تفسیر روایی سوره عبس

تفسیر روایی سوره عبس

ثواب قرائت

1

(عبس/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ عَبَسَ وَ تَوَلَّی وَ إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَتْ کَانَ تَحْتَ جَنَاحِ اللَّهِ مِنَ الْجِنَانِ وَ فِی ظِلِّ اللَّهِ وَ کَرَامَتِهِ فِی جِنَانِهِ وَ لَا یَعْظُمُ ذَلِکَ عَلَی اللَّهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.

امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره‎ی عَبَسَ وَتَوَلَّی و إذا الشَّمسُ کُوِّرَت را بخواند، زیر بال خداوند در بهشت خواهد بود و در سایه‎ی رحمت و کرامت او قرار خواهد گرفت و در باغ‌های او جای خواهد داشت و ان شاء الله این امر بر خداوند بزرگ و گران نیست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص372

ثواب الأعمال، ص121/ نورالثقلین/ البرهان

آیه عَبَسَ وَ تَوَلّی [1]

چهره درهم کشید و روی برتافت.

سبب نزول

1

(عبس/ 1)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - نَزَلَتْ فِی عُثْمَانَ وَ ابْنِ أُمِّ مَکْتُومٍ، وَ کَانَ ابْنُ أُمِّ مَکْتُومٍ مُؤَذِّنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ کَانَ أَعْمَی، وَ جَاءَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عِنْدَهُ أَصْحَابُهُ وَ عُثْمَانُ عِنْدَهُ، فَقَدَّمَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلَی عُثْمَانَ، فَعَبَسَ عُثْمَانُ وَجْهَهُ وَ تَوَلَّی عَنْهُ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ: عَبَسَ وَ تَوَلَّی یَعْنِی عُثْمَانَ.

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - در خصوص عثمان و ابن اُمّ مَکْتُوم نازل شد. ابن‌امّ مَکْتوم، مؤذّن رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود و نابینا بود. یاران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نزد ایشان بودند و عثمان نیز در آنجا بود که ابن‌امّ مکتوم وارد شد و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وی را بر عثمان مقدّم کرد. پس عثمان ترش‌رویی‌کرد و روی برتافت. پس خداوند عزّوجلّ این آیات را نازل‎ کرد: عَبَسَ وَتَوَلَّی؛ منظور عثمان است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص372

بحارالأنوار، ج30، ص174/ بحارالأنوار، ج17، ص85/ نورالثقلین/ البرهان؛ «یعنی عثمان» محذوف/ القمی، ج2، ص404؛ «عثکن» بدل «عثمان»

2

(عبس/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - أَنَّهَا نَزَلَتْ فِی رَجُلٍ مِنْ بَنِی أُمَیَّهًَْ کَانَ عِنْدَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله)، فَجَاءَ ابْنُ أُمِّ مَکْتُومٍ، فَلَمَّا رَآهُ تَقَذَّرَ مِنْهُ وَ جَمَعَ نَفْسَهُ وَ عَبَسَ وَ أَعْرَضَ بِوَجْهِهِ عَنْهُ، فَحَکَی اللَّهُ سُبْحَانَهُ ذَلِکَ وَ أَنْکَرَهُ عَلَیْهِ.

امام صادق (علیه السلام) - این آیات در خصوص مردی از بنی‌امیّه نازل شد که نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود و ابن‌امّ‌مکتوم وارد شد. هنگامی‌که وی را دید، متنفّر شد و ترش‌رویی کرد و خود را کنار کشید و روی برتافت و خداوند داستان او را بازگو کرد و آن را ناپسند دانست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص372

بحارالأنوار، ج30، ص175/ نورالثقلین/ البرهان

3

(عبس/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِذَا رَأَی عَبْدَ اللَّهِ ابْنَ أُمِّ مَکْتُومٍ قَالَ مَرْحَباً مَرْحَباً لَا وَ اللَّهِ لَا یُعَاتِبُنِی اللَّهُ فِیکَ أَبَداً وَ کَانَ یَصْنَعُ فِیهِ مِنَ اللُّطْفِ حَتَّی کَانَ یَکُفُّ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مِمَّا یَفْعَلُ بِهِ.

امام صادق (علیه السلام) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آنگاه که عبدالله‎بن‎امّ‌مکتوم را می‌دید، می‌فرمود: «خوش آمدی، خوش آمدی، به خدا سوگند! خداوند تبارک و تعالی در خصوص تو، مرا سرزنش نخواهد کرد و آن‌قدر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در حقّ عبدالله‎بن ‎امّ‌مکتوم لطف و مهربانی می‌کرد که او، خود را از پیامبر (صلی الله علیه و آله) دور نگاه می‎داشت (کمتر به دیدار ایشان می¬رفت)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص372

بحارالأنوار، ج17، ص77/ نورالثقلین/ البرهان

آیه أَنْ جاءَهُ الْأَعْمی [2]

از اینکه نابینایی به سراغ او آمد.

آیه وَ ما یُدْرِیکَ لَعَلَّهُ یَزَّکّی [3]

تو چه می‎دانی شاید او تقوا پیشه ‎کند!؟

1

(عبس/ 3)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ ما یُدْرِیکَ لَعَلَّهُ یَزَّکّی أَیْ یَکُونُ طَاهِراً أَزْکَی أَوْ یَذَّکَّرُ.

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَمَا یُدْرِیکَ لَعَلَّهُ یَزَّکَّی؛ منظور این است که تو چه می‎دانی، شاید طاهر و پاک باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص374

القمی، ج2، ص405/ نورالثقلین/ البرهان

آیه أَوْ یَذَّکَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّکْری [4]

یا متذکّر گردد و این تذکّر به حال او مفید باشد.

1

(عبس/ 4)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - أَوْ یَذَّکَّرُ قَالَ: یُذَکِّرُهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَتَنْفَعَهُ الذِّکْری.

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَوْ یَذَّکَّرُ؛ یعنی اینکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وی را پند دهد، و این تذکّر به حال او مفید باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص374

بحارالأنوار، ج17، ص85/ بحارالأنوار، ج30، ص174/ القمی، ج2، ص404/ نورالثقلین/ البرهان

2

(عبس/ 4)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - أَوْ یَذَّکَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّکْری أمِیرُالمُومِنیِن (علیه السلام).

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از أَوْ یَذَّکَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّکْری یعنی امیرالمؤمنین (علیه السلام).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص374

بحرالعرفان، ج16، ص307

آیه أَمّا مَنِ اسْتَغْنی [5]

امّا آن‌کس ‎که خود را توانگر می‎بیند.

1

(عبس/ 5)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - خَاطَبَ عَثْکَنَ فَقَالَ: أَمَّا مَنِ اسْتَغْنی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - سپس عثمان را مورد خطاب قرار داد: امّا مَنِ اسْتَغْنَی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص374

القمی، ج2، ص405/ نورالثقلین/ البرهان

آیه فَأَنْتَ لَهُ تَصَدّی [6]

تو به او روی می‎آوری.

1

(عبس/ 6)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - أَمَّا مَنِ اسْتَغْنی فَأَنْتَ لَهُ تَصَدَّی قَالَ: أَنْتَ إِذَا جَاءَکَ غَنِیٌّ تَتَصَدَّی لَهُ وَ تَرْفَعُهُ.

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - امّا مَنِ اسْتَغْنَی* فَأَنتَ لَهُ تَصَدَّی یعنی اینکه اگر ثروتمندی نزد تو بیاید به وی توجّه می‌کردی و مقامش را بالا می‌بردی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص374

بحارالأنوار، ج17، ص85/ بحارالأنوار، ج30، ص174/ القمی، ج2، ص404/ نورالثقلین/ البرهان

آیه وَ ما عَلَیْکَ أَلّا یَزَّکّی [7]

درحالی‌که اگر او تقوا پیشه‎ نکند چیزی بر تو نیست.

1

(عبس/ 7)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ ما عَلَیْکَ أَلَّا یَزَّکَّی أَیْ لَا تُبَالِی زَکِیّاً کَانَ أَوْ غَیْرَ زَکِیٍّ إِذَا کَانَ غَنِیّا.

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَمَا عَلَیْکَ أَلَّا یَزَّکَّی؛ منظور این است که اگر شخصی ثروتمند باشد، دیگر برای تو اهمیّتی ندارد که آیا آن شخص پاک و باتقوا هست یا نیست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص374

القمی، ج2، ص405/ البرهان/ نورالثقلین

آیه وَ أَمّا مَنْ جاءَکَ یَسْعی [8]

اما کسی‎ که به سراغ تو می‎آید و کوشش می‎کند.

1

(عبس/ 8)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ أَمّا مَنْ جاءَکَ یَسْعی، یَعْنِی ابْنَ أُمِ مَکْتُوم.

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَأَمَّا مَن جَاءکَ یَسْعَی؛ منظور ابن‌امّ‌مکتوم است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص374

البرهان/ نورالثقلین

آیه وَ هُوَ یَخْشی [9]

و [از خدا] ترسان است.

آیه فَأَنْتَ عَنْهُ تَلَهّی [10]

تو از او غافل می‎شوی!

1

(عبس/ 10)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَأَنْتَ عَنْهُ تَلَهّی، أَیْ تَلْهُو وَ لَا تَلْتَفِتُ إِلَیْه.

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَأَنتَ عَنْهُ تَلَهَّی یعنی اینکه توجّه نمی‌کنی و به این شخص نمی‎پردازی و توجّه نداری.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص376

القمی، ج2، ص405/ البرهان/ نورالثقلین

آیه کَلّا إِنَّها تَذْکِرَةٌ [11]

هرگز چنین نیست [كه آن‌ها ‌مى‎پندارند]؛ این [قرآن براى همه] تذکّر و یادآوری است.

1

(عبس/ 11)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - کَلَّا إِنَّها تَذْکِرَةٌ قَالَ: الْقُرْآنُ.

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - کلاََّ إِنَّها تَذْکِرَةٌ؛ قرآن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص376

بحارالأنوار، ج24، ص90/ القمی، ج2، ص404/ البرهان/ نورالثقلین

2

(عبس/ 11)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - تَأوِیلُهُ ذَکَرَهُ علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) فِی تَفسِیرِه قَالَ: نَزَلَتْ فِی الْأَئِمَّهًْ (علیهم السلام).

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - درباره‎ی امامان (علیهم السلام) نازل شده ‎است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص376

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص739

3

(عبس/ 11)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‎الْحَسَنِ الْمَاضِی (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ… کَلَّا إِنَّها تَذْکِرَةٌ قَالَ: الْوَلَایَهًُْ.

امام کاظم (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل از امام کاظم (علیه السلام) نقل می‌کند که این آیه: کَلَّا إِنَّها تَذْکِرَةٌ را از ایشان پرسیدم. فرمود: «منظور ولایت است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص376

الکافی، ج1، ص434/ بحارالأنوار، ج24، ص338

آیه فَمَنْ شاءَ ذَکَرَهُ [12]

و هرکس بخواهد از آن پند می‎گیرد.

1

(عبس/ 12)

الصّادق (علیه السلام) - فَمَنْ شاءَ ذَکَرَهُ أَیْ القُرآن.

امام صادق (علیه السلام) - فَمَنْ شاءَ ذَکَرَهُ یعنی قرآن.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص376

بحرالعرفان، ج16، ص306

2

(عبس/ 12)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - نَزَلَتْ فِی الْأَئِمَّهًْ (علیهم السلام).

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - این آیه درباره‎ی امامان (علیهم السلام) نازل شده‎ است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص376

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص739

آیه فِی صُحُفٍ مُکَرَّمَةٍ [13]

در الواح پرارزشی

1

(عبس/ 13)

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - فِی صُحُفٍ مُکَرَّمَةٍ أَیْ هَذَا الْقُرْآنُ أَوْ هَذِهِ التَّذْکِرَهًُْ فِی کُتُبٍ مُعَظَّمَهًٍْ عِنْدَ اللَّهِ وَ هِیَ اللَّوْحُ الْمَحْفُوظُ.

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - فِی صُحُفٍ مُکَرَّمَةٍ یعنی این قرآن یا این یادآوری در کتاب‌های بزرگی است نزد خدا که آن لوح محفوظ است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص376

بحرالعرفان، ج16، ص305

2

(عبس/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - فِی صُحُفٍ مُکَرَّمَةٍ وَ هِیَ الصُّحُفُ الْمُنْزَلَهًُْ عَلَی الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) مِثْلُ صُحُفِ إِبْرَاهِیمَ وَ مُوسَی وَ مُکَرَّمَةٍ أَیْ عِنْدَ اللَّهِ سُبْحَانَهُ.

امام صادق (علیه السلام) - فِی صُحُفٍ مُکَرَّمَةٍ؛ و آن کتاب‌های نازل‎ شده بر پیامبران (علیهم السلام) است، مانند کتاب‌های ابراهیم (علیه السلام) و موسی (علیه السلام). و مُکَرَّمَةٍ یعنی نزد خداوند سبحان [پرارزش است].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص376

بحرالعرفان، ج16، ص306

3

(عبس/ 13)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ بُرَیْدٍ الْعِجْلِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی صُحُفاً مُطَهَّرَةً فِی‌ها کُتُبٌ قَیِّمَةٌ قَالَ هُوَ حَدِیثُنَا فِی صُحُفٍ مُطَهَّرَهًٍْ مِنَ الْکَذِبِ.

امام باقر (علیه السلام) - برید عجلی گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‎ی این آیات پرسیدم: صحیفه‌هایی پاک * که در آن‌ها نوشته‌های استوار است. (بیّنه/3-2) فرمود: «سخنان ماست و در صحیفه‌هایی است که از دروغ پاک شده‎ است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص376

بصایرالدرجات، ج1، ص516/ البرهان

آیه مَرْفُوعَةٍ مُطَهَّرَةٍ [14]

والا قدر و پاکیزه.

1

(عبس/ 14)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - فِی صُحُفٍ مُکَرَّمَةٍ مَرْفُوعَةٍ قَالَ: عِنْدَ اللَّه مُطَهَّرَهًٍْ.

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - فِی صُحُفٍ مُّکَرَّمَةٍ * مَّرْفُوعَةٍ؛ یعنی نزد خداوند [والاقدر است].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص376

بحارالأنوار، ج24، ص90/ القمی، ج2، ص404/ نورالثقلین/ البرهان

2

(عبس/ 14)

الصّادق (علیه السلام) - مَرْفُوعَةٍ عِنْدَهُ فِی اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ مُطَهَّرَةٍ مِنْ دَنَسِ الْأَنْجَاسِ لَا یَمَسُّهَا إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ مِنَ النَّاسِ.

امام صادق (علیه السلام) - خدا آن‌ها را از ناپاکی بالا برده، مطهّره که جز پاکیزه‌ها از بین مردم آن را نسایند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص378

بحرالعرفان، ج16، ص306

3

(عبس/ 14)

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - قِیلَ: مُطَهَّرَةٍ عَنِ الشَّکِّ وَ الشُّبْهَهًِْ وَ التَّنَاقُضِ بِأَیْدِی سَفَرَةٍ یَعْنِی الْکَتَبَهًَْ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ.

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - مُطَهَّرَةٍ از شک، شبهه و تناقض به دور است. بِأَیْدِی سَفَرَةٍ؛ نویسندگان از فرشتگان منظور است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص378

بحرالعرفان، ج16، ص305

آیه بِأَیْدِی سَفَرَةٍ [15]

به‌دست سفیرانی

1

(عبس/ 15)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - بِأَیْدِی سَفَرَةٍ قَالَ: بِأَیْدِی الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام).

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - بِأَیْدِی سَفَرَةٍ، در دست امامان (علیهم السلام) است، والامقام [و فرمانبردار] و نیکوکار!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص378

بحارالأنوار، ج24، ص90/ القمی، ج2، ص404/ المناقب، ج3، ص103؛ «بایری» محذوف/ نورالثقلین/ البرهان

2

(عبس/ 15)

الصّادق (علیه السلام) -ٍ عَنْ أَبِی‌أَیُّوبَ الْحَذَّاء عَنْ أَبِی‎عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: بِأَیْدِی سَفَرَةٍ کِرامٍ بَرَرَةٍ قَالَ: هُمُ الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام).

امام صادق (علیه السلام) - ابو أیّوب حذّاء از امام صادق (علیه السلام) درباره‎ی آیه: بِأَیْدِی سَفَرَةٍ* کِرَامٍ بَرَرَةٍ، نقل می‌کند که فرمود: «آن‌ها امامان (علیهم السلام) هستند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص378

بحارالأنوار، ج24، ص90/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص739/ البرهان

آیه کِرامٍ بَرَرَةٍ [16]

والا مقام [و فرمانبردار] و نیکوکار!

1

(عبس/ 16)

الصّادق (علیه السلام) - وَ رَوَی فُضَیْلُ‌بْنُ‌یَسَارٍ عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) قَالَ: الْحَافِظُ لِلْقُرْآنِ الْعَامِلُ بِهِ مَعَ السَّفَرَهًِْ الْکِرَامِ الْبَرَرَةِ کِرامٍ عَلَی رَبِّهِمْ بَرَرَهًٍْ مُطِیعِینَ.

امام صادق (علیه السلام) - فضیل‌بن‌یسار از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: «حافظ قرآنی که بدان عمل ‎می‌کند به همراه سفرای والا مقام [و فرمانبردار] و نیکوکار هستند. نزد خدای خود، نیکوکار و فرمانبردارند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص378

بحارالأنوار، ج56، ص171

2

(عبس/ 16)

الصّادق (علیه السلام) - ثُمَّ وَصَفَهُمْ بِأَنَّهُمْ کِرَامٍ عَلَیْهِ بَرَرَةٍ مُطِیعُونَ لِأَمْرِهِ لَا یَعْصُونَ اللهَ مَا أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُونَ.

امام صادق (علیه السلام) - سپس آن‌ها (ائمّه (علیهم السلام) ) را توصیف فرمود به اینکه آن‌ها برای او والامقام هستند. فرمانبردار امر او هستند. هرگز فرمان خدا را مخالفت نمی‎کنند و آنچه را فرمان داده ‎شده‎اند [به‌طورکامل] اجرا می‎نمایند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص378

بحرالعرفان، ج16، ص306

آیه قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَکْفَرَهُ [17]

مرگ بر این انسان، چقدر ناسپاس است!

1

(عبس/ 17)

الباقر (علیه السلام) -ٍ عَنْ أَبِی‌أُسَامَهًَْ عَنْ أَبِی‎جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَکْفَرَهُ قَالَ: نَعَمْ نَزَلَتْ فِی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ما أَکْفَرَهُ یَعْنِی بِقَتْلِکُمْ إِیَّاهُ.

امام باقر (علیه السلام) - ابواسامه گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: قُتِلَ الْإِنسَانُ مَا أَکْفَرَهُ، پرسیدم. فرمود: «آری! در خصوص امیرالمؤمنین (علیه السلام) نازل‎ شده‎ است و منظور از مَا أَکْفَرَهُ، به خاطر اینکه او را به قتل رساندید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص378

بحارالأنوار، ج53، ص99/ القمی، ج2، ص405/ البرهان/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص740/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج36، ص174

2

(عبس/ 17)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَکْفَرَهُ قَالَ: هُوَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ: ما أَکْفَرَهُ أَیْ مَا ذَا فَعَلَ وَ أَذْنَبَ حَتَّی قَتَلُوهُ.

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - قُتِلَ الْإِنسَانُ مَا أَکْفَرَهُ، منظور امیرالمؤمنین (علیه السلام) است و منظور از مَا أَکْفَرَهُ؛ چه گناهی انجام داد و به خاطر کدامین گناه وی را کشتند؟

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص378

بحارالأنوار، ج36، ص174/ بحارالأنوار، ج53، ص99/ القمی، ج2، ص404/ البرهان

3

(عبس/ 17)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - قُتِلَ الْإِنْسانُ یَعْنِی بِهِ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) مَا أَکْفَرَهُ یَعْنِی قَاتِلَهُ حَتَّی قَتَلَهُ.

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - قُتِلَ الْإِنْسانُ؛ منظور از آن امیرالمؤمنین (علیه السلام) است [یعنی امیرالمؤمنین (علیه السلام) کشته ‎شد]. ما أَکْفَرَهُ؛ منظور قاتل او است. [یعنی چه‌چیزی قاتل او را به کفر واداشت] تا اینکه او را کشت؟!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص380

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص740

4

(عبس/ 17)

الصّادق (علیه السلام) - قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَکْفَرَهُ قَالَ الْإِنْسَانُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) یَقُولُ مَا أَکْفَرَهُ عِنْدَهُمْ حَتَّی قَتَلُوهُ.

امام صادق (علیه السلام) - قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَکْفَرَهُ؛ این انسان امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) است. مگر چه کرده بود، گناهش چه بود که او را کشتند؟

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص380

المناقب، ج3، ص103

5

(عبس/ 17)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - قاتَلَهُمُ اللهُ أَنَّی یُؤْفَکُونَ أَیْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ أَنَّی یُؤْفَکُونَ فَسَمَّی اللَّعْنَهًَْ قِتَالًا وَ کَذَلِکَ قَالَ قُتِلَ الْإِنْسانُ ما أَکْفَرَهُ أَیْ لُعِنَ الْإِنْسَانُ وَ قَالَ فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَ لکِنَّ اللهَ قَتَلَهُمْ وَ ما رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَ لکِنَّ اللهَ رَمی فَسَمَّی فِعْلَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فِعْلًا لَهُ أَ لَا تَرَی تَأْوِیلَهُ عَلَی غَیْرَ تَنْزِیلِه.

امام علی (علیه السلام) - خدا آنان را بکشد چگونه (از حق) بازگردانده می‌شوند؟! (توبه/30). یعنی خدا لعنتشان کند، چقدر دروغ می¬گویند، امّا لعنت را کشتن نامید. همچنین فرمود: قُتِلَ الْإِنسَانُ مَا أَکْفَرَهُ؛ یعنی لعنت بر انسان. همچنین فرمود: و شما آنان را نکشتید، بلکه خدا آنان را کشت و چون (ریگ به‌سوی آنان) افکندی تو نیفکندی، بلکه خدا افکند. (انفال/17). این‌گونه فعل پیامبر (صلی الله علیه و آله) را فعل خود نامید. حال دیدی که تأویل این سخنان متفاوت از تنزیل آن¬هاست؟

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص380

الاحتجاج، ج1، ص250/ بحارالأنوار، ج90، ص114/ نورالثقلین؛ بتفاوت

آیه مِنْ أَیِّ شَیْءٍ خَلَقَهُ [18]

مگر [خداوند] او را از چه‌چیز آفریده ‎است؟!

1

(عبس/ 18)

الباقر (علیه السلام) -ٍ عَنْ أَبِی‌أُسَامَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) … ثُمَّ نَسَبَ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَنَسَبَ خَلْقَهُ وَ مَا أَکْرَمَهُ اللَّهُ بِهِ فَقَالَ: مِنْ أَیِّ شَیْءٍ خَلَقَهُ یَقُولُ: مِنْ طِینَهًِْ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) خَلَقَهُ فَقَدَّرَهُ لِلْخَیْرِ ثُمَّ السَّبِیلَ یَسَّرَهُ یَعْنِی سَبِیلَ الْهُدَی ثُمَّ أَماتَهُ مِیتَهًَْ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) ثُمَّ إِذا شاءَ أَنْشَرَهُ.

امام باقر (علیه السلام) - ابواسامه از امام باقر (علیه السلام) روایت کرده است: … سپس نسب امیرالمؤمنین (علیه السلام) را وصف ‎کرد و چگونگی آفرینش وی و آنچه خداوند با آن به وی کرامت داده ‎است و فرمود: مِنْ أَیِّ شَیْءٍ خَلَقَهُ؛ وی را از گل و سرشت پیامبران (علیهم السلام) آفرید و او را برای خیر و نیکی مقدّر نمود. ثُمَّ السَّبِیلَ یَسَّرَهُ یعنی راه هدایت او را هموار کرد، سپس مردن وی را مشابه مردن پیامبران (علیهم السلام) قرار داد (او را همانند پیامبران (علیهم السلام) میراند)، پس هرگاه بخواهد او را زنده می‎کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص380

بحارالأنوار، ج36، ص174/ بحارالأنوار، ج53، ص99/ القمی، ج2، ص405/ نورالثقلین/ البرهان

آیه مِنْ نُطْفَةٍ خَلَقَهُ فَقَدَّرَهُ [19]

او را از نطفه‎ی ناچیزی آفرید، سپس اندازه‎گیری کرد و موزون ساخت.

آیه ثُمَّ السَّبِیلَ یَسَّرَهُ [20]

سپس راه [سعادت] را برای او آسان کرد.

1

(عبس/ 20)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ السَّبِیلَ یَسَّرَهُ قَالَ: یَسَّرَ لَهُ طَرِیقَ الْخَیْرِ.

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ السَّبِیلَ یَسَّرَهُ، راه خیر و نیکی را برای وی آسان گردانید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص380

بحارالأنوار، ج36، ص174/ بحارالأنوار، ج53، ص99/ القمی، ج2، ص404/ نورالثقلین/ البرهان

2

(عبس/ 20)

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - ثُمَّ السَّبِیلَ یَسَّرَهُ أَیْ ثُمَّ یَسَّرَ سَبِیلَ الْخُرُوجِ مِنْ بَطْنِ أُمِّهِ حَتَّی خَرَجَ مِنْهُ.

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - ثُمَّ السَّبِیلَ یَسَّرَهُ یعنی سپس راه خروج از شکم مادرش را آسان کرد تا اینکه از آن خارج شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص380

بحرالعرفان، ج16، ص305

3

(عبس/ 20)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - عَنْ أَبِی‌أُسَامَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) ثُمَّ السَّبِیلَ یَسَّرَهُ یَعْنِی سَبِیلَ الْهُدَی.

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ السَّبِیلَ یَسَّرَهُ یعنی راه هدایت او را هموار کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص380

نورالثقلین

آیه ثُمَّ أَماتَهُ فَأَقْبَرَهُ [21]

بعد او را میراند و در قبر نهاد.

1

(عبس/ 21)

الرّضا (علیه السلام) - قِیلَ فَلِمَ أُمِرَ بِدَفْنِهِ قِیلَ لِئَلَّا یَظْهَرَ النَّاسُ عَلَی فَسَادِ جَسَدِهِ وَ قُبْحِ مَنْظَرِهِ وَ تَغَیُّرِ رِیحِهِ وَ لَا یَتَأَذَّی بِهِ الْأَحْیَاءُ بِرِیحِهِ وَ بِمَا یَدْخُلُ عَلَیْهِ مِنَ الْآفَهًِْ وَ الدَّنَسِ وَ الْفَسَادِ وَ لِیَکُونَ مَسْتُوراً عَنِ الْأَوْلِیَاءِ وَ الْأَعْدَاءِ فَلَا یَشْمَتُ عَدُوٌّ وَ لَا یَحْزَنُ صَدِیق.

امام رضا (علیه السلام) - گفته شد: «چرا خلائق مأمور شده‌اند میّت را دفن کنند»؟ در جواب گفته می‌شود: «برای اینکه مردم بر فاسد شدن جسد میّت مطّلع نشده و از قبح منظر و بدبو شدن او آگاه نگردیده و همچنین زندگان از بوی متعفّن او و آفت و آلودگی و فسادی که در جسدش پیدا می‌شود، اذیّت و آزار نشوند و نیز به خاطر آنکه بدن میّت از دید دوستان و دشمنان مستور و پوشیده بماند تا در نتیجه نه دشمنان شماتت کنند و نه دوستان از رؤیت صحنه‌ی دلخراش پاشیده شدن جسد او محزون گردند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص382

علل الشرایع، ج1، ص248/ نورالثقلین

آیه ثُمَّ إِذا شاءَ أَنْشَرَهُ [22]

پس هرگاه بخواهد او را زنده می‎کند.

1

(عبس/ 22)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ إِذا شاءَ أَنْشَرَهُ قَالَ: فِی الرَّجْعَهًِْ.

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ إِذَا شَاء أَنشَرَهُ، دوره‌ی رجعت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص382

بحارالأنوار، ج36، ص174/ بحارالأنوار، ج53، ص99/ القمی، ج2، ص404/ البرهان

2

(عبس/ 22)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌أُسَامَهًَْ عَنْ أَبِی‎جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ… ثُمَّ إِذا شاءَ أَنْشَرَهُ قَالَ: یَمْکُثُ بَعْدَ قَتْلِهِ فِی الرَّجْعَهًِْ فَیَقْضِی مَا أَمَرَهُ.

امام باقر (علیه السلام) - ابواسامه گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: إِذَا شَاء أَنشَرَهُ سؤال کردم. فرمود: «بعد از به قتل رسیدنش، درنگ خواهد کرد و سپس در دوره‎ی رجعت باز خواهد گشت و آنچه را خداوند به آن امر کرده‎ بود، به انجام می‌رساند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص382

بحارالأنوار، ج53، ص99/ القمی، ج2، ص405/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج36، ص174/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص740

آیه کَلّا لَمّا یَقْضِ ما أَمَرَهُ [23]

هرگز چنین نیست [كه او مى‎پندارد]؛ او هنوز آنچه را [خدا] فرمان داده، اطاعت نکرده‎ است.

1

(عبس/ 23)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - کَلَّا لَمَّا یَقْضِ ما أَمَرَهُ أَیْ لَمْ یَقْضِ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) مَا قَدْ أَمَرَهُ وَ سَیَرْجِعُ حَتَّی یَقْضِیَ مَا أَمَرَهُ.

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - کَلَّا لَمَّا یَقْضِ مَا أَمَرَهُ یعنی اینکه آنچه خداوند به امیرالمؤمنین (علیه السلام) امر کرده ‎است را به اتمام نرسانده ‎است و برای اتمام و به انجام رساندن آنچه به آن امر شده‎ است، باز خواهد گشت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص382

بحارالأنوار، ج36، ص174/ بحارالأنوار، ج53، ص99/ القمی، ج2، ص404/ نورالثقلین/ البرهان

2

(عبس/ 23)

الباقر (علیه السلام) -ٍ عَنْ أَبِی‌أُسَامَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ کَلَّا لَمَّا یَقْضِ ما أَمَرَهُ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَتَی یَنْبَغِی لَهُ أَنْ یَقْضِیَهُ قَالَ نَعَمْ نَزَلَتْ فِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) … وَ قَوْلُهُ لَمَّا یَقْضِ ما أَمَرَهُ فِی حَیَاتِهِ بَعْدَ قَتْلِهِ فِی الرَّجْعَهًْ.

امام باقر (علیه السلام) - ابواسامه گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‎ی این آیه: کَلَّا لَمَّا یَقْضِ مَا أَمَرَهُ پرسیدم و عرض ‎کردم: «فدایت شوم! چه زمانی آن را به انجام می‌رساند»؟ فرمود: «آری! در خصوص امیرالمؤمنین (علیه السلام) نازل ‎گردید. منظور از آیه‌ی کَلَّا لَمَّا یَقْضِ مَا أَمَرَهُ در زندگی دنیوی اوست. سپس بعد از به قتل رسیدنش در دوره‎ی رجعت درنگ خواهد کرد (سپس در دوره‎ی رجعت باز خواهد گشت و آنچه را خداوند به آن امر کرده‎ بود، به انجام می‌رساند).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص382

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص740

آیه فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلی طَعامِهِ [24]

انسان باید به غذای خویش [و آفرينش آن] بنگرد!

1

(عبس/ 24)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ أَبِی‎جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ: فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسانُ إِلی طَعامِهِ قَالَ: قُلْتُ: مَا طَعَامُهُ؟ قَالَ: عِلْمُهُ الَّذِی یَأْخُذُهُ عَمَّنْ یَأْخُذُهُ.

امام باقر (علیه السلام) - زید شحّام گوید: از امام باقر (علیه السلام) پرسیدم و عرض‎ کردم که: «در این آیه‎: فَلْیَنظُرِ الْإِنسَانُ إِلَی طَعَامِهِ، منظور از غذا چیست»؟ فرمود: «علم وی است که باید ببیند از چه کسی آن را فرا می‌گیرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص382

الکافی، ج1، ص49/ وسایل الشیعهًْ، ج27، ص65/ وسایل الشیعهًْ، ج27، ص151/ الاختصاص، ص4/ رجال الکشی، ص4/ البرهان؛ «قال قلت ما طعامه» محذوف/ مستدرک الوسایل، ج17، ص313/ بحارالأنوار، ج2، ص96/ المحاسن، ج1، ص220

2

(عبس/ 24)

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - قَالَ ابنُ‌عَبَّاس (رحمة الله علیه) إلَی رَجِِیعِه.

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - به سرانجام غذایش بنگرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص382

شرح نهج البلاغهًْ، ج19، ص14/ مجموعهًْ ورام، ج1، ص149

آیه أَنّا صَبَبْنَا الْماءَ صَبّاً [25]

ما آب فراوان از آسمان فرو ریختیم.

آیه ثُمَّ شَقَقْنَا الْأَرْضَ شَقّاً [26]

سپس زمین را از هم شکافتیم.

آیه فَأَنْبَتْنا فِیها حَبّاً [27]

و در آن دانه‎های فراوانی رویاندیم.

آیه وَ عِنَباً وَ قَضْباً [28]

و انگور و سبزی بسیار.

1

(عبس/ 28)

الباقر (علیه السلام) - القَضْبُ الْقَتُّ.

امام باقر (علیه السلام) - قضب؛ نوعی گیاه (سبزی) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص384

بحارالأنوار، ج36، ص174/ القمی، ج2، ص405/ نورالثقلین/ البرهان/ بحارالأنوار، ج9، ص247

2

(عبس/ 28)

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ عِنَباً خَصَّ الْعِنَبَ لِکَثْرَهًِْ مَنَافِعِهِ وَ قَضْباً وَ هُوَ الْقَتُّ الرَّطْبُ یُقْضَبُ مَرَّهًًْ بَعْدَ أُخْرَی یَکُونُ عَلَفاً لِلدَّوَابِّ.

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ عِنَباً؛ انگور را به خاطر فایده‎های زیادش برگزید [و بیان‎ کرد]. وَ قَضْباً؛ و آن علوفه‌ی‎‌تر برای دام است که پشت سر هم چیده می‎شود و علوفه‌ی چهارپایان می‎گردد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص384

بحرالعرفان، ج16، ص308

آیه وَ زَیْتُوناً وَ نَخْلاً [29]

و زیتون و نخل فراوان.

آیه وَ حَدائِقَ غُلْباً [30]

و باغ‌های پردرخت.

1

(عبس/ 30)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌أُسَامَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ… وَحَدائِقَ غُلْباً أَیْ بَسَاتِینَ مُلْتَفَّهًًْ مُجْتَمِعَهًًْ.

امام باقر (علیه السلام) - ابواسامه گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: منظور از حَدَائِقَ غُلْبًا پرسیدم که چیست»؟ فرمود: «باغ‌های انبوه تودرتو است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص384

بحارالأنوار، ج36، ص174/ القمی، ج2، ص405/ البرهان

آیه وَ فاکِهَةً وَ أَبّاً [31]

و میوه و چراگاه

1

(عبس/ 31)

الباقر (علیه السلام) -ٍ عَنْ أَبِی‌سَلَمَهًَْ عَنْ أَبِی‎جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّه… وَ فاکِهَةً وَ أَبًّا قَالَ: الْأَبُّ الْحَشِیشُ لِلْبَهَائِمِ.

امام باقر (علیه السلام) - ابوسلمه گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه‎: … وَفَاکِهَةً وَأَبًّا، پرسیدم. فرمود: «أبّ؛ علف چهارپایان است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص384

بحارالأنوار، ج36، ص174/ القمی، ج2، ص405/ البرهان/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج9، ص247

2

(عبس/ 31)

الصّادق (علیه السلام) - الْفَاکِهَهًُْ مِائَهًٌْ وَ عِشْرُونَ لَوْناً سَیِّدُهَا الرُّمَّانُ.

امام صادق (علیه السلام) - میوه، یکصدوبیست رنگ (گونه) است، که سر دسته‌ی همه‌ی میوه‎ها انار است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص384

الکافی، ج6، ص352/ البرهان

آیه مَتاعاً لَکُمْ وَ لِأَنْعامِکُمْ [32]

تا وسیله‎ای برای بهره‎گیری شما و چهارپایانتان باشد.

1

(عبس/ 32)

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - فِی قَوْلِهِ: مَتاعاً لَکُمْ وَ لِأَنْعامِکُمْ یُرِیدُ مَنَافِعَ لَکُمْ وَ لِأَنْعَامِکُمْ.

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - منظور از مَّتَاعًا لَّکُمْ وَلِأَنْعَامِکُمْ این است که منافعی برای شما و دام‌هایتان باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص384

بحارالأنوار، ج7، ص176/ بحارالأنوار، ج9، ص247/ القمی، ج2، ص406/ البرهان

2

(عبس/ 32)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ کَامِلٍ التَّمَّارِ کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) وَحْدِی فَنَکَسَ رَأْسَهُ إِلَی الْأَرْضِ فَقَالَ… یَا کَامِلُ النَّاسُ کُلُّهُمْ بَهَائِمُ إِلَّا قَلِیلٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنُ غَرِیبٌ.

امام باقر (علیه السلام) - کامل تمّار گوید: نزد امام باقر (علیه السلام) بودم و از ایشان درباره‌ی آیه: مَّتَاعًا لَّکُمْ وَلِأَنْعَامِکُمْ پرسیدم، فرمود: «مردم همه‎ مانند چهارپایان هستند به‌جز تعداد کمی از مسلمانان».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص386

بصایرالدرجات، ج1، ص522

3

(عبس/ 32)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - أَنْزَلَ الْقُرْآنَ عَلَی سَبْعَهًِْ أَقْسَام… وَ مِنْهُ مَا بَیَّنَ اللَّهُ تَعَالَی… وَ السَّبَبَ فِی مَعْنَی بَقَاءِ الْخَلْقِ وَ مَعَایِشِهِمْ وَ وُجُوهِ ذَلِک… وَ أَمَّا السَّبَبُ الَّذِی بِهِ بَقَاءُ الْخَلْقِ فَقَدْ بَیَّنَ اللَّهُ عزّوجلّ فِی کِتَابِهِ أَنَّ بَقَاءَ الْخَلْقِ مِنْ أَرْبَعِ وُجُوهٍ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ وَ اللِّبَاسِ وَ الْکِنِّ وَ الْمَنَاکِحِ لِلتَّنَاسُلِ مَعَ الْحَاجَهًِْ فِی ذَلِکَ کُلِّهِ إِلَی الْأَمْرِ وَ النَّهْیِ فَأَمَّا الْأَغْذِیَهًُْ فَمِنْ أَصْنَافِ النَّبَاتِ وَ الْأَنْعَامِ الْمُحَلَّلِ أَکْلُهَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: فِی النَّبَاتِ أَنَّا صَبَبْنَا الْماءَ صَبًّا ثُمَّ شَقَقْنَا الْأَرْضَ شَقًّا فَأَنْبَتْنا فِی‌ها حَبًّا وَ عِنَباً وَ قَضْباً وَ زَیْتُوناً وَ نَخْلًا وَ حَدائِقَ غُلْباً وَ فاکِهَةً وَ أَبًّا مَتاعاً لَکُمْ وَ لِأَنْعامِکُمْ.

امام علی (علیه السلام) - خداوند قرآن را بر هفت قسم نازل ‎فرمود: … و از جمله‌ی قرآن، آیاتی است که خدای تعالی سبب بقای خلق، وسایل زندگی آن‌ها و انواع آن را بیان فرمود… و امّا سببی که بقای خلق به‌وسیله‎ی آن است. خدای عزّوجلّ در کتابش بیان فرمود که بقای خلق از چهار نوع نشأت می‎گیرد؛ غذا، آشامیدنی، لباس و پوشش و ازدواج‌ها برای‌زاد و ولد و در همه‎ی آن‌ها به امر و نهی [از طرف خدا] نیاز است. و امّا غذاها از صنف‌های روییدنی‎ها و چهارپایانِ حلال گوشت؛ خدای تعالی درباره‎ی روییدنی‎ها فرمود: أَنَّا صَبَبْنَا الْماءَ صَبًّا ثُمَّ شَقَقْنَا الْأَرْضَ شَقًّا فَأَنْبَتْنا فِی‌ها حَبًّا وَ عِنَباً وَ قَضْباً وَ زَیْتُوناً وَ نَخْلًا وَ حَدائِقَ غُلْباً وَ فاکِهَةً وَ أَبًّا مَتاعاً لَکُمْ وَ لِأَنْعامِکُمْ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص386

بحرالعرفان، ج4، ص339

آیه فَإِذا جاءَتِ الصَّاخَّةُ [33]

هنگامی‎که صیحه‌ی رستاخیز بیاید.

1

(عبس/ 33)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌أُسَامَهًَْ عَنْ أَبِی‎جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ… فَإِذا جاءَتِ الصَّاخَّةُ أَیِ الْقِیَامَهًُْ.

امام باقر (علیه السلام) - ابواسامه گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم که: «در این آیه‌ی شریفه منظور از فَإِذَا جَاءتِ الصَّاخَّةُ چیست»؟ فرمود: «قیامت است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص386

بحارالأنوار، ج36، ص174/ القمی، ج2، ص405/ البرهان

2

(عبس/ 33)

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - فِی قَوْلِه: فَإِذا جاءَتِ الصَّاخَّةُ یَعنِی صَیحَهًْ القِیامَهًْ.

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - فَإِذا جاءَتِ الصَّاخَّةُ یعنی بانگ قیامت است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص386

بحارالأنوار، ج7، ص90

آیه یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ [34]

در آن روز انسان از برادر خود می‎گریزد.

آیه وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ [35]

و از مادر و پدرش،

آیه وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ [36]

و همسرو فرزندانش.

1

(عبس/ 36)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَنَ الْخَلَائِقَ إِذَا عَایَنُوا الْقِیَامَهًَْ وَ دِقَّهًَْ الْحِسَابِ وَ أَلِیمَ الْعَذَابِ فَإِنَّ الْأَبَ یَوْمَئِذٍ یَتَعَلَّقُ بِوَلَدِهِ فَیَقُولُ أَیْ بُنَیَّ کُنْتُ لَکَ فِی دَارِ الدُّنْیَا أَ لَمْ أُرَبِّکَ وَ أُغَذِّیکَ وَ أُطْعِمُکَ مِنْ کَدِّی وَ أُکْسِیکَ وَ أُعَلِّمُکَ الْحِکَمَ وَ الْآدَابَ وَ أُدَرِّسُکَ آیَاتِ الْکِتَابِ وَ أُزَوِّجُکَ کَرِیمَهًًْ مِنْ قَوْمِی وَ أَنْفَقْتُ عَلَیْکَ وَ عَلَی زَوْجَتِکَ فِی حَیَاتِی وَ آثَرْتُکَ عَلَی نَفْسِی بِمَالِی بَعْدَ وَفَاتِی فَیَقُولُ صَدَقْتَ فِیمَا قُلْتَ یَا أَبِی فَمَا حَاجَتُکَ فَیَقُولُ یَا بُنَیَّ إِنَّ مِیزَانِی قَدْ خَفَّتْ وَ رَجَحَتْ سَیِّئَاتِی عَلَی حَسَنَاتِی وَ قَالَتِ الْمَلَائِکَهًُْ یَحْتَاجُ کِفَّهًُْ حَسَنَاتِکَ إِلَی حَسَنَهًٍْ وَاحِدَهًٍْ حَتَّی ترجع {تَرْجِحَ} بِهَا وَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ تَهَبَ لِی حَسَنَهًًْ وَاحِدَهًًْ أُثَقِّلُ بِهَا مِیزَانِی فِی هَذَا الْیَوْمِ الْعَظِیمِ خَطَرُهُ قَالَ فَیَقُولُ الْوَلَدُ لَا وَ اللَّهِ یَا أَبَتِ إِنِّی أَخَافُ مِمَّا خِفْتَهُ أَنْتَ وَ لَا أُطِیقُ أُعْطِیکَ مِنْ حَسَنَاتِی شَیْئاً قَالَ فَیَذْهَبُ عَنْهُ الْأَبُ بَاکِیاً نَادِماً عَلَی مَا کَانَ أَسْدَی إِلَیْهِ فِی دَارِ الدُّنْیَا وَ کَذَلِکَ قِیلَ الْأُمُّ تَلْقَی وَلَدَهَا فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ فَتَقُولُ یَا بُنَیَّ أَ لَمْ یَکُنْ بَطْنِی لَکَ وِعَاءً فَیَقُولُ بَلَی یَا أُمَّاهْ فَتَقُولُ أَ لَمْ یَکُنْ ثَدْیَیَّ لَکَ سِقَاءً فَیَقُولُ بَلَی یَا أُمَّاهْ فَتَقُولُ لَهُ إِنَّ ذُنُوبِی أَثْقَلَتْنِی فَأُرِیدُ أَنْ تَحْمِلَ عَنِّی ذَنْباً وَاحِداً فَیَقُولُ إِلَیْکَ عَنِّی یَا أُمَّاهْ فَإِنِّی مَشْغُولٌ بِنَفْسِی فَتَرْجِعُ عَنْهُ بَاکِیَهًًْ وَ ذَلِکَ تَأْوِیلُ قَوْلِهِ تَعَالَی فَلا أَنْسابَ بَیْنَهُمْ یَوْمَئِذٍ وَ لا یَتَساءَلُونَ قَالَ وَ یَتَعَلَّقُ الزَّوْجُ بِزَوْجَتِهِ فَیَقُولُ یَا فُلَانَهًُْ أَیَّ زَوْجٍ کُنْتُ لَکِ فِی الدُّنْیَا فَتُثْنِی عَلَیْهِ خَیْراً وَ تَقُولُ نِعْمَ الزَّوْجُ کُنْتَ لِی فَیَقُولُ لَهَا أَطْلُبُ مِنْکِ حَسَنَهًًْ وَاحِدَهًًْ لَعَلِّی أَنْجُو بِهَا مِمَّا تَرَیْنَ مِنْ دِقَّهًِْ الْحِسَابِ وَ خِفَّهًِْ الْمِیزَانِ وَ الْجَوَازِ عَلَی الصِّرَاطِ فَتَقُولُ لَهُ لَا وَ اللَّهِ إِنِّی لَا أُطِیقُ ذَلِکَ وَ إِنِّی لَأَخَافُ مِثْلَ مَا تَخَافُهُ أَنْتَ فَیَذْهَبُ عَنْهَا بِقَلْبٍ حَزِینٍ حَیْرَانَ وَ ذَلِکَ وَرَدَ فِی تَأْوِیلِ قَوْلِهِ تَعَالَی وَ إِنْ تَدْعُ مُثْقَلَةٌ إِلی حِمْلِها لا یُحْمَلْ مِنْهُ شَیْءٌ وَ لَوْ کانَ ذا قُرْبی یَعْنِی أَنَّ النَّفْسَ الْمُثْقَلَهًَْ بِالذُّنُوبِ تَسْأَلُ أَهْلَهَا وَ قَرَابَتَهَا أَنْ یَحْمِلُوا عَنْهَا شَیْئاً مِنْ حَمْلِهَا وَ ذُنُوبِهَا فَإِنَّهُمْ لَا یَحْمِلُونَهُ بَلْ یَکُونُ حَالُهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ نَفْسِی نَفْسِی کَمَا قَالَ تَعَالَی یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ. لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در خبر صحیح از نبیّ‎اکرم (صلی الله علیه و آله) است که: همانا مردمان هرگاه روز رستاخیز و دقّت حساب و دردناکی عذاب را لمس کنند، همانا پدر در این روز به فرزندش می‌چسبد و می‌گوید: «من چطور پدری برای تو در دنیا بودم؟ آیا من تو را تربیت نکردم، از دسترنج و زحمت خودم تو را غذا ندادم و تو را نپوشاندم؟ احکام را به تو نیاموختم، آیا قرآن را به تو آموختم از فامیل خودم برای تو زن تزویج‎ کردم، بودجه‌ی زندگی تو و همسرت را تا زنده بودم تأمین ‎کردم بعد از مرگ هم مال فراوانی برایت به‌جا گذاشتم». فرزند می‌گوید: «پدرم! راست و درست می‌فرمایی، خواسته‎ی شما چیست»؟ پدر می‌گوید: «پسرم! همانا میزان عمل و کردارم سبک است، گناهم از ثوابم بیشتر است، فرشتگان گفته‌اند اگر یک حسنه‌ی دیگر داشته باشی میزان خوبی‌ها از بدی‌ها سنگین‌تر می‌شود هم‌اکنون خواهش من از شما این است که یک حسنه از کردار نیک خویش به من ببخشی تا میزان خوبی‌هایم به‌واسطه‎ی همان حسنه سنگین‎ شود امروزی که خطرش بزرگ است». فرزند به پدر می‌گوید: «نه، به خدا حاضر نمی‌شوم پدر جان! خود من هم می‌ترسم که کفّه‌ی گناهانم سنگین و کفّه‌ی کارهای نیک من سبک باشد، من قدرت اینکه چیزی به تو ببخشم ندارم». سپس پدر می‌رود درحالی‎که پشیمان و گریان است بر آن خوبی‌ها که به فرزندش در دنیا کرده و همین‌طور مادر نیز فرزندش را در این روز ملاقات می‌کند و می‌گوید: «پسرم! آیا رحم من جایگاه تو نبود»؟ می‌گوید: «بلی، ای مادر»! مادر می‌گوید: «آیا پستانم برای تو وسیله‎ی آشامیدنی نبود»؟ می‌گوید: بلی، مادرم»! سپس مادر می‌گوید: «پسرم! گناهانم سنگین و فراوان است از تو می‌خواهم که یکی از گناهانم را تو تحمّل ‎کنی و بپذیری تا سبک‌بار شوم». می‌گوید: «ای مادر، از من دور شو! همانا من سرگرم نفس و حساب خودم می‌باشم سپس اشک‌ریزان از پسر جدا می‌شود این است تأویل گفته‎ی خدای تعالی: هیچ یک از پیوندهای خویشاوندی میان آن‌ها در آن روز نخواهد بود و از یکدیگر تقاضای کمک نمی‌کنند [چون کاری از کسی ساخته نیست]! (مؤمنون/101) و مرد هم به همسر متوسّل ‎می‌شود و می‌گوید: «فلانی من چطور همسری بودم برای تو در دنیا»؟ زن، اوّل او را ستایش به خوبی می‌کند و می‎گوید که تو شوهر خوبی بودی برایم». سپس مرد به او می‌گوید: «من فقط یک حسنه از تو می‌خواهم شاید بدان واسطه‎ی نجات پیدا کنم و وارهم از این باریک‌بینی حساب و سبکی میزان و عبور از صراط». زن به‌همسرش می‌گوید: «نه به خدا! من طاقت این را ندارم من هم مانند تو از سرنوشت امروزم بیمناکم». پس شوهر با دلی غمگین و افسرده و سرگردان از کنار زن می‌رود. این موضوع در تأویل گفته‎ی خدای تعالی: اگر شخص سنگین‌باری دیگری را برای حمل گناه خود بخواند، چیزی از آن را بر دوش نخواهد گرفت، هر چند از نزدیکان او باشد! (فاطر/18) یعنی نفسی که گرانبار به گناه شده از اهل خود می‌خواهد که چیزی از بار او بردارند، همانا ایشان باری از گناهش را برنمی‌دارند؛ بلکه حال مردم روز قیامت چنین است هرکسی می‌گوید: «خودم، خودم، آنچنان که خدای تعالی می‌فرماید: یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ* وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ* وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ* لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ، روزی‎که فرار می‌کند مرد از برادرش و مادر و پدرش و از همسر و برادرش، برای هر مردی از ایشان روز چنین کاری است که او را از هرچیز بی‌نیاز می‌کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص386

إرشادالقلوب، ج1، ص56

2

(عبس/ 36)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - مِنْ مَوَاطِنِ ذَلِکَ الْیَوْمِ الَّذِی کَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَهًٍْ وَ الْمُرَادُ یَکْفُرُ أَهْلُ الْمَعَاصِی بَعْضُهُمْ بِبَعْضٍ وَ یَلْعَنُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ الْکُفْرُ فِی هَذِهِ الْآیَهًِْ الْبَرَاءَهًُْ یَقُولُ: یَتَبَرَّأُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ وَ نَظِیرُهَا فِی سُورَهًِْ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) قَوْلُ الشَّیْطَانِ إِنِّی کَفَرْتُ بِما أَشْرَکْتُمُونِ مِنْ قَبْلُ وَ قَوْلُ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) خَلِیلِ الرَّحْمَنِ کَفَرْنا بِکُمْ یَعْنِی تَبَرَّأْنَا مِنْکُمْ ثُمَّ یَجْتَمِعُونَ فِی مَوْطِنٍ آخَرَ یَبْکُونَ فِیهَا… ثُمَّ یَجْتَمِعُونَ فِی مَوْطِنٍ آخَرَ فَیَفِرُّ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ لِهَوْلِ مَا یُشَاهِدُونَهُ مِنْ صُعُوبَهًِْ الْأَمْرِ وَ عِظَمِ الْبَلَاءِ فَذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ: یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ…

امام علی (علیه السلام) -… این¬ها هر یک در یکی از جایگاه¬های آن روزی است که پنجاه هزار سال به درازا می¬کشد. مراد این است که معصیت پیشگان به یکدیگر کفر می¬ورزند و همدیگر را لعنت می¬کنند. کفر در این آیه به معنای برائت و بیزاری جستن است. می¬فرماید: آنان از یکدیگر بیزاری می¬جویند. همانند این نمونه در سوره ابراهیم، سخن شیطان است: من نسبت به شرک شما درباره خود، که از قبل داشتید، (و اطاعت مرا همردیف اطاعت خدا قرار دادید) بیزار و کافرم! (ابراهیم/22) و سخن ابراهیم خلیل (علیه السلام) خداوند رحمان: کَفَرْنا بِکُمْ یعنی از شما بیزاری جستیم. سپس آنان در جایگاه¬های دیگری گرد هم می¬آیند، و چنان به گریه می¬افتند که اگر صدای آن¬ها به گوش اهل دنیا می¬رسید، هرآینه تمامی آفریدگان جهان را از زندگی سیر می¬کرد (جان می¬باختند) و قلب‌هایشان از هم می¬پاشید؛ جز آنچه که خدا بخواهد، آنان پیوسته می¬گریستند تا این که اشک‌هایشان می-خشکید و خون می¬گریستند. … سپس در جایگاه¬های دیگری گرد هم می¬آیند و در آنجا از ترس آنچه که از سختی امر و دشواری بلا می‌بینند، از یکدیگر می¬گریزند؛ از این روست که خداوند عزّ‌وجلّ فرمود: یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ یعنی روزی‎ که مرد از برادر و مادر و پدر و زن و پسران خود می‌گریزد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص388

بحارالأنوار، ج90، ص98/ بحارالأنوار، ج7، ص117/ بحارالأنوار، ج90، ص132/ العیاشی، ج1، ص357؛ «بتفاوت لفظی» / بحارالأنوار، ج7، ص313؛ «بتفاوت لفظی» / الاحتجاج، ج1، ص242/ التوحید، ص261؛ «بتفاوت لفظی» / نورالثقلین؛ «من مواطن… یبکون فیها» محذوف

3

(عبس/ 36)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - الْحُسَیْنُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ: کَانَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) بِالْکُوفَهًِْ فِی الْجَامِعِ إِذْ قَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ… فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَخْبِرْنَا عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ مَنْ هُمْ فَقَالَ قَابِیلُ یَفِرُّ مِنْ هَابِیلَ وَ الَّذِی یَفِرُّ مِنْ أُمِّهِ مُوسَی وَ الَّذِی یَفِرُّ مِنْ أَبِیهِ إِبْرَاهِیمُ وَ الَّذِی یَفِرُّ مِنْ صَاحِبَتِهِ لُوطٌ وَ الَّذِی یَفِرُّ مِنِ ابْنِهِ نُوحٌ یَفِرُّ مِنِ ابْنِهِ کَنْعَان.

امام علی (علیه السلام) - امام حسین (علیه السلام) می‌فرماید: علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) در مسجد جامع کوفه بود که مردی بلند شد و پرسید: …‌ای امیرالمؤمنین (علیه السلام)! منظور از این آیات: یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ * وَأُمِّهِ وَأَبِیهِ * وَصَاحِبَتِهِ وَبَنِیهِ * لِکُلِّ امْرِئٍ مِّنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ چیست؟ و منظور از آن، چه کسانی هستند»؟ فرمود: «هابیل از [برادرش] قابیل فرار می‌کند و آن کسی ‎که از مادرش فرار می‌کند، موسی (علیه السلام) است و آن شخصی‎که از پدرش می‌گریزد، ابراهیم (علیه السلام) است و آن شخصی‎که از همسر خویش گریزان است، لوط (علیه السلام) است و آن شخصی‎که از پسر خویش می‌گریزد، نوح (علیه السلام) است که از فرزند خویش کنعان فرار می‌کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص390

علل الشرایع، ج2، ص596/ البرهان/ الخصال، ج1، ص318/ بحارالأنوار، ج10، ص80/ عیون أخبارالرضا (ج1، ص245/ بحارالأنوار، ج7، ص105/ قصص الأنبیاءللجزایری، ص105/ قصص الأنبیاءللجزایری، ص216/ نورالثقلین

4

(عبس/ 36)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌هُرَیْرَهًَْ قَالَ: سَمِعْتُ عَنْ أَبِی الْقَاسِمِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ فِی هَذِهِ الْآیَهًِْ یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ إِلَّا مَنْ کَانَ عَلَی وَلَایَهًِْ عَلِیِّ‎بْنِ‎أَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) فَإِنَّهُ لَا یَفِرُّ مِمَّنْ وَالَاهُ وَ لَا یُعَادِی مَنْ أَحَبَّهُ وَ لَا یُحِبُّ مَنْ أَبْغَضَهُ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ* وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ* وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ؛ مگر کسی‎ که بر ولایت علیّ‎بن‎ابی‌طالب (علیه السلام) باشد که او از کسی‎ که او را دوست داشته باشد، فرار نمی‎کند و با کسی‎ که او را دوست داشته ‎باشد دشمنی نمی‎ورزد و کسی را که با او دشمن باشد، دوست نمی‎دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص390

بحارالأنوار، ج7، ص186/ المناقب، ج2، ص154/ بحارالأنوار، ج7، ص242/ بحارالأنوار، ج39، ص233/ فرات الکوفی، ص539

آیه لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ [37]

آن روز هرکدام از آن‌ها وضعی دارد که او را کاملاً به خود مشغول می‎سازد.

1

(عبس/ 37)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ قَالَ: شُغُلٌ یَشْغَلُ بِهِ عَنْ غَیْرِهِ.

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - لِکُلِّ امْرِئٍ مِّنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ یعنی این است که امری، وی را از امر دیگر مشغول می‌دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص390

بحارالأنوار، ج7، ص176/ بحارالأنوار، ج36، ص174/ القمی، ج2، ص405/ نورالثقلین/ البرهان

2

(عبس/ 37)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌مَسْعُودٍ قَالَ… قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) … یَا ابْنَ مَسْعُودٍ دَعْ عَنْکَ مَا لَا یَعْنِیکَ وَ عَلَیْکَ بِمَا یُغْنِیکَ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ: لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیه.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای پسر مسعود! آنچه را که فایده ندارد واگذار و بر تو باد به آنچه که فایده دارد. چراکه خدای تعالی می‌فرماید: لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیه.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص390

بحارالأنوار، ج74، ص101/ مکارم الأخلاق، ص451

3

(عبس/ 37)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فَأَخْبِرْنِی کَیْفَ یَقُومُ الْخَلَائِقُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ مِنَ الْقُبُورِ قَالَ: یَا ابْنَ سَلَامٍ یَقُومُونَ عُرَاهًًْ حُفَاهًًْ أَبْدَانُهُمْ خَالِیَهًٌْ بُطُونُهُمْ مُظْلِمَهًٌْ أَبْصَارُهُمْ وَجِلَهًٌْ قَالَ الرِّجَالُ یَنْظُرُونَ إِلَی النِّسَاءِ وَ النِّسَاءُ یَنْظُرُونَ إِلَی الرِّجَالِ قَالَ: هَیْهَاتَ یَا ابْنَ سَلَامٍ لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ مِنْ شِدَّهًِْ هَوْلِ الْقِیَامَهًِْ قَالَ: صَدَقْتَ یَا مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله).

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عبدالله‌بن‌سلام گفت: «مردم در قیامت چگونه از گور برانگیخته می‌شوند»؟ فرمود: «ای پسر سلام! پابرهنه، لخت، گرسنه، دیده تیره و هراسان از گورها برانگیخته می‌شوند، مردان به آسمان می‌نگرند و زنان به مردان، فرمود: «ای پسر سلام! هیهات، آن روز هرکه سرگرم خودش است از سختی هراس قیامت». گفت: «راست گفتی‌ای محمّد (صلی الله علیه و آله)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص390

بحارالأنوار، ج57، ص258

4

(عبس/ 37)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یُحْشَرُ النَّاسُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ حُفَاهًًْ عُرَاهًًْ عَزْلَی {غُرْلًا} قَدْ أَلْجَمَهُمُ الْعَرَقُ وَ بَلَغَ شُحُومَ الْآذَانِ قَالَتْ سَوْدَهًُْ زَوْجَهًُْ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَا سَوْأَتَاهْ یَنْظُرُ بَعْضُنَا إِلَی بَعْضٍ فَقَالَ (صلی الله علیه و آله) شُغِلَ النَّاسُ عَنْ ذَلِکَ لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ وَ کَیْفَ وَ أَنَّی لَهُمْ بِالنَّظَرِ وَ مِنْهُمُ الْمَسْحُوقُ عَلَی وَجْهِهِ وَ الْمَاشِی عَلَی بَطْنِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یُوطَأُ بِالْأَقْدَامِ مِثْلُ الذَّرِّ {الدق} وَ مِنْهُمُ الْمَصْلُوبُ عَلَی شَفِیرِ النَّارِ حَتَّی یَفْرُغَ النَّاسُ مِنَ الْحِسَابِ وَ مِنْهُمُ الْمُطَوَّقُ بِشُجَاعٍ فِی رَقَبَتِهِ تَنْهَشُهُ حَتَّی یَفْرُغَ النَّاسُ مِنَ الْحِسَابِ وَ مِنْهُمْ مَنْ تَسَلَّطَ عَلَیْهِ الْمَاشِیَهًُْ ذَوَاتُ الْأَخْفَافِ فَتَطَؤُهُ بِأَخْفَافِهَا وَ ذَوَاتُ الْأَظْلَافِ فَتَنْطَحُهُ بِقُرُونِهَا وَ تَطَؤُهُ بِأَظْلَافِهَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در روز قیامت مردم پابرهنه و عریان ازدحام می‌کنند، عرق ایشان را لگام زده و به بناگوش رسیده است. سوده همسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گفت: «وای بر ما! عدّه‌ای به عدّه‌ی دیگر نگاه کنند». حضرت (علیه السلام) فرمود: «مردم مشغولتر از آن هستند که نگاه کنند؛ لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ، هرکس در آن روز در مصیبتی گرفتار است که دل مشغول آن است. چگونه توانایی نگاه دارد درصورتی‎که عدّه‌ای بر صورتشان کشانده می‌شوند و عدّه‌ای بر شکمشان راه می‌روند و عدّه‌ای بسان مورچگان زیر قدم‌ها له می‌شوند و عدّه‌ای بر لبه‌ی آتش تا به‌هنگام تمام شدن حساب مردم به دار آویخته شده‌اند و عدّه‌ای مار در گردن ایشان حلقه زده‎ است و تا به‌هنگام پایان حسابرسی ایشان را نیش می‌زند و عدّه‌ای گرفتار حیوانات سم دارند که ایشان را لگد می‌زنند و عدّه‌ای مبتلا به حیوانات شاخ‌دارند که ایشان را شاخ می‌زنند و با پاهایشان ایشان را لگد می‌کنند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص390

عدهًْ الداعی، ص175/ نورالثقلین

5

(عبس/ 37)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ رُوِیَ أَنَّ عَائِشَهًَْ قَالَتْ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حِینَ سَمِعَتْ ذَلِکَ وَا سَوْأَتَاهْ أَ یَنْظُرُ بَعْضُهُمْ إِلَی سَوْأَهًِْ بَعْضٍ مِنَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ فَقَالَ (علیه السلام) لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ وَ یَشْغَلُ بَعْضُهُمْ عَنْ بَعْضٍ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عایشه هنگامی‎که آن (عریان محشور شدن انسان‌ها) را شنید، به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گفت: «وای از شرم‌آور محشور شدن، آیا مردان و زنان بعضی به عورت بعضی دیگر نگاه می‎کنند»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: آن روز هرکدام از آن‌ها وضعی دارد که او را کاملاً به خود مشغول می‎سازد؛ و بعضی را از بعض دیگر باز می‎دارد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص392

بحارالأنوار، ج7، ص69

6

(عبس/ 37)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ عَنِ الْحَسَنِ بَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ذَاتَ یَوْمٍ وَاضِعٌ رَأْسَهُ فِی حَجْرِ عَائِشَهًَْ قَدْ أَغْفَی إِذْ سَالَتِ الدُّمُوعُ مِنْ عَیْنِهَا فَقَالَ: مَا أَصَابَکِ مَا أَبْکَاکِ قَالَتْ ذَکَرْتُ حَشْرَ النَّاسِ وَ هَلْ یَذْکُرُ أَحَدٌ أَحَداً فَقَالَ: لَهَا یُحْشَرُونَ حُفَاهًًْ عُرَاهًًْ وَ قَرَأَ: لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ لَا یَذْکُرُ فِیهَا أَحَداً عِنْدَ الصُّحُفِ وَ عِنْدَ وَزْنِ الْحَسَنَاتِ وَ السَّیِّئَاتِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سرش را در دامن عایشه گذاشته بود، به خواب سبکی رفت و ناگهان اشک از چشمان عایشه سرازیر شد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «چه [بدی] به تو رسیده؟ چه چیزی باعث گریه‌ی تو شده‎ است»؟ گفت: «محشور شدن مردم را به خاطر آوردم و آیا کسی از کسی یاد می‎کند»؟ به او فرمود: «پابرهنه و عریان محشور می‎شوند و [این آیه را] خواند: لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص392

بحارالأنوار، ج7، ص245

7

(عبس/ 37)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ رَسُولِ الله (صلی الله علیه و آله)ِ أَنَّهُ قَالَ لَهُ بَعْضُ أَهْلِهِ: یَا رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) هَلْ یَذْکُرُ الرَّجُلُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ حَمِیمَهُ؟ فَقَالَ (علیه السلام): ثَلَاثَهًُْ مَوَاطِنَ لَا یَذْکُرُ أَحَدٌ أَحَداً عِنْدَ الْمِیزَانِ حَتَّی یَنْظُرَ أَ یَثْقُلُ مِیزَانُهُ أَمْ یَخِفُّ؟ وَ عِنْدَ الصِّرَاطِ حَتَّی یَنْظُرَ أَ یَجُوزُهُ أَمْ لَا؟ وَ عِنْدَ الصُّحُفِ حَتَّی یَنْظُرَ بِیَمِینِهِ یَأْخُذُ الصُّحُفَ أَمْ بِشِمَالِهِ؟ فَهَذِهِ ثَلَاثَهًُْ مَوَاطِنَ لَا یَذْکُرُ فِیهَا أَحَدٌ حَمِیمَهُ وَ لَا حَبِیبَهُ وَ لَا قَرِیبَهُ وَ لَا صَدِیقَهُ وَ لَا بَنِیهِ وَ لَا وَالِدَیْهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ مَشْغُولٌ بِنَفْسِهِ عَنْ غَیْرِهِ مِنْ شِدَّهًِْ مَا یَرَی مِنَ الْأَهْوَالِ الْعِظَامِ نَسْأَلُ اللَّهَ تَعَالَی أَنْ یُسَهِّلَهَا لَنَا بِرَحْمَتِهِ وَ یُهَوِّنَهَا عَلَیْنَا بِرَأْفَتِهِ وَ لُطْفِهِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - برخی از خویشاوندان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از ایشان پرسیدند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا در روز قیامت، انسان افراد نزدیک خویش را به یاد می‌آورد»؟ فرمود: «در سه جایگاه است که هیچ‌کسی، دیگری را به یاد نمی‌آورد؛ زمانی‎که شخص در برابر ترازوی اعمال قرار می‌گیرد که تمام توجّه او معطوف این است که آیا ترازوی وی سنگینی می‌کند یا خیر و هنگام گذشتن از صراط است که آیا از صراط گذر خواهد کرد یا خیر و هنگام تحویل نامه‌های اعمال است که آیا نامه‎ی اعمالش در دست راستش خواهد بود یا در دست چپ. در این سه جایگاه، انسان همسر و خویشاوند و دوستان صمیمی و فرزندان و پدر و مادر خویش را به یاد نمی‌آورد و این همان سخن خداوند عزّوجلّ است: لِکُلِّ امْرِئٍ مِّنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ، که به دلیل آن همه‎ خطرات عظیم و هولناکی‎که در آنجا هست، انسان تمام توجّه‌اش معطوف خویشتن می‌شود و به دیگری توجّه ندارد. از خداوند می‌خواهیم که از رهگذر رأفت و رحمت و لطف خویش، آن لحظات را بر ما آسان و آرام گرداند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص392

البرهان

8

(عبس/ 37)

السّجاد (علیه السلام) -ٍعَنْ أَبِی‌حَمْزَهًَْ الثُّمَالِیِّ أَنَّهُ قَالَ: کَانَ عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) یُصَلِّی عَامَّهًَْ لَیْلَتِهِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فَإِذَا کَانَ السَّحَرُ دَعَا بِهَذَا الدُّعَاءِ الهِی… أَبْکِی لِخُرُوجِی عَنْ قَبْرِی عُرْیَاناً ذَلِیلًا حَامِلًا ثِقْلِی عَلَی ظَهْرِی أَنْظُرُ مَرَّهًًْ عَنْ یَمِینِی وَ أُخْرَی عَنْ شِمَالِی إِذِ الْخَلَائِقُ فِی شَأْنٍ غَیْرِ شَأْنِی لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ. وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ* ضاحِکَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ* وَ وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ عَلَیْها غَبَرَةٌ* تَرْهَقُها قَتَرَةٌ وَ ذِلَّة.

امام سجّاد (علیه السلام) - برای عریان و ذلیل بیرون آمدنم از قبرم گریه می‎کنم درحالی‎که بار سنگینم را بر پشتم حمل می‎کنم؛ یک‌بار به‌سمت راستم و بار دیگر به‌سمت چپم نگاه می‎کنم زمانی‎که خلایق در وضعی غیر از وضع من هستند؛ لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ* وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ* ضاحِکَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ* وَ وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ عَلَیْها غَبَرَةٌ* تَرْهَقُها قَتَرَةٌ؛ و ذلّت [آن‌ها را پوشانده ‎است].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص392

بحارالأنوار، ج95، ص89

آیه وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ [38]

چهره‎هایی در آن روز گشاده و نورانی است.

1

(عبس/ 38)

علی‎بن‎إبراهیم (رحمة الله علیه) - ذَکَرَ عزّوجلّ الَّذِینَ تَوَلَّوْا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ تَبَرَّءُوا مِنْ أَعْدَائِهِ فَقَالَ: وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ ضاحِکَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ.

علی‎بن‎ابراهیم (رحمة الله علیه) - خداوند عزّوجلّ آن دسته از افراد را ذکر می‌کند که ولایت امام علی (علیه السلام) را پذیرفتند و از دشمنانش بیزاری جستند و می‌فرماید: وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ مُّسْفِرَةٌ * ضَاحِکَةٌ مُّسْتَبْشِرَةٌ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص394

بحارالأنوار، ج7، ص176/ بحارالأنوار، ج36، ص174/ القمی، ج2، ص406/ البرهان

2

(عبس/ 38)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَنَسِ‌بْنِ‌مَالِکٍ قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَنْ قَوْلِهِ: وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ قَالَ: یَا أَنَسُ هِیَ وُجُوهُنَا بَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ أَنَا وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ حَمْزَهًُْ (رحمة الله علیه) وَ جَعْفَرٌ (رحمة الله علیه) وَ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) وَ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها)، نَخْرُجُ مِنْ قُبُورِنَا وَ نُورُ وُجُوهِنَا کَالشَّمْسِ الضَّاحِیَهًِْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ، قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ یَعْنِی مُشْرِقَهًٌْ بِالنُّورِ فِی أَرْضِ الْقِیَامَهًِْ ضاحِکَهًٌْ فَرْحَانَهًٌْ بِرِضَا اللَّهِ عَنَّا مُسْتَبْشِرَهًٌْ بِثَوَابِ اللَّهِ الَّذِی وَعَدَنَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - انس‌بن‌مالک گوید: از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی آیه: وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ پرسیدم. فرمود: «ای انس! آن، چهره‌های ما فرزندان عبدالمطلّب است، من و علی (علیه السلام) و حمزه (رحمة الله علیه) و جعفر (رحمة الله علیه) و حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) که از قبرهایمان بیرون می‌شویم درحالی‌که نور چهره‌ی ما در روز قیامت مانند آفتاب نیمروز است. خداوند می‌فرماید: وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ یعنی در صحنه‎ی قیامت روشنایی می‌دهد. ضاحِکَةٌ؛ به‌سبب خشنودی خداوند از ما خوشحالیم. مُسْتَبْشِرَةٌ یعنی به‌جهت ثوابی که خدا به ما وعده ‎داده، شادمانیم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص394

شواهدالتنزیل، ج2، ص423

آیه ضاحِکَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ [39]

خندان و مسرور است.

1

(عبس/ 39)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - رُوِیَ أَنَّهُ لَمَّا أَخْبَرَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) ابْنَتَهُ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) بِقَتْلِ وَلَدِهَا الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ مَا یَجْرِی عَلَیْهِ مِنَ الْمِحَنِ بَکَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) بُکَاءً شَدِیداً وَ قَالَتْ یَا أَبَهْ مَتَی یَکُونُ ذَلِکَ قَالَ یَا فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) کُلُّ عَیْنٍ بَاکِیَهًٌْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ إِلَّا عَیْنٌ بَکَتْ عَلَی مُصَابِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) فَإِنَّهَا ضاحِکَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ بِنَعِیمِ الْجَنَّهًِْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای فاطمه (سلام الله علیها)! هر چشمی فردای قیامت گریان است غیر از چشمی که در مصیبت حسین (علیه السلام) گریه کند، زیرا صاحب آن چشم، خندان و مژده‌ی نعمت‌های بهشت به وی داده‎ خواهد شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص394

بحارالأنوار، ج44، ص292

2

(عبس/ 39)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ: مَنْ وَقَّرَ مَسْجِداً لَقِیَ اللَّهَ یَوْمَ یَلْقَاهُ ضَاحِکاً مُسْتَبْشِراً وَ أَعْطَاهُ کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ.

امام علی (علیه السلام) - هرکس مسجدی را بزرگ بدارد، روزی که به دیدار خدا می‎آید درحالی‎که خندان و مسرور است خداوند را دیدار می‎کند و خداوند نامه‎ی عمل او را به‌دست راستش می‎دهد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص394

المحاسن، ج1، ص54/ نورالثقلین

آیه وَ وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ عَلَیْها غَبَرَةٌ [40]

و صورت‌هایی در آن روز غبارآلود است.

1

(عبس/ 40)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی سَلَمَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ… ذَکَرَ أَعْدَاءَ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) وَ وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ عَلَیْها غَبَرَةٌ تَرْهَقُها قَتَرَهًٌْ.

امام باقر (علیه السلام) -… سپس دشمنان اهل بیت (علیهم السلام) را ذکر می‌کند؛ وَ وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ عَلَیْهَا غَبَرَةٌ * تَرْهَقُهَا قَتَرَةٌ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص394

بحارالأنوار، ج36، ص174/ القمی، ج2، ص406/ البرهان

2

(عبس/ 40)

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ الضَّحَّاک، عَن ابنِ‌عَبَّاس (رحمة الله علیه)، فِی قَولِهِ: … وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ عَلَیْها غَبَرَةٌ یُرِیدُ مُسْوَدَّهًًْ.

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - منظور از غبرة در آیه‌ی وَوُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ عَلَیْهَا غَبَرَةٌ؛ سیاه شده‎ است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص394

بحارالأنوار، ج7، ص176/ القمی، ج2، ص406/ البرهان

آیه تَرْهَقُها قَتَرَةٌ [41]

و دود تاریکی آن‌ها را پوشانده ‎است.

1

(عبس/ 41)

الباقر (علیه السلام) -ٍ عَنْ أَبِی‌سَلَمَهًَْ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ… تَرْهَقُها قَتَرَةٌ فَقْرٌ مِنَ الْخَیْرِ وَ الثَّوَابِ أُولئِکَ هُمُ الْکَفَرَهًُْ الْفَجَرَهًُْ.

امام باقر (علیه السلام) - تَرْهَقُها قَتَرَةٌ؛ بی‎چیزی و نداشتن نیکی و ثواب [آن‌ها را پوشانده ‎است]، أُولئِکَ هُمُ الْکَفَرَةُ الْفَجَرَةُ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص394

بحارالأنوار، ج36، ص174/ القمی، ج2، ص406/ بحارالأنوار، ج7، ص176/ البرهان؛ «اولیک هم الکفرهًْ الفجرهًْ

2

(عبس/ 41)

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ ابْنِ‎عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِه… تَرْهَقُها قَتَرَةٌ یُرِیدُ قُتَارَ جَهَنَّم.

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - تَرْهَقُهَا قَتَرَةٌ؛ منظور غبار جهنّم است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص396

القمی، ج2، ص406/ بحارالأنوار، ج7، ص176/ البرهان

آیه أُولئِکَ هُمُ الْکَفَرَةُ الْفَجَرَةُ [42]

آنان همان کافران و فاجرانند.

1

(عبس/ 42)

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ ابْنِ‎عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِه… أُولئِکَ هُمُ الْکَفَرَةُ الْفَجَرَةُ أَیِ الْکَافِرُ الْجَاحِدُ.

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - أُوْلَئِکَ هُمُ الْکَفَرَةُ الْفَجَرَةُ یعنی انسان کافر منکر است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص396

بحارالأنوار، ج7، ص176/ القمی، ج2، ص406/ البرهان

مطالب مرتبط

نام کاربری :

پست الکترونیکی :

وب :

یادداشت :

کد امنیتی :

7 + 7 = ?