تفسیر روایی سوره نوح

سوره نوح

ثواب قرائت

1

(نوح/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ نوح کَانَ مِنَ المُؤمِنِینَ الَّذِینَ تُدْرِکُهُم دَعْوَهًُْ نُوح (علیه السلام). فی کتاب ثواب الاعمال باسناده عن ابی‌عبدالله (علیه السلام) قال مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ یَقْرَأُ کِتَابَهُ لَا یَدَعُ قِرَاءَهًَْ سُورَهًِْ إِنَّا أَرْسَلْنا نُوحاً إِلی قَوْمِهِ فَأَیُّ عَبْدٍ قَرَأَهَا مُحْتَسِباً صَابِراً فِی فَرِیضَهًٍْ أَوْ نَافِلَهًٍْ أَسْکَنَهُ اللَّهُ تَعَالَی مَسَاکِنَ الْأَبْرَارِ وَ أَعْطَاهُ ثَلَاثَ جِنَانٍ مَعَ جَنَّتِهِ کَرَامَهًًْ مِنَ اللَّهِ وَ زَوَّجَهُ مِائَتَیْ حَوْرَاءَ وَ أَرْبَعَهًَْ آلَافِ ثَیِّبٍ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام صادق (علیه السلام) فرمود: هرکس به خداوند ایمان داشته باشد و قرآن را تلاوت کند، خواندن سوره‌ی: إِنَّا أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَی قَوْمِهِ را ترک نمی¬کند. هر بنده‌ای این سوره را صابرانه و با در نظر گرفتن پاداش اخروی در نماز واجب یا مستحب بخواند، خداوند تعالی وی را در منزلگاه نیکان سکونت خواهد داد و علاوه بر بهشت خود، سه بهشت دیگر را نیز از روی کرامت و بزرگواری به وی عطا خواهد کرد. و ان شاء الله تعالی دویست حوری بهشتی و چهار هزار بیوه زن را به همسری وی در می‌آورد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص50

نورالثقلین/ البرهان؛ «من قر نوح… فی کتاب ثواب الاعمال»

2

(نوح/ مقدمه)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَمْرٍو الْحَذَّاءِ قَالَ: سَاءَتْ حَالِی فَکَتَبْتُ إِلَی أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَکَتَبَ إِلَیَّ أَدِمْ قِرَاءَهًَْ إِنَّا أَرْسَلْنا نُوحاً إِلی قَوْمِهِ قَالَ فَقَرَأْتُهَا حَوْلًا فَلَمْ أَرَ شَیْئاً فَکَتَبْتُ إِلَیْهِ أُخْبِرُهُ بِسُوءِ حَالِی وَ أَنِّی قَدْ قَرَأْتُ إِنَّا أَرْسَلْنا نُوحاً إِلی قَوْمِهِ حَوْلًا کَمَا أَمَرْتَنِی وَ لَمْ أَرَ شَیْئاً قَالَ فَکَتَبَ إِلَیَّ قَدْ وَفَی لَکَ الْحَوْلُ فَانْتَقِلْ مِنْهَا إِلَی قِرَاءَهًِْ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ.

امام باقر (علیه السلام) - احمدبن‌فضل [از] ابی‌عمرو حذاء [نقل می‌کند که او] گفته است: «حالم بد شد و [برای به‌دست‌آوردن بهبودی، نامه‌ای] به امام باقر (علیه السلام) نوشتم. برای من نوشت: «خواندن؛ إِنّا أَرْسَلْنا نُوحاً إِلی قَوْمِهِ را ادامه بده». یک سال آن را خواندم و چیزی ندیدم [و بهبودی حاصل نشد]؛ در نتیجه [نامه‌ای] به او نوشتم و بد بودن حالم را به او خبر دادم و اینکه من إِنّا أَرْسَلْنا نُوحاً إِلی قَوْمِهِ را همانگونه که به من دستور دادی یک سال خواندم و چیزی ندیدم». برایم نوشت: «سال برایت کامل شده است؛ پس، از [خواندن] آن به خواندن إِنَّا أَنْزَلْناه (سوره‌ی قدر) منتقل شو».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص50

الکافی، ج5، ص316

3

(نوح/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَهَا وَ طَلَبَ حَاجَهًًْ سَهَّلَ اللَّهُ قَضَاءَهَا. وَ قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام): مَنْ أَدْمَنَ قِرَاءَتَهَا لَیْلًا أَوْ نَهَاراً لَمْ یَمُتْ حَتَّی یَرَی مَقْعَدَهُ فِی الْجَنَّهًِْ وَ إِذَا قُرِئَتْ فِی وَقْتِ طَلَبِ حَاجَهًٍْ قُضِیَتْ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند و حاجتی را طلب کند، خداوند تبارک‌وتعالی برآورده‌کردن آن حاجت را آسان می‌گرداند. امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: «هرکس خواندن این سوره را در شب و روز شیوه‌ی خود قرار دهد و به آن عادت کند، تا زمانی‌که جایگاه خویش را در بهشت نبیند، از دنیا نخواهد رفت. اگر این سوره به هنگام درخواست حاجت خوانده شود، به خواست خداوند، آن حاجت برآورده می‌شود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص50

البرهان

آیه إِنَّا أَرْسَلْنا نُوحاً إِلی قَوْمِهِ أَنْ أَنْذِرْ قَوْمَکَ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ [1]

ما نوح را به‌سوی قومش فرستادیم و گفتیم: «قوم خود را انذار کن پیش از آنکه عذاب دردناکی به سراغشان آید».

1

(نوح/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌الْفَضْلِ الْهَاشِمِیِّ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ جَعْفَرُ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) لَمَّا أَظْهَرَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی نُبُوَّهًَْ نُوحٍ (علیه السلام) وَ أَیْقَنَ الشِّیعَهًُْ بِالْفَرَجِ اشْتَدَّتِ الْبَلْوَی وَ عَظُمَتِ الْفِرْیَهًُْ إِلَی أَنْ آلَ الْأَمْرُ إِلَی شِدَّهًٍْ شَدِیدَهًٍْ نَالَتِ الشِّیعَهًَْ وَ الْوُثُوبِ عَلَی نُوحٍ بِالضَّرْبِ الْمُبَرِّحِ حَتَّی مَکَثَ (علیه السلام) فِی بَعْضِ الْأَوْقَاتِ مَغْشِیّاً عَلَیْهِ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ یَجْرِی الدَّمُ مِنْ أُذُنِهِ ثُمَّ أَفَاقَ وَ ذَلِکَ بَعْدَ ثَلَاثِمِائَهًِْ سَنَهًٍْ مِنْ مَبْعَثِهِ وَ هُوَ فِی خِلَالِ ذَلِکَ یَدْعُوهُمْ لَیْلًا وَ نَهَاراً فَیَهْرَبُونَ وَ یَدْعُوهُمْ سِرّاً فَلَا یُجِیبُونَ وَ یَدْعُوهُمْ عَلَانِیَهًًْ فَیُوَلُّونَ فَهَمَّ بَعْدَ ثَلَاثِمِائَهًِْ سَنَهًٍْ بِالدُّعَاءِ عَلَیْهِمْ وَ جَلَسَ بَعْدَ صَلَاهًِْ الْفَجْرِ لِلدُّعَاءِ فَهَبَطَ إِلَیْهِ وَفْدٌ مِنَ السَّمَاءِ السَّابِعَهًِْ وَ هُمْ ثَلَاثَهًُْ أَمْلَاکٍ فَسَلَّمُوا عَلَیْهِ ثُمَّ قَالُوا لَهُ یَا نَبِیَّ اللَّهِ لَنَا حَاجَهًٌْ قَالَ وَ مَا هِیَ قَالُوا تُؤَخِّرُ الدُّعَاءَ عَلَی قَوْمِکَ فَإِنَّهَا أَوَّلُ سَطْوَهًٍْ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی الْأَرْضِ قَالَ قَدْ أَخَّرْتُ الدُّعَاءَ عَلَیْهِمْ ثَلَاثَمِائَهًِْ سَنَهًٍْ أُخْرَی وَ عَادَ إِلَیْهِمْ فَصَنَعَ مَا کَانَ یَصْنَعُ وَ یَفْعَلُونَ مَا کَانُوا یَفْعَلُونَ حَتَّی إِذَا انْقَضَتْ ثَلَاثُمِائَهًِْ سَنَهًٍْ أُخْرَی وَ یَئِسَ مِنْ إِیمَانِهِمْ جَلَسَ فِی وَقْتِ ضُحَی النَّهَارِ لِلدُّعَاءِ فَهَبَطَ عَلَیْهِ وَفْدٌ مِنَ السَّمَاءِ السَّادِسَهًِْ وَ هُمْ ثَلَاثَهًُْ أَمْلَاکٍ فَسَلَّمُوا عَلَیْهِ وَ قَالُوا نَحْنُ وَفْدٌ مِنَ السَّمَاءِ السَّادِسَهًِْ خَرَجْنَا بُکْرَهًًْ وَ جِئْنَاکَ ضَحْوَهًًْ ثُمَّ سَأَلُوهُ مِثْلَ مَا سَأَلَهُ وَفْدُ السَّمَاءِ السَّابِعَهًِْ فَأَجَابَهُمْ إِلَی مِثْلِ مَا أَجَابَ أُولَئِکَ إِلَیْهِ وَ عَادَ (علیه السلام) إِلَی قَوْمِهِ یَدْعُوهُمْ فَلَا یَزِیدُهُمْ دُعَاؤُهُ إِلَّا فِرَاراً حَتَّی انْقَضَتْ ثَلَاثُمِائَهًِْ سَنَهًٍْ تَتِمَّهًُْ تِسْعِمِائَهًِْ سَنَهًٍْ فَصَارَتْ إِلَیْهِ الشِّیعَهًُْ وَ شَکَوْا مَا یَنَالُهُمْ مِنَ الْعَامَّهًِْ وَ الطَّوَاغِیتِ وَ سَأَلُوهُ الدُّعَاءَ بِالْفَرَجِ فَأَجَابَهُمْ إِلَی ذَلِکَ وَ صَلَّی وَ دَعَا فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَجَابَ دَعْوَتَکَ فَقُلْ لِلشِّیعَهًِْ یَأْکُلُوا التَّمْرَ وَ یَغْرِسُوا النَّوَی وَ یُرَاعُوهُ حَتَّی یُثْمِرَ فَإِذَا أَثْمَرَ فَرَّجْتُ عَنْهُمْ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ وَ عَرَّفَهُمْ ذَلِکَ فَاسْتَبْشَرُوا بِهِ فَأَکَلُوا التَّمْرَ وَ غَرَسُوا النَّوَی وَ رَاعُوهُ حَتَّی أَثْمَرَ ثُمَّ صَارُوا إِلَی نُوحٍ (علیه السلام) بِالتَّمْرِ وَ سَأَلُوهُ أَنْ یُنْجِزَ لَهُمُ الْوَعْدَ فَسَأَلَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فِی ذَلِکَ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ قُلْ لَهُمْ کُلُوا هَذَا التَّمْرَ وَ اغْرِسُوا النَّوَی فَإِذَا أَثْمَرَ فَرَّجْتُ عَنْکُمْ فَلَمَّا ظَنُّوا أَنَّ الْخُلْفَ قَدْ وَقَعَ عَلَیْهِمْ ارْتَدَّ مِنْهُمُ الثُّلُثُ وَ ثَبَتَ الثُّلُثَانِ فَأَکَلُوا التَّمْرَ وَ غَرَسُوا النَّوَی حَتَّی إِذَا أَثْمَرَ أَتَوْا بِهِ نُوحاً (علیه السلام) فَأَخْبَرُوهُ وَ سَأَلُوهُ أَنْ یُنْجِزَ لَهُمُ الْوَعْدَ فَسَأَلَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فِی ذَلِکَ فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ قُلْ لَهُمْ کُلُوا هَذَا التَّمْرَ وَ اغْرِسُوا النَّوَی فَارْتَدَّ الثُّلُثُ الْآخَرُ وَ بَقِیَ الثُّلُثُ فَأَکَلُوا التَّمْرَ وَ غَرَسُوا النَّوَی فَلَمَّا أَثْمَرَ أَتَوْا بِهِ نُوحاً (علیه السلام) ثُمَّ قَالُوا لَهُ لَمْ یَبْقَ مِنَّا إِلَّا الْقَلِیلُ وَ نَحْنُ نَتَخَوَّفُ عَلَی أَنْفُسِنَا بِتَأَخُّرِ الْفَرَجِ أَنْ نَهْلِکَ فَصَلَّی نُوحٌ (علیه السلام) ثُمَّ قَالَ یَا رَبِّ لَمْ یَبْقَ مِنْ أَصْحَابِی إِلَّا هَذِهِ الْعِصَابَهًُْ وَ إِنِّی أَخَافُ عَلَیْهِمُ الْهَلَاکَ إِنْ تَأَخَّرَ عَنْهُمُ الْفَرَجُ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَیْهِ قَدْ أَجَبْتُ دُعَاءَکَ فَاصْنَعِ الْفُلْکَ وَ کَانَ بَیْنَ إِجَابَهًِْ الدُّعَاءِ وَ بَیْنَ الطُّوفَانِ خَمْسُونَ سَنَهًْ.

امام صادق (علیه السلام) - عبدالله‌بن‌فضل هاشمی گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «زمانی که خدای تبارک‌وتعالی نبوّت حضرت نوح (علیه السلام) را آشکار کرد و به پیروان وی یقین به پیروزی داد، آزمون [الهی] شدّت یافت و غوغا و جنجال بالا گرفت تا اینکه کار به سختی بیشتری برای پیروان [نوح] رسید. و گاهی نوح را چنان کتک می¬زدند که سه روز بی¬هوش بر زمین می¬افتاد و خون از گوشش جاری می¬شد. سپس بعد از سه روز به هوش می¬آمد. این اتّفاقات مربوط به سیصد سال پس از نبوّت نوح است و در طول این مدت نوح. مخفیانه آنان را دعوت می‌کرد و آنان اجابتش نمی‌کردند، آشکارا آنان را دعوت می‌کرد، روی برمی‌گرداندند. پس، بعد از سیصد سال تصمیم گرفت آنان را نفرین کند. پس از نماز صبح نشست تا آنان را نفرین کند. از آسمان هفتم گروهی شامل سه فرشته به سوی او پایین آمده، بر او سلام کرده و گفتند: «ای پیامبر خدا، درخواستی داریم». فرمود: «چه درخواستی»؟ گفتند: «نفرین بر قومت را به تأخیر بینداز، چراکه این، اوّلین خشم خداوند در زمین است». فرمود: «نفرین بر آنان را سیصد سال دیگر به تأخیر انداختم». و به‌سوی آنان بازگشت و به فعالیّت گذشته‌ی خود پرداخت و آنان نیز کار گذشته‌ی خود را ادامه دادند. وقتی سیصد سال دیگر گذشت و از ایمان آوردن آنان ناامید شد. در وقت چاشت نشست تا آنان را نفرین کند. پس گروهی از آسمان ششم بر او فرود آمده، بر او سلام کردند و گفتند: «صبح زود بیرون آمده و در وقت چاشت نزد تو آمده‌ایم»، سپس همان خواسته‌ی گروه آسمان هفتم را از او درخواست کردند و او همانند پاسخی که به آنان داد، به اینان نیز داد و آن حضرت برای دعوت‌کردن قوم خویش به‌سوی آنان رفت، امّا دعوت او جز بر فرار آنان نیفزود، تا اینکه سیصد سال باقی¬مانده از نهصد سال نیز گذشت. پس شیعیان نزد او آمدند و از آنچه از سوی عامه و طاغوتیان به آنان می‌رسید شکایت کردند و درخواست دعا برای رفع گرفتاری کردند. پس درخواست آنان را اجابت کرده نماز خواند و دعا کرد. جبرئیل (علیه السلام) بر او نازل شد و گفت: «همانا خداوند تبارک‌وتعالی دعایت را اجابت کرده است. به پیروانت بگو: «خرما خورده و هسته‌اش را بکارند و از آن مراقبت کنند تا ثمر دهد. هرگاه ثمر داد، اندوه آنان را می‌زدایم» ». خدا را حمد و ستایش کرده و آنان را از این کار آگاه کرد. آن‌ها به یکدیگر بشارت دادند، نوح نیز آنچه را خداوند به او وحی کرده بود، به آنان خبر داد. چنین کردند و از آن مراقبت کردند تا ثمر داد. سپس میوه را نزد نوح (علیه السلام) برده و از او خواستند وعده را برایشان محقّق سازد. پس نوح در این‌باره از خداوند پرسید. خداوند به او وحی کرد: «به آنان بگو: «این خرما را بخورید و هسته را بکارید پس هرگاه ثمر داد، اندوهتان را می‌زدایم». وقتی گمان کردند که خلف وعده شده است، یک سوّم آنان [از دینشان] منحرف شدند و دو سوّم باقی ماندند. پس خرما را خورده و هسته‌اش را کاشتند و زمانی که ثمر داد، میوه‌اش را نزد نوح (علیه السلام) آورده و درخواست عملی شدن وعده را کردند. نوح (علیه السلام) از خداوند این مطلب را درخواست کرد، به او وحی فرستاد که: «به آنان بگو این خرما را بخورید و هسته را بکارید». پس یک‌سوّم دیگر منحرف شدند و یک‌سوّم باقی ماندند. پس خرما را خورده و هسته را گاشتنند، وقتی ثمر داد، میوه را نزد نوح (علیه السلام) آورده و به او گفتند: «از ما جز تعداد اندکی باقی نمانده است و ما بر خویش بیمناکیم که اگر فرج به تأخیر افتد، هلاک شویم، پس نوح (علیه السلام) نماز خواند، سپس فرمود: «پروردگارا، از یارانم جز این گروه کسی باقی نمانده است و اگر فرج آنان را به تأخیر اندازی، از هلاکت آنان می‌ترسم». پس خدای عزّوجلّ به او وحی کرد: «دعوتت را اجابت کردم، پس کشتی را بساز»! میان اجابت دعا و طوفان پنجاه سال فاصله بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص52

کمال الدین، ج1، ص133/ نورالثقلین

آیه قالَ یا قَوْمِ إِنِّی لَکُمْ نَذیرٌ مُبینٌ [2]

گفت: «ای قوم من! به یقین من برای شما انذارکننده‌ی آشکاری هستم.

آیه أَنِ اعْبُدُوا اللهَ وَ اتَّقُوهُ وَ أَطیعُونِ [3]

که خدا را پرستش کنید و از مخالفت او بپرهیزید و مرا اطاعت نمایید.

1

(نوح/ 3)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌سَالِمٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَال انَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ بَعَثَ نُوحاً إِلَی قَوْمِهِ أَنِ اعْبُدُوا اللهَ وَ اتَّقُوهُ وَ أَطِیعُونِ ثُمَّ دَعَاهُمْ إِلَی اللَّهِ وَحْدَهُ وَ أَنْ یَعْبُدُوهُ وَ لَا یُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً ثُمَّ بَعَثَ الْأَنْبِیَاءَ (علیهم السلام) عَلَی ذَلِکَ إِلَی أَنْ بَلَغُوا مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) فَدَعَاهُمْ إِلَی أَنْ یَعْبُدُوا اللَّهَ وَ لَا یُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً.

امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌سالم گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: «خداوند متعال نوح (علیه السلام) را برای نبوّت برانگیخت و به او فرمود: «به مردم بگو: أَنِ اعْبُدُوا اللهَ وَ اتَّقُوهُ وَ أَطِیعُونِ». بعد از آن نوح آن‌ها را به‌سوی خداوند دعوت می‌کرد تا او را پرستش کنند و شریکی برای او قائل نگردند. بعد از آن پیامبران (علیهم السلام) را مبعوث فرمود تا همین سخنان را به مردم ابلاغ کنند، تا آنگاه که نوبت به محمّد (صلی الله علیه و آله) رسید او هم مردم را دعوت کرد تا خداوند را پرستش کنند و برای او شریک و همتایی قائل نشوند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص54

الکافی، ج2، ص28/ بحارالأنوار، ج66، ص85

آیه یَغْفِرْ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ وَ یُؤَخِّرْکُمْ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی إِنَّ أَجَلَ اللهِ إِذا جاءَ لا یُؤَخَّرُ لَوْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ [4]

تا خدا گناهانتان را بیامرزد و تا زمان معیّنی شما را عمر دهد؛ زیرا هنگامی‌که اجل الهی فرا رسد، تأخیری نخواهد داشت اگر می‌دانستید.

آیه قالَ رَبِّ إِنِّی دَعَوْتُ قَوْمی لَیْلاً وَ نَهاراً [5]

[نوح] گفت: «پروردگارا! من قوم خود را شب و روز [به‌‌سوي تو] دعوت کردم.

آیه فَلَمْ یَزِدْهُمْ دُعائی إِلاَّ فِراراً [6]

امّا دعوت من چیزی جز فرار [از حق] بر آنان نیفزود.

آیه وَ إِنِّی کُلَّما دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا أَصابِعَهُمْ فی آذانِهِمْ وَ اسْتَغْشَوْا ثِیابَهُمْ وَ أَصَرُّوا وَ اسْتَکْبَرُوا اسْتِکْباراً [7]

و من هر زمان آن‌ها را دعوت کردم [كه ايمان بياورند] تا تو آن‌ها را بیامرزی، انگشتان خویش را در گوش‌هایشان قرارداده و لباس‌هایشان را بر خود پیچیدند، و در مخالفت اصرار ورزیدند و به شدّت استکبار کردند.

1

(نوح/ 7)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ اسْتَغْشَوْا ثِیابَهُمْ قَالَ اسْتَتَرُوا بِهَا وَ أَصَرُّوا وَ اسْتَکْبَرُوا اسْتِکْباراً أَیْ عَزَمُوا عَلَی أَنْ لَا یَسْمَعُوا شَیْئاً ثُمَّ إِنِّی أَعْلَنْتُ لَهُمْ وَ أَسْرَرْتُ لَهُمْ إِسْراراً قَالَ دَعَوْتُهُمْ سِرّاً وَ عَلَانِیَهًًْ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَاسْتَغْشَوْا ثِیَابَهُمْ، یعنی به‌وسیله‌ی آن خود را می‌پوشاندند. وَأَصَرُّوا وَ اسْتَکْبَرُوا اسْتِکْبَارًا؛ منظور این است که تصمیم گرفتند چیزی نشنوند. ثُمَّ إِنِّی أَعْلَنتُ لَهُمْ وَأَسْرَرْتُ لَهُمْ إِسْرَارًا؛ یعنی آنان را به‌طور پنهانی و آشکارا دعوت کردم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص54

بحارالأنوار، ج11، ص314/ القمی، ج2، ص387؛ «ثم انی… علانیهًْ» / البرهان

آیه ثُمَّ إِنِّی دَعَوْتُهُمْ جِهاراً [8]

سپس من آن‌ها را با صدای بلند [به اطاعت فرمان تو] دعوت کردم.

1

(نوح/ 8)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ثُمَّ إِنِّی دَعَوْتُهُمْ جِهاراً أی بِأَعْلَی صَوْتِی.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ثُمَّ إِنِّی دَعَوْتُهُمْ جِهاراً؛ یعنی با صدای بلند [آن‌ها را دعوت کردم].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص54

بحرالعرفان، ج16، ص169

آیه ثُمَّ إِنِّی أَعْلَنْتُ لَهُمْ وَ أَسْرَرْتُ لَهُمْ إِسْراراً [9]

سپس آشکارا و نهان [حقيقت توحيد و ايمان را] برای آنان بیان داشتم.

1

(نوح/ 9)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ إِنِّی أَعْلَنْتُ لَهُمْ وَ أَسْرَرْتُ لَهُمْ إِسْراراً قَالَ دَعَوْتُهُمْ سِراً وَ عَلَانِیَهًْ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ إِنِّی أَعْلَنتُ لَهُمْ وَأَسْرَرْتُ لَهُمْ إِسْرَارًا؛ یعنی آنان را به‌طور پنهانی و آشکارا دعوت کردم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص54

القمی، ج2، ص387

آیه فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّاراً [10]

و گفتم: «از پروردگار خویش آمرزش بطلبید که او بسیار آمرزنده است».

آیه یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً [11]

تا باران‌های پربرکت آسمان را پی‌درپی بر شما فرو فرستد.

آیه وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهاراً [12]

و شما را با اموال و فرزندان فراوان کمک کند و باغ‌های سرسبز و نهرهای جاری در اختیارتان قرار دهد.

1

(نوح/ 12)

الصّادق (علیه السلام) - قَالَ مَالِکُ‌بْنُ‌أَنَسٍ قَالَ جَعْفَرٌ (علیه السلام) یَوْماً لِسُفْیَانَ‌الثَّوْرِی یَا سُفْیَانُ إِذَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْکَ بِنِعْمَهًٍْ فَأَحْبَبْتَ بَقَاءَهَا فَأَکْثِرْ مِنَ الْحَمْدِ وَ الشُّکْرِ عَلَی اللَّهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ الْعَزِیزِ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَ إِذَا اسْتَبْطَأْتَ الرِّزْقَ فَأَکْثِرْ مِنَ الِاسْتِغْفَارِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ قَالَ فِی کِتَابِهِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّاراً یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ یَعْنِی فِی الدُّنْیَا وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ یَعْنِی فِی الْآخِرَهًِْ یَا سُفْیَانُ إِذَا حَزَنَکَ أَمْرٌ مِنْ سُلْطَانٍ أَوْ غَیْرِهِ فَأَکْثِرْ مِنْ قَوْلِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ فَإِنَّهَا مِفْتَاحُ الْفَرَجِ وَ کَنْزٌ مِنْ کُنُوزِ الْجَنَّهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) - مالک‌بن‌انس گوید: امام صادق (علیه السلام) روزی به سفیان ثوری فرمود: «ای سفیان! هرگاه خدا به تو نعمتی ارزانی داشت. و مایل بودی آن نعمت پایدار بماند زیاد حمد و سپاس خدا را بکن. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: اگر شکرگزاری کنید، [نعمت خود را] بر شما خواهم افزود. (ابراهیم/7) و هرگاه دچار تنگدستی شدی، زیاد استغفار کن! زیرا خداوند می‌فرماید: اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّاراً، یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً، وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ؛ یعنی در دنیا. وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ؛ یعنی در آخرت. ای سفیان! هرگاه مطلبی تو را غمگین کرد چه مربوط به سلطان باشد یا دیگری بسیار لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ بگو! که این ذکر کلید فرج و گنجی از گنجینه‌های بهشت است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص56

بحارالأنوار، ج75، ص200/ بحارالأنوار، ج75، ص226؛ «العزیز» و «فی کتابه» محذوف

2

(نوح/ 12)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ یَبْتَلِی عِبَادَهُ عِنْدَ الْأَعْمَالِ السَّیِّئَهًِْ بِنَقْصِ الثَّمَرَاتِ وَ حَبْسِ الْبَرَکَاتِ وَ إِغْلَاقِ خَزَائِنِ الْخَیْرَاتِ لِیَتُوبَ تَائِبٌ وَ یُقْلِعَ مُقْلِعٌ وَ یَتَذَکَّرَ مُتَذَکِّرٌ وَ یَزْدَجِرَ مُزْدَجِرٌ وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ الِاسْتِغْفَارَ سَبَباً لِدُرُورِ الرِّزْقِ وَ رَحْمَهًِْ الْخَلْقِ فَقَالَ سُبْحَانَهُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّاراً* یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً* وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهاراً فَرَحِمَ اللَّهُ امْرَأً اسْتَقْبَلَ تَوْبَتَهُ وَ اسْتَقَالَ خَطِیئَتَهُ وَ بَادَرَ مَنِیَّتَه.

امام علی (علیه السلام) - خداوند بندگانش را به وقت اعمال بدشان به کمبود میوه‌ها، و بازداشتن برکات، و بستن درِ خیرات آزمایش می‌کند، تا توبه‌کننده توبه کند، و گناهکار دل از گناه قطع نماید، و پندگیرنده پند گیرد، و خودداری‌کننده از گناه خودداری کند. و خداوند سبحان توبه را سبب فراوانی روزی و رحمت بر خلق قرار داد و فرمود: اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّارا؛ یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً، وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ (نوح/12-10) پس رحمت خدا بر کسی که به توبه روی آورد، و از گناهانش پوزش خواهد، و پیش از فرا رسیدن مرگ به اعمال شایسته بپردازد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص56

نهج البلاغهًْ، ص199

3

(نوح/ 12)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ نِعْمَهًًْ فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ وَ مَنِ اسْتَبْطَأَ الرِّزْقَ فَلْیَسْتَغْفِرِ اللَّهَ وَ مَنْ حَزَنَهُ أَمْرٌ فَلْیَقُلْ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس که خدا به او نعمتی داده باشد، باید سپاسگزاری کند، و هرکس روزی او کم شود، باید استغفار کند. و هرکس از حادثه‌ای اندوهگین شود، باید بگوید: لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص56

کشف الغمه، ج2، ص157/ نورالثقلین

4

(نوح/ 12)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - اکثَرُ الِاسْتِغْفَارِ تَجْلِبُ الرِّزْقَ.

امام علی (علیه السلام) - استغفار زیاد باعث جلب رزق و روزی می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص56

نورالثقلین

5

(نوح/ 12)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ الِاسْتِغْفَارُ یَزِیدُ فِی الرِّزْق.

امام علی (علیه السلام) - استغفار موجب زیادی روزی می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص56

الخصال، ج2، ص505/ نورالثقلین

6

(نوح/ 12)

السجّاد (علیه السلام) - قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ قُلْ فِی طَلَبِ الْوَلَدِ رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْداً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْوارِثِینَ وَ اجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ وَلِیًّا یَرِثُنِی فِی حَیَاتِی وَ یَسْتَغْفِرُ لِی بَعْدَ مَوْتِی وَ اجْعَلْهُ لِی خَلْقاً سَوِیّاً وَ لَا تَجْعَلْ لِلشَّیْطَانِ فِیهِ نَصِیباً اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَغْفِرُکَ وَ أَتُوبُ إِلَیْکَ إِنَّکَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ

سَبْعِینَ مَرَّهًًْ فَإِنَّهُ مَنْ أَکْثَرَ مِنْ هَذَا الْقَوْلِ رَزَقَهُ اللَّهُ تَعَالَی مَا تَمَنَّی مِنْ مَالٍ وَ وَلَدٍ وَ مِنْ خَیْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ فَإِنَّهُ یَقُولُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّاراً یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهارا.

امام سجاد (علیه السلام) - امام سجّاد (علیه السلام) به یکی از یاران خود فرمود: «برای درخواست فرزند از خداوند این دعا را بخوان! [و با این کلمات از خدا فرزند بخواه]: «رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْداً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْوارِثِینَ وَ اجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ وَلِیًّا یَرِثُنِی فِی حَیَاتِی وَ یَسْتَغْفِرُ لِی بَعْدَ مَوْتِی وَ اجْعَلْهُ لِی خَلْقاً سَوِیّاً وَ لَا تَجْعَلْ لِلشَّیْطَانِ فِیهِ نَصِیباً اللهُمَّ إِنِّی أَسْتَغْفِرُکَ وَ أَتُوبُ إِلَیْکَ إِنَّکَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ». هفتاد بار این دعا را تکرار کن زیرا هرکس آن را بسیار بخواند هرچه از مال و فرزند و خیر دنیا و آخرت از خداوند طلب کند خدای تعالی وی را نصیب می‌گرداند، چون خود در قرآن می‌فرماید: اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّارا؛ یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً، وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ. (نوح/12-10).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص56

من لایحضره الفقیه، ج3، ص474/ نورالثقلین/ البرهان؛ «بتفاوت»

7

(نوح/ 12)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - قَالَ (علیه السلام) لِقَائِلٍ بِحَضْرَتِهِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ أَ تَدْرِی مَا الِاسْتِغْفَارُ إِنَّ الِاسْتِغْفَارَ دَرَجَهًُْ الْعِلِّیِّینَ وَ هُوَ اسْمٌ وَاقِعٌ عَلَی سِتَّهًِْ مَعَانٍ أَوَّلُهَا النَّدَمُ عَلَی مَا مَضَی وَ الثَّانِی الْعَزْمُ عَلَی تَرْکِ الْعَوْدِ إِلَیْهِ أَبَداً وَ الثَّالِثُ أَنْ تُؤَدِّیَ إِلَی الْمَخْلُوقِینَ حُقُوقَهُمْ حَتَّی تَلْقَی اللَّهَ أَمْلَسَ لَیْسَ عَلَیْکَ تَبِعَهًٌْ وَ الرَّابِعُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَی کُلِّ فَرِیضَهًٍْ عَلَیْکَ ضَیَّعْتَهَا فَتُؤَدِّیَ حَقَّهَا وَ الْخَامِسُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَی اللَّحْمِ الَّذِی نَبَتَ عَلَی السُّحْتِ فَتُذِیبَهُ بِالْأَحْزَانِ حَتَّی یَلْصَقَ الْجِلْدُ بِالْعَظْمِ وَ یَنْشَأَ بَیْنَهُمَا لَحْمٌ جَدِیدٌ وَ السَّادِسُ أَنْ تُذِیقَ الْجِسْمَ أَلَمَ الطَّاعَهًِْ کَمَا أَذَقْتَهُ حَلَاوَهًَْ الْمَعْصِیَهًِْ فَعِنْدَ ذَلِکَ تَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّه.

امام علی (علیه السلام) - کسی در محضرش گفت: «استغفر اللّه» فرمود: «مادر به عزایت بنشیند، می‌دانی استغفار چیست؟ استغفار مقام مردم بلندمرتبه است، و آن نامی است که آن را شش معناست: اوّل؛ پشیمانی از گناه انجام گرفته، دوّم؛ تصمیم بر ترک گناه در آینده، سوّم؛ پرداخت حقوق مردم تا خدا را ملاقات کنی و حقّی از مردم بر عهده‌ات نباشد. چهارم؛ اراده بر ادای هر حقّ واجبی که آن را ضایع کرده‌ای و آن را بپردازی. پنجم؛ همّت بر آب کردن گوشتی که از حرام بر وجودت روییده با اندوه بر گذشته تا جایی که پوست را به استخوان بچسبانی و بین آن‌ها گوشت جدید روید. ششم؛ چشاندن رنج عبادت بر بدن چنانکه شیرینی گناه را بر آن چشاندی. آنگاه می‌گویی: «استغفر اللّه».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص58

نورالثقلین

آیه ما لَکُمْ لا تَرْجُونَ للهِ وَقاراً [13]

چرا شما برای خدا عظمت قائل نیستید؟!

1

(نوح/ 13)

الباقر (علیه السلام) - فِی قَوْلِهِ لا تَرْجُونَ للهِ وَقاراً قَالَ لَا تَخَافُونَ اللَّهَ عَظَمَهًًْ.

امام باقر (علیه السلام) - لَا تَرْجُونَ لِلهِ وَقَارًا؛ منظور این است که: از عظمت خداوند نمی‌ترسید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص58

بحارالأنوار، ج11، ص315/ القمی، ج2، ص387/ نورالثقلین/ البرهان

2

(نوح/ 13)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مَعْنَاهُ أَنَّکُمْ لَا تَخَافُونَ مِنْهُ تَعَالَی لَوْ لَا تَرْجُونَ مِنْهُ ثَوَاباً.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - معنای آیه این است: شما اگر امید به ثواب خدای تعالی نداشته باشید، از او نمی‌ترسید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص58

بحرالعرفان، ج16، ص169

آیه وَ قَدْ خَلَقَکُمْ أَطْواراً [14]

درحالی‌که شما را در مراحل مختلف آفرید [تا از نطفه به‌صورت انسان كامل رسيديد].

1

(نوح/ 14)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فِی قَوْلِهِ وَ قَدْ خَلَقَکُمْ أَطْواراً قَالَ عَلَی اخْتِلَافِ الْأَهْوَاءِ وَ الْإِرَادَاتِ وَ الْمَشِیَّات.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ قَدْ خَلَقَکُمْ أَطْوَارًا؛ یعنی براساس اختلاف تمایلات و خواسته‌ها و اراده¬ها [شما را آفرید].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص58

بحارالأنوار، ج11، ص315/ القمی، ج2، ص387/ البرهان

آیه أَ لَمْ تَرَوْا کَیْفَ خَلَقَ اللهُ سَبْعَ سَماواتٍ طِباقاً [15]

آیا نمی‌دانید چگونه خداوند هفت آسمان را برفراز یکدیگر آفریده است.

1

(نوح/ 15)

الباقر (علیه السلام) - فِی رِوَایَهًِْ أَبِی‌الْجَارُودِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ سَبْعَ سَماواتٍ طِباقاً یَقُولُ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضِ قَوْلُهُ وَ لا تَذَرُنَّ وَدًّا الْآیَهًِْ قَالَ کَانَتْ وَدٌّ صَنَماً لِکَلْبٍ وَ کَانَتْ سُوَاعٌ لِهُذَیْلٍ وَ یَغُوثُ لِمُرَادٍ وَ یَعُوقُ لِهَمْدَانَ وَ نَسْرٌ لِحُصَیْنٍ.

امام باقر (علیه السلام) - در روایت ابوالجارود آمده است که امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا فرمود: «[هفت آسمان تو در تو]، روی همدیگر قرار دارند. و در این آیه: لَا تَذَرُنَّ آلِهَتَکُمْ وَ لَا تَذَرُنَّ وَدًّا وَ لَا سُوَاعًا وَ لَا یَغُوثَ وَ یَعُوقَ وَ نَسْرًا. (نوح/23) ودّ، بت قبیله‌ی کلب بود. سُواع بت قبیله‌ی هُذَیل بود و یغوث، بت قبیله‌ی مراد بود و یعوق، بت قبیله‌ی هَمْدان، و نَسْر بت قبیله‌ی حصین بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص58

بحارالأنوار، ج11، ص315/ القمی، ج2، ص387؛ «قوله و لاتذرون… لحصین» / البرهان؛ «قوله و لاتذرون… لحصین» / نورالثقلین؛ «قوله و لاتذرون… لحصین»

2

(نوح/ 15)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ کَانَ مِنِ اقْتِدَارِ جَبَرُوتِهِ وَ بَدِیعِ لَطَائِفِ صَنْعَتِهِ أَنْ جَعَلَ مِنْ مَاءِ الْبَحْرِ الزَّاخِرِ الْمُتَرَاکِمِ الْمُتَقَاصِفِ یَبَساً جَامِداً ثُمَّ فَطَرَ مِنْهُ أَطْبَاقاً فَفَتَقَهَا سَبْعَ سَمَاوَاتٍ بَعْدَ ارْتِتَاقِهَا فَاسْتَمْسَکَتْ بِأَمْرِهِ وَ قَامَتْ عَلَی حَدِّهِ.

امام علی (علیه السلام) - از قدرت و جبروت و لطائف شگفت اوست که از آب دریای جوشان متراکم چیزی خشک و جامد آفرید، و از آن چند طبقه برآورد و آن را به هفت آسمان برگشود، پس از آنکه در هم پیوسته و بسته بودند، و به فرمان او در جای خود نگه داشته شدند و تا حدّ و اندازه‌ای که از او خواسته بودند برپا ماندند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص60

نهج البلاغه، ص328/ نورالثقلین

آیه وَ جَعَلَ الْقَمَرَ فیهِنَّ نُوراً وَ جَعَلَ الشَّمْسَ سِراجاً [16]

و ماه را در میان آن‌ها مایه‌ی روشنایی، و خورشید را چراغ فروزانی قرار داده است؟!

1

(نوح/ 16)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فِی قَوْلِهِ وَ جَعَلَ الْقَمَرَ فِیهِنَّ نُوراً قَالَ وَجْهُهُ یُضِیءُ السَّمَاوَاتِ وَ ظَهْرُهُ یُضِیءُ الْأَرْضَ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - در سخن خداوند متعال: وَ جَعَلَ الْقَمَرَ فِیهِنَّ نُورا؛ ماه، رویش آسمان‌ها را روشن می‌کند و پشتش زمین را».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص60

بحارالأنوار، ج55، ص211

2

(نوح/ 16)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فِی قَوْلِهِ وَ جَعَلَ الْقَمَرَ فِیهِنَّ نُوراً قَالَ خَلَقَ فِیهِنَّ حِینَ خَلَقَهُنَّ ضِیَاءً لِأَهْلِ الْأَرْضِ وَ لَیْسَ فِی السَّمَاءِ مِنْ ضَوْئِهِ شَیْءٌ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - از ابن‌عباس (رحمة الله علیه) است که درباره‌ی کلام خدای متعال: وَ جَعَلَ الْقَمَرَ فِیهِنَّ نُوراً گفته: زمانی که آسمان‌ها را برای نور دهی به اهل زمین آفرید، ماه را در میانشان خلق کرد و چیزی از نور ماه در آسمان نیست [یعنی نور آن متعلق به اهل زمین است].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص60

بحارالأنوار، ج55، ص212

3

(نوح/ 16)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَثَلِی فِیکُمْ مَثَلُ الشَّمْسِ وَ مَثَلُ عَلِیٍّ (علیه السلام) مَثَلُ الْقَمَرِ فَإِذَا غَابَتِ الشَّمْسُ فَاهْتَدَوْا بِالْقَمَرِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - مثل من میان شما همچون خورشید است و مثل علی (علیه السلام) مانند ماه؛ وقتی خورشید غروب کرد به‌وسیله‌ی ماه راهنمایی پیدا کنید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص60

تأویل الآیات الظاهره، ص778

آیه وَ اللهُ أَنْبَتَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ نَباتاً [17]

و خداوند شما را همچون گیاهی از زمین رویانید.

1

(نوح/ 17)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فِی قَوْلِهِ وَ اللهُ أَنْبَتَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ نَباتاً أَیْ عَلَی الْأَرْضِ نَبَاتا.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ اللهُ أَنبَتَکُم مِّنَ الْأَرْضِ، فرمود: «بر سطح زمین است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص60

بحارالأنوار، ج11، ص315/ القمی، ج2، ص387

آیه ثُمَّ یُعیدُکُمْ فیها وَ یُخْرِجُکُمْ إِخْراجاً [18]

سپس شما را به زمین باز می‌گرداند، و بار دیگر شما را خارج می‌سازد.

آیه وَ اللهُ جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ بِساطاً [19]

و خداوند زمین را برای شما فرش گسترده‌ای قرار داد.

آیه لِتَسْلُکُوا مِنْها سُبُلاً فِجاجاً [20]

تا از راه‌های وسیع و درّه‌های آن بگذرید [و به هر‌جا مي‌خواهيد برويد]. »

1

(نوح/ 20)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - سُبُلاً فِجَاجاً أَیْ طُرُقاً وَاسِعَهًًْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - سُبُلاً فِجاجاً یعنی راهای بسیار وسیع.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص60

بحرالعرفان، ج16، ص173

آیه قالَ نُوحٌ رَبِّ إِنَّهُمْ عَصَوْنی وَ اتَّبَعُوا مَنْ لَمْ یَزِدْهُ مالُهُ وَ وَلَدُهُ إِلاَّ خَساراً [21]

نوح [بعد از نوميدي از هدايت آنان] گفت: «پروردگارا! آن‌ها نافرمانی من کردند و از کسانی پیروی نمودند که اموال و فرزندانشان چیزی جز زیانکاری بر آن‌ها نیفزوده است.

1

(نوح/ 21)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فِی قَوْلِهِ وَ اتَّبَعُوا مَنْ لَمْ یَزِدْهُ قَالَ تَبِعُوا الْأَغْنِیَاء.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ اتَّبَعُوا مَن لَّمْ یَزِدْهُ، یعنی اینکه از ثروتمندان و اغنیا پیروی کردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص62

بحارالأنوار، ج11، ص315/ القمی، ج2، ص387/ نورالثقلین

آیه وَ مَکَرُوا مَکْراً کُبَّاراً [22]

و [اين رهبران گمراه] مکر عظیمی به کار بردند.

1

(نوح/ 22)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فِی قَوْلِهِ کُبَّاراً أَیْ کَبِیراً.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - کُبَّارًا؛ به معنای بزرگ است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص62

بحارالأنوار، ج11، ص315/ القمی، ج2، ص387

2

(نوح/ 22)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - معناه قَالُوا قَوْلًا عَظِیما.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - معنای آیه این است: سخن بزرگی گفتند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص62

بحرالعرفان، ج16، ص173

آیه وَ قالُوا لا تَذَرُنَّ آلِهَتَکُمْ وَ لا تَذَرُنَّ وَدًّا وَ لا سُواعاً وَ لا یَغُوثَ وَ یَعُوقَ وَ نَسْراً [23]

و گفتند: دست از معبودان خود برندارید [بخصوص] بت‌های «ودّ»، «سُواع»، «یَغُوث»، «یعوق» و «نسر» را رها نکنید.

1

(نوح/ 23)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ قالُوا لا تَذَرُنَّ آلِهَتَکُمْ وَ لا تَذَرُنَّ وَدًّا قَالَ کَانَ قَوْمٌ مُؤْمِنُونَ قَبْلَ نُوحٍ (علیه السلام) عَلَی نَبِیِّنَا وَ آلِهِ وَ فَمَاتُوا فَحَزِنَ عَلَیْهِمُ النَّاسُ فَجَاءَ إِبْلِیسُ فَاتَّخَذَ لَهُمْ صُوَرَهُمْ لِیَأْنَسُوا بِهَا فَأَنِسُوا بِهَا فَلَمَّا جَاءَهُمُ الشِّتَاءُ أَدْخَلُوهُمُ الْبُیُوتَ فَمَضَی ذَلِکَ الْقَرْنُ وَ جَاءَ الْقَرْنُ الْآخَرُ فَجَاءَهُمْ إِبْلِیسُ فَقَالَ لَهُمْ إِنَّ هَؤُلَاءِ آلِهَهًٌْ کَانُوا آبَاؤُکُمْ یَعْبُدُونَهَا فَعَبَدُوهُمْ وَ ضَلَّ مِنْهُمْ بَشَرٌ کَثِیرٌ فَدَعَا عَلَیْهِمْ نُوحٌ فَأَهْلَکَهُمُ اللَّهُ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ قالُوا لا تَذَرُنَّ آلِهَتَکُمْ وَ لا تَذَرُنَّ وَدًّا؛ قوم مؤمنی قبل از حضرت نوح (علیه السلام) زندگی می‌کردند و پس از مدّتی مردند. مردم برای آن‌ها خیلی ناراحت شدند. ابلیس مجسمه‌ها و صورت‌هایی از آن قوم درست کرد تا اینکه مردم به آن مجسّمه‌ها خو گرفتند و هنگامی که زمستان فرا رسید، آن مجسمه‌ها را وارد منزل خویش کردند. آن قرن سپری شد و قرن دیگر فرا رسید. ابلیس نزد آنان آمد و به آنان گفت: «پدران شما این مجسّمه‌ها را پرستش می‌کردند». پس آن مجسّمه‌ها را پرستیدند و بسیاری از آنان گمراه شدند. لذا نوح (علیه السلام) علیه آنان دعا کرد تا اینکه خداوند آنان را نابود کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص62

بحارالأنوار، ج9، ص243/ بحارالأنوار، ج9، ص243/ القمی، ج2، ص387؛ «قوله لاتذرون… نسر لحصین» محذوف/ البرهان؛ «قالو لاتذرن… ودا» و «قوله و لاتذرن… نسر لحصین» محذوف/ بحارالأنوار، ج3، ص248؛ «بتفاوت» / بحارالأنوار، ج11، ص315؛ «آلهتکم» محذوف و «ولاسواعا» زیادهًْ/ القمی، ج2، ص387؛ «بتفاوت» / نورالثقلین؛ «بتفاوت»

2

(نوح/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ حَرِیزٍ عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ قالُوا لا تَذَرُنَّ آلِهَتَکُمْ وَ لا تَذَرُنَّ وَدًّا وَ لا سُواعاً وَ لا یَغُوثَ وَ یَعُوقَ وَ نَسْراً قَالَ کَانُوا یَعْبُدُونَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فَمَاتُوا فَضَجَّ قَوْمُهُمْ وَ شَقَّ ذَلِکَ عَلَیْهِمْ فَجَاءَهُمْ إِبْلِیسُ لَعَنَهُ اللَّهُ فَقَالَ لَهُمْ أَتَّخِذُ لَکُمْ أَصْنَاماً عَلَی صُوَرِهِمْ فَتَنْظُرُونَ إِلَیْهِمْ وَ تَأْنِسُونَ بِهِمْ وَ تَعْبُدُونَ اللَّهَ فَأَعَدَّ لَهُمْ أَصْنَاماً عَلَی مِثَالِهِمْ فَکَانُوا یَعْبُدُونَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ وَ یَنْظُرُونَ إِلَی تِلْکَ الْأَصْنَامِ فَلَمَّا جَاءَهُمُ الشِّتَاءُ وَ الْأَمْطَارُ أَدْخَلُوا الْأَصْنَامَ الْبُیُوتَ فَلَمْ یَزَالُوا یَعْبُدُونَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ حَتَّی هَلَکَ ذَلِکَ الْقَرْنُ وَ نَشَأَ أَوْلَادُهُمْ فَقَالُوا إِنَّ آبَاءَنَا کَانُوا یَعْبُدُونَ هَؤُلَاءِ فَعَبَدُوهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ لا تَذَرُنَّ وَدًّا وَ لا سُواعاً الْآیَهًَْ.

امام صادق (علیه السلام) - حریز از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که درباره‌ی تفسیر آیه: وَ قالُوا لا تَذَرُنَّ آلِهَتَکُمْ وَ لا تَذَرُنَّ وَدًّا وَ لا سُواعاً وَ لا یَغُوثَ وَ یَعُوقَ وَ نَسْراً؛ فرمود: «ودّ، سواع، یغوث، یعوق، و نسر، [در زمان حضرت نوح (علیه السلام)] بندگانی بودند که خداوند متعال را عبادت می‌نمودند، و وقتی از دنیا رفتند، طایفه و قبیله‌ی آن‌ها غمگین و افسرده شدند. و ضجّه و زاری نمودند و سخت گریستند، شیطان [که یگانه دشمن سعادت و تقوی و عبادت بشر است وقت را غنیمت شمرد و] به نزد ایشان آمد و گفت: «[این‌قدر گریه نکنید و خود را به زحمت نیندازید] من برای شما بت‌هایی شبیه آن‌ها می‌سازم تا به آن‌ها انس بگیرید و آرام شوید و بتوانید خدا را عبادت نمایید [آن مردم جاهل قبول کردند و] شیطان بت‌هایی شبیه به، ودّ، سواع، یغوث، یعوق و نسر، ساخت و آن مردم هنگام عبادت [به دستور شیطان بت‌ها را] مقابل خود می‌گذاشتند، هنگامی‌که فصل زمستان و بارندگی شد [و از ترس سردی هوا به خانه‌های خود رفتند] آن بت‌ها را هم به اطاق‌ها بردند و این رویه را داشتند تا مردند. و زمان فرزندانشان که شد گفتند: «پدران ما این‌ها را عبادت می‌نمودند و ما هم باید [از پدران خود پیروی نماییم و این بت‌ها را] عبادت کنیم». [و رفته رفته بت‌پرستی رواج یافت و شروع گردید] و آیه: وَ لا تَذَرُنَّ وَدًّا وَ لا سُواعاً وَ لا یَغُوثَ وَ یَعُوقَ وَ نَسْراً، اشاره به همین مطلب است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص62

نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج3، ص250

3

(نوح/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - عَن الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ کُنْتُ عِنْدَ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) بِالْکُوفَهًِْ… فقَالَ لی انْزِلْ فَإِنَّ هَذَا الْمَوْضِعَ کَانَ مَسْجِدَ الْکُوفَهًِْ الْأَوَّلَ الَّذِی خَطَّهُ آدَمُ (علیه السلام) فقَامَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فَصَلَّی الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ ثُمَّ انْصَرَفَ مِنَ الْمَسْجِدِ فَالْتَفَتَ عَنْ یَسَارِهِ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی مَوْضِعِ دَارِ الدَّارِیِّینَ وَ هُوَ مَوْضِعُ دَارِ ابْنِ حَکِیمٍ وَ ذَاکَ فُرَاتٌ الْیَوْمَ فَقَالَ لِی یَا مُفَضَّلُ وَ هَاهُنَا نُصِبَتْ أَصْنَامُ قَوْمِ نُوحٍ (علیه السلام) یَغُوثَ وَ یَعُوقَ وَ نَسْراً.

امام صادق (علیه السلام) - مفضّل‌بن‌عمر می‌گوید: در آن هنگام که امام صادق (علیه السلام) برای دیدار با ابوالعباس [سفّاح نخستین خلیفه عبّاسی] به کوفه آمد… فرمود: «پایین بیا که اینجا مسجد اوّل کوفه بوده است که آدم (علیه السلام) [نقشه‌ی] آن را رسم کرده بود… سخن امام صادق (علیه السلام) در وقت زوال خورشید قطع شد. پس برخاسته و نماز ظهر و سپس عصر را به‌جای آورد. سپس از مسجد بیرون آمد، پس به سمت چپ خویش توجّه نموده و با دست به محل دارالداریین اشاره کرد که در محل خانه ابن‌حکیم همان فرات کنونی می‌باشد و به من فرمود: «ای مفضل، بت‌های قوم نوح: یغوث، یعوق و نسر در اینجا نصب شدند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص64

الکافی، ج8، ص279/ نورالثقلین؛ «فعمل نوح… فرغ منها» و «فقال لی… من المسجد» محذوف

4

(نوح/ 23)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ بُرَیْدِ‌بْنِ‌مُعَاوِیَهًَْ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) یَقُولُ فِی مَسْجِدِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ إِبْلِیسَ اللَّعِینَ هُوَ أَوَّلُ مَنْ صَوَّرَ صُورَهًًْ عَلَی مِثَالِ آدَمَ (علیه السلام) لِیَفْتِنَ بِهِ النَّاسَ وَ یُضِلَّهُمْ عَنْ عِبَادَهًِْ اللَّهِ تَعَالَی وَ کَانَ وَدٌّ فِی وُلْدِ قَابِیلَ وَ کَانَ خَلِیفَهًَْ قَابِیلَ عَلَی وُلْدِهِ وَ عَلَی مَنْ بِحَضْرَتِهِمْ فِی سَفْحِ الْجَبَلِ یُعَظِّمُونَهُ وَ یُسَوِّدُونَهُ فَلَمَّا أَنْ مَاتَ وَدٌّ جَزِعَ عَلَیْهِ إِخْوَتُهُ وَ خَلَّفَ عَلَیْهِمْ ابْناً یُقَالُ لَهُ سُوَاعٌ فَلَمْ یُغْنِ غَنَاءَ أَبِیهِ مِنْهُمْ فَأَتَاهُمْ إِبْلِیسُ فِی صُورَهًِْ شَیْخٍ فَقَالَ قَدْ بَلَغَنِی مَا أُصِبْتُمْ بِهِ مِنْ مَوْتِ وَدٍّ عَظِیمِکُمْ فَهَلْ لَکُمْ فِی أَنْ أُصَوِّرَ لَکُمْ عَلَی مِثَالِ وَدٍّ صُورَهًًْ تَسْتَرِیحُونَ إِلَیْهَا وَ تَأْنِسُونَ بِهَا قَالُوا افْعَلْ فَعَمَدَ الْخَبِیثُ إِلَی الْآنُکِ فَأَذَابَهُ حَتَّی صَارَ مِثْلَ الْمَاءِ ثُمَّ صَوَّرَ لَهُمْ صُورَهًًْ مِثَالَ وَدٍّ فِی بَیْتِهِ فَتَدَافَعُوا عَلَی الصُّورَهًِْ یَلْثِمُونَهَا وَ یَضَعُونَ خُدُودَهُمْ عَلَیْهَا وَ یَسْجُدُونَ لَهَا وَ أَحَبَّ سُوَاعٌ أَنْ یَکُونَ التَّعْظِیمُ وَ السُّجُودُ لَهُ فَوَثَبَ عَلَی صُورَهًِْ وَدٍّ فَحَکَّهَا حَتَّی لَمْ یَدَعْ مِنْهَا شَیْئاً وَ هَمُّوا بِقَتْلِ سُوَاعٍ فَوَعَظَهُمْ وَ قَالَ أَنَا أَقُومُ لَکُمْ بِمَا کَانَ یَقُومُ بِهِ وَدٌّ وَ أَنَا ابْنُهُ فَإِنْ قَتَلْتُمُونِی لَمْ یَکُنْ لَکُمْ رَئِیسٌ فَمَالُوا إِلَی السُّوَاعِ بِالطَّاعَهًِْ وَ التَّعْظِیمِ فَلَمْ یَلْبَثْ سُوَاعٌ أَنْ مَاتَ وَ خَلَّفَ ابْناً یُقَالُ لَهُ یَغُوثُ فَجَزِعُوا عَلَی سُوَاعٍ فَأَتَاهُمْ إِبْلِیسُ وَ قَالَ أَنَا الَّذِی صَوَّرْتُ لَکُمْ صُورَهًَْ وَدٍّ فَهَلْ لَکُمْ أَنْ أَجْعَلَ لَکُمْ مِثَالَ سُوَاعٍ عَلَی وَجْهٍ لَا یَسْتَطِیعُ أَحَدٌ أَنْ یُغَیِّرَهُ قَالُوا فَافْعَلْ فَعَمَدَ إِلَی عُودٍ فَنَجَرَهُ وَ نَصَبَهُ لَهُمْ فِی مَنْزِلِ سُوَاعٍ وَ إِنَّمَا سُمِّیَ ذَلِکَ الْعُوْدُ خِلَافاً لِأَنَّ إِبْلِیسَ عَمِلَ صُورَهًَْ سُوَاعٍ عَلَی خِلَافِ صُورَهًِْ وَدٍّ قَالَ فَسَجَدُوا لَهُ وَ عَظَّمُوهُ وَ قَالُوا لِیَغُوثَ مَا نَأْمَنُکَ عَلَی هَذَا الصَّنَمِ أَنْ تَکِیدَهُ کَمَا کَادَ أَبُوکَ مِثَالَ وَدٍّ فَوَضَعُوا عَلَی الْبَیْتِ حُرَّاساً وَ حُجَّاباً ثُمَّ کَانُوا یَأْتُونَ الصَّنَمَ فِی یَوْمٍ وَاحِدٍ وَ یُعَظِّمُونَهُ أَشَدَّ مَا کَانُوا یُعَظِّمُونَ سُوَاعاً فَلَمَّا رَأَی ذَلِکَ یَغُوثُ قَتَلَ الْحَرَسَهًَْ وَ الْحُجَّابَ لَیْلًا وَ جَعَلَ الصَّنَمَ رَمِیماً فَلَمَّا بَلَغَهُمْ ذَلِکَ أَقْبَلُوا لِیَقْتُلُوهُ فَتَوَارَی مِنْهُمْ إِلَی أَنْ طَلَبُوهُ وَ رَأَّسُوهُ وَ عَظَّمُوهُ ثُمَّ مَاتَ وَ خَلَّفَ ابْناً یُقَالُ لَهُ یَعُوقُ فَأَتَاهُمْ إِبْلِیسُ فَقَالَ قَدْ بَلَغَنِی مَوْتُ یَغُوثُ وَ أَنَا جَاعِلٌ لَکُمْ مِثَالَهُ فِی شَیْءٍ لَا یَقْدِرُ أَحَدٌ أَنْ یُغَیِّرَهُ قَالُوا فَافْعَلْ فَعَمَدَ الْخَبِیثُ إِلَی حَجَرٍ أَبْیَضَ فَنَقَرَهُ بِالْحَدِیدِ حَتَّی صَوَّرَ لَهُمْ مِثَالَ یَغُوثَ فَعَظَّمُوهُ أَشَدَّ مِمَّا مَضَی وَ بَنَوْا عَلَیْهِ بَیْتاً مِنْ حَجَرٍ وَ تَبَایَعُوا أَنْ لَا یَفْتَحُوا بَابَ ذَلِکَ الْبَیْتِ إِلَّا فِی رَأْسِ کُلِّ سَنَهًٍْ وَ سُمِّیَتِ الْبَیْعَهًَْ یَوْمَئِذٍ لِأَنَّهُمْ تَبَایَعُوا وَ تَعَاقَدُوا عَلَیْهِ فَاشْتَدَّ ذَلِکَ عَلَی یَعُوقَ فَعَمَدَ إِلَی رَیْطَهًٍْ وَ خَلَقٍ فَأَلْقَاهَا فِی الْحَائِرِ ثُمَّ رَمَاهَا بِالنَّارِ لَیْلًا فَأَصْبَحَ الْقَوْمُ وَ قَدِ احْتَرَقَ الْبَیْتُ وَ الصَّنَمُ وَ الْحَرَسُ وَ ارْفَضَّ الصَّنَمُ مُلْقًی فَجَزِعُوا وَ هَمُّوا بِقَتْلِ یَعُوقَ فَقَالَ لَهُمْ إِنْ قَتَلْتُمْ رَئِیسَکُمْ فَسَدَتْ أُمُورُکُمْ فَکَفُّوا فَلَمْ یَلْبَثْ أَنْ مَاتَ یَعُوقُ وَ خَلَّفَ ابْناً یُقَالُ لَهُ نَسْرٌ فَأَتَاهُمْ إِبْلِیسُ فَقَالَ بَلَغَنِی مَوْتُ عَظِیمِکُمْ فَأَنَا جَاعِلٌ لَکُمْ مِثَالَ یَعُوقَ فِی شَیْءٍ لَا یَبْلَی فَقَالُوا افْعَلْ فَعَمَدَ إِلَی الذَّهَبِ وَ أَوْقَدَ عَلَیْهِ النَّارَ حَتَّی صَارَ کَالْمَاءِ وَ عَمِلَ مِثَالًا مِنَ الطِّینِ عَلَی صُورَهًِْ یَعُوقَ ثُمَّ أَفْرَغَ الذَّهَبَ فِیهِ ثُمَّ نَصَبَهُ لَهُمْ فِی دَیْرِهِمْ وَ اشْتَدَّ ذَلِکَ عَلَی نَسْرٍ وَ لَمْ یَقْدِرْ عَلَی دُخُولِ تِلْکَ الدَّیْرِ فَانْحَازَ عَنْهُمْ فِی فِرْقَهًٍْ قَلِیلَهًٍْ مِنْ إِخْوَتِهِ یَعْبُدُونَ نَسْراً وَ الْآخَرُونَ یَعْبُدُونَ الصَّنَمَ حَتَّی مَاتَ نَسْرٌ وَ ظَهَرَتْ نُبُوَّهًُْ إِدْرِیسَ فَبَلَغَهُ حَالُ الْقَوْمِ وَ أَنَّهُمْ یَعْبُدُونَ جِسْماً عَلَی مِثَالِ یَعُوقَ وَ أَنَّ نَسْراً کَانَ یُعْبَدُ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَسَارَ إِلَیْهِمْ بِمَنْ مَعَهُ حَتَّی نَزَلَ مَدِینَهًَْ نَسْرٍ وَ هُمْ فِیهَا فَهَزَمَهُمْ وَ قُتِلَ مَنْ قُتِلَ وَ هَرَبَ مَنْ هَرَبَ فَتَفَرَّقُوا فِی الْبِلَادِ وَ أَمَرَ بِالصَّنَمِ فَحُمِلَ وَ أُلْقِیَ فِی الْبَحْرِ فَاتَّخَذَتْ کُلُّ فِرْقَهًٍْ مِنْهُمْ صَنَماً وَ سَمَّوْهَا بِأَسْمَائِهَا فَلَمْ یَزَالُوا بَعْدَ ذَلِکَ قَرْناً بَعْدَ قَرْنٍ لَا یَعْرِفُونَ إِلَّا تِلْکَ الْأَسْمَاءَ ثُمَّ ظَهَرَتْ نُبُوَّهًُْ نُوحٍ (علیه السلام) فَدَعَاهُمْ إِلَی عِبَادَهًِْ اللَّهِ وَحْدَهُ وَ تَرْکِ مَا کَانُوا یَعْبُدُونَ مِنَ الْأَصْنَامِ فَقَالَ بَعْضُهُمْ لا تَذَرُنَّ آلِهَتَکُمْ وَ لا تَذَرُنَّ وَدًّا وَ لا سُواعاً وَ لا یَغُوثَ وَ یَعُوقَ وَ نَسْراً.

امام باقر (علیه السلام) - بریدبن‌معاویه گوید: از امام باقر (علیه السلام) شنیدم که در مسجدالنّبی می‌فرمود: «ابلیس ملعون اوّلین کسی بود که مجسّمه‌ای به شکل آدمی ساخت تا مردم را گمراه کند و از عبادت خدا دور گرداند. ودّ از فرزندان قابیل و جانشین او در میان ایشان و ساکنان دامنه‌ی کوه بود. آن‌ها او را بزرگ می‌داشتند و سرور خود می‌دانستند. هنگامی که ودّ مُرد برادرانش برای او جزع کردند و پسر او را که سواع نام داشت جانشین او ساختند. امّا او جای خالی پدرش را برایشان پر نکرد. بنابراین ابلیس به صورت پیرمردی نزد ایشان آمد و گفت: «خبر مصیبت شما در مرگ بزرگتان ودّ به من رسیده است آیا می‌خواهید تمثالی به شکل او برایتان بسازم تا با آن انس گیرید و آرامش یابید»؟ گفتند: «بله چنین کن». پس آن خبیث سرب را ذوب کرد تا مثل آب شد آنگاه از آن تمثالی به شکل ودّ در خانه‌ی او ساخت. آن‌ها به‌سوی تمثال هجوم آوردند او را می‌بوسیدند و چهره‌هایشان را بر او می‌گذاشتند و برایش سجده می‌کردند. امّا سواع دوست داشت که این احترام و سجده برای او باشد پس به تمثال ودّ حمله کرد و آن را سائید آنقدر که چیزی از آن باقی نگذاشت. آن‌ها تصمیم به قتل وی گرفتند پس او نصیحتشان کرد و گفت: «آنچه را ودّ برای شما انجام می‌داد من انجام می‌دهم و من پسر او هستم اگر مرا بکشید رئیسی نخواهید داشت». پس به اطاعت و بزرگداشت او مایل شدند. دیری نگذشت که سواع هم مرد و پسرش یغوث را جانشین خود گذاشت. آن‌ها برای سواع جزع کردند. ابلیس دوباره نزد ایشان آمد و گفت: «من همانی هستم که تمثالی به شکل ودّ برایتان ساختم آیا می‌خواهید تمثالی به شکل سواع برایتان بسازم به گونه‌ای که هیچ‌کس نتواند آن را تغییر دهد»؟ گفتند: «چنین کن»! پس چوب عودی گرفت و آن را تراشید و در منزل سواع نصبش کرد. و عود به این جهت «خلاف» نامیده شد که ابلیس تمثال سواع را برخلاف تمثال ودّ از آن ساخت. پس مردم برای تمثال سواع سجده و تعظیم می‌کردند و به یغوث گفتند: «درباره‌ی این بت به تو اطمینانی نداریم که علیه آن مکر نکنی چنانچه پدرت با تمثال ودّ کرد. پس نگهبان‌هایی برای خانه گذاشتند و آن‌ها در یک روز مشخص پیش بت می‌آمدند و آن را بیشتر از سواع بزرگ می‌داشتند. وقتی یغوث این را دید، شبی نگهبان‌ها را کشت و بت را تبدیل به خاکستر کرد. وقتی خبر به آن‌ها رسید خواستند او را بکشند که او فرار کرد امّا بعداً او را خواستند و رئیس کرده و بزرگش داشتند تا اینکه مرد و پسرش یعوق جانشین او شد. پس ابلیس آمد و گفت: «خبر مرگ یغوث به من رسیده و من تمثالی از او می‌سازم که هیچ‌کس نتواند تغییرش دهد». گفتند: «چنین کن»! پس آن خبیث سنگ سفیدی را با آهن تراشید و تمثالی به شکل یغوث برایشان ساخت. پس آن‌ها به شدّت آن را تعظیم کردند و خانه‌ای از سنگ برایش ساختند و عهد کردند که درب این خانه را باز نکنند مگر در آغاز هر سال. و «بیعت» از آن روز نامیده شد زیرا آن‌ها بر آن عهد و قرار گذاشتند. این مسأله بر یعوق گران آمد؛ پس پارچه کهنه‌هایی جمع کرد و در آن خانه انداخت و شب هنگام آن‌ها را آتش زد وقتی که صبح شد مردم دیدند خانه و بت و نگهبان‌ها سوخته‌اند و بت به رو بر زمین افتاده پس ناراحت شدند و تصمیم به قتل یعوق گرفتند. او گفت: «اگر رئیس خود را بکشید اوضاعتان خراب می‌شود». پس دست نگه داشتند تا اینکه یعوق مرد و پسرش نسر جانشین او شد. ابلیس آمد و گفت: «خبر مرگ بزرگتان به من رسیده و من می‌خواهم تمثال یعوق را از چیزی بسازم که کهنه نشود». گفتند: «چنین کن»! پس طلا آورد و در آن آتش انداخت تا اینکه ذوب شد و تمثالی از گِل به شکل یعوق ساخت و طلا را در آن ریخت و در دِیر آن‌ها قرار داد این مطلب بر نسر گران آمد ولی نتوانست وارد دِیر شود. پس با گروهی اندک از برادرانش از آن‌ها کناره گرفت و آن گروه، نسر را عبادت می‌کردند و دیگران بت می‌پرستیدند تا اینکه نسر مرد و نبوّت ادریس ظاهر شد و خبر آن قوم و اینکه تمثالی به شکل یعوق و نیز نسر را می‌پرستند، به وی رسید پس با گروهی به‌سوی ایشان روانه شد و وارد شهر نسر شد و آن‌ها را شکست داد و عدّه‌ای کشته شده و عدّه‌ای فرار کرده در شهرها پراکنده شدند. پس دستور داد که بت را بیاورند و در دریا اندازند. پس هر گروهی از ایشان برای خود بتی قرار داد و اسم‌هایی برایش گذاشت و در طی قرن‌ها بر این حال بودند و غیر از این اسم‌ها نمی‌شناختند تا اینکه نبوّت نوح ظاهر شد و آن‌ها را به عبادت خدای واحد و ترک عبادت بت‌ها دعوت کرد. پس بعضیشان گفتند: لا تَذَرُنَّ آلِهَتَکُمْ وَ لا تَذَرُنَّ وَدًّا وَ لا سُواعاً وَ لا یَغُوثَ وَ یَعُوقَ وَ نَسْراً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص64

بحارالأنوار، ج3، ص250

5

(نوح/ 23)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّمَا سُمِّیَ الْعُودُ خِلَافاً لِأَنَّ إِبْلِیسَ عَمِلَ صُورَهًَْ سُوَاعٍ مِنَ الْعُودِ عَلَی خِلَافِ صُورَهًِْ وَدٍّ فَسُمِّیَ الْعُودُ خِلَافاً.

امام باقر (علیه السلام) - علّت آنکه درخت بید را [به لغت اهل شام] خلاف نامیدند، آن است که چون شیطان از چوب آن درخت صورت بت سواع را [از لحاظ شکل برای تعلیم‌ساختن بت به بت‌پرستان] بر خلاف بت ودّ ساخت لذا [این اسم و علم شد و] درخت بید را خلاف [بر وزن کتاب] نامیدند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص66

علل الشرایع، ج1، ص4/ نورالثقلین

6

(نوح/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - کَانَتْ قُرَیْشٌ تُلَطِّخُ الْأَصْنَامَ الَّتِی کَانَتْ حَوْلَ الْکَعْبَهًِْ بِالْمِسْکِ وَ الْعَنْبَرِ وَ کَانَ یَغُوثُ قِبَالَ الْبَابِ وَ کَانَ یَعُوقُ عَنْ یَمِینِ الْکَعْبَهًِْ وَ کَانَ نَسْرٌ عَنْ یَسَارِهَا وَ کَانُوا إِذَا دَخَلُوا خَرُّوا سُجَّداً لِیَغُوثَ وَ لَا یَنْحَنُونَ ثُمَّ یَسْتَدِیرُونَ بِحِیَالِهِمْ إِلَی یَعُوقَ ثُمَّ یَسْتَدِیرُونَ بِحِیَالِهِمْ إِلَی نَسْرٍ ثُمَّ یُلَبُّونَ.

امام صادق (علیه السلام) - قریش بت‌هایی را که در اطراف کعبه بود را با مشک و عنبر می¬اندودند و آغشته می‌کردند. یغوث مقابل در بود و یعوق در سمت راست کعبه و نَسر در سمت چپ کعبه بود. لذا هنگامی‌که وارد می‌شدند، در برابر یغوث سجده می‌کردند و به خاک می¬افتادند و خم نمی‌شدند. سپس رو به‌سوی یعوق می¬کردند و پس از آن به نسر روی می‌آوردند و آنگاه لبیک می‌گفتند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص66

الکافی، ج4، ص542/ نورالثقلین/ البرهان

7

(نوح/ 23)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ هُوَ فِی مَسْجِدِ الْکُوفَهًِْ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ رَحْمَهًُْ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ فَرَدَّ عَلَیْهِ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی أَرَدْتُ الْمَسْجِدَ الْأَقْصَی فَأَرَدْتُ أَنْ أُسَلِّمَ عَلَیْکَ وَ أُوَدِّعَکَ فَقَالَ لَهُ وَ أَیَّ شَیْءٍ أَرَدْتَ بِذَلِکَ فَقَالَ الْفَضْلَ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ فَبِعْ رَاحِلَتَکَ وَ کُلْ زَادَکَ وَ صَلِّ فِی هَذَا الْمَسْجِدِ فَإِنَّ الصَّلَاهًَْ الْمَکْتُوبَهًَْ فِیهِ حَجَّهًٌْ مَبْرُورَهًٌْ وَ النَّافِلَهًَْ عُمْرَهًٌْ مَبْرُورَهًٌْ وَ الْبَرَکَهًَْ فِیهِ عَلَی اثْنَیْ عَشَرَ مِیلًا یَمِینُهُ یُمْنٌ وَ یَسَارُهُ مَکْرٌ وَ فِی وَسَطِهِ عَیْنٌ مِنْ دُهْنٍ وَ عَیْنٌ مِنْ لَبَنٍ وَ عَیْنٌ مِنْ مَاءٍ شَرَابٍ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ عَیْنٌ مِنْ مَاءٍ طُهْرٍ لِلْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ سَارَتْ سَفِینَهًُْ نُوحٍ وَ کَانَ فِیهِ نَسْرٌ وَ یَغُوثُ وَ یَعُوقُ وَ صَلَّی فِیهِ سَبْعُونَ نَبِیّاً وَ سَبْعُونَ وَصِیّاً أَنَا أَحَدُهُمْ وَ قَالَ بِیَدِهِ فِی صَدْرِهِ مَا دَعَا فِیهِ مَکْرُوبٌ بِمَسْأَلَهًٍْ فِی حَاجَهًٍْ مِنَ الْحَوَائِجِ إِلَّا أَجَابَهُ اللَّهُ وَ فَرَّجَ عَنْهُ کُرْبَتَهُ.

امام علی (علیه السلام) - از امام صادق (علیه السلام) نقل است که فرمود: «مردی نزد امیرالمؤمنین (علیه السلام) در مسجد کوفه آمد و گفت: «سلام بر تو‌ای امیرالمؤمنین (علیه السلام)! و رحمت و برکات خداوند بر تو باد»! امیرالمؤمنین (علیه السلام) جواب سلام وی را داد. آن مرد عرض کرد: «فدایت شوم! می‌خواهم به مسجدالأقصی بروم و آمده‌ام که با شما خداحافظی کنم». حضرت به وی فرمود: «چه کاری از دست من برمی‌آید»؟ عرض کرد: «فدایت شوم! فضل و بخشش»! فرمود: «مرکب خویش و همه‌ی‌زاد و توشه¬ات را بفروش و به آنجا برو و در آن مسجد نماز بخوان؛ زیرا نماز واجب در آنجا مانند حجّ مقبول است و نماز مستحبّی در آنجا مانند حجّ عمره است و برکت در آن دوازده میل است: سمت راست آن میمنت و خوشبختی است و سمت چپ آنجا مَکر است، و در وسط آن، چشمه‌ای از روغن و چشمه‌ای از شیر و چشمه¬ای آب وجود دارد که شرابی برای مؤمنان است و چشمه آبی پاک وجود دارد که برای [طهارت و پاکی] مؤمنان است، و از آنجا کشتی نوح (علیه السلام) به راه افتاد، و نسر و یغوث و یعوق در آنجا بودند و هفتاد پیامبر و هفتاد وصیّ و جانشین که من یکی از آنان هستم در آنجا نماز خوانده¬اند سپس درحالی‌که دست خویش بر سینه می‌زد فرمود: «و اگر هر مصیبت‌زده و غمدیده‌ای در آنجا دعا کند، خداوند غم و مصیبت وی را برطرف خواهد کرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص68

الکافی، ج3، ص491/ البرهان/ نورالثقلین؛ «و صلی یه سبعون… عنه کربته» محذوف

آیه وَ قَدْ أَضَلُّوا کَثیراً وَ لا تَزِدِ الظَّالِمینَ إِلاَّ ضَلالاً [24]

و آن‌ها بسیاری را گمراه کردند. خداوندا، ستمکاران را جز گمراهی میفزا!

1

(نوح/ 24)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فِی قَوْلِهِ وَ لا تَزِدِ الظَّالِمِینَ إِلَّا ضَلالًا قَالَ هَلَاکاً وَ تَدْمِیراً.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ لَا تَزِدِ الظَّالِمِینَ إِلَّا ضَلَالًا؛ منظور، هلاکت و نابودی است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص68

بحارالأنوار، ج11، ص315/ القمی، ج2، ص388

آیه مِمَّا خَطیئاتِهِمْ أُغْرِقُوا فَأُدْخِلُوا ناراً فَلَمْ یَجِدُوا لَهُمْ مِنْ دُونِ اللهِ أَنْصاراً [25]

[آري، سرانجام] همگی به خاطر گناهانشان غرق شدند و در آتش دوزخ وارد گشتند، و جز خدا یاورانی برای خود نیافتند.

1

(نوح/ 25)

الکاظم (علیه السلام) -ٍ عَنْ سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌جَعْفَرٍ‌الْجَعْفَرِیِّ قَالَ کُنْتُ عِنْدَ أَبِی‌الْحَسَنِ بِالْحَمْرَاءِ فِی مَشْرَبَهًٍْ مُشْرِفَهًٍْ عَلَی الْبَرِّ وَ الْمَائِدَهًُْ بَیْنَ أَیْدِینَا إِذْ رَفَعَ رَأْسَهُ فَرَأَی رَجُلًا مُسْرِعاً فَرَفَعَ یَدَهُ مِنَ الطَّعَامِ فَمَا لَبِثَ أَنْ جَاءَ فَصَعِدَ إِلَیْهِ فَقَالَ الْبُشْرَی جُعِلْتُ فِدَاکَ مَاتَ الزُّبَیْرِیُّ فَأَطْرَقَ إِلَی الْأَرْضِ وَ تَغَیَّرَ لَوْنُهُ وَ اصْفَرَّ وَجْهُهُ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ إِنِّی أَصَبْتُهُ قَدِ ارْتَکَبَ فِی لَیْلَتِهِ هَذِهِ ذَنْباً لَیْسَ بِأَکْبَرِ ذُنُوبِهِ قَالَ وَ اللَّهِ مِمَّا خَطِیئاتِهِمْ أُغْرِقُوا فَأُدْخِلُوا ناراً ثُمَّ مَدَّ یَدَهُ فَأَکَلَ فَلَمْ یَلْبَثْ أَنْ جَاءَ رَجُلٌ مَوْلًی لَهُ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَاتَ الزُّبَیْرِیُّ فَقَالَ وَ مَا کَانَ سَبَبُ مَوْتِهِ فَقَالَ شَرِبَ الْخَمْرَ الْبَارِحَهًَْ فَغَرِقَ فِیهِ فَمَاتَ.

امام کاظم (علیه السلام) - سلیمان‌بن‌جعفر جعفری می‌گوید: «در حمراء کنار چشمه‌ای که مشرف به بیابان بود، خدمت امام رضا (علیه السلام) نشسته بودم. غذا حاضر بود. در این موقع سر بلند کرد و مشاهده نمود مردی به سرعت می‌آید. حضرت دست از غذا کشید. آن مرد رسید و از جا حرکت نموده گفت: «آقا بشارت! زبیری از دنیا رفت»! امام (علیه السلام) سر به زیر انداخت، رنگش تغییر کرد و صورتش زرد شد. آنگاه سر برداشت و فرمود: «این مرد دیشب گناهی انجام داد که بزرگ‌ترین گناهش نبود»! بعد فرمود: «مِمَّا خَطِیئاتِهِمْ أُغْرِقُوا فَأُدْخِلُوا نارا». سپس دست دراز کرد و شروع به غذا خوردن نمود. هنوز مدّتی نگذشته بود که غلامش آمد و عرض کرد: «فدایت شوم، زبیری مرد»! فرمود: «سبب مرگش چه بود»؟ عرض کرد: «آنقدر شراب خورده بود که از کثرت شرب خمر مرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص68

بحارالأنوار، ج49، ص46/ نورالثقلین؛ «واصفر وجهه… أصبته» محذوف و «فما لبت» بدل «فلم یلبث»

آیه وَ قالَ نُوحٌ رَبِّ لا تَذَرْ عَلَی الْأَرْضِ مِنَ الْکافِرینَ دَیَّاراً [26]

نوح گفت: «پروردگارا! هیچ‌کس از کافران را بر روی زمین باقی مگذار!

1

(نوح/ 26)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ کُنْتُ عِنْدَ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) بِالْکُوفَهًِْ… فَقُلْتُ له وَ کَانَتِ الْکُوفَهًُْ وَ مَسْجِدُهَا فِی زَمَنِ نُوحٍ (علیه السلام) فَقَالَ لِی نَعَمْ یَا مُفَضَّلُ وَ کَانَ مَنْزِلُ نُوحٍ وَ قَوْمِهِ فِی قَرْیَهًٍْ عَلَی مَنْزِلٍ مِنَ الْفُرَاتِ مِمَّا یَلِی غَرْبِیَّ الْکُوفَهًِْ قَالَ وَ کَانَ نُوحٌ (علیه السلام) رَجُلًا نَجَّاراً فَجَعَلَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ نَبِیّاً وَ انْتَجَبَهُ وَ نُوحٌ (علیه السلام) أَوَّلُ مَنْ عَمِلَ سَفِینَهًًْ تَجْرِی عَلَی ظَهْرِ الْمَاءِ قَالَ وَ لَبِثَ نُوحٌ (علیه السلام) فِی قَوْمِهِ أَلْفَ سَنَهًٍْ إِلَّا خَمْسِینَ عَاماً یَدْعُوهُمْ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَیَهْزَءُونَ بِهِ وَ یَسْخَرُونَ مِنْهُ فَلَمَّا رَأَی ذَلِکَ مِنْهُمْ دَعَا عَلَیْهِمْ فَقَالَ رَبِّ لا تَذَرْ عَلَی الْأَرْضِ مِنَ الْکافِرِینَ دَیَّاراً* إِنَّکَ إِنْ تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبادَکَ وَ لا یَلِدُوا إِلَّا فاجِراً کَفَّاراً.

امام صادق (علیه السلام) - مفضّل‌بن‌عمر گوید: نزد امام صادق (علیه السلام) در کوفه بودم… به ایشان عرض کردم: «مگر کوفه و مسجدش در زمان نوح (علیه السلام) بوده است»؟ فرمود: «آری‌ای مفضّل، خانه‌ی نوح (علیه السلام) و قوم او در قریه‌ای در کنار فرات بوده و آن قریه در سمت غرب کوفه قرار داشته است». فرمود: «و نوح (علیه السلام) مردی نجّار بود، و خدای عزّوجلّ او را به پیغمبری برگزید، و نخستین کسی بود که کشتی ساخت که روی آب راه رود. و نوح هزار سال؛ پنجاه سال کم در میان قوم خود زندگی کرد و در این مدّت آن‌ها را به‌سوی خدای عزّوجلّ دعوت کرد و آن‌ها آن جناب را به ریشخند و مسخره گرفتند، نوح (علیه السلام) به خاطر همین بر آن‌ها نفرین کرده و فرمود: رَبِّ لا تَذَرْ عَلَی الْأَرْضِ مِنَ الْکافِرِینَ دَیَّاراً* إِنَّکَ إِنْ تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبادَکَ وَ لا یَلِدُوا إِلَّا فاجِراً کَفَّاراً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص70

الکافی، ج8، ص279/ مستدرک الوسایل، ج3، ص399/ نورالثقلین

2

(نوح/ 26)

الصّادق (علیه السلام) - بَقِیَ نُوحٌ فِی قَوْمِهِ ثَلَاثَ مِائَهًِْ سَنَهًٍْ یَدْعُوهُمْ إِلَی اللَّهِ فَلَمْ یُجِیبُوهُ فَهَمَّ أَنْ یَدْعُوَ عَلَیْهِمْ فَوَافَاهُ عِنْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ اثْنَا عَشَرَ أَلْفَ قَبِیْلٍ مِنْ قَبَائِلِ مَلَائِکَهًِْ سَمَاءِ الدُّنْیَا وَ هُمُ الْعُظَمَاءُ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ فَقَالَ لَهُمْ نُوحٌ مَا أَنْتُمْ فَقَالُوا نَحْنُ اثْنَا عَشَرَ أَلْفَ قَبِیْلٍ مِنْ قَبَائِلِ مَلَائِکَهًِْ السَّمَاءِ الدُّنْیَا وَ إِنَّ غِلَظَ مَسِیرَهًِْ سَمَاءِ الدُّنْیَا خَمْسُمِائَهًِْ عَامٍ وَ مِنْ سَمَاءِ الدُّنْیَا إِلَی الدُّنْیَا مَسِیرَهًُْ خَمْسِمِائَهًِْ عَامٍ وَ خَرَجْنَا عِنْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ وَافَیْنَاکَ فِی هَذَا الْوَقْتِ فَنَسْأَلُکَ أَنْ لَا تَدْعُوَ عَلَی قَوْمِکَ قَالَ نُوحٌ أَجَّلْتُهُمْ ثَلَاثَمِائَهًِْ سَنَهًٍْ فَلَمَّا أَتَی عَلَیْهِمْ سِتُّمِائَهًِْ سَنَهًٍْ وَ لَمْ یُؤْمِنُوا هَمَّ أَنْ یَدْعُوَ عَلَیْهِمْ فَوَافَاهُ اثْنَا عَشَرَ أَلْفَ قَبِیْلٍ مِنْ قَبَائِلِ مَلَائِکَهًِْ سَمَاءِ الثَّانِیَهًِْ فَقَالَ نُوحٌ (علیه السلام) مَنْ أَنْتُمْ قَالُوا نَحْنُ اثْنَا عَشَرَ أَلْفَ قَبِیْلٍ مِنْ قَبَائِلِ مَلَائِکَهًِْ سَمَاءِ الثَّانِیَهًِْ وَ غِلَظُ سَمَاءِ الثَّانِیَهًِْ مَسِیرَهًُْ خَمْسِمِائَهًِْ عَامٍ وَ مِنْ سَمَاءِ الثَّانِیَهًِْ إِلَی سَمَاءِ الدُّنْیَا مَسِیرَهًُْ خَمْسِمِائَهًِْ عَامٍ وَ غِلَظُ سَمَاءِ الدُّنْیَا مَسِیرَهًُْ خَمْسِمِائَهًِْ عَامٍ وَ مِنَ السَّمَاءِ الدُّنْیَا إِلَی الدُّنْیَا مَسِیرَهًُْ خَمْسِمِائَهًِْ عَامٍ خَرَجْنَا عِنْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ وَافَیْنَاکَ ضَحْوَهًًْ نَسْأَلُکَ أَنْ لَا تَدْعُوَ عَلَی قَوْمِکَ فَقَالَ نُوحٌ (علیه السلام) قَدْ أَجَّلْتُهُمْ ثَلَاثَمِائَهًِْ سَنَهًٍْ فَلَمَّا أَتَی عَلَیْهِمْ تِسْعُمِائَهًِْ سَنَهًٍْ وَ لَمْ یُؤْمِنُوا هَمَّ أَنْ یَدْعُوَ عَلَیْهِمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنَّهُ لَنْ یُؤْمِنَ مِنْ قَوْمِکَ إِلَّا مَنْ قَدْ آمَنَ فَلا تَبْتَئِسْ بِما کانُوا یَفْعَلُونَ فَقَالَ نُوحٌ رَبِّ لا تَذَرْ عَلَی الْأَرْضِ مِنَ الْکافِرِینَ دَیَّاراً إِنَّکَ إِنْ تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبادَکَ وَ لا یَلِدُوا إِلَّا فاجِراً کَفَّاراً.

امام صادق (علیه السلام) - نوح (علیه السلام) در میان قومش سیصدسال باقی ماند و آن‌ها را به‌سوی خدا دعوت کرد ولی دعوت او را اجابت نکردند؛ از این‌رو تصمیم گرفت آن‌ها را نفرین کند. هنگام طلوع خورشید دوازده‌هزار گروه از انواع فرشتگان آسمان دنیا نزد او آمدند و آن‌ها بزرگان ملائکه بودند. نوح (علیه السلام) به آن‌ها گفت: «شما چه کسانی هستید»؟ گفتند: «ما دوازده‌هزار گروه از انواع فرشتگان آسمان دنیا هستیم و پهنای مسافت آسمان دنیا [راه] پانصد سال است و از آسمان دنیا تا دنیا مسافت پانصد سال است و ما هنگام طلوع خورشید خارج شدیم و در این وقت نزد تو آمدیم و از تو درخواست می‌کنیم که قومت را نفرین نکنی». نوح (علیه السلام) گفت: «سیصدسال به آن‌ها مهلت دادم». هنگامی‌که ششصد سال تمام شد و آن‌ها ایمان نیاوردند، نوح (علیه السلام) تصمیم گرفت که آن‌ها را نفرین کند. دوازده‌هزار گروه از انواع فرشتگان آسمان دوّم نزد او آمدند. نوح (علیه السلام) گفت: «شما چه کسانی هستید»؟ گفتند: «ما دوازده هزار گروه از انواع فرشتگان آسمان دوّم هستیم و پهنای آسمان دوّم، مسافت پانصد سال است و از آسمان دوّم تا آسمان دنیا مسافت پانصد سال است و پهنای آسمان دنیا مسافت پانصد سال است و از آسمان دنیا تا دنیا مسافت پانصد سال است. هنگام طلوع آفتاب خارج شدیم و هنگام بلندشدن روز و بالاآمدن خورشید نزد تو آمدیم. از تو درخواست می‌کنیم که قومت را نفرین نکنی». نوح (علیه السلام) گفت: «به آن‌ها سیصد سال مهلت دادم». هنگامی‌که نهصد سال تمام شد و ایمان نیاوردند، تصمیم گرفت آن‌ها را نفرین کند؛ پس خدای عزّوجلّ نازل فرمود: که «جز آن‌ها که [تاکنون] ایمان آورده‌اند، دیگر هیچ‌کس از قوم تو ایمان نخواهد آورد! پس، از کارهایی که می‌کردند، غمگین مباش»! نوح گفت: «پروردگارا! هیچ‌کس از کافران را بر روی زمین باقی مگذار! چرا که اگر آن‌ها را باقی بگذاری، بندگانت را گمراه می‌کنند و جز نسلی فاجر و کافر به دنیا نمی‌آورند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص70

بحارالأنوار، ج11، ص310/ القمی، ج1، ص325/ نورالثقلین

3

(نوح/ 26)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ حَنَانِ‌بْنِ‌سَدِیرٍ عَنْ أَبِیهِ قَال قُلْتُ لِأَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَ رَأَیْتَ نُوحاً (علیه السلام) حِینَ دَعَا عَلَی قَوْمِهِ فَقَالَ رَبِّ لا تَذَرْ عَلَی الْأَرْضِ مِنَ الْکافِرِینَ دَیَّاراً إِنَّکَ إِنْ تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبادَکَ وَ لا یَلِدُوا إِلَّا فاجِراً کَفَّاراً قَالَ (علیه السلام) عَلِمَ أَنَّهُ لَا یَنْجُبُ مِنْ بَیْنِهِمْ أَحَدٌ قَالَ قُلْتُ وَ کَیْفَ عَلِمَ ذَلِکَ قَالَ أَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ أَنَّهُ لَنْ یُؤْمِنَ مِنْ قَوْمِکَ إِلَّا مَنْ قَدْ آمَنَ فَعِنْدَ هَذَا دَعَا عَلَیْهِمْ بِهَذَا الدُّعَاءِ.

امام باقر (علیه السلام) - حنان‌بن‌سدیر گوید: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: «نظر شما درباره‌ی این آیه: رَّبِّ لَا تَذَرْ عَلَی الْأَرْضِ مِنَ الْکَافِرِینَ دَیَّارًا * إِنَّکَ إِن تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبَادَکَ وَلَا یَلِدُوا إِلَّا فَاجِرًا کَفَّارًا چیست؟ آن هنگام که نوح (علیه السلام) علیه قوم خویش دعا کرد»؟ حضرت فرمود: «هیچ‌کس از آنان صاحب فرزند نمی¬شد». عرض کردم: «از کجا به این امر آگاهی یافت»؟ فرمود: «خداوند به وی وحی کرد که دیگر هیچ‌کس به تو ایمان نخواهد آورد، و تنها آنانی که به تو ایمان آورده‌اند، بر ایمان خویش خواهند ماند. در این هنگام نوح (علیه السلام) علیه آن‌ها دعا کرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص72

بحارالأنوار، ج11، ص322/ بحارالأنوار، ج5، ص283/ علل الشرایع، ج1، ص31/ البرهان

4

(نوح/ 26)

الباقر (علیه السلام) - لَمَّا دَعَا نُوحٌ (علیه السلام) رَبَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَی قَوْمِهِ أَتَاهُ إِبْلِیسُ لَعَنَهُ اللَّهُ فَقَالَ یَا نُوحُ إِنَّ لَکَ عِنْدِی یَداً أُرِیدُ أَنْ أُکَافِئَکَ عَلَیْهَا فَقَالَ نُوحٌ وَ اللَّهِ إِنِّی لَبَغِیضٌ إِلَیَّ أَنْ یَکُونَ لَکَ عِنْدِی یَدٌ فَمَا هِیَ قَالَ بَلَی دَعَوْتَ اللَّهَ عَلَی قَوْمِکَ فَأَغْرَقْتَهُمْ فَلَمْ یَبْقَ أَحَدٌ أُغْوِیهِ فَأَنَا مُسْتَرِیحٌ حَتَّی یَنْشَأَ قَرْنٌ آخَرُ فَأُغْوِیَهُمْ فَقَالَ لَهُ نُوحٌ مَا الَّذِی تُرِیدُ أَنْ تُکَافِئَنِی بِهِ قَالَ لَهُ اذْکُرْنِی فِی ثَلَاثَهًِْ مَوَاطِنَ فَإِنِّی أَقْرَبَ مَا أَکُونُ إِلَی الْعَبْدِ إِذَا کَانَ فِی إِحْدَاهُنَّ اذْکُرْنِی إِذَا غَضِبْتَ وَ اذْکُرْنِی إِذَا حَکَمْتَ بَیْنَ اثْنَیْنِ وَ اذْکُرْنِی إِذَا کُنْتَ مَعَ امْرَأَهًٍْ خَالِیاً لَیْسَ مَعَکُمَا أَحَدٌ.

امام باقر (علیه السلام) - پس از اینکه نوح (علیه السلام) درباره‌ی امّتش نفرین کرد شیطان آمد و گفت: «تو به من احسانی کرده‌ای می‌خواهم عوض آن را بدهم». نوح (علیه السلام) فرمود: «پناه بر خدا که من به تو خدمتی کرده باشم، چه احسانی به تو کرده‌ام»؟ گفت: «آری تو نفرین کردی خدا قومت را غرق کرد و دیگر کسی نماند که من رنج گمراه‌کردنش را تحمّل کنم، و تا قرن بعدی بیاید من راحتم». حضرت نوح (علیه السلام) فرمود: «اینک چه پاداشی می‌خواهی بدهی»؟ گفت: «مرا در سه جا یاد کن که در این سه مورد من از هر وقت به انسان نزدیکترم: وقت غضب، هنگام حکم بین دو نفر، و موقعی‌که با زن نامحرمی نشسته‌ای و دیگری نیست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص72

الخصال، ج1، ص132/ نورالثقلین

6

(نوح/ 26)

الصّادق (علیه السلام) - وَ لَبِثَ نُوحٌ فِی قَوْمِهِ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِینَ عاماً یَدْعُوهُمْ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَیَهْزَءُونَ بِهِ وَ یَسْخَرُونَ مِنْهُ فَلَمَّا رَأَی ذَلِکَ مِنْهُمْ دَعَا عَلَیْهِمْ فَقَالَ رَبِّ لَا تَذَرْ عَلَی الْأَرْضِ مِنَ الْکافِرِینَ دَیَّاراً إِنَّکَ إِنْ تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبَادَکَ وَ لَا یَلِدُوا إِلَّا فَاجِراً کَفَّاراً.

امام صادق (علیه السلام) - نوح (علیه السلام) نهصدوپنجاه سال در میان قوم خویش بود و آنان را به‌سوی خداوند عزّ‌وجلّ فرامی‌خواند و ایشان او را مسخره می‌کردند و به تمسخر می¬کشیدند. لذا علیه آنان دعا کرد و فرمود: رَّبِّ لَا تَذَرْ عَلَی الْأَرْضِ مِنَ الْکَافِرِینَ دَیَّارًا * إِنَّکَ إِن تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبَادَکَ وَلَا یَلِدُوا إِلَّا فَاجِرًا کَفَّارًا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص72

البرهان

آیه إِنَّکَ إِنْ تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبادَکَ وَ لا یَلِدُوا إِلاَّ فاجِراً کَفَّاراً [27]

چرا که اگر آن‌ها را باقی بگذاری، بندگانت را گمراه می‌کنند و جز نسلی فاجر و کافر به دنیا نمی‌آورند.

1

(نوح/ 27)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ إِسْمَاعِیلَ‌الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ کَانَتْ شَرِیعَهًُْ نُوحٍ (علیه السلام) أَنْ یُعْبَدَ اللَّهُ بِالتَّوْحِیدِ وَ الْإِخْلَاصِ وَ خَلْعِ الْأَنْدَادِ وَ هِیَ الْفِطْرَهًُْ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا وَ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَهُ عَلَی نُوحٍ (علیه السلام) وَ عَلَی النَّبِیِّینَ (علیه السلام) أَنْ یَعْبُدُوا اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ لَا یُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ أَمَرَ بِالصَّلَاهًِْ وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ لَمْ یَفْرِضْ عَلَیْهِ أَحْکَامَ حُدُودٍ وَ لَا فَرَضَ مَوَارِیثَ فَهَذِهِ شَرِیعَتُهُ فَلَبِثَ فِیهِمْ نُوحٌ أَلْفَ سَنَهًٍْ إِلَّا خَمْسِینَ عَاماً یَدْعُوهُمْ سِرّاً وَ عَلَانِیَهًًْ فَلَمَّا أَبَوْا وَ عَتَوْا قَالَ رَبَّهُ أَنِّی مَغْلُوبٌ فَانْتَصِرْ فَأَوْحَی اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ إِلَیْهِ أَنَّهُ لَنْ یُؤْمِنَ مِنْ قَوْمِکَ إِلَّا مَنْ قَدْ آمَنَ فَلا تَبْتَئِسْ بِما کانُوا یَفْعَلُونَ {یَعْمَلُونَ} فَلِذَلِکَ قَالَ نُوحٌ (علیه السلام) وَ لا یَلِدُوا إِلَّا فاجِراً کَفَّاراً.

امام باقر (علیه السلام) - اسماعیل جعفی گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: شریعت و دین نوح (علیه السلام) چنین بود که باید خدا را از سر توحید و اخلاص پرستید و از پرستش مانندها و امثالی که برای او ساخته‌اند، دست شست، و این همان سرشتی است که مردم بر آن سرشته شده‌اند و خداوند از نوح (علیه السلام) و دیگر پیامبران پیمان گرفته است که او را بپرستند و شریکی برایش نگیرند و به نماز و امر به معروف و نهی از منکر و در نظر داشتن حلال و حرام، امر کرده است، ولی بر او احکام حدود و مواریث را واجب نساخت و آئین نوح (علیه السلام) این چنین بود. نوح (علیه السلام) در میان مردم آن روزگار از هزار سال پنجاه سال کمتر زندگی کرد و در طول این مدّت در پنهان و پیدا آن‌ها را به پرستش خدا فرا خواند، و چون سر برتافتند و سرکشی کردند، فرمود: من مغلوب [این قوم طغیانگر] شده‌ام، انتقام مرا از آن‌ها بگیر! . (قمر/10) و خداوند سبحان به او وحی فرستاد که: جز آن‌ها که [تا کنون] ایمان آورده‌اند، دیگر هیچ‌کس از قوم تو ایمان نخواهد آورد! پس، از کارهایی که می‌کردند، غمگین مباش! . (هود/36) و از همین روی نوح (علیه السلام) فرمود: وَ لا یَلِدُوا إِلَّا فاجِراً کَفَّارا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص72

الکافی، ج8، ص282/ بحارالأنوار، ج11، ص331

2

(نوح/ 27)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ صَالِحِ‌بْنِ‌مِیثَمٍ قَال قُلْتُ لِأَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) مَا کَانَ عِلْمُ نُوحٍ حِینَ دَعَا عَلَی قَوْمِهِ أَنَّهُمْ لا یَلِدُوا إِلَّا فاجِراً کَفَّاراً فَقَالَ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ لِنُوحٍ أَنَّهُ لَنْ یُؤْمِنَ مِنْ قَوْمِکَ إِلَّا مَنْ قَدْ آمَنَ.

امام باقر (علیه السلام) - صالح‌بن‌میثم گوید: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: «نوح (علیه السلام) وقتی علیه قوم خویش دعا کرد چگونه به این موضوع علم پیدا کرد و فرمود: وَ لَا یَلِدُوا إِلَّا فَاجِرًا کَفَّارًا»؟ حضرت فرمود: «مگر سخن خداوند عزّ‌وجلّ به حضرت نوح (علیه السلام) را نشنیده‌ای که می‌فرماید: جز آن‌ها که [تا کنون] ایمان آورده‌اند، دیگر هیچ‌کس از قوم تو ایمان نخواهد آورد! . (هود/36)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص74

بحارالأنوار، ج11، ص315/ نورالثقلین/ البرهان

3

(نوح/ 27)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فِی قَولِهِ وَ لا تَزِدِ الظَّالِمِینَ إِلَّا ضَلالًا قَالَ هَلَاکاً وَ تَدْمِیرا إِنَّکَ إِنْ تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبادَکَ وَ لا یَلِدُوا إِلَّا فاجِراً کَفَّاراً فَأَهْلَکَهُمُ اللَّه.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از ضلال در این آیه وَ لَا تَزِدِ الظَّالِمِینَ إِلَّا ضَلَالًا (نوح/24) هلاکت و نابودی است إِنَّکَ إِن تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبَادَکَ وَلَا یَلِدُوا إِلَّا فَاجِرًا کَفَّارًا؛ پس خداوند آن‌ها را به هلاکت رساند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص74

القمی، ج2، ص388

آیه رَبِّ اغْفِرْ لی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِمَنْ دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِناً وَ لِلْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ لا تَزِدِ الظَّالِمینَ إِلاَّ تَباراً [28]

«پروردگارا! مرا، و پدر و مادرم و همه‌ی کسانی را که با ایمان وارد خانه‌ی من شدند، و جمیع مردان و زنان با ایمان را بیامرز؛ و ستمکاران را جز هلاکت میفزا»!

1

(نوح/ 28)

الباقر (علیه السلام) - وَ لا تَزِدِ الظَّالِمِینَ إِلَّا تَباراً أَیْ خَسَاراً.

امام باقر (علیه السلام) - وَ لَا تَزِدِ الظَّالِمِینَ إِلَّا تَبَارًا؛ منظور، خسران و زیان است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص74

بحارالأنوار، ج11، ص316/ القمی، ج2، ص388/ نورالثقلین/ البرهان

2

(نوح/ 28)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ‌الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ رَبِّ اغْفِرْ لِی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِمَنْ دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِناً یَعْنِی الْوَلَایَهًَْ مَنْ دَخَلَ فِی الْوَلَایَهًِْ دَخَلَ فِی بَیْتِ الْأَنْبِیَاءِ (علیه السلام) وَ قَوْلُهُ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً یَعْنِی الْأَئِمَّهًَْ (علیهم السلام) وَ وَلَایَتَهُمْ مَنْ دَخَلَ فِیهَا دَخَلَ فِی بَیْتِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله).

امام صادق (علیه السلام) - محمد حلبی از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که درباره‌ی آیه: رَبِّ اغْفِرْ لِی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِمَنْ دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِناً فرمود: «یعنی ولایت. هرکس داخل در ولایت شد، داخل در بیت انبیاء (علیهم السلام) شده. است. و فرمایش خداوند متعال: خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملًا شما را پاک سازد. (احزاب/33) یعنی، ائمّه (علیهم السلام) و ولایت آن‌ها؛ هرکس داخل در آن شد، داخل در بیت پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) شده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص74

الکافی، ج1، ص423/ بحارالأنوار، ج23، ص330/ نورالثقلین

3

(نوح/ 28)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ رَبِّ اغْفِرْ لِی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِمَنْ دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِناً وَ قَدْ کَانَ قَبْرُ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) مَعَ نُوحٍ فِی السَّفِینَهًِْ فَلَمَّا خَرَجَ مِنَ السَّفِینَهًِْ تَرَکَ قَبْرَهُ خَارِجَ الْکُوفَهًِْ فَسَأَلَ نُوحٌ رَبَّهُ الْمَغْفِرَهًَْ لِعَلِیٍّ وَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) قَوْلُهُ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ ثُمَّ قَالَ وَ لا تَزِدِ الظَّالِمِینَ یَعْنِی الظَّلَمَهًَْ لِأَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) إِلَّا تَباراً.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ابن‌عباس (رحمة الله علیه) درباره‌ی این آیه از قرآن گفت: «رَبِّ اغْفِرْ لِی وَ لِوَالِدَیَّ وَ لِمَن دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِنًا؛ مقبره علی (علیه السلام) با نوح در کشتی بود. هنگامی که او از کشتی خارج شد قبرش را در بیرون از کوفه گذاشت. سپس نوح از پروردگارش برای علی (علیه السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) آمرزش خواست؛ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ المُؤْمِنَاتِ و سپس فرمود: «وَ لَا تَزِدِ الظَّالِمِینَ إِلَّا تَبَارًا؛ یعنی جز بر هلاکت کسانی که به اهل بیت محمّد (صلی الله علیه و آله) ظلم کردند، میفزای».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص74

بحارالأنوار، ج42، ص237/ المناقب، ج3، ص309/ البرهان

4

(نوح/ 28)

الرّضا (علیه السلام) -ٍ عَنْ أَبِی‌شُعَیْبٍ‌الْخُرَاسَانِیِّ قَال قُلْتُ لِأَبِی‌الْحَسَنِ‌الرِّضَا (علیه السلام) أَیُّمَا أَفْضَلُ زِیَارَهًُْ قَبْرِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَوْ زِیَارَهًُْ قَبْرِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَالَ إِنَّ الْحُسَیْنَ (علیه السلام) قُتِلَ مَکْرُوباً فَحَقٌّ عَلَی اللَّهِ جَلَّ ذِکْرُهُ أَنْ لَا یَأْتِیَهُ مَکْرُوبٌ إِلَّا فَرَّجَ اللَّهُ کَرْبَهُ وَ فَضْلُ زِیَارَهًِْ قَبْرِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَلَی زِیَارَهًِْ قَبْرِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) کَفَضْلِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَلَی الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَالَ ثُمَّ قَالَ لِی أَیْنَ تَسْکُنُ قُلْتُ الْکُوفَهًَْ قَالَ إِنَّ مَسْجِدَ الْکُوفَهًِْ بَیْتُ نُوحٍ لَوْ دَخَلَهُ رَجُلٌ مِائَهًَْ مَرَّهًٍْ لَکَتَبَ اللَّهُ لَهُ مِائَهًَْ مَغْفِرَهًٍْ لِأَنَّ فِیهِ دَعْوَهًَْ نُوحٍ (علیه السلام) حَیْثُ قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِمَنْ دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِناً قَالَ قُلْتُ مَنْ عَنَی بِوَالِدَیْهِ قَالَ آدَمَ وَ حَوَّاءَ (علی‌ها السلام).

امام رضا (علیه السلام) - شعیب خراسانی گوید: «خدمت امام رضا (علیه السلام) عرض کردم که زیارت حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) افضل است یا زیارت حضرت امام حسین (علیه السلام)؟ فرمود: «حضرت امام حسین (علیه السلام) مغموم و مهموم در راه خدا شهید شدند؛ بر خداوند عالمیان واجب و لازم است که هیچ غمگینی به زیارت قبر آن حضرت نرود مگر اینکه حق تعالی غم او را زایل گرداند و او را خوشحال برگرداند، ولیکن زیادتیِ ثواب زیارت حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) بر زیارت حضرت امام حسین (علیه السلام) مثل زیادتی فضیلت حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) است بر حضرت امام حسین (علیه السلام)». و بعد از آن از من پرسید که: «در کجا می‌باشی»؟ گفتم: «در کوفه». فرمود: «مسجد کوفه خانه‌ی حضرت نوح (علیه السلام) است؛ اگر کسی صد مرتبه داخل آن مسجد شود صد مرتبه آمرزش به دعای حضرت نوح (علیه السلام) برای او نوشته می‌شود. چنانچه حق تعالی می‌فرماید که حضرت نوح (علیه السلام) فرمود: قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِمَنْ دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِناً عرض کردم: «مراد از پدر و مادر آن حضرت کیست»؟ فرمود: «حضرت آدم (علیه السلام) و حوّا (سلام الله علیها)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص74

بحارالأنوار، ج97، ص261/ فرحهًْ الغری، ص104

5

(نوح/ 28)

الصّادقین (علی‌ها السلام) - رب اغْفِرْ لِی وَ لِوالِدَیَّ قَالَ آدَمَ وَ حَوَّاءَ (علی‌ها السلام).

امام باقر و امام صادق (علی‌ها السلام) - منظور از آیه‌ی رَبِّ اغْفِرْ لِی وَ لِوالِدَیَ آدم (علیه السلام) و حوا (سلام الله علیها) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص76

العیاشی، ج2، ص234