنْفُسِکُمْ إِلَّا فِی کِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها، هر رنج و مصیبتی که در زمین (از قحطی و آفت نباتات و فقر و ستم) و یا در نفس خودتان (مانند بیماری و حزن و اندوه و وحشت) بشما اصابت کند و برسد همه آن‌ها نوشته شده در لوح محفوظ پیش از آنکه آن‌ها را خلق کنیم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص596 بحارالأنوار، ج57، ص340/ بحارالأنوار، ج5، ص154/ البرهان

3 (حدید/ 22)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ ما أَصابَ مِنْ مُصِیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی أَنْفُسِکُمْ إِلَّا فِی کِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها صَدَقَ اللَّهُ وَ بَلَّغَتْ رُسُلُهُ وَ کِتَابُهُ فِی السَّمَاءِ عِلْمُهُ بِهَا وَ کِتَابُهُ فِی الْأَرْضِ إِعْلَامُنَا فِی لَیْلَهًِْ الْقَدْرِ وَ فِی غَیْرِهَا إِنَّ ذلِکَ عَلَی اللَّهِ یَسِیرٌ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - عبد الرّحمن‌بن‌کثیر از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که درباره‌ی آیه: ما أَصابَ مِنْ مُصِیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی أَنْفُسِکُمْ إِلَّا فِی کِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها فرمود: «راست فرموده! خداوند و پیامبرانش تبلیغ کرده‌اند و کتاب خدا در آسمان، علم خدا است به آن و کتاب خدا در زمین، اعلام خدا است به ما در شب قدر و در غیر شب قدر إِنَّ ذلِکَ عَلَی اللهِ یَسِیرٌ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص596 بحارالأنوار، ج24، ص223/ بحارالأنوار، ج94، ص13/ البرهان/ نورالثقلین؛ «علومنا» بدل «اعلامنا» / القمی، ج2، ص351؛ «علومنا» بدل «اعلامنا» و «ان ذلک علی الله یسیر» محذوف

آیه لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلی ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ وَ اللهُ لا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ [23]

 

این بخاطر آن است که برای آنچه از دست داده‌اید تأسف نخورید، و به آنچه به شما داده است دلبسته و شادمان نباشید؛ و خداوند هیچ متکبّر فخرفروشی را دوست ندارد.

 

1 (حدید/ 23)

السّجّاد (علیه السلام) - قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام): لَمَّا أُدْخِلَ عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) عَلَی یَزِیدَ لَعَنَهُ اللَّهُ نَظَرَ إِلَیْهِ ثُمَّ قَالَ لَهُ یَا عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَهًٍْ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ فَقَالَعلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) کَلَّا مَا هَذِهِ فِینَا نَزَلَتْ وَ إِنَّمَا نَزَلَتْ فِینَا ما أَصابَ مِنْ مُصِیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی أَنْفُسِکُمْ إِلَّا فِی کِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِکَ عَلَی اللهِ یَسِیرٌ لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلی ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ فَنَحْنُ الَّذِینَ لَا نَأْسَی عَلَی مَا فَاتَنَا مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ لَا نَفْرَحُ بِمَا أُوتِینَا.

 

امام سجّاد (علیه السلام) - وقتی حضرت علی‌بن‌الحسین (علیه السلام) بر یزید وارد شد و یزید نظری به آن بزرگوار کرد و این آیه را خواند و گفت: «ای علی‌بن‌الحسین! این مصیبتی که دچار شما شد نتیجه رفتار خودتان بود». امام سجّاد (علیه السلام) فرمود: «ابدا این آیه در شأن ما نازل نشده است. بلکه این آیه درباره‌ی ما نازل شده که می‌فرماید: ما أَصابَ مِنْ مُصِیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی أَنْفُسِکُمْ إِلَّا فِی کِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِکَ عَلَی اللهِ یَسِیرٌ لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلی ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ، ما خاندانی هستیم درباره‌ی امور فوت‌شده دنیوی تأسّف نمی‌خوریم و نسبت به مادّیات دنیوی شاد نمی‌شویم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص598 بحارالأنوار، ج78، ص80/ القمی، ج2، ص277/ بحارالأنوار، ج70، ص315/ نورالثقلین/ البرهان

2 (حدید/ 23)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَ النَّاسَ ثَلَاثَهًٌْ زَاهِدٌ وَ صَابِرٌ وَ رَاغِبٌ فَأَمَّا الزَّاهِدُ فَقَدْ خَرَجَتِ الْأَحْزَانُ وَ الْأَفْرَاحُ مِنْ قَلْبِهِ فَلَا یَفْرَحُ بِشَیْءٍ مِنَ الدُّنْیَا وَ لَا یَأْسَی عَلَی شَیْءٍ مِنْهَا فَاتَهُ فَهُوَ مُسْتَرِیح.

 

امام علی (علیه السلام) - مردم سه گروهند: زاهد (پارسا) و صابر (شکیبا) و راغب (خواهان دنیا)، امّا زاهد کسی است که اندوه‌ها و شادی‌ها از دلش بیرون رفته نه به چیزی از دنیا شاد شود، و نه بر چیزی که از دستش رفته افسوس خورد پس او آسوده خاطر است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص598 الکافی، ج2، ص456/ نورالثقلین

3 (حدید/ 23)

السّجّاد (علیه السلام) - قَالَ رَجُلٌ لِعَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) مَا الزُّهْدُ قَالَ الزُّهْدُ عَشَرَهًُْ أَجْزَاءٍ فَأَعْلَی دَرَجَاتِ الزُّهْدِ أَدْنَی دَرَجَاتِ الرِّضَا أَلَا وَ إِنَّ الزُّهْدَ فِی آیَهًٍْ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلی ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُم.

 

امام سجّاد (علیه السلام) - مردی نزد علی‌بن‌حسین (علیه السلام) آمد… و به امام (علیه السلام) گفت: «زهد چیست»؟ فرمود: «زهد، ده جزء دارد، بالاترین درجات زهد، پایین‌ترین درجات رضایت است. آگاه باش که زهد در آیه‌ای از کتاب خداوند عزّوجلّ آمده است: لکَیْلا تَأْسَوا عَلی مَا فَاتَکُمْ ولا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاکُمْ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص598 الکافی، ج2، ص128/ وسایل الشیعهًْ، ج16، ص12/ تحف العقول، ص278/ الخصال، ج2، ص437/ مجموعهًْ ورام، ج2، ص191/ نورالثقلین/ البرهان/ مشکاهًْ الأنوار، ص113/ معانی الأخبار، ص252

4 (حدید/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ حَفْصِ‌بْنِ‌غِیَاثٍ قَال: … قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَمَا حَدُّ الزُّهْدِ فِی الدُّنْیَا فَقَالَ فَقَدْ حَدَّ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ عزَّ وَ جَلَّ لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلی ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - حفص‌بن‌غیاث گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «فدایت شوم، حد زهد در دنیا چیست»؟ فرمود: «خداوند در کتابش معیّن کرده است، خداوند عزّوجلّ فرمود: لکَیْلا تَأْسَوا عَلی مَا فَاتَکُمْ ولا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاکُمْ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص598 بحارالأنوار، ج2، ص27/ بحارالأنوار، ج75، ص193/ القمی، ج2، ص146/ سعدالسعود، ص87/ البرهان/ روضهًْ الواعظین، ج2، ص434/ مشکاهًْ الأنوار، ص115/ بحارالأنوار، ج67، ص311/ نورالثقلین

آیه الَّذینَ یَبْخَلُونَ وَ یَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَ مَنْ یَتَوَلَّ فَإِنَّ اللهَ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمیدُ [24]

 

همان کسانی که بخل می‌ورزند ومردم را به بخل دعوت می‌کنند؛ و هر کس [از اين فرمان الهى] روی گردان شود، [به خود زيان مى رساند، چرا كه] خداوند بی‌نیاز و شایسته ستایش است.

 

1 (حدید/ 24)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) سَأَلَ عَنْ سَیِّدِ بَنِی عَوْفٍ، فَقَالُوا: جَدُّ‌بْنُ‌قَیْسٍ عَلَیأَنَّهُ یُزَنُّ بِالْبُخْلِ. فَقَالَ (صلی الله علیه و آله): وَ أَیُّ دَاءٍ أَدْوَی مِنَ الْبُخْلِ؟ سَیِّدُکُمُ الْبَرَاءُ‌بْنُ‌مَعْرُورٍ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از رئیس بنی عوف پرسید: «سرور شما کیست»؟ سران قبیله گفتند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! سرور ما مردی است که از صفت بخل و تنگ چشمی بی‌نصیب نیست». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «کدام بیماری کشنده‌تر از بخل و تنگ‌چشمی است. سیّد و سرور شما براءبن‌معرور است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص598 نورالثقلین

آیه لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَ أَنْزَلْنَا الْحَدیدَ فیهِ بَأْسٌ شَدیدٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ لِیَعْلَمَ اللهُ مَنْ یَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّ اللهَ قَوِیٌّ عَزیزٌ [25]

 

ما پیامبران خود را با دلایل روشن فرستادیم، و با آن‌ها کتاب آسمانی و میزان [شناسايىِ حق از باطل و قوانين عادلانه] نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند؛ و آهن را آفریدیم که در آن نیروی شدید و منافعی برای مردم است، تا مشخص شود چه کسی خدا و پیامبرانش را یاری می‌کند بی‌آن که او را ببیند؛ خداوند توانا و شکست ناپذیر است.

 

و با آن‌ها کتاب آسمانی نازل کردیم

1 -1 (حدید/ 25)

الباقر (علیه السلام) - قَوْلُهُ ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ فَقَالَ الْکِتَابُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) لَا شَکَ فِیهِ أَنَّهُ إِمَام.

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) - این است همان کتابی که در آن هیچ شکی نیست، (بقره/2) یعنی امیرالمؤمنین (علیه السلام) هیچ شکّی در امامت او نیست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص600 تأویل الآیات الظاهره، ص33

1 -2 (حدید/ 25)

الصّادق (علیه السلام) - أَوْصَی مُوسَی (علیه السلام) إِلَی یُوشَعَ‌بْنِ‌نُونٍ (علیه السلام) وَ أَوْصَی یُوشَعُ‌بْنُ‌نُونٍ (علیه السلام) إِلَی وَلَدِ هَارُونَ (علیه السلام) وَ لَمْ یُوصِ إِلَی وَلَدِهِ وَ لَا إِلَی وَلَدِ مُوسَی (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَهُ الْخِیَرَهًُْ یَخْتَارُ مَنْ یَشَاءُ مِمَّنْ یَشَاءُ وَ بَشَّرَ مُوسَی (علیه السلام) وَ یُوشَعُ بِالْمَسِیحِ (علیه السلام) فَلَمَّا أَنْ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الْمَسِیحَ (علیه السلام) قَالَ الْمَسِیحُ (علیه السلام) لَهُمْ إِنَّهُ سَوْفَ یَأْتِی مِنْ بَعْدِی نَبِیٌّ اسْمُهُ أَحْمَدُ (صلی الله علیه و آله) مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ (علیه السلام) یَجِیءُ بِتَصْدِیقِی وَ تَصْدِیقِکُمْ وَ عُذْرِی وَ عُذْرِکُمْ وَ جَرَتْ مِنْ بَعْدِهِ فِی الْحَوَارِیِّینَ فِی الْمُسْتَحْفَظِینَ وَ إِنَّمَا سَمَّاهُمُ اللَّهُ تَعَالَی الْمُسْتَحْفَظِینَ لِأَنَّهُمُ اسْتُحْفِظُوا الِاسْمَ الْأَکْبَرَ وَ هُوَ الْکِتَابُ الَّذِی یُعْلَمُ بِهِ عِلْمُ کُلِّ شَیْءٍ الَّذِی کَانَ مَعَ الانبیاء (علیهم السلام) یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلًا مِنْ قَبْلِکَ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمِیزانَ الْکِتَابُ الِاسْمُ الْأَکْبَرُ وَ إِنَّمَا عُرِفَ مِمَّا یُدْعَی الْکِتَابَ التَّوْرَاهًُْ وَ الْإِنْجِیلُ وَ الْفُرْقَانُ فِیهَا کِتَابُ نُوحٍ (علیه السلام) وَ فِیهَا کِتَابُ صَالِحٍ (علیه السلام) وَ شُعَیْبٍ (علیه السلام) وَ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) فَأَخْبَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِنَّ هذا لَفِی الصُّحُفِ الْأُولی صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی فَأَیْنَ صُحُفُ إِبْرَاهِیمَ إِنَّمَا صُحُفُ إِبْرَاهِیمَ الِاسْمُ الْأَکْبَرُ وَ صُحُفُ مُوسَی الِاسْمُ الْأَکْبَرُ فَلَمْ تَزَلِ الْوَصِیَّهًُْ فِی عَالِمٍ بَعْدَ عَالِمٍ حَتَّی دَفَعُوهَا إِلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فَلَمَّا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) أَسْلَمَ لَهُ الْعَقِبُ مِنَ الْمُسْتَحْفِظِینَ وَ کَذَّبَهُ بَنُو إِسْرَائِیلَ وَ دَعَا إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ جَاهَدَ فِی سَبِیلِهِ ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ جَلَّ ذِکْرُهُ عَلَیْهِ أَنْ أَعْلِنْ فَضْلَ وَصِیِّکَ فَقَالَ رَبِّ إِنَّ الْعَرَبَ قَوْمٌ جُفَاهًٌْ لَمْ یَکُنْ فِیهِمْ کِتَابٌوَ لَمْ یُبْعَثْ إِلَیْهِمْ نَبِیٌّ وَ لَا یَعْرِفُونَ فَضْلَ نُبُوَّاتِ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) وَ لَا شَرَفَهُمْ وَ لَا یُؤْمِنُونَ بِی إِنْ أَنَا أَخْبَرْتُهُمْ بِفَضْلِ أَهْلِ بَیْتِی فَقَالَ اللَّهُ
 جَلَّ ذِکْرُهُ وَ لا تَحْزَنْ عَلَیْهِمْ وَ قُلْ سَلامٌ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ فَذَکَرَ مِنْ فَضْلِ وَصِیِّهِ ذِکْراً فَوَقَعَ النِّفَاقُ فِی قُلُوبِهِمْ فَعَلِمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ذَلِکَ وَ مَا یَقُولُونَ فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ ذِکْرُهُ یَا مُحَمَّدُ وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّکَ یَضِیقُ صَدْرُکَ بِما یَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لا یُکَذِّبُونَکَ وَ لکِنَّ الظَّالِمِینَ بِآیاتِ اللَّهِ یَجْحَدُونَ وَ لَکِنَّهُمْ یَجْحَدُونَ بِغَیْرِ حُجَّهًٍْ لَهُمْ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَتَأَلَّفُهُمْ وَ یَسْتَعِینُ بِبَعْضِهِمْ عَلَی بَعْضٍ وَ لَا یَزَالُ یُخْرِجُ لَهُمْ شَیْئاً فِی فَضْلِ وَصِیِّهِ حَتَّی نَزَلَتْ هَذِهِ السُّورَهًُْ فَاحْتَجَّ عَلَیْهِمْ حِینَ أُعْلِمَ بِمَوْتِهِ وَ نُعِیَتْ إِلَیْهِ نَفْسُهُ فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ ذِکْرُهُ فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ وَ إِلی رَبِّکَ فَارْغَبْ یَقُولُ إِذَا فَرَغْتَ فَانْصَبْ عَلَمَکَ وَ أَعْلِنْ وَصِیَّکَ فَأَعْلِمْهُمْ فَضْلَهُ عَلَانِیَهًًْ فَقَالَ (صلی الله علیه و آله) مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ قَالَ لَأَبْعَثَنَّ رَجُلًا یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ لَیْسَ بِفَرَّارٍ یُعَرِّضُ بِمَنْ رَجَعَ یُجَبِّنُ أَصْحَابَهُ وَ یُجَبِّنُونَهُ وَ قَالَ (صلی الله علیه و آله) عَلِیٌّ سَیِّدُ الْمُؤْمِنِینَ وَ قَالَ عَلِیٌّ عَمُودُ الدِّینِ وَ قَالَ هَذَا هُوَ الَّذِی یَضْرِبُ النَّاسَ بِالسَّیْفِ عَلَی الْحَقِّ بَعْدِی وَ قَالَ الْحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ أَیْنَمَا مَالَ وَ قَالَ إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمْ أَمْرَیْنِ إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا کِتَابَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ أَهْلَ بَیْتِی عِتْرَتِی أَیُّهَا النَّاسُ اسْمَعُوا وَ قَدْ بَلَّغْتُ إِنَّکُمْ سَتَرِدُونَ عَلَیَّ الْحَوْضَ فَأَسْأَلُکُمْ عَمَّا فَعَلْتُمْ فِی الثَّقَلَیْنِ وَ الثَّقَلَانِ کِتَابُ اللَّهِ جَلَّ ذِکْرُهُ وَ أَهْلُ بَیْتِی فَلَا تَسْبِقُوهُمْ فَتَهْلِکُوا وَ لَا تُعَلِّمُوهُمْ فَإِنَّهُمْ أَعْلَمُ مِنْکُمْ فَوَقَعَتِ الْحُجَّهًُْ بِقَوْلِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ بِالْکِتَابِ الَّذِی یَقْرَأُهُ النَّاسُ فَلَمْ یَزَلْ یُلْقِی فَضْلَ أَهْلِ بَیْتِهِ بِالْکَلَامِ وَ یُبَیِّنُ لَهُمْ بِالْقُرْآنِ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً وَ قَالَ عَزَّ ذِکْرُهُ وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَأَنَّ لِلهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی ثُمَّ قَالَ وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ فَکَانَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ کَانَ حَقُّهُ الْوَصِیَّهًَْ الَّتِی جُعِلَتْ لَهُ وَ الِاسْمَ الْأَکْبَرَ وَ مِیرَاثَ الْعِلْمِ وَ آثَارَ عِلْمِ النُّبُوَّهًِْ‌فَقَالَ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی ثُمَّ قَالَ وَ إِذَا الْمَوْؤُدَهًُْ سُئِلَتْ بِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ یَقُولُ أَسْأَلُکُمْ عَنِ الْمَوَدَّهًِْ الَّتِی أَنْزَلْتُ عَلَیْکُمْ فَضْلَهَا مَوَدَّهًِْ الْقُرْبَی بِأَیِّ ذَنْبٍ قَتَلْتُمُوهُمْ وَ قَالَ جَلَّ ذِکْرُهُ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ قَالَ الْکِتَابُ هُوَ الذِّکْرُ وَ أَهْلُهُ آلُ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) أَمَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِسُؤَالِهِمْ وَ لَمْ یُؤْمَرُوا بِسُؤَالِ الْجُهَّالِ وَ سَمَّی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الْقُرْآنَ ذِکْراً
 فَقَالَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ
 وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّأَطِیعُوا اللهَ وَ أَطِیعُوا
 الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّوَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَی اللهِ وَ إِلَی الرَّسُولِ وَ إِلی أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ فَرَدَّ الْأَمْرَ أَمْرَ النَّاسِ إِلَی أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمُ الَّذِینَ أَمَرَ بِطَاعَتِهِمْ وَ بِالرَّدِّ إِلَیْهِمْ فَلَمَّا رَجَعَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنْ حَجَّهًِْ الْوَدَاعِ نَزَلَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فَقَالَ یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِینَ فَنَادَی النَّاسَ فَاجْتَمَعُوا وَ أَمَرَ بِسَمُرَاتٍ فَقُمَّ شَوْکُهُنَّ ثُمَّ قَالَ (صلی الله علیه و آله) یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ وَلِیُّکُمْ وَ أَوْلَی بِکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ فَقَالُوا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ فَقَالَ مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَوَقَعَتْ حَسَکَهًُْ النِّفَاقِ فِی قُلُوبِ الْقَوْمِ وَ قَالُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ جَلَّ ذِکْرُهُ هَذَا عَلَی مُحَمَّدٍ قَطُّ وَ مَا یُرِیدُ إِلَّا أَنْ یَرْفَعَ بِضَبْعِ ابْنِ عَمِّهِ فَلَمَّا قَدِمَ الْمَدِینَهًَْ أَتَتْهُ الْأَنْصَارُ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ذِکْرُهُ قَدْ أَحْسَنَ إِلَیْنَا وَ شَرَّفَنَا بِکَ وَ بِنُزُولِکَ بَیْنَ ظَهْرَانَیْنَا فَقَدْ فَرَّحَ اللَّهُ صَدِیقَنَا وَ کَبَتَ عَدُوَّنَا وَ قَدْ یَأْتِیکَ وُفُودٌ فَلَا تَجِدُ مَا تُعْطِیهِمْ فَیَشْمَتُ بِکَ الْعَدُوُّ فَنُحِبُّ أَنْ تَأْخُذَ ثُلُثَ أَمْوَالِنَا حَتَّی إِذَا قَدِمَ عَلَیْکَ وَفْدُ مَکَّهًَْ وَجَدْتَ مَا تُعْطِیهِمْ فَلَمْ یَرُدَّ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلَیْهِمْ شَیْئاً وَ کَانَ یَنْتَظِرُ مَا یَأْتِیهِ مِنْ رَبِّهِ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) وَ قَالقُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَفِی الْقُرْبی وَ لَمْ یَقْبَلْ أَمْوَالَهُمْ فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ هَذَاعَلَی مُحَمَّدٍ وَ مَا یُرِیدُ إِلَّا أَنْ یَرْفَعَ بِضَبْعِ ابْنِ عَمِّهِ وَ یَحْمِلَ عَلَیْنَا أَهْلَ بَیْتِهِ یَقُولُ أَمْسِ مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ وَ الْیَوْمَ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی ثُمَّ نَزَلَ عَلَیْهِ آیَهًُْ الْخُمُسِ فَقَالُوا یُرِیدُ أَنْ یُعْطِیَهُمْ أَمْوَالَنَا وَ فَیْئَنَا ثُمَّ أَتَاهُ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنَّکَ قَدْ قَضَیْتَ نُبُوَّتَکَ وَ اسْتَکْمَلْتَ أَیَّامَکَ فَاجْعَلِ الِاسْمَ الْأَکْبَرَ وَ مِیرَاثَ الْعِلْمِ وَ آثَارَ عِلْمِ النُّبُوَّهًِْ عِنْدَ عَلِیٍّ (علیه السلام) فَإِنِّی لَمْ أَتْرُکِ الْأَرْضَ إِلَّا وَ لِیَ فِیهَا عَالِمٌ تُعْرَفُ بِهِ طَاعَتِی وَ تُعْرَفُ بِهِ وَلَایَتِی وَ یَکُونُ حُجَّهًًْ لِمَنْ یُولَدُ بَیْنَ قَبْضِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) إِلَی خُرُوجِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) الْآخَرِ قَالَ فَأَوْصَی إِلَیْهِ بِالاسْمِ الْأَکْبَرِ وَ مِیرَاثِ الْعِلْمِ وَ آثَارِ عِلْمِ النُّبُوَّهًِْ وَ أَوْصَی إِلَیْهِ بِأَلْفِ کَلِمَهًٍْ وَ أَلْفِ بَابٍ یَفْتَحُ کُلُّ کَلِمَهًٍْ وَ کُلُّ بَابٍ أَلْفَ کَلِمَهًٍْ وَ أَلْفَ بَابٍ.

 

امام صادق (صلی الله علیه و آله) - موسی (علیه السلام) به یوشع‌بن‌نون دستور داد و یوشع‌بن‌نون به فرزند هارون دستور داد، درحالی‌که نه به فرزندش و نه به فرزند موسی (علیه السلام) دستور نداده بود. یقیناً خداوند عزّوجلّ بهترین‌هایی دارد و هرکه را بخواهد، از هرکس که بخواهد انتخاب می‌کند. موسی (علیه السلام) و یوشع را به مسیح (علیه السلام) بشارت داد. هنگامی که خداوند عزّوجلّ مسیح (علیه السلام) را مبعوث کرد، مسیح به آنان فرمود: یقیناً پس از من پیامبری خواهد آمد که نامش احمد است و از فرزندان اسماعیل (علیه السلام) که تصدیق من و تصدیق شما و استدلال من و استدلال شما را می‌آورد و پس از آن در میان حواریون و در میان مستحفظین نیز این امر جاری است. خداوند عزّوجلّ از این روی آنان را مستحفظین نامیده است که اسم اکبر (نام برتر) خداوند در میان آنان حفظ شده است و آن کتابی است که به‌وسیله‌ی آن به هر چیزی می‌توان علم داشت، همان که همراه با انبیا که درود خدا بر آنان باد بوده است. خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: و قطعا پیش از تو [نیز] رسولانی فرستادیم، (رعد/38) و وأَنزَلنَا مَعَهُمُ الکِتَابَ والمِیزَانَ کتاب، اسم اکبر است و آنچه با نام‌های کتاب تورات و انجیل و فرقان شناخته می‌شود، همین کتاب است. در آن، کتاب نوح (علیه السلام) است، کتاب صالح (علیه السلام) و شعیب (علیه السلام) و ابراهیم (علیه السلام) است. پس خداوند عزّوجلّ فرمود: قطعا در صحیفه‌های گذشته این [معنی] هست * صحیفه‌های ابراهیم و موسی، (اعلی/1918) صحف ابراهیم چیست؟ صحف ابراهیم (علیه السلام) اسم اکبر است و صحف موسی (علیه السلام) نیز اسم اکبر است. موضوع انتقال وصایت به‌طور پیوسته از عالمی به عالم دیگر ادامه داشت، تا اینکه آن را به محمّد (صلی الله علیه و آله) رساندند. هنگامی که خداوند عزّوجلّ محمّد (صلی الله علیه و آله) را برانگیخت، باقیمانده مستحفظین تسلیم او شدند و بنی اسرائیل او را تکذیب کردند. پس او از خداوند عزّوجلّ کمک خواست و در راهش مجاهدت کرد. سپس خداوند عزّوجلّ بر او آیه‌ای نازل کرد که‌ای محمّد! فضیلت وصی خود را اعلام کن. پس پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: خدایا عرب‌ها مردمی ظالم هستند، کتابی نداشته‌اند، پیامبری به‌سویشان فرستاده نشده بود و از همین روست که فضیلت نبوّت و شرف انبیا را نمی‌شناسند و اگر از فضل اهل بیتم برایشان بگویم، به من ایمان نخواهند آورد. پس خداوند عزّوجلّ چنین فرمود: و بگو: به سلامت، پس زودا که بدانند، (زخرف/89) پس برخی از فضایل وصی خود را یادآوری کرد، پس نفاق در قلب‌هایشان پدید آمد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) این نفاق آنان و سخنانی را که می‌گفتند، دانست؛ خداوند عزّوجلّ فرمود: و قطعاً می‌دانیم که سینه تو از آن چه می‌گویند تنگ می‌شود، (حجر/97) در واقع آنان تو را تکذیب نمی‌کنند، ولی ستمکاران آیات خدا را انکار می‌کنند، (انعام/33) آنان بدون برهان آن را انکار می‌کنند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با آنان انس می‌گرفت و در برابر برخی، از برخی دیگر کمک می‌گرفت و پیوسته از فضل جانشین خود برای آنان سخن می‌گفت: تا اینکه این سوره نازل شد. زمانی که به او خبر دادند باید دعوت حق را لبیک گوید و زمان وفات او فرا رسیده است، برای ایشان استدلال و اقامه دلیل کرد. پس خداوند عزّوجلّ فرمود: پس چون فراغت یافتی به طاعت درکوش و با اشتیاق به سوی پروردگارت روی آور، (شرح/87) هنگامی که فراغت یافتی، پرچمت را علم کن و جانشینت را معرفی کن، و فضل او را آشکارا بیان کن. پس رسول اکرم فرمود: هرکس من مولایش بودم، علی مولای اوست، خدایا دوستدار او را دوست بدار و با دشمن او دشمنی کن سه بار پس فرمود: مردی را فرا می‌خوانم که خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسولش نیز او را دوست دارند و از آن‌ها روی برنمی‌گرداند، و فرّار نیست حضرت با این کلمه، کسی را مدنظر داشت که [از جنگ] بازگشت و اصحاب خود را می‌ترساند و آنان نیز او را می‌ترساندند فرمود: علی (علیه السلام) سرور مؤمنین است و فرمود: علی (علیه السلام) ستون دین است و فرمود: این همان کسی است که به خاطر حق با مردم می‌جنگد و فرمود: حق با علی (علیه السلام) است، با هر رویه‌ای که در پیش گیرد. و فرمود: من در میان شما دو امر را به جای می‌گذارم که اگر از این دو بهره گیرید، هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خداوند عزّوجلّ و اهل بیتم. ای مردم! گوش فرا دهید که به گوش شما رساندم و تبلیغ کردم. شما در کنار حوض بر من وارد می‌شوید، در آن جا از اعمالتان در قبال ثقلین خواهم پرسید. ثقلین: کتاب خداوند عزّوجلّ است و اهل بیت من. پس از آن‌ها پیشی نگیرید که هلاک می‌شوید و به آنان نیاموزید چرا که آنان عالم‌تر از شما هستند. با کلام پیامبر (صلی الله علیه و آله) و کتابی که مردم آن را می‌خوانند. حجت بر آنان تمام شد (جای عذر و بهانه‌ای باقی نماند). رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) پیوسته فضل اهل بیتش (علیهم السلام) را، بیان نموده و با قرآن برای آنان روشن می‌کرد: خدا فقط می‌خواهد آلودگی را از شما خاندان (پیامبر) بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند (احزاب/33) و خداوند عزّوجلّ فرمود: و بدانید که هر چیزی را به غنیمت گرفتید، یک پنجم آن برای خدا و پیامبر و برای خویشاوندان است، (انفال/41) پس خداوند عزّوجلّ فرمود: و حق خویشاوند را به او بده که منظور از ذی‌القربی، علی (علیه السلام) است و علی (علیه السلام) حقش جانشینی بود که به او عطا شد و همچنین او اسم اکبر و میراث علم، و نشانه‌های علم نبوت بود. پس خداوند عزّوجلّ فرمود: بگو به ازای آن [رسالت] پاداشی از شما خواستار نیستم مگر دوستی درباره‌ی خویشاوندان پس فرمود: و هنگامی که درباره‌ی مودت پرسیده شود که به کدامین گناه، کشته شد می‌فرماید: درباره‌ی مودّتی از شما سؤال می‌کنم که فضل آن بر شما نازل شده است، مودّت نزدیکانم، به کدامین گناه آنان را کشتید؟ خداوند عزّوجلّ فرمود: پس اگر نمی‌دانید از پژوهندگان کتاب­های آسمانی جویا شوید. فرمود: کتاب، همان ذکر است، و اهل او آل محمّد (صلی الله علیه و آله) هستند که خداوند عزّوجلّ به پرسش از آنان دستور داد، نه از نادانان. و خداوند عزّوجلّ قرآن را ذکر نامیده و فرموده است: و این قرآن را به سوی تو فرود آوردیم تا برای مردم آن چه را به سوی ایشان نازل شده است، توضیح دهی و امید که آنان بیندیشند و خداوند عزّوجلّ فرمود: وإِنَّهُ لذِکْرٌ لکَ ولقَومِکَ وسَوفَ تُسْأَلونَ؛ و به راستی که [قرآن] برای تو و برای قوم تو [مایه] تذکری است و به زودی [در مورد آن] پرسیده خواهید شد و خداوند عزّوجلّ فرمود: خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را [نیز] اطاعت کنید و فرمود: اگر آن را ارجاع دهند به خداوند و به اگر آن را به پیامبر و اولیای امر خود ارجاع کنند، قطعا از میان آنان کسانی‌اند که [می‌توانند درست و نادرست] آن را دریابند پس خداوند امر مردم را به اولی الأمر یعنی کسانی که دستور به اطاعت از آنان و پیوستن به آنان را داد، ارجاع نمود. هنگامی که رسولخدا (صلی الله علیه و آله) از حجّهًْ الوداع بازمی­گشت، جبرئیل (علیه السلام) بر او نازل شد و فرمود: [ای پیامبر! آن چه از جانب پروردگارت به سوی تو نازل شده ابلاغ کن و اگر نکنی پیامش را نرسانده‌ای و خدا تو را از [گزند] مردم نگاه می‌دارد. آری خدا گروه کافران را هدایت نمی‌کند. پس مردم را فرا خواند، آنان جمع شدند، دستور داد تا شاخه‌هایی را بیاورند و خارهای آن زمین را جارو زدند. سپس فرمود: ای مردم! مولای شما کیست و چه کسی از شما به خودتان شایسته‌تر است؟ گفتند: خدا و رسولش. فرمود: هرکس من مولایش بودم، پس علی مولای اوست. خدایا هرکه علی را دوست دارد، دوست بدار و با هرکس با علی، دشمن است، دشمن باش. و سه بار کلام را تکرار کرد. پس تیغ نفاق در قلوب مردم جای گرفت و گفتند: خداوند عزّوجلّ هرگز این موضوع را بر محمّد (صلی الله علیه و آله) نازل نکرده است، او از این طریق فقط می‌خواهد شأن پسر عموی خویش را بالا ببرد. زمانی که وارد مدینه شد، انصار به نزد او آمدند و گفتند: ای رسول خدا! خداوند عزّوجلّ به ما نیکی کرده است و به وسیله تو و برانگیختن تو در میانمان، ما را گرامی داشت. خداوند دوستمان را شاد و دشمن ما را خوار و ذلیل کرد. گاهی گروه‌هایی (هیئت‌هایی) نزد شما می‌آیند و مالی نداری که به آنان عطا کنی، به همین سبب دشمن شما را شماتت می‌کند. دوست داریم یک سوّم اموالمان را بردارید تا بتوانید به هیئتی که از مکه به نزد شما می‌آیند، چیزی عطا کنید. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پاسخ آنان را نداد و منتظر شد تا آیه‌ای از جانب پروردگارش بر او نازل شود. پس جبرئیل بر او نازل شد و فرمود: بگو به ازای آن [رسالت] پاداشی از شما خواستار نیستم مگر دوستی درباره‌ی خویشاوندان پیامبر اکرم اموال ایشان را قبول نکرد. پس منافقان گفتند: این موضوع بر محمّد نازل نشده است و او فقط می‌خواهد زیر بغل (مقام و موقعیت) پسرعمویش را بالا ببرد و اهل بیت خود را بر دوش ما سوار کند. دیروز می‌گفت: هرکس من مولای او بودم، پس علی مولای اوست، و امروز می‌گوید: بگو به ازای آن [رسالت] پاداشی از شما خواستار نیستم مگر دوستی درباره‌ی خویشاوندان]. سپس آیه خمس نازل شد. آنان گفتند: می‌خواهد اموال و غنیمت‌هایمان را به او ببخشیم. سپس جبرئیل (علیه السلام) بر او نازل شد و فرمود: ای محمّد! نبوّتت را به اتمام رساندی و زمان حیاتت در این دنیا را به پایان رسانده‌ای، پس اسم اکبر، وارث علم و نشانه‌های علم نبوّت را نزد علی (علیه السلام) بگذار، زیرا من زمین را بدون عالم باقی نمی‌گذارم، آنکه به واسطه او اطاعت و ولایت من شناخته می‌شود و آن عالم حجتی است برای کسانی که در فاصله زمانی بین مرگ یک پیامبر و بعثت پیامبر دیگر به دنیا می‌آیند. فرمود: پس نام اکبر، وارث علم و نشانه‌های علم نبوت را برای او به وصایت گذاشت و هزار کلمه و هزار باب را برای او به او وصیت کرد که هر کلمه و باب به روی هزار کلمه و باب باز می‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص600 الکافی، ج1، ص293/ البرهان

و میزان شناساییِ حق از باطل و قوانین عادلانه)

2 -1 (حدید/ 25)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: نَحْنُ سَبِیلُ اللَّهِ الَّذِی مَنْ دَخَلَ فِیهِ یُطَافُ بِالْحِصْنِ وَ الْحِصْنُ هُوَ الْإِمَامُ فَکَبَّرَ عِنْدَ رُؤْیَتِهِ کَانَتْ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ صَخْرَهًٌْ أَثْقَلُ فِی مِیزَانِهِ مِنَ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ مَا بَیْنَهُنَّ وَ مَا تَحْتَهُنَّ قُلْتُ یَا بَا جَعْفَرٍ وَ مَا الْمِیزَانُ قَالَ إِنَّکَ قَدِ ازْدَدْتَ قُوَّهًًْ وَ نَظَراً یَا سَعْدُ رَسُولُ اللَّهِ الصَّخْرَهًُْ وَ نَحْنُ الْمِیزَانُ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ فِی الْإِمَامِ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ قَالَ وَ مَنْ کَبَّرَ بَیْنَ یَدَیِ الْإِمَامِ وَ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ رِضْوَانَهُ الْأَکْبَرَ وَ مَنْ یَکْتُبِ اللَّهُ لَهُ رِضْوَانَهُ الْأَکْبَرَ یَجْمَعْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ إِبْرَاهِیمَ وَ مُحَمَّدٍ وَ الْمُرْسَلِینَ فِی دَارِ الْجَلَالِ فَقُلْتُ لَهُ وَ مَا دَارُ الْجَلَالِ فَقَالَ‌نَحْنُ الدَّارُ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذِینَ لا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَ لا فَساداً وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ فَنَحْنُ الْعَاقِبَهًُْ یَا سَعْدُ وَ أَمَّا مَوَدَّتُنَا لِلْمُتَّقِینَ فَیَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی تَبارَکَ اسْمُ رَبِّکَ ذِی الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ فَنَحْنُ جَلَالُ اللَّهِ وَ کَرَامَتُهُ الَّتِی أَکْرَمَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی الْعِبَادَ بِطَاعَتِنَا.

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) - سعد از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: ما سبیل الله هستیم؛ ما همان راهی هستیم که هرکس وارد آن شد، حصاری به دور او پیچیده می‌شود و حصار همان امام است، روز قیامت در میزان اعمالش صخره‌ای خواهد بود که از آسمان‌ها و زمین‌های هفت‌گانه و آنچه روی آن‌ها و میان آن‌ها و در زیر آن‌هاست، سنگین‌تر است. گفتم: «ای ابو جعفر! میزان چیست»؟ فرمود: «ای سعد! ژرف‌نگری و وسعت نظرت افزون شده است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) همان صخره است و ما میزانیم و خداوند عزّوجلّ در شأن امام فرمود: لیَقُومَ النَّاسُ بِالقِسْطِ و هرکس در برابر امام تکبیرکنان بگوید: لا اله لا الله وحده لا شریک له؛ خداوند رضوان اکبر را برای او در نظر می‌گیرد و کسی که رضوان اکبر را برای او در نظر بگیرد، او را با ابراهیم (علیه السلام) و محمّد (صلی الله علیه و آله) و پیامبران را در دارالجلال همراه می‌کند». گفتم: «دارالجلال چیست»؟ فرمود: «ما دارالجلال هستیم. و این کلام خداوند عزّوجلّ است: [آری،] این سرای آخر تو را [تنها] برای کسانی قرار می‌دهیم که اراده برتری‌جویی در زمین و فساد را ندارند و عاقبت نیک برای پرهیزگاران است! (قصص/83) سعد، ما همان عاقبت هستیم و خداوند عزّوجلّ درباره‌ی دوستی ما برای تقواپیشگان می‌فرماید: پربرکت و زوال‌ناپذیر است نام پروردگار صاحب جلال و بزرگوار تو! (الرّحمن/78) ما همان جلال و کرامت خداییم و خداوند تبارک و تعالی بندگان را به‌وسیله‌ی اطاعت از ما گرامی داشته است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص606 مختصرالبصایر، ص181

2 -2 (حدید/ 25)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمِیزانَ قَالَ الْمِیزَانُ الْإِمَامُ.

 

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمِیزانَ میزان به معنای امام است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص606 بحارالأنوار، ج11، ص28/ القمی، ج2، ص352/ نورالثقلین

و آهن را آفریدیم که در آن نیروی شدید و منافعی برای مردم است

3 -1 (حدید/ 25)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ فَإِنْزَالُهُ ذَلِکَ خَلْقُهُ إِیَّاه.

 

امام علی (علیه السلام) - وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ [مراد از] نازل کردن آهن توسّط خدا، همان آفریدن آهن توسّط خداوند است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص606 بحارالأنوار، ج90، ص114/ الاحتجاج، ج1، ص250/ نورالثقلین/ البرهان

3 -2 (حدید/ 25)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ قَالَ أَنْزَلَ اللَّهُ آدَمَ (علیه السلام) مِنَ الْجَنَّهًِْ مَعَهُ ذُو الْفَقَارِ خَلَقَ مِنْ وَرَقِ آسِ الْجَنَّهًِْ ثُمَّ قَالَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ فَکَانَ بِهِ یُحَارِبُ آدَمُ (علیه السلام) أَعْدَاءَهُ مِنَ الْجِنِّ وَ الشَّیَاطِینِ وَ کَانَ عَلَیْهِ مَکْتُوباً لَا یَزَالُ أَنْبِیَائِی یُحَارِبُونَ بِهِ نَبِیٌّ (صلی الله علیه و آله) بَعْدَ نَبِیٍّ (صلی الله علیه و آله) وَ صِدِّیقٌ بَعْدَ صِدِّیقٍ حَتَّی یَرِثَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَیُحَارِبَ بِهِ عَنِ النَّبِیِّ الْأُمِّیِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٍ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وأَنزَلنَا الحَدِیدَ خداوند آدم را همراه با شمشیر ذوالفقار نازل کرد و این شمشیر را از برگ درخت مورد بهشت خلق کرده است. فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ آدم به‌وسیله‌ی آن با دشمنانش از جن و انس می‌جنگید و به روی آن نوشته بود: پیامبرانم پیوسته با این می‌جنگیدند، پیامبری پس از پیامبر دیگر و راستگویی پس از راستگویی دیگر، تا آنجا که امیرالمؤمنین (علیه السلام) آن را به ارث برد و به‌وسیله‌ی آن همراه با پیامبر، می‌جنگید. ومَنَافِعُ للنَّاسِ از آن محمّد و علی (علیه السلام) است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص606 المناقب، ج3، ص294/ بحارالأنوار، ج42، ص57/ البرهان/ مستدرک الوسایل، ج3، ص309؛ «بتفاوت»

3 -3 (حدید/ 25)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ أَرْبَعَ بَرَکَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ أَنْزَلَ الْحَدِیدَ وَ الْمَاءَ وَ النَّارَ وَ الْمِلْح.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - همانا خداوند عزّوجلّ چهار برکت را از آسمان به زمین نازل کرد: آهن، آتش، آب، نمک.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص606 مجمع البحرین، ج5، ص480/ نورالثقلین

3 -4 (حدید/ 25)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَ الْجِبَالَ فَخَرَتْ عَلَی الْأَرْضِ فَشَمَخَتْ وَ اسْتَطَالَتْ وَ قَالَتْ أَیُّ شَیْءٍ یَغْلِبُنِی فَخَلَقَ الْحَدِیدَ فَقَطَعَهَا فَقَرَّتِ الْجِبَالُ وَ ذَلَّتْ ثُمَّ إِنَّ الْحَدِیدَ فَخَرَتْ عَلَی الْجِبَالِ وَ قَالَ أَیُّ شَیْءٍ یَغْلِبُنِی فَخَلَقَ النَّارَ فَأَذَابَتِ الْحَدِید.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - آنگاه کوه‌ها بر خود بالیدند و سر بلندی کردند و گفتند: «چه چیزی بر ما چیره می‌شود». و خداوند آهن را آفرید تا آن را برید و رام شد و زبون گردید. و آنگاه آهن بر کوه‌ها بالید و گفت: «چه چیزی بر من چیره می‌شود»؟ و خدا آتش را آفرید تا آهن را گداخت.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص608 الکافی، ج8، ص149/ نورالثقلین

3 -5 (حدید/ 25)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّهُ أَنْزَلَ مَعَ آدَمَ مِنَ الْحَدِیدِ الْعَلَاهًِْ وَ هِیَ السِّنْدَانُ وَ الْکَلْبَتَانِ وَ الْمِطْرَقَهًُْ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - خداوند به همراه آدم (علیه السلام) از جنس آهن، سِندان (از ابزار آهنگری که بر روی آن، آهن را کوبند)، گاز انبر و چکش را نازل نمود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص608 بحارالأنوار، ج77، ص113

3 -6 (حدید/ 25)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ یَعْنِی السِّلَاحَ وَ غَیْرَ ذَلِک.

 

امام علی (علیه السلام) - وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ یعنی سلاح و آلت کار زار و غیر آن قول.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص608 بحارالأنوار، ج90، ص138/ التوحید، ص265/ نورالثقلین

خداوند توانا و شکست ناپذیر است

4 -1 (حدید/ 25)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ اللهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ مَنِیعٌ مِنَ النَّقِمَهًِْ بِالْکُفَّارِ بِعَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام).

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ اللهَ قَویٌّ عَزِیزٌ او تواناست که کفّار را به واسطه علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) مجازات کند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص608 المناقب، ج3، ص294/ بحارالأنوار، ج42، ص57/ البرهان/ مستدرک الوسایل، ج3، ص309؛ «بتفاوت»

آیه وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا نُوحاً وَ إِبْراهیمَ وَ جَعَلْنا فی ذُرِّیَّتِهِمَا النُّبُوَّةَ وَ الْکِتابَ فَمِنْهُمْ مُهْتَدٍ وَ کَثیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ [26]

 

ما نوح و ابراهیم را فرستادیم، و در دودمان آن دو نبوّت و کتاب قرار دادیم؛ بعضی از آن‌ها هدایت یافته‌اند و بسیاری از آن‌ها گنهکارند.

 

1 (حدید/ 26)

الرّضا (علیه السلام) - حَضَرَ الرِّضَا مَجْلِسَ الْمَأْمُونِ بِمَرْوَ وَ قَدِ اجْتَمَعَ فِی مَجْلِسِهِ جَمَاعَهًٌْ مِنْ عُلَمَاءِ أَهْلِ الْعِرَاقِ وَ خُرَاسَانَقَالَتِ الْعُلَمَاءُ أَخْبِرْنَا یَا أَبَا الْحَسَنِ (علیه السلام) عَنِ الْعِتْرَهًِْ أَ هُمُ الْآلُ أَمْ غَیْرُ الْآلِ فَقَالَ الرِّضَا (علیه السلام) هُمُ الْآلُ فَقَالَتِ الْعُلَمَاءُ فَهَذَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) یُؤْثَرُ عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ أُمَّتِی آلِی وَ هَؤُلَاءِ أَصْحَابُهُ یَقُولُونَ بِالْخَبَرِ الْمُسْتَفَاضِ الَّذِی لَا یُمْکِنُ دَفْعُهُ آل محمد (علیهم السلام) أُمَّتُهُ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ (علیه السلام) أَخْبِرُونِی هَلْ تَحْرُمُ الصَّدَقَهًُْ عَلَی الْآلِ قَالُوا نَعَمْ قَالَ فَتَحْرُمُ عَلَی الْأُمَّهًِْ قَالُوا لَا قَالَ هَذَا فَرْقُ مَا بَیْنَ الْآلِ وَ الْأُمَّهًِْ وَیْحَکُمْ أَیْنَ یُذْهَبُ بِکُمْ أَ ضَرَبْتُمْ عَنِ الذِّکْرِ صَفْحاً أَمْ أَنْتُمْ قَوْمٌ مُسْرِفُونَ أَ مَا عَلِمْتُمْ أَنَّهُ وَقَعَتِ الْوِرَاثَهًُْ وَ الطَّهَارَهًُْ عَلَی الْمُصْطَفَیْنَ الْمُهْتَدِینَ دُونَ سَائِرِهِمْ قَالُوا وَ مِنْ أَیْنَ یَا أَبَا الْحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ مِنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا نُوحاً وَ إِبْراهِیمَ وَ جَعَلْنا فِی ذُرِّیَّتِهِمَا النُّبُوَّةَ وَ الْکِتابَ فَمِنْهُمْ مُهْتَدٍ وَ کَثِیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ فَصَارَتْ وِرَاثَهًُْ النُّبُوَّهًِْ وَ الْکِتَابِ لِلْمُهْتَدِینَ دُونَ الْفَاسِقِین أَ مَا عَلِمْتُمْ أَنَ نُوحاً (علیه السلام) حِینَ سَأَلَ رَبَّهُ فَقالَ رَبِّ إِنَّ ابْنِی مِنْ أَهْلِی وَ إِنَّ وَعْدَکَ الْحَقُّ وَ أَنْتَ أَحْکَمُ
 الْحاکِمِینَ وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ وَعَدَهُ أَنْ یُنْجِیَهُ وَ أَهْلَهُ فَقَالَ لَهُ رَبُّهُ عَزَّ وَ جَلَ یا نُوحُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صالِحٍفَلا تَسْئَلْنِ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنِّی أَعِظُکَ أَنْ تَکُونَ مِنَ الْجاهِلِین.

 

امام رضا (علیه السلام) - امام رضا (علیه السلام) در مرو مجلس مأمون حاضر شد که جمعی از علمای خراسان و عراق آنجا بودند، … علما گفتند: «ای ابا الحسن! در مورد عترت به ما بگو، آن‌ها آل هستند یا آل نیستند»؟ امام رضا (علیه السلام) فرمود: «آنان آل او هستند». علما گفتند: «پس این کلام از رسول خدا چگونه است که فرمود: امّتم آل من هستند و اصحاب او با خبر مستفیض که نمی‌توان آن را رد کرد، می‌گویند: آل محمّد، امّت اوست». امام رضا (علیه السلام) فرمود: «به من بگویید آیا صدقه به آل او حرام است»؟ گفتند: «بله». فرمود: «پس صدقه بر امت حرام است»؟ گفتند: «نه». فرمود: «این تفاوت، میان آل و امّت است. وای بر شما، شما را به کجا می‌برند؟ آیا شما از ذکر روی گردانیده‌اید یا قومی اسراف‌کار هستید؟ آیا نمی‌دانید که وراثت و پاکی از آن برگزیدگان هدایت شده است نه دیگران»؟ گفتند: «از کجا چنین نتیجه‌ای گرفته‌ای‌ای اباالحسن»؟ فرمود: «از کلام خداوند عزّوجلّ: ولقَدْ أَرْسَلنَا نُوحًا وإِبْرَاهِیمَ وجَعَلنَا فِی ذُرِّیَّتِهِمَا النُّبُوةَ والکِتَابَ فَمِنْهُم مُّهْتَدٍ وکَثِیرٌ مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ پس وارث نبوّت و کتاب از آن هدایت‌شدگان است نه فاسقین. آیا نمی‌دانید که نوح از پروردگار متعال درخواست کرد و فرمود: پروردگارا! پسرم از خاندان من است و وعده تو [در مورد نجات خاندانم] حق است و تو از همه حکم‌کنندگان برتری!» (هود/45) و خداوند عزّوجلّ به او فرمود: فرمود: «ای نوح! او از اهل تو نیست! او عمل غیر صالحی است [فرد ناشایسته‌ای است]! پس، آنچه را از آن آگاه نیستی، از من مخواه! من به تو اندرز می‌دهم تا از جاهلان نباشی!» (هود/46)

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص608 بحارالأنوار، ج25، ص220/عیون أخبارالرضا (ع)، ج1، ص228/ البرهان/ نورالثقلین

آیه ثُمَّ قَفَّیْنا عَلی آثارِهِمْ بِرُسُلِنا وَ قَفَّیْنا بِعیسَی ابْنِ مَرْیَمَ وَ آتَیْناهُ الْإِنْجیلَ وَ جَعَلْنا فی قُلُوبِ الَّذینَ اتَّبَعُوهُ رَأْفَةً وَ رَحْمَةً وَ رَهْبانِیَّةً ابْتَدَعُوها ما کَتَبْناها عَلَیْهِمْ إِلاَّ ابْتِغاءَ رِضْوانِ اللهِ فَما رَعَوْها حَقَّ رِعایَتِها فَآتَیْنَا الَّذینَ آمَنُوا مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ وَ کَثیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُونَ [27]

 

سپس در پی آنان پیامبران [ديگر] خود را فرستادیم، و به دنبال آنان عیسی بن مریم را مبعوث کردیمو به او انجیل عطا کردیم، و در دل‌های کسانی که از او پیروی کردند رأفت و رحمت قرار دادیم؛ و رهبانیّتی را که ابداع کرده بودند، ما بر آنان مقرّر نداشته بودیم؛ گرچه هدفشان جلب خشنودی خدا بود، ولی حق آن را رعایت نکردند؛ از این رو ما به کسانی از آن‌ها که ایمان آوردند پاداششان را دادیم؛ و بسیاری از آن‌ها گنهکارند.

 

1 (حدید/ 27)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ أَبِی الْحَسَنِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ رَهْبانِیَّةً ابْتَدَعُوها ما کَتَبْناها عَلَیْهِمْ إِلَّا ابْتِغاءَ رِضْوانِ اللهِ قَالَ صَلَاهًُْ اللَّیْلِ.

 

امام کاظم (علیه السلام) - وَ رَهْبانِیَّةً ابْتَدَعُوها ما کَتَبْناها عَلَیْهِمْ إِلَّا ابْتِغاءَ رِضْوانِ اللهِ رهبانیّت و تارک دنیا بودن را بدعت نهادند، ما بر آن‌ها جز آنکه رضا و خشنودی خدا را بطلبند چیزی ننوشتیم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص610 الکافی، ج3، ص488/ من لایحضره الفقیه، ج1، ص472/ تهذیب الأحکام، ج2، ص120/ وسایل الشیعهًْ، ج8، ص148/ بحارالأنوار، ج84، ص146/ علل الشرایع، ج2، ص363/ عیون أخبارالرضا (ع)، ج1، ص282/ نورالثقلین

2 (حدید/ 27)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یا ابْنِ مَسْعُودٍ هَلْ تَدْرِی مِنْ أَیْنَ أَحْدَثَتْ بَنُو إِسْرَائِیلَ الرَّهْبَانِیَّهًَْ فَقُلْتُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ (صلی الله علیه و آله) أَعْلَمُ فَقَالَ ظَهَرَتْ عَلَیْهِمُ الْجَبَابِرَهًُْ بَعْدَ عِیسَی (علیه السلام) یَعْمَلُونَ بِمَعَاصِی اللَّهِ فَغَضِبَ أَهْلُ الْإِیمَانِ فَقَاتَلُوهُمْ فَهُزِمَ أَهْلُ الْإِیمَانِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَلَمْ یَبْقَ مِنْهُمْ إِلَّا الْقَلِیلُ فَقَالُوا إِنْ ظَهَرَنَا هَؤُلَاءِ أَفْنَوْنَا وَ لَمْ یَبْقَ لِلدِّینِ أَحَدٌ یَدْعُو إِلَیْهِ فَتَعَالَوْا نَتَفَرَّقْ فِی الْأَرْضِ إِلَی أَنْ یَبْعَثَ اللَّهُ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) الَّذِی وَعَدَنَا بِهِ عِیسَی (علیه السلام) یَعْنُونَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) فَتَفَرَّقُوا فِی غِیرَانِ الْجِبَالِ وَ أَحْدَثُوا رَهْبَانِیَّهًًْ فَمِنْهُمْ مَنْ تَمَسَّکَ بِدِینِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ کَفَرَ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ وَ رَهْبانِیَّةً ابْتَدَعُوها الْآیَهًَْ ثُمَّ قَالَ یَا ابْنَ أُمِّ عَبْدٍ أَ تَدْرِی مَا رَهْبَانِیَّهًُْ أُمَّتِی قُلْتُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ الْهِجْرَهًُْ وَ الْجِهَادُ وَ الصَّلَاهًُْ وَ الصَّوْمُ وَ الْحَجُّ وَ الْعُمْرَهًُْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای پسر مسعود! می‌دانی بنی اسرائیل رهبانیّت را از کجا آوردند؟ عرض کردم: «خدا و رسولش بهتر می‌دانند». فرمود: «بعد از حضرت عیسی (علیه السلام) ستمگران بر آن‌ها پیروز شدند، و آنان نافرمانی خدا می‌کردند، اهل ایمان به خشم آمدند و با آن‌ها جنگیدند، و سه بار از آنان شکست خوردند، تا اندکی بیش از آن‌ها نماند، با خود گفتند، اگر به مبارزه این‌ها بیرون رویم ما را نابود می‌کنند و کسی زنده نمی‌ماند تا مردم را به دین دعوت کند، پس بیائید به گوشه و کنار زمین متفرّق شویم، تا آن پیامبری را که عیسی (علیه السلام) به ما نوید داده یعنی محمّد (صلی الله علیه و آله) بر انگیخته شود، و در نتیجه در غارهای کوه‌ها متفرّق شدند، و رهبانیّت را اختراع کردند، برخی از آن‌ها به دین خود چسبیدند، و پاره‌ای کافر شدند، سپس این آیه را تلاوت فرمود: رَهْبانِیَّةً ابْتَدَعُوها ما کَتَبْناها عَلَیْهِمْ إِلَّا ابْتِغاءَ رِضْوانِ اللهِ… سپس فرمود: «ای پسر مسعود! آیا می‌دانی رهبانیّت امّت من چیست»؟ عرض کردم: «خدا و رسولش بهتر می‌دانند، فرمود: «هجرت، جهاد، نماز، روزه و حج و عمره».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص610 بحارالأنوار، ج14، ص277/ بحارالأنوار، ج65، ص320/ نورالثقلین

3 (حدید/ 27)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ الرَّهْبَانِیَّهًَْ الَّتِی ابْتَدَعُوهَا لِحَاقُهُمْ بِالْبَرَارِی وَ الْجِبَالِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - مقصود از این رهبانیّت، رفتن آن‌ها به دشت‌ها و غلّه‌هاست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص610 بحارالأنوار، ج65، ص318/ بحارالأنوار، ج84، ص146/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

4 (حدید/ 27)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَمَا رَعَاهَا الَّذِینَ بَعْدَهُمْ حَقَّ رِعَایَتِهَا وَ ذَلِکَ لِتَکْذِیبِهِمْ بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - و مردم بعد از آن‌ها حقّ آن را رعایت نکردند، چون محمّد (صلی الله علیه و آله) را تکذیب نمودند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص610 بحارالأنوار، ج65، ص318/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

5 (حدید/ 27)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا ابْنَ مَسْعُودٍ اخْتَلَفَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ عَلَی اثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ فِرْقَهًًْ نَجَا مِنْهَا ثِنْتَانِ وَ هَلَکَ سَائِرُهُنَّ. فِرْقَهًٌْ قاتِلُوا الْمُلُوکَ عَلَی دِینِ عِیسَی (علیه السلام) فَقَتَلُوهُمْ، وَ فِرْقَهًٌْ لَمْ یَکُنْ لَهُمْ طَاقَهًٌْ
 لِمُوَازَاهًِْ الْمُلُوکِ وَ لَا أَنْ یُقِیمُوا بَیْنَ ظَهْرَانَیْهِمْ یَدْعُونَهُمْ إِلَی دِینِ اللَّهِ تَعَالَی وَ دِینِ عِیسَی (علیه السلام)، فَسَاحُوا فِی الْبِلَادِ وَ تَرَهَّبُوا وَ هُمُ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ وَ رَهْبانِیَّةً ابْتَدَعُوهَا مَا کَتَبْنَاهَا عَلَیْهِمْ. ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله): مَنْ آمَنَ بِی وَ صَدَّقَنِی وَ اتَّبَعَنِی فَقَدْ رَعَاهَا حَقَّ رِعَایَتِهَا وَ مَنْ لَمْ یُؤْمِنْ بِی فَأُولَئِکَ هُمُ الْهَالِکُونَ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای ابن مسعود! امّت عیسی (علیه السلام) که قبل از شما بودند به هفتاد و دو فرقه متفرّق شدند و دو فرقه از ایشان نجات یافتند و دیگران هلاک گشتند؛ یک فرقه [از آن دو فرقه] با پادشاهان بر طبق دین عیسی (علیه السلام) به پیکار پرداختند و در نهایت پادشاهان، ایشان را کشتند؛ و فرقه دیگر که توان مقابله با پادشاهان را نداشته و نمی‌توانستند در مقابل آن‌ها بایستند و آن‌ها را به دین خداوند متعال و دین عیسی (علیه السلام) دعوت کنند در نهایت، به گشتن در سرزمین‌ها پرداخته و رهبانیّت اختیار نمودند؛ و آن‌ها کسانی هستند که خداوند درباره‌شان فرمود: رَهْبانِیَّةً ابْتَدَعُوهَا مَا کَتَبْنَاهَا عَلَیْهِمْ آنگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: کسی که به من ایمان آورده و مرا تصدیق و از من پیروی کند، رهبانیّت حقیقی را بجا آورده و کسی که به من ایمان نیاورد جزء کسانی است که قطعاً نابود خواهند شد. هرکس به من ایمان آورد، و مرا باور کند و از من پیروی کند، حق رهبانیّت را رعایت کرده، و هرکس به من ایمان نیاورد، نابود است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص610 نورالثقلین

آیه یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ وَ اللهُ غَفُورٌ رَحیمٌ [28]

 

ای کسانی که ایمان آورده اید! تقوای الهی پیشه کنید و به پیامبرش ایمان بیاورید تا بهره‌ای دو چندان از رحمتش به شما بدهد و برای شما نوری قرار دهد که با آن [در ميان مردم و در مسير زندگى خود] راه بروید و گناهان شما را ببخشد؛ و خداوند آمرزنده و مهربان است.

 

ای کسانی که ایمان آورده اید! تقوای الهی پیشه کنید و به پیامبرش ایمان بیاورید

1 -1 (حدید/ 28)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَیِ اعْتَرَفُوا بِتَوْحِیدِ اللَّهِ وَ صَدَّقُوا بِمُوسَی (علیه السلام) وَ عِیسَی (علیه السلام) اتَّقُوا اللهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا یعنی‌ای کسانی که به یکتایی خداوند اعتراف نموده و موسی (علیه السلام) و عیسی (علیه السلام) را تصدیق نموده‌اید، اتَّقُوا اللهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ؛ تقوای الهی پیشه کنید و به رسولش یعنی به محمّد (صلی الله علیه و آله) ایمان بیاورید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص612 بحرالعرفان، ج15، ص319

تا بهره‌ای دو چندان از رحمتش به شما بدهد

2 -1 (حدید/ 28)

الباقر (علیه السلام) - عَن أبِی الجَارُودِقَالَ: قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) لَقَدْ آتَی اللَّهُ أَهْلَ الْکِتَابِ خَیْراً کَثِیراً قَالَ وَ مَا ذَاکَ قُلْتُ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی الَّذِینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ مِنْ قَبْلِهِ هُمْ بِهِ یُؤْمِنُونَ إِلَی قَوْلِهِ أُولئِکَ یُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَیْنِ بِما صَبَرُوا قَالَ فَقَالَ قَدْ آتَاکُمُ اللهُ کَمَا آتَاهُمْ ثُمَّ تَلَا یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ یَعْنِی إِمَاماً تَأْتَمُّونَ بِهِ.

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) - ابوجارود گوید: خداوند به اهل کتاب خیر بسیار عطا کرده است. فرمود: آن چیست؟ گفتم: کلام خداوند عزّوجلّ که فرمود: کسانی که قبل از آن کتاب [آسمانی] به ایشان داده‌ایم آنان به [قرآن] می‌گروند * و چون بر ایشان فرو خوانده می‌شود می‌گویند بدان ایمان آوردیم که آن درست است [و] از طرف پروردگار ماست ما پیش از آن [هم] از تسلیم‌شوندگان بودیم * آنانند که به [پاس] آنکه صبر کردند دو بار پاداش داده می‌شوند». فرمود: «خداوند به شما نیز همچون آنان عطا کرده است. سپس این آیه را تلاوت کرد: یَا أَیُّهَا الذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وآمِنُوا بِرَسُولهِ یُؤْتِکُمْ کِفْلیْنِ مِن رَّحْمَتِهِ ویَجْعَل لکُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ یعنی امامی که او را پیشوای خود قرار می‌دهید».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص612 الکافی، ج1، ص194/ نورالثقلین/ البرهان

2 -2 (حدید/ 28)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَوْلُهُ یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ قَالَ نَصِیبَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ أَحَدُهُمَا أَنْ لَا یُدْخِلَهُ النَّارَ وَ الثَّانِیَهًُْ أَنْ یُدْخِلَهُ الْجَنَّهًَْ.

 

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یُؤْتِکُمْ کِفْلیْنِ مِن رَّحْمَتِهِ مقصود دو سهم از رحمتش می‌باشد: یکی از آن دو این که او را وارد جهنّم نمی‌کند، و دوّم اینکه او را وارد بهشت می‌کند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص612 بحارالأنوار، ج9، ص242/ القمی، ج2، ص352/ البرهان/ نورالثقلین؛ «ثانیهما» بدل «الثانیه»

2 -3 (حدید/ 28)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ أَیْ نَصِیبَیْنِ: نَصِیباً لِإِیمَانِکُمْ بِمَنْ تَقَدَّمَ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) وَ نَصِیباً لِإِیمَانِکُمْ بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله). (الوِلَایَةِ

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ یعنی دو سهم [از رحمتش به شما ببخشد]، سهمی به‌خاطر ایمان آوردنتان به پیامبران گذشته و سهمی به‌خاطر ایمان آوردنتان به محمّد (صلی الله علیه و آله). (ولایت

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص612 بحارالأنوار، ج22، ص56

1(حدید/ 28)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ قَالَ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) قُلْتُ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ قَالَ یَجْعَلُ لَکُمْ إِمَاماً تَأْتَمُّونَ بِه.

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) - جابر جعفی گوید: امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی کلام خداوند عزّوجلّ: اتَّقُوا اللهَ وآمِنُوا بِرَسُولهِ یُؤْتِکُمْ کِفْلیْنِ مِن رَّحْمَتِهِ فرمود: حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) مقصود آیه هستند. گفتم: ویَجْعَل لکُمْ نُورًا تَمْشُونَ فرمود: امامی را برای شما می‌فرستد که او را پیشوای خود قرار دهید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص614 بحارالأنوار، ج23، ص319/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص642/ الکافی، ج1، ص430/ القمی، ج2، ص352/ نورالثقلین/ البرهان

2 (حدید/ 28)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ قَالَ: عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ یَعْنِی حَسَناً وَ حُسَیْناً قَالَ مَا ضَرَّ مَنْ أَکْرَمَهُ اللَّهُ أَنْ یَکُونَ مِنْ شِیعَتِنَا مَا أَصَابَهُ فِی الدُّنْیَا وَ لَوْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ یَأْکُلُهُ إِلَّا الْحَشِیشَ.

 

امام باقر (صلی الله علیه و آله) - جابر جعفی گوید: در مورد آیه: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ. امام باقر (علیه السلام) فرمود: «منظور حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) است». و فرمود: «زیان نکرده کسی که خداوند او را به تشیّع گرامی داشته هرطورکه دنیای او بگذرد گرچه خوراکی جز خار و خاشاک پیدا نکنند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص614 بحارالأنوار، ج23، ص317/ بحارالأنوار، ج43، ص307/ فرات الکوفی، ص468

3 (حدید/ 28)

الباقر (علیه السلام) - یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ قَالَ: مَنْ تَمَسَّکَ بِوَلَایَهًِْ عَلِیٍ فَلَهُ نُور.

 

امام باقر (علیه السلام) - وَ یَجْعَلْ لَکُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ هرکس به ولایت علی تمسّک کند، برای او نوری است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص614 شواهدالتنزیل، ج2، ص309/البرهان

و برای شما نوری قرار دهد که با آن [در میان مردم و در مسیر زندگی خود] راه بروید

3 -1 (حدید/ 28)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ لِعَلِیٍّ نُورَیْنِ نُوراً فِی السَّمَاءِ وَ نُوراً فِی الْأَرْضِ فَمَنْ تَمَسَّکَ بِنُورِهِ أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّهًَْ وَ مَنْ أَخْطَأَهُ أَدْخَلَهُ اللَّهُ النَّارَ فَبَشِّرِ النَّاسَ عَنِّی بِذَلِکَ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - علی (علیه السلام) دو نور دارد، نوری در آسمان و نوری در زمین. پس هرکس به نور او تمسّک جوید، خداوند او را وارد بهشت می‌کند و هرکس از مسیر نور او منحرف شود، خداوند او را وارد جهنّم می‌کند. پس از طرف من مردم را به این امر بشارت ده.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص614 تأویل الآیات الظاهره، ص643/ البرهان

3 -2 (حدید/ 28)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - قَوْلُهُ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ یَعْنِی الْإِیمَانَ.

 

امام علی (علیه السلام) - کلام خداوند تعالی ویَجْعَل لکُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ یعنی ایمانی به شما عطا می‌کند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص614 بحارالأنوار، ج9، ص242/ بحارالأنوار، ج64، ص53/ القمی، ج2، ص352/ البرهان/ نورالثقلین

3 -3 (حدید/ 28)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قِیلَ النُّورُ الْقُرْآنُ وَ فِیهِ الأَدلّهًِْ عَلَی کُلِّ حَقٍّ وَ الْبَیَانِ لِکُلِّ خَیْرٍ وَ بِهِ یَسْتَحِقُّ الضِّیَاءُ الَّذِی یُمْشَی بِهِ یَوْمَ القیامه.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - [مراد از] نور، قرآن است و در آن نشانه‌هایی بر هر حقّ و بیان هر خیر است و به‌وسیله‌ی قرآن، شایستگی و قابلیّت برای [دریافتِ] نور به‌دست آید، همان نوری که روز قیامت با آن، راه پیموده شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص614 بحرالعرفان، ج15، ص319

و گناهان شما را ببخشد؛ و خداوند آمرزنده و مهربان است

4 -1 (حدید/ 28)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - خَلَقَ اللَّهُ مِنْ نُورِ وَجْهِ عَلِیِ‌بْنِ‌أَبِی طَالِبٍ سَبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ یَسْتَغْفِرُونَ اللَّهَ لَهُ وَ لِمُحِبِّیهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خداوند از نور چهره علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) هفتاد هزار فرشته خلق کرد که تا روز قیامت برای او و دوستدارانش طلب استغفار می‌کنند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص614 تأویل الآیات الظاهره، ص644/ البرهان

آیه لِئَلاَّ یَعْلَمَ أَهْلُ الْکِتابِ أَلاَّ یَقْدِرُونَ عَلی شَیْ‌ءٍ مِنْ فَضْلِ اللهِ وَ أَنَّ الْفَضْلَ بِیَدِ اللهِ یُؤْتیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظیمِ [29]

 

تا اهل کتاب بدانند که قادر بر [به دست آوردن] چیزی از فضل خدا نیستند، و تمام فضل [و رحمت] به دست اوست، به هر کس بخواهد آن را می‌بخشد؛ و خداوند دارای فضل عظیم است.

 

1 (حدید/ 29)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فَضْلُ اللَّهِ الْعِلْمُ بِتَأْوِیلِهِ وَ تَوْفِیقُهُ لِمُوَالاهًِْ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ (علیهم السلام) وَ مُعَادَاهًُْ أَعْدَائِهِمْ وَ کَیْفَ لَا یَکُونُ ذَلِکَ خَیْراً مِمَّا یَجْمَعُونَ وَ هُوَ ثَمَنُ الْجَنَّهًِْ وَ یَسْتَحِقُّ بِهِ الْکَوْنُ بِحَضْرَهًِْ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِین‌الَّذِی هُوَ أَفْضَلُ مِنَ الْجَنَّهًِْ لِأَنَّ مُحَمَّداً وَ آلَهُ أَشْرَفُ زِینَهًِْ الْجَنَّهًِْ (علیهم السلام).

 

امام پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خداوند به علم برتری بخشیده چون توفیق موالات محمّد (صلی الله علیه و آله) و آل پاکش و دشمنی با دشمنان این خاندان را پیدا کرده است. چطور این مقام از آنچه دشمنانشان جمع کرده‌اند بالاتر نباشد، زیرا این بهای بهشت است و عارف به مقام علی و اولادش شایسته شرفیابی به خدمت حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) و آلش می‌شود که این مقام بهتر از بهشت است زیرا محمّد (صلی الله علیه و آله) و آلش بهترین زینت بهشت هستند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص616 بحارالأنوار، ج24، ص65

مطالب مرتبط
: 1402/02/25     : 474
: 1    : 9
شما نیز به این مطلب امتیاز دهید :
تنظیمات
این پرونده را به اشتراک بگذارید :
Facebook Twitter Google LinkedIn

یادداشت کاربران
درج یک یادداشت :
نام کاربری :
پست الکترونیکی :
وب :
یادداشت :
کد امنیتی :
2 + 2 = ?