تفسیر روایی سوره مزمل
تفسیر روایی سوره مزملثواب قرائت1(مزمل/ مقدمه)الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الْمُزَّمِّلِ فِی الْعِشَاءِ الْآخِرَهًِْ أَوْ فِی آخِرِ اللَّیْلِ کَانَ لَهُ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ شَاهِدَیْنِ مَعَ سُورَهًِْ الْمُزَّمِّلِ وَ أَحْیَاهُ اللَّهُ حَیَاهًًْ طَیِّبَهًًْ وَ أَمَاتَهُ مِیتَهًًْ طَیِّبَهًًْ.امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی مزّمّل را در عشاء آخر، و یا در پایان شب بخواند، شب و روز به همراه سوره‌ی مزمّل، گواه وی خواهند بود و خداوند به وی زندگانی پاک و پسندیده و مرگی پاک ارزانی خواهد داشت.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص132نورالثقلین/ البرهان
سوره مزمل
ثواب قرائت
1
(مزمل/ مقدمه)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الْمُزَّمِّلِ فِی الْعِشَاءِ الْآخِرَهًِْ أَوْ فِی آخِرِ اللَّیْلِ کَانَ لَهُ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ شَاهِدَیْنِ مَعَ سُورَهًِْ الْمُزَّمِّلِ وَ أَحْیَاهُ اللَّهُ حَیَاهًًْ طَیِّبَهًًْ وَ أَمَاتَهُ مِیتَهًًْ طَیِّبَهًًْ.
امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی مزّمّل را در عشاء آخر، و یا در پایان شب بخواند، شب و روز به همراه سوره‌ی مزمّل، گواه وی خواهند بود و خداوند به وی زندگانی پاک و پسندیده و مرگی پاک ارزانی خواهد داشت.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص132
نورالثقلین/ البرهان
2
(مزمل/ مقدمه)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - - مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ کَانَ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ کَمَنْ أَعْتَقَ رِقَاباً فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِعَدَدِ الْجِنِّ وَ الشَّیَاطِینِ وَ رَفَعَ اللَّهُ عَنْهُ الْعُسْرَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ، وَ مَنْ أَدْمَنَ قِرَاءَتَهَا وَ رَأَی النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) فِی الْمَنَامِ فَلْیَطْلُبْ مِنْهُ مَا یَشْتَهِی فُؤَادُهُ. وَ قَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله): مَنْ قَرَأَهَا دَائِماً رَفَعَ اللَّهُ عَنْهُ الْعُسْرَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ وَ رَأَی النَّبِیَّ فِی الْمَنَامِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، پاداشی معادل کسی که تمام اجنّه و شیاطین را در راه خدا آزاد کرده باشد، به وی اعطا می‌شود و هرکس به خواندن این سوره عادت کند، خداوند، بلا و گرفتاری را در دنیا و آخرت از او دور می‌کند و پیامبر (صلی الله علیه و آله) را در خواب می‌بیند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص132
البرهان/ نورالثقلین؛ بتفاوت یسیر
3
(مزمل/ مقدمه)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ ادْمَنَ فِی قِرَاءَتِهَا رَای النَّبِیّ (صلی الله علیه و آله) وَ سَاَلَهُ مَا یُرِیدُهُ اعطَاهُ اللهُ کُلَّمَا یُرِیدُهُ مِنَ الخَیرِ وَ مَنْ قَرَاَهَا فِی لَیلَهًِْ الجُمُعَهًِْ مِائَهًَْ مَرَّهًٍْ غَفَرَ اللهُ لَهُ مِائَهًَْ ذَنبٍ وَ کَتَبَ لَهُ مِائَهًَْ حَسَنَهًٍْ بِعَشرِ امثَالِهَا کَمَا قَالَ اللهُ تَعَالَی.
امام صادق (علیه السلام) - هرکس به خواندن این سوره عادت کند و پیامبر (صلی الله علیه و آله) را در خواب ببیند و آنچه را بخواهد از پیامبر (صلی الله علیه و آله) طلب کند، خداوند، هر خیر و نیکی را که خواهان آن است، به وی عطا می‌کند. هرکس در شب جمعه، صدبار این سوره را بخواند، خداوند صد گناه وی را خواهد بخشید و صد نیکی با ده برابر پاداش، آن‌گونه که خداوند در قرآن می‌فرماید، برای وی در نظر گرفته می‌شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص132
البرهان
آیه یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ [1]
ای جامه به خود پیچیده!
1
(مزمل/ 1)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ قَالَ هُوَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) کَانَ یَتَزَمَّلُ بِثَوْبِهِ وَ یَنَامُ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَا أَیُّهَا الْمزَّمِّلُ همان پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌باشد که جامه را بر خود می‌پیچید و می‌خوابید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص132
بحارالأنوار، ج16، ص96/ القمی، ج2، ص392
2
(مزمل/ 1)
الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْکَلْبِیِّ عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قَالَ لِی کَمْ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) اسْمٌ فِی الْقُرْآنِ قَالَ قُلْتُ اسْمَانِ أَوْ ثَلَاثٌ فَقَالَ یَا کَلْبِیُّ لَهُ عَشَرَهًُْ أَسْمَاءٍ… وَ یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ وَ یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ وَ قَدْ أَنْزَلَ اللهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً* رَسُولًا.
امام صادق (علیه السلام) - کلبی گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: «برای محمّد (صلی الله علیه و آله)، چند اسم در قرآن وجود دارد»؟ گفتم: «دو یا سه اسم». فرمود: «ای کلبی! برای او ده اسم است… [از جمله اسم‌ها]: … یا أَیُّهَا الْمزَّمِّلُ و یا أَیُّهَا المُدَّثِّرُ و قَدْ أَنْزَلَ اللهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً* رَسُولًا (طلاق/10).
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص132
بحارالأنوار، ج16، ص101/ بصایرالدرجات: ، ص512
3
(مزمل/ 1)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ رُوِیَ أَنَّهُ قَدْ دَخَلَ عَلَی خَدِیجَهًَْ (سلام الله علیها) وَ قَدْ جِئْتُ فَرْقاً فَقَالَ: زَمِّلُونِی، فَبَیْنَا هُوَ عَلَی ذَلِکَ إِذْ نَادَاهُ جَبْرَائِیلُ (علیه السلام) یَا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - روایت شده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) بر خدیجه (سلام الله علیها) وارد شد. فرمود: «مرا در جامه‌ای بپوشان». در این حالت بود که جبرئیل (علیه السلام) او را ندا داد: یا أَیُّهَا المُزَّمِّلُ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص134
نورالثقلین
4
(مزمل/ 1)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - هُوَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) کَانَ یَتَزَمَّلُ بِثَوْبِهِ وَ یَنَامُ، فَقَالَ اللَّهُ: یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - همان پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌باشد که جامه را بر خود می‌پیچید و می‌خوابید. پس خداوند عزّوجلّ فرمود: یَا أَیُّهَا الْمزَّمِّلُ * قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص134
القمی، ج2، ص392/ نورالثقلین/ البرهان
آیه قُمِ اللَّیْلَ إِلاَّ قَلیلاً [2]
شب را، جز کمی، به پا خیز.
1
(مزمل/ 2)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَال سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا قَالَ أَمَرَهُ اللَّهُ أَنْ یُصَلِّیَ کُلَّ لَیْلَهًٍْ إِلَّا أَنْ یَأْتِیَ عَلَیْهِ لَیْلَهًٌْ مِنَ اللَّیَالِی لَا یُصَلِّی فِیهَا شَیْئاً.
امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌مسلم گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا پرسیدم. فرمود: «خداوند او را امر کرده که هر شب نماز بخواند مگر شبی را که خدا بگوید در آن نمازی نخواند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص134
تهذیب الأحکام، ج2، ص335/ وسایل الشیعهًْ، ج8، ص147/ بحارالأنوار، ج80، ص126/ نورالثقلین/ البرهان
2
(مزمل/ 2)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَ فِی الْجَنَّهًِْ غُرَفاً یُرَی ظَاهِرُهَا مِنْ بَاطِنِهَا وَ بَاطِنُهَا مِنْ ظَاهِرِهَا یَسْکُنُهَا مِنْ أُمَّتِی مَنْ أَطَابَ الْکَلَامَ وَ أَطْعَمَ الطَّعَامَ وَ أَفْشَی السَّلَامَ وَ صَلَّی بِاللَّیْلِ وَ النَّاسُ نِیَام.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در بهشت غرفه‌هایی است که درونش از برون و برونش از درون پیداست کسانی از امّتم را در آنجا وارد کنند که خوش کلام و خوراننده‌ی طعام و آشکارکننده‌ی سلام باشند و شب که مردم بخوابند نماز بخوانند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص134
الأمالی للصدوق، ص328
آیه نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلیلاً [3]
نیمی از شب را، یا کمی از آن کم کن.
1
(مزمل/ 3)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِیلًا قَالَ انْقُصْ مِنَ الْقَلِیلِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَوِ انقُصْ مِنْهُ قَلِیلًا، از مقدار اندک، کم کن.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص134
بحارالأنوار، ج84، ص135/ القمی، ج2، ص392
2
(مزمل/ 3)
الرّضا (علیه السلام) - رَجُلٌ حَضَرَتْهُ الْوَفَاهًُْ فَقَالَ عِنْدَ مَوْتِهِ لِفُلَانٍ عِنْدِی أَلْفُ دِرْهَمٍ إِلَّا قَلِیلًا کَمِ الْقَلِیلُ هُوَ النِّصْفُ لِقَوْلِهِ تَعَالَی یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا نِصْفَهُ بِالْأَثَرِ عَنِ الرِّضَا (علیه السلام).
امام رضا (علیه السلام) - مردی را زمان مرگ فرا رسید، گفت: «برای فلان شخص نزد من هزار درهم است، البته اندکی کمتر. اندکی چه مقدار است؟ قلیل یعنی نصف. خداوند می‌فرمایند. یا أَیُّهَا المُزَّمِّلُ قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا یعنی نصف شب».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص134
بحارالأنوار، ج100، ص215/ المناقب، ج4، ص358/ مستدرک الوسایل، ج14، ص142
3
(مزمل/ 3)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - خَیَّرَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) فِی هَذِهِ السَّاعَاتِ لِلْقِیَامِ بِاللَّیْلِ وَ جَعَلَهُ مَوْکُولاً عَلَی رَأْیِهِ وَ کَانَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ طَائِفَهًٌْ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ مَعَهُ یَقُومُونَ اللَّیْلَ کُلَّهُ مَخَافَهًَْ أَنْ لَا یُحِیطَ الْقَدْرَ الْوَاجِبَ حَتَّی خَفَّفَ اللَّهُ عَنْهُمْ بِآخِرِ هَذِهِ السُّورَهًِْ.
امام علی (علیه السلام) - خداوند به پیامبرش (صلی الله علیه و آله) در ساعت‌های بیدارشدن در شب اختیار داد و آن را به نظر خود او واگذار کرد [هرچند ساعت که خودش می‌خواهد، بیدار شود و نماز بخواند]. پیامبر (صلی الله علیه و آله) و گروهی از مؤمنان با او، از ترس اینکه مقدار واجب [میزانی که خدا در نظر دارد] از آن‌ها فوت نشود، همه‌ی شب را [به عبادت] بر می‌خاستند تا اینکه خداوند با [نازل‌کردن] آیات آخر این سوره، به آن‌ها تخفیف داد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص134
بحرالعرفان، ج16، ص201
4
(مزمل/ 3)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِیلًا قَالَ انْقُصْ مِنَ الْقَلِیلِ أَوْ زِدْ عَلَیْهِ أَیْ عَلَی الْقَلِیلِ قَلِیلًا.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَوِ انقُصْ مِنْهُ قَلِیلًا، از مقدار اندک، کم کن أَوْ زِدْ عَلَیْهِ یعنی اینکه بر مقدار اندک، مقداری بیفزای.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص134
بحارالأنوار، ج84، ص135
آیه أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتیلاً [4]
یا بر نصف آن بیفزا، و قرآن را با تامّل و دقّت بخوان.
1
(مزمل/ 4)
الصّادق (علیه السلام) - عَن عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌سُلَیْمَانَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا قَالَ قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (صلی الله علیه و آله) بَیِّنْهُ تِبْیَاناً وَ لَا تَهُذَّهُ هَذَّ الشِّعْرِ وَ لَا تَنْثُرْهُ نَثْرَ الرَّمْلِ وَ لَکِنْ أَفْزِعُوا قُلُوبَکُمُ الْقَاسِیَهًَْ وَ لَا یَکُنْ هَمُّ أَحَدِکُمْ آخِرَ السُّورَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام) - عبدالله‌بن‌سلیمان گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این سخن خداوند عزّوجلّ: وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا، پرسیدم. فرمود: «امیرالمؤمنین (علیه السلام) می‌فرماید: به نحو احسن آن را تبیین و آشکار ساز، و نه مانند پراکندگی ریگ و شن (به صورت نثر) آن را بخوان و نه به آن سرعت که شعر را می‌خوانند، بلکه به‌وسیله‌ی آن، دل‌های سخت خود را بترسانید و تمامی سعی و تلاش شما این نباشد که سوره را به پایان برسانید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص136
الکافی، ج2، ص614/ وسایل الشیعهًْ، ج6، ص207/ بحارالأنوار، ج89، ص215؛ «بتفاوت یسیر» / بحارالأنوار، ج89، ص216/ مستدرک الوسایل، ج4، ص176/ مستدرک الوسایل، ج4، ص242/ مستدرک الوسایل، ج4، ص269/ بحارالأنوار، ج82، ص50/ نورالثقلین/ البرهان
2
(مزمل/ 4)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَصِیر عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا قَالَ هُوَ أَنْ تَتَمَکَّثَ فِیهِ وَ تُحَسِّنَ بِهِ صَوْتَکَ.
امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که درباره‌ی این آیه: وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا فرمود: «یعنی اینکه در خواندن آن درنگ کنی، و صوتت را نیکو سازی».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص136
وسایل الشیعهًْ، ج6، ص207/ بحارالأنوار، ج89، ص191/ نورالثقلین
3
(مزمل/ 4)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - کَانَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله) یَقْطَعُ قِرَاءَهًَْ آیَهًًْ آیَهًًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) [قرآن را] به‌صورت آیه آیه و قطعه قطعه می‌خواند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص136
نورالثقلین
4
(مزمل/ 4)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ رَسُولُ الله (صلی الله علیه و آله) یُقَالُ لِصَاحِبِ الْقُرْآنِ اقْرَأْ وَ ارْقَهْ وَ رَتِّلْ کَمَا کُنْتَ تُرَتِّلُ فِی الدُّنْیَا فَإِنَّ مَنْزِلَکَ عِنْدَ آخِرِ آیَهًٍْ تَقْرَؤُهَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: به همنشین قرآن گفته می‌شود: «بخوان و بالا رو و چنانکه در دنیا به آرامی می‌خواندی، به آرامی بخوان، زیرا جایگاهت به نزد آخرین آیه‌ای است که آن را می‌خوانی».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص136
وسایل الشیعهًْ، ج6، ص191/ بحرالعرفان، ج16، ص201/ نورالثقلین
5
(مزمل/ 4)
الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ الْقُرْآنَ لَا یُقْرَأُ هَذْرَمَهًًْ وَ لَکِنْ یُرَتَّلُ تَرْتِیلًا فَإِذَا مَرَرْتَ بِآیَهًٍْ فِیهَا ذِکْرُ الْجَنَّهًِْ فَقِفْ عِنْدَهَا وَ سَلِ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ الْجَنَّهًَْ وَ إِذَا مَرَرْتَ بِآیَهًٍْ فِیهَا ذِکْرُ النَّارِ فَقِفْ عِنْدَهَا وَ تَعَوَّذْ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ.
امام صادق (علیه السلام) - نباید قرآن باسرعت و شتاب خوانده شود، و باید هموار و شمرده و با آهنگ خوش خوانده شود، و هرگاه به آیه‌ای که در آن نام بهشت برده شده است گذر کنی آنجا بایست، و از خدای عزّوجلّ بهشت را بخواه، و چون به آیه‌ای که در آن ذکر دوزخ است گذر کنی نزد آن نیز بایست و از دوزخ به خدا پناه ببر.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص136
نورالثقلین
آیه إِنَّا سَنُلْقی عَلَیْکَ قَوْلاً ثَقیلاً [5]
چرا که ما به‌زودی سخنی سنگین به تو القا خواهیم کرد.
1
(مزمل/ 5)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلًا ثَقِیلًا قَالَ قِیَامُ اللَّیْلِ وَ هُوَ قَوْلُهُ إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِیلًا قَالَ أَصْدَقُ الْقَوْلِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلًا ثَقِیلًا، شب‌خیزی و نماز شب است، همان‌گونه که خداوند در ادامه می‌فرماید: مسلّماً نماز و عبادت شبانه پابرجاتر و با استقامت‌تر است. (مزمّل/6)، منظور از أَقْوَمُ، صادق‌تر است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص136
الکافی، ج2، ص617/ بحارالأنوار، ج84، ص131/ القمی، ج2، ص392/ نورالثقلین/ البرهان
2
(مزمل/ 5)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَلَقَدْ نَزَلَتْ عَلَیْهِ وَ هُوَ عَلَی بَغْلَتِهِ الشَّهْبَاءَ وَ ثَقُلَ عَلَیْهَا الْوَحْیُ حَتَّی وَقَفَ وَ تَدَلَّی بَطْنُهَا حَتَّی رُئِیَتْ سُرَّتُهَا تَکَادُ تَمَسُّ الْأَرْضَ.
امام علی (علیه السلام) - این آیه درحالی‌که پیامبر (صلی الله علیه و آله) بر قاطر ماده‌ی قدرتمندی سوار بود، نازل شد وحی بر آن (قاطر) سنگینی کرد به قدری که ایستاد و شکمش را پایین آورد تا آنجا که سینه‌اش را دیدم که نزدیک بود با زمین برخورد کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص136
بحارالأنوار، ج18، ص271/ نورالثقلین
3
(مزمل/ 5)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَخَذَ رَسُولُ الله (صلی الله علیه و آله) مَا کَانَ یَأْخُذُهُ مِنَ الْبُرَحَاءِ عِنْدَ نُزُولِ الْوَحْیِ عَلَیْهِ فَثَقُلَ حَتَّی کَادَتْ نَاقَتُهُ أَنْ تَبْرَکَ مِنْ ثِقْلِ الْوَحْیِ، فَسُرِّیَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ یَسْکُبُ الْعَرَقَ عَنْ جَبْهَتِهِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - [هنوز اندکی از راه را بیشتر نرفته بود که] آن سختی و مشقّتی که هنگام نزول وحی بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وارد می‌گردید، بر وی پدیدار گشت. ایشان آن قدر سنگین شده بود که نزدیک بود شتر از سنگینی وحی در گِل فرود رود. در همان حال که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عرق می‌ریخت، ناگهان عرق‌های او پاک شد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص136
القمی، ج2، ص369/ نورالثقلین
آیه إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قیلاً [6]
به یقین نماز و عبادت شبانه گامی استوارتر و گفتاری پایدارتر است.
1
(مزمل/ 6)
الصّادق (علیه السلام) - یَعْنِی بِقَوْلِهِ وَ أَقْوَمُ قِیلًا قِیَامَ الرَّجُلِ عَنْ فِرَاشِهِ یُرِیدُ بِهِ اللَّهَ لَا یُرِیدُ بِهِ غَیْرَهُ.
امام صادق (علیه السلام) - منظور از وَ أَقْوَمُ قِیلًا، به پا خاستن از رختخواب است که تنها برای خداوند باشد نه برای کسی دیگر.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص138
الکافی، ج3، ص446/ من لایحضره الفقیه، ج1، ص472/ تهذیب الأحکام، ج2، ص119/ تهذیب الأحکام، ج2، ص336/ وسایل الشیعهًْ، ج8، ص146/ بحارالأنوار، ج84، ص132/ بحارالأنوار، ج84، ص148/ علل الشرایع، ج2، ص363/ عوالی اللآلی، ج2، ص48/ مفتاح الفلاح، ص290/ فقه القرآن، ج1، ص128/ نورالثقلین/ البرهان
2
(مزمل/ 6)
الأئمّهًْ (علیهم السلام) - عَلِیُّ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ بِإِسْنَادِهِ عَنْ بَعْضِهِمْ (علیهم السلام) إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِیلًا قَالَ هِیَ رَکْعَتَانِ بَعْدَ الْمَغْرِبِ… مَنْ وَاظَبَ عَلَیْهِ کُتِبَ لَهُ بِکُلِّ صَلَاهًٍْ سِتُّمِائَهًِْ أَلْفِ حَجَّهًٍْ.
ائمّه (علیهم السلام) - علی‌بن‌محمّد با اسنادش به یکی از ائمّه (علیهم السلام) نقل می‌کند که درباره‌ی گفتار خداوند متعال: إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِیلًا فرمود: «و به‌راستی که پدیده [و نماز] شب… هرکس این نماز را بجا آورد و بر آن مواظبت نماید، خداوند در برابر هر نماز برای او ششصدهزار حجّ می‌نویسد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص138
الکافی، ج3، ص468/ تهذیب الأحکام، ج3، ص188/ وسایل الشیعهًْ، ج8، ص118/ بحارالأنوار، ج84، ص98/ مستدرک الوسایل، ج6، ص299/ فلاح السایل، ص246/ نورالثقلین
3
(مزمل/ 6)
السجّاد (علیه السلام) - رُوِیَ عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) أَنَّهُ کَانَ یُصَلِّی بَیْنَ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ وَ یَقُولُ أَ مَا سَمِعْتُمْ قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَی إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیْلِ هَذِهِ نَاشِئَهًُْ اللَّیْل.
امام سجّاد (علیه السلام) - روایت شده که امام سجّاد (علیه السلام) ما بین نماز مغرب و نماز عشا نماز می‌خواند و می¬فرمود: «آیا سخن خدای متعال: إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیْلِ را نشنیده‌اید. و این نماز ناشِئَةَ اللَّیْلِ است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص138
بحارالأنوار، ج84، ص132/ فقه القرآن، ج1، ص170
4
(مزمل/ 6)
الصّادقین (علیها السلام) - هِیَ الْقِیَامُ فِی آخِرِ اللَّیْلِ إِلَی صَلَاهًِْ اللَّیْلِ.
امام باقر و امام صادق (علیها السلام) - إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیْلِ یعنی بیداری در آخر شب تا نماز شب است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص138
بحارالأنوار، ج80، ص96
آیه إِنَّ لَکَ فِی النَّهارِ سَبْحاً طَویلاً [7]
زیرا تو در روز تلاش مستمر و طولانی خواهی داشت [و عبادت شبانه به تو نيرو مي‌بخشد].
1
(مزمل/ 7)
الباقر (علیه السلام) - إِنَّ لَکَ فِی النَّهارِ سَبْحاً طَوِیلًا یَقُولُ فَرَاغاً طَوِیلًا لِنَوْمِکَ وَ حَاجَتِکَ.
امام باقر (علیه السلام) - إِنَّ لَکَ فِی اَلنَّهَارِ سَبْحًا طَوِیلًا؛ دارای وقت بیکاری زیادی برای خواب و حاجت خویش هستی.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص138
بحارالأنوار، ج84، ص132/ القمی، ج2، ص392/ نورالثقلین/ البرهان
آیه وَ اذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتیلاً [8]
نام پروردگارت را یاد کن و تنها به او دل ببند.
1
(مزمل/ 8)
الصّادق (علیه السلام) - وَ قَوْلُهُ وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا قَالَ الدُّعَاءُ بِإِصْبَعٍ وَاحِدَهًٍْ تُشِیرُ بِهَا.
امام صادق (علیه السلام) - وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا؛ دعا، اشاره‌کردن با یک انگشت است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص138
الکافی، ج2، ص479/ بحارالأنوار، ج90، ص338/ بحارالأنوار، ج82، ص204/ مکارم الأخلاق، ص272/ وسایل الشیعهًْ، ج7، ص48/ البرهان
2
(مزمل/ 8)
الصّادقین (علیها السلام) - أَنَّ التَّبَتُّلَ هُنَا رَفْعُ الْیَدَیْنِ فِی الصَّلَاهًِْ.
امام باقر و امام صادق (علیها السلام) - التَّبَتُّلَ در اینجا، بالابردن دو دست برای نماز است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص138
بحارالأنوار، ج82، ص203/ بحارالأنوار، ج81، ص378/ فقه القرآن، ج1، ص108/ وسایل الشیعهًْ، ج6، ص283/ نورالثقلین/ البرهان
3
(مزمل/ 8)
الصّادقین (علیها السلام) - هُوَ رَفْعُ یَدَیْکَ إِلَی اللَّهِ وَ تَضَرُّعُکَ إِلَیْهِ.
امام باقر و امام صادق (علیها السلام) - التَّبَتُّلَ بالابردن دو دست خویش به‌سوی خداوند و تضرّع و التماس از اوست.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص138
بحارالأنوار، ج82، ص203/ فقه القرآن، ج1، ص108/ نورالثقلین/ البرهان
4
(مزمل/ 8)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا قَالَ رَفْعُ الْیَدَیْنِ وَ تَحْرِیکُ السَّبَّابَتَیْنِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - تبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا منظور، بالابردن دو دست و حرکت‌دادن دو انگشت سبابه است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص138
بحارالأنوار، ج90، ص337/ القمی، ج2، ص392/ مستدرک الوسایل، ج5، ص185/ البرهان
5
(مزمل/ 8)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا… یَقُولُ أَخْلِصْ إِلَیْهِ إِخْلَاصا.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا؛ یعنی خود را برای او خالص کن.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص140
القمی، ج2، ص392/ بحارالأنوار، ج68، ص121
6
(مزمل/ 8)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌إِسْحَاقَ عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: … وَ قَوْلُهُ وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا قَال الدُّعَاءُ بِإِصْبَعٍ وَاحِدَهًٍْ تُشِیرُ بِهَا.
امام صادق (علیه السلام) - ابواسحاق از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا دعاکردن به یک انگشت است که بدان اشاره کنی.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص140
الکافی، ج2، ص479/ نورالثقلین
7
(مزمل/ 8)
الکاظم (علیه السلام) - التَّبَتُّلُ أَنْ تُقَلِّبَ کَفَّیْکَ فِی الدُّعَاءِ إِذَا دَعَوْتَ.
امام کاظم (علیه السلام) - التَّبَتُّلُ در وَ اذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا؛ گردانیدن کف دست‌ها است در دعا، در وقت خواندن دعا.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص140
معانی الأخبار، ص370/ نورالثقلین
8
(مزمل/ 8)
الصّادق (علیه السلام) -ٍ عَنْ مَرْوَکٍ بَیَّاعِ اللُّؤْلُؤِ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: … وَ هَکَذَا التَّبَتُّلُ وَ یَرْفَعُ أَصَابِعَهُ مَرَّهًًْ وَ یَضَعُهَا مَرَّهًْ.
امام صادق (علیه السلام) - و التَّبَتُّلُ؛ یعنی: انگشتانش را بالا می‌برد و پایین می‌آورد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص140
الکافی، ج2، ص480/ نورالثقلین
9
(مزمل/ 8)
الصّادق (علیه السلام) - التَّبَتُّلُ تُحَرِّکُ السَّبَّابَهًِْ الْیُسْرَی تَرْفَعُهَا إِلَی السَّمَاءِ رِسْلًا وَ تَضَعُهَا رِسْلا.
امام صادق (علیه السلام) - التَّبَتُّلُ همان حرکت‌دادن انگشت سبّابه است به این صورت که آن را به سمت آسمان بالا ببری و پایین بیاوری.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص140
عده الداعی، ص197/ نورالثقلین
10
(مزمل/ 8)
الصّادق (علیه السلام) - وَ أَمَّا التَّبَتُّلُ فَإِیمَاءٌ بِإِصْبَعِکَ السَّبَّابَهًْ.
امام صادق (علیه السلام) - امّا التَّبَتُّلُ پس آن اشاره‌کردن با انگشت سبابه است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص140
الکافی، ج2، ص481/ نورالثقلین
11
(مزمل/ 8)
الصّادق (علیه السلام) - التَّبَتُّلُ الْإِیمَاءُ بِالْإِصْبَع.
امام صادق (علیه السلام) - التَّبَتُّلُ اشاره با انگشت است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص140
الکافی، ج2، ص481/ نورالثقلین
12
(مزمل/ 8)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ مَرَّ بِی رَجُلٌ وَ أَنَا أَدْعُو فِی صَلَاتِی بِیَسَارِی فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ بِیَمِینِکَ فَقُلْتُ یَا عَبْدَ اللَّهِ إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی حَقّاً عَلَی هَذِهِ کَحَقِّهِ عَلَی هَذِهِ وَ قَالَ الرَّغْبَهًُْ تَبْسُطُ یَدَیْکَ وَ تُظْهِرُ بَاطِنَهُمَا وَ الرَّهْبَهًُْ تَبْسُطُ یَدَیْکَ وَ تُظْهِرُ ظَهْرَهُمَا وَ التَّضَرُّعُ تُحَرِّکُ السَّبَّابَهًَْ الْیُمْنَی یَمِیناً وَ شِمَالًا وَ التَّبَتُّلُ تُحَرِّکُ السَّبَّابَهًَْ الْیُسْرَی تَرْفَعُهَا فِی السَّمَاءِ رِسْلًا وَ تَضَعُهَا وَ الِابْتِهَالُ تَبْسُطُ یَدَیْکَ وَ ذِرَاعَیْکَ إِلَی السَّمَاءِ وَ الِابْتِهَالُ حِینَ تَرَی أَسْبَابَ الْبُکَاءِ.
امام صادق (علیه السلام) - محمّدبن‌مسلم گوید: شنیدم امام صادق (علیه السلام) فرمود: «مردی نزد من آمد، درحالی‌که در نماز بودم و با دست چپ خویش دعا می‌کردم». گفت: «ای اباعبدالله (علیه السلام)! با دست راست دعا کن». گفتم: «ای بنده‌ی خداوند! خداوند همان‌گونه که بر دست راست حق دارد، بر دست چپ نیز حق دارد». و فرمود: «رغبت؛ بازکردن دو دست درحالی‌که روی به آسمان باشند، است و رهبت؛ بازکردن دو دست درحالی‌که پشت به آسمان باشند، است و تضرّع؛ حرکت‌دادن انگشت سبابه دست راست به سمت راست و چپ است، و تبتّل؛ به آرامی حرکت‌دادن انگشت سبابه دست چپ به‌طرف بالا و پایین است، و ابتهال؛ عبارت است از بازکردن دستان خویش رو به آسمان، آن هنگام که در خود دلیلی برای اشک‌ریختن احساس کنی».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص140
الکافی، ج2، ص480/ البرهان
13
(مزمل/ 8)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الدُّعَاءِ وَ رَفْعِ الْیَدَیْنِ فَقَالَ عَلَی أَرْبَعَهًِْ أَوْجُهٍ أَمَّا التَّعَوُّذُ فَتَسْتَقْبِلُ الْقِبْلَهًَْ بِبَاطِنِ کَفَّیْکَ وَ أَمَّا الدُّعَاءُ فِی الرِّزْقِ فَتَبْسُطُ کَفَّیْکَ وَ تُفْضِی بِبَاطِنِهِمَا إِلَی السَّمَاءِ وَ أَمَّا التَّبَتُّلُ فَإِیمَاءٌ بِإِصْبَعِکَ السَّبَّابَهًِْ وَ أَمَّا الِابْتِهَالُ فَرَفْعُ یَدَیْکَ تُجَاوِزُ بِهِمَا رَأْسَکَ وَ دُعَاءُ التَّضَرُّعِ أَنْ تُحَرِّکَ إِصْبَعَکَ السَّبَّابَهًَْ مِمَّا یَلِی وَجْهَکَ وَ هُوَ دُعَاءُ الْخِیفَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی دعاکردن و بالابردن دست‌ها پرسیدم. و ایشان فرمود: «به چهار صورت است: تعوّذ (پناهندگی) عبارت است از اینکه کف دو دست خویش را رو به قبله قرار دهی. امّا دعاکردن برای رزق و روزی: دو دست خود را باز می‌کنی و کف دست¬ها را به طرف آسمان می¬گیری، و تبتّل؛ با انگشت سبابه، اشاره‌کردن است، و ابتهال؛ بالابردن دست است تا جایی که از سر خویش بالاتر رود، و امّا تضرّع (التماس): حرکت‌دادن انگشت سبابه تا نزدیک صورت است. تضرّع، دعای ترس است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص140
الکافی، ج2، ص480/ البرهان
14
(مزمل/ 8)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ وَ زُرَارَهًَْ قَالا قُلْنَا لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) کَیْفَ الْمَسْأَلَهًُْ إِلَی اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَالَ تَبْسُطُ کَفَّیْکَ قُلْنَا کَیْفَ الِاسْتِعَاذَهًُْ قَالَ تُفْضِی بِکَفَّیْکَ وَ التَّبَتُّلُ الْإِیمَاءُ بِالْإِصْبَعِ وَ التَّضَرُّعُ تَحْرِیکُ الْإِصْبَعِ وَ الِابْتِهَالُ أَنْ تَمُدَّ یَدَیْکَ جَمِیعاً.
امام صادق (علیه السلام) - محمّدبن‌مسلم و زراره گویند: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردیم: «دعاکردن و خواهش‌کردن از خداوند تعالی چگونه است»؟ فرمود: «کف دو دست خویش را باز می‌کنید». عرض کردیم: «استعاذه (پناه‌بردن) به چه صورت است»؟ فرمود: «دو دست خویش را دراز کنید، و تبتّل؛ اشاره‌کردن با انگشت است و تضرّع، حرکت‌دادن انگشت است و ابتهال؛ آن است که دو دست خویش را کاملاً دراز کنید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص142
الکافی، ج2، ص481/ البرهان
آیه رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَکیلاً [9]
اوست پروردگار مشرق و مغرب که معبودی جز او نیست، پس او را تکیه‌گاه خود انتخاب کن.
1
(مزمل/ 9)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَقَامَ إِلَیْهِ ابْنُ الْکَوَّاءِ فَقَال… یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَجَدْتُ کِتَابَ اللَّهِ یَنْقُضُ بَعْضُهُ بَعْضاً قَالَ ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ یَا ابْنَ الْکَوَّاءِ کِتَابُ اللَّهِ یُصَدِّقُ بَعْضُهُ بَعْضاً وَ لَا یَنْقُضُ بَعْضُهُ بَعْضاً فَسَلْ عَمَّا بَدَا لَکَ قَالَ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) سَمِعْتُهُ یَقُولُ بِرَبِّ الْمَشارِقِ وَ الْمَغارِبِ وَ قَالَ فِی آیَهًٍْ أُخْرَی رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَیْنِ وَ قَالَ فِی آیَهًٍْ أُخْرَی رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ قَالَ ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ یَا ابْنَ الْکَوَّاءِ هَذَا الْمَشْرِقُ وَ هَذَا الْمَغْرِبُ وَ أَمَّا قَوْلُهُ رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَیْنِ فَإِنَّ مَشْرِقَ الشِّتَاءِ عَلَی حِدَهًٍْ وَ مَشْرِقَ الصَّیْفِ عَلَی حِدَهًٍْ أَ مَا تَعْرِفُ ذَلِکَ مِنْ قُرْبِ الشَّمْسِ وَ بُعْدِهَا وَ أَمَّا قَوْلُهُ بِرَبِّ الْمَشارِقِ وَ الْمَغارِبِ فَإِنَّ لَهَا ثَلَاثَمِائَهًٍْ وَ سِتِّینَ بُرْجاً تَطْلُعُ کُلَّ یَوْمٍ مِنْ بُرْجٍ وَ تَغِیبُ فِی آخَرَ وَ لَا تَعُودُ إِلَیْهِ إِلَّا مِنْ قَابِلٍ فِی ذَلِکَ الْیَوْم.
امام علی (علیه السلام) - اصبغ‌بن‌نباته گوید: … ابن‌کوّاء گفت: «ای امیرالمؤمنین! من برخی آیات قرآن را ناقض هم یافته‌ام». فرمود: «مادرت به عزایت باد! آیات کتاب خدا همه‌اش تصدیق‌کننده‌ی هم است، نه ناقض و ردکننده‌ی هم! هرچه به خاطرت می‌آید بپرس»! گفت: ای امیرالمؤمنین! در آیه‌ای فرماید: سوگند به پروردگار مشرق‌ها و مغرب‌ها. (معارج/40) و در آیه‌ی دیگری: او پروردگار دو مشرق و پروردگار دو مغرب است! . (رحمن/17) و در جای دیگر فرموده است: قالَ رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ». فرمود: «مادرت در عزایت باد! ای ابن‌کوّاء، این مشرق است، این هم مغرب، و امّا آیه: رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَیْنِ به تحقیق که مشرق زمستان بر حدّی و مشرق تابستان نیز بر حدّی است. آیا این را از دوری و نزدیکی خورشید متوجّه نمی‌شوی»؟ و امّا آیه: بِرَبِّ الْمَشارِقِ وَ الْمَغارِبِ، آن سیصدوشصت برج دارد، هر روز در برجی حاضر و از برجی دیگر غایب می‌شود، و فقط در سال دیگر در همان روز به همان برج باز می‌گردد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص142
بحارالأنوار، ج10، ص121/ الاحتجاج، ج1، ص259
2
(مزمل/ 9)
الزّهرا (سلام الله علیها) - أَنَّ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) تَمَنَّتْ وَکِیلًا عِنْدَ غَزَاهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) فَنَزَلَ رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَکِیلًا.
حضرت زهرا (سلام الله علیها) - حضرت فاطمه (سلام الله علیها) در زمان‌هایی که علی (علیه السلام) به جنگ می‌رفت از او می‌خواست که برای تصدّی وظایفش در خارج خانه و تأمین نیازمندی‌های فرزندان، وکیلی تعیین نماید که در این‌باره آیه: رَبُّ الْمشْرِقِ وَ المَغْرِبِ، لا إِلهَ إِلَّا هُوَ، فَاتَّخِذْهُ وَکِیلًا بر پیغمبر (صلی الله علیه و آله) نازل شد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص142
بحارالأنوار، ج43، ص43/ المناقب، ج3، ص325
آیه وَ اصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمیلاً [10]
و در برابر آنچه [دشمنان] می‌گویند شکیبا باش و به‌طرزی شایسته از آنان دوری گزین.
و در برابر آنچه [دشمنان] می‌گویند شکیبا باش
1 -1
(مزمل/ 10)
الکاظم (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ‌الْمَاضِی (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ… وَ اصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ قَالَ یَقُولُونَ فِیکَ.
امام کاظم (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل گوید: از امام کاظم (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: وَ اصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ پرسیدم. فرمود: «درباره‌ی آنچه درباره‌ی تو می‌گویند، صبر کن».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص142
الکافی، ج1، ص434/ بحارالأنوار، ج24، ص338/ بحارالأنوار، ج37، ص161/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص707/ المناقب، ج3، ص39
1 -2
(مزمل/ 10)
الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ مَنْ صَبَرَ صَبَرَ قَلِیلًا وَ إِنَّ مَنْ جَزِعَ جَزِعَ قَلِیلًا ثُمَّ قَالَ عَلَیْکَ بِالصَّبْرِ فِی جَمِیعِ أُمُورِکَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ بَعَثَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) فَأَمَرَهُ بِالصَّبْرِ وَ الرِّفْقِ فَقَالَ وَ اصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ.
امام صادق (علیه السلام) -ای حفص! هرکه صبر می‌کند، کم صبر کرده و هرکه بی‌تابی کند، کم بی‌تابی کرده است. بر توست که در همه‌ی امور صبر کنی، زیرا که خداوند، محمّد (صلی الله علیه و آله) را مبعوث کرد و به او دستور داد که صبر و ملایمت را پیشه‌ی خود سازد. و فرمود: وَ اصْبِرْ عَلی ما یَقُولُون.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص144
الکافی، ج2، ص88/ وسایل الشیعهًْ، ج15، ص261/ بحارالأنوار، ج67، ص183/ بحارالأنوار، ج18، ص182/ القمی، ج1، ص196/ مشکاهًْ الأنوار، ص21
1 -3
(مزمل/ 10)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی اصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ یَا مُحَمَّدُ مِنْ تَکْذِیبِهِمْ إِیَّاکَ فَإِنِّی مُنْتَقِمٌ مِنْهُمْ بِرَجُلٍ مِنْکَ وَ هُوَ قَائِمِی الَّذِی سَلَّطْتُهُ عَلَی دِمَاءِ الظَّلَمَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: امام صادق (علیه السلام) در مورد آیه: اصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ فرمود: «یعنی‌ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! بر اینکه آن‌ها تو را تکذیب می‌نمایند، صبر کن. من به‌وسیله‌ی مردی از نژاد تو انتقام خواهم گرفت و او همان قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) من است که او را بر خون ستمگران مسلّط نموده‌ام.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص144
تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص492
و به طرزی شایسته از آنان دوری گزین
2 -1
(مزمل/ 10)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ذِکْرُهُ بِسَعَهًِْ رَحْمَتِهِ وَ رَأْفَتِهِ بِخَلْقِهِ وَ عِلْمِهِ بِمَا یُحْدِثُهُ الْمُبَدِّلُونَ مِنْ تَغْیِیرِ کَلَامِهِ قَسَمَ کَلَامَهُ ثَلَاثَهًَْ أَقْسَامٍ فَجَعَلَ قِسْماً مِنْهُ یَعْرِفُهُ الْعَالِمُ وَ الْجَاهِلُ وَ قِسْماً لَا یَعْرِفُهُ إِلَّا مَنْ صَفَا ذِهْنُهُ وَ لَطُفَ حِسُّهُ وَ صَحَّ تَمْیِیزُهُ مِمَّنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ وَ قِسْماً لَا یَعْرِفُهُ إِلَّا اللَّهُ وَ أُمَنَاؤُهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْم… قَوْلُهُ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً أَیْ سَلِّمُوا لِمَنْ وَصَّاهُ وَ اسْتَخْلَفَهُ علیکم فضله {وَ فَضَّلَهُ عَلَیْکُم} وَ مَا عَهِدَ بِهِ إِلَیْهِ تَسْلِیماً وَ هَذَا مِمَّا أَخْبَرْتُکَ أَنَّهُ لَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا مَنْ لَطُفَ حِسُّهُ وَ صَفَا ذِهْنُهُ وَ صَحَّ تَمْیِیزُهُ وَ کَذَلِکَ قَوْلُهُ سَلَامٌ عَلَی آلِ یَاسِینَ لِأَنَّ اللَّهَ سَمَّی النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) بِهَذَا الِاسْمِ حَیْثُ قَالَ یس وَ الْقُرْآنِ الْحَکِیمِ إِنَّکَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ لِعِلْمِهِ أَنَّهُمْ یُسْقِطُونَ قَوْلَ سَلَامٌ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) کَمَا أَسْقَطُوا غَیْرَهُ وَ مَا زَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَتَأَلَّفُهُمْ وَ یُقَرِّبُهُمْ وَ یُجْلِسُهُمْ عَنْ یَمِینِهِ وَ شِمَالِهِ حَتَّی أَذِنَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ فِی إِبْعَادِهِمْ بِقَوْلِهِ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِیلًا.
امام علی (علیه السلام) - سپس خداوند که یادش با شکوه و گرامی است به سبّب فراخی رحمت و مهربانی¬اش در حقّ آفریدگان و نیز از آنجا که می¬دانست تبدیل‌کنندگان در کتابش تغییر به وجود می¬آورند، کلام خود را بر سه گونه تقسیم کرد: گونه¬ای را چنان قرار داد که دانا و نادان در می¬یابند، گونه‌ای را چنان قرار داد که تنها دارندگان ذهن پالوده و احساس لطیف و تشخیص درست درمی¬یابند؛ یعنی همان کسانی که خود، سینه‌ی ایشان را از برای اسلام گشود، و گونه¬ای دیگر را چنان قرار داد که تنها خدا و امنای او و ریشه¬داران در علم که سلام و درود خدا بر ایشان باد در می‌یابند… و خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستد‌ای کسانی که ایمان آورده‌اید، بر او درود فرستید و سلام گویید و کاملًا تسلیم [فرمان او] باشید. (احزاب/56). که این آیه ظاهری دارد و باطنی، ظاهرش آنجاست که فرمود: بر او درود فرستید. و باطنش آنجاست که فرمود: کاملًا تسلیم [فرمان او] باشید، یعنی تسلیم کسی شوید که او را وصیّ و جانشین خود قرار داد و بر شما برتری¬اش بخشید و تسلیم آنچه که به او سپرد، شوید. این از جمله آیاتی بود که گفتم تأویلش را تنها دارندگان احساس لطیف و ذهن پالوده و تشخیص درست می¬دانند. همچنین این کلام خداوند متعال؛ سَلَامٌ عَلَی إِلْ یَاسِینَ، (صافات/130)، چراکه خداوند، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را بدین اسم نامید و فرمود: یس* وَ الْقُرْآنِ الحَکِیمِ* إِنَّکَ لَمِنَ المُرْسَلِینَ (یس/3-1)». زیرا می‌دانست که آنان کلام او یعنی درود بر خاندان محمّد (صلی الله علیه و آله) را همچون دیگر کلام¬هایی که حذف کردند، از میان می¬برند. در همین حال رسول خدا (صلی الله علیه و آله) همواره با آنان مأنوس بود و به خود نزدیکشان می¬داشت و آنان را بر چپ و راست خود می¬نشاند تا اینکه خداوند عزّوجلّ فرمان به دوری از آنان داد و فرمود: وَ اهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِیلًا».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص144
بحارالأنوار، ج89، ص45/ الاحتجاج، ج1، ص253/ نورالثقلین؛ «ان الله جل… أسقطوا غیره» محذوف
آیه وَ ذَرْنی وَ الْمُکَذِّبینَ أُولِی النَّعْمَةِ وَ مَهِّلْهُمْ قَلیلاً [11]
و مرا با تکذیب‌کنندگان صاحب نعمت واگذار، و آن‌ها را کمی مهلت ده.
1
(مزمل/ 11)
الباقر (علیه السلام) - ذَرْنِی وَ الْمُکَذِّبِینَ الْآیَهًْ قَالَ هُوَ وَعِیدٌ تَوَعَّدَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ مَنْ کَذَّبَ بِوَلَایَهًِْ عَلِیٍّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام).
امام باقر (علیه السلام) - وَ ذَرْنِی وَ المُکَذِّبِینَ؛ این، تهدیدی از جانب خداوند عزّوجلّ است برای کسانی که ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) را تکذیب کردند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص144
المناقب، ص3، ص203/ البرهان
آیه إِنَّ لَدَیْنا أَنْکالاً وَ جَحیماً [12]
که [براي آن‌ها] نزد ما غل و زنجیرها و [آتش] دوزخ است.
آیه وَ طَعاماً ذا غُصَّةٍ وَ عَذاباً أَلیماً [13]
و غذایی گلوگیر، و عذابی دردناک.
1
(مزمل/ 13)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ طَعاماً ذا غُصَّةٍ أَیْ لَا یَقْدِرُ أَنْ یَبْلَعَه.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از: وَ طَعَامًا ذَا غُصَّةٍ این است که نمی¬تواند آن را ببلعد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص146
القمی، ج2، ص392/ البرهان
2
(مزمل/ 13)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ طَعاماً ذا غُصَّةٍ أَیْ ذَا شَوْکٍ یَأْخُذُ الْحَلْقَ فَلَا یَدْخُلُ وَ لَا یَخْرُجُ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - منظور از وَ طَعَامًا ذَا غُصَّةٍ یعنی دارای خار؛ که در گلو، گیر می‌کند و نه پایین می‌رود و نه خارج می‌شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص146
بحارالأنوار، ج8، ص271
3
(مزمل/ 13)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) سَمِعَ قَارِئاً یَقْرَأُ هَذَا فَصَعِقَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پیامبر (صلی الله علیه و آله) از قرائت‌کننده‌ای شنید که این آیه را تلاوت می‌کند؛ [از شنیدن آن] بی‌هوش شد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص146
بحارالأنوار، ج8، ص271/ نورالثقلین
آیه یَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَ الْجِبالُ وَ کانَتِ الْجِبالُ کَثیباً مَهیلاً [14]
در آن روز که زمین و کوه‌ها سخت به لرزه درمی‌آید، و کوه‌ها [چنان درهم كوبيده مي‌شود كه] به شکل توده‌هایی از شن نرم در می‌آید.
1
(مزمل/ 14)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَ الْجِبالُ أَیْ تَخْسِفُ وَ کانَتِ الْجِبالُ کَثِیباً مَهِیلًا قَالَ مِثْلَ الرَّمْلِ یَنْحَدِرُ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَ الْجِبَالُ، یعنی اینکه فرو رود و ناپدید شود و منظور از وَ کَانَتِ الْجِبَالُ کَثِیبًا مَّهِیلًا، یعنی مانند ماسه‌ای که سرازیر می‌شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص146
بحارالأنوار، ج7، ص107/ القمی، ج2، ص392/ نورالثقلین
2
(مزمل/ 14)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - یَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَ الْجِبالُ أَیْ تَتَحَرَّکُ بِاضْطِرَابٍ شَدِیدٍ وَ کانَتِ الْجِبالُ کَثِیباً مَهِیلاً أَیْ رَمْلًا سَائِلًا مُتَنَاثِراً.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - یَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَ الْجِبَالُ؛ یعنی روزی که زمین و کوه‌ها با اضطراب شدیدی تکان می‌خورند. وَ کَانَتِ الْجِبَالُ کَثِیبًا مَّهِیلًا؛ یعنی رمل و ریگی روان و پراکنده می‌شوند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص146
بحارالأنوار، ج7، ص86
آیه إِنَّا أَرْسَلْنا إِلَیْکُمْ رَسُولاً شاهِداً عَلَیْکُمْ کَما أَرْسَلْنا إِلی فِرْعَوْنَ رَسُولاً [15]
ما پیامبری به‌سوی شما فرستادیم که گواه بر شماست، همان‌گونه که به‌سوی فرعون پیامبری فرستادیم.
آیه فَعَصی فِرْعَوْنُ الرَّسُولَ فَأَخَذْناهُ أَخْذاً وَبیلاً [16]
[ولي] فرعون به مخالفت و نافرمانی آن پیامبر برخاست، و ما او را سخت مجازات کردیم.
آیه فَکَیْفَ تَتَّقُونَ إِنْ کَفَرْتُمْ یَوْماً یَجْعَلُ الْوِلْدانَ شیباً [17]
شما [نيز] اگر کافر شوید، چگونه خود را [از عذاب] روزی که کودکان را پیر می‌کند برکنار می‌دارید؟!
1
(مزمل/ 17)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَکَیْفَ تَتَّقُونَ إِنْ کَفَرْتُمْ یَوْماً یَجْعَلُ الْوِلْدانَ شِیباً قَالَ یَشِیبُ الْوِلْدَانُ مِنَ الْفَزَعِ حَیْثُ یَسْمَعُونَ الصَّیْحَهًَْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَکَیْفَ تَتَّقُونَ إِنْ کَفَرْتُمْ یَوْماً یَجْعَلُ الْوِلْدانَ شِیباً، هنگامی‌که کودکان، آن فریاد و صیحه را می‌شنوند، از روی ترس، پیر می‌شوند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص146
بحارالأنوار، ج6، ص328/ القمی، ج2، ص393
2
(مزمل/ 17)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - احْذَرُوا یَوْماً تُفْحَصُ فِیهِ الْأَعْمَالُ وَ یَکْثُرُ فِیهِ الزِّلْزَالُ وَ تَشِیبُ فِیهِ الْأَطْفَالُ.
امام علی (علیه السلام) - از روزی بترسید که روز وارسی و حساب اعمال است. روزی که پر از تشویش و اضطراب است و کودکان در آن پیر گردند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص146
نهج البلاغه، ص222/ نورالثقلین
3
(مزمل/ 17)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فَیَأْمُرُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ نَاراً یُقَالُ لَهَا الْفَلَقُ أَشَدُّ شَیْءٍ فِی جَهَنَّمَ عَذَاباً فَتَخْرُجُ مِنْ مَکَانِهَا سَوْدَاءَ مُظْلِمَهًًْ بِالسَّلَاسِلِ وَ الْأَغْلَالِ فَیَأْمُرُهَا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنْ تَنْفُخَ فِی وُجُوهِ الْخَلَائِقِ نَفْخَهًًْ فَتَنْفُخُ فَمِنْ شِدَّهًِْ نَفْخَتِهَا تَنْقَطِعُ السَّمَاءُ وَ تَنْطَمِسُ النُّجُومُ وَ تَجْمُدُ الْبِحَارُ وَ تَزُولُ الْجِبَالُ وَ تُظْلِمُ الْأَبْصَارُ وَ تَضَعُ الْحَوَامِلُ حَمْلَهَا وَ یَشِیبُ الْوِلْدَانُ مِنْ هَوْلِهَا یَوْمَ الْقِیَامَهًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خداوند عزّوجلّ به آتشی که نام آن فلق است و شدیدترین عذاب جهنّم را دارد، فرمان می¬دهد و آن آتش از جای خود، که مکانی سیاه و تاریک و پر از غل و زنجیرهاست بیرون می¬آید. خداوند عزّوجلّ به آن آتش امر می¬کند که یک بار در صورت خلایق بدمد، آن آتش نیز می¬دمد و از شدّت و هول دمیدنش در روز قیامت، آسمان شکافته ¬می¬شود و ستاره¬ها محو می¬شوند و دریاها خشک می¬شوند و کوه¬ها فرو می¬ریزند و چشم¬ها کور می¬شوند و مادران حامله فرزندان خود را سقط می-کنند و کودکان پیر می¬شوند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص148
التوحید، ص391/ نورالثقلین
آیه السَّماءُ مُنْفَطِرٌ بِهِ کانَ وَعْدُهُ مَفْعُولاً [18]
و در آن روز آسمان از هم شکافته می‌شود، و وعده‌ی الهی، انجام شدنی است.
آیه إِنَّ هذِهِ تَذْکِرَةٌ فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلی رَبِّهِ سَبیلاً [19]
این هشدار و تذکّری است، پس هرکس بخواهد راهی به‌سوی پروردگارش برمی‌گزیند.
آیه إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أَدْنی مِنْ ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَ نِصْفَهُ وَ ثُلُثَهُ وَ طائِفَةٌ مِنَ الَّذینَ مَعَکَ وَ اللهُ یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتابَ عَلَیْکُمْ فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ عَلِمَ أَنْ سَیَکُونُ مِنْکُمْ مَرْضی وَ آخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی الْأَرْضِ یَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللهِ وَ آخَرُونَ یُقاتِلُونَ فی سَبیلِ اللهِ فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ أَقْرِضُوا اللهَ قَرْضاً حَسَناً وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللهِ هُوَ خَیْراً وَ أَعْظَمَ أَجْراً وَ اسْتَغْفِرُوا اللهَ إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحیمٌ [20]
پروردگارت می‌داند که تو و گروهی از آن‌ها که با تو هستند نزدیک دو ثلث از شب یا نصف یا ثلث آن را به پا می‌خیزید؛ [و به عبادت و تلاوت قرآن مي‌پردازيد] خداوند شب و روز را اندازه‌گیری می‌کند؛ او می‌داند که شما نمی‌توانید مقدار آن را [به دقّت براي عبادت‌كردن] اندازه‌گیری کنید، پس شما را بخشید؛ اکنون آنچه برای شما میسّر است قرآن بخوانید. او می‌داند به‌زودی گروهی از شما بیمار می‌شوند، و گروهی دیگر برای به دست‌آوردن فضل الهی [و كسب روزي] به سفر می‌روند، و گروهی دیگر در راه خدا جهاد می‌کنند [و از تلاوت قرآن باز مي‌مانند]، پس آنچه برای شما ممکن است از آن تلاوت کنید و نماز را برپا دارید و زکات بپردازید و به خدا «قرض الحسنه» دهید [در راه او انفاق نماييد] و [بدانيد] آنچه از کارهای نیک برای خود از پیش می‌فرستید آن را نزد خدا به بهترین وجه و بزرگ‌ترین پاداش خواهید یافت؛ و از خدا آمرزش بطلبید که خداوند آمرزنده و مهربان است.
پروردگارت می‌داند که تو و گروهی از آن‌ها که با تو هستند نزدیک دو ثلث از شب یا نصف یا ثلث آن را به پا می‌خیزید؛ [و به عبادت و تلاوت قرآن می‌پردازید] خداوند شب و روز را اندازه‌گیری می‌کند؛ او می‌داند که شما نمی‌توانید مقدار آن را [به دقّت برای عبادت‌کردن] اندازه‌گیری کنید، پس شما را بخشید؛ اکنون آنچه برای شما میسّر است قرآن بخوانید
1 -1
(مزمل/ 20)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) فِی قَولِهِ تَعَالَی إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أَدْنی مِنْ ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَ نِصْفَهُ وَ ثُلُثَهُ وَ طائِفَةٌ مِنَ الَّذِینَ مَعَکَ قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) و أبُوذَر (رحمة الله علیه).
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) درباره‌ی سخن خداوند إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أَدْنی مِنْ ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَ نِصْفَهُ وَ ثُلُثَهُ وَ طائِفَةٌ مِنَ الَّذِینَ مَعَکَ گفت: «منظور علی (علیه السلام) و ابوذر (رحمة الله علیه) است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص148
شواهدالتنزیل، ج2، ص387/ بحارالأنوار، ج84، ص133/ البرهان
1 -2
(مزمل/ 20)
الباقر (علیه السلام) - فِی رِوَایَهًِْ أَبِی‌الْجَارُود عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أَدْنی مِنْ ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَ نِصْفَهُ وَ ثُلُثَهُ فَفَعَلَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) ذَلِکَ وَ بَشَّرَ النَّاسَ فَاشْتَدَّ ذَلِکَ عَلَیْهِمْ عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ وَ کَانَ الرَّجُلُ یَقُومُ وَ لَا یَدْرِی مَتَی یُنْتَصَفُ اللَّیْلُ وَ مَتَی یَکُونُ الثُّلُثَانِ وَ کَانَ الرَّجُلُ یَقُومُ حَتَّی یُصْبِحَ مَخَافَهًَْ أَنْ لَا یَحْفَظَهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ إِلَی قَوْلِهِ عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ یَقُولُ مَتَی یَکُونُ النِّصْفُ وَ الثُّلُثُ نَسَخَتْ هَذِهِ الْآیَهًَْ فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ لَمْ یَأْتِ نَبِیٌّ إِلَّا خَلَا بِصَلَاهًِْ اللَّیْلِ وَ لَا جَاءَ نَبِیٌّ قَطُّ بِصَلَاهًِْ اللَّیْلِ فِی أَوَّلِ اللَّیْلِ.
امام باقر (علیه السلام) - ابوالجارود از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این سخن خداوند عزّوجلّ: إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أَدْنَی مِن ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَ نِصْفَهُ وَ ثُلُثَهُ، نقل می‌کند که فرمود: «پیامبر (صلی الله علیه و آله) به گفته‌ی خداوند جامه‌ی عمل پوشاند و مردم را به آن بشارت داد، ولی این کار بر آن‌ها دشوار بود». نیز در رابطه با این سخن خداوند عزّوجلّ: عَلِمَ أَن لَّن تُحْصُوه نقل می‌کند که فرمود: «فردی بلند می¬شد و نمی¬دانست که کی نصف شب خواهد شد و کی دو سوّم آن و فردی از ترس اینکه این زمان را درک نکند، تا صبح بیدار می¬ماند. بنابراین خداوند این آیه را فرو فرستاد: إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ تا عَلِمَ أَن لَّن تُحْصُوه. منظورش این است که نمی¬دانید چه زمانی نصف و چه زمانی یک ¬سوّم شب خواهد شد. این آیه با فَاقْرَؤُوا مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ نسخ شده است. بدانید که هیچ پیامبری نیامده است مگر اینکه بر نماز شب مواظبت می¬نمود و هیچ پیامبری نماز شب را در اول شب نیاورده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص150
بحارالأنوار، ج84، ص135/ القمی، ج2، ص392/ البرهان/ نورالثقلین
1 -3
(مزمل/ 20)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أَدْنی مِنْ ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَ نِصْفَهُ وَ ثُلُثَهُ وَ طائِفَةٌ مِنَ الَّذِینَ مَعَکَ فَأَوَّلُ مَنْ صَلَّی مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - درباره‌ی سخن خداوند إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أَدْنی مِنْ ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَ نِصْفَهُ وَ ثُلُثَهُ وَ طائِفَةٌ مِنَ الَّذِینَ مَعَکَ؛ گفت: «نخستین کسی که با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نماز خواند علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) بود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص150
بحارالأنوار، ج38، ص202/ المناقب، ج2، ص14/ شواهدالتنزیل، ج2، ص387
1 -4
(مزمل/ 20)
الصّادقین (علیها السلام) - إِنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) کَانَ یَقُومُ هُوَ وَ أَصْحَابُهُ اللَّیْلَ کُلَّهُ لِلصَّلَاهًِْ حَتَّی تَوَرَّمَتْ أَقْدَامُهُمْ مِنْ کَثْرَهًِْ قِیَامِهِمْ، فَشَقَّ ذَلِکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ فَنَزَلَتِ السُّورَهًُْ بِالتَّخْفِیفِ عَنْهُ وَ عَنْهُمْ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ اللهُ یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ أَیْ لَنْ تُطِیقُوهُ.
امام باقر و امام صادق (علیها السلام) - پیامبر (صلی الله علیه و آله) و یارانش تمام شب را در حالت نماز سپری می‌کردند تا جایی که پاهای آنان ورم کرد. پس این امر بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) و یارانش دشوار آمد، و این سوره برای تخفیف و کاهش آنان در خصوص این امر نازل شد و فرمود: وَ اللهُ یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ عَلِمَ أَن لَّن تُحْصُوهُ یعنی اینکه هرگز تاب و طاقت آن را ندارید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص150
البرهان
پس آنچه برای شما ممکن است از آن تلاوت کنید و نماز را برپا دارید
2 -1
(مزمل/ 20)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ بُرَیْدٍ الْعِجْلِیِّ فِی حَدِیثٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَیُّهُمَا أَفْضَلُ فِی الصَّلَاهًِْ کَثْرَهًُْ الْقُرْآنِ أَوْ طُولُ اللَّبْثِ فِی الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ فِی الصَّلَاهًِْ فَقَالَ کَثْرَهًُْ اللَّبْثِ فِی الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ فِی الصَّلَاهًِْ أَفْضَلُ أَ مَا تَسْمَعُ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ إِنَّمَا عَنَی بِإِقَامَهًِْ الصَّلَاهًِْ طُولَ اللَّبْثِ فِی الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ.
امام باقر (علیه السلام) - برید عجلی گوید: از امام باقر (علیه السلام) پرسیدم: «کدامیک از این دو در نماز افضل است؛ بیشتر قرآن خواندن یا طول‌دادن رکوع و سجود»؟ حضرت فرمود: «بسیار درنگ‌کردن در رکوع و سجود. مگر کلام خداوند متعال را نشنیده‌ای که می‌فرماید: فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ، وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ پس هر مقدار از قرآن را که میسّر است قرائت کنید، ولی نماز را کاملاً بپا دارید. مسلّما مقصود خداوند از وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ بسیار درنگ‌کردن در رکوع و سجود و طول‌دادن آن دوست».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص150
وسایل الشیعهًْ، ج6، ص333/ مستدرک الوسایل، ج4، ص439/ بحارالأنوار، ج82، ص117/ بحارالأنوار، ج81، ص223/ بحارالأنوار، ج90، ص299/ فلاح السایل، ص30/ مستطرفات السرایر، ص598
2 -2
(مزمل/ 20)
الرّضا (علیه السلام) - فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ لَکُمْ فِیهِ خُشُوعُ الْقَلْبِ وَ صَفَاءُ السِّرِّ وَ أَقِیمُوا الصَّلاهًَْ لِحُدُودِهَا الَّتِی أَوْجَبَهَا اللَّهُ عَلَیْکُمْ.
امام رضا (علیه السلام) - فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنْهُ؛ در آنچه که از خواندن قرآن بر شما میسّر است، خاشع شدن قلب و صفای باطن وجود دارد. و نماز را با تمام شرایطش که خداوند بر شما واجب کرده است، بپادارید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص150
فقه القرآن، ج1، ص127/ نورالثقلین؛ فیه: «اقیمو الصلاهًْ… علیکم» محذوف
2 -3
(مزمل/ 20)
الصّادق (علیه السلام) - ثَلَاثَهًٌْ یَشْکُونَ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ… وَ مُصْحَفٌ فِی مَنْزِلِ شَخْصٍ وَ هُوَ لَا یَنْظُرُهُ وَ لَا یَقْرَأُ فِیه.
امام صادق (علیه السلام) - سه گروه هستند که به درگاه خداوند عزیز و جلیل شکایت می‌برند: مسجد خرابی که اهلش در آن نماز نخوانند، عالمی که میان جاهلان باشد [و از او استفاده‌ای نشود] و قرآنی که رها شده و بر آن گرد و غبار نشسته و کسی از رویش نخواند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص150
عوالی اللیالی، ج4، ص64/ نورالثقلین
و به خدا «قرض الحسنه» دهید [در راه او انفاق نمایید]
3 -1
(مزمل/ 20)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ سَمَاعَهًَْ قَال سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَ أَقْرِضُوا اللهَ قَرْضاً حَسَناً قَالَ هُوَ غَیْرُ الزَّکَاهًِْ.
امام صادق (علیه السلام) - سماعه گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این سخن خداوند عزّوجلّ: وَ أَقْرِضُوا اللهَ قَرْضًا حَسَنًا، پرسیدم. فرمود: «مالی غیر از زکات است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص152
بحارالأنوار، ج93، ص94/ القمی، ج2، ص393/ نورالثقلین/ البرهان
3 -2
(مزمل/ 20)
الصّادق (علیه السلام) - وَ لَکِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فَرَضَ فِی أَمْوَالِ الْأَغْنِیَاءِ حُقُوقاً غَیْرَ الزَّکَاهًِْ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ وَ الَّذِینَ فِی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ لِلسَّائِلِ فَالْحَقُّ الْمَعْلُومُ غَیْرُ الزَّکَاهًِْ وَ هُوَ شَیْءٌ یَفْرِضُهُ الرَّجُلُ عَلَی نَفْسِهِ فِی مَالِهِ یَجِبُ عَلَیْهِ أَنْ یَفْرِضَهُ عَلَی قَدْرِ طَاقَتِهِ وَ سَعَهًِْ مَالِهِ فَیُؤَدِّی الَّذِی فَرَضَ عَلَی نَفْسِهِ إِنْ شَاءَ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ إِنْ شَاءَ فِی کُلِّ جُمْعَهًٍْ وَ إِنْ شَاءَ فِی کُلِّ شَهْرٍ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَیْضاً أَقْرِضُوا اللهَ قَرْضاً حَسَناً وَ هَذَا غَیْرُ الزَّکَاهًِْ.
امام صادق (علیه السلام) - خداوند بزرگ در اموال توانگران حقوقی غیر از زکات قرار داده و فرموده است: و آن‌ها که در اموالشان حقّ معلومی است. برای تقاضاکننده. (معارج/25-24) پس حقّ معلوم، چیزی جز زکات است، و آن مقداری است که هرکس بر خود پرداختن آن را مقرّر می‌دارد، و لازم است در حدود توانایی و قدرت مالی او باشد؛ و آن را هرطور خواست روزانه یا هفتگی یا ماهانه می‌پردازد. نیز خدای بزرگ فرموده است: أَقْرَضُوا اللهَ قَرْضاً حَسَناً این نیز غیر زکات است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص152
وسایل الشیعهًْ، ج9، ص46
3 -3
(مزمل/ 20)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُعَاوِیَهًَْ‌بْنِ‌عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً قَالَ ذَاکَ فِی صِلَهًِْ الرَّحِمِ وَ الرَّحِمُ رَحِمُ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) خَاصَّهًًْ.
امام صادق (علیه السلام) - معاویه‌بن‌عمّار گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً پرسیدم. فرمود: «این مربوط به صله‌ی رحم است و رحم فقط خویشاوندان آل محمّد (علیهم السلام) هستند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص152
بحارالأنوار، ج24، ص279
3 -4
(مزمل/ 20)
الصّادق (علیه السلام) - هُوَ وَ اللَّهِ فِی صِلَهًِْ الْإِمَامِ خَاصَّهًًْ.
امام صادق (علیه السلام) - به خدا قسم این اختصاص به رسیدگی و پیوند با امام (علیه السلام) دارد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص152
الکافی، ج1.537
3 -5
(مزمل/ 20)
الکاظم (علیه السلام) - مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً، قَالَ صِلَهًُْ الْإِمَامِ فِی دَوْلَهًِْ الْفَسَقَهًِْ.
امام کاظم (علیه السلام) - مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً؛ مقصود از آن پیوستن به امام (علیه السلام) در دولت تبهکاران است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص152
الکافی، ج8، ص302/ بحرالعرفان، ج16، ص65
و [بدانید] آنچه از کارهای نیک برای خود از پیش می‌فرستید آن را نزد خدا به بهترین وجه و بزرگ‌ترین پاداش خواهید یافت؛ و از خدا آمرزش بطلبید که خداوند آمرزنده و مهربان است
4 -1
(مزمل/ 20)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَکْثِرُوا الِاسْتِغْفَارَ تَجْلِبُوا الرِّزْقَ وَ قَدِّمُوا مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ عَمَلِ الْخَیْرِ تَجِدُوهُ غَداً.
امام علی (علیه السلام) - زیاد استغفار کنید که موجب جلب روزی است. هرچه می‌توانید عمل خیر انجام دهید که در قیامت نتیجه‌ی آن را خواهید دید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص152
الخصال، ج2، ص615/ نورالثقلین
4 -2
(مزمل/ 20)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - یُسْتَحَبُّ أَنْ یَقُولَ فِی قُنُوتِ الْوَتْرِ مَا کَانَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) یَقُولُ فِی الِاسْتِغْفَار… وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللهِ هُوَ خَیْراً وَ أَعْظَمَ أَجْراً وَ اسْتَغْفِرُوا اللهَ إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ وَ أَنَا أَسْتَغْفِرُکَ وَ أَتُوبُ إِلَیْک.
امام علی (علیه السلام) - مستحب است در قنوت نماز وتر آنچه که امیرالمؤمنین (علیه السلام) در استغفار می‌گفت، گفته شود: وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللهِ هُوَ خَیْراً وَ أَعْظَمَ أَجْراً وَ اسْتَغْفِرُوا اللهَ إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ و من از تو آمرزش می‌طلبم و به‌سوی تو توبه می‌کنم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص152
بحارالأنوار، ج84، ص284
مطالب مرتبط
