تفسیر روایی سوره زخرف
تفسیر روایی سوره زخرف
ثواب قرائت 1 (زخرف/ مقدمه) الباقر (علیه السلام) - مَنْ أَدْمَنَ قِرَاءَهًَْ حم الزُّخْرُفِ آمَنَهُ اللَّهُ فِی قَبْرِهِ مِنْ هَوَامِّ الْأَرْضِ وَ مِنْ ضَمَّهًِْ الْقَبْرِ حَتَّی یَقِفَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ ثُمَّ جَاءَتْ حَتَّی تَکُونَ هِیَ الَّتِی تُدْخِلُهُ الْجَنَّهًَْ بِأَمْرِ اللَّه تَبَارَکَ وَ تَعَالَی. امام باقر (علیه السلام) - هرکس به‌طور مداوم سوره‌ی زخرف را بخواند، خداوند تا روز قیامت و ایستادن در برابر پروردگار متعال، او را در قبرش از حشرات زمین و فشار قبر در امان خواهد داشت تا اینکه به فرمان الهی او را وارد بهشت خواهد نمود. تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص8 بحارالأنوار، ج84، ص3/ نورالثقلین/ البرهان
سوره زخرف
ثواب قرائت
1
(زخرف/ مقدمه)
الباقر (علیه السلام) - مَنْ أَدْمَنَ قِرَاءَهًَْ حم الزُّخْرُفِ آمَنَهُ اللَّهُ فِی قَبْرِهِ مِنْ هَوَامِّ الْأَرْضِ وَ مِنْ ضَمَّهًِْ الْقَبْرِ حَتَّی یَقِفَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ ثُمَّ جَاءَتْ حَتَّی تَکُونَ هِیَ الَّتِی تُدْخِلُهُ الْجَنَّهًَْ بِأَمْرِ اللَّه تَبَارَکَ وَ تَعَالَی.
امام باقر (علیه السلام) - هرکس به‌طور مداوم سوره‌ی زخرف را بخواند، خداوند تا روز قیامت و ایستادن در برابر پروردگار متعال، او را در قبرش از حشرات زمین و فشار قبر در امان خواهد داشت تا اینکه به فرمان الهی او را وارد بهشت خواهد نمود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص8
بحارالأنوار، ج84، ص3/ نورالثقلین/ البرهان
2
(زخرف/ مقدمه)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الزُّخْرُفِ کَانَ مِمَّنْ یُقَالُ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ یَا عِبَادِ لَا خَوْفٌ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ وَ لَا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ ادْخُلُوا الْجَنَّهًَْ بِغَیْرِ حِسَاب.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، جزء افرادی خواهد بود که در روز قیامت به آن‌ها گفته می‌شود: «ای بندگان خداوند! بر شما بیمی نیست و اندوهگین نخواهید شد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص8
مستدرک الوسایل، ج4، ص348/ نورالثقلین/ البرهان
3
(زخرف/ مقدمه)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ کَتَبَهَا وَ شَرِبَهَا لَمْ یَحْتَجْ مَعَهَا لِدَوَاءٍ الْمَرِیضُ نَفْعُهُ وَ إِذَا رَشَّ بِمَائِهَا عَلَی مَصْرُوعٍ أَفَاقَ مِنْ صَرْعَتِهِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس آن را بنویسد [و در آبی قرار دهد] و آن آب را بنوشد، در صورت ابتلا به بیماری نیازی به دارو نخواهد داشت. چنانچه آن آب بر روی فردی که دچار صرع است، از بیماری صرع نجات پیدا خواهد کرد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص8
البرهان
فضیلت
1
(زخرف/ مقدمه)
الباقر (علیه السلام) - یَا مَعْشَرَ الشِّیعَهًِْ خَاصِمُوا {بِ} حم وَ الْکِتابِ الْمُبِینِ فَإِنَّهَا لِوُلَاهًِْ الْأَمْرِ خَاصَّهًًْ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله).
امام باقر (علیه السلام) -ای شیعیان! به‌وسیله‌ی سوره: حم وَ الْکِتابِ الْمبِینِ، با دشمنان خود استدلال کنید زیرا این سوره اختصاص به فرمانروایان پس از پیغمبر (صلی الله علیه و آله) دارد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص8
بحارالأنوار، ج25، ص71
آیه حم [1]
حم
1
(زخرف/ 1)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - حم حَرْفٌ مِنَ الِاسْمِ الْأَعْظَمِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - حم حروفی از اسم اعظم پروردگار است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص8
القمی، ج2، ص280/ نورالثقلین/ البرهان
2
(زخرف/ 1)
الصّادق (علیه السلام) - وَ أَمَّا حم فَمَعْنَاهُ الْحَمِیدُ الْمَجِید.
امام صادق (علیه السلام) - حم، حمید (ستوده‌شده و پسندیده) و مجید (شریف و بزرگوار) است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص10
نورالثقلین
3
(زخرف/ 1)
الکاظم (علیه السلام) - عَنْ یَعْقُوبَ‌بْنِ‌جَعْفَرِ‌بْنِ‌إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی (علیه السلام) فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ سَأَلَهُ نَصْرَانِیٌّ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی حم* وَ الْکِتابِ الْمُبِینِ إِلَی قَوْلِهِ مُنْذِرِینَ مَا تَفْسِیرُهَا فِی الْبَاطِنِ؟ فَقَالَ: أَمَّا حم فَهُوَ مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله).
امام کاظم (علیه السلام) - یعقوب‌بن‌جعفر در حدیثی طولانی نقل کرده است: مرد مسیحی از امام کاظم (علیه السلام) پرسید: «تفسیر این آیه: حم وَ الْکِتابِ الْمبِینِ چیست»؟ فرمود: «حم حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص10
بحارالأنوار، ج16، ص88
4
(زخرف/ 1)
السّجّاد (علیه السلام) - عَنْ زَیْنِ‌العَابِدِینَ (علیه السلام) فِی دُعَاءِ یَوْمِ الفِطْرِ بَعْدَ ذِکْرِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ بَعْضِ اوْصَافِهِ: فَمَا فِی کِتَابِکَ مِنْ شَاهِدِ قَسَمٍ وَ الْقُرْآنُ مُرْدَفٌ بِهِ إِلَّا وَ هُوَ اسْمُهُ وَ ذَلِکَ شَرَفٌ شَرَّفْتَهُ بِه الی قوله وَ قُلْتَ تَبَارَکْتَ وَ تَعَالَیْتَ فِی عَامَّهًِْ ابْتِدَائِهِ الر کِتابٌ أُحْکِمَتْ آیاتُهُ وَ الر کِتابٌ أَنْزَلْناهُ وَ الر تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ الْمُبِینِ وَ الم ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ وَ فِی أَمْثَالِهَا مِنْ سُوَرِ الطَّوَاسِینِ وَ الْحَوَامِیمِ فِی کُلِ ذَلِکَ بَیَّنْتَ فِی الْکِتَابِ مَعَ الْقَسَمِ الَّذِی هُوَ اسْمُ مَنِ اخْتَصَصْتَهُ لِوَحْیِکَ وَ اسْتَوْدَعْتَهُ سِرَّ غَیْبِک.
امام سجاد (علیه السلام) - دعای روز عید فطر: … بعد از ذکر پیامبر (صلی الله علیه و آله) و برخی از ویژگی‌هایش، پس هر شاهد قسمی که در کتابت آوردی و قرآن را مرادف آن کردی آن اسم اوست و آن شرافتی است که او را به آن مشرّف گرداندی و در عموم ابتدای سوره¬های قرآن فرمودی: الر، این کتابی است که آیاتش استحکام یافته. (هود/1) و الر، [این] کتابی است که بر تو نازل کردیم. (ابراهیم/1) و الر، آن آیات کتاب آشکار است! . (یوسف/1) و آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد. (بقره/2-1) و در آیات دیگری از سوره¬های طواسین و حوامین، در همه این¬ها با قسمی است که اسم کسی بوده که او را به وحی خود اختصاص دادی، و اسرار غیبی¬ات را نزدش نهاده¬ای.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص10
البلدالأمین، ص157
آیه وَ الْکِتابِ الْمُبینِ [2]
سوگند به کتاب مبین [و روشنگر].
1
(زخرف/ 2)
الکاظم (علیه السلام) - عَنْ یَعْقُوبَ‌بْنِ‌جَعْفَرِ‌بْنِ‌إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی (علیه السلام) فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ سَأَلَهُ نَصْرَانِیٌّ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی حم وَ الْکِتابِ الْمُبِینِ إِلَی قَوْلِهِ مُنْذِرِینَ مَا تَفْسِیرُهَا فِی الْبَاطِنِ؟ فَقَالَ: أَمَّا حم فَهُوَ مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله) الی قوله وَ أَمَّا الْکِتابُ الْمُبِینُ فَهُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام).
امام کاظم (علیه السلام) - یعقوب‌بن‌جعفر در حدیثی طولانی نقل کرده است: مرد مسیحی از امام کاظم (علیه السلام) پرسید: «تفسیر این آیه: حم وَ الْکِتابِ الْمبِینِ چیست»؟ فرمود: «حم حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) است. و امّا الْکِتابِ الْمبِینِ حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص10
بحارالأنوار، ج16، ص88
2
(زخرف/ 2)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ الْکِتابِ الْمُبِینِ یَعْنِی وَ الْقُرْآنِ الْوَاضِحِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و الکِتَابِ المُبِینِ به‌معنای قرآن واضح است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص10
البرهان
آیه إِنَّا جَعَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ [3]
که ما آن را قرآنی فصیح و گویا قرار دادیم، تا شما [آن را به‌خوبى] درک کنید.
1
(زخرف/ 3)
الکاظم (علیه السلام) - وَصِیَّهًُْ مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) لِهِشَامِ‌بْنِ‌الْحَکَمِ وَ صِفَتُهُ لِلْعَقْلِ قَالَ (علیه السلام) یَا هِشَامُ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ دَلِیلًا عَلَی مَعْرِفَتِهِ بِأَنَّ لَهُمْ مُدَبِّراً فَقَال حم وَ الْکِتابِ الْمُبِینِ إِنَّا جَعَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُون.
امام کاظم (علیه السلام) - وصیّت و سفارش امام کاظم (علیه السلام) است برای هشام‌بن‌حکم، و بیان حال و چگونگی عقل: آن حضرت فرمود: «ای هشام! خداوند راهی برای معرفت خود بیان نموده که این جهان را مدبّری است و فرموده است: حم وَ الْکِتابِ المُبِینِ. إِنَّا جَعَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص10
بحارالأنوار، ج1، ص133/ بحارالأنوار، ج75، ص296/ تحف العقول، ص383
آیه وَ إِنَّهُ فی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکیمٌ [4]
و این [قرآن] در لوح محفوظ نزد ما والا و استوار است!
1
(زخرف/ 4)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ اللَّهَ کَتَبَ کِتَاباً قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ هُوَ عِنْدَهُ فَوْقَ الْعَرْشِ الْخَلْقُ مُنْتَهُونَ إِلَی مَا فِی ذَلِکَ الْکِتَابِ وَ تَصْدِیقُ ذَلِکَ فِی کِتَابِ اللَّهِ وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - به‌راستی خدا پیش از آفرینش آسمان‌ها و زمین کتابی نگاشت و آن کتاب در بالای عرش نزد اوست، و آفرینش به آنچه که در این کتاب است، منتهی می‌شود و گواه آن در قرآن است: وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص12
بحارالأنوار، ج54، ص371
2
(زخرف/ 4)
الباقر (علیه السلام) - إِنَّ لِلَّهِ عِلْمَیْنِ عِلْماً مَبْذُولًا وَ عِلْماً مَکْفُوفاً فَأَمَّا الْمَبْذُولُ فَإِنَّهُ لَیْسَ مِنْ شَیْءٍ تَعْلَمُهُ الْمَلَائِکَهًُْ وَ الرُّسُلُ إِلَّا نَحْنُ نَعْلَمُهُ فَأَمَّا الْمَکْفُوفُ فَهُوَ الَّذِی عِنْدَ اللَّهِ فِی أُمِّ الْکِتَابِ.
امام باقر (علیه السلام) - خداوند متعال دو نوع علم دارد علمی که به دیگران داده شده و علمی که محفوظ است امّا نوع اوّل که افاضه شده هرچه را ملائکه و انبیاء و رسل (علیهم السلام) بدانند ما هم می‌دانیم؛ امّا علم محفوظ آن علمی است که در نزد خدا در امّ الکتاب است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص12
بحرالعرفان، ج3، ص325
3
(زخرف/ 4)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ أَوَّلَ مَا خَلَقَ اللَّهُ مِنْ شَیْءٍ الْقَلَمُ فَأَمَرَهُ أَنْ یَکْتُبَ مَا هُوَ کَائِنٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ الْکِتَابُ عِنْدَهُ ثُمَّ قَرَأَ وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - نخستین چیزی که خدا آفرید قلم بود، و به او فرمود تا باید هرچه باشد تا روز قیامت بنویسد، و کتابش نزد خدا است، سپس خواند: وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص12
بحارالأنوار، ج54، ص371
ولایت
1
(زخرف/ 4)
الصّادق (علیه السلام) - حَمَّادٌ السِّنْدِیُّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) وَ قَدْ سَأَلَهُ سَائِلٌ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ قَالَ هُوَ امیرُالْمُؤْمِنین (علیه السلام).
امام صادق (علیه السلام) - حمّاد سندی گوید: فردی از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: و إِنَّهُ فِی أُمِّ الکِتَابِ لدَینَا لعَلی حَکِیمٌ سؤال کرد. امام (علیه السلام) فرمود: «منظور از این آیه امیرالمؤمنین (علیه السلام) است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص12
بحارالأنوار، ج23، ص210/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص537/ البرهان/ بحارالأنوار، ج35، ص372/ القمی، ج2، ص280/ القمی، ج1، ص28/ بحارالأنوار، ج24، ص11/ معانی الأخبار، ص32/ نورالثقلین/ البرهان
2
(زخرف/ 4)
الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌جَعْفَرٍ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا (علیه السلام) وَ هُوَ یَقُولُ قَالَ أَبِی (علیه السلام) وَ قَدْ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ قَالَ عَلِیُّبْنُأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام).
امام رضا (علیه السلام) - محمّدبن‌علی‌بن‌جعفر گوید: شنیدم امام رضا (علیه السلام) می‌فرمود: پدرم آیه: فِی أُمِّ الکِتَابِ لدَینَا لعَلی حَکِیمٌ را تلاوت کرد و فرمود: «منظور از آن علیّبنابیطالب (علیه السلام) است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص12
بحارالأنوار، ج23، ص210/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص537/ البرهان
1 -3
(زخرف/ 4)
الصادق (علیه السلام) - أَنَّهُ سُئِلَ أَیْنَ ذُکِرَ عَلِیٌ (علیه السلام) فِی أُمِّ الْکِتَابِ؟ فَقَالَ: فِی قَوْلِهِ سُبْحَانَهُ اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ هُوَ عَلِی (علیه السلام).
امام علی (علیه السلام) - عبدالله‌بن‌سنان از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است: زمانی‌که در جنگ جمل، زیدبن‌صوحان از دنیا رفت، امیرالمؤمنین (علیه السلام) نزد او آمد و بر بالینش نشست و فرمود: «ای زید! خداوند تو را رحمت کند! تو کسی بودی که بار زحمت‌هایت کمتر بر دوش دیگران بود و بیشتر به دیگران کمک می‌کردی». زید سرش را به‌سوی امیرالمؤمنین (علیه السلام) بلند کرد و گفت: «ای امیرالمؤمنین (علیه السلام)! خداوند به تو پاداش نیک عنایت کند. به خدا قسم تو را به‌عنوان کسی می‌شناختیم که بسیار خداشناس است و در کتاب خداوند از تو به‌عنوان شخصیّت بزرگ و حکیم یاد شده و خداوند در نظرت بسیار عظیم و بزرگ است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص12
بحارالأنوار، ج23، ص211/ البرهان
1 -4
(زخرف/ 4)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌سِنَانٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: لَمَّا صُرِعَ زَیْدُ‌بْنُ‌صُوحَانَ یَوْمَ الْجَمَلِ جَاءَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) حَتَّی جَلَسَ عِنْدَ رَأْسِهِ فَقَالَ: یَرْحَمُکَ اللَّهُ یَا زَیْدُ فَقَدْ کُنْتَ خَفِیفَ الْمَئُونَهًِْ عَظِیمَ الْمَعُونَهًِْ. قَالَ: فَرَفَعَ زَیْدٌ رَأْسَهُ إِلَیْهِ ثُمَّ قَالَ: وَ أَنْتَ فَجَزَاکَ اللَّهُ خَیْراً یَا
أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) مَا عَلِمْتُکَ إِلَّا بِاللَّهِ عَلِیماً وَ فِی أُمِّ الْکِتَابِ عَلِیّاً حَکِیماً وَ إِنَّ اللَّهَ فِی صَدْرِکَ لَعَظِیم.
امام علی (علیه السلام) - اصبغ‌بن‌نباته گوید: همراه با امیرالمؤمنین (علیه السلام) خارج شدیم تا اینکه نزد صعصعهًْ‌بن‌صوحان (رحمة الله علیه) رسیدیم که در بستر افتاده بود. زمانی‌که امیرالمؤمنین (علیه السلام) را دید احساس سبکی کرد. امام (علیه السلام) خطاب به او فرمود: «به خاطر دیدار ما از تو، بر قومت فخر فروشی نکن». صعصعه گفت: «خیر! ای امیرالمؤمنین (علیه السلام)! بلکه آن را به‌عنوان ذخیره و پاداش می‌دانم». امام (علیه السلام) به او فرمود: «به خدا قسم! من تو را به‌عنوان فردی می‌شناسم که کمتر هزینه‌ای بر دوش دیگران دارد و بیشتر به دیگران یاری می‌رساند». صعصعه گفت: «ای امیرالمؤمنین (علیه السلام)! به خدا قسم! تو را به‌عنوان فرد خداشناسی می‌شناسم و می‌دانم که خداوند در نظرت بسیار بزرگ و با عظمت است وَ إِنَّکَ فِی کِتَابِ اللهِ لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ وَ إِنَّکَ بِالمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیم و از تو در کتاب خداوند به‌عنوان شخص بزرگ و با حکمت یاد شده و تو نسبت به مؤمنان رئوف و بسیار مهربان هستی.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص12
الإختصاص، ص79/ البرهان
1 -5
(زخرف/ 4)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ أصبَغِ‌بْنِ‌نُبَاتَهًَْ قَالَ: خَرَجْنَا مَعَ امیرالمؤمنین (علیه السلام) حَتَّی انْتَهَیْنَا إِلَی صَعْصَعَهًَْ‌بْنِ‌صُوحَانَ فَقَالَ لَهُ وَ اللَّهِ مَا کُنْتَ إِلَّا خَفِیفَ الْمَئُونَهًِْ کَثِیرَ الْمَعُونَهًِْ فَقَالَ صَعْصَعَهًُْ وَ أَنْتَ وَ اللَّهِ یَا امیرالمؤمنین (علیه السلام) مَا عَلِمْتُکَ إِلَّا إِنَّکَ بِاللَّهِ لَعَلِیمٌ وَ إِنَّ اللَّهَ فِی عَیْنِکَ لَعَظِیمٌ وَ إِنَّکَ فِی کِتَابِ اللهِ لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ وَ إِنَّکَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیم.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ أصبَغِ‌بْنِ‌نُبَاتَهًَْ قَالَ: خَرَجْنَا مَعَ امیرالمؤمنین (علیه السلام) حَتَّی انْتَهَیْنَا إِلَی صَعْصَعَهًَْ‌بْنِ‌صُوحَانَ فَقَالَ لَهُ وَ اللَّهِ مَا کُنْتَ إِلَّا خَفِیفَ الْمَئُونَهًِْ کَثِیرَ الْمَعُونَهًِْ فَقَالَ صَعْصَعَهًُْ وَ أَنْتَ وَ اللَّهِ یَا امیرالمؤمنین (علیه السلام) مَا عَلِمْتُکَ إِلَّا إِنَّکَ بِاللَّهِ لَعَلِیمٌ وَ إِنَّ اللَّهَ فِی عَیْنِکَ لَعَظِیمٌ وَ إِنَّکَ فِی کِتَابِ اللهِ لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ وَ إِنَّکَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص14
بحارالأنوار، ج23، ص211/ البرهان
دعا
1
(زخرف/ 4)
الصّادق (علیه السلام) - فی یَوْمِ الغَدِیرِ: رَبَّنَا آمَنَّا وَ اتَّبَعْنَا مَوْلَانَا وَ وَلِیَّنَا وَ هَادِیَنَا وَ دَاعِیَنَا وَ دَاعِیَ الْأَنَامِ وَ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ السَّوِیَّ وَ حُجَّتَکَ وَ سَبِیلَکَ الدَّاعِیَ إِلَیْکَ عَلَی بَصِیرَهًٍْ هُوَ وَ مَنِ اتَّبَعَهُ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا یُشْرِکُونَ بِوَلَایَتِهِ وَ بِمَا یُلْحِدُونَ بِاتِّخَاذِ الْوَلَائِجِ دُونَهُ فَأَشْهَدُ یَا إِلَهِی أَنَّهُ الْإِمَامُ الْهَادِی الْمُرْشِدُ الرَّشِیدُ عَلِیٌّ (علیه السلام) امیرالمؤمنین (علیه السلام) الَّذِی ذَکَرْتَهُ فِی کِتَابِکَ فَقُلْتَ وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ.
امام صادق (علیه السلام) - [در روز عیدغدیر این گونه می‌فرمود:] خدایا ایمان آوردیم و پیروی کردیم از مولای ما و ولیّ ما و هادی ما و دعوت¬کننده‌ی ما و همه مردم و صراط مستقیم و راست تو و حجّت تو و سبیل تو که دعوت¬کننده به سوی توست، او و کسانی که از او پیروی کردند با بصیرت هستند؛ و منزّه است خداوند از آنچه به ولایت او شرک می¬ورزند و با گرفتن دوستانی به جز او الحاد می‌ورزند. خدایا! تو شاهد و گواه باش که امام هدایت‌کننده و ارشاددهنده و ره‌یافته، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) است که در کتابت از او یاد کرده و فرموده‌ای: وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص14
تهذیب الأحکام، ج3، ص145/ بحارالأنوار، ج95، ص304/ إقبال الأعمال، ص477/ نورالثقلین
2
(زخرف/ 4)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - سَلَامُ اللَّهِ وَ سَلَامُ مَلَائِکَتِهِ الْمُقَرَّبِینَ وَ أَنْبِیَائِهِ الْمُرْسَلِینَ (علیهم السلام) وَ عِبَادِهِ الصَّالِحِینَ وَ جَمِیعِ الشُّهَدَاءِ وَ الصِّدِّیقِینَ عَلَیْکَ یَا امیرالمؤمنین (علیه السلام) السَّلَامُ عَلَی مَنْ أَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِ وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ السَّلَامُ عَلَی صِرَاطِ اللَّهِ الْمُسْتَقِیمِ السَّلَامُ عَلَی الْمَنْعُوتِ فِی التَّوْرَاهًِْ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الْقُرْآنِ الْحَکِیمِ وَ رَحْمَهًُْ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُه.
امام علی (علیه السلام) - سلام خداوند و سلام فرشتگان مقرّبش و پیامبران فرستاده شده¬اش و بندگان نیکوکارش و تمامی شهیدان و راستگویان، بر تو‌ای امیر مؤمنان، … سلام برکسی که خداوند درمورد او نازل فرمود: وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ سلام بر راه راست خداوند، سلام و رحمت و برکات الهی بر تعریف شده از او در تورات و انجیل و قرآن کریم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص14
بحارالأنوار، ج97، ص301
3
(زخرف/ 4)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - السَّلَامُ عَلَی صَاحِبِ الدَّلَالَاتِ وَ الْآیَاتِ الْبَاهِرَاتِ وَ الْمُعْجِزَاتِ الْقَاهِرَاتِ وَ الْمُنْجِی مِنَ الْهَلَکَاتِ الَّذِی ذَکَرَهُ اللَّهُ فِی مُحْکَمِ الْآیَاتِ فَقَالَ تَعَالَی وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ السَّلَامُ عَلَی اسْمِ اللَّهِ الرَّضِیِّ وَ وَجْهِهِ الْمُضِیءِ وَ جَنْبِهِ الْعَلِیِّ وَ رَحْمَهًُْ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُه.
امام علی (علیه السلام) - سلام بر صاحب دلالت¬ها و آیات شگفت¬انگیز، معجزه¬های چیره و نجات‌بخش از هلاکت¬ها، کسی که خداوند در آیات محکم از او نام برده است، خداوند متعال می¬فرماید: وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ سلام و رحمت و برکات الهی بر نام پسندیده خداوند، و چهره نورانیش، و جَنب (جانب و پهلو) والای او سلام و رحمت و برکات الهی بر [آن‌ها باد].
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص14
بحارالأنوار، ج97، ص305
آیه أَ فَنَضْرِبُ عَنْکُمُ الذِّکْرَ صَفْحاً أَنْ کُنْتُمْ قَوْماً مُسْرِفینَ [5]
آیا این ذکر (قرآن) را از شما بازگیریم به خاطر اینکه قومی اسرافکارید؟!
1
(زخرف/ 5)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ (علیه السلام) قَالَ: شَیَّعَ امیرالمؤمنین (علیه السلام) جَنَازَهًًْ فَلَمَّا وُضِعَتْ فِی لَحْدِهَا عَجَّ أَهْلُهَا وَ بَکَوْا فَقَالَ مَا تَبْکُونَ أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ عَایَنُوا مَا عَایَنَ مَیِّتُهُمْ لَأَذْهَلَهُمْ ذَلِکَ عَنِ الْبُکَاءِ عَلَیْهِ أَمَا وَ اللَّهِ إِنَّ لَهُ إِلَیْهِمْ لَعَوْدَهًًْ ثُمَّ عَوْدَهًًْ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْهُمْ أَحَداً ثُمَّ قَامَ فِیهِمْ فَقَالَ أُوصِیکُمْ عِبَادَ اللَّهِ بِتَقْوَی اللَّهِ الَّذِی ضَرَبَ لَکُمُ الْأَمْثَالَ وَ وَقَّتَ لَکُمُ الْآجَالَ وَ جَعَلَ لَکُمْ أَسْمَاعاً تَعِی مَا عَنَاهَا وَ أَبْصَاراً لِتَجْلُوَ عَنْ غِشَاهَا وَ أَفْئِدَهًًْ تَفْهَمُ مَا دَهَاهَا فِی تَرْکِیبِ صُوَرِهَا وَ مَا أَعْمَرَهَا فَإِنَّ اللَّهَ لَمْ یَخْلُقْکُمْ عَبَثاً وَ لَمْ یَضْرِبْ عَنْکُمُ الذِّکْرَ صَفْحاً بَلْ أَکْرَمَکُمْ بِالنِّعَمِ السَّوَابِغِ.
امام علی (علیه السلام) - جعفربن‌محمّد از پدرش از جدّ بزرگوارش نقل کرده است: امیرالمؤمنین (علیه السلام) جنازه‌ای را تشییع کرد همین که میّت را درون قبر گذاشتند بستگان او به گریه صدا بلند کردند، علی (علیه السلام) فرمود: «چرا گریه می‌کنید؟ به خدا قسم! اگر آنچه میّت شما می‌بیند شما مشاهده کنید گریه را فراموش خواهید کرد، به خدا قسم! مرگ برای مردم برگشت خواهد داشت. باز برای مرتبه‌ی سوّم برمی‌گردد آنقدر خواهد آمد تا یک نفر را باقی نگذارد». بعد آن جناب از جای حرکت کرد در میان مردم ایستاد و فرمود: مردم، شما را سفارش می‌کنم به پرهیزگاری از خدایی که برای شما مثل‌ها زده اجل‌ها را تعیین نموده، گوش‌ها را قرار داده که صدایی که به جانب آن‌ها می‌آید می‌گیرند و دیده‌ها را داده تا پوشیده‌ها را آشکار کند و دل‌ها را داده تا به خطرهایی که متوجّه اوست، در ترکیب صورت‌ها و طول زندگی، توجّه کند. خداوند شما را بیهوده نیافریده و شما را مهمل وانگذاشته بلکه با نعمت‌های فراوان شما را گرامی داشته است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص14
بحارالأنوار، ج75، ص65
2
(زخرف/ 5)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - أَ فَنَضْرِبُ عَنْکُمُ الذِّکْرَ صَفْحاً اسْتِفْهَامٌ أَیْ نَدَعُکُمْ مُهْمَلِینَ لا نَحْتَجُ عَلَیْکُمْ بِرَسُولٍ أَوْ بِإِمَامٍ أَوْ بِحُجَج.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَفَنَضْرِبُ عَنکُمُ الذِّکْرَ صَفْحًا استفهام است. یعنی آیا شما را به حال خودتان رها می‌کنیم و علیه شما به هیچ پیامبر یا امام یا حجّتی استناد نمی‌کنیم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص16
بحارالأنوار، ج9، ص235/ البرهان
آیه وَ کَمْ أَرْسَلْنا مِنْ نَبِیٍّ فِی الْأَوَّلینَ [6]
چه پیامبران بسیاری [براى هدايت] در میان اقوام پیشین فرستادیم.
آیه وَ ما یَأْتیهِمْ مِنْ نَبِیٍّ إِلاَّ کانُوا بِهِ یَسْتَهْزِؤُنَ [7]
ولی هیچ پیامبری به‌سوی آن‌ها نمی‌آمد مگر اینکه او را استهزا می‌کردند.
آیه فَأَهْلَکْنا أَشَدَّ مِنْهُمْ بَطْشاً وَ مَضی مَثَلُ الْأَوَّلینَ [8]
امّا ما کسانی را که نیرومندتر از آن‌ها بودند هلاک کردیم، و داستان [هلاكت] پیشینیان گذشت.
1
(زخرف/ 8)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَوْلُهُ تَعَالَی أَشَدَّ مِنْهُمْ یَعْنِی مِنْ قُرَیْشٍ بَطْشاً وَ مَضَی مَثَلُ الْأَوَّلِینَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - کلام خداوند أَشَدَّ مِنْهُم بَطْشًا یعنی قوی‌تر از قریشی‌ها بودند. و مَضَی مَثَل الأَولینَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص16
البرهان، الصافی، ج4، ص385
آیه وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ لَیَقُولُنَّ خَلَقَهُنَّ الْعَزیزُ الْعَلیمُ [9]
اگر از آنان بپرسی: «چه کسی آسمان‌ها و زمین را آفریده است»؟ به یقین می‌گویند: «خداوند توانا و دانا آن‌ها را آفریده است».
آیه الَّذی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ مَهْداً وَ جَعَلَ لَکُمْ فیها سُبُلاً لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ [10]
همان کسی که زمین را محلّ آرامش شما قرار داد، و برای شما در آن راه‌هایی آفرید، باشد تا هدایت شوید [و به مقصد برسيد].
1
(زخرف/ 10)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَوْلُهُ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ مَهْداً أَیْ مُسْتَقَرّاً وَ جَعَلَ لَکُمْ فِیهَا سُبُلاً أَیْ طُرُقاً لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ أَیْ کَیْ تَهْتَدُونَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الذِی جَعَل لکُمُ الأَرْضَ مَهْدًا؛ مهد یعنی محلّ استقرار و آرامش، و جَعَل لکُمْ فِیهَا سُبُلا؛ سبل یعنی راه‌ها. لعَلکُمْ تَهْتَدُونَ یعنی تا هدایت شوید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص16
البرهان
آیه وَ الَّذی نَزَّلَ مِنَ السَّماءِ ماءً بِقَدَرٍ فَأَنْشَرْنا بِهِ بَلْدَةً مَیْتاً کَذلِکَ تُخْرَجُونَ [11]
همان کسی که از آسمان آبی فرستاد به مقدار معیّن، و به‌وسیله‌ی آن سرزمین مرده را حیات بخشیدیم؛ همین‌گونه [در قيامت از قبرها] بیرون آورده می‌شوید.
آیه وَ الَّذی خَلَقَ الْأَزْواجَ کُلَّها وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنَ الْفُلْکِ وَ الْأَنْعامِ ما تَرْکَبُونَ [12]
و همان کسی که همه‌ی زوج‌ها را آفرید، و برای شما از کشتی‌ها و چهارپایان مرکب‌هایی قرار داد که بر آن سوار می‌شوید.
1
(زخرف/ 12)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَوْلُهُ وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنَ الْفُلْکِ وَ الْأَنْعَامِ مَا تَرْکَبُونَ وَ هُوَ مَعْطُوفٌ عَلَی قَوْلِهِ وَ الْأَنْعَامَ خَلَقَهَا لَکُمْ فِیهَا دِفْءٌ وَ مَنافِعُ وَ مِنْهَا تَأْکُلُونَ وَ قَوْلِهِ لِتَسْتَوُوا عَلی ظُهُورِهِ ثُمَّ تَذْکُرُوا نِعْمَةَ رَبِّکُمْ إِلَی قَوْلِهِ مُقْرِنِینَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - این کلام خداوند: وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنَ الْفُلْکِ وَ الْأَنْعامِ ما تَرْکَبُون [از نظر معنا] بر این آیه: و چهارپایان را آفرید درحالی‌که در آن‌ها، برای شما وسیله‌ی پوشش، و منافع دیگری است و از گوشت آن‌ها می‌خورید! . (نحل/5) و این آیه: لِتَسْتَوُوا عَلی ظُهُورِهِ ثُمَّ تَذْکُرُوا نِعْمَةَ رَبِّکُمْ إِذَا اسْتَوَیْتُمْ عَلَیْهِ وَ تَقُولُوا سُبْحانَ الَّذی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنین عطف شده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص18
بحرالعرفان، ج14، ص159
آیه لِتَسْتَوُوا عَلی ظُهُورِهِ ثُمَّ تَذْکُرُوا نِعْمَةَ رَبِّکُمْ إِذَا اسْتَوَیْتُمْ عَلَیْهِ وَ تَقُولُوا سُبْحانَ الَّذی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنینَ [13]
تا بر پشت آن‌ها بخوبی قرار گیرید؛ سپس هنگامی‌که بر آن‌ها قرار گرفتید، نعمت پروردگارتان را یاد کنید و بگویید: «پاک و منزّه است کسی که این را مسخّر ما ساخت، وگرنه ما توانایی تسخیر آن را نداشتیم».
کلّیات
1
(زخرف/ 13)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ الْأَصْبَغِ‌بْنِ‌نُبَاتَهًَْ قَالَ أَمْسَکْتُ لِأَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) بِالرِّکَابِ وَ هُوَ یُرِیدُ أَنْ یَرْکَبَ فَرَفَعَ رَأْسَهُ ثُمَ تَبَسَّمَ فَقُلْتُ لَهُ: یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) رَأَیْتُکَ رَفَعْتَ رَأْسَکَ ثُمَّ تَبَسَّمْتَ. قَالَ: نَعَمْ یَا أَصْبَغُ أَمْسَکْتُ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَمَا أَمْسَکْتَ لِی. فَرَفَعَ رَأْسَهُ ثُمَّ تَبَسَّمَ فَسَأَلْتُهُ عَنْ تَبَسُّمِهِ کَمَا سَأَلْتَنِی وَ سَأُخْبِرُکَ کَمَا أَخْبَرَنِی أَمْسَکْتُ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بَغْلَتَهُ الشَّهْبَاءَ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ تَبَسَّمَ فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) رَفَعْتَ رَأْسَکَ إِلَی السَّمَاءِ وَ تَبَسَّمْتَ لِمَا ذَا فَقَالَ: یَا عَلِیُّ (علیه السلام) إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَحَدٍ یَرْکَبُ فَیَقْرَأُ آیَهًَْ الْکُرْسِیِّ ثُمَّ یَقُولُ: أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی فَإِنَّهُ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ، إِلَّا قَالَ السَّیِّدُ الْکَرِیمُ: یَا مَلَائِکَتِی عَبْدِی یَعْلَمُ أَنَّهُ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ غَیْرِی اشْهَدُوا أَنِّی قَدْ غَفَرْتُ لَهُ ذُنُوبَه.
امام علی (علیه السلام) - اصبغ‌بن‌نباته گوید: رکاب علی (علیه السلام) را که می‌خواست سوار شود گرفتم سر برداشت و لبخندی زد عرض کردم: «یا امیرالمؤمنین! دیدم که سر برداشتی و لبخند زدی»؟ فرمود: «آری! ای اصبغ من رکاب شهباء را برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گرفتم سر به آسمان برداشت و لبخندی زد. عرض کردم: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سر برداشتی و لبخند زدی»؟ فرمود: «ای علی (علیه السلام) هیچ کس نیست که بر مرکبی که خدا به او عطا کرده است سوار شود، و آنگاه آیه سخره را بخواند، و پس از آن بگوید: «از آن خدائی آمرزش می‌طلبم که معبودی جز او نیست؛ آن زنده‌ی بپا دارنده زندگی و زندگان. و به‌سوی او توبه می‌کنم. خدایا گناهان مرا بر من بیامرز! زیرا کسی جز تو گناهان را نمی‌آمرزد». هیچ کس نیست که بر این گونه عمل کند، مگر آنکه خدای بزرگ کریم می‌گوید: «ای فرشتگان من، بنده من می‌داند که کسی جز من گناهان را نمی‌آمرزد. شما گواه باشید که من هم اکنون گناهانش را بر او آمرزیده‌ام».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص18
الصافی، ج2، ص281/ نورالثقلین/ البرهان
ذکر شکر
1
(زخرف/ 13)
الرّضا (علیه السلام) - عَنْ سَعْدِ‌بْنِ‌سَعْدٍ الْأَشْعَرِی عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ سَجْدَهًِْ الشُّکْرِ فَقَالَ أَیُّ شَیْءٍ سَجْدَهًُْ الشُّکْرِ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ أَصْحَابَنَا یَسْجُدُونَ بَعْدَ الْفَرِیضَهًِْ سَجْدَهًًْ وَاحِدَهًًْ وَ یَقُولُونَ هِیَ سَجْدَهًُْ الشُّکْرِ فَقَالَ إِنَّمَا الشُّکْرُ إِذَا أَنْعَمَ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی عَبْدِهِ النِّعْمَهًَْ أَنْ یَقُولَ سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ* وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ. وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ.
امام رضا (علیه السلام) - سعدبن‌سعد اشعری گوید: از امام رضا (علیه السلام) در مورد سجده شکر پرسیدم. امام (علیه السلام) فرمود: «سجده‌ی شکر چیست»؟ گفتم: «می‌بینم همکیشان ما پس از نماز واجب یک سجده به‌جا می‌آورند و می‌گویند آن سجده‌ی شکر است»، فرمود: «جز این نیست که شکر آن است که هرگاه خداوند به بنده‌اش نعمتی عطا فرمود بگوید: سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ* وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ و الحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِین».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص18
تهذیب الأحکام، ج2، ص109/ وسایل الشیعهًْ، ج7، ص7/ نورالثقلین، فیه: «النعمهًْ» محذوف
2
(زخرف/ 13)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ سَمَاعَهًَْ‌بْنِ‌مِهْرَان عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ لَهُ لِلشُّکْرِ حَدٌّ إِذَا فَعَلَهُ الرَّجُلُ کَانَ شَاکِراً قَالَ نَعَمْ قُلْتُ وَ مَا هُوَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی کُلِّ نِعْمَهًٍْ أَنْعَمَهَا عَلَیَّ وَ إِنْ کَانَ لَکُمْ فِیمَا أَنْعَمَ عَلَیْهِ حَقٌّ أَدَّاهُ قَالَ وَ مِنْهُ قَوْلُ اللَّهِ سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا حَتَّی عَدَّ آیَاتٍ.
امام صادق (علیه السلام) - سماعهًْ‌بن‌مهران گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «آیا شکر خداوند حدّی دارد که وقتی کسی آن حدّ را به جای آورد شاکر شمرده می‌شود»؟ فرمود: «بله»! عرض کردم: «آن حدّ چیست»؟ فرمود: «اینکه بگوید: حمد برای خداست بر هر نعمتی که بر من عطا کرد، با این جمله اگر حقّی بر عهده شما نسبت به نعمتی که داده شده وجود داشته باشد، آن حق را ادا کرده است. و از آن جمله است سخن خداوند است که فرمود: سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنَا هَذَا». و حضرت آیاتی را بر شمردند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص20
مستدرک الوسایل، ج5، ص309
3
(زخرف/ 13)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) هَلْ لِلشُّکْرِ حَدٌّ إِذَا فَعَلَهُ الْعَبْدُ کَانَ شَاکِراً قَالَ نَعَمْ قُلْتُ مَا هُوَ قَالَ یَحْمَدُ اللَّهَ عَلَی کُلِّ نِعْمَهًٍْ عَلَیْهِ فِی أَهْلٍ وَ مَالٍ وَ إِنْ کَانَ فِیمَا أَنْعَمَ عَلَیْهِ فِی مَالِهِ حَقٌّ أَدَّاهُ وَ مِنْهُ قَوْلُهُ جَلَّ وَ عَزَّ سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِین.
امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: به امام صادق (علیه السلام) گفتم: «آیا برای شکر حدّی است که چون بنده انجام دهد، شاکر محسوب می‌شود»؟ فرمود: «آری». عرض کردم: «کدام است»؟ فرمود: «خدا را بر هر نعمتی که نسبت به خانواده و مال او داده سپاس می‌گوید، و اگر برای خدا در نعمتی که نسبت به مال او داده حقّی باشد، بپردازد، و سخن خدای عزّوجلّ از این باب است: سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص20
الکافی، ج2، ص95/ بحارالأنوار، ج68، ص29/ البرهان
4
(زخرف/ 13)
الصّادق (علیه السلام) - ذِکْرُ النِّعْمَهًِْ أَنْ تَقُولَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِلْإِسْلَامِ وَ عَلَّمَنَا الْقُرْآنَ وَ مَنَّ عَلَیْنَا بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ تَقُولُ بَعْدَهُ سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا إِلَی قَوْلِهِ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ.
امام صادق (علیه السلام) - متذکّرشدن نعمت این است که بگویی: حمد و سپاس خدایی را که ما را به اسلام هدایت نمود. و قرآن را به ما آموخت و با بعثت پیامبرش بر ما منّت نهاد پس از اینها آیه: سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ را بخواند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص20
بحارالأنوار، ج68، ص30/ نورالثقلین/ البرهان
دعای سفر
1
(زخرف/ 13)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ النَّوْفَلِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ بَعْضِ مَشِیخَتِهِ قَال کَانَ أَبُوعَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) إِذَا وَضَعَ رِجْلَهُ فِی الرِّکَابِ یَقُولُ سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ یُسَبِّحُ اللَّهَ سَبْعاً وَ یَحْمَدُ اللَّهَ سَبْعاً وَ یُهَلِّلُ اللَّهَ سَبْعا
امام صادق (علیه السلام) - عبدالله‌بن‌فضیل نوفلی از پدرش از بزرگان نقل کرده است: چون امام صادق (علیه السلام) پا در رکاب مرکبش می‌نهاد می‌گفت: سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ و هفت تسبیح می‌گفت و هفت حمد و هفت لا اله الا الله.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص20
المحاسن، ج2، ص353/ المحاسن، ج2، ص633/ مکارم الأخلاق، ص247/ من لایحضره الفقیه، ج2، ص272/ وسایل الشیعهًْ، ج11، ص389/ بحارالأنوار، ج73، ص297/ الأمان، ص109/ نورالثقلین
2
(زخرف/ 13)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - قَالَ نَصْرُ‌بْنُ‌مُزَاحِمٍ فِی کِتَابِ صِفِّینَ: لَمَّا وَضَعَ عَلِیٌّ (علیه السلام) رِجْلَهُ فِی رِکَابِ دَابَّتِهِ یَوْمَ خَرَجَ مِنَ الْکُوفَهًِْ إِلَی صِفِّینَ قَالَ بِسْمِ اللَّهِ فَلَمَّا جَلَسَ عَلَی ظَهْرِهَا قَالَ سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ وَعْثَاءِ السَّفَرِ وَ کَآبَهًِْ الْمُنْقَلَبِ وَ سُوءِ الْمَنْظَرِ فِی الْأَهْلِ وَ الْمَالِ وَ الْوَلَدِ وَ مِنَ الْحَیْرَهًِْ بَعْدَ الْیَقِینِ اللَّهُمَّ أَنْتَ الصَّاحِبُ فِی السَّفَرِ وَ أَنْتَ الْخَلِیفَهًُْ فِی الْأَهْلِ وَ لَا یَجْمَعُهُمَا غَیْرُکَ لِأَنَّ الْمُسْتَخْلَفَ لَا یَکُونُ مُسْتَصْحَباً وَ الْمُسْتَصْحَبَ لَا یَکُونُ مُسْتَخْلَفاً قَالَ فَخَرَجَ (علیه السلام) حَتَّی إِذَا جَازَ حَدَّ الْکُوفَهًِْ صَلَّی رَکْعَتَیْنِ.
امام علی (علیه السلام) - ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه گفته است: نصربن‌مزاحم طبق آنچه که من در اصل کتاب صفین یافتم، می¬گوید: هنگامی¬که علی (علیه السلام) هنگام خروج از کوفه به سمت صفین، پا در رکاب مرکب خود گذاشت فرمود: «بسم الله». وقتی بر پشت مرکب نشست فرمود: «سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ؛ خدایا، من از رنج سفر، افسردگی بازگشت و سرگردانی پس از یقین، بروز حوادث ناگوار در خانواده و مال و فرزند به تو پناه می‌برم. خداوندا! تو همراه در سفر و جانشین هر مسافر، برای خانواده او هستی و جز تو کسی این دو را باهم سامان نمی‌دهد و گرد نمی‌آورد، زیرا آن که [در وطن مانده] همراه و یاور مسافران نیست و آن که به سفر رفته جایش در خانواده خویش خالی است». سپس از شهر خارج شد تا اینکه به سرحدات کوفه رسید. در آنجا دو رکعت نماز به جای آورد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص20
بحارالأنوار، ج32، ص417/ مستدرک الوسایل، ج8، ص135، فیه: «ولایجمعهما غیرک… الی آخر» محذوف
3
(زخرف/ 13)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌رَبِیعَهًَْ الْأَسَدِیِّ، قَالَ: رَکِبَ عَلِیُّبْنُأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام)، فَلَمَّا وَضَعَ رِجْلَهُ فِی الرِّکَابِ قَالَ: بِسْمِ اللهِ، فَلَمَّا اسْتَوَی عَلَی الدَّابَّهًِْ قَالَ: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَکْرَمَنَا، وَ حَمَلَنَا فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ، وَ رَزَقَنَا مِنَ الطَّیِّبَاتِ، وَ فَضَّلَنَا عَلَی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقَ تَفْضِیلًا سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ.
امام علی (علیه السلام) - علی‌بن‌ربیعه اسدی گوید: امیرمؤمنان (علیه السلام) پا در رکاب نهاد و فرمود: «بِسْمِ اللهِ». و چون بر مرکب نشست فرمود: «سپاس خدا را که ما را گرامی داشت و به خشکی و دریا برداشت و از طیّبات روزی داد و بر بسیاری از آفریده‌هایش ما را برتری داد، سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُون».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص20
الأمالی للطوسی، ص515/ بحارالأنوار، ج73، ص295/ بحارالأنوار، ج73، ص299
4
(زخرف/ 13)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌زُهَیْرٍ الْحَارِثِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ الْأَعْوَرِ الْهَمْدَانِیِّ الْکُوفِیِّ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ أَبِی‌الْحَسَنِ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) أَنَّهُ خَرَجَ مِنْ بَابِ الْقَصْرِ فَوَضَعَ رِجْلَهُ فِی الْغَرْزِ فَقَالَ بِسْمِ اللَّهِ فَلَمَّا اسْتَوَی عَلَی الدَّابَّهًِْ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَکْرَمَنَا وَ حَمَلَنَا فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقَنَا مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَ فَضَّلَنَا عَلَی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقَ تَفْضِیلًا سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُون.
امام علی (علیه السلام) - حارث همدانی نقل کرده که امیر مؤمنان (علیه السلام) از قصر بیرون آمد و پا در رکاب نهاد و گفت: «بسم الله». و چون بر مرکب نشست گفت: «سپاس خدا را که ما را گرامی داشت و به خشکی و دریا حمل کرد و از طیّبات روزی داد و بر بسیاری از آفریده‌هایش ما را برتری داد. سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص22
بحارالأنوار، ج73، ص293
5
(زخرف/ 13)
الرّضا (علیه السلام) - إِذَا وَضَعْتَ رِجْلَکَ فِی الرِّکَابِ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدانا لِهذا وَ ما کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْ لا أَنْ هَدانَا اللَّهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ مَنَّ عَلَیْنَا بِالْإِیمَانِ بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).
امام رضا (علیه السلام) - چون پا در رکاب می‌نهی بگو: «ستایش مخصوص خداوندی است که ما را به این (همه نعمت‌ها) رهنمون شد و اگر خدا ما را هدایت نکرده بود، ما [به اینها] راه نمی‌یافتیم (اعراف/43) و پاک و منزّه است کسی که این را مسخّر ما ساخت، وگرنه ما توانایی تسخیر آن را نداشتیم و با ایمان به محمّد (صلی الله علیه و آله) بر ما منّت گذاشت».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص22
بحارالأنوار، ج73، ص298
6
(زخرف/ 13)
الأئمّهًْ (علیهم السلام) - إِذَا وُضِعَ الرِّجْلُ فِی الرِّکَابِ یُقَالُ: سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ وَ إِذَا خَرَجَ أَحَدُکُمْ فِی سَفَرٍ فَلْیَقُلِ اللَّهُمَّ أَنْتَ الصَّاحِبُ فِی السَّفَرِ وَ الْحَامِلُ عَلَی الظَّهْر.
ائمّه (علیهم السلام) - هنگامی‌که پا در رکاب می‌نهید این آیه را بخوانید: سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ؛ وقتی به عزم سفر از خانه بیرون می‌آیید، بگویید: «بار خدایا توئی که در سفر همراهی و ما را بر پشت مرکب جای می‌دهی».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص22
تحف العقول، ص122
7
(زخرف/ 13)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِذَا رَکِبْتُمُ الدَّوَابَّ فَاذْکُرُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قُولُوا سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُون.
امام علی (علیه السلام) - هنگامی‌که سوار چهارپایان می‌شوید خدای عزّوجلّ را یاد کرده و بگویید: سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص22
بحارالأنوار، ج73، ص295/ بحارالأنوار، ج73، ص298/ الخصال، ج2، ص634/ نورالثقلین
8
(زخرف/ 13)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَالَ إِذَا رَکِبَ دَابَّهًًْ بِسْمِ اللَّهِ الَّذِی لَا یَضُرُّ مَعَ اسْمِهِ شَیْءٌ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی السَّمَاءِ سُبْحَانَهُ لَیْسَ لَهُ سَمِیٌّ سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ إِلَّا قَالَتِ الدَّابَّهًُْ بَارَکَ اللَّهُ عَلَیْکَ مِنْ مُؤْمِنٍ خَفَّفْتَ عَلَی ظَهْرِی وَ أَطَعْتَ رَبَّکَ وَ أَحْسَنْتَ إِلَی نَفْسِکَ بَارَکَ اللَّهُ لَکَ وَ أَنْجَحَ حَاجَتَکَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس سوار دابّه می‌شود، بگوید: «… به نام خداوندی که با بردن نام او هیچ چیزی، نه در زمین و نه در آسمان، ضرر نمی‌رساند، پاک و منزّه است او که مثل و مانند ندارد. پاک و منزّه است کسی که این را مسخّر ما ساخت، وگرنه ما توانایی تسخیر آن را نداشتیم. و به یقین ما به‌سوی پروردگارمان باز می‌گردیم. حمد و سپاس مخصوص پروردگار جهانیان است و صلوات خداوند بر محمّد (صلی الله علیه و آله) و خاندان او باد». همانا آن دابّه گوید: «مبارک باد بر تو مؤمنی که بر پشتم سبک شدی و فرمان پروردگارت را بردی و به خود نیکی کردی خدا به تو برکت دهد و نیازت را برآورد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص22
بحارالأنوار، ج61، ص218
9
(زخرف/ 13)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ عَلَی ذِرْوَهًِْ کُلِّ بَعِیرٍ شَیْطَاناً فَإِذَا رَکِبْتُمُوهَا فَقُولُوا کَمَا أَمَرَکُمُ اللَّهُ سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ امْتَهِنُوهَا لِأَنْفُسِکُمْ فَإِنَّمَا یَحْمِلُ اللَّه.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - بر کوهان هر شتری شیطانی است، او را برای خود زبون و رام کنید و نام خدا را ببرید همانا خدا است که بار را می‌برد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص22
وسایل الشیعهًْ، ج11، ص504/ المحاسن، ج2، ص635/ بحارالأنوار، ج73، ص298، فیه: «تحمدالله» بدل «یحمل الله»
10
(زخرف/ 13)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِذَا رَکِبَ الرَّجُلُ الدَّابَّهًَْ فَسَمَّی رَدِفَهُ مَلَکٌ یَحْفَظُهُ حَتَّی یَنْزِلَ وَ إِذَا رَکِبَ وَ لَمْ یُسَمِّ رَدِفَهُ شَیْطَانٌ فَیَقُولُ لَهُ تَغَنَّ فَإِنْ قَالَ لَهُ لَا أُحْسِنُ قَالَ لَهُ تَمَنَّ فَلَا یَزَالُ یَتَمَنَّی حَتَّی یَنْزِلَ وَ قَالَ مَنْ قَالَ إِذَا رَکِبَ الدَّابَّهًَْ بِسْمِ اللَّهِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّهِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدانا لِهذا الْآیَهًَْ وَ سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ حُفِظَتْ لَهُ نَفْسُهُ وَ دَابَّتُهُ حَتَّی یَنْزِلَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام علی (علیه السلام) نقل می‌کند، پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: وقتی کسی که سوار مرکب می‌شود نام خدا را ببرد، فرشته او را حفظ می‌کند تا پیاده شود و اگر نام خدا را نبرد، شیطانی دنبالش سوار می‌شود و به او می‌گوید: «آواز بخوان» و اگر بگوید: «نمی‌توانم» به او می‌گوید: «در دل آرزو کن». و پیوسته در آرزو باشد تا پیاده شود، و فرمود: «هرکس سوار مرکب می‌شود، بگوید: بِسْمِ اللهِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ. ستایش مخصوص خداوندی است که ما را به این (همه نعمت‌ها) رهنمون شد. (اعراف/43) و پاک و منزّه است کسی که این را مسخّر ما ساخت، وگرنه ما توانایی تسخیر آن را نداشتیم. تا اینکه خود و مرکبش حفظ شده و پیاده می‌شود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص24
الکافی، ج6، ص540/ وسایل الشیعهًْ، ج11، ص388/ بحارالأنوار، ج73، ص296/ نورالثقلین
11
(زخرف/ 13)
الصّادق (علیه السلام) - البحار: فِی رِوَایَهًِْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ أَنَّ الصَّادِقَ (علیه السلام) لَمَّا رَکِبَ الْجَمَلَ قَالَ: بِسْمِ اللَّهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّه سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ.
امام صادق (علیه السلام) - در روایت صفوان جمّال آمده است: وقتی امام صادق (علیه السلام) سوار شتری می‌شد، می‌فرمود: بِسْمِ اللهِ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ. ستایش مخصوص خداوندی است که ما را به این (همه نعمت‌ها) رهنمون شد. (اعراف/43) و پاک و منزّه است کسی که این را مسخّر ما ساخت، وگرنه ما توانایی تسخیر آن را نداشتیم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص24
بحارالأنوار، ج73، ص298/ الأمان، ص109
12
(زخرف/ 13)
الرّضا (علیه السلام) - إِنْ رَکِبْتَ الظَّهْرَ فَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُون.
امام رضا (علیه السلام) - هر وقت سوار پشت حیوان شدی بگو: حمد و سپاس خدایی را سزاست، پاک و منزّه است کسی که این را مسخّر ما ساخت، وگرنه ما توانایی تسخیر آن را نداشتیم. به یقین ما به‌سوی پروردگارمان باز می‌گردیم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص24
الکافی، ج5، ص256/ نورالثقلین
13
(زخرف/ 13)
الرّضا (علیه السلام) - فَإِذَا عَزَمْتَ عَلَی شَیْءٍ وَ رَکِبْتَ الْبَرَّ فَإِذَا اسْتَوَیْتَ عَلَی رَاحِلَتِکَ فَقُلْ سُبْحانَ الَّذِی…
امام رضا (علیه السلام) - هنگامی‌که آهنگ چیزی کردی و به قصد صحرا سوار شدی، و بر مرکبت استوار گشتی بگو: سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص24
بحارالأنوار، ج73، ص73
14
(زخرف/ 13)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - جَاءَنِی جَبْرَئِیلُ فَقَالَ رَبُّکَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ یا محمد (صلی الله علیه و آله) مَنْ أَرَادَ مِنْ أُمَّتِکَ أَنْ أَحْفَظَهُ فِی سَفَرِهِ وَ أُؤَدِّیهِ سَالِماً فَلْیَقُلْ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم فَإِذَا أَرَدْتَ الرُّکُوبَ فَقُلْ حِینَ تَرْکَبُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِلْإِسْلَامِ وَ عَلَّمَنَا الْقُرْآنَ وَ مَنَّ عَلَیْنَا بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ وَ الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِین.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - جبرئیل نزد من آمد و گفت: «پروردگارت سلام رساند و فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله) هرکه از امّتت خواست که من او را در سفر حفظ کنم و سالم [به مقصد] برسانم بگوید: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم؛ هنگامی‌که سوار شدی بگو: سپاس خدایی را که ما را به اسلام راهنمایی کرد و قرآن را به ما آموخت و به محمّد (صلی الله علیه و آله) بر ما منّت نهاد، سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ وَ الحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص24
بحارالأنوار، ج73، ص263
15
(زخرف/ 13)
الرّضا (علیه السلام) - إِذَا أَرَدْتَ الْخُرُوجَ إِلَی الْحَجِّ فَوَفِّرْ شَعْرَکَ شَهْرَ ذِی الْقَعْدَهًِْ وَ عَشَرَهًًْ مِنْ شَهْرِ ذِی الْحِجَّهًِْ وَ اجْمَعْ أَهْلَکَ وَ صَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ مَجِّدِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ صَلِّ عَلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ ارْفَعْ یَدَیْکَ إِلَی اللَّهِ وَ قُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَوْدِعُکَ الْیَوْمَ دِینِی وَ نَفْسِی وَ مَالِی وَ أَهْلِی وَ وُلْدِی وَ جَمِیعَ جِیرَانِی وَ إِخْوَانِنَا الْمُؤْمِنِینَ وَ الشَّاهِدَ مِنَّا وَ الْغَائِبَ عَنَّا فَإِذَا خَرَجْتَ فَقُلْ بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ أَخْرُجُ فَإِذَا وَضَعْتَ رِجْلَکَ فِی الرِّکَابِ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ عَلَی مِلَّهًِْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَإِذَا اسْتَوَیْتَ عَلَی رَاحِلَتِکَ وَ اسْتَوَی بِکَ مَحْمِلُکَ فَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا إِلَی الْإِسْلَامِ وَ مَنَّ عَلَیْنَا بِالْإِیمَانِ وَ عَلَّمَنَا الْقُرْآنَ وَ مَنَّ عَلَیْنَا بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِین.
امام رضا (علیه السلام) - هرگاه به قصد حج در ماه ذی القعده و ده روز از ماه ذی الحجه به راه افتادی، موهای سرت را بلند کن و خانواده‌ات را در اطراف خود جمع کن و دو رکعت نماز بخوان و خداوند عزّوجلّ را تمجید کن و بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) صلوات بفرست و سپس دستانت را به سوی آسمان بالا ببر و بگو: «خدایا من امروز دین، جان، دارایی، فرزندان، و تمامی همسایگان و برادران مؤمن خویش را از شاهدان گرفته تا غایبان به تو می‌سپارم». زمانی که خارج شدی بگو: «با کمک و نیروی الهی خارج می‌شوم». سپس زمانی که پاهایت را در رکاب قرار دادی بگو: «به نام خدا، به خدا و در راه خدا و بر آیین رسول خدا (صلی الله علیه و آله)». و چون بر مرکب نشستی و در آن جای گرفتی بگو: «ستایش از آن خدایی است که ما را به سوی اسلام هدایت کرد و با ایمان خویش بر ما منّت نهاد و قرآن را به ما آموخت و با فرستاده خویش محمد (صلی الله علیه و آله) بر ما منّت گذارد. منزّه است خدا! منزّه است آن که این وسیله را در اختیارمان قرار داد که ما توان آن را نداشتیم. ما به سوی پروردگار خویش باز می‌گردیم و ستایش از آن پرودگار جهانیان است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص24
بحارالأنوار، ج96، ص120
16
(زخرف/ 13)
الباقر (علیه السلام) - عَبْدَ اللَّهِ‌بْنَ‌عَطَاءٍ یَقُولُ قَالَ لِی أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) قُمْ فَأَسْرِجْ دَابَّتَیْنِ حِمَاراً وَ بَغْلا فَرَکِبَ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا بِالْإِسْلَامِ وَ عَلَّمَنَا الْقُرْآنَ وَ مَنَّ عَلَیْنَا بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِین.
امام باقر (علیه السلام) - عبدالله‌بن‌عطاء گوید: امام باقر (علیه السلام) به من فرمود: «دو مرکب سواری زین کن». من یک الاغ و یک قاطر آماده کردم… سوار [بر الاغ] شد آنگاه فرمود: «الحَمْدُ لِلهِ الَّذِی هَدَانَا بِالْإِسْلَامِ. وَ عَلَّمَنَا الْقُرْآنَ وَ مَنَّ عَلَیْنَا بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله). وَ الحَمْدُ لِلهِ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ وَ الحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِین».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص26
بحارالأنوار، ج46، ص291/ بحارالأنوار، ج73، ص290
17
(زخرف/ 13)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ ابْنِ عُمَرَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ إِذَا اسْتَوَی عَلَی بَعِیرِهِ خَارِجاً فِی سَفَرٍ کَبَّرَ ثَلَاثاً وَ قَالَ: سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ اللَّهُمَّ إِنَّا نَسْئَلُکَ فِی سَفَرِنَا هَذَا الْبِرَّ وَ التَّقْوَی وَ الْعَمَلَ بِمَا تَرْضَی، اللَّهُمَّ هَوِّنْ عَلَیْنَا سَفَرَنَا وَ اطْوِ عَنَّا بُعْدَهُ اللَّهُمَّ أَنْتَ الصَّاحِبُ فِی السَّفَرِ وَ الْخَلِیفَهًُْ فِی الْأَهْلِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ وَعْثَاءِ السَّفَرِ وَ کَآبَهًِْ الْمُنْقَلَبِ وَ سُوءِ الْمَنْظَرِ فِی الْأَهْلِ وَ الْمَالِِ. وَ إِذَا رَجَعَ قَالَ: آئِبُونَ تَائِبُونَ لِرَبِّنَا حَامِدُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌عمر گوید: چون پیغمبر (صلی الله علیه و آله) برای سفری بیرون می‌شد و بر مرکب خود قرار می‌گرفت سه بار تکبیر می‌گفت و از آن پس می‌فرمود: «سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ بار خدایا! ما در این سفر از تو، نیکی و تقوی و کار مورد پسند تو را می‌خواهیم، خدایا! این سفر را بر ما آسان کن، و دوری‌اش را درنورد، خدایا! خدایا توئی که در سفر همراهی، و در خانواده و مال اولاد جانشینی. خدایا! از رنج سفر و سختی برگشت و منظره بد در اهل و مال و فرزند به تو پناه می‌آورم»، و چون برمی‌گشت می‌فرمود: «باز می‌گردیم توبه‌کنان و عبادت‌کنان، باز می‌گردیم درحالی‌که پروردگار خویش را ستایشگریم و سپاس می‌گوییم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص26
نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج73، ص293 و عوالی اللآلی، ج1، ص145، فیهما: «اللّهم انانسیلک… الی آخر» محذوف
18
(زخرف/ 13)
الرّضا (علیه السلام) - فَإِذَا اسْتَوَیْتَ عَلَی رَاحِلَتِکَ فَقُلْ سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ فَإِنَّهُ مَا رَکِبَ أَحَدٌ ظَهْراً فَقَالَ هَذَا وَ سَقَطَ إِلَّا لَمْ یُصِبْهُ کَسْرٌ وَ لَا وَنْیٌ وَ لَا وَهْن.
امام رضا (علیه السلام) - چون بر مرکبت جا گرفتی، بگو: سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ که کسی نیست که بر پشت مرکبی سوار شود و آن را بگوید و از آن به زمین افتد، جز آنکه شکستی یا سستی و افسردگی به او نرسد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص26
بحارالأنوار، ج73، ص286/ القمی، ج2، ص282/ نورالثقلین/ البرهان/ مستدرک الوسایل، ج6، ص246، فیه: «فانّه مارکب احدُ… الی آخر» محذوف/ بحارالأنوار، ج88، ص259
19
(زخرف/ 13)
الرّضا (علیه السلام) - وَ إِنْ خَرَجْتَ بَرّاً فَقُلِ الَّذِی قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ فَإِنَّهُ لَیْسَ مِنْ عَبْدٍ یَقُولُهَا عِنْدَ رُکُوبِهِ فَیَقَعَ مِنْ بَعِیرٍ أَوْ دَابَّهًٍْ فَیُصِیبَهُ شَیْءٌ بِإِذْنِ اللَّه.
امام رضا (علیه السلام) - چنانکه از راه خشکی به مسافرت رفتی، آیه‌ی زیر را بخوان و بگو: سُبْحانَ الذِی سَخَّرَ لنَا هَذَا ومَا کُنَّا لهُ مُقْرِنِینَ * و إِنَّا إِلی رَبِّنَا لمُنقَلبُونَ زیرا هر بندهای که در هنگام سوارشدن بر مرکب این آیه را بخواند سپس از روی شتر یا هر جنبنده‌ی دیگری سقوط کند، به اراده‌ی خداوند آسیبی نخواهد دید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص26
الکافی، ج3، ص471/ قرب الإسناد، ص164 و وسایل الشیعهًْ، ج11، ص391 بحارالأنوار، ج73، ص243/ نورالثقلین/ البرهان
20
(زخرف/ 13)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ قَال کَانَ عَلِیٌّ (علیه السلام) إِذَا سَارَ إِلَی قِتَالٍ ذَکَرَ اسْمَ اللَّهِ تَعَالَی حِینَ یَرْکَبُ کَانَ یَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی نِعَمِهِ عَلَیْنَا وَ فَضْلِهِ الْعَظِیمِ سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُون.
امام علی (علیه السلام) - نصر به نقل از جابر جعفی می¬گوید: وقتی علی (علیه السلام) عازم جنگی می¬شد، نام خدای تعالی را هنگام سوارشدن بر مرکب می¬آورد و می¬فرمود: «سپاس خداوند را به خاطر نعمات و تفضّلات بزرگی که بر ما عنایت فرموده است. سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُون».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص26
بحارالأنوار، ج32، ص460/ بحارالأنوار، ج91، ص234/ بحارالأنوار، ج97، ص36/ وقعهًْ صفین، ص230
21
(زخرف/ 13)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ سُوَیْدٍ قَالَ: کَانَ عَلِیٌ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَسِیرَ إِلَی الْحَرْبِ قَعَدَ عَلَی دَابَّتِهِ وَ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِ الْعالَمِینَ عَلَی نِعَمِهِ عَلَیْنَا وَ فَضْلِهِ الْعَظِیم سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُون.
امام علی (علیه السلام) - سوید گوید: امیرمؤمنان (علیه السلام) زمانی‌که جنگ بر او شدید می‌گشت، [بر مرکب] سوار می‌شد، نام خدا را ذکر می‌کرد و می‌فرمود: «حمد از آن خداست، به‌خاطر نعمت‌هایی که بر ما عطا کرد و به‌خاطر فضل فراگیرش، سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُون».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص28
وقعهًْ صفین، ص231/ بحارالأنوار، ج97، ص37
22
(زخرف/ 13)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - قَالَ ابْنُ مِیثَمٍ رَحِمَهُ اللَّهُ رُوِی أَنَّ امیرالمؤمنین (علیه السلام) کَانَ إِذَا اشْتَدَّ الْقِتَالُ ذَکَرَ اسْمَ اللَّهِ حِینَ یَرْکَبُ ثُمَّ یَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی نِعَمِهِ عَلَیْنَا وَ فَضْلِهِ الْعَمِیمِ سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ.
امام علی (علیه السلام) - هنگام وقوع جنگ فرمود: اسبی برای من حاضر گردانید؛ پس اسب سیاه رنگی برای امام حاضر کردند که با دو طناب افسار شده بود، با دو دستش به کندو کاو در تمام زمین می¬پرداخت و دارای صدا و شیهه غرّایی بود، امام بر آن سوار شد و فرمود: «سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ و هیچ جنبش و نیرویی جز به اذن خداوند بلند مرتبه و بزرگ، نیست».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص28
بحارالأنوار، ج33، ص462
23
(زخرف/ 13)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) أَنَّهُ أَرَادَ سَفَراً فَلَمَّا اسْتَوَی عَلَی دَابَّتِهِ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّه سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُون.
امام علی (علیه السلام) - امام (علیه السلام) قصد سفر داشت. هنگامی‌که روی چهارپایش قرار گرفت، گفت: «سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُون».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص28
دعایم الإسلام، ج1، ص346
24
(زخرف/ 13)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) أَنَّهُ کَانَ إِذَا بَرَزَ لِلسَّفَرِ قَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هَدَانَا لِلْإِسْلَامِ وَ جَعَلَنَا مِنْ خَیْرِ أُمَّهًٍْ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِین.
امام علی (علیه السلام) - هرگاه حضرت آماده‌ی سفر می‌شد، می‌فرمود: «شهادت می‌دهم که خدایی جز الله نیست. یکتاست و شهادت می‌دهم که محمّد (صلی الله علیه و آله) بنده و فرستاده‌ی اوست. ستایش مخصوص خداوندی است که ما را به اسلام هدایت کرد و ما را از افراد بهترین امّتی قرار داد که در میان انسان‌ها آفریده شده است. سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِین».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص28
دعایم الإسلام، ج1، ص347
دعا
1
(زخرف/ 13)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - رُوِیَ عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ (علیه السلام) یَرْفَعُهُ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ قَالَ مَنْ دَعَا بِهِ فِی لَیْلَهًِْ عَرَفَهًَْ أَوْ لَیَالِی الْجَمْعِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ الدُّعَاء وَ بِاسْمِکَ الَّذِی سَخَّرْتَ بِهِ الْبُرَاقَ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) إِذْ قَالَ تَعَالَی سُبْحانَ الَّذِی أَسْری بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی وَ قَوْلُه سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُون.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام صادق (علیه السلام) از پیامبر (صلی الله علیه و آله) روایت کرده است: «هرکس با این دعا در شب عرفه یا شب‌های جمعه دعا کند، خداوند او را می‌بخشد و دعا [این است]: سوگند به آن اسمت که با آن بُراق [مرکب تندرو] را مسخّر محمّد (صلی الله علیه و آله) ساختی همانگونه که قرآن فرمود: پاک و منزّه است خدایی که بنده‌اش را در یک شب از مسجدالحرام به مسجدالاقصی برد. (اسراء/1) و این کلام که فرمود: سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُون».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص28
إقبال الأعمال، ص325
2
(زخرف/ 13)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی أَنْزَلْتَ بِهِ الْبُرَاقَ عَلَی مُحَمَّدٍ الْمُخْتَارِ (صلی الله علیه و آله) لَیْلَهًَْ أُسْرِیَ بِهِ إِلَی السَّمَاءِ وَ قُلْتَ لَهُ قُلْ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُون.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خداوندا! از تو می‌خواهم به حقّ آن اسمت که با آن بُراق را بر محمّد (صلی الله علیه و آله) در آن شبی که به آسمان برده شد، نازل کردی و به او فرمودی: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله) بگو: سُبْحانَ الَّذِی سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما کُنَّا لَهُ مُقْرِنِینَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُون».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص28
البلدالأمین، ص354
آیه وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ [14]
و به یقین ما به‌سوی پروردگارمان باز می‌گردیم.
1
(زخرف/ 14)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ لِلْمَوْتِ فَزَعاً فَإِذَا أَتَی أَحَدَکُمْ وَفَاهًُْ أَخِیهِ فَلْیَقُلْ إِنَّا لِلهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ وَ إِنَّا إِلی رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ اللَّهُمَّ اکْتُبْهُ عِنْدَکَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ وَ اجْعَلْ کِتَابَهُ فِی عِلِّیِّینَ وَ اخْلُفْ عَلَی عَقِبِهِ فِی الْآخِرِینَ اللَّهُمَّ لَا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ وَ لَا تَفْتِنَّا بَعْدَهُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «مرگ دارای فزع می‌باشد و هرگاه مرگ یکی از برادرانتان فرا رسید بگویید: «ما مملوک خداییم و به‌سوی او بازگشت می‌نماییم و به طرف پروردگار خویش مراجعت می‌کنیم. خدایا! این میّت را در نزد خودت در زمره‌ی محسنین بنویس و کتاب و نامه‌ی عمل او را در علّیین قرار ده و جانشینان صالحی از او به یادگار گذار و نسل او را قطع نکن. خدایا! ما را از اجر او محروم ننما و بعد از او ما را مورد فتنه و آزمایش قرار نده».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص30
بحارالأنوار، ج79، ص141
آیه وَ جَعَلُوا لَهُ مِنْ عِبادِهِ جُزْءاً إِنَّ الْإِنْسانَ لَکَفُورٌ مُبینٌ [15]
آن‌ها برای او از میان بندگانش جزیی قرار دادند [و ملائكه را دختران خدا خواندند]؛ انسان ناسپاسی آشکار است.
1
(زخرف/ 15)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ جَعَلُوا لَهُ مِنْ عِبادِهِ جُزْءاً قَالَ قَالَتْ قُرَیْشٌ إِنَّ الْمَلَائِکَهًَْ هُمْ بَنَاتُ اللَّهِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ جَعَلُوا لَهُ مِنْ عِبادِهِ جُزْءاً قریش گفتند: «ملائکه دختران خدا هستند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص30
بحارالأنوار، ج9، ص235/ القمی، ج2، ص281/ نورالثقلین
آیه أَمِ اتَّخَذَ مِمَّا یَخْلُقُ بَناتٍ وَ أَصْفاکُمْ بِالْبَنینَ [16]
آیا از میان مخلوقاتش دختران را [براى خود] انتخاب کرده و پسران را مخصوص شما ساخته است؟!
آیه وَ إِذا بُشِّرَأَحَدُهُمْ بِما ضَرَبَ لِلرَّحْمنِ مَثَلاً ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَ هُوَ کَظیمٌ [17]
درحالی‌که هرگاه یکی از آن‌ها را به همان چیزی که برای خداوند رحمان شبیه قرار داده (به تولّد دختر) بشارت دهند، صورتش [از فرط ناراحتى] سیاه می‌شود و خشمگین می‌گردد.
1
(زخرف/ 17)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ قَالَ عَلَی حَدِّ الِاسْتِفْهَامِ أَمِ اتَّخَذَ مِمَّا یَخْلُقُ بَناتٍ وَ أَصْفاکُمْ بِالْبَنِینَ وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِما ضَرَبَ لِلرَّحْمنِ مَثَلًا یَعْنِی إِذَا وُلِدَتْ لَهُمُ الْبَنَاتُ ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَ هُوَ کَظِیمٌ وَ هُوَ مَعْطُوفٌ عَلَی قَوْلِهِ وَ یَجْعَلُونَ لِلهِ الْبَناتِ سُبْحانَهُ وَ لَهُمْ ما یَشْتَهُونَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - سپس در ادامه در سیاق استفهام فرموده است: أَمِ اتَّخَذَ مِمَّا یخْلقُ بَنَاتٍ و أَصْفَاکُم بِالبَنِینَ * و إِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُم بِمَا ضَرَبَ للرَّحْمَنِ مَثَلا ظَل وجْهُهُ مُسْودًّا و هُو کَظِیمٌ؛ یعنی هرگاه خداوند به آن‌ها فرزند دختری می‌داد، از شدّت خشم چهره‌ی ایشان سیاه و کبود می‌شد. این آیه معطوف به آیه‌ی زیر است که پروردگار فرموده است: آن‌ها [در پندار خود]، برای خداوند دختران قرار می‌دهند منزّه است [از اینکه فرزندی داشته باشد] ولی برای خودشان، آنچه را میل دارند قائل می‌شوند. (نحل/57) ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص30
نورالثقلین
آیه أَ وَ مَنْ یُنَشَّؤُا فِی الْحِلْیَةِ وَ هُوَ فِی الْخِصامِ غَیْرُ مُبینٍ [18]
آیا کسی را که در میان زینت‌ها پرورش می‌یابد و به هنگام جدال قادر به تبیین مقصود خود نیست [فرزند خدا مى‌خوانيد]؟!
1
(زخرف/ 18)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - أَ وَ مَنْ یُنَشَّؤُا فِی الْحِلْیَةِ أَیْ یُنَشَّأُ فِی الذَّهَبِ وَ هُوَ فِی الْخِصامِ غَیْرُ مُبِینٍ قَالَ إِنَّ مُوسَی (علیه السلام) أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الْقُوَّهًِْ أَنْ رَأَی فِرْعَوْنُ صُورَتَهُ عَلَی فَرَسٍ مِنْ ذَهَبٍ رَطْبٍ عَلَیْهِ ثِیَابٌ مِنْ ذَهَبٍ رَطْبٍ فَقَالَ فِرْعَوْنُ أَ وَ مَنْ یُنَشَّؤُا فِی الْحِلْیَةِ أَیْ یُنَشَّأُ بِالذَّهَبِ وَ هُوَ فِی الْخِصامِ غَیْرُ مُبِینٍ قَالَ لَا یُبَیِّنُ الْکَلَامَ وَ لَا یَتَبَیَّنُ مِنَ النَّاسِ وَ لَوْ کَانَ نَبِیّاً لَکَانَ خِلَافَ النَّاسِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَ وَ مَنْ یُنَشَّؤُا فِی الْحِلْیَةِ؛ منظور در طلا و زینت پرورده می‌شود. وَ هُوَ فِی الْخِصامِ غَیْرُ مُبِینٍ خداوند به موسی (علیه السلام) قدرتی داده بود که فرعون او را در شکل و هیبتی می‌دید که بر اسبی از طلای خالص سوار بود و لباسهایی از طلای خالص بر تن داشت. فرعون گفت: «أَ وَ مَنْ یُنَشَّؤُا فِی الْحِلْیَةِ یعنی [کسی که] با جواهرات و طلا پرورده می‌شود. وَ هُوَ فِی الْخِصامِ غَیْرُ مُبِینٍ؛ به صورت فصیح حرف نمی‌زند و با مردم عادی فرق ندارد که اگر پیامبر بود باید با مردم عادی فرق می‌کرد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص30
بحارالأنوار، ج13، ص119/ القمی، ج2، ص282/ نورالثقلین، فیه: «قال انّ موسی اعطاه الله… الی آخر» محذوف/ البرهان
آیه وَ جَعَلُوا الْمَلائِکَةَ الَّذینَ هُمْ عِبادُ الرَّحْمنِ إِناثاً أَ شَهِدُوا خَلْقَهُمْ سَتُکْتَبُ شَهادَتُهُمْ وَ یُسْئَلُونَ [19]
و آن‌ها فرشتگان را که بندگان خداوند رحمانند مؤنث پنداشتند؛ آیا هنگام آفرینش آن‌ها حضور داشته‌اند؟! گواهی آنان نوشته می‌شود و [از آن] بازخواست خواهند شد.
و آن‌ها فرشتگان را که بندگان خداوند رحمانند مؤنث پنداشتند؛ آیا هنگام آفرینش آن‌ها حضور داشته‌اند
1 -1
(زخرف/ 19)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ: قَوْلُهُ وَ جَعَلُوا الْمَلائِکَةَ الَّذِینَ هُمْ عِبادُ الرَّحْمنِ إِناثاً، مَعْطُوفٌ عَلَی مَا قَالَتْ قُرَیْشٌ: إِنَّ الْمَلَائِکَهًَْ بَنَاتُ اللَّهِ فِی قَوْلِهِ وَ جَعَلُوا لَهُ مِنْ عِبادِهِ جُزْءاً فَرَدَّ اللَّهُ عَلَیْهِمْ فَقَالَ أَ شَهِدُوا خَلْقَهُمْ سَتُکْتَبُ شَهادَتُهُمْ وَ یُسْئَلُونَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - آیه: و جَعَلوا المَلائِکَةَ الّذِینَ هُمْ عِبَادُ الرَّحْمَنِ إِنَاثًا معطوف به ادّعای قریش است که می‌گفتند: فرشتگان دختران خداوند هستند. خداوند فرموده است: و جَعَلوا لهُ مِنْ عِبَادِهِ جُزْءًا خداوند در پاسخ به ادّعای آنان فرموده است: أَشَهِدُوا خَلقَهُمْ سَتُکْتَبُ شَهَادَتُهُمْ و یسْأَلونَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص32
البرهان
گواهی آنان نوشته می‌شود و [از آن] بازخواست خواهند شد
2 -1
(زخرف/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا ابْنَ مَسْعُودٍ لَا تَتَکَلَّمْ إِلَّا بِالْعِلْمِ بِشَیْءٍ سَمِعْتَهُ وَ رَأَیْتَهُ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا وَ قَالَ سَتُکْتَبُ شَهادَتُهُمْ وَ یُسْئَلُون.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) -ای پسر مسعود! جز با علم به چیزی که آن را شنیده‌ای و دیده‌ای، سخن مگو. زیرا خدای تعالی می‌فرماید: از آنچه به آن آگاهی نداری، پیروی مکن، چرا که گوش و چشم و دل، همه مسئولند. (اسراء/36)، و فرمود: سَتُکْتَبُ شَهادَتُهُمْ وَ یُسْئَلُون».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص32
بحارالأنوار، ج74، ص107/ مکارم الأخلاق، ص455
ولایت
1
(زخرف/ 19)
الکاظم (علیه السلام) - یَعْقُوبُ‌بْنُ‌جَعْفَرٍ قَالَ کُنْتُ مَعَ أَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) بِمَکَّهًَْ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ إِنَّکَ لَتُفَسِّرُ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ مَا لَمْ تَسْمَعْ بِهِ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ (علیه السلام) عَلَیْنَا نَزَلَ قَبْلَ النَّاس… فَنَحْنُ حُکَمَاءُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ شُهَدَاؤُهُ عَلَی خَلْقِهِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی سَتُکْتَبُ شَهادَتُهُمْ وَ یُسْئَلُونَ فَالشَّهَادَهًُْ لَنَا وَ الْمَسْأَلَهًُْ لِلْمَشْهُودِ عَلَیْهِ فَهَذَا عِلْمُ مَا قَدْ أَنْهَیْتُهُ إِلَیْکَ وَ أَدَّیْتُهُ إِلَیْکَ مَا لَزِمَنِی فَإِنْ قَبِلْتَ فَاشْکُرْ وَ إِنْ تَرَکْتَ {فَ} إِنَّ اللهَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ.
امام کاظم (علیه السلام) - یعقوب‌بن‌جعفر گوید: امام کاظم (علیه السلام) فرمود: … ما حکیمان خداوند در زمین او و شاهدان او بر مخلوقاتش هستیم. این مصداق آیه: سَتُکْتَبُ شَهَادَتُهُمْ و یسْأَلونَ است. بنابراین شهادت‌دادن برای ماست و طلب و درخواست وظیفه‌ی کسانی است که علیه آن‌ها شهادت داده می‌شود. این علم، آن چیزی است که آن را به تو اطّلاع دادم و آنچه را که همراه داشتم به تو انتقال دادم. چنانچه آن را پذیرفتی، شکرگزاری کن و اگر آن را ترک کردی، خداوند بر هرچیز گواه و شاهد است. (حج/17).
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص32
بحارالأنوار، ج23، ص196/ بصایرالدرجات، ص198/ نورالثقلین، فیه: «الیک وادّیته الیک… الی آخر» محذوف/ البرهان، فیه: «فالشهادهًْ لذا… الی آخر» محذوف
2
(زخرف/ 19)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَالَ: ذَکَرَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) الْکِتَابَ الَّذِی تَعَاقَدُوا عَلَیْهِ فِی الْکَعْبَهًِْ وَ أَشْهَدُوا فِیهِ وَ خَتَمُوا عَلَیْهِ بِخَوَاتِیمِهِمْ فَقَالَ یَا بَا مُحَمَّدٍ إِنَّ اللَّهَ أَخْبَرَ نَبِیَّهُ بِمَا یَصْنَعُونَهُ قَبْلَ أَنْ یَکْتُبُوهُ وَ أَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِ کِتَاباً قُلْتُ أَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِ کِتَاباً قَالَ نَعَمْ أَ لَمْ تَسْمَعْ قَوْلَهُ تَعَالَی سَتُکْتَبُ شَهادَتُهُمْ وَ یُسْئَلُونَ.
امام باقر (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی پیمانی که در کعبه درباره‌ی آن پیمان بستند و درباره‌ی آن شهادت دادند و با مهرهایشان آن را مهر زدند سخن گفت و فرمود: «ای ابومحمّد! خداوند درباره‌ی آنچه انجام دادند، قبل از نگارش آن به پیامبرش اطلاع داد و درباره‌ی آن آیاتی را نازل کرد». عرض کردم: «آیا درباره‌ی آن آیاتی نازل شده است»؟ امام باقر (علیه السلام) فرمود: «آری! مگر نشنیده‌ای که خداوند می‌فرماید: سَتُکْتَبُ شَهَادَتُهُمْ و یسْأَلونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص32
بحارالأنوار، ج24، ص319/ بحارالأنوار، ج36، ص153/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص539/ البرهان
3
(زخرف/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - أَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَبَا بَکْرٍ وَ عُمَرَ وَ عَلِیّاً (علیه السلام) أَنْ یَمْضُوا إِلَی الْکَهْفِ وَ الرَّقِیمِ فَیُسْبِغَ أَبُو بَکْرٍ الْوُضُوءَ وَ یَصُفَّ قَدَمَیْهِ وَ یُصَلِّیَ رَکْعَتَیْنِ وَ یُنَادِیَ ثَلَاثاً فَإِنْ أَجَابُوهُ وَ إِلَّا فَلْیَقُلْ مِثْلَ ذَلِکَ عُمَرُ فَإِنْ أَجَابُوهُ وَ إِلَّا فَلْیَقُلْ مِثْلَ ذَلِکَ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَمَضَوْا وَ فَعَلُوا مَا أَمَرَهُمْ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَلَمْ یُجِیبُوا أَبَا بَکْرٍ وَ لَا عُمَرَ فَقَامَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ فَعَلَ ذَلِکَ فَأَجَابُوهُ وَ قَالُوا لَبَّیْکَ لَبَّیْکَ ثَلَاثاً فَقَالَ لَهُمْ مَا لَکُمْ لَمْ تُجِیبُوا الصَّوْتَ الْأَوَّلَ وَ الثَّانِیَ وَ أَجَبْتُمُ الثَّالِثَ فَقَالُوا إِنَّا أُمِرْنَا أَنْ لَا نُجِیبَ إِلَّا نَبِیّاً أَوْ وَصِیّاً ثُمَّ انْصَرَفُوا إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَسَأَلَهُمْ مَا فَعَلُوا فَأَخْبَرُوهُ فَأَخْرَجَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) صَحِیفَهًًْ حَمْرَاءَ فَقَالَ لَهُمُ اکْتُبُوا شَهَادَتَکُمْ بِخُطُوطِکُمْ فِیهَا بِمَا رَأَیْتُمْ وَ سَمِعْتُمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَتُکْتَبُ شَهادَتُهُمْ وَ یُسْئَلُونَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام) - عمروبن‌شمر گفت: امام صادق (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به ابوبکر، عمر و امام علی (علیه السلام) دستور داد تا به‌سوی غار اصحاب کهف و رقیم بروند. ابتدا ابوبکر وضو بگیرد و به پاایستد و دو رکعت نماز بخواند و سه بار اصحاب کهف را صدا بزند. درصورتی‌که پاسخی ندادند، عمر این کار را انجام دهد، اگر به او هم پاسخی ندادند، امام علی (علیه السلام) چنین کاری را انجام دهد. آن‌ها به آنجا رفتند و آنچه را که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به ایشان دستور داده بود انجام دادند. اصحاب کهف، به ابوبکر و عمر پاسخی ندادند. امیرالمؤمنین (علیه السلام) برخاست و این اعمال را انجام داد. آن‌ها به ایشان پاسخ داده و سه بار گفتند: لبیک لبیک. امیرالمؤمنین (علیه السلام) از ایشان سؤال کرد: «چرا به صدای اوّلی و دوّمی پاسخ ندادید؟ امّا به سوّمین ندا جواب دادید»؟ آن‌ها گفتند: «به ما دستور داده شده است که جز به پیامبران یا اوصیای آن‌ها جواب ندهیم». آن‌ها نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بازگشتند. آن حضرت از آن‌ها سؤال کرد: «چه کار کردید»؟ آن‌ها نیز جریان را برای او تعریف کردند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) صفحه‌ی قرمز رنگی را درآورد و فرمود: «گواهی خود را با خط خویش راجع به آنچه مشاهده کردید و شنیدید، بنویسید. پس از آن، خداوند آیه: سَتُکْتَبُ شَهَادَتُهُمْ و یسْأَلونَ را نازل فرمود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص34
بحارالأنوار، ج24، ص319/ بحارالأنوار، ج36، ص153/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص539/ البرهان
4
(زخرف/ 19)
الکاظم (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌إِبْرَاهِیمَ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ: کَتَب یَحْیَی‌بْنُ‌عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌الْحَسَنِ إِلَی مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام): أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی أُوصِی نَفْسِی بِتَقْوَی اللَّهِ وَ بِهَا أُوصِیکَ فَإِنَّهَا وَصِیَّهًُْ اللَّهِ فِی الْأَوَّلِینَ وَ وَصِیَّتُهُ فِی الْآخِرِینَ خَبَّرَنِی مَنْ وَرَدَ عَلَیَّ مِنْ أَعْوَانِ اللَّهِ عَلَی دِینِهِ وَ نَشْرِ طَاعَتِهِ بِمَا کَانَ مِنْ تَحَنُّنِکَ مَعَ خِذْلَانِکَ وَ قَدْ شَاوَرْتُ فِی الدَّعْوَهًِْ لِلرِّضَا مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ قَدِ احْتَجَبْتَهَا وَ احْتَجَبَهَا أَبُوکَ مِنْ قَبْلِکَ وَ قَدِیماً ادَّعَیْتُمْ مَا لَیْسَ لَکُمْ وَ بَسَطْتُمْ آمَالَکُمْ إِلَی مَا لَمْ یُعْطِکُمُ اللَّهُ فَاسْتَهْوَیْتُمْ وَ أَضْلَلْتُمْ وَ أَنَا مُحَذِّرُکَ مَا حَذَّرَکَ اللَّهُ مِنْ نَفْسِهِ فَکَتَبَ إِلَیْهِ أَبُوالْحَسَنِ مُوسَی‌بْنُ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام): مِنْ مُوسَی‌بْنِ‌أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ جَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ عَلِیٍّ مُشْتَرِکَیْنِ فِی التَّذَلُّلِ لِلَّهِ وَ طَاعَتِهِ إِلَی یَحْیَی‌بْنِ‌عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌الْحَسَنِ أَمَّا بَعْدُ فَإِنِّی أُحَذِّرُکَ اللَّهَ وَ نَفْسِی وَ أُعْلِمُکَ أَلِیمَ عَذَابِهِ وَ شَدِیدَ عِقَابِهِ وَ تَکَامُلَ نَقِمَاتِهِ وَ أُوصِیکَ وَ نَفْسِی بِتَقْوَی اللَّهِ فَإِنَّهَا زَیْنُ الْکَلَامِ وَ تَثْبِیتُ النِّعَمِ أَتَانِی کِتَابُکَ تَذْکُرُ فِیهِ أَنِّی مُدَّعٍ وَ أَبِی مِنْ قَبْلُ وَ مَا سَمِعْتَ ذَلِکَ مِنِّی وَ سَتُکْتَبُ شَهادَتُهُمْ وَ یُسْئَلُونَ.
امام کاظم (علیه السلام) - عبدالله‌بن‌ابراهیم جعفری گوید: یحیی‌بن‌عبداللّه‌بن‌حسن به موسی‌بن‌جعفر (علیه السلام) نوشت: «امّا بعد، من خودم و تو را به تقوای خدا سفارش می‌کنم زیرا تقوی سفارش خداست نسبت به پیشینیان و آیندگان. یکی از یاری-دهندگان دین خداوند و اطاعت از او به من خبر داد که تو نسبت به من اظهار محبّت داری و حال آن¬که مرا یاری نمی¬کنی! با تو در مورد شخصی از آل محمّد (صلی الله علیه و آله) که مورد اجماع و رضایت همگان باشد، مشورت شده است و تو از مشورت خودداری کرده¬ای، همان¬طور که پدرت قبلاً خودداری کرده بود. شما از قدیم ادّعای چیزی را که از آن شما نبوده است می¬کردید و آرزوهایتان را بر چیزی که خداوند به شما عطا نکرده است می¬گستراندید و عقل و هوش مردم را می‌بردید؛ من تو را بر حذر می-دارم از آن ¬چه که خداوند از جانب خود بر حذر داشته است». امام کاظم (علیه السلام) به او نوشت: از طرف موسی پسر اباعبدالله جعفر و علی، که همه¬اشان در برابر خدا و اطاعت او ذلیل هستند، به یحیی بن عبداللّه بن حسن؛ امّا بعد، من تو و خودم را از خدا بیم می¬دهم و عذاب دردناک و کیفر شدید و کامل‌شدن ناگواری‌های او را به تو گوش¬زد می¬کنم و تو و خود را به تقوی سفارش می¬کنم که تقوا موجب زینت کلام و پایدار شدن نعمت¬ها می‌شود. نامه تو رسید؛ در آن نوشته بودی من مدّعی خلافت هستم و پدرم هم قبل از من همین¬طور بوده است، حال آن¬ که چنین چیزی از من نشنیده¬ای. سَتُکْتَبُ شَهَادَتُهُمْ و یسْأَلونَ؛ گواهی آنان نوشته می‌شود و [از آن] بازخواست خواهند شد!
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص34
بحارالأنوار، ج48، ص166/ نورالثقلین
5
(زخرف/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - یَزِیدُ‌بْنُ‌أَسْبَاطٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی مَرْضَتِهِ الَّتِی مَاتَ فِیهَا فَقَالَ یَا یَزِیدُ أَ تَرَی هَذَا الصَّبِیَّ إِذَا رَأَیْتَ النَّاسَ قَدِ اخْتَلَفُوا فِیهِ فَاشْهَدْ عَلَیَّ بِأَنِّی أَخْبَرْتُکَ أَنَّ یُوسُفَ (علیه السلام) إِنَّمَا کَانَ ذَنْبُهُ عِنْدَ إِخْوَتِهِ حَتَّی طَرَحُوهُ فِی الْجُبِّ الْحَسَدَ لَهُ حِینَ أَخْبَرَهُمْ أَنَّهُ رَأَی أَحَدَ عَشَرَ کَوْکَباً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ هُمْ لَهُ سَاجِدُونَ وَ کَذَلِکَ لَا بُدَّ لِهَذَا الْغُلَامِ مِنْ أَنْ یُحْسَدَ ثُمَّ دَعَا مُوسَی (علیه السلام) وَ عَبْدَ اللَّهِ وَ إِسْحَاقَ وَ محمد (مُحَمَّداً) وَ الْعَبَّاسَ وَ قَالَ لَهُمْ هَذَا وَصِیُّ الْأَوْصِیَاءِ وَ عَالِمُ عِلْمِ الْعُلَمَاءِ وَ شَهِیدٌ عَلَی الْأَمْوَاتِ وَ الْأَحْیَاءِ ثُمَّ قَالَ یَا یَزِیدُ سَتُکْتَبُ شَهادَتُهُمْ وَ یُسْئَلُونَ.
امام صادق (علیه السلام) - یزیدبن‌اسباط گوید: خدمت امام صادق (علیه السلام) رسیدم در بیماری که به آن بیماری فوت شد، فرمود: «یزید! این پسرک را می‌بینی هر وقت مردم درباره‌ی او اختلاف کردند تو شهادت بده که من به تو گفتم گناهی که برادران یوسف (علیه السلام) به خاطرش او را در چاه انداختند، حسادت نسبت به او بود چون او گفت: دیدم که یازده ستاره با ماه و خورشید برایش سجده می‌کنند، بر این فرزندم نیز حسد می‌ورزند». در این موقع فرزندانش موسی (علیه السلام) و عبداللَّه و اسحاق و محمّد و عبّاس را خواست به آن‌ها فرمود: «این جانشین اوصیاء و دارای علم دانشمندان و گواه زنده‌ها و مرده‌ها است. سپس فرمود: یزید سَتُکْتَبُ شَهادَتُهُمْ وَ یُسْئَلُونَ؛ گواهی آنان نوشته می‌شود و (از آن) بازخواست خواهند شد!».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص34
بحارالأنوار، ج48، ص20
6
(زخرف/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا عَلِیُّ (علیه السلام) قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ جَعَلُوا الْمَلائِکَةَ الَّذِینَ هُمْ عِبادُ الرَّحْمنِ إِناثاً أَ شَهِدُوا خَلْقَهُمْ سَتُکْتَبُ شَهادَتُهُمْ وَ یُسْئَلُونَ حَتَّی یُسَلِّمُوا عَلَیْکَ ثُمَ یُحَیُّوک بِتَحِیَّهًِْ الْکِرَامِ {الکبری} وَ یُلْقِی اللَّهُ عَلَیْکَ الْمَحَبَّهًَْ الْعُظْمَی وَ لَا یَبْقَی لِلَّهِ مَلَکٌ وَ لَا رَسُولٌ وَ لَا نَبِیٌّ وَ لَا مُؤْمِنٌ وَ لَا شَجَرَهًٌْ وَ لَا شَیْءٌ مِمَّا خَلَقَ الرَّحْمَنُ إِلَّا أَحَبَّکَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) -ای علی (علیه السلام)! خداوند متعال فرمود: وَ جَعَلُوا الْملائِکَةَ الَّذِینَ هُمْ عِبادُ الرَّحْمنِ إِناثاً أَشَهِدُوا خَلْقَهُمْ سَتُکْتَبُ شَهادَتُهُمْ وَ یُسْئَلُونَ تا اینکه ملائکه بر تو سلام کنند سپس به تو مثل درودفرستادن به انسان‌های بزرگوار (بزرگ) درود فرستند و خدا محبّت بسیار بزرگ را بر تو افکند و هیچ فرشته و رسول و پیامبر و مؤمن و درخت و هرچه خداوند رحمان آفریده است، نماند جز اینکه تو را دوست می‌دارد. و مطابق این کلام خداوند است که می‌فرماید: وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فی عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص36
فرات الکوفی، ص401
آیه وَ قالُوا لَوْ شاءَ الرَّحْمنُ ما عَبَدْناهُمْ ما لَهُمْ بِذلِکَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلاَّ یَخْرُصُونَ [20]
آنان گفتند: «اگر خداوند رحمان می‌خواست ما آن‌ها (فرشتگان) را پرستش نمی‌کردیم». ولی به این امر هیچ‌گونه علم و یقین ندارند و تنها حدسی بی‌اساس دارند.
1
(زخرف/ 20)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - إِنْ هُمْ إِلَّا یَخْرُصُونَ أَیْ یَحْتَجُّونَ بِلَا عِلْمٍ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِنْ هُمْ إِلا یخْرُصُونَ به این معناست که آن‌ها بدون علم به بحث و مجادله می‌پردازند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص36
البرهان
آیه أَمْ آتَیْناهُمْ کِتاباً مِنْ قَبْلِهِ فَهُمْ بِهِ مُسْتَمْسِکُونَ [21]
یا اینکه ما کتابی پیش از این به آنان داده‌ایم و آن‌ها به آن تمسّک می‌جویند؟!
آیه بَلْ قالُوا إِنَّا وَجَدْنا آباءَنا عَلی أُمَّةٍ وَ إِنَّا عَلی آثارِهِمْ مُهْتَدُونَ [22]
[چنين نبوده است]، بلکه آن‌ها می‌گویند: «ما نیاکان خود را بر آیینی یافتیم، و ما نیز به پیروی آنان هدایت یافته‌ایم».
1
(زخرف/ 22)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - بَلْ قالُوا إِنَّا وَجَدْنا آبَاءَنَا عَلی أُمَّةٍ أَیْ عَلَی مَذْهَبٍ وَ إِنَّا عَلی آثارِهِمْ مُهْتَدُونَ وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: قُلْ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله): أَ وَ لَوْ جِئْتُکُمْ بِأَهْدی مِمَّا وَجَدْتُمْ عَلَیْهِ آباءَکُمْ قالُوا إِنَّا بِما أُرْسِلْتُمْ بِهِ کافِرُونَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - بَل قَالوا إِنَّا وجَدْنَا آبَاءنَا عَلی أُمَّةٍ؛ أُمَّةٍ، به‌معنای مذهب است. و إِنَّا عَلی آثَارِهِم مُّهْتَدُونَ خداوند عزّوجلّ سپس می‌فرماید: بگو‌ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! «آیا اگر من آیینی هدایت‌بخش‌تر از آنچه پدرانتان را بر آن یافتید آورده باشم [باز هم انکار می‌کنید]»؟! گفتند: «[آری]، ما به آنچه شما به آن فرستاده شده‌اید کافریم»! . (زخرف/24) ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص36
البرهان
آیه وَ کَذلِکَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ فی قَرْیَةٍ مِنْ نَذیرٍ إِلاَّ قالَ مُتْرَفُوها إِنَّا وَجَدْنا آباءَنا عَلی أُمَّةٍ وَ إِنَّا عَلی آثارِهِمْ مُقْتَدُونَ [23]
و این‌گونه در هیچ شهر و دیاری پیش از تو، انذارکننده‌ای نفرستادیم مگر اینکه ثروتمندان مست و مغرور آن گفتند: «ما پدران خود را بر آیینی یافتیم و به آثار آنان اقتدا می‌کنیم».
آیه قالَ أَ وَ لَوْ جِئْتُکُمْ بِأَهْدی مِمَّا وَجَدْتُمْ عَلَیْهِ آباءَکُمْ قالُوا إِنَّا بِما أُرْسِلْتُمْ بِهِ کافِرُونَ [24]
[پيامبرشان] گفت: «آیا اگر من برای شما آیینی هدایت‌بخش‌تر از آنچه پدرانتان را بر آن یافتید آورده باشم [بازهم انكار مى‌كنيد]»؟! گفتند: «[آرى]، ما به آنچه شما به آن فرستاده شده‌اید کافریم».
آیه فَانْتَقَمْنا مِنْهُمْ فَانْظُرْ کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُکَذِّبینَ [25]
به همین جهت آنان را مجازات کردیم؛ بنگر پایان کار تکذیب‌کنندگان چگونه بود!
آیه وَ إِذْ قالَ إِبْراهیمُ لِأَبیهِ وَ قَوْمِهِ إِنَّنی بَراءٌ مِمَّا تَعْبُدُونَ [26]
و [به خاطر بياور] هنگامی را که ابراهیم به پدرش (عمویش آزر) و قومش گفت: «من از آنچه شما می‌پرستید بیزارم».
آیه إِلاَّ الَّذی فَطَرَنی فَإِنَّهُ سَیَهْدینِ [27]
جز آن کسی که مرا آفریده، که او هدایتم خواهد کرد.
1
(زخرف/ 27)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَإِنَّهُ سَیَهْدِینِ أَیْ یُبَیِّنُ لِی وَ یُثَبِّتُنِی.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَإِنَّهُ سَیهْدِینِ یعنی راه را به من نشان می‌دهد و مرا در آن ثابت قدم می‌نماید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص38
البرهان
آیه وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فی عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ [28]
او کلمه‌ی توحید را کلمه‌ی پاینده‌ای در نسل‌های بعد از خود قرار داد، شاید [به‌سوى خدا] بازگردند.
1
(زخرف/ 28)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیر عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ قَالَ إِنَّهَا فِی الْحُسَیْنِ (علیه السلام) فَلَمْ یَزَلْ هَذَا الْأَمْرُ مُنْذُ أَفْضَی إِلَی الْحُسَیْنِ (علیه السلام) یَنْتَقِلُ مِنْ وَالِدٍ إِلَی وَلَدٍ وَ لَا یَرْجِعُ إِلَی أَخٍ وَ لَا إِلَی عَمٍّ وَ لَا یَعْلَمُ أَحَدٌ مِنْهُمْ خَرَجَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا وَ لَهُ وَلَدٌ.
امام باقر (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: و جَعَلهَا کَلمَةً بَاقِیةً فِی عَقِبِهِ فرمود: «امامت در نسل امام حسین (علیه السلام) خواهد بود. از زمانی‌که امامت به امام حسین (علیه السلام) انتقال یافت، همواره این امر از پدر به پسر منتقل می‌شود و از فردی به برادرش یا عمویش انتقال نخواهد یافت و همواره امام در زمان وفاتش دارای پسر خواهد بود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص38
بحارالأنوار، ج24، ص179/ بحارالأنوار، ج25، ص258/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص540/ نورالثقلین، فیه: «ینقل» بدل «ینتقل» / البرهان/ علل الشرایع، ج1، ص207/ کمال الدین، ج2، ص415
2
(زخرف/ 28)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌هُرَیْرَهًَْ قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَنْ قَوْلِهِ وَ جَعَلَها کَلِمَهًًْ باقِیَهًًْ فِی عَقِبِهِ قَالَ جَعَلَ الْإِمَامَهًَْ فِی عَقِبِ الْحُسَیْن (علیه السلام).
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوهریره گوید: از حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) در مورد این آیه: وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ پرسیدم. فرمود: «امامت را در فرزندان امام حسین (علیه السلام) قرار داده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص38
متشابه القرآن، ج2، ص47/ بحارالأنوار، ج25، ص253/ کفایهًْ الأثر، ص86/ الصراط المستقیم، ج2، ص114/ المناقب، ج4، ص46/ نورالثقلین/ البرهان
3
(زخرف/ 28)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِه وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً یَعْنِی الْإِمَامَهًَْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و جَعَلهَا کَلمَةً بَاقِیةً فِی عَقِبِهِ؛ منظور از آن امامت است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص38
بحارالأنوار، ج12، ص29/ المناقب، ج1، ص248/ القمی، ج2، ص274
4
(زخرف/ 28)
الصّادق (علیه السلام) - قِیلَ هِیَ الإمَامَهًُْ إلَی یَومِ القِیَامَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام) - کَلمَةً بَاقِیةً امامت است تا روز قیامت.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص38
بحارالأنوار، ج12، ص27/ نورالثقلین/ معانی الأخبار، ص131 و البرهان/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص541/ الخصال، ج1، ص304/ قصص الأنبیاءللجزایری، ص115/ کمال الدین، ج2، ص358
5
(زخرف/ 28)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ هِشَامِ‌بْنِ‌سَالِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِلصَّادِقِ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) الْحَسَنُ (علیه السلام) أَفْضَلُ أَمِ الْحُسَیْنُ (علیه السلام)؟ فَقَالَ: الْحَسَنُ (علیه السلام) أَفْضَلُ مِنَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام). قَالَ: قُلْتُ: فَکَیْفَ صَارَتِ الْإِمَامَهًُْ مِنْ بَعْدِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) فِی عَقِبِهِ دُونَ وُلْدِ الْحَسَنِ (علیه السلام)؟ فَقَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَحَبَّ أَنْ یَجْعَلَ سُنَّهًَْ مُوسَی (علیه السلام) وَ هَارُونَ (علیه السلام) جَارِیَهًًْ فِی الْحَسَنِ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) أَلَا تَرَی أَنَّهُمَا کَانَا شَرِیکَیْنِ فِی النُّبُوَّهًِْ کَمَا کَانَ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) شَرِیکَیْنِ فِی الْإِمَامَهًِْ وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ جَعَلَ النُّبُوَّهًَْ فِی وُلْدِ هَارُونَ (علیه السلام) وَ لَمْ یَجْعَلْهَا فِی وُلْدِ مُوسَی (علیه السلام) وَ إِنْ کَانَ مُوسَی (علیه السلام) أَفْضَلَ مِنْ هَارُونَ (علیه السلام) قُلْتُ: فَهَلْ یَکُونُ إِمَامَانِ فِی وَقْت‌وَاحِدٍ؟ قَالَ: لَا إِلَّا أَنْ یَکُونَ أَحَدُهُمَا صَامِتاً مَأْمُوماً لِصَاحِبِهِ وَ الْآخَرُ نَاطِقاً إِمَاماً لِصَاحِبِهِ فَأَمَّا أَنْ یَکُونَا إِمَامَیْنِ نَاطِقَیْنِ فِی وَقْتٍ وَاحِدٍ فَلَا. قُلْتُ: فَهَلْ تَکُونُ الْإِمَامَهًُْ فِی أَخَوَیْنِ بَعْدَ الْحَسَنِ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام)؟ قَالَ: لَا إِنَّمَا هِیَ جَارِیَهًٌْ فِی عَقِبِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ ثُمَّ هِیَ جَارِیَهًٌْ فِی الْأَعْقَابِ وَ أَعْقَابِ الْأَعْقَابِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًْ.
امام صادق (علیه السلام) - هشام‌بن‌سالم گوید: خدمت امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «فضایل امام حسن (علیه السلام) بیشتر است یا امام حسین (علیه السلام)»؟ امام صادق (علیه السلام) پاسخ داد: «فضائل امام حسن (علیه السلام)». عرض کردم: «پس چرا پس از امام حسین (علیه السلام)، امامت در نسل او قرار گرفته است نه در نسل امام حسن (علیه السلام)»؟ امام صادق (علیه السلام) فرمود: «خداوند دوست داشت که سنّت موسی و هارون (علیها السلام) را در میان امام حسن و امام حسین (علیها السلام) جاری سازد. مگر نشنیده‌ای که آن‌ها در نبوّت شریک بودند؛ همچنان‌که امام حسن و امام حسین (علیها السلام) در امامت شریک بودند و اگرچه فضایل موسی (علیه السلام) از هارون بیشتر بود، امّا خداوند نبوّت را در میان فرزندان هارون و نه فرزندان موسی (علیه السلام) قرار داد». عرض کردم: «آیا در یک زمان، دو امام، وجود خواهند داشت»؟ امام فرمود: «خیر! مگر آنکه یکی از آن‌ها سکوت پیشه کرده و از دیگری پیروی کند و دیگری [در بیان احکام خدا] سخن بگوید و امام برای دیگری باشد. امّا دو امام ناطق در یک زمان وجود نخواهد داشت». عرض کردم: «آیا پس از امام حسن و امام حسین (علیها السلام)، دو برادر به امامت خواهند رسید»؟ حضرت فرمود: «خیر! بلکه امامت فقط در نسل امام حسین (علیه السلام) جاری خواهد شد. همچنان‌که خداوند می‌فرماید: و جَعَلهَا کَلمَةً بَاقِیةً فِی عَقِبِهِ پس از آن در فرزندان و سپس تا روز قیامت در نوادگانش خواهد بود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص38
کمال الدین، ج2، ص416/ البرهان/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج25، ص249
6
(زخرف/ 28)
السّجّاد (علیه السلام) - عَنِ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَال فِینَا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ وَ الْإِمَامَهًُْ فِی عَقِبِ الْحُسَیْنِبْنِعَلِیِّبْنِأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ.
امام سجاد (علیه السلام) - فرمود: و جَعَلهَا کَلمَةً بَاقِیةً فِی عَقِبِهِ درباره‌ی ما نازل شده است و امامت تا روز قیامت در نسل امام حسین (علیه السلام) خواهد بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص40
بحارالأنوار، ج51، ص134/ نورالثقلین/ کمال الدین، ج1، ص323/ البرهان
7
(زخرف/ 28)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَسْنَدَ إِلَی أبی‌هریرهًْ قَوْلِ النبی (صلی الله علیه و آله) أَ لَا أَذْکُرُکُمْ اللَّهَ فِی أَهْلِ بیتی (علیهم السلام). قَالُوا: نِسَاؤُهُ؟ قَالَ: لَا صُلْبُهُ وَ عَصَبَتُهُ فَهُمْ الأئمه (علیهم السلام) الِاثْنَا عَشَرَ الَّذِی ذَکَرَهُمْ فِی قَوْلِهِ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - مگر خداوند [در قرآن] به اهل‌بیت من اشاره نکرده است؟! گفتند: «منظور زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله) است [که در قرآن به آن‌ها اشاره شده]». فرمود: «خیر، منظور فرزندان و مردانشان است، همان امامان دوازده‌گانه‌ای که خداوند در این آیه به آن‌ها اشاره کرده و فرموده است: وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص40
الصراط المستقیم، ج2، ص114
8
(زخرف/ 28)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ قَوْماً یَقُولُونَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی جَعَلَ الْإِمَامَهًَْ فِی عَقِبِ الْحَسَنِ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَالَ کَذَبُوا وَ اللَّهِ أَ وَ لَمْ یَسْمَعُوا اللَّهَ تَعَالَی ذِکْرُهُ یَقُولُ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ فَهَلْ جَعَلَهَا إِلَّا فِی عَقِبِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) ثُمَّ قَالَ یَا جَابِرُ إِنَّ الْأَئِمَّهًَْ (علیهم السلام) هُمُ الَّذِینَ نَصَّ عَلَیْهِمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِالْإِمَامَهًِْ وَ هُمُ الَّذِینَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ وَجَدْتُ أَسَامِیَهُمْ مَکْتُوبَهًًْ عَلَی سَاقِ الْعَرْشِ بِالنُّورِ اثْنَیْ عَشَرَ اسْماً مِنْهُمْ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ سِبْطَاهُ (علیها السلام) وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ جَعْفَرٌ (علیه السلام) وَ مُوسَی (علیه السلام) وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُجَّهًُْ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فَهَذِهِ الْأَئِمَّهًُْ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ الصَّفْوَهًِْ وَ الطَّهَارَهًِْ وَ اللَّهِ مَا یَدَّعِیهِ أَحَدٌ غَیْرُنَا إِلَّا حَشَرَهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَعَ إِبْلِیسَ وَ جُنُودِهِ.
امام باقر (علیه السلام) - جابر گوید: به امام باقر (علیه السلام): عرض کردم: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گروهی از مردم می‌گویند: خدای متعال امامان را در فرزندان امام حسن (علیه السلام) قرار داده نه در فرزندان حسین (علیه السلام)»؟ فرمود: «به خدا سوگند دروغ می‌گویند، آیا نشنیده‌اند که خداوند متعال می‌فرماید: وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ پس آیا در غیر فرزندان حسین (علیه السلام) قرار داده است»؟ سپس فرمود: «ای جابر! امامان کسانی هستند که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بر امامتشان تصریح فرموده، و ایشانند امامانی که آن حضرت فرمود: «چون به آسمان برده شدم اسامی ایشان را بر ساق عرش به نور نوشته دیدم که دوازده نام بود؛ و آن‌ها علی و دو سبط [من]، و علی و محمّد و جعفر و موسی و علی و محمّد و علی و حسن و حجت قائم (علیهم السلام) بودند، پس اینهایند امامان از اهل بیت صفوت و طهارت، به خدا سوگند! جز ما هیچ‌کس ادّعای امامت نکند مگر اینکه خداوند او را با شیطان و لشکرش محشور فرماید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص40
بحارالأنوار، ج36، ص357/ کفایهًْ الأثر، ص246/ البرهان
9
(زخرف/ 28)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ حُذَیْفَهًَْ‌بْنِ‌الْیَمَانِ قَالَ: صَلَّی بِنَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ثُمَّ أَقْبَلَ بِوَجْهِهِ الْکَرِیمِ عَلَیْنَا فَقَال مَعَاشِرَ أَصْحَابِی أُوصِیکُمْ بِتَقْوَی اللَّهِ وَ الْعَمَلِ بِطَاعَتِهِ فَمَنْ عَمِلَ بِهَا فَازَ وَ غَنِمَ وَ أَنْجَحَ وَ مَنْ تَرَکَهَا حَلَّتْ بِهِ النَّدَامَهًُْ فَالْتَمِسُوا بِالتَّقْوَی السَّلَامَهًَْ مِنْ أَهْوَالِ یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ فَکَأَنِّی أُدْعَی فَأُجِیبُ وَ إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا وَ مَنْ تَمَسَّکَ بِعِتْرَتِی مِنْ بَعْدِی کَانَ مِنَ الْفَائِزِینَ وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهُمْ کَانَ مِنَ الْهَالِکِینَ فَقُلْتُ یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) عَلَی مَنْ تُخَلِّفُنَا قَالَ عَلَی مَنْ خَلَّفَ مُوسَی‌بْنُ‌عِمْرَانَ (علیه السلام) قَوْمَهُ قُلْتُ عَلَی وَصِیِّهِ یُوشَعَ‌بْنِ‌نُونٍ (علیه السلام) قَالَ فَإِنَّ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی مِنْ بَعْدِی عَلِیُّبْنُأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) قَائِدُ الْبَرَرَهًِْ وَ قَاتِلُ الْکَفَرَهًِْ مَنْصُورٌ مَنْ نَصَرَهُ مَخْذُولٌ مَنْ خَذَلَهُ قُلْتُ یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَکَمْ یَکُونُ الْأَئِمَّهًُْ مِنْ بَعْدِکَ قَالَ عَدَدَ نُقَبَاءِ بَنِی إِسْرَائِیلَ تِسْعَهًٌْ مِنْ صُلْبِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) أَعْطَاهُمُ اللَّهُ عِلْمِی وَ فَهْمِی وَ هُمْ خُزَّانُ عِلْمِ اللَّهِ وَ مَعَادِنُ وَحْیِهِ قُلْتُ یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَمَا لِأَوْلَادِ الْحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی جَعَلَ الْإِمَامَهًَْ فِی عَقِبِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ قُلْتُ أَ فَلَا تُسَمِّیهِمْ لِی یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) قَالَ نَعَمْ إِنَّهُ لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ وَ نَظَرْتُ إِلَی سَاقِ الْعَرْشِ فَرَأَیْتُ مَکْتُوباً بِالنُّورِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَیَّدْتُهُ بِعَلِیٍّ (علیه السلام) وَ نَصَرْتُهُ بِهِ وَ رَأَیْتُ أَنْوَارَ الْحَسَنِ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْن (علیه السلام) وَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) وَ رَأَیْتُ فِی ثَلَاثَهًِْ مَوَاضِعَ عَلِیا (علیه السلام) علیاً (علیه السلام) عَلِیّاً (علیه السلام) وَ مُحَمَّداً (علیه السلام) مُحَمَّداً (علیه السلام) وَ جَعْفَراً (علیه السلام) وَ مُوسَی (علیه السلام) وَ الْحَسَنَ (علیه السلام) وَ الْحُجَّهًَْ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) یَتَلَأْلَأُ مِنْ بَیْنِهِمْ کَأَنَّهُ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ فَقُلْتُ یَا رَبِّ مَنْ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ قَرَنْتَ أَسْمَاءَهُمْ بِاسْمِکَ قَالَ یا محمد (صلی الله علیه و آله) إِنَّهُمُ الْأَوْصِیَاءُ وَ الْأَئِمَّهًُْ بَعْدَکَ خَلَقْتَهُمْ مِنْ طِینَتِکَ فَطُوبَی لِمَنْ أَحَبَّهُمْ وَ الْوَیْلُ لِمَنْ أَبْغَضَهُمْ وَ بِهِمْ أُنْزِلُ الْغَیْثَ وَ بِهِمْ أُثِیبُ وَ أُعَاقِبُ ثُمَّ رَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَدَهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ دَعَا بِدَعَوَاتٍ فَسَمِعْتُهُ فِیمَا یَقُولُ اللَّهُمَّ اجْعَلِ الْعِلْمَ وَ الْفِقْهَ فِی عَقِبِی وَ عَقِبِ عَقِبِی وَ فِی زَرْعِی وَ زَرْعِ زَرْعِی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - حذیفهًْ‌بن‌یمان گوید: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: ای گروه اصحاب! من شما را به تقوای الهی و اطاعت او سفارش می‌کنم، هرکه به این سفارش رفتار کند بهره‌مند و رستگار شده، و هرکه واگذارد پشیمانی بر او رواست، پس به‌وسیله‌ی تقوا و پرهیزکاری از هول‌ها و دهشت‌های قیامت سلامتی طلب کنید، به همین زودی به‌سوی خداوند خوانده می‌شوم و دعوت حق را اجابت می‌کنم، و من دو چیز سنگین در میان شما می‌گذارم؛ کتاب خدا و عترت من اهل بیتم، تا زمانی‌که به آن دو چنگ زنید. هرگز گمراه نشوید، و هرکه به عترت من پس از خودم چنگ زند از زمره‌ی رستگاران؛ و هرکه از ایشان دوری و تخلّف کند از زمره‌ی نابودشدگان است». عرض کردم: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پس از خود، ما را بر چه کسی سفارش و دستور می‌فرمایی»؟ فرمود: «موسی‌بن‌عمران (علیه السلام) به چه کسی مردم را پس از خودش سفارش و دستور فرمود»؟ عرض کردم: «بر وصیّش یوشع‌بن‌نون». فرمود: «به‌درستی وصیّ و خلیفه‌ی من پس از من علیّبنابیطالب (علیه السلام)، پیشوای نیکوکاران و کشنده کافران است هرکس یاریش کند یاری شده؛ و هرکه دست از یاریش بردارد یاری نخواهد شد». عرض کردم: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) امامان بعد از تو چند نفر خواهند بود»؟ فرمود: «به عدد نقیبان بنی‌اسرائیل، نه نفر از صلب حسین (علیه السلام) هستند که خداوند علم و فهم مرا به آن‌ها عطا فرموده، ایشان خزانه‌های علم خدا و معادن وحی او هستند». عرض کردم: «پس برای فرزندان حسن (علیه السلام) چه مزیّتی است»؟ فرمود: «خدای تعالی امامت را در فرزندان حسین (علیه السلام) قرار داده و این است سخن خدای متعال: وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ». عرض کردم: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آیا نامشان را برای من بیان نمی‌کنی»؟ فرمود: «چرا چون من به آسمان برده شدم به ساق عرش نظر کردم دیدم به نور نوشته شده بود: خدایی جز خدای یگانه نیست، محمّد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است، او را به‌واسطه‌ی علی (علیه السلام) مدد کرده و به‌وسیله‌ی او یاریش نمودم؛ و نور حسن و حسین و فاطمه (علیهم السلام) را دیدم، و در سه جا علی، علی، علی و محمّد، محمّد، و جعفر و موسی و حسن (علیهم السلام) و حجّت (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را دیدم که در میان ایشان چون ستاره درخشانی می‌درخشید». عرض کردم: «پروردگارا! اینان چه کسانی هستند که نامشان را به نام خود همراه کرده‌ای»؟ فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله) ایشان اوصیاء و امامان بعد از تو هستند آن‌ها را از طینت تو خلق کرده‌ام، خوشا به حال کسی که ایشان را دوست دارد و وای به حال کسی که ایشان را دشمن دارد، به‌واسطه‌ی آن‌ها باران می‌فرستم و به سبب آن‌ها ثواب می‌دهم و عقاب می‌کنم». سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دست به‌سوی آسمان بلند کرد و دعاهایی خواند، شنیدم می‌گوید: «پروردگارا! علم و فقه را در فرزندان و فرزندان فرزندان من و زراعت و زراعت زراعت من قرار بده».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص42
بحارالأنوار، ج36، ص331/ کفایهًْ الأثر، ص136
10
(زخرف/ 28)
الصّادق (علیه السلام) - قِیلَ الْکَلِمَهًُْ الْبَاقِیَهًُْ فِی عَقِبِهِ الْإمَامَهًُْ إلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام) - منظور از کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ همان امامت تا روز قیامت است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص42
بحرالعرفان، ج14، ص163
11
(زخرف/ 28)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ یَعْنِی فَإِنَّهُمْ یَرْجِعُونَ إِلَی الْأَئِمَّهًِْ إِلَی الدُّنْیَا.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ منظور این است که ائمه (علیهم السلام) به دنیا [در رجعت] باز خواهند گشت.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص42
بحارالأنوار، ج24، ص183/ بحارالأنوار، ج53، ص56/ البرهان
12
(زخرف/ 28)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ الْأَعْرَجِ عَنْ أَبِی هُرَیْرَهًَْ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ أَحَدُهُمَا کِتَابُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مَنِ اتَّبَعَهُ کَانَ عَلَی الْهُدَی وَ مَنْ تَرَکَهُ کَانَ عَلَی الضَّلَالَهًِْ ثُمَّ أَهْلُ بَیْتِی أُذَکِّرُکُمُ اللَّهَ فِی أَهْلِ بَیْتِی قَالَهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَقُلْتُ لِأَبِی هُرَیْرَهًَْ: فَمَنْ أَهْلُ بَیْتِهِ؟ نِسَاؤُهُ؟ قَالَ: لَا، أَهْلُ بَیْتِهِ أَصْلُهُ وَ عَصَبَتُهُ وَ هُمُ الْأَئِمَّهًُْ الِاثْنَا عَشَرَ (علیهم السلام) الَّذِینَ ذَکَرَهُمُ اللَّهُ فِی قَوْلِهِ: وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِه.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - اعرج از ابوهریره و ایشان از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل کرده است که فرمود: من دو چیز گرانبها در میان شما از خودم بر جای می‌گذارم. یکی از آن‌ها کتاب خداوند است که هرکس از آن پیروی کند، در راه هدایت خواهد بود و هرکس آن را رها کند، گمراه خواهد شد. دیگری اهل بیتم است. به شما درباره‌ی اهل بیتم که سلام و درود خدا بر آنان باد، یادآوری می‌کنم. و سه بار این جمله را تکرار نمود. از ابوهریره پرسیدم: «اهل بیت کیستند؟ آیا منظور همسران ایشان است». ابوهریره پاسخ داد: «نه، اصل و نسب ایشان که همان ائمه دوازده‌گانه (علیهم السلام) هستند که خداوند آن‌ها را در آیه: و جَعَلهَا کَلمَةً بَاقِیةً فِی عَقِبِهِ ذکر کرده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص44
بحارالأنوار، ج36، ص315/ کفایهًْ الأثر، ص87/ البرهان
13
(زخرف/ 28)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ سُلَیْمِ‌بْنِ‌قَیْسٍ قَالَ: خَرَجَ عَلَیْنَا عَلِیُّبْنُأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) وَ نَحْنُ فِی الْمَسْجِدِ فَاحْتَوَشْنَاهُ فَقَال سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی سَلُونِی عَنِ الْقُرْآنِ فَإِنَّ فِی الْقُرْآنِ عِلْمَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ لَمْ یَدَعْ لِقَائِلٍ مَقَالًا وَ لَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ وَ لَیْسُوا بِوَاحِدٍ وَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ وَاحِداً مِنْهُمْ عَلَّمَهُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ إِیَّاهُ وَ عَلَّمَنِیهِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ثُمَّ لَا یَزَالُ فِی عَقِبِهِ إِلَی یَوْمِ تَقُومُ السَّاعَهًُْ ثُمَّ قَرَأَ وَ بَقِیَّهًٌْ مِمَّا تَرَکَ آلُ مُوسی (علیه السلام) وَ آلُ هارون (علیه السلام) تَحْمِلُهُ الْمَلائِکَهًُْ فَأَنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِمَنْزِلَهًِْ هارون (علیه السلام) مِنْ مُوسَی (علیه السلام) إِلَّا النُّبُوَّهًَْ وَ الْعِلْمَ فِی عَقِبِنَا إِلَی أَنْ تَقُومَ السَّاعَهًُْ ثُمَّ قَرَأَ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ ثُمَّ قَالَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَقِبَ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) وَ نَحْنُ أَهْلَ الْبَیْتِ (علیهم السلام) عَقِبُ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) وَ عَقِبُ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).
امام علی (علیه السلام) - سلیم‌بن‌قیس گفت: روزی حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام) وارد مسجد شد، ما اطراف آن جناب را گرفتیم، فرمود: «از من بپرسید قبل از اینکه مرا نیابید، از قرآن بپرسید در قرآن دانش پیشینیان و آیندگان هست جای ایرادی برای کسی نگذاشته و تأویل آن را جز خدا و راسخین در علم نمی‌دانند. (آل عمران/7) راسخین یک نفر نیست بلکه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) یکی از راسخین است که خداوند به او تعلیم کرده و او به من آموخته؛ سپس پیوسته در اولاد او تا روز قیامت خواهد بود بعد این آیه را تلاوت کرد: و یادگارهای خاندان موسی و هارون قرار دارد درحالی‌که فرشتگان، آن را حمل می‌کنند. (بقره/248) من نسبت به پیامبر (صلی الله علیه و آله) مانند هارون هستم نسبت به موسی (علیه السلام) به جز مقام نبوّت. و دانش او در نژاد ما تا دامنه‌ی قیامت است بعد این آیه را تلاوت نمود: وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ». بعد فرمود: «پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) عقب و بازمانده‌ی ابراهیم (علیه السلام) است ما اهل بیت نیز از بازماندگان ابراهیم و محمّد (صلی الله علیه و آله) هستیم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص44
بحارالأنوار، ج24، ص179/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص540/ البرهان
14
(زخرف/ 28)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَعَاشِرَ النَّاسِ الْقُرْآنُ یُعَرِّفُکُمْ أَنَ الْأَئِمَّهًَْ مِنْ بَعْدِهِ وُلْدُهُ وَ عَرَّفْتُکُمْ أَنَّهُمْ مِنِّی وَ مِنْهُ حَیْثُ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ وَ قُلْتُ لَنْ تَضِلُّوا مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) -ای مردم! قرآن برای شما بیان کرده که امامان پس از علی (علیه السلام) از میان فرزندان و اعقاب او هستند و من هم به شما شناساندم که آن امامان از نسل علی (علیه السلام) و من هستند، آنجا که خدای عزّوجلّ می‌فرماید: وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ و هرگز تا هنگامی‌که به آن دو (قرآن و امامان) تمسّک جویید، گمراه نخواهید شد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص44
بحارالأنوار، ج37، ص215/ الاحتجاج، ج1، ص65/ روضهًْ الواعظین، ج1، ص98/ نورالثقلین
15
(زخرف/ 28)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ یَعْنِی عَلِیّاً (علیه السلام).
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ حضرت علیّبنابیطالب (علیه السلام) است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص44
بحارالأنوار، ج43، ص48
آیه بَلْ مَتَّعْتُ هؤُلاءِ وَ آباءَهُمْ حَتَّی جاءَهُمُ الْحَقُّ وَ رَسُولٌ مُبینٌ [29]
ولی من این گروه و پدرانشان را از مواهب دنیا بهره‌مند ساختم تا حق و فرستاده آشکار [الهى] به‌سراغشان آمد.
آیه وَ لَمَّا جاءَهُمُ الْحَقُّ قالُوا هذا سِحْرٌ وَ إِنَّا بِهِ کافِرُونَ [30]
هنگامی‌که حق به‌سراغشان آمد؛ گفتند: «این سحر است، و ما نسبت به آن کافریم».
آیه وَ قالُوا لَوْ لا نُزِّلَ هذَا الْقُرْآنُ عَلی رَجُلٍ مِنَ الْقَرْیَتَیْنِ عَظیمٍ [31]
و گفتند: «چرا این قرآن بر مرد بزرگ [و ثروتمندى] از این دو شهر [مكّه و طائف] نازل نشده است»؟!
سبب نزول
1
(زخرف/ 31)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَلَمَّا نَزَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْحُدَیْبِیَهًَْ خَرَجَتْ قُرَیْشٌ یَحْلِفُونَ بِاللَّاتِ وَ الْعُزَّی لَا یَدَعُونَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) یَدْخُلُ مَکَّهًَْ وَ فِیهِمْ عَیْنٌ تَطْرِفُ فَبَعَثَ إِلَیْهِمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنِّی لَمْ آتِ لِحَرْبٍ وَ إِنَّمَا جِئْتُ لِأَقْضِیَ نُسُکِی وَ أَنْحَرَ بُدْنِی وَ أُخَلِّیَ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ لَحَمَاتِهَا فَبَعَثُوا عُرْوَهًَْ‌بْنَ‌مَسْعُودٍ الثَّقَفِیَّ وَ کَانَ عَاقِلًا لَبِیباً وَ هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِ وَ قالُوا لَوْ لا نُزِّلَ هذَا الْقُرْآنُ عَلی رَجُلٍ مِنَ الْقَرْیَتَیْنِ عَظِیمٍ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - زمانی‌که پیامبر (صلی الله علیه و آله) در حدیبیّه فرود آمد قریشیان به لات و عزّی قسم می‌خوردند که هرگز نمی‌گذارند آن حضرت و یارانش زنده به مکّه برسند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرستاده‌ای به سوی آنان فرستاد و فرمود: «من برای جنگ نیامده‌ام. من فقط می‌خواهم حج را به جای بیاورم و حیوانات قربانی را که همراه خود آورده‌ام سر ببرم و گوشت آن را برای شما بر جای بگذارم». آن‌ها عروهًْ‌بن‌مسعود ثقفی را نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرستادند. او انسان عاقل و خردمندی بود که آیه زیر درباره‌ی او نازل شده بود: لَوْ لا نُزِّلَ هذَا الْقُرْآنُ عَلی رَجُلٍ مِنَ الْقَرْیَتَیْنِ عَظِیمٍ فرستادند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص46
بحارالأنوار، ج20، ص347/ القمی، ج2، ص309/ البرهان
2
(زخرف/ 31)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قِیلَ: الْوَلِیدُ‌بْنُ‌الْمُغَیْرَهًِْ مِنْ مَکَّهًَْ وَ حَبِیبُ‌بْنُ‌عُرْوَهًَْ الثَّقَفِی مِنَ الطَّائِفِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - [منظور آن‌ها] ولیدبن‌مغیره از مکّه و حبیب‌بن‌عروه ثقفی از طائف است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص46
بحرالعرفان، ج14، ص165
و گفتند: «چرا این قرآن بر مرد بزرگ [و ثروتمندی] از این دو شهر [مکّه و طائف] نازل نشده است»
1 -1
(زخرف/ 31)
العسکری (علیه السلام) - مِمَّا أَجَابَ بِهِ أبُوالحَسَن عَلِیّ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ العَسْکَرِیّ (علیه السلام) فِی رِسَالَتِهِ إلَی أَهْلِ الأهْوَاز حِینَ سَأَلُوهُ عَن الجَبْرِ وَ التَّفْوِیضِ أن قَالَ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْخَلْقَ بِقُدْرَتِهِ وَ مَلَّکَهُمْ اسْتِطَاعَهًَْ مَا تَعَبَّدَهُمْ بِهِ مِنَ الْأَمْرِ وَ النَّهْیِ وَ قَبِلَ مِنْهُمُ اتِّبَاعَ أَمْرِهِ وَ رَضِیَ بِذَلِکَ مِنْهُمْ وَ نَهَاهُمْ عَنْ مَعْصِیَتِهِ وَ ذَمَّ مَنْ عَصَاهُ وَ عَاقَبَهُ عَلَیْهَا وَ لِلَّهِ الْخِیَرَهًُْ فِی الْأَمْرِ وَ النَّهْیِ یَخْتَارُ مَا یُرِیدُ وَ یَأْمُرُ بِهِ وَ یَنْهَی عَمَّا یَکْرَهُ وَ یُثِیبُ وَ یُعَاقِبُ بِالاسْتِطَاعَهًِْ الَّتِی مَلَّکَهَا عِبَادَهُ لِاتِّبَاعِ أَمْرِهِ وَ اجْتِنَابِ مَعَاصِیهِ لِأَنَّهُ الْعَدْلُ وَ مِنْهُ النَّصَفَهًُْ وَ الْحُکُومَهًُْ بَالَغَ الْحُجَّهًَْ بِالْإِعْذَارِ وَ الْإِنْذَارِ وَ إِلَیْهِ الصَّفْوَهًُْ یَصْطَفِی مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ اصْطَفَی مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) وَ بَعَثَهُ بِالرِّسَالَهًِْ إِلَی خَلْقِهِ وَ لَوْ فَوَّضَ اخْتِیَارَ أُمُورِهِ إِلَی عِبَادِهِ لَأَجَازَ لِقُرَیْشٍ اخْتِیَارَ أُمَیَّهًَْ‌بْنِ‌الصَّلْتِ وَ أَبِی‌مَسْعُودٍ الثَّقَفِیِّ إِذْ کَانَا عِنْدَهُمْ أَفْضَلَ مِنْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) لِمَا قَالُوا لَوْ لا نُزِّلَ هذَا الْقُرْآنُ عَلی رَجُلٍ مِنَ الْقَرْیَتَیْنِ عَظِیمٍ یَعْنُونَهُمَا بِذَلِکَ فَهَذَا هُوَ الْقَوْلُ بَیْنَ الْقَوْلَیْنِ لَیْسَ بِجَبْرٍ وَ لَا تَفْوِیض.
امام هادی (علیه السلام) - از جمله فرمایشاتی که امام هادی (علیه السلام) در ضمن نامه¬اشان در جواب به مردم اهواز که از ایشان در مورد جبر و تفویض سؤال نموده بودند، این بیانات است: «… خداوند خلایق را با قدرت خویش آفرید و آن¬ها را بر اطاعت از امر و نهی‌ای که به ایشان نموده توانا کرد و اطاعت از اوامر را از آنان پذیرفت و به آن راضی گشت و آن¬ها را از معصیتش نهی کرد و کسانی که او را عصیان کرده¬اند را نکوهش نمود و به سبب آن کیفر نمود. خداوند در امر و نهی خویش مختار است و هرچه که بخواهد، اختیار می¬کند و به آن امر می¬نماید و از هرچه بدش آید، نهی می¬کند و به سبب توانی که بر پیروی از اوامر و اجتناب از معاصی به بندگانش داده است، پاداش می¬دهد و کیفر می¬کند؛ زیرا او خودِ عدالت است و انصاف و حاکمیت از اوست، با قطع نمودن عذرها و با بیم¬هایی که داده، حجّت را [بر همگان] تمام نمود. برگزیدن [پیامبران] به دست اوست و از میان بندگانش هر کس که بخواهد را برمی¬گزیند؛ محمد (صلی الله علیه و آله) را برگزید و برای رسالت به سوی بندگانش برانگیخت. اگر اختیار امور را به بندگانش سپرده بود، قریش می‌توانستند امیۀبن‌صلت و ابی¬مسعود ثقفی را برگزینند؛ زیرا آن دو نزد قریش گرامی¬تر از محمّد بودند، چه این¬ که گفتند: لَوْ لا نُزِّلَ هذَا الْقُرْآنُ عَلی رَجُلٍ مِنَ الْقَرْیَتَیْنِ عَظِیمٍ که منظورشان همان دو نفر بود. این است آن اعتقاد بین آن دو قول که نه جبر است و نه تفویض.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص46
بحارالأنوار، ج5، ص24/ الاحتجاج، ج2، ص452/ تحف العقول، ص464
1 -2
(زخرف/ 31)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فی الإحتجاج: بِالْإِسْنَادِ إِلَی أَبِی‌مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَلِیِّ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) هَلْ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یُنَاظِرُ الْیَهُودَ وَ الْمُشْرِکِینَ إِذَا عَاتَبُوهُ وَ یُحَاجُّهُمْ قَالَ بَلَی مِرَاراً کَثِیرَهًْ… وَ ذَلِکَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ قَاعِداً ذَاتَ یَوْمٍ بِمَکَّهًَْ بِفِنَاءِ الْکَعْبَهًِْ إِذَا اجْتَمَعَ جَمَاعَهًٌْ مِنْ رُؤَسَاءِ قُرَیْشٍ مِنْهُمُ الْوَلِیدُ‌بْنُ‌الْمُغِیرَهًِْ الْمَخْزُومِی… وَ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌أَبِی‌أُمَیَّهًَْ الْمَخْزُومِی… فَابْتَدَأَ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌أَبِی‌أُمَیَّهًَْ الْمَخْزُومِیُّ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) … لَوْ أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یَبْعَثَ إِلَیْنَا رَسُولًا لَبَعَثَ أَجَلَّ مَنْ فِیمَا بَیْنَنَا مَالًا وَ أَحْسَنَهُ حَالًا فَهَلَّا نَزَلَ هَذَا الْقُرْآنُ الَّذِی تَزْعَمُ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَهُ عَلَیْکَ وَ انْبَعَثَکَ بِهِ رَسُولًا عَلی رَجُلٍ مِنَ الْقَرْیَتَیْنِ عَظِیمٍ إِمَّا الْوَلِیدُ‌بْنُ‌الْمُغِیرَهًِْ بِمَکَّهًَْ وَ إِمَّا عُرْوَهًُْ‌بْنُ‌مَسْعُودٍ الثَّقَفِیُّ بِالطَّائِف ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَمَّا قَوْلُکَ لَوْ لا نُزِّلَ هذَا الْقُرْآنُ عَلی رَجُلٍ مِنَ الْقَرْیَتَیْنِ عَظِیمٍ الْوَلِیدِ‌بْنِ‌الْمُغِیرَهًِْ بِمَکَّهًَْ أَوْ عُرْوَهًَْ بِالطَّائِفِ فَإِنَّ اللَّهَ لَیْسَ یَسْتَعْظِمُ مَالَ الدُّنْیَا کَمَا تَسْتَعْظِمُهُ أَنْتَ وَ لَا خَطَرَ لَهُ عِنْدَهُ کَمَا لَهُ عِنْدَکَ بَلْ لَوْ کَانَتِ الدُّنْیَا عِنْدَهُ تَعْدِلُ جَنَاحَ بَعُوضَهًٍْ لَمَا سَقَی کَافِراً بِهِ مُخَالِفاً لَهُ شَرْبَهًَْ مَاءٍ وَ لَیْسَ قِسْمَهًُْ رَحْمَهًِْ اللَّهِ إِلَیْکَ بَلِ اللَّهُ هُوَ الْقَاسِمُ لِلرَّحْمَاتِ وَ الْفَاعِلُ لِمَا یَشَاءُ فِی عَبِیدِهِ وَ إِمَائِهِ وَ لَیْسَ هُوَ عَزَّ وَ جَلَّ مِمَّنْ یَخَافُ أَحَداً کَمَا تَخَافُهُ أَنْتَ لِمَالِهِ وَ حَالِهِ فَعَرَفْتَهُ (فَتَعْرِفَهُ) بِالنُّبُوَّهًِْ لِذَلِکَ وَ لَا مِمَّنْ یَطْمَعُ فِی أَحَدٍ فِی مَالِهِ أَوْ حَالِهِ کَمَا تَطْمَعُ فَتَخُصَّهُ بِالنُّبُوَّهًِْ لِذَلِکَ وَ لَا مِمَّنْ یُحِبُّ أَحَداً مَحَبَّهًَْ الْهَوَی کَمَا تُحِبُّ فَیُقَدِّمَ مَنْ لَا یَسْتَحِقُّ التَّقْدِیمَ وَ إِنَّمَا مُعَامَلَتُهُ بِالْعَدْلِ فَلَا یُؤْثِرُ لِأَفْضَلِ مَرَاتِبِ الدِّینِ وَ خِلَالِهِ إِلَّا الْأَفْضَلَ فِی طَاعَتِهِ وَ الْأَجَدَّ فِی خِدْمَتِهِ وَ کَذَا لَا یُؤَخِّرُ فِی مَرَاتِبِ الدِّینِ وَ خِلَالِهِ إِلَّا أَشَدَّهُمْ تَبَاطُؤاً عَنْ طَاعَتِهِ وَ إِذَا کَانَ هَذَا صِفَتُهُ لَمْ یَنْظُرْ إِلَی مَالٍ وَ لَا إِلَی حَالٍ بَلْ هَذَا الْمَالُ وَ الْحَالُ مِنْ تَفَضُّلِهِ وَ لَیْسَ لِأَحَدٍ مِنْ عِبَادِهِ عَلَیْهِ ضَرِیبَهًٌْ لَازِمَهًٌْ فَلَا یُقَالُ لَهُ إِذَا تَفَضَّلْتَ بِالْمَالِ عَلَی عَبْدٍ فَلَا بُدَّ أَنْ تَتَفَضَّلَ عَلَیْهِ بِالنُّبُوَّهًِْ أَیْضاً لِأَنَّهُ لَیْسَ لِأَحَدٍ إِکْرَاهُهُ عَلَی خِلَافِ مُرَادِهِ وَ لَا إِلْزَامُهُ تَفَضُّلًا لِأَنَّهُ تَفَضَّلَ قَبْلَهُ بِنِعْمَهًٍْ أَ لَا تَرَی یَا عَبْدَ اللَّهِ کَیْفَ أَغْنَی وَاحِداً وَ قَبَّحَ صُورَتَهُ وَ کَیْفَ حَسَّنَ صُورَهًَْ وَاحِدٍ وَ أَفْقَرَهُ وَ کَیْفَ شَرَّفَ وَاحِداً وَ أَفْقَرَهُ وَ کَیْفَ أَغْنَی وَاحِداً وَ وَضَعَهُ ثُمَّ لَیْسَ لِهَذَا الْغَنِیِّ أَنْ یَقُولَ هَلَّا أُضِیفَ إِلَی یَسَارِی جَمَالُ فُلَانٍ وَ لَا لِلْجَمِیلِ أَنْ یَقُولَ هَلَّا أُضِیفَ إِلَی جِمَالِی مَالُ فُلَانٍ وَ لَا لِلشَّرِیفِ أَنْ یَقُولَ هَلَّا أُضِیفَ إِلَی شَرَفِی مَالُ فُلَانٍ وَ لَا لِلْوَضِیعِ أَنْ یَقُولَ هَلَّا أُضِیفَ إِلَی ضِعَتِی شَرَفُ فُلَانٍ وَ لَکِنَّ الْحُکْمَ لِلَّهِ یَقْسِمُ کَیْفَ یَشَاءُ وَ یَفْعَلُ کَمَا یَشَاءُ وَ هُوَ حَکِیمٌ فِی أَفْعَالِهِ مَحْمُودٌ فِی أَعْمَالِهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ قالُوا لَوْ لا نُزِّلَ هذَا الْقُرْآنُ عَلی رَجُلٍ مِنَ الْقَرْیَتَیْنِ عَظِیمٍ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی أَ هُمْ یَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّکَ یا محمد (صلی الله علیه و آله) نَحْنُ قَسَمْنا بَیْنَهُمْ مَعِیشَتَهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا فَأَحْوَجَنَا بَعْضاً إِلَی بَعْضٍ أَحْوَجَ هَذَا إِلَی مَالِ ذَلِکَ وَ أَحْوَجَ ذَلِکَ إِلَی سِلْعَهًِْ هَذَا وَ إِلَی خِدْمَتِهِ فَتَرَی أَجَلَّ الْمُلُوکِ وَ أَغْنَی الْأَغْنِیَاءِ مُحْتَاجاً إِلَی أَفْقَرِ الْفُقَرَاءِ فِی ضَرْبٍ مِنَ الضُّرُوبِ إِمَّا سِلْعَهًٌْ مَعَهُ لَیْسَتْ مَعَهُ وَ إِمَّا خِدْمَهًٌْ یَصْلُحُ لَهَا لَا یَتَهَیَّأُ لِذَلِکَ الْمَلِکِ أَنْ یَسْتَغْنِیَ إِلَّا بِهِ وَ إِمَّا بَابٌ مِنَ الْعُلُومِ وَ الْحِکَمِ هُوَ فَقِیرٌ إِلَی أَنْ یَسْتَفِیدَهَا مِنْ هَذَا الْفَقِیرِ الَّذِی یَحْتَاجُ إِلَی مَالِ ذَلِکَ الْمَلِکِ الْغَنِیِّ وَ ذَلِکَ الْمَلِکُ یَحْتَاجُ إِلَی عِلْمِ هَذَا الْفَقِیرِ أَوْ رَأْیِهِ أَوْ مَعْرِفَتِهِ ثُمَّ لَیْسَ لِلْمَلِکِ أَنْ یَقُولَ هَلَّا اجْتَمَعَ إِلَی مَالِی عِلْمُ هَذَا الْفَقِیرِ وَ لَا لِلْفَقِیرِ أَنْ یَقُولَ هَلَّا اجْتَمَعَ إِلَی رَأْیِی وَ عِلْمِی وَ مَا أَتَصَرَّفُ فِیهِ مِنْ فُنُونِ الْحِکَمِ مَالُ هَذَا الْمَلِکِ الْغَنِیِّ ثُمَّ قَالَ وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِیَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِیًّا ثُمَّ قَالَ یا محمد (صلی الله علیه و آله) قُلْ لَهُمْ وَ رَحْمَتُ رَبِّکَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ أَیْ مَا یَجْمَعُهُ هَؤُلَاءِ مِنْ أَمْوَالِ الدُّنْیَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام عسکری (علیه السلام) فرمود: روزی از پدر بزرگوار خود پرسیدم: «آیا وقتی یهودیان و مخالفین بر پیامبر اکرم اعتراض و مخالفت می‌کردند مناظره هم کرده است»؟ پدرم فرمود: «آری چندین مرتبه… روزی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) با اصحاب خود کنار خانه کعبه نشسته بود و برای آن‌ها آیات قرآن و دستورات پروردگار را می‌خواند. در این موقع گروهی از سران قریش از قبیل: ولیدبن‌مغیره مخزومی… عبدالله‌بن‌ابی‌امیّه مخزومی… ابتدا، عبدالله‌بن ابی‌امیّه مخزومی شروع به سخن کرده گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله) … اگر خداوند می‌خواست پیامبری بفرستد، باید شخصی را می‌فرستاد که از نظر مالی و شخصیّت از همه ما برتر باشد، چرا این قرآنی که مدّعی هستی خدا بر تو نازل کرده، بر یکی از دو شخصیّت برجسته‌ی عرب در مکّه، ولیدبن‌مغیره و در طائف، عروهًْ‌بن‌مسعود ثقفی نازل نکرد». … پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «لَوْ لا نُزِّلَ هذَا الْقُرْآنُ عَلی رَجُلٍ مِنَ الْقَرْیَتَیْنِ عَظِیمٍ… امّا سخن تو که چرا این قرآن بر یکی از دو شخصیّت مکّه و طائف ولیدبن‌مغیره و عروهًْ‌بن‌مسعود ثقفی نازل نشد. باید بدانی که خداوند برای ثروت دنیا ارزشی قائل نیست مثل شما؛ و برایش ثروت دنیا ارزش آفرین نیست چنانچه در نزد شما هست. اگر دنیا در نزد خداوند به‌اندازه‌ی پر مگسی ارزش می‌داشت به کافر و مخالف خود شربت آبی نمی‌داد. تقسیم‌کننده‌ی رحمت خدا تو نیستی. اوست که رحمت خود را به هرکس از بندگانش بخواهد می‌بخشد هرگز خداوند از کسی به‌واسطه‌ی موقعیت و ثروتی که دارد نمی‌ترسد آنطور که تو می‌ترسی تا به او مقام نبوّت را به‌واسطه‌ی این ترس ببخشد. و نه طمع در مال و موقعیّت شخصی دارد چنانچه تو داری که به‌واسطه‌ی این طمع او را به نبوّت برانگیزد و نه کسی را از روی هوی و هوس دوست می‌دارد مانند تو، تا موجب شود کسی را که شایسته نیست مزیّت و برتری بخشد او از روی عدالت رفتار می‌کند. هرگز عالی‌ترین مزیّت دینی را نمی‌بخشد مگر به کسی که در طاعت و بندگی و فرمانبرداری از همه برتر و شایسته‌تر باشد و نه کسی را مؤخّر می‌دارد در مراتب دینی مگر اینکه نافرمانتر باشد. و چون ویژگی خداوند این‌گونه است که هیچ توجّهی به مال و جاه ندارد که هر دوی آن‌ها از تفضّل اوست و در این تفضّل و عنایت هیچ وجوب و ضرورتی نیست که چون به بندهای عنایت فرمود مجبور باشد که او را مشمول نعمت دیگری چون مقام رسالت سازد، و در این امر کسی را نشاید که او را بر خلاف میلش وادار نموده و در انعامش الزام نماید، که خداوند پیش از آن، همه بندگان را غرق نعمات خود ساخته است. ای عبدالله! آیا مشاهده نمی‌کنی که چطور کسی را ثروت داده و چهره‌اش را زشت ساخته؟ و دیگری را زیبا نموده ولی از مال دنیا فقیرش ساخته؟ و شخصی را مقام و رتبه داده ولی به روزگار بینوایی انداخته، و دیگری را نعمات ظاهری بخشیده ولی در مقام و رتبه تهی داشته؟ سپس هیچ‌یک از افراد این گروه‌ها نمی‌تواند دعوی نعمت دیگری را کرده و از نبودش شکایت کند، مثلاً: ثروتمند جمال و زیبایی دیگری را بخواهد، و از زشتی صورت خود گله کند، یا زیبارو، ثروت دیگری را بخواهد و از فقر بنالد، و فرد شریف و معتبر چشم به راه ثروت دیگری بوده و از نبودش شکایت کند. بلکه در تمامی این امور حکم تنها از آن خداوند جهانیان است و بس. هرگونه که بخواهد تقسیم می‌کند و هرطور اراده نماید عمل می‌کند، او در افعال حکیم است و پسندیده، و این همان فرمایش خداوند متعال است که لَوْ لا نُزِّلَ هذَا الْقُرْآنُ عَلی رَجُلٍ مِنَ الْقَرْیَتَیْنِ عَظِیمٍ». و گفتند: «چرا این قرآن بر آن دو مرد بزرگ مکّه و طائف نازل نشد»؟ در پاسخشان فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله) آنان رحمت پروردگارت را تقسیم می‌کنند. آیا آنان رحمت پروردگار تو (نبوّت) را بخش می‌کنند»؟ ما معیشت آن‌ها را در حیات دنیا در میانشان تقسیم کردیم. پس آنان را از لحاظ مراتب ظاهری طبقه‌بندی کردیم: جماعتی را محتاج دیگری ساختیم، گروهی را به مال دیگری، و آن دیگر را به متاع و خدمتش نیازمند نمودیم، همچنان‌که می‌بینی پادشاهان بزرگ و ثروتمندترین مردم دنیا محتاج تهیدست‌ترین افراد به لحاظ متاع و نیروی کار و فکر و تدبیر و علم آنانند، و پادشاهان تا زمانی‌که به مطلوبشان برسند دست به دامن همین شخص فقیرند، و فقیران نیز محتاج مال و ثروت پادشاهند. و هیچ‌کدام از این گروه‌ها حقّ ندارند از آنچه به ایشان رسیده گله و شکوه داشته و زبان به اعتراض گشایند. سپس در ادامه آیه‌ی شریفه فرمود: «و پایه‌های برخی را بر برخی برتر داشته‌ایم در روزی و جاه تا برخی دیگر را به خدمت گیرند»، سپس افزود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله) به آنان بگو: و رحمت پروردگارت از تمام آنچه جمع‌آوری می‌کنند بهتر است! . (زخرف/32)».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص48
بحارالأنوار، ج9، ص269/ الاحتجاج، ج1، ص29/ البرهان/ الإمام العسکری، ص500/ نورالثقلین
آیه أَ هُمْ یَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّکَ نَحْنُ قَسَمْنا بَیْنَهُمْ مَعیشَتَهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِیَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِیًّا وَ رَحْمَتُ رَبِّکَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ [32]
آیا آنان رحمت پروردگارت را تقسیم می‌کنند؟! ما معیشت آن‌ها را در زندگی دنیا در میانشان تقسیم کردیم و درجات بعضی را برتر از بعضی قرار دادیم تا یکدیگر را به خدمت گیرند؛ و رحمت پروردگارت از تمام آنچه جمع آوری می‌کنند بهتر است.
آیا آنان رحمت پروردگارت را تقسیم می‌کنند؟! ما معیشت آن‌ها را در حیات دنیا در میانشان تقسیم کردیم
1 -1
(زخرف/ 32)
الصّادق (علیه السلام) - رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ لِبَعْضِ تَلَامِیذِهِ یَوْماً: أَیَ شَیْءٍ تَعَلَّمْتَ مِنِّی؟ قَالَ لَهُ: یَا مَوْلَایَ ثَمَانَ مَسَائِلَ. قَالَ (علیه السلام): قُصَّهَا عَلَیَّ لِأَعْرِفَهَا… الْخَامِسَهًُْ قَالَ رَأَیْتُ حَسَدَ النَّاسِ بَعْضِهِمْ لِبَعْضٍ وَ سَمِعْتُ قَوْلَهُ تَعَالَی نَحْنُ قَسَمْنا بَیْنَهُمْ مَعِیشَتَهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِیَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِیًّا وَ رَحْمَتُ رَبِّکَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ فَلَمَّا عَرَفْتُ أَنَّ رَحْمَهًَْ اللَّهِ خَیْرُ مَا یَجْمَعُونَ مَا حَسَدْتُ أَحَداً وَ لَا أَسِفْتُ عَلَی مَا فَاتَنِی. قَالَ: أَحْسَنْتَ وَ اللَّه.
امام صادق (علیه السلام) - از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که روزی به یکی از شاگردانش فرمود: «چه چیزی از من آموختی»؟ عرض کرد: «آقا من از شما هشت مسأله یاد گرفتم». حضرت فرمود: «آن‌ها را بیان کن تا بشناسم… پنجم؛ دیدم مردم را که گروهی بر گروه دیگر حسد می‌ورزند و گفته‌ی خدای تعالی را شنیدم که می‌فرماید: نَحْنُ قَسَمْنا بَیْنَهُمْ مَعِیشَتَهُمْ فِی الحَیاةِ الدُّنْیا وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِیَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِیًّا وَ رَحْمَتُ رَبِّکَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ پس چون شناختم که رحمت پروردگار بهتر از آنچه که ایشان گرد می‌آورند، است به هیچ‌کس حسد نورزیدم و بر آنچه از دستم رفت افسوس نخوردم». فرمود: «احسنت و اللّه».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص50
إرشادالقلوب، ج1، ص187/ مجموعهًْ ورام، ج1، ص303
1 -2
(زخرف/ 32)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) فِی بَیَانِ مَعَایِشِ الْخَلْقِ قَالَ وَ أَمَّا وَجْهُ الْإِجَارَهًِْ فَقَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَحْنُ قَسَمْنا بَیْنَهُمْ مَعِیشَتَهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِیَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِیًّا وَ رَحْمَتُ رَبِّکَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ فَأَخْبَرَنَا سُبْحَانَهُ أَنَّ الْإِجَارَهًَْ أَحَدُ مَعَایِشِ الْخَلْقِ إِذْ خَالَفَ بِحِکْمَتِهِ بَیْنَ هِمَمِهِمْ وَ إِرَادَتِهِمْ وَ سَائِرِ حَالَاتِهِمْ وَ جَعَلَ ذَلِکَ قِوَاماً لِمَعَایِشِ الْخَلْقِ وَ هُوَ الرَّجُلُ یَسْتَأْجِرُ الرَّجُلَ فِی ضَیْعَتِهِ وَ أَعْمَالِهِ وَ أَحْکَامِهِ وَ تَصَرُّفَاتِهِ وَ أَمْلَاکِهِ وَ لَوْ کَانَ الرَّجُلُ مِنَّا یُضْطَرُّ إِلَی أَنْ یَکُونَ بَنَّاءً لِنَفْسِهِ أَوْ نَجَّاراً أَوْ صَانِعاً فِی شَیْءٍ مِنْ جَمِیعِ أَنْوَاعِ الصَّنَائِعِ لِنَفْسِهِ وَ یَتَوَلَّی جَمِیعَ مَا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ مِنْ إِصْلَاحِ الثِّیَابِ وَ مَا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ مِنَ الْمِلْکِ فَمَنْ دُونَهُ مَا اسْتَقَامَتْ أَحْوَالُ الْعَالَمِ بِذَلِکَ وَ لَا اتَّسَعُوا لَهُ وَ لَعَجَزُوا عَنْهُ وَ لَکِنَّهُ أَتْقَنَ تَدْبِیرَهُ لِمُخَالَفَتِهِ بَیْنَ هِمَمِهِمْ وَ کُلَّ مَا یَطْلُبُ مِمَّا تَنْصَرِفُ إِلَیْهِ هِمَّتُهُ مِمَّا یَقُومُ بِهِ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ وَ لِیَسْتَغْنِیَ بَعْضُهُمْ بِبَعْضٍ فِی أَبْوَابِ الْمَعَایِشِ الَّتِی بِهَا صَلَاحُ أَحْوَالِهِمْ.
امام علی (علیه السلام) - علی (علیه السلام) در بیان معشیت‌های مخلوقات [راه‌های درآمد آن‌ها] فرمود: «امّا دلیل اجاره در این آیه است: نَحْنُ قَسَمْنا بَیْنَهُمْ مَعِیشَتَهُمْ فِی الحَیاةِ الدُّنْیا وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِیَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِیًّا وَ رَحْمَتُ رَبِّکَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ؛ که خداوند متعال در این آیه اشاره می‌کند که اجاره یکی از اسباب معیشت مردمان است. چراکه خداوند متعال به حکمت خودش با اراده‌ها و همّت‌های مردمان و سایر حالاتشان مخالفت می‌کند تا باعث قوام زندگی آن‌ها شود. و این بدان معناست که هر شخص برای آنچه باید ساخته شود و برای کارها و احکام و رفتار و املاکش شخص دیگری را به کار گیرد [و از تخصّص او استفاده کند] چرا که اگر شخص ناچار شود خودش بنّا یا نجّار یا صنعت‌گر شود یا لباسش را خودش مهیّا کند و در تمام آنچه نیاز دارد تخصّص پیدا کند، نظام عالم پایدار نمی‌ماند، زیرا تمامی افراد نیازمند چنین چیزهایی هستند. حتی خودشان هم توان چنین چیزی را نداشته و از انجامش عاجزند. و لیکن خدای تبارک‌وتعالی تدبیرش را محکم ساخته و آثار حکمتش را در مخالفت با عزم‌های مردمان آشکار ساخته است، لذا هر کسی به سوی آنچه همّتش بر آن منصرف می‌شود حرکت می‌کند که در نتیجه آن گروهی کارهای گروه دیگر را به عهده می‌گیرند و در گذران زندگی آنطور که به صلاح آن‌هاست از یکدیگر کمک می‌طلبند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص52
وسایل الشیعهًْ، ج19، ص103/ بحارالأنوار، ج90، ص47
1 -3
(زخرف/ 32)
الصّادق (علیه السلام) - لَوْ حَلَفَ الْقَانِعُ بِتَمَلُّکِهِ عَلَی الدَّارَیْنِ لَصَدَّقَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِذَلِکَ وَ لَأَبَرَّهُ لِعِظَمِ شَأْنِ مَرْتَبَهًِْ الْقَنَاعَهًِْ ثُمَّ کَیْفَ لَا یَقْنَعُ الْعَبْدُ بِمَا قَسَمَ اللَّهُ لَهُ وَ هُوَ یَقُولُ نَحْنُ قَسَمْنا بَیْنَهُمْ مَعِیشَتَهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا فَمَنْ أَذْعَنَ وَ صَدَّقَهُ بِمَا شَاءَ وَ لِمَا شَاءَ بِلَا غَفْلَهًٍْ وَ أَیْقَنَ بِرُبُوبِیَّتِهِ أَضَافَ تَوْلِیَهًَْ الْأَقْسَامِ إِلَی نَفْسِهِ بِلَا سَبَبٍ وَ مَنْ قَنِعَ بِالْمَقْسُومِ اسْتَرَاحَ مِنَ الْهَمِّ وَ الْکَرْبِ وَ التَّعَبِ وَ کُلَّمَا أَنْقَصَ مِنَ الْقَنَاعَهًِْ زَادَ فِی الرَّغْبَهًِْ وَ الطَّمَعُ فِی الدُّنْیَا أَصْلُ کُلِّ شَرٍّ وَ صَاحِبُهَا لَا یَنْجُو مِنَ النَّارِ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ وَ لِذَلِکَ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) مِلْکُ الْقَنَاعَهًِْ لَا یَزُولُ وَ هِیَ مَرْکَبُ رِضَی اللَّهِ تَعَالَی تَحْمِلُ صَاحِبَهَا إِلَی دَارِهِ فَأَحْسِنِ التَّوَکُّلَ فِیمَا لَمْ تُعْطَهُ وَ الرِّضَی بِمَا أُعْطِیتَ وَ اصْبِرْ عَلَی مَا أَصَابَکَ فَإِنَّ ذَلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ.
امام صادق (علیه السلام) - اگر شخص قانع، به مالکیّت دو جهان سوگند بخورد خداوند او را تصدیق می‌کند و به خاطر عظمت مقام قناعت سوگند او را قبول می‌نماید، بعد از آن فرمود: «چگونه بندهای قناعت نکند درحالی‌که خداوند می‌فرماید: نَحْنُ قَسَمْنا بَیْنَهُمْ مَعِیشَتَهُمْ فِی الحَیاةِ الدُّنْیا. بنابراین کسانی که یقین پیدا کنند و مشیّت خداوند را تصدیق نمایند و غفلتی نداشته باشند و به ربوبیّت او یقین حاصل نمایند و بدانند خداوند تقسیم زندگی را بدون علّتی به خود اختصاص داده است و هرکس به زندگی خود و سهم خویش قناعت کند از غم و اندوه راحت می‌گردد و از دروغ و مشقّت آسایش پیدا می‌کند. هرچه از قناعت دور باشد بیشتر به دنبال طلب می‌رود و طمع در مال دنیا پیدا می‌کند، طمع و رغبت دو اصلی می‌باشند که آدمی را به طرف شرّ و فساد می‌کشند و او از آتش نجات پیدا نمی‌کند مگر اینکه توبه نماید برای همین جهت است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «قناعت ثروتی است که پایان ندارد». کسی که بر مرکب قناعت سوار شود و موجب خوشنودی خداوند را فراهم سازد و آن مرکب سوار خود را به جوار حق می‌رساند، اینک به خداوند توکّل کن و از هرچه به شما داده راضی باش؛ و در برابر مصایبی که به تو می‌رسد شکیبا باش که این از کارهای مهمّ است! . (لقمان/17) ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص52
مستدرک الوسایل، ج15، ص224/ بحارالأنوار، ج68، ص349/ مصباح الشریعهًْ، ص202/ نورالثقلین، فیه: «کلّها أنقص من القناعهًْ… الی آخر» محذوف
1 -4
(زخرف/ 32)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - البحار: رَوَی عَبَایَهًُْ عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) أَنَا قَسِیمُ النَّارِ وَ الْجَنَّهًْ.
امام علی (علیه السلام) - من تقسیم‌کننده‌ی آتش و بهشتم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص52
بحارالأنوار، ج7، ص337
ما معیشت آن‌ها را در زندگی دنیا در میانشان تقسیم کردیم و درجات بعضی را برتر از بعضی قرار دادیم تا یکدیگر را به خدمت گیرند؛ و رحمت پروردگارت از تمام آنچه جمع آوری می‌کنند بهتر است
2 -1
(زخرف/ 32)
الصّادق (علیه السلام) - رَوَی الْعَیَّاشِیُّ عَنِ الصَّادِق (علیه السلام): لَا تَقُولَنَّ إنَّ الْجَنَّهًُْ وَاحِدَهًٌْ إِنَ اللَّهَ یَقُولُ وَ مِنْ دُونِهِما جَنَّتانِ و لَا تَقُولَنَّ دَرَجَهًًْ وَاحِدَهًًْ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ دَرَجَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ إِنَّمَا تَفَاضَلَ الْقَوْمُ بِالْأَعْمَالِ قَالَ: وَ قُلْتُ لَهُ: إِنَّ الْمُؤْمِنَیْنِ یَدْخُلَانِ الْجَنَّهًَْ فَیَکُونُ أَحَدُهُمَا أَرْفَعَ مَکَاناً مِنَ الْآخَرِ فَیَشْتَهِی أَنْ یَلْقَی صَاحِبَهُ. قَالَ: مَنْ کَانَ فَوْقَهُ فَلَهُ أَنْ یَهْبِطَ وَ مَنْ کَانَ تَحْتَهُ لَمْ یَکُنْ لَهُ أَنْ یَصْعَدَ لِأَنَّهُ لَا یَبْلُغُ ذَلِکَ الْمَکَانَ وَ لَکِنَّهُمْ إِذَا أَحَبُّوا ذَلِکَ وَ اشْتَهَوْهُ الْتَقَوْا عَلَی الْأَسِرَّهًْ.
امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید، امام صادق (علیه السلام) فرمود: … «نگو یک بهشت، چون خداوند می‌فرماید: و پایین‌تر از آن‌ها، دو باغ بهشتی دیگر است. (الرّحمن/62) و نگو فقط دارای یک درجه است، چون خداوند می‌فرماید: بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ. همانا برتری گروه‌ها نسبت به یکدیگر به کارهای آن‌ها بستگی دارد». به حضرت گفتم: «اگر دو مؤمن وارد بهشت شوند و یکی از آن‌ها دارای جایگاه برتری نسبت به دیگری باشد، می‌تواند دوستش را ملاقات کند»؟ حضرت فرمود: «آن کس که بالاتر است باید فرود بیاید و آن کس که رتبه‌اش پایین‌تر است، نمی‌تواند بالاتر برود. زیرا به آن درجه نمی‌رسد. امّا اگر دوست داشته باشند و خیلی علاقه‌مند باشند، می‌توانند روی تخت با هم ملاقات کنند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص54
بحارالأنوار، ج8، ص105
2 -2
(زخرف/ 32)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّمَا یَرْتَفِعُ الْعِبَادُ غَداً فِی الدَّرَجَاتِ وَ یَنَالُونَ الزُّلْفَی مِنْ رَبِّهِمْ عَلَی قَدْرِ عُقُولِهِمْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - فردای قیامت، درجات بندگان خدا و دستیابی ایشان به قرب و نزدیکی پروردگار به‌اندازه‌ی خردهای ایشان است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص54
بحارالأنوار، ج74، ص158
2 -3
(زخرف/ 32)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قِیلَ: مَعْنَاهُ وَ النُّبُوَّهًُْ لَکَ مِنْ رَبِّکَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ مِنَ الْأَمْوَالِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - معنایش این است که، نبوّت برای تو، بهتر است از آنچه که آن‌ها از اموال، جمع می‌کنند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص54
بحرالعرفان، ج5، ص153
آیه وَ لَوْ لا أَنْ یَکُونَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً لَجَعَلْنا لِمَنْ یَکْفُرُ بِالرَّحْمنِ لِبُیُوتِهِمْ سُقُفاً مِنْ فِضَّةٍ وَ مَعارِجَ عَلَیْها یَظْهَرُونَ [33]
اگر [بهره‌ی فراوان كفّار از مواهب مادى] سبب نمی‌شد که همه‌ی مردم امّت واحد [گمراهى] شوند، ما برای خانه‌های کسانی که به [خداوند] رحمان کافر می‌شدند سقف‌هایی از نقره و نردبان‌هایی [نقره‌اى] که از آن بالا روند قرار می‌دادیم.
1
(زخرف/ 33)
السّجّاد (علیه السلام) - عَنْ سَعِیدِ‌بْنِ‌الْمُسَیَّبِ قَالَ: سَأَلْتُ عَلِیَّ‌بْنَ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَوْ لا أَنْ یَکُونَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً قَالَ عَنَی بِذَلِکَ أُمَّهًَْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) أَنْ یَکُونُوا عَلَی دِینٍ وَاحِدٍ کُفَّاراً کُلَّهُمْ لَجَعَلْنا لِمَنْ یَکْفُرُ بِالرَّحْمنِ لِبُیُوتِهِمْ سُقُفاً مِنْ فِضَّةٍ وَ لَوْ فَعَلَ اللَّهُ ذَلِکَ بِأُمَّهًِْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) لَحَزِنَ الْمُؤْمِنُونَ وَ غَمَّهُمْ ذَلِکَ وَ لَمْ یُنَاکِحُوهُمْ وَ لَمْ یُوَارِثُوهُمْ.
امام سجّاد (علیه السلام) - سعیدبن‌مسیّب گوید: از علی‌بن‌حسین (علیه السلام) درباره‌ی این سخن خداوند که می‌فرماید: وَ لَوْ لا أَنْ یَکُونَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً؛ پرسیدم. حضرت پاسخ داد: «منظور از آن، امت محمّد (صلی الله علیه و آله) است که همه بر یک عقیده گرد هم بیایند و به خداوند کفر بورزند و از پذیرفتن دین چشم پوشی ورزند؛ لَجَعَلْنا لِمَنْ یَکْفُرُ بِالرَّحْمنِ لِبُیُوتِهِمْ سُقُفاً مِنْ فِضَّةٍ؛ اگر خداوند با امّت محمّد (صلی الله علیه و آله) چنین رفتار نماید، مؤمنان ناراحت شده و این امر آنان را اندوهگین می‌سازد، و سبب می¬شود که نه با آنان پیوند زناشویی بسته و نه از ایشان ارث برند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص54
الکافی، ج2، ص265/ بحارالأنوار، ج64، ص230/ علل الشرایع، ج2، ص589/ البرهان/ نورالثقلین
2
(زخرف/ 33)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَطِیَّهًَْ‌بْنِ‌نَجِیحِ‌بْنِ‌الْمُطَهَّرِ الرَّازِیِّ وَ إِسْحَاقَ‌بْنِ‌عَمَّارٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالا مَعاً إِن أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ‌بْنَ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) کَتَبَ إِلَی عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌الْحَسَنِ (رحمة الله علیه) حِینَ حُمِلَ هُوَ وَ أَهْلُ بَیْتِهِ یُعَزِّیهِ عَمَّا صَارَ إِلَیْه… وَ اعْلَمْ أَیْ عَمِّ وَ ابْنَ عَم أَنَّ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ لَمْ یُبَالِ بِضُرِّ الدُّنْیَا لِوَلِیِّهِ سَاعَهًًْ قَطُّ وَ لَا شَیْءَ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الضُّرِّ وَ الْجَهْدِ وَ الْبَلَاءِ مَعَ الصَّبْرِ وَ أَنَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمْ یُبَالِ بِنَعِیمِ الدُّنْیَا لِعَدُوِّهِ سَاعَهًًْ قَطُّ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ مَا کَانَ أَعْدَاؤُهُ یَقْتُلُونَ أَوْلِیَاءَهُ وَ یُخِیفُونَهُمْ وَ یَمْنَعُونَهُمْ وَ أَعْدَاؤُهُمْ آمِنُونَ مُطْمَئِنُّونَ عَالُونَ ظَاهِرُونَ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمَا قُتِلَ زَکَرِیَّا وَ یَحْیَی ظُلْماً وَ عُدْوَاناً فِی بَغِیٍّ مِنَ الْبَغَایَا وَ لَوْ لَا ذَلِکَ مَا قُتِلَ جَدُّکَ عَلِیُّبْنُأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) لَمَّا قَامَ بِأَمْرِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ ظُلْماً وَ عَمُّکَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) ابْنُ فَاطِمَهًَْ (علیه السلام) اضْطِهَاداً وَ عُدْوَاناً وَ لَوْ لَا ذَلِکَ مَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ وَ لَوْ لا أَنْ یَکُونَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً لَجَعَلْنا لِمَنْ یَکْفُرُ بِالرَّحْمنِ لِبُیُوتِهِمْ سُقُفاً مِنْ فِضَّةٍ وَ مَعارِجَ عَلَیْها یَظْهَرُونَ.
امام صادق (علیه السلام) - عطیّهًْ‌بن نجیح‌بن‌مطهر رازی و اسحاق‌بن‌عمّار گفتند: وقتی عبد الله بن حسن و خانواده‌اش را به زندان بردند و منصور آن‌ها را گرفت، امام صادق (علیه السلام) جهت تسلیت از این پیش آمد نامه‌ای برایش نوشت… بدان عموجان! و پسر عموی عزیزم! خداوند برای دوست خود اهمیّتی به ناراحتی در دنیا نمی‌دهد و برای دوست خود چیزی را بیشتر از ناراحتی و کوشش و گرفتاری که با صبر همراه باشد دوست ندارد. و هرگز برای دشمن خود به ثروت دنیا اهمیّت نداده اگر چنین نبود دشمنان خدا دوستانش را نمی‌کشتند و آن‌ها را پیوسته در وحشت و ناراحتی قرار نمی‌دادند درصورتی‌که خودشان آسوده و راحت و دارای قدرت و حکومت هستند و اگر چنین نبود حضرت زکریّا و یحیی (علیها السلام) از سر ظلم و دشمنی کشته نمی‌شدند و جدّت علیّبنابیطالب (علیه السلام) و نیز عمویت حسین (علیه السلام) پسر فاطمه زهرا (سلام الله علیها) را از روی ستم و دشمنی به واسطه‌ی قیام به حق نمی‌کشتند. اگر چنین نبود خداوند در قرآن نمی‌فرمود: وَ لَوْ لا أَنْ یَکُونَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً لَجَعَلْنا لِمَنْ یَکْفُرُ بِالرَّحْمنِ لِبُیُوتِهِمْ سُقُفاً مِنْ فِضَّةٍ وَ مَعارِجَ عَلَیْها یَظْهَرُون.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص54
مستدرک الوسایل، ج2، ص419/ بحارالأنوار، ج47، ص298/ إقبال الأعمال، ص579/ مسکن الفؤاد، ص126
3
(زخرف/ 33)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ إِسْحَاقَ‌بْنِ‌غَالِبٍ قَال: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ فِی هَذِهِ الْآیَهًِْ وَ لَوْ لا أَنْ یَکُونَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً لَجَعَلْنا لِمَنْ یَکْفُرُ بِالرَّحْمنِ لِبُیُوتِهِمْ سُقُفاً مِنْ فِضَّةٍ وَ مَعارِجَ عَلَیْها یَظْهَرُونَ قَالَ لَوْ فَعَلَ لَکَفَرَ النَّاسُ جَمِیعاً.
امام صادق (علیه السلام) - اسحاق‌بن‌عمّار گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که درباره‌ی آیه: و لولا أَن یکُونَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً فرمود: «اگر خداوند چنین می‌کرد، همه‌ی مردم کافر می‌شدند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص56
بحارالأنوار، ج70، ص125/ الزهد، ص47/ البرهان/ مشکاهًْ الأنوار، ص296
4
(زخرف/ 33)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌مَسْعُودٍ قَالَ: … قَالَ رَسُولُ اللَّه (صلی الله علیه و آله) … قَالَ اللَّهُ تَعَالَی لِمُوسَی (علیه السلام) یَا مُوسَی (علیه السلام) إِنَّهُ لَنْ یَتَزَیَّنَ الْمُتَزَیِّنُونَ بِزِینَهًٍْ أَزْیَنَ فِی عَیْنَیَّ مِثْلَ الزُّهْدِ یَا مُوسَی (علیه السلام) إِذَا رَأَیْتَ الْفَقْرَ مُقْبِلًا فَقُلْ مَرْحَباً بِشِعَارِ الصَّالِحِینَ وَ إِذَا رَأَیْتَ الْغِنَی مُقْبِلًا فَقُلْ ذَنْبٌ عُجِّلَتْ عُقُوبَتُهُ یَا ابْنَ مَسْعُودٍ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی وَ لَوْ لا أَنْ یَکُونَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً لَجَعَلْنا لِمَنْ یَکْفُرُ بِالرَّحْمنِ لِبُیُوتِهِمْ سُقُفاً مِنْ فِضَّةٍ وَ مَعارِجََ عَلَیْها یَظْهَرُونَ* وَ لِبُیُوتِهِمْ أَبْواباً وَ سُرُراً عَلَیْها یَتَّکِؤُنَ* وَ زُخْرُفاً وَ إِنْ کُلُّ ذلِکَ لَمَّا مَتاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةُ عِنْدَ رَبِّکَ لِلْمُتَّقِین.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌مسعود گوید: … پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: … خدای تعالی به موسی (علیه السلام) فرموده است: «ای موسی (علیه السلام) هیچ زینت کننده‌ای در نظر من به زینتی بهتر از زهد، خود را نیاراسته. ای موسی (علیه السلام) چون دیدی که فقر رو به تو آرد بگو: آفرین به پوشش مردم صالح! و چون ثروت را دیدی که رو به تو کند بگو: گناهی است که کیفرش زود می‌رسد…ای پسر مسعود! این کلام خدای متعال است که می‌فرماید: وَ لَوْ لا أَنْ یَکُونَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً لَجَعَلْنا لِمَنْ یَکْفُرُ بِالرَّحْمنِ لِبُیُوتِهِمْ سُقُفاً مِنْ فِضَّةٍ وَ مَعارِجَ عَلَیْها یَظْهَرُونَ* وَ لِبُیُوتِهِمْ أَبْواباً وَ سُرُراً عَلَیْها یَتَّکِؤُنَ * وَ زُخْرُفاً وَ إِنْ کُلُّ ذلِکَ لَمَّا مَتاعُ الحَیاةِ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةُ عِنْدَ رَبِّکَ لِلْمُتَّقِین.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص56
بحارالأنوار، ج74، ص94/ مکارم الأخلاق، ص446
5
(زخرف/ 33)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ لَوْ لَا أَنْ یَکُونَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً أَیْ عَلَی مَذْهَبٍ وَاحِدٍ لَجَعَلْنا لِمَنْ یَکْفُرُ بِالرَّحْمنِ لِبُیُوتِهِمْ سُقُفاً مِنْ فِضَّةٍ وَ مَعارِجَ عَلَیْها یَظْهَرُونَ قَالَ: الْمَعَارِجُ الَّتِی یَظْهَرُونَهَا. وَ لِبُیُوتِهِمْ أَبْواباً وَ سُرُراً عَلَیْها یَتَّکِؤُنَ وَ زُخْرُفاً قَالَ: الْبَیْتُ الْمُزَخْرَفُ بِالذَّهَبِ. فَقَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام): لَوْ فَعَلَ اللَّهُ ذَلِکَ لَمَا آمَنَ أَحَدٌ وَ لَکِنَّهُ جَعَلَ فِی الْمُؤْمِنِینَ أَغْنِیَاءَ وَ فِی الْکَافِرِینَ فُقَرَاءَ وَ جَعَلَ فِی الْکَافِرِینَ أَغْنِیَاءَ وَ فِی الْمُؤْمِنِینَ فُقَرَاءَ ثُمَّ امْتَحَنَهُمْ بِالْأَمْرِ وَ النَّهْیِ وَ الصَّبْرِ وَ الرِّضَا.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و لولا أَن یکُونَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً امّت واحدبودن یعنی پیروی مردم از یک مذهب، لجَعَلنَا لمَن یکْفُرُ بِالرَّحْمَنِ لبُیوتِهِمْ سُقُفًا مِّن فَضَّةٍ و مَعَارِجَ عَلیهَا یظْهَرُونَ؛ یعنی پلّه‌هایی که به‌وسیله‌ی آن‌ها بالا می‌روند. و لبُیوتِهِمْ أَبْوابًا و سُرُرًا عَلیهَا یتَّکِؤُونَ؛ یعنی خانه‌ی تزئین‌شده به‌وسیله‌ی طلا». امام صادق (علیه السلام) فرمود: «اگر خداوند چنین می‌کرد هیچ‌کس ایمان نمی‌آورد. امّا خداوند در میان مؤمنان، افراد ثروتمند و در میان کفّار، افراد نیازمند و همچنین در میان کفّار، افراد ثروتمند و در میان مؤمنان، نیازمندانی را قرار داده و آن‌ها را به‌وسیله‌ی امر، نهی، صبر و رضایت امتحان کرده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص56
القمی، ج2، ص284/ نورالثقلین/ البرهان
6
(زخرف/ 33)
الصّادق (علیه السلام) - لَوْ لَا إِلْحَاحُ هَذِهِ الشِّیعَهًِْ عَلَی اللَّهِ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ لَنَقَلَهُمْ مِنَ الْحَالِ الَّتِی هُمْ فِیهَا إِلَی مَا هُوَ أَضْیَق.
امام صادق (علیه السلام) - اگر شیعیان به خاطر دعا و اصرارشان نبود خداوند آن‌ها را به حالت سخت‌تر از امروز دچار می‌کرد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص56
بحارالأنوار، ج69، ص24/ نورالثقلین
7
(زخرف/ 33)
الصّادق (علیه السلام) - مَا کَانَ مِنْ وُلْدِ آدَمَ مُؤْمِنٌ إِلَّا فَقِیراً وَ لَا کَافِرٌ إِلَّا غَنِیّاً حَتَّی جَاءَ إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) فَقَالَ: رَبَّنا لا تَجْعَلْنا فِتْنَةً لِلَّذِینَ کَفَرُوا فَصَیَّرَ اللَّهُ فِی هَؤُلَاءِ أَمْوَالًا وَ حَاجَهًًْ وَ فِی هَؤُلَاءِ أَمْوَالًا وَ حَاجَهًًْ.
امام صادق (علیه السلام) - در فرزندان آدم (علیه السلام) مؤمنان همواره فقیر هستند و کافران پیوسته توانگر می‌باشند، و از این جهت ابراهیم (علیه السلام) فرمود: «بار خدایا! ما را مایه گمراهی کافران قرار مده». (ممتحنه/5) و خداوند در هریک از آن دو گروه اموال و احتیاجاتی نهاده است، گروهی را ثروت داده و گروهی را هم محتاج کرده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص58
الکافی، ج2، ص262/ نورالثقلین
8
(زخرف/ 33)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - لَجَعَلْنا لِمَنْ یَکْفُرُ بِالرَّحْمنِ لِبُیُوتِهِمْ سُقُفاً مِنْ فِضَّةٍ وَ مَعارِجَ عَلَیْها یَظْهَرُونَ قَالَ الْمَعَارِجُ الَّتِی یَظْهَرُونَ بِهَا.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - لجَعَلنَا لمَن یکْفُرُ بِالرَّحْمَنِ لبُیوتِهِمْ سُقُفًا مِّن فَضَّةٍ ومَعَارِجَ عَلیهَا یظْهَرُونَ یعنی پلّه‌هایی که به‌وسیله‌ی آن‌ها بالا می‌روند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص58
القمی، ج2، ص282
9
(زخرف/ 33)
الکاظم (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ إِنِّی لَمْ أُغْنِ الْغَنِیَ لِکَرَامَهًٍْ بِهِ عَلَیَ وَ لَمْ أُفْقِرِ الْفَقِیرَ لِهَوَانٍ بِهِ عَلَیَّ وَ هُوَ مِمَّا ابْتَلَیْتُ بِهِ الْأَغْنِیَاءَ بِالْفُقَرَاءِ وَ لَوْ لَا الْفُقَرَاءُ لَمْ یَسْتَوْجِبِ الْأَغْنِیَاءُ الْجَنَّهًْ.
امام کاظم (علیه السلام) - خداوند متعال می‌فرماید: من کسی را به خاطر شرافت و احترامی که در نزد من دارد توانگر نکرده‌ام، و یا کسی را به جهت اینکه خوارش سازم فقیر نکرده‌ام، من توانگران را به مستمندان آزمایش می‌کنم، و اگر فقراء نبودند توانگران وارد بهشت نمی‌شدند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص58
الکافی، ج2، ص265/ نورالثقلین
10
(زخرف/ 33)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَال إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ لَیَعْتَذِرُ إِلَی عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ الْمُحْوِجِ فِی الدُّنْیَا کَمَا یَعْتَذِرُ الْأَخُ إِلَی أَخِیهِ فَیَقُولُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی مَا أَحْوَجْتُکَ فِی الدُّنْیَا مِنْ هَوَانٍ کَانَ بِکَ عَلَیَّ فَارْفَعْ هَذَا السَّجْفَ فَانْظُرْ إِلَی مَا عَوَّضْتُکَ مِنَ الدُّنْیَا قَالَ فَیَرْفَعُ فَیَقُولُ مَا ضَرَّنِی مَا مَنَعْتَنِی مَعَ مَا عَوَّضْتَنِی.
امام صادق (علیه السلام) - مفضّل از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: خداوند متعال از بنده‌ی مؤمن خود عذرخواهی می‌کند همانگونه که برادری از برادرش عذرخواهی می‌نماید، پروردگار می‌فرماید: «به عزّت و جلال خودم سوگند تو را از این جهت نیازمند نکردم تا خوار شوی. اکنون این پرده‌ی طبیعت را از جلو بردار تا بنگری برایت چه چیزهایی آماده کرده‌ام». امام (علیه السلام) فرمود: «او در این هنگام دیدگان خود را بالا می‌گیرد و چیزهایی را مشاهده می‌کند و می‌گوید: «بار خدایا! من در دنیا زیانی نکرده‌ام و اکنون عوض آن را دیدم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص58
الکافی، ج2، ص264/ نورالثقلین
11
(زخرف/ 33)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ سَعْدَانَ قَالَ قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام): إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَلْتَفِتُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ إِلَی فُقَرَاءِ الْمُؤْمِنِینَ شَبِیهاً بِالْمُعْتَذِرِ إِلَیْهِمْ فَیَقُولُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی مَا أَفْقَرْتُکُمْ فِی الدُّنْیَا مِنْ هَوَانٍ بِکُمْ عَلَیَّ وَ لَتَرَوُنَّ مَا أَصْنَعُ بِکُمُ الْیَوْمَ فَمَنْ زَوَّدَ مِنْکُمْ فِی دَارِ الدُّنْیَا مَعْرُوفاً فَخُذُوا بِیَدِهِ فَأَدْخِلُوهُ الْجَنَّهًَْ قَالَ فَیَقُولُ رَجُلٌ مِنْهُمْ یَا رَبِّ إِنَّ أَهْلَ الدُّنْیَا تَنَافَسُوا فِی دُنْیَاهُمْ فَنَکَحُوا النِّسَاءَ وَ لَبِسُوا الثِّیَابَ اللَّیِّنَهًَْ وَ أَکَلُوا الطَّعَامَ وَ سَکَنُوا الدُّورَ وَ رَکِبُوا الْمَشْهُورَ مِنَ الدَّوَابِّ فَأَعْطِنِی مِثْلَ مَا أَعْطَیْتَهُمْ فَیَقُولُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَکَ وَ لِکُلِّ عَبْدٍ مِنْکُمْ مِثْلُ مَا أَعْطَیْتُ أَهْلَ الدُّنْیَا مُنْذُ کَانَتِ الدُّنْیَا إِلَی أَنِ انْقَضَتِ الدُّنْیَا سَبْعُونَ ضِعْفا.
امام صادق (علیه السلام) - سعدان گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: خداوند متعال روز قیامت به طرف فقرای مؤمنان توجّه می‌کند و مثل کسی که از آن‌ها عذرخواهی کند، می‌گوید: «سوگند به عزّت و جلال خودم من شما را در دنیا فقیر نکردم که تا خوار گردید، و یا بخواهم شما را سبک نمایم، اکنون جبران فقر شما در دنیا را می‌کنم و اکنون هرکس در دنیا به شما کمک کرده او را وارد بهشت سازید. در این هنگام مردی از آن‌ها می‌گوید: «بار خدایا! اهل دنیا اموال زیادی به دست آوردند و نفایس را جمع کردند، آن‌ها با زنان ازدواج نمودند و لباس‌های نرم در بر کردند، و غذاهای گوناگون خوردند و در خانه‌ها سکونت اختیار نمودند و بر اسب‌های راهوار و مراکب مخصوص سوار شدند. بار خدایا اکنون همانگونه که در دنیا به آن‌ها از این مواهب عطا کردی به ما هم در اینجا مرحمت کن». دراین‌هنگام خداوند می‌فرماید: «اینک به شما و کسانی که مانند شما هستند به اندازه‌ای خواهم داد که هفتاد برابر آن‌هایی باشد که در دنیا به اهل دنیا داده‌ام».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص58
بحارالأنوار، ج7، ص200/ نورالثقلین
12
(زخرف/ 33)
الصّادق (علیه السلام) - قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ: لَوْ لَا أَنْ یَجِدَ عَبْدِیَ الْمُؤْمِنُ فِی نَفْسِهِ لَعَصَّبْتُ الْکَافِرَ بِعِصَابَهًٍْ مِنْ ذَهَب.
امام صادق (علیه السلام) - خداوند می‌فرماید: «اگر بنده‌ی مؤمنم در نفسش دچار شکّ و تردید نمی‌شد، هرآینه من همه‌ی لباس‌های کافران را از طلا می‌کردم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص58
علل الشرایع، ج2، ص604/ نورالثقلین
13
(زخرف/ 33)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - طُوبَی لِلْمَسَاکِینِ بِالصَّبْرِ وَ هُمُ الَّذِینَ یَرَوْنَ مَلَکُوتَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خوشا به حال نیازمندانی که صبر می‌کنند، و آن‌ها کسانی هستند که ملکوت آسمان‌ها و زمین را مشاهده می‌کنند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص58
الکافی، ج2، ص263/ نورالثقلین
14
(زخرف/ 33)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا مَعْشَرَ الْمَسَاکِینِ طِیبُوا نَفْساً وَ أَعْطُوا اللَّهَ الرِّضَا مِنْ قُلُوبِکُمْ یُثِبْکُمُ اللَّهُ عَلَی فَقْرِکُمْ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَلَا ثَوَابَ لَکُمْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) -ای گروه نیازمندان! خوشا به حال شما، اکنون خوشحالی کنید و دل خود را از خوشنودی خدا آگاه کنید، خداوند در برابر فقر به شما پاداش می‌دهد، و اگر صبر نکنید پاداشی نخواهید داشت.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص60
وسایل الشیعه، ج9، ص446/ نورالثقلین
15
(زخرف/ 33)
الصّادق (علیه السلام) - إِنَ فُقَرَاءَ الْمُؤْمِنِینَ یَتَقَلَّبُونَ فِی رِیَاضِ الْجَنَّهًِْ قَبْلَ أَغْنِیَائِهِمْ بِأَرْبَعِینَ خَرِیفاً ثُمَّ قَالَ: سَأَضْرِبُ لَکَ مَثَلَ ذَلِکَ إِنَّمَا مَثَلُ ذَلِکَ مَثَلُ سَفِینَتَیْنِ مُرَّ بِهِمَا عَلَی عَاشِرٍ فَنَظَرَ فِی إِحْدَاهُمَا فَلَمْ یَرَ فِیهَا شَیْئاً فَقَالَ أَسْرِبُوهَا وَ نَظَرَ فِی الْأُخْرَی فَإِذَا هِیَ مُوقَرَهًٌْ فَقَالَ احْبِسُوهَا.
امام صادق (علیه السلام) - فقرای مؤمن در بهشت گردش می‌کنند و قبل از چهل سال از اغنیا وارد بهشت می‌گردند. مَثَل اینها مانند آن دو کشتی می‌باشد که از جلوی مأمور مالیات می‌گذرد، او به یک کشتی نگاه می‌کند و هنگامی‌که چیزی در آن ندید او را رها می‌کند ولی کشتی دوّمی را به خاطر داشتن مال زیاد نگه می‌دارد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص60
بحارالأنوار، ج69، ص6/ نورالثقلین
16
(زخرف/ 33)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عُثْمَانَ‌بْنِ‌عِیسَی عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ مُوسِرٌ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) نَقِیُّ الثَّوْبِ فَجَلَسَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَجَاءَ رَجُلٌ مُعْسِرٌ دَرِنُ الثَّوْبِ فَجَلَسَ إِلَی جَنْبِ الْمُوسِرِ فَقَبَضَ الْمُوسِرُ ثِیَابَهُ مِنْ تَحْتِ فَخِذَیْهِ. فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): أَ خِفْتَ أَنْ یَمَسَّکَ مِنْ فَقْرِهِ شَیْءٌ؟ قَالَ: لَا. قَالَ: فَخِفْتَ أَنْ یُصِیبَهُ مِنْ غِنَاکَ شَیْءٌ؟ قَالَ: لَا. قَالَ: فَخِفْتَ أَنْ یُوَسِّخَ ثِیَابَکَ؟ قَالَ: لَا. قَالَ: فَمَا حَمَلَکَ عَلَی مَا صَنَعْتَ؟ فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ لِی قَرِیناً یُزَیِّنُ لِی کُلَّ قَبِیحٍ وَ یُقَبِّحُ لِی کُلَّ حَسَنٍ وَ قَدْ جَعَلْتُ لَهُ نِصْفَ مَالِی. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِلْمُعْسِرِ: أَ تَقْبَلُ؟ قَالَ: لَا. فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ: لِمَ؟ قَالَ: أَخَافُ أَنْ یَدْخُلَنِی مَا دَخَلَکَ.
امام صادق (علیه السلام) - عثمان‌بن عیسی از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است: مرد توانگری خدمت حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) آمد و در کنار آن جناب نشست دراین‌هنگام مرد فقیری آمد در کنار آن مرد توانگر خوش لباس قرار گرفت. مرد مال‌دار هنگامی‌که مشاهده کرد آن مرد فقیر پهلویش قرار گرفت خود را به کناری کشید و لباس خود را از او دور کرد. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آیا ترسیدی از فقر او چیزی به تو برسد که خود را از او کنار می‌کشی و فاصله می‌گیری». مرد توانگر گفت: «خیر»! رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آیا می‌ترسی که از مالت چیزی به او برسد»، گفت: «خیر! این هم نیست»، فرمود: «ترسیدی لباست کثیف شود»، گفت: «خیر»! فرمود: «پس چرا هنگامی‌که او در کنارت قرار گرفت ناراحت شدی و خود را جمع کردی». آن مرد عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) من همنشینی دارم که هر زیبا را در نظرم زشت جلوه می‌دهد، و هر زشتی را زیبا می‌کند، و اینک نصف دارایی خود را به او می‌دهم»، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به آن مرد فقیر گفت: «قبول می‌کنی»، گفت: «خیر نمی‌گیرم»، آن مرد گفت: «چرا»؟ گفت: «برای اینکه نمی‌خواهم مانند شما باشم و به دیگران تکبّر نمایم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص60
بحارالأنوار، ج69، ص13/ نورالثقلین
17
(زخرف/ 33)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَسْبَاطٍ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: الْفَقْرُ الْمَوْتُ الْأَحْمَرُ فَقُلْتُ: لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام): الْفَقْرُ مِنَ الدِّینَارِ وَ الدِّرْهَمِ؟ فَقَالَ: لَا وَ لَکِنْ مِنَ الدِّین.
امام صادق (علیه السلام) - علی‌بن‌اسباط گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «فقر مرگ سرخ است». عرض کردم: «فقر از دینار و درهم است». فرمود: «خیر از وام».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص60
الکافی، ج2، ص266/ نورالثقلین
18
(زخرف/ 33)
الصّادق (علیه السلام) - کَانَتْ مُنَاجَاهًُْ اللَّهِ لِمُوسَی (علیه السلام) یَا مُوسَی (علیه السلام) إِذَا رَأَیْتَ الْفَقْرَ مُقْبِلًا، فَقُلْ مَرْحَباً بِشِعَارِ الصَّالِحِینَ، وَ إِذَا رَأَیْتَ الْغِنَی مُقْبِلًا فَقُلْ ذَنْبٌ عُجِّلَتْ عُقُوبَتُه.
امام صادق (علیه السلام) - در مناجات حضرت موسی (علیه السلام) آمده که هرگاه دیدی فقر به تو رو آورد، بگو مرحبا به شعار صالحین! و هرگاه دیدی که ثروت به تو رو آورده، بگو گناهی است که به‌زودی به مجازاتش خواهد رسید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص60
القمی، ج1، ص200/ نورالثقلین
آیه وَ لِبُیُوتِهِمْ أَبْواباً وَ سُرُراً عَلَیْها یَتَّکِؤُنَ [34]
و برای خانه‌هایشان درها و تخت‌هایی [زيبا و نقره‌اى] قرار می‌دادیم که بر آن تکیه کنند.
آیه وَ زُخْرُفاً وَ إِنْ کُلُّ ذلِکَ لَمَّا مَتاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةُ عِنْدَ رَبِّکَ لِلْمُتَّقینَ [35]
و انواع زیورها؛ ولی تمام اینها بهره‌ی زندگی دنیاست، و آخرت نزد پروردگارت از آن پرهیزگاران است.
1
(زخرف/ 35)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ زُخْرُفاً قَالَ: الْبَیْتُ الْمُزَخْرَفُ بِالذَّهَبِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ زُخْرُفاً یعنی خانه‌ای آراسته با طلا.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص60
القمی، ج2، ص282
2
(زخرف/ 35)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ زُخْرُفاً أَیْ ذَهَباً.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ زُخْرُفاً؛ طلا و یا نگارها داشتند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص62
بحارالأنوار، ج64، ص217
آیه وَ مَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرینٌ [36]
و هرکس از یاد خداوند رحمان، روی‌گردان شود شیطانی را بر او مسلّط می‌سازیم که همواره همنشین او خواهد بود.
کلّیات
1
(زخرف/ 36)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قِیلَ: مَعْنَاهُ وَ مَنْ یَعْمَ عَنْهُ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ مَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ معنایش این است که از ذکر خدای رحمان نابینا گردد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص62
بحارالأنوار، ج7، ص163
2
(زخرف/ 36)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - مَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ أَیْ یَعْمَی.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - مَن یعْشُ عَن ذِکْرِ الرَّحْمَنِ یعنی هرکس چشم فرو ببندد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص62
القمی، ج2، ص284
3
(زخرف/ 36)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - مَنْ تَرَکَ الْأَخْذَ عَنْ أَمْرِ اللَّهِ بِطَاعَتِهِ قَیَّضَ اللَّهُ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ.
امام علی (علیه السلام) - هرکه چنگ‌زدن به اطاعت خدا را ترک کند، شیطانی برایش قرار می‌دهد که با او قرین باشد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص62
بحارالأنوار، ج10، ص112/ بحارالأنوار، ج60، ص192/ نورالثقلین، فیه: «الاخد» بدل «الأخذ»
4
(زخرف/ 36)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) یَا ابْنَ‌مَسْعُودٍ وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِ لَیَأْتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ یَسْتَحِلُّونَ الْخَمْرَ وَ یُسَمُّونَهُ النَّبِیذَ عَلَیْهِمْ لَعْنَةُ اللهِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ أَنَا مِنْهُمْ بَرِیءٌ وَ هُمْ مِنِّی بِرَاءٌ یَا ابْنَ مَسْعُودٍ الزَّانِی بِأُمِّهِ أَهْوَنُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ أَنْ یَدْخُلَ فِی الرِّبَا مِثْقَالَ حَبَّهًٍْ مِنْ خَرْدَلٍ وَ شُرْبُ الْمُسْکِرِ قَلِیلًا أَوْ کَثِیراً هُوَ أَشَدُّ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ أَکْلِ الرِّبَا لِأَنَّهُ مِفْتَاحُ کُلِّ شَرٍّ أُولَئِکَ یَظْلِمُونَ الْأَبْرَارَ وَ یُصَادِقُونَ الْفُجَّارَ وَ الْفَسَقَهًَْ الْحَقُّ عِنْدَهُمْ بَاطِلٌ وَ الْبَاطِلُ عِنْدَهُمْ حَقٌّ هَذَا کُلُّهُ لِلدُّنْیَا وَ هُمْ یَعْلَمُونَ أَنَّهُمْ عَلَی غَیْرِ الْحَقِّ وَ لَکِنْ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ فَهُمْ لا یَهْتَدُونَ رَضُوا بِالْحَیاةِ الدُّنْیا وَ اطْمَأَنُّوا بِها وَ… هُمْ عَنْ آیاتِنا غافِلُونَ أُولئِکَ مَأْواهُمُ النَّارُ بِما کانُوا یَکْسِبُون یَا ابْنَ مَسْعُودٍ قَالَ تَعَالَی: وَ مَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ* وَ إِنَّهُمْ لَیَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِیلِ وَ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ* حَتَّی إِذا جاءَنا قالَ یا لَیْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِین.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) -ای پسر مسعود! به خدایی که مرا به حق برانگیخته سوگند! زمانی بر مردم بیاید که شراب را حلال می‌شمارند و نامش را نبیذ می‌گذارند. لعنت خدا و فرشتگان و تمام مردم بر اینان باد، من از آنان بیزار و آنان از من به‌دورند. ای پسر مسعود! زناکننده‌ی به مادر [حسابش] آسانتر است از کسی که به‌اندازه‌ی دانه‌ی خردل از ربا در مالش داخل شود و کسی که شراب بخورد کم یا زیاد، در پیش خدا از خورنده‌ی ربا بدتر است؛ زیرا که شراب کلید همه‌ی بدی‌هاست. ای پسر مسعود! ایشان نیکان را ستم می‌کنند، فاجران و فاسقان را تصدیق می‌نمایند حق در نظر اینان باطل است، باطل در پیش آنان حق است تمام این کارها به خاطر دنیاست و ایشان می‌دانند که آنان بر غیر حقّند ولی شیطان کردارشان را زینت داده و راهشان را بسته پس ایشان هدایت نمی‌شوند. و به زندگی دنیا خشنود شدند و بر آن تکیه کردند، و آن‌ها که از آیات ما غافلند، [همه‌ی] آن‌ها جایگاهشان آتش است، به خاطر کارهایی که انجام می‌دادند! . (یونس/8-7). ای پسر مسعود! خدای تعالی فرموده است: وَ مَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ* وَ إِنَّهُمْ لَیَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِیلِ وَ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ* حَتَّی إِذا جاءَنا قالَ یا لَیْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِین
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص62
مکارم الأخلاق، ص453
5
(زخرف/ 36)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا ابْنَ مَسْعُودٍ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی مَنْ رَدَّ عَنْ ذِکْرِی وَ ذِکْرِ الْآخِرَهًِْ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ وَ إِنَّهُمْ لَیَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِیلِ وَ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ حَتَّی إِذا جاءَنا قالَ یا لَیْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِین.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) -ای پسر مسعود! خدای تعالی فرموده: هرکس از یاد من و آخرت برگردد؛ شیطان را به‌سراغ او می‌فرستیم پس همواره قرین اوست! و آن‌ها [شیاطین] این گروه را از راه خدا بازمی‌دارند، درحالی‌که گمان می‌کنند هدایت‌یافتگان حقیقی آن‌ها هستند! تا زمانی‌که [در قیامت] نزد ما حاضر شود می‌گوید: ای کاش میان من و تو فاصله‌ی مشرق و مغرب بود چه بد همنشینی بودی! . (زخرف/38-36)
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص62
بحارالأنوار، ج74، ص103
6
(زخرف/ 36)
الصّادق (علیه السلام) - إِذَا أَحَبَّ اللَّهُ تَعَالَی عَبْداً نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَهًًْ بَیْضَاءَ وَ فَتَحَ مَسَامِعَ قَلْبِهِ وَ وَکَّلَ بِهِ مَلَکاً یُسَدِّدُهُ وَ إِذَا أَبْغَضَ عَبْداً نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَهًًْ سَوْدَاءَ وَ وَکَّلَ بِهِ شَیْطَاناً یُغْوِیهِ وَ عَلَی ذَلِکَ نَزَلَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی وَ مَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ.
امام صادق (علیه السلام) - هرگاه خداوند متعال بندهای را دوست بدارد، نقطه سفیدی در دلش ایجاد می‌کند، و گوش‌های دلش را می‌گشاید و فرشته‌ای را مأمور حفاظت او می‌کند و هرگاه بندهای را دشمن بدارد، نقطه‌ای سیاه در دلش قرار می‌دهد و شیطانی را مأمور گمراه‌کردن او می‌کند و برطبق همین [سنّت]، این کلام خداوند متعال نازل شد: وَ مَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص64
أعلام الدین، ص135
ولایت
1
(زخرف/ 36)
الباقر (علیه السلام) - وَ لَنْ یَنْفَعَکُمُ الْیَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ آلَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) حَقَّهُمْ أَنَّکُمْ فِی الْعَذابِ مُشْتَرِکُونَ وَ هَذَا جَوَابٌ لِمَنْ تَقَدَّمَ ذِکْرُهُمْ أَمَامَ هَذِهِ الْآیَهًِْ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ وَ إِنَّهُمْ لَیَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِیلِ وَ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ حَتَّی إِذا جاءَنا قالَ یا لَیْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِینُ.
امام باقر (علیه السلام) - جابر از امام باقر (علیه السلام) نقل می¬کند که ¬فرمود: امروز هرگز پشیمانی نسبت به حق محمّد و آل محمّد (صلی الله علیه و آله) برای شما سود نمی¬بخشد؛ چون ستم کردید. و در حقیقت شما در عذاب، مشترک خواهید بود و این پاسخی است برای کسانی که ذکر آن¬ها در برابر این آیه گذشت و آن سخن خدای عزّوجل است که فرمود: وَ مَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ* وَ إِنَّهُمْ لَیَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِیلِ وَ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ* حَتَّی إِذا جاءَنا قالَ یا لَیْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِینُ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص64
بحارالأنوار، ج36، ص153
آیه وَ إِنَّهُمْ لَیَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبیلِ وَ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ [37]
و آن‌ها (شیاطین) این گروه را از راه [خدا] بازمی‌دارند، درحالی‌که گمان می‌کنند هدایت یافتگان [حقيقى] آن‌ها هستند.
آیه حَتَّی إِذا جاءَنا قالَ یا لَیْتَ بَیْنی وَ بَیْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرینُ [38]
تا زمانی‌که [در قيامت] نزد ما حاضر شود می‌گوید: «ای کاش میان من و تو فاصله‌ی مشرق و مغرب بود؛ چه بد همنشینی بودی!
1
(زخرف/ 38)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَبِئْسَ الْقَرِینُ کُنْتَ لِی فِی الدُّنْیَا فَبِئْسَ الْقَرِینُ أَنْتَ لِیَ الْیَوْمَ فَإِنَّهُمَا یَکُونَانِ مَشْدُودَیْنِ فِی سِلْسِلَهًٍْ وَاحِدَهًٍْ زِیَادَهًَْ عُقُوبَهًٍْ وَ غَمٍّ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَبِئْسَ الْقَرِینُ؛ پس چه بد همنشینی برای من در دنیا بودی و چه بد همنشینی امروز برای من هستی؛ زیرا آن دو در یک زنجیر بسته شده‌اند تا عقوبت و غصّه‌شان بیشتر شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص64
بحارالأنوار، ج7، ص163
2
(زخرف/ 38)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - رُوِیَ أَنَّهُ قِیل یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) أَخْبِرْنِی عَنِ الْعَبْدِ کَمْ مَعَهُ مِنْ مَلَکٍ فَقَالَ (علیه السلام) مَلَکٌ عَنْ یَمِینِکَ لِلْحَسَنَاتِ هُوَ أَمِینٌ عَلَی الَّذِی عَلَی الشِّمَالِ فَإِذَا عَمِلْتَ حَسَنَهًًْ کَتَبَ عَشْراً وَ إِذَا عَمِلْتَ سَیِّئَهًًْ قَالَ الَّذِی عَلَی الشِّمَالِ لِصَاحِبِ الْیَمِینِ أَکْتُبُ قَالَ لَا لَعَلَّهُ یَتُوبُ فَإِذَا قَالَ ثَلَاثاً قَالَ نَعَمْ اکْتُبْ أَرَاحَنَا اللَّهُ مِنْهُ فَبِئْسَ الْقَرِینُ مَا أَقَلَّ مُرَاقَبَتَهُ لِلَّهِ وَ اسْتِحْیَاءَهُ مِنَّا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) -ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! به من خبر بده که [هر] بنده چند فرشته همراه دارد»؟ فرمود: «فرشته‌ای در سمت راستت برای [ثبت] کارهای نیک توست؛ او امین [مورد اطمینان] فرشته‌ی سمت چپ است هرگاه کار نیکی انجام می‌دهی، آن را ده تا می‌نویسد و هرگاه عمل بدی انجام می‌دهی، آن فرشته‌ای که در سمت چپ است به فرشته‌ی سمت راست می‌گوید: بنویس». [فرشته‌ی سمت راست] گوید: «نه؛ [صبر کن]! شاید توبه کند». هنگامی‌که سه بار این را می‌گوید، [فرشته‌ی راست] گوید: «بله؛ می‌نویسم. خدا ما را از دست او راحت کند، فَبِئْسَ الْقَرِینُ چقدر مراقبتش از خدا و حیایش از ما، کم است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص64
بحارالأنوار، ج56، ص151
3
(زخرف/ 38)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌یَزِیدَ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: إِذَا أَرَادَ اللَّهُ قَبْضَ رُوحِ الْکَافِرِ قَالَ: یَا مَلَکَ الْمَوْتِ انْطَلِقْ أَنْتَ وَ أَعْوَانُکَ إِلَی عَدُوِّی فَإِنِّی قَدِ ابْتَلَیْتُهُ فَأَحْسَنْتُ الْبَلَاءَ وَ دَعَوْتُهُ إِلَی دَارِ السَّلَامِ فَأَبَی إِلَّا أَنْ یَشْتِمَنِی وَ کَفَرَ بِی وَ بِنِعْمَتِی وَ شَتَمَنِی عَلَی
عَرْشِی فَاقْبِضْ رُوحَهُ حَتَّی تَکُبَّهُ فِی النَّارِ قَالَ فَیَجِیئُهُ مَلَکُ الْمَوْتِ بِوَجْهٍ کَرِیهٍ کَالِحٍ عَیْنَاهُ کَالْبَرْقِ الْخَاطِفِ… فَإِذَا نَظَرَ إِلَی مَلَکِ الْمَوْتِ شَخَصَ بَصَرُهُ وَ طَارَ عَقْلُهُ قَالَ: یَا مَلَکَ الْمَوْتِ ارْجِعُونِ. قَالَ: فَیَقُولُ مَلَکُ الْمَوْتِ: کَلَّا إِنَّها کَلِمَةٌ هُوَ قائِلُها. قَالَ: فَیَقُولُ: یَا مَلَکَ الْمَوْتِ فَإِلَی مَنْ أَدَعُ مَالِی وَ أَهْلِی وَ وُلْدِی وَ عَشِیرَتِی وَ مَا کُنْتُ فِیهِ مِنَ الدُّنْیَا؟ فَیَقُولُ: دَعْهُمْ لِغَیْرِکَ وَ اخْرُجْ إِلَی النَّارِ. وَ قَالَ: فَیَضْرِبُهُ بِالسَّفُّودِ ضَرْبَهًًْ فَلَا یَبْقَی مِنْهُ شُعْبَهًٌْ إِلَّا أَنْشَبَهَا فِی کُلِّ عِرْقٍ وَ مَفْصِلٍ ثُمَّ یَجْذِبُهُ جَذْبَهًًْ فَیَسُلُّ رُوحَهُ مِنْ قَدَمَیْهِ بَسْطاً فَإِذَا بَلَغَتِ الرُّکْبَتَیْنِ أَمَرَ أَعْوَانَهُ فَأَکَبُّوا عَلَیْهِ بِالسِّیَاطِ ضَرْباً ثُمَّ یَرْفَعُهُ عَنْهُ فَیُذِیقُهُ سَکَرَاتِهِ وَ غَمَرَاتِهِ قَبْلَ خُرُوجِهَا کَأَنَّمَا ضَرَبَ بِأَلْفِ سَیْفٍ فَلَوْ کَانَ لَهُ قُوَّهًُْ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَاشْتَکَی کُلُّ عِرْقٍ مِنْهُ عَلَی حِیَالِهِ بِمَنْزِلَهًِْ سَفُّودٍ کَثِیرِ الشُّعَبِ أُلْقِیَ عَلَی صُوفٍ مُبْتَلٍّ ثُمَّ یُطَوِّقُهُ فَلَمْ یَأْتِ عَلَی شَیْءٍ إِلَّا انْتَزَعَهُ کَذَلِکَ خُرُوجُ نَفْسِ الْکَافِرِ مِنْ عِرْقٍ وَ عُضْوٍ وَ مَفْصِلٍ وَ شَعْرَهًٍْ فَ إِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ ضَرَبَتِ الْمَلَائِکَهًُْ وَجْهَهُ وَ دُبُرَهُ وَ قِیلَ أَخْرِجُوا أَنْفُسَکُمُ الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما کُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَی اللهِ غَیْرَ الْحَقِّ وَ کُنْتُمْ عَنْ آیاتِهِ تَسْتَکْبِرُونَ… ثُمَ یُدْفَعُ فِی صَدْرِهِ دَفْعَهًًْ فَیَهْوِی عَلَی رَأْسِهِ سَبْعِینَ أَلْفَ عَامٍ حَتَّی یُوَاقِعَ الْحُطَمَهًَْ فَإِذَا وَاقَعَهَا دَقَّتْ عَلَیْهِ وَ عَلَی شَیْطَانِهِ وَ جَاذَبَهُ الشَّیْطَانُ بِالسِّلْسِلَهًِْ کُلَّمَا وَقَعَ رَأْسُهُ نَظَرَ إِلَی قُبْحِ وَجْهِهِ کَلَحَ فِی وَجْهِهِ قَالَ: فَیَقُولُ: یا لَیْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِینُ وَیْحَکَ بِمَا أَغْوَیْتَنِی احْمِلْ عَنِّی مِنْ عَذَابِ اللَّهِ مِنْ شَیْءٍ. فَیَقُولُک یَا شَقِیُّ کَیْفَ أَحْمِلُ عَنْکَ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ مِنْ شَیْءٍ وَ أَنَا وَ أَنْتَ الْیَوْمَ فِی الْعَذابِ مُشْتَرِکُونَ؟ ثُمَّ یَضْرِبُ عَلَی رَأْسِهِ ضَرْبَهًًْ فَیَهْوِی سَبْعِینَ أَلْفَ عَامٍ حَتَّی یَنْتَهِیَ إِلَی عَیْنٍ یُقَالُ لَهَا آنِیَهًْ.
امام باقر (علیه السلام) - از جابربن‌یزید جُعفی نقل شده که امام باقر (علیه السلام) فرمود: هنگامی که خداوند بخواهد جان کافر را بگیرد، می¬فرماید: «ای ملک الموت، با یارانت به سوی دشمن من برو که من او را به سوی دار السّلام دعوت کردم امّا روی برگرداند و مرا نکوهش کرد و به من و نعمت‌هایم کافر شد و مرا بر عرشم شماتت کرد. جان او را بگیر و او را در آتش بینداز». پس ملک-الموت با چهره¬ای زشت و سیاه به سوی او می¬رود. چشمانش برق وحشتناکی دارد و صدایش مانند رعد کوبنده است، … پس هنگامی که به ملک¬الموت نگاه می¬کند، چشمش تیز می‌شود و عقلش زایل می¬گردد. می‌گوید: «ای ملک¬الموت، مرا باز گردانید». ملک¬الموت می¬گوید: چنین نیست! این سخنی است که او به زبان می‌گوید. (مؤمنون/100) او می¬گوید: «ای ملک¬الموت، پس مال و فرزندان و خانواده و عشیره و متعلّقات خود را در دنیا به سوی چه کسی بخوانم»؟ می¬گوید: «آن¬ها را برای کسی جز خودت بگذار و به جهنّم برو». با عصای آهنی ضربه¬ای به او می¬زند که در همه‌ی رگ و پی بدنش نفوذ می¬کند سپس او را می‌کشاند به طوری¬که جان او از کف پایش بالا می¬آید و وقتی به زانوهایش می¬رسد، به یارانش دستور می¬دهد و او را با شلّاق می¬اندازند و دوباره بلند می¬کنند و قبل از خروج جانش سکرات موت را به او می¬نوشانند. گویا با هزار شمشیر به او ضربه زده¬اند و اگر قدرت جنّ و انس را داشته باشد، همه‌ی رگ¬های بدنش در مقابل او لب به شکایت می¬گشایند، از شدّت درد عصای آهنی چند شعبه¬ای که بر پشم‌تر خوابانده می¬شود و به هر چیز که بخورد آن را از جا می¬کند و بیرون آمدن جان کافر از رگ¬ها و اعضا و مفاصل و موها بدین صورت است؛ پس وقتی که جان به حلقوم رسید، فرشتگان به صورت و پشتش ضربه¬ای می¬زنند و به او می‌گویند: أَخْرِجُوا أَنْفُسَکُمُ الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ بِما کُنْتُمْ تَقُولُونَ عَلَی اللهِ غَیْرَ الْحَقِّ وَ کُنْتُمْ عَنْ آیاتِهِ تَسْتَکْبِرُونَ سپس او را هل می¬دهند و سقوط او هفتادهزار سال طول می¬کشد تا اینکه به پتک¬ها برخورد می¬کند. وقتی به آن برخورد کرد، بر او و شیطانش کوبیده می¬شود و شیطان او را به زنجیر می¬کشد پس هر بار که سر خود را بلند کند و به زشتی روی شیطان خود بنگرد، سیاه‌روی می-شود و می¬گوید: «یا لَیْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِینُ؛ وای بر تو که مرا گمراه کردی، قدری از عذاب خداوند را از من برگیر». او می¬گوید: «ای بیچاره! چگونه عذاب را از تو برطرف کنم که من و تو در این روز در عذاب مشترک هستیم» سپس ضربه¬ای به سرش وارد می‌کند که با آن ضربه به مدّت هفتاد هزار سال سقوط می¬کند تا به چشمه¬ای می¬رسد که آنیة نام دارد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص64
الاختصاص، ص359/ البرهان، بتفاوت لفظی
4
(زخرف/ 38)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - حَتَّی إِذا جاءَنا قالَ یا لَیْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِینُ یَا ابْنَ مَسْعُودٍ إِنَّهُمْ لَیَعِیبُونَ عَلَی مَنْ یَقْتَدِی بِسُنَّتِی وَ فَرَائِضِ اللَّه.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - حَتَّی إِذا جاءَنا قالَ یا لَیْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بُعْدَ الْمشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِینُ؛ ای پسر مسعود! این‌گونه افراد بر کسانی که از فرایض الهی و سنّت من پیروی می‌کنند عیب می‌گیرند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص66
مکارم الأخلاق، ص453
5
(زخرف/ 38)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَال لَمَّا أُسْرِیَ بِالنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) قِیلَ لَهُ إِنَّ اللَّهَ مُخْتَبِرُکَ فِی ثَلَاثٍ لِیَنْظُرَ کَیْفَ صَبْرُکَ قَالَ أُسْلِمُ لِأَمْرِکَ یَا رَبِّ وَ لَا قُوَّهًَْ لِی عَلَی الصَّبْرِ إِلَّا بِکَ فَمَا هُنَّ قِیل أَمَّا الثَّالِثَهًُْ فَمَا یَلْقَی أَهْلُ بَیْتِکَ مِنْ بَعْدِکَ مِنَ الْقَتْل أَمَّا ابْنَتُکَ فَتُظْلَمُ وَ تُحْرَمُ وَ یُؤْخَذُ حَقُّهَا غَصْباً الَّذِی تَجْعَلُهُ لَهَا وَ تُضْرَبُ وَ هِیَ حَامِلٌ وَ یُدْخَلُ عَلَی حَرِیمِهَا وَ مَنْزِلِهَا بِغَیْرِ إِذْنٍ ثُمَّ یَمَسُّهَا هَوَانٌ وَ ذُلٌّ ثُمَّ لَا تَجِدُ مَانِعاً وَ تَطْرَحُ مَا فِی بَطْنِهَا مِنَ الضَّرْبِ وَ تَمُوتُ مِنْ ذَلِکَ الضَّرْبِ قَالَ إِنَّا لِلهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ قَبِلْتُ یَا رَبِّ وَ سَلَّمْتُ وَ مِنْکَ التَّوْفِیقُ وَ الصَّبْر وَ أَمَّا ابْنَتُکَ فَإِنِّی أُوْقِفُهَا عِنْدَ عَرْشِی فَیُقَالُ لَهَا إِنَّ اللَّهَ قَدْ حَکَّمَکِ فِی خَلْقِهِ فَمَنْ ظَلَمَکِ وَ ظَلَمَ وُلْدَکِ فَاحْکُمِی فِیهِ بِمَا أَحْبَبْتِ فَإِنِّی أُجِیزُ حُکُومَتَکِ فِیهِمْ فَتَشْهَدُ الْعَرْصَهًَْ فَإِذَا أُوقِفَ مَنْ ظَلَمَهَا أَمَرَتْ بِهِ إِلَی النَّارِ فَیَقُولُ الظَّالِمُ وَا حَسْرَتَاهْ عَلی ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللهِ وَ یَتَمَنَّی الْکَرَّهًَْ وَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلی یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا یا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلًا وَ قَالَ حَتَّی إِذا جاءَنا قالَ یا لَیْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِینُ وَ لَنْ یَنْفَعَکُمُ الْیَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ أَنَّکُمْ فِی الْعَذابِ مُشْتَرِکُون.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام صادق (علیه السلام) فرمود: زمانی‌که پیامبر (صلی الله علیه و آله) به معراج رفت، به ایشان گفته شد: خداوند تو را به‌وسیله‌ی سه مصیبت می‌آزماید تا بنگرد بردباری‌ات چگونه است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «پروردگارا! من تسلیم و فرمانبردار اوامر تو هستم و جز به یاری تو هیچ نیرویی در بردباری بر آن‌ها نخواهم داشت. این مصیبت‌ها چیستند؟ به ایشان گفته شد: … سوّم، مصیبت کشته‌شدن اهل بیتت پس از وفات توست… همچنین به دخترت ظلم می‌کنند و او از حقّش محروم می‌شود و حقّی را که تو برای او قرار داده‌ای از او غصب می‌شود و درحالی‌که باردار خواهد بود، مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرد و بدون اجازه، وارد حریم و خانه‌ی او می‌شوند. سپس به خواری و ذلّت گرفتار می‌شود و در این مصیبت هیچ یاوری نخواهد داشت. در نتیجه در اثر آن ضربات، فرزندی را که در شکم دارد، سقط می‌شود و سپس خودش به علّت آن ضربات وفات می‌یابد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: إِنَّا لِلهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ. پروردگارا! پذیرفتم و خود را تسلیم اوامر تو کردم و توفیق صبر و بردباری را از تو می‌خواهم… همچنین دخترت را کنار عرش خودم نگه می‌دارم. به او گفته می‌شود. خداوند تو را به‌عنوان حاکم و فرمانبردار در میان مخلوقاتش قرار داده است. بنابراین درباره‌ی کسانی که به تو و فرزندانت ظلم کرده‌اند، هرگونه که می‌خواهی حکم صادر کن، زیرا من حکم تو علیه آن‌ها را روا می‌دانم. تو هم شاهد این جریان خواهی بود. دراین‌هنگام کسی را که به او ظلم کرده است در مقابل او نگه می‌دارند. او دستور می‌دهد آن شخص را به آتش بیندازند. آن فرد ظالم در این موقعیّت می‌گوید: افسوس بر من از کوتاهی‌هایی که در اطاعت فرمان خدا کردم. (زمر/56) و آرزوی مرگ یک‌باره می‌نماید و ستمکار دست خود را [از شدّت حسرت] به دندان می‌گزد و می‌گوید: «ای کاش با رسول [خدا] راهی برگزیده بودم! (فرقان/27) همچنین می‌گوید: حَتَّی إِذَا جَاءنَا قَال یا لیتَ بَینِی و بَینَکَ بُعْدَ المَشْرِقَینِ فَبِئْسَ القَرِینُ* و لن ینفَعَکُمُ الیومَ إِذ ظَّلمْتُمْ أَنَّکُمْ فِی العَذَابِ مُشْتَرِکُونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص66
بحارالأنوار، ج28، ص64/ بحارالأنوار، ج28، ص64/ کامل الزیارات، ص335/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص840/ البرهان
آیه وَ لَنْ یَنْفَعَکُمُ الْیَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ أَنَّکُمْ فِی الْعَذابِ مُشْتَرِکُونَ [39]
[ولى به آن‌ها مى‌گوييم]: این گفتگوها امروز به حال شما سودی ندارد، چرا که ظلم کردید؛ و همه در عذاب شرکت دادید.
1
(زخرف/ 39)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِر عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ وَ لَنْ یَنْفَعَکُمُ الْیَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ آلَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) حَقَّهُمْ أَنَّکُمْ فِی الْعَذابِ مُشْتَرِکُونَ وَ هَذَا جَوَابٌ لِمَنْ تَقَدَّمَ ذِکْرُهُمْ أَمَامَ هَذِهِ الْآیَهًِْ حَتَّی إِذا جاءَنا قالَ یا لَیْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِینُ فَیُقَالُ لَهُمْ عَقِیبَ ذَلِکَ وَ لَنْ یَنْفَعَکُمُ الْیَوْمَ أَیْ هَذَا الْیَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ آلَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) حَقَّهُمْ أَنَّکُمْ فِی الْعَذابِ مُشْتَرِکُونَ التَّابِعُ مِنْکُمْ وَ الْمَتْبُوعُ وَ أُصُولُ الظُّلْمِ وَ الْفُرُوع.
امام باقر (علیه السلام) - امروز هرگز پشیمانی نسبت به حق محمّد و آل محمّد (صلی الله علیه و آله) برای شما سود نمی¬بخشد؛ چون ستم کردید. و در حقیقت شما در عذاب، مشترک خواهید بود. و این پاسخی است برای کسانی که ذکر آن¬ها در برابر این آیه گذشت… تا اینکه وقتی نزد ما می‌آید گوید: تا زمانی‌که [در قیامت] نزد ما حاضر شود می‌گوید: «ای کاش میان من و تو فاصله‌ی مشرق و مغرب بود؛ چه بد همنشینی بودی! و در پی آن به آن‌ها گویند: «و امروز هرگز برای شما سود نمی¬بخشد؛ یعنی همین امروز چون به آل محمّد (صلی الله علیه و آله) در حقّشان ستم کردید، در حقیقت شما در عذاب، مشترک خواهید بود هم تابع و هم متبوعتان و نیز اصول و فروع ستمکاران.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص68
بحارالأنوار، ج36، ص153
آیه أَ فَأَنْتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ أَوْ تَهْدِی الْعُمْیَ وَ مَنْ کانَ فی ضَلالٍ مُبینٍ [40]
[اى پيامبر]! آیا تو می‌توانی سخن خود را به گوش کران برسانی، یا کوران و کسانی را که در گمراهی آشکاری هستند هدایت کنی؟!
آیه فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِکَ فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ [41]
و هرگاه تو را [از ميان آن‌ها] ببریم، به یقین آنان را مجازات خواهیم کرد.
1
(زخرف/ 41)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: إِنِّی کُنْتُ لَأَدْنَاهُمْ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی حَجَّهًِْ الْوَدَاعِ بِمِنًی فَقَالَ: لَأَعْرِفُکُمْ تَرْجِعُونَ بَعْدِی کُفَّاراً یَضْرِبُ بَعْضُکُمْ رِقَابَ بَعْضٍ وَ ایْمُ اللَّهِ لَوْ فَعَلْتُمُوهَا لَتَعْرِفُنَّنِی فِی الْکَتِیبَهًِْ الَّتِی تُضَارِبُکُمْ. ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی خَلْفِهِ فَقَالَ: أَوْ علی (علیه السلام) {عَلِیّاً} أَوْ علی (علیه السلام) {عَلِیّاً} أَوْ علی (علیه السلام) {عَلِیّاً} ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَرَأَیْنَا عَلَی أَثَرِ ذَلِکَ أَنَّ جَبْرَئِیلَ غَمَزَهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی أَثَرِ ذَلِک فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِکَ فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ أَوْ نُرِیَنَّکَ الَّذِی وَعَدْناهُمْ فَإِنَّا عَلَیْهِمْ مُقْتَدِرُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - جابربن‌عبدالله انصاری روایت کرده است: در حجّهًْ الوداع، من در منا از همه‌ی مردم به پیامبر (صلی الله علیه و آله) نزدیکتر بودم. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «تردیدی ندارم که شما پس از من کافر می‌شوید و گردن همدیگر را خواهید زد. به خدا قسم! اگر چنین کنید مرا همراه سپاهی خواهید دید که به جنگ با شما خواهد آمد». سپس رویش را به‌طرف پشت سرش برگرداند و فرمود: «یا [در حقیقت] علی (علیه السلام) را [خواهید دید]». و سه بار نام او را تکرار کرد. ما شاهد بودیم که جبرئیل بر او نازل شد و آیات زیر را بر او فرود آورد: فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِکَ فَإِنَّا مِنْهُم مُّنتَقِمُونَ به علی (علیه السلام)، أَو نُرِینَّکَ الذِی وعَدْنَاهُمْ فَإِنَّا عَلیهِم مُّقْتَدِرُونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص68
الاحتجاج، ج1، ص196/ شواهدالتنزیل، ج2، ص216/ الطرایف، ج1، ص142/ العمدهًْ، ص353/ نورالثقلین
2
(زخرف/ 41)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّهَا نَزَلَتْ فِی عَلِیٍّ (علیه السلام).
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - همانا این آیه درباره‌ی علی (علیه السلام) نازل شده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص70
المناقب، ج3، ص219/ بحارالأنوار، ج40، ص77/ بحارالأنوار، ج32، ص313/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص543 و البرهان؛ بتفاوت
3
(زخرف/ 41)
الصّادق (علیه السلام) - اللَّهُ انْتَقَمَ بِعلی (علیه السلام) یَوْمَ الْبَصْرَهًِْ وَ هُوَ الَّذِی وَعَدَ اللَّهُ رَسُولَهُ.
امام صادق (علیه السلام) - خداوند در جنگ جمل به‌وسیله‌ی حضرت علی (علیه السلام) انتقام گرفت. این همان چیزی است که خداوند به پیامبرش (صلی الله علیه و آله) وعده داده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص70
بحارالأنوار، ج32، ص313/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص543/ البرهان
4
(زخرف/ 41)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِکَ الْآیَهًَْ رُوِیَ أَنَّهُ (صلی الله علیه و آله) أرِیَ مَا تَلْقَی أُمَّتُهُ بَعْدَهُ فَمَا زَالَ مُنْقَبِضاً وَ لَمْ یَنْبَسِطْ ضَاحِکاً حَتَّی لَقِیَ اللَّهَ تَعَالَی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِکَ فَإِنَّا مِنْهُم مُّنتَقِمُونَ روایت شده: به پیامبر (صلی الله علیه و آله) حوادثی را که قرار بود بر امّتش وارد شود، نشان داده شد، لذا آن حضرت تا زمان رحلت ناراحت بود و چهره خندان نداشت.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص70
نورالثقلین
آیه أَوْ نُرِیَنَّکَ الَّذی وَعَدْناهُمْ فَإِنَّا عَلَیْهِمْ مُقْتَدِرُونَ [42]
و یا اگر [زنده بمانى] آنچه را [از كيفر اعمالشان] به آنان وعده داده‌ایم به تو نشان خواهیم داد، زیرا ما بر آن‌ها مسلّط هستیم.
آیه فَاسْتَمْسِکْ بِالَّذی أُوحِیَ إِلَیْکَ إِنَّکَ عَلی صِراطٍ مُسْتَقیمٍ [43]
آنچه را بر تو وحی شده محکم بگیر که تو بر صراط مستقیمی.
1
(زخرف/ 43)
الباقر (علیه السلام) - أَوْحَی اللَّهُ إِلَی نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) فَاسْتَمْسِکْ بِالَّذِی أُوحِیَ إِلَیْکَ إِنَّکَ عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ قَالَ إِنَّکَ عَلَی وَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) هُوَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ.
امام باقر (علیه السلام) - خداوند آیه: فَاسْتَمْسِکْ بِالذِی أُوحِی إِلیکَ إِنَّکَ عَلی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ را نازل کرد و خطاب به پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «تو بر ولایت علی (علیه السلام) هستی و علی (علیه السلام)، همان الصِّرَاطُ الْمسْتَقِیمُ است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص70
الکافی، ج1، ص416/ بحارالأنوار، ج35، ص368/ بصایرالدرجات، ص71/ القمی، ج2، ص286/ البرهان/ نورالثقلین/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص544
2
(زخرف/ 43)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌یَزِید عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَاسْتَمْسِکْ بِالَّذِی أُوحِیَ إِلَیْکَ قَالَ عَلِیُّبْنُأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام).
امام باقر (علیه السلام) - فَاسْتَمْسِکْ بِالذِی أُوحِی إِلیکَ؛ منظور آن است که به آنچه درباره‌ی علیّبنابیطالب (علیه السلام) بر تو وحی شده است، چنگ بزن.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص70
بحارالأنوار، ج36، ص153/ بحارالأنوار، ج24، ص25/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص544/ البرهان
3
(زخرف/ 43)
الرّضا (علیه السلام) - نَزَلَتْ فَاسْتَمْسِکْ بِالَّذِی أُوحِیَ إِلَیْکَ فِی عَلِیٍّ إِنَّکَ عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ وَ إِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) لَعِلْمٌ لِلسَّاعَهًِْ.
امام رضا (علیه السلام) - این آیه فرود آمد: فَاسْتَمْسِکْ بِالذِی أُوحِی إِلیکَ إِنَّکَ عَلی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ و علی (علیه السلام) علم و دانش برای قیامت خواهد بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص70
بحارالأنوار، ج36، ص24/ بحارالأنوار، ج37، ص183/ الأمالی للطوسی، ص363/ الطرایف، ج1، ص142/ شواهدالتنزیل، ج2، ص216/ العمدهًْ، ص353/ البرهان/ المناقب، ج3، ص219
آیه وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ [44]
و این مایه‌ی یادآوری [و عظمت] تو و قوم تو است و به‌زودی [از رفتارتان با اين نعمت] سؤال خواهید شد.
1
(زخرف/ 44)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ صَفْوَان عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ مَنْ هُمْ قَالَ نَحْنُ هُمْ.
امام صادق (علیه السلام) - صفوان گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «مصداق و مخاطب آیه: و إِنَّهُ لذِکْرٌ لکَ و لقَومِکَ و سَوفَ تُسْأَلونَ چه کسانی هستند»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «ما هستیم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص70
مستدرک الوسایل، ج17، ص270/ بحارالأنوار، ج23، ص176، فیه: «مَن هم» محذوف/ بحارالأنوار، ج23، ص187/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص545/ البرهان/ بصایرالدرجات، ص37
2
(زخرف/ 44)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌کَثِیرٍ قَال: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَوْلُهُ وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ قَالَ إِیَّانَا عَنَی وَ نَحْنُ أَهْلُ الذِّکْرِ وَ نَحْنُ الْمَسْئُولُونَ.
امام صادق (علیه السلام) - عبدالرّحمن‌بن‌کثیر گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: آیه‌ای که خدای متعال می‌فرماید: وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ، [یعنی چه؟] فرمود: «تنها ما را قصد کرده، ماییم اهل ذکر و ماییم پرسش‌شوندگان».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص72
الکافی، ج1، ص210/ وسایل الشیعهًْ، ج27، ص64/ مستدرک الوسایل، ج17، ص271/ بصایرالدرجات، ص38/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص545/ نورالثقلین/ البرهان/ بشارهًْ المصطفی، ص193
3
(زخرف/ 44)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ قَالَ الذِّکْرُ الْقُرْآنُ وَ نَحْنُ قَوْمُهُ وَ نَحْنُ الْمَسْئُولُونَ.
امام صادق (علیه السلام) - و إِنَّهُ لذِکْرٌ لکَ و لقَومِکَ وسَوفَ تُسْأَلونَ؛ ذکر، قرآن است، ما قوم پیامبر (صلی الله علیه و آله) هستیم و ما مورد سؤال قرار می‌گیریم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص72
بحارالأنوار، ج23، ص175/ بصایرالدرجات، ص37/ القمی، ج2، ص286/ نورالثقلین/ البرهان/ الکافی، ج1، ص211/ وسایل الشیعهًْ، ج27، ص62
4
(زخرف/ 44)
الباقر (علیه السلام) - قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ قَالَ الذِّکْرُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَهْلُ بَیْتِهِ (علیهم السلام) أَهْلُ الذِّکْرِ وَ هُمُ الْمَسْئُولُونَ.
امام باقر (علیه السلام) - وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ذکر است و اهل بیتش (علیهم السلام) پرسش‌شوندگان و اهل ذکر می‌باشند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص72
وسایل الشیعهًْ، ج27، ص75/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج23، ص175/ بصایرالدرجات، ص37
5
(زخرف/ 44)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ شَهَادَهًِْ وَلَدِ الزِّنَا تَجُوزُ فَقَالَ لَا فَقُلْتُ إِنَّ الْحَکَمَ‌بْنَ‌عُتَیْبَهًَْ یَزْعُمُ أَنَّهَا تَجُوزُ فَقَالَ اللَّهُمَّ لَا تَغْفِرْ ذَنْبَهُ مَا قَالَ اللَّهُ لِلْحَکَمِ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ فَلْیَذْهَبِ الْحَکَمُ یَمِیناً وَ شِمَالًا فَوَ اللَّهِ لَا یُؤْخَذُ الْعِلْمُ إِلَّا مِنْ أَهْلِ بَیْتٍ (علیهم السلام) نَزَلَ عَلَیْهِمْ جَبْرَئِیلُ.
امام باقر (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: از امام باقر (علیه السلام) پرسیدم: «شهادت زنازاده نافذ است»؟ فرمود: «نه». عرض کردم: «حکم‌بن‌عتیبه عقیده دارد که پذیرفته و نافذ است». فرمود: «خدایا گناهش را نیامرز، خدا به حَکَم نفرموده إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ [بلکه نسبت به جدّ ما فرموده است] پس حَکَم به راست رود و به چپ رود (به هر دری بزند) به خدا قسم! دانش جز از خاندانی که جبرئیل بر آن‌ها نازل شده به دست نمی‌آید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص72
العمدهًْ، ص448/ بحارالأنوار، ج2، ص91/ الطرایف، ج1، ص142/ بحارالأنوار، ج36، ص24/ العمدهًْ، ص353/ شواهدالتنزیل، ج2، ص216/ الأمالی للطوسی، ص363/ مستدرک الوسایل، ج7، ص274/ رجال کشی، ص209/ نورالثقلین
6
(زخرف/ 44)
الباقر (علیه السلام) - وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ عَن عَلِیِّ‌بنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).
امام باقر (علیه السلام) - و این مایه یادآوری [و عظمت] تو و قوم توست و به زودی از علیّبنابیطالب (علیه السلام) سؤال خواهید شد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص72
العمدهًْ، ص448/ بحارالأنوار، ج37، ص183/ الطرایف، ج1، ص142/ العمدهًْ، ص353/ شواهدالتنزیل، ج2، ص216
7
(زخرف/ 44)
الصّادق (علیه السلام) - عْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ قَالَ قَوْلُهُ وَ لِقَوْمِکَ یَعْنِی عَلِیّاً امیرالمؤمنین (علیه السلام) وَ سَوْفَ تُسْأَلُونَ عَنْ وَلَایَتِهِ.
امام صادق (علیه السلام) - عبدالله گوید: امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: و إِنَّهُ لذِکْرٌ لکَ و لقَومِکَ وسَوفَ تُسْأَلونَ فرمود: منظور از لقَومِکَ امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. و سَوفَ تُسْأَلونَ یعنی از شما درباره‌ی ولایت او سؤال خواهد شد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص72
بحارالأنوار، ج23، ص187/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص546/ البرهان
8
(زخرف/ 44)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) ذِکْرٌ مِنَ اللَّهِ وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) ذِکْرٌ مِنْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) کَمَا قَالَ وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - پیامبر (صلی الله علیه و آله) ذکر (مایه‌ی یادآوری) از جانب خداست و علی (علیه السلام) ذکری است از جانب محمّد (صلی الله علیه و آله) همانگونه که فرمود: وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص72
بحارالأنوار، ج35، ص403/ المناقب، ج3، ص97
9
(زخرف/ 44)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ‌الْحَمِیدِ‌بْنِ‌أَبِی الدَّیْلَمِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ قَالَ: قَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَ: فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ. قَالَ: الْکِتَابُ الذِّکْرُ وَ أَهْلُهُ آلُ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) أَمَرَ اللَّهُ بِسُؤَالِهِمْ وَ لَمْ یُؤْمَرُوا بِسُؤَالِ الْجُهَّالِ وَ سَمَّی اللَّهُ الْقُرْآنَ ذِکْراً فَقَالَ تَبَارَکَ: وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ: وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُون.
امام صادق (علیه السلام) - عبدالحمیدبن‌ابی‌دیلم از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: خداوند فرموده است: اگر نمی‌دانید، از آگاهان بپرسید [تا تعجّب نکنید از اینکه پیامبر اسلام از میان همین مردان برانگیخته شده است]! . (نحل/43) ذکر، قرآن است و اهل ذکر، اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) هستند. و خداوند دستور داده است تا مردم از آن‌ها سؤال کنند و مردم را به سؤال پرسیدن از افراد نادان دستور نداده است. خداوند قرآن را ذکر نامیده و فرموده است: و ما این ذکر [قرآن] را بر تو نازل کردیم، تا آنچه به‌سوی مردم نازل شده است برای آن‌ها روشن‌سازی و شاید اندیشه کنند! . (نحل/44) و همچنین فرموده است: و إِنَّهُ لذِکْرٌ لکَ و لقَومِکَ و سَوفَ تُسْأَلونَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص72
الکافی، ج1، ص295/ وسایل الشیعهًْ، ج27، ص66/ البرهان/ نورالثقلین
10
(زخرف/ 44)
الحسن (علیه السلام) - فَإِنَّ اللَّهَ بَعَثَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) رَحْمَهًًْ لِلْعالَمِینَ فَأَظْهَرَ بِهِ الْحَقَ وَ رَفَعَ بِهِ الْبَاطِلَ وَ أَذَلَّ بِهِ أَهْلَ الشِّرْکِ وَ أَعَزَّ بِهِ الْعَرَبَ عَامَّهًًْ وَ شَرَّفَ بِهِ مَنْ شَاءَ مِنْهُمْ خَاصَّهًًْ فَقَالَ تَعَالَی وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِک.
امام حسن (علیه السلام) - خداوند حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) را به عنوان رحمتی برای جهانیان فرستاد، و به‌وسیله‌ی ایشان حق را ظاهر و باطل را دفع نمود، اهل شرک را به واسطه‌ی او ذلیل و عموم عرب را عزیز کرد و هرکس را که خواست، به‌وسیله‌ی آن حضرت به طور خاص شرافت بخشید، چنانکه می‌فرماید: وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِک.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص74
کشف الغمهًْ، ج1، ص570/ بحارالأنوار، ج23، ص173/ المناقب، ج4، ص3/ شرح نهج البلاغهًْ، ج16، ص24
11
(زخرف/ 44)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ أَیْ وَ إِنَّ الْقُرْآنَ الَّذِی أُوْحِیَ إِلَیْکَ شَرَفٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ مِنْ قُرَیْشٍ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ یعنی این قرآنی که به تو وحی شد مایه‌ی شرف [بزرگی] تو و قوم تو، قریش است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص74
بحارالأنوار، ج18، ص165
آیه وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا أَ جَعَلْنا مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ آلِهَةً یُعْبَدُونَ [45]
از پیامبرانی که پیش از تو فرستادیم [و پيروان راستين آن‌ها] بپرس: آیا غیر از خداوند رحمان معبودانی برای پرستش قرار دادیم؟!
1
(زخرف/ 45)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌الرَّبِیعِ قَالَ: حَجَجْنَا مَعَ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی السَّنَهًِْ الَّتِی کَانَ حَجَّ فِیهَا هِشَامُ‌بْنُ‌عَبْدِ الْمَلِکِ وَ کَانَ مَعَهُ نَافِعٌ مَوْلَی عُمَرَ‌بْنِ‌الْخَطَّاب… فَجَاءَ نَافِعٌ حَتَّی اتَّکَأَ عَلَی النَّاسِ ثُمَّ أَشْرَفَ عَلَی أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَقَالَ یَا مُحَمَّدَ‌بْنَ‌عَلِی… وَ قَدْ جِئْتُ أَسْأَلُکَ عَنْ مَسَائِلَ لَا یُجِیبُ فِیهَا إِلَّا نَبِیٌّ أَوْ وَصِیُّ نَبِیٍّ أَوِ ابْنُ نَبِیٍّ قَالَ فَرَفَعَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) رَأْسَهُ فَقَالَ سَلْ عَمَّا بَدَا لَکَ فَقَال… فَأَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِنَبِیِّهِ وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا أَ جَعَلْنا مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ آلِهَةً یُعْبَدُونَ مَنِ الَّذِی سَأَلَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ کَانَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ عِیسَی (علیه السلام) خَمْسُمِائَهًِْ سَنَهًٍْ قَالَ فَتَلَا أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) هَذِهِ الْآیَهًَْ سُبْحانَ الَّذِی أَسْری بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی الَّذِی بارَکْنا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیاتِنا فَکَانَ مِنَ الْآیَاتِ الَّتِی أَرَاهَا اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) حَیْثُ أَسْرَی بِهِ إِلَی بَیْتِ الْمَقْدِسِ أَنْ حَشَرَ اللَّهُ عَزَّ ذِکْرُهُ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ مِنَ النَّبِیِّینَ (علیهم السلام) وَ الْمُرْسَلِینَ (علیهم السلام) ثُمَّ أَمَرَ جبرئیل فَأَذَّنَ شَفْعاً وَ أَقَامَ شَفْعاً وَ قَالَ فِی أَذَانِهِ حَیَّ عَلَی خَیْرِ الْعَمَلِ ثُمَّ تَقَدَّمَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) فَصَلَّی بِالْقَوْمِ فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ لَهُمْ عَلَی مَا تَشْهَدُونَ وَ مَا کُنْتُمْ تَعْبُدُونَ قَالُوا نَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ أَخَذَ عَلَی ذَلِکَ عُهُودَنَا وَ مَوَاثِیقَنَا فَقَالَ نَافِعٌ صَدَقْتَ یَا أَبَا جَعْفَر (علیه السلام).
امام باقر (علیه السلام) - ابوربیع گوید: در سالی که هشام‌بن‌عبدالملک به حج رفت ما نیز در خدمت امام باقر (علیه السلام) به حج رفته بودیم. نافع وابسته (غلام) عبدالله‌بن‌عمربن‌خطّاب همراه هشام بود… نافع پیش رفت تا به مردم تکیه کرد و خود را به امام باقر (علیه السلام) رسانید و نزدیک کرد. و گفت: «ای محمّدبن‌علی… برایم درباره‌ی آیه‌ی زیر توضیح بده که خداوند فرموده است: و اسْأَل مَنْ أَرْسَلنَا مِن قَبْلکَ مِن رُّسُلنَا أَجَعَلنَا مِن دُونِ الرَّحْمَنِ آلهَةً یعْبَدُونَ پیامبر (صلی الله علیه و آله) از چه کسی سؤال کرد؟ حال آنکه فاصله‌ی زمانی ایشان با حضرت عیسی (علیه السلام) پانصد سال بوده است»؟ امام باقر (علیه السلام) این آیه را خواند: منزّه است آن [خدایی] که بنده‌اش را شبانگاهان از مسجد الحرام به‌سوی مسجدالاقصی که پیرامون آن را برکت داده‌ایم سیر داد تا نشانه‌های خود را به او بنمایانیم. (اسراء/1) یکی از نشانه‌هایی که خداوند در هنگام اسراء از مکّه به بیت‌المقدس به پیامبر (صلی الله علیه و آله) نشان داد، این بود که همه پیامبران و انبیاء (علیهم السلام) را گرد هم آورد. سپس به جبرئیل دستور داد تا اذان بگوید و نماز برپا کند. [جبرئیل در اذانش گفت: حَیَّ عَلَی خَیرِالعَمَلِ]. سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله) امامت نماز را به عهده گرفت. زمانی‌که نماز به پایان رسید، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از آن‌ها پرسید: «به چه چیز شهادت می‌دهید؟ و چه چیزی را می‌پرستیدید»؟ پاسخ دادند: «شهادت می‌دهیم که جز الله خدایی نیست. او تنها و بی‌شریک است و تو پیامبر خدا هستی و براین‌اساس از ما عهد و پیمان گرفته شده است». نافع گفت: «ای ابوجعفر! راست گفتی».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص74
الکافی، ج8، ص120/ بحارالأنوار، ج18، ص308/ الاحتجاج، ج2، ص325/ القمی، ج1، ص232/ القمی، ج2، ص284/ نورالثقلین/ البرهان
2
(زخرف/ 45)
الباقر (علیه السلام) - فِی حَدِیثِ نَافِعِ‌بْنِ‌الْأَزْرَقِ أَنَّهُ سَأَلَ الْبَاقِرَ (علیه السلام) عَنْ مَسَائِلَ مِنْهَا قَوْلُهُ تَعَالَی: وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا أَ جَعَلْنا مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ آلِهَةً یُعْبَدُونَ مَنِ الَّذِی یَسْأَلُهُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ کَانَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ عِیسَی (علیه السلام) خَمْسُمِائَهًِْ سَنَهًٍْ؟ قَالَ: فَقَرَأَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام): سُبْحانَ الَّذِی أَسْری بِعَبْدِهِ لَیْلًا ثُمَّ ذَکَرَ اجْتِمَاعَهُ بِالْمُرْسَلِینَ وَ الصَّلَاهًَْ بِهِم.
امام باقر (علیه السلام) - در حدیث نافع‌بن‌ارزق هست که او از امام باقر (علیه السلام) چند سؤال کرد از آن جمله پرسید از این آیه‌ی وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا أَ جَعَلْنا مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ آلِهَةً یُعْبَدُونَ بود؛ حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) از چه کس سؤال می‌کند با اینکه بین او و عیسی (علیه السلام) پانصد سال فاصله است. امام باقر (علیه السلام) آیه‌ی سُبْحانَ الَّذِی أَسْری بِعَبْدِهِ لَیْلًا؛ پاک و منزّه است خدایی که بنده‌اش را در یک شب. (اسراء/1) را خواند و بعد جریان اجتماع پیامبر را با انبیاء (علیهم السلام) و مرسلین ذکر کرد که با آن‌ها نماز می‌خواند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص76
بحارالأنوار، ج10، ص158/ المناقب، ج4، ص201
3
(زخرف/ 45)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا جَمَعَ اللَّهُ بَیْنِی وَ بَیْنَ الْأَنْبِیَاءِ لَیْلَهًَْ الْإِسْرَاءِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی سَلْهُمْ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) عَلَی مَا بُعِثْتُمْ قَالُوا بَعَثَنَا اللَّهُ عَلَی شَهَادَهًِْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ الْإِقْرَارِ بِنُبُوَّتِکَ وَ عَلَی الْوَلَایَهًِْ لِعَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِب (علیه السلام).
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در تفسیر آیه: و اسْأَل مَنْ أَرْسَلنَا مِن قَبْلکَ مِن رُّسُلنَا آمده است که خداوند در شب معراج پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و سایر پیامبران (علیهم السلام) را گرد هم آورد و به حضرت فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! از آن‌ها بپرس: برای چه چیزی مبعوث شده‌اید»؟ آن‌ها پاسخ دادند: «برای بیان شهادت لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، اقرار به نبوّت تو و ولایت علیّبنابیطالب (علیه السلام)».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص76
تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص547/ الطرایف، ج1، ص101/ بحارالأنوار، ج36، ص155/ الصراط المستقیم، ج1، ص244/ نهج الحق، ص183/ البرهان
4
(زخرف/ 45)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ ابْنِ عباس (رحمة الله علیه) لَمَّا أُسْرِیَ بالنبی (صلی الله علیه و آله) إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی بَعَثَ اللَّهُ تَعَالَی لَهُ آدم (علیه السلام) وَ جَمِیعِ الْمُرْسَلِینَ مِنْ ولده (علیهم السلام) فَأَذَّنَ جَبْرَئِیلُ ثُمَّ أَقَامَ وَ قَالَ یَا محمد (صلی الله علیه و آله) تَقَدَّمْ فَصَلِّ بِهِمْ فَلَمَّا فَرَغَ رَسُولُ الله (صلی الله علیه و آله) مِنَ الصَّلَاهًِْ قَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ سَلْ یَا محمد (صلی الله علیه و آله) مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا الآیه فَقَالَ (صلی الله علیه و آله): لَا أَسْأَلُ لِأَنِّی لَسْتُ شَاکّاً فِیهِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) نقل شده است: وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله) شبانه سوی مسجد الأقصی سیر داده شد، خداوند متعال برای ایشان حضرت آدم (علیه السلام) و همه فرستادگان از میان فرزندان او را برانگیخت، آنگاه جبرئیل اذان گفت و سپس برخاست و گفت: «ای محمّد! جلو بیا و پیشاپیش آنان نماز بگزار»، وقتی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نماز را به پایان رساند جبرئیل به ایشان عرض کرد: «ای محمّد! بپرس مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا»؟ و حضرت فرمود: «نمی¬پرسم زیرا هیچ شکّی در آن ندارم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص76
بحارالأنوار، ج17، ص71
5
(زخرف/ 45)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَال أَتَی رَجُلٌ إِلَی امیرالمؤمنین (علیه السلام) وَ هُوَ فِی مَسْجِدِ الْکُوفَهًِْ وَ قَدِ احْتَبَی بِحَمَائِلِ سَیْفِهِ فَقَالَ یَا امیرالمؤمنین (علیه السلام) إِنَّ فِی الْقُرْآنِ آیَهًًْ قَدْ أَفْسَدَتْ عَلَیَّ دِینِی وَ شَکَّکَتْنِی فِی دِینِی قَالَ وَ مَا ذَلِکَ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا أَ جَعَلْنا مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ آلِهَةً یُعْبَدُونَ فَهَلْ کَانَ فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ نَبِیٌّ غَیْرُ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فَیَسْأَلُهُ عَنْهُ فَقَالَ لَهُ امیرالمؤمنین (علیه السلام) اجْلِسْ أُخْبِرْکَ بِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ سُبْحانَ الَّذِی أَسْری بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی الَّذِی بارَکْنا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیاتِنا فَکَانَ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ الَّتِی أَرَاهَا مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ انْتَهَی بِهِ جَبْرَئِیلُ إِلَی الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ وَ هُوَ الْمَسْجِدُ الْأَقْصَی فَلَمَّا دَنَا مِنْهُ أَتَی جَبْرَئِیلُیْناً فَتَوَضَّأَ مِنْهَا ثُمَّ قَالَ یا محمد (صلی الله علیه و آله) تَوَضَّأْ ثُمَّ قَامَ جَبْرَئِیلُ فَأَذَّنَ ثُمَّ قَالَ لِلنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) تَقَدَّمْ فَصَلِّ وَ اجْهَرْ بِالْقِرَاءَهًِْ فَإِنَّ خَلْفَکَ أُفُقاً مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ لَا یَعْلَمُ عِدَّتَهُمْ إِلَّا اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ وَ فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ آدَمُ (علیه السلام) وَ نُوحٌ (علیه السلام) وَ إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) وَ هُودٌ (علیه السلام) وَ مُوسَی (علیه السلام) وَ عِیسَی (علیه السلام) وَ کُلُّ نَبِیٍّ (علیهم السلام) بَعَثَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مُنْذُ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ إِلَی أَنْ بَعَثَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) فَتَقَدَّمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَصَلَّی بِهِمْ غَیْرَ هَائِبٍ وَ لَا مُحْتَشِمٍ فَلَمَّا انْصَرَفَ أَوْحَی إِلَیْهِ کَلَمْحِ الْبَصَرِ سَلْ یا محمد (صلی الله علیه و آله) مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا أَ جَعَلْنا مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ آلِهَةً یُعْبَدُونَ فَالْتَفَتَ إِلَیْهِمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِجَمِیعِهِ فَقَالَ بِمَ تَشْهَدُونَ قَالُوا نَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّ عَلِیّاً امیرالمؤمنین (علیه السلام) وَصِیُّکَ وَ أَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) سَیِّدُ النَّبِیِّینَ وَ أَنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ أُخِذَتْ عَلَی ذَلِکَ مَوَاثِیقُنَا لَکُمَا بِالشَّهَادَهًِْ فَقَالَ الرَّجُلُ أَحْیَیْتَ قَلْبِی وَ فَرَّجْتَ عَنِّی یَا امیرالمؤمنین (علیه السلام).
امام علی (علیه السلام) - امام صادق (علیه السلام) فرمود: مردی خدمت حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) آمد ایشان در مسجد کوفه بود و به شمشیر خود تکیه داشت آن مرد گفت: «یا امیرالمؤمنین (علیه السلام) آیه‌ای در قرآن موجب تباهی دل و تردید در دین من شده». پرسید: «آن آیه کدام است»؟ گفت: «این آیه: وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا؛ آیا در زمان حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) پیامبری وجود داشت که از او بپرسد. حضرت علی (علیه السلام) به او فرمود: «بنشین ان‌شاءاللّه برایت توضیح می‌دهم خداوند در قرآن می‌فرماید: منزّه است آن [خدایی] که بنده‌اش را شبانگاهان از مسجد الحرام به‌سوی مسجدالاقصی که پیرامون آن را برکت داده‌ایم سیر داد تا نشانه‌های خود را به او بنمایانیم. (اسراء/1) از جمله آیاتی که خداوند به پیامبرش نشان داد در شب معراج این بود که جبرئیل آمد و او را از مکّه برد در عرض یک ساعت شب او را به بیت المقدس رساند بعد براق را برایش آورد پیامبر (صلی الله علیه و آله) را به آسمان تا بیت المعمور برد. جبرئیل وضو گرفت پیامبر (صلی الله علیه و آله) نیز مانند او وضو گرفت؛ جبرئیل اذان و اقامه گفت. دوتادو تا به حضرت پیامبر (صلی الله علیه و آله) عرض کرد: «جلو بایست و نماز بخوان با صدای بلند زیرا پشت تو گروهی از ملائکه هستند که تعداد آن‌ها را جز خدا نمی‌داند؛ در صف اوّل پدرت آدم و نوح و هود و ابراهیم و موسی (علیهم السلام) و هر پیامبری که خدا فرستاده از ابتدای آفرینش آسمان‌ها و زمین تا موقع بعثت تو هستند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) پیش رفت بدون ترس و اهمیّت دو رکعت نماز خواند پس از تمام‌شدن نماز خدا به او وحی کرد: وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا بپرس از پیامبرانی که قبل از تو فرستاده‌ام. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) روی به آن‌ها نموده فرمود: «به چه چیزی گواهی می‌دهید». گفتند: «گواهی به اینکه خدایی نیست جز پروردگار یکتا که شریکی ندارد و تو پیامبر اویی و علی (علیه السلام) امیرالمؤمنین و وصیّ توست و هر پیامبری که از دنیا رفت جانشینی از خانواده‌ی خود گذاشت غیر از این و اشاره به عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) کرد چون او از طرف پدر خویشاوندی نداشت وصیّ او شمعون صفا پسر حمون‌بن‌عمامه بود. و گواهی می‌دهم که تو رسول خدا و انبیاء (علیهم السلام) هستی و علیّبنابیطالب (علیه السلام) سرور اوصیاء است از ما نسبت به تصدیق شما پیمان گرفته شده است». آن مرد گفت: «ای امیرالمؤمنین (علیه السلام)! دلم را زنده کردی و عقده دلم را گشودی».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص76
بحارالأنوار، ج18، ص394/ بحارالأنوار، ج37، ص316/ الیقین، ص294
6
(زخرف/ 45)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا قَبَضَ اللَّهُ نَبِیّاً حَتَّی أَمَرَهُ أَنْ یُوصِیَ إِلَی أَفْضَلِ عِتْرَتِهِ مِنْ عَصَبَتِهِ وَ أَمَرَنِی أَنْ أُوصِیَ فَقُلْتُ: إِلَی مَنْ یَا رَبِّ فَقَالَ أَوْصِ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِلَی ابْنِ عَمِّکَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فَإِنِّی قَدْ أَثْبَتُّهُ فِی الْکُتُبِ السَّالِفَهًِْ وَ کَتَبْتُ فِیهَا أَنَّهُ وَصِیُّکَ وَ عَلَی ذَلِکَ أَخَذْتُ مِیثَاقَ الْخَلَائِقِ وَ مَوَاثِیقَ أَنْبِیَائِی وَ رُسُلِی (علیهم السلام) أَخَذْتُ مَوَاثِیقَهُمْ لِی بِالرُّبُوبِیَّهًِْ وَ لَکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) بِالنُّبُوَّهًِْ وَ لِعَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) بِالْوَلَایَهًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خداوند روح هیچ پیامبری را قبض نکرده است، مگر آنکه به او دستور داده باشد تا به بهترین فرد از میان قومش وصیّت کند و به من نیز دستور داد تا وصیّت کنم. گفتم: «خدایا! برای چه کسی وصیّت کنم»؟ خداوند فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! به پسر عمویت علیّبنابیطالب (علیه السلام) وصیّت کن که من وصایت او را در کتاب‌های پیشین ثبت نموده و در آنجا آورده‌ام که او وصیّ توست و دراین‌باره از عموم انسان‌ها و پیامبرانم عهد و پیمان گرفته‌ام. از آن‌ها برای پروردگاری خودم، پیامبری تو و ولایت علیّبنابیطالب (علیه السلام) عهد و پیمان گرفته‌ام».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص78
تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص548/ البرهان
7
(زخرف/ 45)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ انْتَهَی بِیَ الْمَسِیرُ مَعَ جَبْرَئِیلَ إِلَی السَّمَاءِ الرَّابِعَهًِْ فَرَأَیْتُ بَیْتاً مِنْ یَاقُوتٍ أَحْمَرَ فَقَالَ لِی جَبْرَئِیلُ یا مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله) هَذَا هُوَ الْبَیْتُ الْمَعْمُورُ خَلَقَهُ اللَّهُ تَعَالَی قَبْلَ خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ بِخَمْسِینَ أَلْفَ عَامٍ قُمْ یا مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله) فَصِلْ إِلَیْهِ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ جَمَعَ اللَّهُ إِلَی النَّبِیِّینَ (علیهم السلام) فَصَفَّهُمْ جَبْرَئِیلُ وَرَائِی صَفّاً فَصَلَّیْتُ بِهِمْ فَلَمَّا سَلَّمْتُ أَتَانِی آتٍ مِنْ عِنْدِ رَبِّی فَقَالَ لِی یا مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله) رَبُّکَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ سَلِ الرُّسُلَ عَلَی مَا ذَا أَرْسَلْتُهُمْ مِنْ قَبْلِکَ فَقُلْتُ مَعَاشِرَ الرُّسُلِ عَلَی مَا ذَا بَعَثَکُمْ رَبِّی قَبْلِی فَقَالَ الرُّسُلُ عَلَی وَلَایَتِکَ وَ وَلَایَهًِْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از ابن‌عباس (رحمة الله علیه) نقل شده است: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: زمانی‌که به معراج رفتم. جبرئیل مرا با خود به آسمان چهارم برد. ناگهان خانه‌ای را دیدم که از یاقوت قرمز درست شده بود. جبرئیل به من گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! این بیت المعمور است. خداوند پنجاه هزار سال قبل از آفرینش آسمان‌ها و زمین آن را آفریده است. در آن نماز بگزار. من به نماز ایستادم. خداوند، پیامبران و انبیاء (علیهم السلام) را گرد هم آورد و جبرئیل آن‌ها را در صف‌هایی مرتّب قرار داد. من نماز را به امامت خواندم. زمانی‌که نماز را به پایان رساندم، فرستاده‌ای از سوی پروردگارم آمد و گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! پروردگارت به تو سلام می‌رساند و به تو می‌فرماید: از پیامبران بپرس که شما پیش از من برای تبلیغ چه چیزی فرستاده شده‌اید؟ خداوند بر اساس چه چیزی شما را پیش از من مبعوث کرده است»؟ گفتند: «براساس ولایت تو و ولایت علیّبنابیطالب (علیه السلام). این همان امری است که در آیه: و اسْأَل مَنْ أَرْسَلنَا مِن قَبْلکَ مِن رُّسُلنَا آمده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص78
بحارالأنوار، ج26، ص307/ بحارالأنوار، ج36، ص155/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص546/ میهًْ منقبهًْ، ص149/ البرهان
8
(زخرف/ 45)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْزَلَ الْقُرْآنَ عَلَی سَبْعَهًِْ أَقْسَام وَ مِنْهُ رَدٌّ عَلَی مَنْ أَنْکَرَ فَضْلَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) عَلَی جَمِیعِ الْخَلْق… وَ أَمَّا مَنْ أَنْکَرَ فَضْلَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الدَّلِیلُ عَلَی أَنَّهُ أَفْضَلُ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَخَذَ مِیثَاقَهُ عَلَی سَائِرِ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) فَقَالَ سُبْحَانَهُ وَ إِذْ أَخَذَ اللهُ
مِیثاقَ النَّبِیِّینَ لَما آتَیْتُکُمْ مِنْ کِتابٍ وَ حِکْمَةٍ ثُمَّ جاءَکُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَکُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَ لَتَنْصُرُنَّهُ قالَ أَ أَقْرَرْتُمْ وَ أَخَذْتُمْ عَلی ذلِکُمْ إِصْرِی قالُوا أَقْرَرْنا قالَ فَاشْهَدُوا وَ أَنَا مَعَکُمْ مِنَ الشَّاهِدِینَ فَهَذَا بَیَانُ فَضْلِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلَی سَائِرِ الْمُرْسَلِینَ (علیهم السلام) وَ النَّبِیِّینَ (علیهم السلام) وَ نَطَقَ بِهِ الْکِتَابُ وَ لَمَّا أُسْرِیَ بِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَی السَّمَاءِ الرَّابِعَهًِْ وَ دَخَلَ إِلَی الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ جَمَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ مِنَ النَّبِیِّینَ (علیهم السلام) مِنْ آدَمَ (علیه السلام) فَهَلُمَّ حَتَّی صَلَّی بِهِمْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا أَ جَعَلْنا مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ آلِهَةً یُعْبَدُونَ وَ فِی هَذَا مَقْنَعٌ لِمَنْ تَأَمَّلَه.
امام علی (علیه السلام) - خداوند تبارک‌وتعالی قرآن را بر هفت بخش نازل کرد و از جمله آن ردّ و انکاری است بر کسی که برتری پیامبر (صلی الله علیه و آله) بر همه‌ی خلایق را انکار می‌کند… و دلیل بر اینکه او برترین پیامبر است آن است که خداوند از همه پیامبران برای او پیمان گرفت و فرمود: و [به خاطر بیاورید] هنگامی را که خداوند، از پیامبران [و پیروان آن‌ها]، پیمان موکّد گرفت که هرگاه کتاب و دانش به شما دادم، سپس پیامبری به‌سوی شما آمد که آنچه را با شماست تصدیق می‌کند، به او ایمان بیاورید و او را یاری کنید! سپس [خداوند] به آن‌ها گفت: آیا به این موضوع، اقرار دارید؟ و بر آن، پیمان موکّد بستید؟ گفتند: [آری]؛ اقرارداریم! [خداوند به آن‌ها] گفت: پس گواه باشید من نیز با شما از گواهانم. (آل عمران/81) و این بیان برتری رسول خدا بر سایر رسولان و پیامبران است که قرآن درباره آن سخن می‌گوید. و همچنین وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله) در آن شب به آسمان چهارم رفت و به بیت‌المعمور داخل شد، خدای عزّوجلّ همه پیامبران از آدم (علیه السلام) و دیگران را جمع کرد و پیامبر (صلی الله علیه و آله) بر آنان نماز خواند. خدای متعال می‌فرماید: وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا أَ جَعَلْنا مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ آلِهَةً یُعْبَدُونَ و هرکس تأمل کند با این کلام قانع می‌شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص78
بحارالأنوار، ج90، ص87
9
(زخرف/ 45)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - الْجَارُودُ‌بْنُ‌الْمُنْذِرِ الْعَبْدِیُّ وَ کَانَ نَصْرَانِیّاً فَأَسْلَمَ عَامَ الْحُدَیْبِیَهًِْ وَ حَسُنَ إِسْلَامُه… قَالَ: وَفَدْتُ عَلَی رَسُولِ اللَّه (صلی الله علیه و آله) … ثُمَّ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنْبِئْنِی أَنْبَأَکَ اللَّهُ بِخَبَرٍ عَنْ هَذِهِ الْأَسْمَاءِ الَّتِی لَمْ نُشْهِدْهَا وَ أَشْهَدَنَا قَسٌّ ذِکْرَهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَا جَارُودُ لَیْلَهًَْ أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ أَوْحَی اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیَّ أَنْ سَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا عَلَی مَا بُعِثُوا فَقُلْتُ عَلَی مَا بُعِثْتُمْ فَقَالُوا عَلَی نُبُوَّتِکَ وَ وَلَایَهًِْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) مِنْکُمَا ثُمَّ أَوْحَی إِلَیَّ أَنِ الْتَفِتْ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ فَالْتَفَتُّ فَإِذَا عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) وَ عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ جَعْفَرُ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) وَ مُوسَی‌بْنُ‌جَعْفَر (علیه السلام) وَ عَلِیُّ‌بْنُ‌مُوسَی (علیه السلام) وَ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ عَلِیُّ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) وَ الْحَسَنُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ الْمَهْدِیُّ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فِی ضَحْضَاحٍ مِنْ نُورٍ یُصَلُّونَ فَقَالَ لِیَ الرَّبُّ تَعَالَی هَؤُلَاءِ الْحُجَجُ أَوْلِیَائِی وَ هَذَا الْمُنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَائِی قَالَ الْجَارُودُ فَقَالَ لِی سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) یَا جَارُودُ هَؤُلَاءِ الْمَذْکُورُونَ فِی التَّوْرَاهًِْ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ کَذَاک.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - جارودبن‌منذر عبدی، نصرانی بود و در سال جنگ حدیبیّه اسلام آورد و نیک مسلمان شد… گوید: خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رسیدم. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای جارود شبی که مرا به آسمان بالا ببرند، خدای عزّوجلّ به من وحی فرمود: «از رسولانی که پیش از تو فرستاده‌ایم بپرس بر چه بنیادی فرستاده شدند». گفتم: «بر چه بنیادی فرستاده شدید»؟ گفتند: «با [عقیده] بر نبوّت تو و ولایت علیّبنابیطالب (علیه السلام) و امامانی که از شما دوتن زاده می‌شوند. آنگاه خداوند به من وحی فرمود: «رو کن به سمت راست عرش». من به آن سو نگریستم و به ناگاه علی، حسن، حسین، علیّ‌بن‌الحسین، محمّدبن‌علی، جعفربن‌محمّد، موسی‌بن‌جعفر، علیّ‌بن‌موسی، محمّدبن‌علی، علیّ‌بن‌محمّد، حسن‌بن‌علی و مهدی (علیهم السلام) را در پرتوئی از نور در حال نماز دیدم. پروردگار متعال فرمود: «اینها حجّت‌های دوستان من هستند و این مرد از دشمنان من انتقام می‌گیرد». جارود گفت: از آن پس سلمان (رحمة الله علیه) به من گفت: «ای جارود! در تورات و انجیل و و زبور نیز از ایشان یاد شده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص80
بحارالأنوار، ج18، ص297
10
(زخرف/ 45)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا فَهَذَا مِنْ بَرَاهِینِ نَبِیِّنَا (صلی الله علیه و آله) الَّتِی آتَاهُ اللَّهُ إِیَّاهَا وَ أَوْجَبَ بِهِ الْحُجَّهًَْ عَلَی سَائِرِ خَلْقِهِ لِأَنَّهُ لَمَّا خَتَمَ بِهِ الْأَنْبِیَاءَ (علیهم السلام) وَ جَعَلَهُ اللَّهُ رَسُولًا إِلَی جَمِیعِ الْأُمَمِ وَ سَائِرِ الْمِلَلِ خَصَّهُ بِالِارْتِقَاءِ إِلَی السَّمَاءِ عِنْدَ الْمِعْرَاجِ وَ جَمَعَ لَهُ یَوْمَئِذٍ الْأَنْبِیَاءَ (علیهم السلام) فَعَلِمَ مِنْهُمْ مَا أُرْسِلُوا بِهِ وَ حَمَلُوا مِنْ عَزَائِمِ اللَّهِ وَ آیَاتِهِ وَ بَرَاهِینِهِ وَ أَقَرُّوا أَجْمَعِینَ بِفَضْلِهِ وَ فَضْلِ الْأَوْصِیَاءِ وَ الْحُجَجِ فِی الْأَرْضِ مِنْ بَعْدِهِ وَ فَضْلِ شِیعَهًِْ وَصِیِّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ الَّذِینَ سَلَّمُوا لِأَهْلِ الْفَضْلِ فَضْلَهُمْ وَ لَمْ یَسْتَکْبِرُوا عَنْ أَمْرِهِمْ وَ عَرَفَ مَنْ أَطَاعَهُمْ وَ عَصَاهُمْ مِنْ أُمَمِهِمْ وَ سَائِرِ مَنْ مَضَی وَ مَنْ غَبَرَ أَوْ تَقَدَّمَ أَوْ تَأَخَّرَ.
امام علی (علیه السلام) - و اسْأَل مَنْ أَرْسَلنَا مِن قَبْلکَ مِن رُّسُلنَا؛ این یکی از براهین پیامبر (صلی الله علیه و آله) است که خداوند آن را به ایشان اعطا کرده و به‌وسیله‌ی آن محبّت را بر سایر مخلوقاتش واجب گردانده بود. زیرا زمانی‌که خداوند او را خاتم پیامبران و پیامبری برای همه‌ی ملّت‌ها قرار داد، او را درهنگام معراج به آسمان برد و در آن روز پیامبران را برایش گرد هم آورد. او از آن‌ها آیات، براهین و پیمان‌های الهی را که پیامبران جهت تبلیغ آن‌ها فرستاده شده‌اند شنید. همه‌ی پیامبران به فضیلت و برتری او و اوصیاء و حجّت‌های روی زمین پس از او و سایر گذشتگان و آیندگان، کسانی را که از آن حجّت‌ها پیروی خواهند کرد یا نافرمان خواهند بود، شناخت.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص80
بحارالأنوار، ج18، ص364/ بحارالأنوار، ج90، ص105/ الاحتجاج، ج1، ص245/ نورالثقلین/ البرهان
11
(زخرف/ 45)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ أَمَّا الرَّدُّ عَلَی مَنْ أَنْکَرَ الْمِعْرَاجَ فَقَوْلُهُ تَعَالَی وَ هُوَ بِالْأُفُقِ الْأَعْلی* ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّی* فَکانَ قابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنی* فَأَوْحی إِلی عَبْدِهِ ما أَوْحی إِلَی قَوْلِهِ عِنْدَها جَنَّةُ الْمَأْوی فَسِدْرَهًُْ الْمُنْتَهَی فِی السَّمَاءِ السَّابِعَهًِْ ثُمَّ قَالَ سُبْحَانَهُ وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا أَ جَعَلْنا مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ آلِهَةً یُعْبَدُونَ وَ إِنَّمَا أَمَرَ تَعَالَی رَسُولَهُ أَنْ یَسْأَلَ الرُّسُلَ فِی السَّمَاءِ وَ مِثْلُهُ قَوْلُهُ فَإِنْ کُنْتَ فِی شَکٍّ مِمَّا أَنْزَلْنا إِلَیْکَ فَسْئَلِ الَّذِینَ یَقْرَؤُنَ الْکِتابَ مِنْ قَبْلِکَ یَعْنِی الْأَنْبِیَاءَ (علیهم السلام) هَذَا کُلُّهُ فِی لَیْلَهًِْ الْمِعْرَاج.
امام علی (علیه السلام) - امّا ردّ بر سخن کسانی که معراج را انکار می‌کنند، خدای متعال می‌فرماید: درحالی‌که در افق اعلی قرار داشت! سپس نزدیکتر و نزدیکتر شد… تا آنکه فاصله‌ی او [با پیامبر] به‌اندازه‌ی فاصله‌ی دو کمان یا کمتر بود. در اینجا خداوند آنچه را وحی کردنی بود به بنده‌اش وحی نمود. … نزد «سدرهًْ المنتهی»، که «جنّت المأوی» در آنجاست! . (نجم/157) سدرۀالمنتهی در آسمان هفتم است. سپس خدای سبحان فرمود: وَ سْئَلْ مَنْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رُسُلِنا أَ جَعَلْنا مِنْ دُونِ الرَّحْمنِ آلِهَةً یُعْبَدُونَ خداوند متعال پیامبرش را امر کرده که در آسمان‌ها از آنان سؤال کند که مانند این سخن خداست: اگر برآنچه بر تو نازل کرده‌ایم تردید داری، از آن‌ها که پیش از تو کتاب آسمانی را می‌خوانند، یعنی پیامبران، بپرس. (یونس/94) که اینها پیامبران هستند که در شب معراج از آنان سؤال می‌کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص82
بحارالأنوار، ج18، ص291/ بحارالأنوار، ج90، ص85
12
(زخرف/ 45)
الصّادق (علیه السلام) - وَلَایَتُنَا وَلَایَهًُْ اللَّهِ الَّتِی لَمْ یَبْعَثِ اللَّهُ نَبِیّاً قَطُّ إِلَّا بِهَا.
امام صادق (علیه السلام) - ولایت ما، ولایت پروردگار است که خداوند آن را به همراه همه‌ی پیامبران فرستاده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص82
بصایرالدرجات، ج1، ص75/ البرهان
13
(زخرف/ 45)
الکاظم (علیه السلام) - وَلَایَهًُْ عَلِیٍّ (علیه السلام) مَکْتُوبَهًٌْ فِی جَمِیعِ صُحُفِ الْأَنْبِیَاءِ وَ لَنْ یَبْعَثَ اللَّهُ رَسُولًا إِلَّا بِنُبُوَّهًِْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ وَصِیِّهِ عَلِی (علیه السلام).
امام کاظم (علیه السلام) - ولایت علی (علیه السلام) در همه‌ی صحف پیامبران آمده است و خداوند نبوّت پیامبر (صلی الله علیه و آله) و وصی بودن امیرالمؤمنین (علیه السلام) را بر همه‌ی پیامبران نازل کرده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص82
الکافی، ج1، ص437/ البرهان
آیه وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسی بِآیاتِنا إِلی فِرْعَوْنَ وَ مَلاَئِهِ فَقالَ إِنِّی رَسُولُ رَبِّ الْعالَمینَ [46]
ما موسی را با آیات خود به‌سوی فرعون و اشراف او فرستادیم؛ [موسى به آن‌ها] گفت: «من فرستاده‌ی پروردگار جهانیانم».
1
(زخرف/ 46)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ لَقَدْ دَخَلَ مُوسَی‌بْنُ‌عِمْرَانَ (علیه السلام) وَ مَعَهُ أَخُوهُ هَارُونُ (علیه السلام) عَلَی فِرْعَوْنَ وَ عَلَیْهِمَا مَدَارِعُ الصُّوفِ وَ بِأَیْدِیهِمَا الْعِصِیُ فَشَرَطَا لَهُ إِنْ أَسْلَمَ بَقَاءَ مُلْکِهِ وَ دَوَامَ عِزِّهِ فَقَالَ أَ لَا تَعْجَبُونَ مِنْ هَذَیْنِ یَشْرِطَانِ لِی دَوَامَ الْعِزِّ وَ بَقَاءَ الْمُلْکِ وَ هُمَا بِمَا تَرَوْنَ مِنْ حَالِ الْفَقْرِ وَ الذُّلِّ فَهَلَّا أُلْقِیَ عَلَیْهِمَا أَسَاوِرَهًٌْ مِنْ ذَهَبٍ إِعْظَاماً لِلذَّهَبِ وَ جَمْعِهِ وَ احْتِقَاراً لِلصُّوفِ وَ لُبْسِهِ وَ لَوْ أَرَادَ اللَّهُ وَ لَوْ أَرَادَ اللَّهُ جَلَّ ثَنَاؤُهُ بِأَنْبِیَائِهِ حَیْثُ بَعَثَهُمْ أَنْ یَفْتَحَ لَهُمْ کُنُوزَ الذِّهْبَانِ وَ مَعَادِنَ الْعِقْیَانِ وَ مَغَارِسَ الْجِنَانِ وَ أَنْ یَحْشُرَ طَیْرَ السَّمَاءِ وَ وَحْشَ الْأَرْضِ مَعَهُمْ لَفَعَلَ وَ لَوْ فَعَلَ لَسَقَطَ الْبَلَاءُ وَ بَطَلَ الْجَزَاءُ وَ اضْمَحَلَّتِ الْأَنْبَاءُ وَ لَمَا وَجَبَ لِلْقَابِلِینَ أُجُورُ الْمُبْتَلَیْنَ وَ لَا اسْتَحَقَّ الْمُؤْمِنُونَ ثَوَابَ الْمُحْسِنِینَ وَ لَا لَزِمَتِ الْأَسْمَاءُ مَعَانِیَهَا وَ لَکِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ جَعَلَ رُسُلَهُ أُولِی قُوَّهًٍْ فِی عَزَائِمِهِمْ وَ ضَعَفَهًًْ فِیمَا تَرَی الْأَعْیُنُ مِنْ حَالاتِهِمْ
مَعَ قَنَاعَهًٍْ تَمْلَأُ الْقُلُوبَ وَ الْعُیُونَ غِنًی وَ خَصَاصَهًٍْ تَمْلَأُ الْأَبْصَارَ وَ الْأَسْمَاعَ أَذًی وَ لَوْ کَانَتِ
الْأَنْبِیَاءُ أَهْلَ قُوَّهًٍْ لَا تُرَامُ وَ عِزَّهًٍْ لَا تُضَامُ وَ مُلْکٍ تُمَدُّ نَحْوَهُ أَعْنَاقُ الرِّجَالِ وَ تُشَدُّ إِلَیْهِ عُقَدُ الرِّحَالِ لَکَانَ ذَلِکَ أَهْوَنَ عَلَی الْخَلْقِ فِی الِاعْتِبَارِ وَ أَبْعَدَ لَهُمْ {مِنَ} فِی الِاسْتِکْبَارِ وَ لَآمَنُوا عَنْ رَهْبَهًٍْ قَاهِرَهًٍْ لَهُمْ أَوْ رَغْبَهًٍْ مَائِلَهًٍْ بِهِمْ فَکَانَتِ النِّیَّاتُ مُشْتَرَکَهًًْ وَ الْحَسَنَاتُ مُقْتَسَمَهًًْ وَ لَکِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَرَادَ أَنْ یَکُونَ الِاتِّبَاعُ لِرُسُلِهِ وَ التَّصْدِیقُ بِکُتُبِهِ وَ الْخُشُوعُ لِوَجْهِهِ وَ الِاسْتِکَانَهًُْ لِأَمْرِهِ وَ الِاسْتِسْلَامُ لِطَاعَتِهِ أُمُوراً لَهُ خَاصَّهًًْ لَا تَشُوبُهَا {یَشُوبُهَا} مِنْ غَیْرِهَا شَائِبَهًٌْ وَ کُلَّمَا کَانَتِ الْبَلْوَی وَ الِاخْتِبَارُ أَعْظَمَ کَانَتِ الْمَثُوبَهًُْ وَ الْجَزَاءُ أَجْزَل.
امام علی (علیه السلام) - در نهج البلاغه آمده است: وقتی که موسی‌بن‌عمران (علیه السلام) و برادرش هارون (علیه السلام) بر فرعون وارد شدند و جامه¬های پشمینه تن و چوب¬دستی در دست داشتند و با فرعون شرط کردند که اگر تسلیم پروردگار شود حکومت و ملکش جاودانه بماند و عزّتش برقرار باشد، فرعون گفت: آیا از این دو نفر تعجّب نمی¬کنید که دوام عزّت و جاودانگی حکومتم را به خواسته¬های خود ربط می¬دهند درحالی‌که در فقر و بیچارگی به سر می¬برند؟ اگر چنین است چرا دست¬بندهای طلا به همراه ندارند؟ این سخن را فرعون برای بزرگ شمردن طلا و تحقیر پوشش لباسی از پشم گفت، درحالی‌که اگر خدای سبحان اراده می¬فرمود به هنگام بعثت پیامبران در¬های گنج¬ها و معدن¬های جواهرات و باغ¬های سرسبز را به روی پیامبران می¬گشود و پرندگان آسمان و حیوانات وحشی زمین را همراه آنان به حرکت در می¬آورد، امّا اگر این کار را می¬کرد آزمایش از میان می‌رفت و پاداش و عذاب بی¬اثر می¬شد و بشارت¬ها و هشدار¬های الهی بی¬فایده می¬بود و بر مؤمنان اجر و پاداش امتحان‌شدگان واجب نمی¬شد و ایمان‌آورندگان ثواب نیکو¬کاران را نمی¬یافتند و واژه¬ها معانی خود را از دست می¬داد. در صورتی که خداوند پیامبران را با عزم و اراده قوی گرچه با ظاهری ساده و فقیر مبعوث می¬کرد با قناعتی که دل¬ها و چشم¬ها را پر سازد، هر چند فقر و نداری ظاهری آنان چشم و گوش¬ها را خیره سازد. اگر پیامبران الهی دارای چنان قدرتی بودند که مخالفت با آنان امکان نمی¬داشت و توانایی و عزّتی می¬داشتند که هرگز مغلوب نمی‌شدند و سلطنت و حکومتی می¬داشتند که همه چشم¬ها به‌سوی آنان بود و از راه¬های دور بار سفر به‌سوی آنان می¬بستند، اعتبار و ارزششان در میان مردم اندک بود و متکبّران در برابر¬شان سر فرود می¬آوردند و تظاهر به ایمان می¬کردند از روی ترس یا علاقه¬ای که به مادیّات داشتند، در آن صورت نیّت¬ها¬ی خالص یافت نمی¬شد واهداف غیر الهی در ایمانشان راه می¬یافت، و با انگیزه¬های گوناگون به‌سوی نیکی¬ها می¬شتافتند، امّا خدای سبحان اراده فرمود که پیروی از پیامبران و تصدیق و کتب آسمانی و فروتنی در عبادت و تسلیم در برابر فرمان خداوند و اطاعت محض فرمان¬برداری با نیّت خالص تنها برای خدا صورت پذیرد و اهداف غیر خدایی در آن راه نیابد که هر مقدار آزمایش و مشکلات بزرگ¬تر باشد ثواب و پاداش نیز بزرگ¬تر خواهد بود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص82
نهج البلاغه، ص291
آیه فَلَمَّا جاءَهُمْ بِآیاتِنا إِذا هُمْ مِنْها یَضْحَکُونَ [47]
ولی هنگامی‌که او با نشانه‌های ما به‌سراغ آن‌ها آمد، به آن می‌خندیدند.
آیه وَ ما نُریهِمْ مِنْ آیَةٍ إِلاَّ هِیَ أَکْبَرُ مِنْ أُخْتِها وَ أَخَذْناهُمْ بِالْعَذابِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ [48]
ما هیچ آیه [و معجزه‌اى] به آنان نشان نمی‌دادیم مگر اینکه از دیگری بزرگتر [و مهمتر] بود؛ و آن‌ها را به [انواع] عذاب گرفتار کردیم شاید [بيدار شوند و] بازگردند.
1
(زخرف/ 48)
الصّادق (علیه السلام) - عَن عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌بَکْرٍ الْأَرَّجَانِیِّ قَالَ صَحِبْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی طَرِیقِ مَکَّهًَْ مِنَ الْمَدِینَهًِْ فَنَزَلْنَا مَنْزِلًا یُقَالُ لَهُ عُسْفَانُ ثُمَّ مَرَرْنَا بِجَبَلٍ أَسْوَدَ عَنْ یَسَارِ الطَّرِیقِ… وَحْشٍ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَهَلْ یَرَی الْإِمَامُ مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ قَالَ یَا ابْنَ بَکْرٍ فَکَیْفَ یَکُونُ حُجَّهًًْ عَلَی مَا بَیْنَ قُطْرَیْهَا وَ هُوَ لَا یَرَاهُمْ وَ لَا یَحْکُمُ فِیهِمْ وَ کَیْفَ تَکُونُ حُجَّهًًْ عَلَی قَوْمٍ غُیَّبٍ لَا یَقْدِرُ عَلَیْهِمْ وَ لَا یَقْدِرُونَ عَلَیْهِ وَ کَیْفَ یَکُونُ مُؤَدِّیاً عَنِ اللَّهِ وَ شَاهِداً عَلَی الْخَلْقِ وَ هُوَ لَا یَرَاهُمْ وَ کَیْفَ یَکُونُ حَجَّهًًْ عَلَیْهِمْ وَ هُوَ مَحْجُوبٌ عَنْهُمْ وَ قَدْ حِیلَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَهُ أَنْ یَقُومَ بِأَمْرِ رَبِّهِ فِیهِمْ وَ اللَّهُ یَقُولُ وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا کَافَّةً لِلنَّاسِ یَعْنِی بِهِ مَنْ عَلَی الْأَرْضِ وَ الْحُجَّهًُْ مِنْ بَعْدِ النَّبِیِّ یَقُومُ مَقَامَهُ وَ هُوَ الدَّلِیلُ عَلَی مَا تَشَاجَرَتْ فِیهِ الْأُمَّهًُْ وَ الْآخِذُ بِحُقُوقِ النَّاسِ وَ الْقِیَامُ {الْقَائِمُ بِأَمْرِ اللَّهِ وَ الْمُنْصِفُ لِبَعْضِهِمْ مِنْ بَعْضٍ فَإِذَا لَمْ یَکُنْ مَعَهُمْ مَنْ یَنْفُذُ قَوْلُهُ وَ هُوَ یَقُولُ سَنُرِیهِمْ آیاتِنا فِی الْآفاقِ وَ فِی أَنْفُسِهِمْ فَأَیُّ آیَهًٍْ فِی الْآفَاقِ غَیْرُنَا أَرَاهَا اللَّهُ أَهْلَ الْآفَاقِ وَ قَالَ ما نُرِیهِمْ مِنْ آیَةٍ إِلَّا هِیَ أَکْبَرُ مِنْ أُخْتِها فَأَیُّ آیَهًٍْ أَکْبَرُ مِنَّا وَ اللَّهِ إِنَّ بَنِی هَاشِمٍ وَ قُرَیْشاً لَتَعْرِفُ مَا أَعْطَانَا اللَّهُ وَ لَکِنَّ الْحَسَدَ أَهْلَکَهُمْ کَمَا أَهْلَکَ إِبْلِیسَ وَ إِنَّهُمْ لَیَأْتُونَّا إِذَا اضْطُرُّوا وَ خَافُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ فَیَسْأَلُونَّا فَنُوَضِّحُ لَهُمْ فَیَقُولُونَ نَشْهَدُ أَنَّکُمْ أَهْلُ الْعِلْمِ ثُمَّ یَخْرُجُونَ فَیَقُولُونَ مَا رَأَیْنَا أَضَلَّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَؤُلَاءِ وَ یَقْبَلُ مَقَالَاتِهِم.
امام صادق (علیه السلام) - عبدالله‌بن‌بکر ارجانی گفت: «در خدمت امام صادق (علیه السلام) بودم در سفری از مدینه به مکّه به منزلی فرود آمدیم که عسفان نامیده می‌شد بعد از کنار کوه وحشت‌انگیز و سیاهی در طرف چپ جاده رد شدیم. گفتم: … فدایت شوم آیا امام بین مشرق و مغرب را می‌بیند»؟ فرمود: «پس چگونه می‌تواند حجّت و امام برای مشرق و مغرب باشد با اینکه آن‌ها را نمی‌بیند و در میان ایشان حکم نمی‌کند و چگونه حجّت خواهد بود بر مردمی که از دیده‌ی او پنهانند نه او بر آن‌ها قدرت دارد و نه آن‌ها بر او؟ چگونه سفیر از جانب خدا و شاهد و گواه بر خلق است با اینکه امام آن‌ها را نمی‌بیند و چگونه حجّت بر آن‌ها است با اینکه از نظر او پنهان هستند و بین آن‌ها و بین انجام مأموریّت پروردگار میان آن‌ها فاصله می‌باشد با اینکه خداوند می‌فرماید: و ما تو را جز برای همه‌ی مردم نفرستادیم. (سبأ/28) منظور تمام مردم زمین هستند و حجّت پس از پیامبر (صلی الله علیه و آله) جانشین او خواهد بود با اینکه او راهنمای اختلافات بین مردم است و مدافع حقوق آن‌هاست و به امر خدا قیام می‌کند و داد یکی را از دیگری می‌گیرد. درصورتی‌که در میان آن‌ها کسی نمی‌باشد که امر خدا را میان آن‌ها اجرا کند، با اینکه می‌فرماید: به‌زودی نشانه‌های خود را در اطراف جهان و در درون جانشان به آن‌ها نشان می‌دهیم. (فصلت/53). پس کدام نشانه‌ای در آفاق جز ما هست که خدا به اهل زمین نشان داده و فرموده است ما نُرِیهِمْ مِنْ آیَةٍ إِلَّا هِیَ أَکْبَرُ مِنْ أُخْتِها کدام آیه بزرگتر از ما است. به خدا قسم بنی‌هاشم و قریش می‌دانند چه چیزی خدا به ما عطا کرده ولی حسد موجب هلاک آن‌ها شده؛ همان‌طور که شیطان را هلاک کرد آن‌ها پیش ما وقتی مجبور شوند و بر خود بترسند می‌آیند و از ما می‌پرسند، برای آن‌ها توضیح می‌دهیم. خودشان اقرار می‌کنند که ما گواهی می‌دهیم شما دارای علم هستید بعد می‌روند و می‌گویند ما ندیدیم گمراه‌تر از کسانی که پیرو ایشان باشند و حرف آن‌ها را بپذیرند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص84
بحارالأنوار، ج25، ص375/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص843، فیه: «والله انّ بنی هاشم و قریشاً… الی آخر» محذوف/ کامل الزیارات، ص328/ البرهان؛ بتفاوت
آیه وَ قالُوا یا أَیُّهَا السَّاحِرُ ادْعُ لَنا رَبَّکَ بِما عَهِدَ عِنْدَکَ إِنَّنا لَمُهْتَدُونَ [49]
[وقتى گرفتار بلا مى‌شدند مى] گفتند: «ای ساحر! پروردگارت را به عهدی که با تو کرده بخوان، تا ما را از این بلا برهاند، که ما هدایت خواهیم یافت [و ايمان مى‌آوريم]».
1
(زخرف/ 49)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ (رحمة الله علیه): ثُمَّ حَکَی قَوْلَ فِرْعَوْنَ وَ أَصْحَابِهِ {لِمُوسَی} فَقَالَ وَ قَالُوا یَا أَیُّهَا السَّاحِرُ أَیْ أَیُّهَا الْعَالِمُ ادْعُ لَنا رَبَّکَ بِما عَهِدَ عِنْدَکَ إِنَّنَا لَمُهْتَدُونَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - خداوند سپس سخنان فرعون و یارانش را خطاب به حضرت موسی (علیه السلام) نقل می‌کند و می‌فرماید: و قَالوا یا أَیهَا السَّاحِرُ یعنی‌ای عالم! ادْعُ لنَا رَبَّکَ بِمَا عَهِدَ عِندَکَ إِنَّنَا لمُهْتَدُونَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص86
البرهان
آیه فَلَمَّا کَشَفْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِذا هُمْ یَنْکُثُونَ [50]
امّا هنگامی‌که عذاب را از آن‌ها برطرف می‌ساختیم، بی‌درنگ پیمان خود را می‌شکستند.
آیه وَ نادی فِرْعَوْنُ فی قَوْمِهِ قالَ یا قَوْمِ أَ لَیْسَ لی مُلْکُ مِصْرَ وَ هذِهِ الْأَنْهارُ تَجْری مِنْ تَحْتی أَ فَلا تُبْصِرُونَ [51]
فرعون در میان قوم خود ندا داد و گفت: «ای قوم من! آیا حکومت مصر از آن من نیست، و این نهرها تحت فرمان من جریان ندارد؟! آیا نمی‌بینید»؟!
آیه أَمْ أَنَا خَیْرٌ مِنْ هذَا الَّذی هُوَ مَهینٌ وَ لا یَکادُ یُبینُ [52]
مگر نه این است که من از این کسی که از طبقه‌ی پایین است و نمی‌تواند واضح سخن بگوید بهترم؟!
1
(زخرف/ 52)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ لا یَکادُ یُبِینُ قَالَ لَمْ یُبَیِّنِ الْکَلَام.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و لا یکَادُ یبِینُ یعنی سخن هنوز آشکار و واضح نشده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص86
بحارالأنوار، ج13، ص108/ نورالثقلین/ البرهان
آیه فَلَوْ لا أُلْقِیَ عَلَیْهِ أَسْوِرَةٌ مِنْ ذَهَبٍ أَوْ جاءَ مَعَهُ الْمَلائِکَةُ مُقْتَرِنینَ [53]
[اگر راست مى‌گويد] چرا دستبندهای طلا به او داده نشده، یا اینکه چرا فرشتگان دوشادوش او نیامده‌اند [تا گفتارش را تأييد كنند]»؟!
1
(زخرف/ 53)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ فَلَوْلَا أُلْقِیَ عَلَیْهِ أَسْوِرَةٌ أَیْ هَلَّا أُلْقِیَ عَلَیْهِ أَسْوِرَهًٌْ مِنْ ذَهَبٍ أَوْ جاءَ مَعَهُ الْمَلائِکَةُ مُقْتَرِنِینَ یَعْنِی مُقَارِنِینَ فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ لَمَّا دَعَاهُمْ فَأَطاعُوهُ إِنَّهُمْ کانُوا قَوْماً فاسِقِینَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَلولا أُلقِی عَلیهِ أَسْورَةٌ؛ یعنی باید دیوارهایی را بر مسیر او خراب کنم. مِّن ذَهَبٍ أَو جَاء مَعَهُ المَلائِکَةُ مُقْتَرِنِینَ؛ یعنی فرشتگان پیوسته و همراه یکدیگر بیایند. فَاسْتَخَفَّ قَومَهُ؛ یعنی زمانی‌که قومش را خواند، آن‌ها را خوار و حقیر شمرد. در نتیجه از او اطاعت کردند آنان قومی فاسق بودند!
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص86
البرهان
آیه فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطاعُوهُ إِنَّهُمْ کانُوا قَوْماً فاسِقینَ [54]
[فرعون] قوم خود را سبک شمرد [و فريب داد]، در نتیجه از او اطاعت کردند؛ به یقین آنان قومی فاسق بودند.
آیه فَلَمَّا آسَفُونا انْتَقَمْنا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْناهُمْ أَجْمَعینَ [55]
امّا هنگامی‌که ما را به خشم آوردند، آنان را مجازات کرده و همه را غرق کردیم.
1
(زخرف/ 55)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ حَمْزَهًَْ‌بْنِ‌بَزِیع عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَمَّا آسَفُونا انْتَقَمْنا مِنْهُمْ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَأْسَفُ کَأَسَفِنَا وَ لَکِنَّهُ خَلَقَ أَوْلِیَاءَ لِنَفْسِهِ یَأْسَفُونَ وَ یَرْضَوْنَ وَ هُمْ مَخْلُوقُونَ مَرْبُوبُونَ فَجَعَلَ رِضَاهُمْ رِضَا نَفْسِهِ وَ سَخَطَهُمْ سَخَطَ نَفْسِهِ لِأَنَّهُ جَعَلَهُمُ الدُّعَاهًَْ إِلَیْهِ وَ الْأَدِلَّاءَ عَلَیْهِ فَلِذَلِکَ صَارُوا کَذَلِکَ وَ لَیْسَ أَنَّ ذَلِکَ یَصِلُ إِلَی اللَّهِ کَمَا یَصِلُ إِلَی خَلْقِهِ لَکِنْ هَذَا مَعْنَی مَا قَالَ مِنْ ذَلِکَ.
امام صادق (علیه السلام) - حمزهًْ‌بن‌بزیع گوید: امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: فَلمَّا آسَفُونَا انتَقَمْنَا مِنْهُمْ فرمود: «خداوند مانند ما غم و غصّه نمی‌خورد؛ بلکه او اولیایی را برای خودش آفریده است که اندوهگین و شاد می‌شوند. آن‌ها آفریده و تربیت شده‌اند. خداوند، رضایت آن‌ها را به‌عنوان رضایت خودش و خشم آن‌ها را به‌عنوان خشم خودش قرار داده است. زیرا به آن‌ها دستور داده است تا مردم را به‌سوی او دعوت کنند و راهنمایانی برای مردم به‌سوی او باشند. به همین دلیل آن‌ها به چنان جایگاهی دست یافته‌اند. این بدان معنی نیست که خداوند مانند انسان‌ها شاد یا غمگین می‌شود؛ بلکه این، معنای آیه فوق است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص88
الکافی، ج1، ص144/ نورالثقلین/ التوحید، ص168/ معانی الأخبار، ص19/ بحارالأنوار، ج4، ص65/ البرهان
2
(زخرف/ 55)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَلَمَّا آسَفُونا أَیْ عَصَوْنَا لِأَنَّهُ لَا یَأْسَفُ عَزَّوَجَلَّ کَأَسَفِ النَّاس.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَلمَّا آسَفُونَا یعنی زمانی‌که از ما نافرمانی کردند، انتَقَمْنَا مِنْهُمْ زیرا خداوند، همانند مردم دچار اندوه نمی‌شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص88
بحارالأنوار، ج13، ص108
3
(زخرف/ 55)
المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) - قُنُوتُ مَوْلَانَا الْحُجَّهًِْ‌بْنِ‌الْحَسَنِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) وَ أَکْرِمْ أَوْلِیَاءَکَ بِإِنْجَازِ وَعْدِکَ وَ بَلِّغْهُمْ دَرْکَ مَا یَأْمُلُونَ مِنْ نَصْرِکَ وَ اکْفُفْ عَنْهُمْ بَأْسَ مَنْ نَصَبَ الْخِلَافَ عَلَیْکَ وَ تَمَرَّدَ بِمَنْعِکَ عَلَی رُکُوبِ مُخَالَفَتِکَ وَ اسْتَعَانَ بِرِفْدِکَ عَلَی فَلِّ حَدِّکَ وَ قَصَدَ لِکَیْدِکَ بِأَیْدِکَ وَ وَسِعْتَهُ حِلْماً لِتَأْخُذَهُ عَلَی جَهْرَهًٍْ أَوْ تَسْتَأْصِلَهُ عَلَی غِرَّهًٍْ (عِزَّهًٍْ) فَإِنَّکَ اللَّهُمَّ قُلْتَ وَ قَوْلُکَ الْحَقُّ حَتَّی إِذا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّیَّنَتْ وَ ظَنَّ أَهْلُها أَنَّهُمْ قادِرُونَ عَلَیْها أَتاها أَمْرُنا لَیْلًا أَوْ نَهاراً فَجَعَلْناها حَصِیداً کَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ کَذلِکَ نُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ وَ قُلْتَ فَلَمَّا آسَفُونا انْتَقَمْنا مِنْهُمْ وَ إِنَّ الْغَایَهًَْ عِنْدَنَا قَدْ تَنَاهَتْ وَ إِنَّا لِغَضَبِکَ غَاضِبُونَ وَ إِنَّا عَلَی نَصْرِ الْحَقِّ مُتَعَاصِبُونَ وَ إِلَی وُرُودِ أَمْرِکَ مُشْتَاقُونَ وَ لِإِنْجَازِ وَعْدِکَ مُرْتَقِبُونَ وَ لِحَوْلِ وَعِیدِکَ بِأَعْدَائِکَ مُتَوَقِّعُون.
امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) - قنوت مولای ما حضرت صاحب الامر حجّهًْ‌بن‌الحسن (علیه السلام): بار خدایا! رحمت فرست بر محمّد و آل محمّد (علیهم السلام) و اولیایت را با عملی‌نمودن وعده‌ات گرامی بدار و آن‌ها را به آنچه از یاری‌ات امید دارند برسان و زیان کسانی را که برخلاف تو برخیزند از ایشان دور گردان. و اذیّت کسی را که بر ممنوعیّت ارتکاب مخالفتت سرکشی نموده و با کمک عنایات و نعمت‌های تو درصدد از هم گسستن حدّ تو برآمده و با همان نعمت‌های تو قصد نیرنگ با تو کرده از آن‌ها بازدار، که تو او را با بردباری فراگرفته‌ای تا او را آشکارا برگیری، یا درحالی‌که مغرور شده باشد، از ریشه برآوری که البتّه‌ای خدا، تو فرموده‌ای و کلام تو حقّ است: تا زمانی‌که زمین، زیبایی خود را یافته و آراسته می‌گردد، و اهل آن مطمئن می‌شوند که می‌توانند از آن بهره‌مند گردند، [ناگهان] فرمان ما، شب‌هنگام یا در روز، [برای نابودی آن] فرامی‌رسد [سرما یا صاعقه‌ای را بر آن مسلّط می‌سازیم] و آن چنان آن را درو می‌کنیم که گویی دیروز هرگز [چنین کشتزاری] نبوده است! این گونه، آیات خود را برای گروهی که می‌اندیشند، شرح می‌دهیم! (یونس/24) و فرمودی: فَلَمَّا آسَفُونا انْتَقَمْنا مِنْهُمْ و به راستی که آخرین فرصت نزد ما به سر آمده و ما برای خشم تو غضبناک هستیم و بر یاری حق هم ¬داستانیم و به آمدن فرمانت مشتاقیم و برای تحقّق‌یافتن وعده‌ات در انتظاریم و حلول عذابت را بر دشمنانت امیدواریم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص88
بحارالأنوار، ج82، ص233/ مهج الدعوات، ص67
آیه فَجَعَلْناهُمْ سَلَفاً وَ مَثَلاً لِلْآخِرینَ [56]
و آن‌ها را پیشگامان [در عذاب] و عبرتی برای آیندگان قرار دادیم.
آیه وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلاً إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ [57]
و هنگامی‌که درباره‌ی فرزند مریم مَثَلی زده شد، ناگهان قوم تو به خاطر آن دادوفریاد راه انداختند.
1
(زخرف/ 57)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عِیسَی‌بْنِ‌عَبْدِ‌اللَّهِ الْهَاشِمِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ: وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ قَالَ: الصُّدُودُ فِی الْعَرَبِیَّهًِْ الضَّحِک.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عیسی‌بن‌عبدالله هاشمی از پدرانش نقل کرده است: پیامبر (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی آیه: و لمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیمَ مَثَلا إِذَا قَومُکَ مِنْهُ یصِدُّونَ فرمود: «صدود در زبان عربی به‌معنای خندیدن است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص88
معانی الأخبار، ص220/ بحارالأنوار، ج35ص: 313/ نورالثقلین/ البرهان
2
(زخرف/ 57)
الصّادقِ (علیه السلام) - عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) لَمَّا قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) یا علی (علیه السلام) لَوْ لَا أَنَّنِی أَخَافُ أَنْ یَقُولَ فِیکَ مَا قَالَتِ النَّصَارَی فِی الْمَسِیحِ (علیه السلام) لَقُلْتُ الْیَوْمَ فِیکَ مَقَالَهًًْ لَا تَمُرُّ بِمَلَإٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ إِلَّا أَخَذُوا التُّرَابَ مِنْ تَحْتِ قَدَمِکَ. الْخَبَرَ قَالَ الْحَارِثُ‌بْنُ‌عَمْرٍو الْفِهْرِیُّ لِقَوْمٍ مِنْ أَصْحَابِهِ مَا وَجَدَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) لِابْنِ عَمِّهِ مَثَلًا إِلَّا عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ (علیه السلام) یُوشِکُ أَنْ یَجْعَلَهُ نَبِیّاً مِنْ بَعْدِهِ وَ اللَّهِ إِنَّ آلِهَتَنَا الَّتِی کُنَّا نَعْبُدُ خَیْرٌ مِنْهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِلَی قَوْلِهِ وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ هذا صِراطٌ مُسْتَقِیم.
امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر از امام صادق (علیه السلام) روایت می¬کند که آن حضرت فرمود [پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود]: ای علی! اگر بیم آن نداشتم که مردم همان چیزهایی را که درباره عیسی مسیح (علیه السلام) گفتند درباره تو بگویند، امروز سخنی درباره تو می¬گفتم که از هرجا بگذری مسلمانان خاک پای تو را به عنوان تبرّک بردارند. حارث‌بن‌عمرو فهریّ به جمعی از دوستانش گفت: «محمّد مشابهی برای پسر عموی خود جز عیسی‌بن‌مریم نیافت و کم مانده او را پس از خود پیامبر کند، به خدا سوگند إلهه¬ای که من می¬پرستیدیم بهتر از اوست». پس خداوند آیه وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا تا اینجا وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ هذا صِراطٌ مُسْتَقِیم را نازل کرد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص90
بحارالأنوار، ج35، ص320
3
(زخرف/ 57)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ الْأَصْبَغِ‌بْنِ‌نُبَاتَهًَْ، عَنْ عَلِیٍ (علیه السلام)، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّه (صلی الله علیه و آله) إِنَّ فِیکَ مَثَلًا مِنْ عِیسَی (علیه السلام) أَحَبَّهُ قَوْمٌ فَهَلَکُوا فِیهِ، وَ أَبْغَضَهُ قَوْمٌ فَهَلَکُوا فِیهِ، فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ: أَ مَا یَرْضَی مَثَلًا إِلَّا عِیسَی (علیه السلام)! فَنَزَلَت وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ.
امام علی (علیه السلام) - اصبغ‌بن‌نباته گوید: علی (علیه السلام) فرمود: «پیامبر (صلی الله علیه و آله) به من فرمود: «همانا در تو شباهتی به عیسی (علیه السلام) است. گروهی او را دوست می‌داشتند و در آن [دوست‌داشتن] به هلاکت رسیدند و قومی او را دشمن می‌داشتند و در [دشمنی با] او به هلاکت رسیدند». منافقان گفتند: «آیا جز عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) مَثَلی را برای او می‌پذیرد!؟ ازاین‌رو این آیه نازل شد: وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص90
شواهدالتنزیل، ج2، ص234/ بحارالأنوار، ج35، ص316 و کشف الغمهًْ، ج1، ص321 و کشف الیقین، ص387 و نهج الحق، ص202؛ «ولهّا ضرب ابن مریم… الی آخر» محذوف
4
(زخرف/ 57)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ‌الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌أَبِی‌لَیْلَی قَالَ: قَالَ لِی عَلِیٌّ (علیه السلام) مَثَلِی فِی هَذِهِ الْأُمَّهًِْ مَثَلُ عِیسَی‌بْنِ‌مَرْیَمَ (علیه السلام) أَحَبَّهُ قَوْمٌ فَغَالُوا فِی حُبِّهِ فَهَلَکُوا وَ أَبْغَضَهُ قَوْمٌ فَهَلَکُوا وَ اقْتَصَدَ فِیهِ قَوْمٌ فَنَجَوْا.
امام علی (علیه السلام) - عبدالرّحمن‌بن‌ابی‌لیلی گوید: امیرالمؤمنین (علیه السلام) به من فرمود: «من در میان این امّت همانند حضرت عیسی (علیه السلام) هستم که گروهی او را دوست می‌داشتند. آن‌ها در این دوست‌داشتن غلوّ و مبالغه کردند و در نتیجه هلاک شدند. عدّه‌ای نیز با او دشمنی کردند و نسبت به او کینه ورزیدند و در این امر زیاده‌روی کردند و در نتیجه هلاک شدند. امّا گروه دیگری در این زمینه، راه میانه‌روی را پیمودند. در نتیجه رستگار شدند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص90
بحارالأنوار، ج35، ص315/ البرهان/ نورالثقلین
5
(زخرف/ 57)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی حَلْقَهًٍْ مِنْ قُرَیْشٍ فَاطَّلَعْتُ عَلَیْهِمْ فَقَالَ: لِی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): مَا شَبَهَکَ فِی هَذِهِ الْأُمَّهًِْ إِلَّا عِیسَی‌بْنُ‌مَرْیَمَ فِی أُمَّتِهِ، أَحَبَّهُ قَوْمٌ فَأَفْرَطُوا فِیهِ حَتَّی وَضَعُوهُ حَیْثُ لَمْ یَکُنْ، فَتَضَاحَکُوا وَ تَغَامَزُوا وَ قَالُوا: شَبَّهَ ابْنَ عَمِّهِ بِعِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ. قَالَ: فَنَزَلَت وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام علی (علیه السلام) فرمود: روزی پیامبر (صلی الله علیه و آله) در میان جمعیّتی از قریش نشسته بود، من به حضور آن بزرگوار رسیدم، پیامبر (صلی الله علیه و آله) نگاهی معنادار به من کرد و فرمود: «یا علی (علیه السلام)! مثل تو در میان این امّت مانند عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) است. طایفه‌ای در دوستی با او افراط روا داشتند و عدّه‌ای هم در دشمنی و کینه راه تفریط را پیمودند. جماعتی که در حضور رسول (صلی الله علیه و آله) بودند، خندیدند، گفتند: «بنگرید و ببینید چگونه پسر عمّ خود را با عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) مقایسه می‌کند»! جبرئیل فرود آمد و آیه: وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ را نازل کرد [تا جوابی کوبنده بر استهزا و خنده‌ی نابجای آن جماعت جاهل باشد]».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص90
شواهدالتنزیل، ج2، ص227
6
(زخرف/ 57)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) إِنَّ فِیکَ مَثَلًا مِنْ عِیسَی (علیه السلام) أَبْغَضَهُ الْیَهُودُ حَتَّی بَهَتُوا أُمَّهُ وَ أَحَبَّهُ النَّصَارَی حَتَّی أَنْزَلُوهُ الْمَنْزِلَ الَّذِی لَیْسَ لَهُ بِأَهْلٍ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پیامبر (صلی الله علیه و آله) به امام علی (علیه السلام) فرمود: در تو شباهتی به عیسی (علیه السلام) است، یهود او را چنان دشمن داشتند که به مادرش نسبت ناروا دادند و مسیحیان آن‌گونه دوستش داشتند که او را در جایگاه ناشایست قرار دادند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص90
بحارالأنوار، ج35، ص316
7
(زخرف/ 57)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌الْبَخْتَرِیِّ عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ: یَهْلِکُ فِیَ رَجُلَانِ مُحِبٌ مُفْرِطٌ وَ مُبْغِضٌ مُفْرِطٌ.
امام علی (علیه السلام) - ابوالبختری از امام علی (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: دو طایفه درباره‌ی من خود را در وادی هلاک انداخته‌اند: یکی دوستدار افراط‌گر که اعتقاد زیاده از حدّ درباره‌ی ما می‌کنند و دیگری دشمن افراط‌گر که کینه و بغض ما را در دل خود جای می‌دهند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص90
بحارالأنوار، ج17، ص317
8
(زخرف/ 57)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌أَبِی‌الْحَمْسَاءِ قَالَ: إِنَّ النَّبِیَّ لَمَّا وَصَفَ عَلِیّاً (علیه السلام) وَ شَبَّهَهُ بِعِیسَی (علیه السلام) قَالَ تَعَالَی وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عبدالله‌بن‌ابی‌حمساء گوید: وقتی که پیامبر (صلی الله علیه و آله)، علی (علیه السلام) را توصیف نمود و او را به حضرت عیسی (علیه السلام) تشبیه کرد، خداوند متعال فرمود: وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص92
بحارالأنوار، ج17، ص251
9
(زخرف/ 57)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ یُوسُفَ‌بْنِ‌مُوسَی‌بْنِ‌عِیسَی‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ قَالَ أَخْبَرَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) قَالَ: جِئْتُ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ فِی مَلَإٍ مِنْ قُرَیْشٍ فَنَظَرَ إِلَیْهِ ثُمَّ قَالَ یا علی (علیه السلام) إِنَّمَا مَثَلُکَ فِی هَذِهِ الْأُمَّهًِْ کَمَثَلِ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ (علیه السلام) أَحَبَّهُ قَوْمٌ فَأَفْرَطُوا وَ أَبْغَضَهُ قَوْمٌ فَأَفْرَطُوا فَضَحِکَ الْمَلَأُ الَّذِینَ عِنْدَهُ وَ قَالُوا انْظُرُوا کَیْفَ یُشَبِّهُ ابْنَ عَمِّهِ (علیه السلام) بِعِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ (علیه السلام) قَالَ فَنَزَلَ الْوَحْیُ وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عیسی‌بن‌عبدالله نقل کرده است که امام علی (علیه السلام) فرمود: روزی خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسیدم. آن حضرت درحالی‌که در میان گروهی از قریش نشسته بود به من نگاه کرد سپس فرمود: «ای علی (علیه السلام)! قطعاً تو در این امّت همانند حضرت عیسی (علیه السلام) در میان بنی‌اسرائیل هستی که گروهی او را دوست می‌داشتند و در این کار غلوّ و زیاده‌روی می‌کردند و در نتیجه هلاک شدند. عدّه‌ای نیز با او دشمنی کردند و نسبت به او کینه ورزیدند و در این زمینه مبالغه نمودند. امّا گروه دیگری در این زمینه راه میانه‌روی را پیمودند، در نتیجه رستگار شدند. این سخن بر آنان گران آمد. به همین دلیل خندیدند و با تمسخر گفتند: «محمّد (صلی الله علیه و آله)، علی (علیه السلام) را به پیامبران تشبیه می‌کند». دراین‌هنگام آیه: وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ نازل شد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص92
بحارالأنوار، ج35، ص322/ فرات الکوفی، ص403/ شواهدالتنزیل، ج2، ص227؛ بتفاوت
10
(زخرف/ 57)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - المناقب: قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) یَدْخُلُ مِنْ هَذَا الْبَابِ رَجُلٌ أَشْبَهُ الْخَلْقِ بِعِیسَی (علیه السلام) فَدَخَلَ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَضَحِکُوا مِنْ هَذَا الْقَوْلِ فَنَزَلَ وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ الْآیَاتِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در مناقب آمده است: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «از این در، مردی وارد خواهد شد که شبیه‌ترین مردم به عیسی (علیه السلام) است». پس علی (علیه السلام) وارد شد. مردم از این سخن رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به خنده افتادند، سپس این آیات نازل شد لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص92
بحارالأنوار، ج39، ص74/ المناقب، ج3، ص259/ نورالثقلین
11
(زخرف/ 57)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ قَال: کَانَ جَبْرَئِیلُ جَالِساً عِنْدَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) عَنْ یَمِینِهِ إِذَا أَقْبَلَ امیرالمؤمنین (علیه السلام) فَضَحِکَ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یا محمد (صلی الله علیه و آله) هَذَا عَلِیُّبْنُأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) قَدْ أَقْبَلَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَا جَبْرَئِیلُ وَ أَهْلُ السَّمَاوَاتِ یَعْرِفُونَهُ قَالَ یا محمد (صلی الله علیه و آله) وَ الَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ نَبِیّاً (صلی الله علیه و آله) إِنَّ أَهْلَ السَّمَاوَاتِ لَأَشَدُّ مَعْرِفَهًًْ لَهُ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ مَا کَبَّرَ تَکْبِیرَهًًْ فِی غَزْوَهًٍْ إِلَّا کَبَّرْنَا مَعَهُ وَ لَا حَمَلَ حَمْلَهًًْ إِلَّا حَمَلْنَا مَعَهُ وَ لَا ضَرَبَ بِسَیْفٍ إِلَّا ضَرَبْنَا مَعَهُ یا محمد (صلی الله علیه و آله) إِنِ اشْتَقْتَ إِلَی وَجْهِ عِیسَی (علیه السلام) وَ عِبَادَتِهِ وَ زُهْدِ یَحْیَی وَ طَاعَتِهِ وَ مُلْکِ سُلَیْمَانَ (علیه السلام) وَ سَخَاوَتِهِ فَانْظُرْ إِلَی وَجْهِ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا یَعْنِی شَبَهاً لِعَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ عَلِیُّبْنُأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) شَبَهاً لِعِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ (علیه السلام) إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ یَعْنِی یَضْحَکُونَ وَ یَعْجَبُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گوید: وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ، جبرئیل در سمت راست پیامبر (صلی الله علیه و آله) نشسته بود که امیرالمؤمنین (علیه السلام) آمد، پس جبرئیل خندید و گفت: «ای محمّد! این علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است که دارد می¬آید». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای جبرئیل! مگر ساکنان آسمان او را می¬شناسند»؟ گفت: «ای محمّد! سوگند به کسی که تو را به حق به نبوّت برانگیخت، اهل آسمان علی (علیه السلام) را بهتر از اهل زمین می¬شناسند، در غزوه¬ها هر تکبیری که سر داد، ما نیز با وی تکبیر سردادیم و هر حمله¬ای که به دشمن برد، با وی حمله بردیم و شمشیری نزد مگر اینکه ما نیز با وی شمشیر زدیم، ای محمّد، هرگاه مشتاق دیدن رخسار عیسی (علیه السلام) و عبادتش و زهد یحیی (علیه السلام) و طاعتش و فرمانروایی سلیمان (علیه السلام) و سخاوتش شدی، به سیمای علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) نظر کن»! و خداوند متعال آیه: وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلاً را نازل فرمود که به معنای یک شبیه برای علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است، و علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) شبیهی برای عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) است؛ و إِذَا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّون، یعنی می‌خندند و تعجّب می¬کنند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص92
بحارالأنوار، ج39، ص98/ المناقب، ج2، ص235
12
(زخرف/ 57)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ رَبِیعَهًَْ‌بْنِ‌نَاجِذٍ قَالَ سَمِعْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ عَلِیّاً (علیه السلام) یَقُولُ فِیَ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًْ وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ.
امام علی (علیه السلام) - ربیعهًْ‌بن‌ناجذ گوید: از امیرالمؤمنین علیّبنابیطالب (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: «این آیه: وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ در شأن من نازل شده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص92
فرات الکوفی، ص403/ شواهدالتنزیل، ج2، ص226، فیه: «أذا اقومک منه یصدّون» محذوف/ بحارالأنوار، ج35، ص315
13
(زخرف/ 57)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - رَوَی أَحْمَدُ‌بْنُ‌حَنْبَلٍ فِی الْمُبْتَدَإِ وَ أَبُو السَّعَادَاتِ فِی فَضَائِلِ الْعَشَرَهًِْ أَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ: یَا عَلِیُّ (علیه السلام) مَثَلُکَ فِی هَذِهِ الْأُمَّهًِْ کَمَثَلِ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ (علیه السلام) أَحَبَّهُ قَوْمٌ فَأَفْرَطُوا فِیهِ وَ أَبْغَضَهُ قَوْمٌ فَأَفْرَطُوا فِیهِ قَالَ فَنَزَلَ الْوَحْیُ وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّون.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - احمدبن‌حنبل در کتاب مبتدا آورده است: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «یا علی (علیه السلام) مثل تو در این امّت مانند مثل عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) است که گروهی او را دوست داشتند امّا افراط کردند و گروهی با او دشمن بودند آن‌ها نیز افراط نمودند». آنگاه این آیه نازل شد: وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص94
بحارالأنوار، ج25، ص284/ المناقب، ج1، ص264
14
(زخرف/ 57)
الصّادق (علیه السلام) - أَبُوبَصِیرٍ عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) لَمَّا قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) یَا عَلِیُّ (علیه السلام) لَوْ لَا أَنَّنِی أَخَافُ أَنْ یَقُولَ فِیکَ مَا قَالَتِ النَّصَارَی فِی الْمَسِیحِ لَقُلْتُ الْیَوْمَ فِیکَ مَقَالَهًًْ لَا تَمُرُّ بِمَلَإٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ إِلَّا أَخَذُوا التُّرَابَ مِنْ تَحْتِ قَدَمِکَ، الْخَبَرَ قَالَ الْحَارِثُ‌بْنُ‌عَمْرٍو الْفِهْرِیُّ لِقَوْمٍ مِنْ أَصْحَابِهِ مَا وَجَدَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) لِابْنِ عَمِّهِ مَثَلًا إِلَّا عِیسَی‌بْنَ‌مَرْیَمَ یُوشِکُ أَنْ یَجْعَلَهُ نَبِیّاً مِنْ بَعْدِهِ وَ اللَّهِ إِنَّ آلِهَتَنَا الَّتِی کُنَّا نَعْبُدُ خَیْرٌ مِنْهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِلَی قَوْلِه وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ هذا صِراطٌ مُسْتَقِیمٌ.
امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر از امام صادق (علیه السلام) نقل می¬کند که فرمود: [پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود]: ای علی، اگر بیم آن نداشتم که مردم همان چیزهایی را که درباره عیسی مسیح (علیه السلام) گفتند درباره تو بگویند، امروز سخنی درباره تو می¬گفتم که از هرجا بگذری مسلمانان خاک پای تو را به عنوان تبرّک بردارند. حارث‌بن‌عمرو فهریّ به جمعی از دوستانش گفت: «محمّد مشابهی برای پسر عموی خود جز عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) نیافت و کم مانده او را پس از خود پیامبر کند، به خدا سوگند الهه¬ای که من می¬پرستیدیم بهتر از اوست». پس خداوندآیه: وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ وَ قالُوا أَ آلِهَتُنا خَیْرٌ أَمْ هُوَ ما ضَرَبُوهُ لَکَ إِلّا جَدَلاً بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ إِنْ هُوَ إِلّا عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَیْهِ وَ جَعَلْناهُ مَثَلاً لِبنی اِسْرائیلَ وَ لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْنا مِنْکُمْ مَلائِکَةً فِی الْأَرْضِ یَخْلُفُونَ وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ هذا صِراطٌ مُسْتَقِیمٌ را نازل کرد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص94
بحارالأنوار، ج35، ص320/ المناقب، ج2، ص342/ البرهان/ نورالثقلین
15
(زخرف/ 57)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَمْرِوبْنِ‌عُمَیْرٍ عَنْ أَبِیهِ قَال بَعَثَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلِیّاً إِلَی شِعْبٍ فَأَعْظَمَ فِیهِ الْعَنَاءُ فَلَمَّا أَنْ جَاءَ قَالَ یا علی (علیه السلام) قَدْ بَلَغَنِی نَبَؤُکَ وَ الَّذِی صَنَعْتَ وَ أَنَا عَنْکَ رَاضٍ قَالَ فَبَکَی عَلِیٌّ (علیه السلام) فَقَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا یُبْکِیکَ یا علی (علیه السلام) أَ فَرَحٌ أَمْ حُزْنٌ قَالَ بَلْ فَرَحٌ وَ مَا لِی لَا أَفْرَحُ یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ أَنْتَ عَنِّی رَاضٍ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) أَمَا وَ إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِکَتَهُ وَ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ عَنْکَ رَاضُونَ أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ لَا أَنْ یَقُولَ فِیکَ طَوَائِفُ مِنْ أُمَّتِی مَا قَالَتِ النَّصَارَی فِی عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ (علیه السلام) لَقُلْتُ الْیَوْمَ فِیکَ قَوْلًا لَا تَمُرُّ بِمَلَإٍ مِنْهُمْ قَلُّوا أَوْ کَثُرُوا إِلَّا قَامُوا إِلَیْکَ یَأْخُذُونَ التُّرَابَ مِنْ تَحْتِ قَدَمَیْکَ یَلْتَمِسُونَ فِی ذَلِکَ الْبَرَکَهًَْ قَالَ فَقَالَ قُرَیْشٌ مَا رَضِیَ حَتَّی جَعَلَهُ مَثَلًا لِابْنِ مَرْیَمَ (علیه السلام) فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ قَالَ یَضِجُّونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عمیر روایت کرده است: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) علی (علیه السلام) را به مکّه فرستاد که در آنجا با خستگی و سختی بسیار مواجه گشت و چون بازگشت به وی فرمود: «ای علی! خبر تو و کارهایی که کردی به من رسید و من از تو راضی هستم». علی (علیه السلام) گریست. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «چرا گریستی؟ گریه غم است یا شادی»؟ گفت: «گریه شادی است، چرا نباید شاد باشم درحالی‌که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از من راضی است»؟! فرمود: «خدا و فرشتگان و جبرئیل و میکائیل نیز از تو راضی هستند. به خدا سوگند! اگر بیم آن نداشتنم که گروه‌هایی از امّت من همانی را بگویند که نصاری در حق عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) می¬گویند، امروز درباره‌ی تو سخنی می¬گفتم که هرگاه بر جمعی چه بزرگ و چه کوچک از آنان بگذری، خاک زیر پایت را برای تبرّک بر¬دارند». با شنیدن این سخن، قریش گفتند: «راضی نشد تا اینکه او را به مرتبه عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) رسانید»! پس خداوند آیه: وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ، [یعنی] سر و صدا کردند، را نازل فرمود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص94
بحارالأنوار، ج35، ص321/ فرات الکوفی، ص406
16
(زخرف/ 57)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَحْمَدَ‌بْنِ‌سُلَیْمَانَ الْفُرْقَانِیِّ قَالَ قَالَ لَنَا ابْنُ الْمُبَارَکِ الصُّورِیُ: «قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) لِأَبِی‌ذَرٍّ مَا أَقَلَّتِ الْغَبْرَاءُ وَ لَا أَظَلَّتِ الْخَضْرَاءُ عَلَی ذِی لَهْجَهًٍْ أَصْدَقَ مِنْ أَبِی‌ذَرٍّ أَ لَمْ یَکُنِ النَّبِیُّ قَالَ» قَالَ بَلَی قَالَ فَمَا الْقِصَّهًُْ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فِی ذَلِکَ قَال کَانَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فِی نَفَرٍ مِنْ قُرَیْشٍ إِذْ قَالَ یَطْلُعُ عَلَیْکُمْ مِنْ هَذَا الْفَجِّ رَجُلٌ یُشْبِهُ بِعِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ (علیه السلام) فَاسْتَشْرَفَتْ قُرَیْشٌ لِلْمَوْضِعِ فَلَمْ یَطْلُعْ أَحَدٌ وَ قَامَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) لِبَعْضِ حَاجَتِهِ إِذَا طَلَعَ مِنْ ذَلِکَ الْفَجِّ عَلِیُّبْنُأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) فَلَمَّا رَأَوْهُ قَالُوا الِارْتِدَادُ وَ عِبَادَهًُْ الْأَوْثَانِ أَیْسَرُ عَلَیْنَا مِمَّا یُشَبِّهُ ابْنَ عَمِّهِ (علیه السلام) بِنَبِیٍّ فَقَالَ أَبُوذَرٍّ (رحمة الله علیه) یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) إِنَّهُمْ قَالُوا کَذَا وَ کَذَا فَقَالُوا بِأَجْمَعِهِمْ کَذَبَ وَ حَلَفُوا عَلَی ذَلِکَ فَجَحَدَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلَی أَبِی‌ذَرٍّ (رحمة الله علیه) فَمَا بَرِحَ حَتَّی نَزَلَ عَلَیْهِ الْوَحْیُ وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ قَالَ یَضِجُّونَ وَ قالُوا أَ آلِهَتُنا خَیْرٌ أَمْ هُوَ ما ضَرَبُوهُ لَکَ إِلَّا جَدَلًا بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَیْهِ وَ جَعَلْناهُ مَثَلًا لِبَنِی إِسْرائِیلَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا أَظَلَّتِ الْخَضْرَاءُ وَ لَا أَقَلَّتِ الْغَبْرَاءُ عَلَی ذِی لَهْجَهًٍْ أَصْدَقَ مِنْ أَبِی‌ذَرٍّ (رحمة الله علیه).
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌مبارک صوری نقل کرده است: پیامبر (صلی الله علیه و آله) درمیان جماعتی از قریش بود که ناگاه فرمود: «در این درّه مردی هست که به عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) شبیه می‌باشد». پس مردم قریش به آن مکان چشم دوختند امّا کسی پیدا نشد. و چون پیامبر (صلی الله علیه و آله) در پی کاری رفت، ناگاه علی (علیه السلام) از آن درّه هویدا گشت وقتی او را دیدند گفتند: «مرتدشدن و بت‌پرستیدن برای ما آسانتر از آن است که بپذیریم محمّد پسر عموی خود را به عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) تشبیه کند». پیامبر (صلی الله علیه و آله) که بازگشت، ابوذر (رحمة الله علیه) گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! اینان چنین و چنان گفتند». آن¬ها یک¬صدا گفتند: «ابوذر دروغ می¬گوید و سوگند یاد کردند». ولی پیامبر (صلی الله علیه و آله) صدور این کذب را از ابوذر (رحمة الله علیه) انکار کرد و هنوز آنجا را ترک نکرده بود که آیه: وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ فرمود: یا «یضجّون» وَ قالُوا أَ آلِهَتُنا خَیْرٌ أَمْ هُوَ ما ضَرَبُوهُ لَکَ إِلَّا جَدَلًا بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَیْهِ وَ جَعَلْناهُ مَثَلًا لِبَنِی إِسْرائِیلَ پس رسول خدا فرمود: «زمین و آسمان گوینده¬ای راستگو¬تر از ابوذر (رحمة الله علیه) را بر روی خود حمل نکرده و بر وی سایه نیفکنده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص94
بحارالأنوار، ج35، ص322/ فرات الکوفی، ص407
17
(زخرف/ 57)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) قَالَ جَاءَ قَوْمٌ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالُوا: یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ عِیسَی‌بْنَ‌مَرْیَمَ (علیه السلام) کَانَ یُحْیِی الْمَوْتَی فَأَحْیِ لَنَا الْمَوْتَی. فَقَالَ لَهُمْ: مَنْ تُرِیدُونَ؟ فَقَالُوا: فُلَانٌ وَ إِنَّهُ قَرِیبُ عَهْدٍ بِالْمَوْتِ فَدَعَا عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فَأَصْغَی إِلَیْهِ بِشَیْءٍ لَا نَعْرِفُهُ ثُمَّ قَالَ لَهُ انْطَلِقْ مَعَهُمْ إِلَی الْمَیِّتِ فَادْعُهُ بِاسْمِهِ وَ اسْمِ أَبِیهِ فَمَضَی مَعَهُمْ حَتَّی وَقَفَ عَلَی قَبْرِ الرَّجُلِ ثُمَّ نَادَاهُ یَا فُلَانَ‌بْنَ‌فُلَانٍ فَقَامَ الْمَیِّتُ فَسَأَلُوهُ ثُمَّ اضْطَجَعَ فِی لَحْدِهِ فَانْصَرَفُوا وَ هُمْ یَقُولُونَ إِنَّ هَذَا مِنْ أَعَاجِیبِ بَنِی عَبْدِ‌الْمُطَّلِبِ (رحمة الله علیه) أَوْ نَحْوِهَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَ وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ أَیْ یَضِجُّون.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گوید: گروهی نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمدند و گفتند: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) مردگان را زنده می‌کرد. تو هم برای ما این کار را بکن». پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «می‌خواهید چه کسی برایتان زنده شود»؟ گفتند: «فلان شخص که اخیراً از دنیا رفته است». پیامبر (صلی الله علیه و آله)، حضرت علی (علیه السلام) را فراخواند و با صدای آهسته مطالبی را به او فرمود که ما آن را نشنیدیم. سپس او فرمود: «همراه آن‌ها به‌سوی آن میّت برو و او را با نام خودش و پدرش صدا بزن». حضرت علی (علیه السلام) به همراه آن گروه رفت تا اینکه به قبر آن مرده رسید. امیرالمؤمنین (علیه السلام) او را به نام خودش و پدرش خواند. ناگهان آن مرده، زنده شد! آن گروه از او سؤالاتی پرسیدند. سپس دوباره در قبرش خوابید و از دنیا رفت. آن‌ها درحالی از آنجا رفتند که می‌گفتند: «این نیز یکی دیگر از عجایب بنی‌عبدالمطلّب است» و سخنانی این چنین بر زبان می‌راندند. در نتیجه خداوند آیه‌ی زیر را نازل فرمود: و لمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیمَ مَثَلا إِذَا قَومُکَ مِنْهُ یصِدُّونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص96
تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص550/ البرهان، فیه: «یضحکون» بدل «یضجون»
18
(زخرف/ 57)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - بَیْنَمَا النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فِی نَفَرٍ مِنْ أَصْحَابِهِ إِذْ قَالَ الْآنَ یَدْخُلُ عَلَیْکُمْ نَظِیرُ عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ (علیه السلام) فِی أُمَّتِی فَدَخَلَ أَبُو بَکْرٍ فَقَالُوا هُوَ هَذَا فَقَالَ لَا فَدَخَلَ عُمَرُ فَقَالُوا هُوَ هَذَا فَقَالَ لَا فَدَخَلَ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَقَالُوا هُوَ هَذَا فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ قَوْمٌ لَعِبَادَهًُْ اللَّاتِ وَ الْعُزَّی خَیْرٌ مِنْ هَذَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ وَ قالُوا أَ آلِهَتُنا خَیْرٌ الْآیَهًَْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - پیامبر (صلی الله علیه و آله) درحالی‌که در میان گروهی از یارانش نشسته بود، فرمود: «هم اکنون شخصی بر شما وارد می‌شود که در میان امّتم شبیه حضرت عیسی (علیه السلام) است». ابوبکر وارد شد. اصحاب پرسیدند: «آیا آن شخص ابوبکر است»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خیر». عمر وارد شد. یاران رسول خدا پرسیدند: «آیا عمر آن شخصی است که در میان امّت تو به حضرت عیسی (علیه السلام) شباهت دارد؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خیر». دراین‌هنگام امیرالمؤمنین (علیه السلام) بر آن جمع وارد شد. آن‌ها پرسیدند: «آیا آن شخص، علی (علیه السلام) است»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آری». گروهی از آن‌ها گفتند: «قطعاً عبادت‌کردن لات و عزّی آسانتر از تحمّل این امر است». دراین‌هنگام خداوند آیه‌ی زیر را بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل کرد: و لمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیمَ مَثَلا إِذَا قَومُکَ مِنْهُ یصِدُّونَ* و قَالوا أَآلهَتُنَا خَیرٌ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص96
بحارالأنوار، ج35، ص314/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص549/ البرهان
آیه وَ قالُوا أَ آلِهتُنا خَیْرٌ أَمْ هُوَ ما ضَرَبُوهُ لَکَ إِلاَّ جَدَلاً بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ [58]
و گفتند: «آیا خدایان ما بهترند یا او (مسیح)؟! [اگر معبودان ما در دوزخند، مسيح نيز در دوزخ است، چرا كه معبود واقع شده]!» ولی آن‌ها این مَثَل را جز از طریق جدال [و لجاج] برای تو نزدند؛ آنان گروهی کینه‌توز و پرخاشگرند.
آیه إِنْ هُوَ إِلاَّ عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَیْهِ وَ جَعَلْناهُ مَثَلاً لِبَنی إِسْرائیلَ [59]
او (مسیح) فقط بندهای بود که ما نعمت به او بخشیدیم و او را نمونه و اسوه‌ای برای بنی‌اسرائیل قرار دادیم.
1
(زخرف/ 59)
الکاظم (علیه السلام) - إِنَّ وَلَایَهًَْ عَلِیٍّ (علیه السلام) لَتَذْکِرَهًٌْ لِلْمُتَّقِینَ لِلْعَالَمِینَ وَ إِنَّا لَنَعْلَمُ أَنَّ مِنْکُمْ مُکَذِّبِینَ وَ إِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) لَحَسْرَهًٌْ عَلَی الْکَافِرِینَ وَ إِنَّ وَلَایَتَهُ لَحَقُّ الْیَقِینِ وَ قَدْ ثَبَتَ أَنَّ قَوْلَهُ إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَیْهِ الْآیَهًَْ نَزَلَتْ فِیهِ.
امام هادی (علیه السلام) - خدای متعال این آیه را بر پیغمبرش (صلی الله علیه و آله) نازل فرمود: ولایت علی (علیه السلام)، مسلّما تذکرّّی است برای پرهیزگاران. و ما می‌دانیم که بعضی از شما آن را تکذیب می‌کنید. (حاقه/4948) و علی (علیه السلام) مایه حسرت کافران است! . (حاقه/50) و ولایت او همان حقّ الیقین است؛ و ثابت شده است که آیات… إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَیْهِ در شأن او نازل شده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص98
بحارالأنوار، ج36، ص103
2
(زخرف/ 59)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) لَمَّا قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) یا علی (علیه السلام) لَوْ لَا أَنَّنِی أَخَافُ أَنْ یَقُولَ فِیکَ مَا قَالَتِ النَّصَارَی فِی الْمَسِیحِ لَقُلْتُ الْیَوْمَ فِیکَ مَقَالَهًًْ لَا تَمُرُّ بِمَلَإٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ إِلَّا أَخَذُوا التُّرَابَ مِنْ تَحْتِ قَدَمِکَ الْخَبَرَ قَالَ الْحَارِثُ‌بْنُ‌عَمْرٍو الْفِهْرِیُّ لِقَوْمٍ مِنْ أَصْحَابِهِ مَا وَجَدَ مُحَمَّدٌ لِابْنِ عَمِّهِ (علیه السلام) مَثَلًا إِلَّا عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ (علیه السلام) یُوشِکُ أَنْ یَجْعَلَهُ نَبِیّاً (صلی الله علیه و آله) مِنْ بَعْدِهِ وَ اللَّهِ إِنَّ آلِهَتَنَا الَّتِی کُنَّا نَعْبُدُ خَیْرٌ مِنْهُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِلَی قَوْلِهِ وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ هذا صِراطٌ مُسْتَقِیمٌ وَ فِی رِوَایَهًٍْ أَنَّهُ نَزَلَ أَیْضاً إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَیْهِ الْآیَهًَْ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) یَا حَارِثُ اتَّقِ اللَّهَ وَ ارْجِعْ عَمَّا قُلْتَ مِنَ الْعَدَاوَهًِْ لِعلی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام) فَقَالَ إِذَا کُنْتَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَصِیُّکَ مِنْ بَعْدِکَ وَ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) بِنْتُکَ سَیِّدَهًُْ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ وَ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) ابْنَاکَ سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ وَ حَمْزَهًُْ (رحمة الله علیه) عَمُّکَ سَیِّدُ الشُّهَدَاءِ وَ جَعْفَرٌ الطَّیَّارُ (رحمة الله علیه) ابْنُ عَمِّکَ یَطِیرُ مَعَ الْمَلَائِکَهًِْ فِی الْجَنَّهًِْ وَ السِّقَایَهًُْ لِلْعَبَّاسِ (رحمة الله علیه) عَمِّکَ فَمَا تَرَکْتَ لِسَائِرِ قُرَیْشٍ وَ هُمْ وُلْدُ أَبِیکَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَیْلَکَ یَا حَارِثُ مَا فَعَلْتُ ذَلِکَ بِبَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ لَکِنَّ اللَّهَ فَعَلَهُ بِهِم.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوبصیر از امام صادق (علیه السلام) روایت می¬کند که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای علی! اگر بیم آن نداشتم که مردم همان چیزهایی را که درباره عیسی مسیح (علیه السلام) گفتند درباره تو بگویند، امروز سخنی درباره تو می¬گفتم که از هرجا بگذری مسلمانان خاک پای تو را به عنوان تبرّک بردارند». حارث‌بن‌عمرو فهریّ به جمعی از دوستانش گفت: «محمّد مشابهی برای پسر عموی خود جز عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) نیافت و کم مانده او را پس از خود پیامبر کند، به خدا سوگند الهه¬ای که من می¬پرستیدیم بهتر از اوست». پس خداوند این آیات را نازل کرد: وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیَمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُکَ مِنْهُ یَصِدُّونَ وَ قالُوا أَ آلِهَتُنا خَیْرٌ أَمْ هُوَ ما ضَرَبُوهُ لَکَ إِلّا جَدَلاً بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ إِنْ هُوَ إِلّا عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَیْهِ وَ جَعَلْناهُ مَثَلاً لِبنی اِسْرائیلَ وَ لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْنا مِنْکُمْ مَلائِکَةً فِی الْأَرْضِ یَخْلُفُونَ وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ هذا صِراطٌ مُسْتَقِیمٌ و در روایت دیگر هست که این آیه نیز نازل شد: إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَیْهِ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای حارث! از خدا بترس و سخنت را پس بگیر، زیرا آنچه گفتی از دشمنی تو با علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) نشأت می¬گیرد». حارث گفت: «اگر تو رسول خدا هستی و علی وصیّ بعد از توست و فاطمه دخترت سرور زنان جهان است و دو پسرت حسن و حسین سرور جوانان اهل بهشت هستند و حمزه عمویت سیدالشهدا است و پسر عمویت جعفر طیّار با دو بال در بهشت با فرشتگان پرواز می¬کند و منصب سقایت را هم به عمویت عبّاس داده¬ای، دیگر چه چیزی برای قریش که فرزندان پدرت هستند، باقی گذاشته¬ای». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «وای بر تو حارث، من این کارها را در حق فرزندان عبدالمطلّب نکرده¬ام بلکه خداوند چنین کرده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص98
بحارالأنوار، ج35، ص320/ المناقب، ج2، ص342
3
(زخرف/ 59)
الصّادق (علیه السلام) - وَ لْیَکُنْ مِنْ دُعَائِکَ فِی دُبُرِ الرَّکْعَتَیْنِ فی یوم الغدیر: أَنْ تَقُول أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) امیرالمؤمنین وَ وَلِیُّهُمْ وَ مَوْلَاهُمْ رَبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا بِالنِّدَاءِ وَ صَدَّقْنَا الْمُنَادِیَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِذَا نَادَی بِنِدَاءٍ عَنْکَ بِالَّذِی أَمَرْتَهُ بِهِ أَنْ یُبَلِّغَ مَا أَنْزَلْتَ إِلَیْهِ مِنْ وَلَایَهًِْ وَلِیِّ أَمْرِکَ فَحَذَّرْتَهُ وَ أَنْذَرْتَهُ إِنْ لَمْ یُبَلِّغْ أَنْ تَسْخَطَ عَلَیْهِ وَ أَنَّهُ إِنْ بَلَّغَ رِسَالَاتِکَ عَصَمْتَهُ مِنَ النَّاسِ فَنَادَی مُبَلِّغاً وَحْیَکَ وَ رِسَالَاتِکَ أَلَا مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ (علیه السلام) مَوْلَاهُ وَ مَنْ کُنْتُ وَلِیَّهُ فَعَلِیٌّ (علیه السلام) وَلِیُّهُ وَ مَنْ کُنْتُ نَبِیَّهُ فَعَلِیٌّ (علیه السلام) أَمِیرُهُ رَبَّنَا فَقَدْ أَجَبْنَا دَاعِیَکَ النَّذِیرَ الْمُنْذِرَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) عَبْدَکَ وَ رَسُولَکَ إِلَی علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام) الَّذِی أَنْعَمْتَ عَلَیْهِ وَ جَعَلْتَهُ مَثَلًا لِبَنِی إِسْرَائِیلَ إِنَّهُ امیرالمؤمنین (علیه السلام) وَ مَوْلَاهُمْ وَ وَلِیُّهُمْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ یَوْمِ الدِّینِ فَإِنَّکَ قُلْتَ إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَیْهِ وَ جَعَلْناهُ مَثَلًا لِبَنِی إِسْرائِیلَ.
امام صادق (علیه السلام) - [بعد از نماز دو رکعتی در عید غدیر این دعا را بگو:] گواهی می‌دهم که حضرت علی (علیه السلام)، فرمانروا، ولی و مولای مؤمنان و مولای من است. پروردگارا! ندا شنیدیم و منادی یعنی رسولت را تصدیق کردیم، آنگاه که بر اساس دستور تو ندا داد و ولایت ولیّ مؤمنان را که بر او نازل کرده بودی، ابلاغ کرد، و تو او را هشدار دادی که در صورت‌عدم تبلیغ، بر او خشم خواهی گرفت و در صورت تبلیغ پیام‌هایت او را از مردم حفظ خواهی کرد، پس این چنین ندا داد و وحی و پیام‌های تو را به اطّلاع ما رسانید: «آگاه باشید! هر کس من مولای اویم، علی (علیه السلام) مولای اوست و هرکس من سرپرست اویم، علی (علیه السلام) سرپرست اوست و هرکس من پیامبر اویم، علی (علیه السلام) امیر اوست. پروردگارا، ما دعوت آن هشداردهنده بر حذر دارنده، یعنی بنده و فرستاده¬ات محمّد (صلی الله علیه و آله) را درباره‌ی علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) که بر وی نعمت ارزانی داشته و مَثَلی برای بنی‌إسرائیل قرار دادی، اجابت کردیم. او أمیرمؤمنان و سرور و مولای ایشان تا روز قیامت و روز دادرسی است، و تو خود درباره او فرموده¬ای: إِنْ هُوَ إِلَّا عَبْدٌ أَنْعَمْنا عَلَیْهِ وَ جَعَلْناهُ مَثَلًا لِبَنِی إِسْرائِیلَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص98
تهذیب الأحکام، ج3، ص145/ بحارالأنوار، ج35، ص318/ نورالثقلین/ البرهان
آیه وَ لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْنا مِنْکُمْ مَلائِکَةً فِی الْأَرْضِ یَخْلُفُونَ [60]
و اگر بخواهیم به‌جای شما در زمین فرشتگانی قرار می‌دهیم که جانشین [شما] گردند.
آیه وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ هذا صِراطٌ مُسْتَقیمٌ [61]
و او سبب آگاهی [و نشانه‌اى] بر روز قیامت است. [زيرا نزول عيسى گواه نزديكى رستاخيز است]؛ هرگز در قیامت تردید نکنید؛ و از من پیروی کنید که این راه مستقیم است.
1
(زخرف/ 61)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ ذَکَرَ اللَّهُ خَطَرَ أَمِیرالمُؤمِنِینَ (علیه السلام) وَ عِظَمَ شَأْنِهِ عِنْدَهُ تَعَالَی فَقَالَ وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ هذا صِراطٌ مُسْتَقِیمٌ یَعْنِی أَمِیرالُؤمِنِینَ (علیه السلام).
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - سپس خداوند عظمت و جایگاه والای امیرالمؤمنین (علیه السلام) نزد خودش را ذکر نموده و فرموده است: و إِنَّهُ لعِلمٌ للسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِهَا و اتَّبِعُونِ هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِیمٌ که منظور از آن امیرالمؤمنین (علیه السلام) است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص100
بحارالأنوار، ج9، ص236/ بحارالأنوار، ج35، ص319/ البرهان/ نورالثقلین
2
(زخرف/ 61)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ زُرَارَهًَْ‌بْنِ‌أَعْیَنَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَ وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ قَالَ عَنَی بِذَلِکَ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): یَا عَلِیُّ (علیه السلام) أَنْتَ عِلْمُ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ فَمَنِ اتَّبَعَکَ نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْکَ هَلَکَ وَ هَوَی.
امام صادق (علیه السلام) - زراره گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: و إِنَّهُ لعِلمٌ للسَّاعَةِ سؤال کردم. امام فرمود: «منظور از آن، امیرالمؤمنین (علیه السلام) است». همچنین فرمود: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده است: «ای علی (علیه السلام)! تو نشانه‌ی این امّت هستی. هرکس از تو پیروی کند، رهایی می‌یابد و هرکس از پیروی از تو سر باز زند، هلاک و گمراه خواهد شد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص100
تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص552/ البرهان
3
(زخرف/ 61)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ إِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) لَعِلْمٌ لِلسَّاعَهًِْ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ لَسَوْفَ تُسْأَلُونَ عَنْ مَحَبَّهًِْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام).
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - علی (علیه السلام) نشانه¬ای برای رستاخیز برای تو و قومت است و در مورد محبّت علی‌بن‌ابی¬طالب (علیه السلام) از شما سؤال خواهد شد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص100
البرهان
4
(زخرف/ 61)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَبُو الزُّبَیْرِ أَنَّهُ سَمِعَ جَابِرَ‌بْنَ‌عَبْدِ‌اللَّهِ یَقُولُ سَمِعْتُ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ: کَیْفَ أَنْتُمْ إِذَا نَزَلَ عِیسَی‌بْنُ‌مَرْیَمَ (علیه السلام) فَیَقُولُ أَمِیرُهُمْ تَعَالَ صَلِ بِنَا فَیَقُولُ لَا إِنَ بَعْضَکُمْ عَلَی بَعْضٍ أُمَرَاءُ تَکْرِمَهًًْ مِنَ اللَّهِ لِهَذِهِ الْأُمَّهًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - جابربن‌عبدالله گوید: شنیدم که پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌فرمود: چون اصحاب مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قیام کنند عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) از آسمان فرود می‌آید، امیر قیام‌کنندگان به عیسی (علیه السلام) می‌گوید: «بیا تا با تو نماز بگزاریم». عیسی (علیه السلام) می‌گوید: «شما خود از جانب خدا برخی بر برخی دیگر امیر هستید و این لطف خدا نسبت به این امّت است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص100
بحارالأنوار، ج6، ص301/ نورالثقلین
5
(زخرف/ 61)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - کَیْفَ أَنْتُمْ إِذَا أُنْزِلَ فِیکُمْ ابْنُ مَرْیَمَ (علیه السلام) وَ إِمَامُکُمْ مِنْکُمْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - چه حالی خواهید داشت، زمانی‌که عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) در میان شما فرود آید و امام شما هم میان شما باشد؟
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص100
نورالثقلین
آیه وَ لا یَصُدَّنَّکُمُ الشَّیْطانُ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبینٌ [62]
و شیطان شما را [از راه خدا] باز ندارد، که او به یقین دشمن آشکار شماست.
آیه وَ لَمَّا جاءَ عیسی بِالْبَیِّناتِ قالَ قَدْ جِئْتُکُمْ بِالْحِکْمَةِ وَ لِأُبَیِّنَ لَکُمْ بَعْضَ الَّذی تَخْتَلِفُونَ فیهِ فَاتَّقُوا اللهَ وَ أَطیعُونِ [63]
و هنگامی‌که عیسی با دلایل روشن به‌سراغ آن‌ها (بنی‌اسرائیل) آمد گفت: «من برای شما حکمت آورده‌ام، و آمده‌ام تا برخی از آنچه را که در آن اختلاف دارید برای شما روشن کنم؛ پس تقوای الهی پیشه کنید و از من اطاعت نمایید.
1
(زخرف/ 63)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِاللَّهِ‌بْنِ‌الْوَلِیدِ قَالَ: قَالَ أبو عبد الله (علیه السلام) مَا یَقُولُ أَصْحَابُکَ فِی امیرالمؤمنین (علیه السلام) وَ عِیسَی (علیه السلام) وَ مُوسَی (علیه السلام) أَیُّهُمْ أَعْلَمُ قَالَ قُلْتُ مَا یُقَدِّمُونَ عَلَی أُولِی الْعَزْمِ أَحَداً قَالَ أَمَا إِنَّکَ لَوْ خَاصَمْتَهُمْ بِکِتَابِ اللَّهِ لَحَجَجْتَهُمْ قَالَ قُلْتُ وَ أَیْنَ هَذَا فِی کِتَابِ اللَّهِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ قَالَ فِی مُوسَی (علیه السلام) وَ کَتَبْنا لَهُ فِی الْأَلْواحِ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ مَوْعِظَةً وَ لَمْ یَقُلْ کُلَّ شَیْءٍ وَ قَالَ فِی عِیسَی (علیه السلام) وَ لِأُبَیِّنَ لَکُمْ بَعْضَ الَّذِی تَخْتَلِفُونَ فِیهِ وَ لَمْ یَقُلْ کُلَّ شَیْءٍ وَ قَالَ فِی صَاحِبِکُمْ کَفی بِاللهِ شَهِیداً بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ.
امام صادق (علیه السلام) - عبدالله‌بن‌ولید گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «پیروان تو درباره‌ی امیرالمؤمنین (علیه السلام) و عیسی (علیه السلام) و موسی (علیه السلام) چه می‌گویند و کدام‌یک را داناتر می‌شمارند»؟ گفتم: «ما می‌گوییم هیچ‌کس بر پیامبران اولی‌العزم برتری و تقدّم ندارد»! امام صادق (علیه السلام) فرمود: «اگر من با شما بر اساس کتاب خدا استدلال کنم، چه خواهید گفت»؟ گفتم: «در کجای کتاب خدا چنین مطلبی آمده است»؟ امام صادق (علیه السلام) فرمود: «خدای تعالی به موسی (علیه السلام) فرمود: و برای او در الواح اندرزی از هر موضوعی نوشتیم و بیانی از هرچیز کردیم. (اعراف/145) امّا نفرمود: علم همه چیز را نوشتیم. عیسی (علیه السلام) به مردم فرمود: وَ لِأُبَیِّنَ لَکُمْ بَعْضَ الَّذِی تَخْتَلِفُونَ فِیهِ و نفرمود: همه چیز را برایتان بیان می‌کنم و توضیح می‌دهم. امّا درباره‌ی امام شما فرمود: کافی است که خداوند، و کسی که علم کتاب [و آگاهی بر قرآن] نزد اوست، میان من و شما گواه باشند! . (رعد/43)».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص102
بحارالأنوار، ج14، ص245/ بحارالأنوار، ج35، ص433، فیه: «أین هذا فی کتاب الله قال… الی آخر» محذوف/ قصص الأنبیاءللجزایری، ص409/ الاحتجاج، ج2، ص375/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص243/ نورالثقلین
2
(زخرف/ 63)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌خُنَیْسٍ الْکُوفِیِّ قَالَ: حَضَرْتُ مَجْلِسَ الصَّادِقِ (علیه السلام) وَ عِنْدَهُ جَمَاعَهًٌْ مِنَ النَّصَارَی فَقَالُوا فَضْلُ مُوسَی (علیه السلام) وَ عِیسَی (علیه السلام) وَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) سَوَاءٌ لِأَنَّهُمْمْ أَصْحَابُ الشَّرَائِعِ وَ الْکُتُبِ فَقَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام) إِنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) أَفْضَلُ مِنْهُمَا وَ أَعْلَمُ وَ لَقَدْ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ یُعْطِ غَیْرَهُ فَقَالُوا آیَهًٌْ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی نَزَلَتْ فِی هَذَا قَالَ (علیه السلام) نَعَمْ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ کَتَبْنا لَهُ فِی الْأَلْواحِ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ وَ قَوْلُهُ تَعَالَی لِعِیسَی (علیه السلام) وَ لِأُبَیِّنَ لَکُمْ بَعْضَ الَّذِی تَخْتَلِفُونَ فِیهِ وَ قَوْلُهُ تَعَالَی لِلسَّیِّدِ الْمُصْطَفَی (صلی الله علیه و آله) وَ جِئْنا بِکَ شَهِیداً عَلی هؤُلاءِ وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْءٍ وَ قَوْلُهُ تَعَالَی لِیَعْلَمَ أَنْ قَدْ أَبْلَغُوا رِسالاتِ رَبِّهِمْ وَ أَحاطَ بِما لَدَیْهِمْ وَ أَحْصی کُلَّ شَیْءٍ عَدَداً فَهُوَ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ مِنْهُمَا وَ لَوْ حَضَرَ مُوسَی (علیه السلام) وَ عِیسَی (علیه السلام) بِحَضْرَتِی وَ سَأَلَانِی لَأَجَبْتُهُمَا وَ سَأَلْتُهُمَا مَا أَجَابَا.
امام صادق (علیه السلام) - ابوخنیس کوفی گوید: خدمت امام صادق (علیه السلام) رسیدم گروهی از نصرانیان در خدمت ایشان بودند. مدّعی بودند که مقام موسی و عیسی و محمّد (علیهم السلام) مساوی است چون همه‌ی آن‌ها دارای شریعت و کتاب آسمانی هستند. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) بهتر از آن دو است و داناتر. خداوند به او آنقدر علم عطا فرموده که به دیگری نداده است». گفتند: «آیا آیه‌ای در قرآن هست که شاهد بر این مطلب باشد»؟ فرمود: «آری این آیه: و برای او در الواح اندرزی از هر موضوعی نوشتیم و بیانی از هرچیز کردیم. (اعراف/145) و این آیه که به عیسی (علیه السلام) می‌فرماید: وَ لِأُبَیِّنَ لَکُمْ بَعْضَ الَّذِی تَخْتَلِفُونَ فِیهِ و فرمایش خداوند به حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) که می‌فرماید: و تو را گواه بر آنان قرار می‌دهیم! و ما این کتاب را بر تو نازل کردیم که بیانگر همه چیز. (نحل/89) و این آیه: تا بداند پیامبرانش رسالت‌های پروردگارشان را ابلاغ کرده‌اند و او به آنچه نزد آن‌هاست احاطه دارد و همه چیز را احصار کرده است! . (جن/28) به خدا قسم! حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) داناتر از هر دوی آن‌ها است. اگر حضرت موسی و عیسی (علیها السلام) پیش من بیایند و از من سؤال بنمایند، به آن‌ها جواب می‌دهم. و سؤال کنم جواب نمی‌دهند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص102
بحارالأنوار، ج10، ص215/ المناقب، ج4، ص262
3
(زخرف/ 63)
الصّادق (علیه السلام) - أنَّ اللهَ قَالَ لِمُوسی (علیه السلام) وَ کَتَبْنا لَهُ فِی الْأَلْواحِ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ وَ لَمْ یَقُلْ کُلَّ شَیءٍ وَ فِی عیسی (علیه السلام) وَ لِأُبَیِّنَ لَکُمْ بَعْضَ الَّذِی تَخْتَلِفُونَ فِیهِ وَ قَالَ فی عَلِیِّ‌بْنِ‌أبِی‌طَالِب (علیه السلام) وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکِتابِ وَ قَالَ وَ لا رَطْبٍ وَ لا یابِسٍ إِلَّا فِی کِتابٍ مُبِینٍ فَعِنْدَ عَلَی عِلْمِ کُلِّ رَطْبٍ وَ یَابِسٍ.
امام صادق (علیه السلام) - خداوند درباره‌ی موسی (علیه السلام) فرمود: و برای او در الواح اندرزی از هر موضوعی نوشتیم و بیانی از هرچیز کردیم. (اعراف/145) و نفرمود: همه چیز را [نوشتیم]، و درباره‌ی عیسی (علیه السلام) فرمود: وَ لِأُبَیِّنَ لَکُمْ بَعْضَ الَّذِی تَخْتَلِفُونَ فِیهِ. و درباره‌ی علیّبنابیطالب (علیه السلام) فرمود: کسی که علم کتاب [و آگاهی بر قرآن] نزد اوست. (رعد/43) هیچ تروخشکی وجود ندارد جز اینکه در کتاب آشکار (کتاب علم خدا) ثبت است. (انعام/59). پس نزد علی (علیه السلام) علمِ هر‌تر و خشکی موجود است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص102
الصراط المستقیم، ج1، ص211
4
(زخرف/ 63)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِاللَّهِ‌بْنِ‌الْوَلِیدِ السَّمَّانِ قَال: قَالَ الْبَاقِرُ (علیه السلام) یَا عَبْدَ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِی عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ مُوسَی (علیه السلام) وَ عِیسَی (علیه السلام) قُلْتُ مَا عَسَی أَنْ أَقُولَ قَالَ هُوَ وَ اللَّهِ أَعْلَمُ مِنْهُمَا ثُمَّ قَالَ أَ لَسْتُمْ تَقُولُونَ إِنَّ لِعَلِیٍّ مَا لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنَ الْعِلْمِ قُلْنَا نَعَمْ وَ النَّاسُ یُنْکِرُونَ قَالَ فَخَاصِمْهُمْ فِیهِ بِقَوْلِهِ تَعَالَی لِمُوسَی (علیه السلام) وَ کَتَبْنا لَهُ فِی الْأَلْواحِ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ فَعَلِمْنَا أَنَّهُ لَمْ یَکْتُبْ لَهُ الشَّیْءَ کُلَّهُ وَ قَالَ لِعِیسَی (علیه السلام) وَ لِأُبَیِّنَ لَکُمْ بَعْضَ الَّذِی تَخْتَلِفُونَ فِیهِ فَعَلِمْنَا أَنَّهُ لَمْ یُبَیِّنْ لَهُ الْأَمْرَ کُلَّهُ وَ قَالَ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ جِئْنا بِکَ عَلی هؤُلاءِ شَهِیداً وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْء.
امام باقر (علیه السلام) - عبدالله‌بن‌ولید سمان گوید: امام باقر (علیه السلام) از من پرسید: «ای عبداللَّه! درباره‌ی علی و موسی و عیسی (علیهم السلام) چه می‌گویی»؟ گفتم: «درباره‌ی آنان چه می‌توانم بگویم»؟ فرمود: «او به خدا سوگند! از آن دو اعلم بود». سپس فرمود: «مگر شما نمی‌گویید آنچه را که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) دارد علی (علیه السلام) هم دارد»؟ گفتم: «آری، ولی مردم انکار می‌کنند». فرمود: «با این فرمایش خداوند به موسی (علیه السلام) با آنان مباحثه کن که می‌فرماید: ما در الواح تورات از هر چیز نوشتیم. (اعراف/145) در این آیه خداوند به ما فهمانده است که همه چیز را برای او ننوشته است. و به عیسی (علیه السلام) فرموده است: وَ لِأُبَیِّنَ لَکُمْ بَعْضَ الَّذِی تَخْتَلِفُونَ فِیهِ، و اینجا هم به ما فهمانده که تمام چیزها را برای عیسی (علیه السلام) بیان نکرده است. و به محمّد (صلی الله علیه و آله) فرموده است: و تو را گواه بر آنان قرار می‌دهیم! و ما این کتاب را بر تو نازل کردیم که بیانگر همه چیز است. (نحل/89)».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص104
بحارالأنوار، ج26، ص198
آیه إِنَّ اللهَ هُوَ رَبِّی وَ رَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ هذا صِراطٌ مُسْتَقیمٌ [64]
به یقین خداوند پروردگار من و پروردگار شماست؛ [تنها] او را پرستش کنید که راه راست همین است.
آیه فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَیْنِهِمْ فَوَیْلٌ لِلَّذینَ ظَلَمُوا مِنْ عَذابِ یَوْمٍ أَلیمٍ [65]
ولی گروه‌هایی از میان آن‌ها [درباره‌ی مسيح] اختلاف کردند [و بعضى او را خدا پنداشتند]؛ وای بر کسانی که ستم کردند از عذاب روزی دردناک!
آیه هَلْ یَنْظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِیَهُمْ بَغْتَةً وَ هُمْ لا یَشْعُرُونَ [66]
آیا جز این انتظاری دارند که قیامت ناگهان به‌سراغشان آید درحالی‌که نمی‌فهمند؟!
1
(زخرف/ 66)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ زُرَارَهًَْ‌بْنِ‌أَعْیَنَ قَال: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ هَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِیَهُمْ بَغْتَةً قَالَ هِیَ سَاعَهًُْ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) تَأْتِیهِمْ بَغْتَةً.
امام باقر (علیه السلام) - زراره گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: هَل ینظُرُونَ إِلا السَّاعَةَ أَن تَأْتِیهُم بَغْتَةً سؤال کردم. امام فرمود: «منظور از آن قیام حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است که ناگهان به‌سراغشان آید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص104
بحارالأنوار، ج24، ص164/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص552/ البرهان
آیه الْأَخِلاَّءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلاَّ الْمُتَّقینَ [67]
دوستان در آن روز دشمن یکدیگرند، مگر پرهیزگاران.
1
(زخرف/ 67)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ أَبُو بَصِیرٍ… فَلَمَّا أَخَذَ مَجْلِسَهُ قَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) … یَا أَبَا مُحَمَّدٍ الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ وَ اللَّهِ مَا أَرَادَ بِهَذَا غَیْرَکُمْ.
امام صادق (علیه السلام) - سلیمان نقل کرده است: نزد امام صادق (علیه السلام) بودم که ابوبصیر وارد شد… امام صادق (علیه السلام) به او فرمود: …ای ابومحمّد! منظور از آیه: الأَخِلاء یومَئِذٍ بَعْضُهُمْ لبَعْضٍ عَدُو إِلا المُتَّقِینَ شما هستید. به خدا با این جز شما را اراده نکرده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص104
الکافی، ج8، ص35/ بحارالأنوار، ج47، ص390/ الاختصاص، ص104/ أعلام الدین، ص452/ نورالثقلین/ البرهان
2
(زخرف/ 67)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ الْمُؤْمِنَیْنِ الْمُتَوَاخِیَیْنِ فِی اللَّهِ لَیَکُونُ أَحَدُهُمَا فِی الْجَنَّهًِْ فَوْقَ الْآخَرِ بِدَرَجَهًٍْ فَیَقُولُ یَا رَبِّ إِنَّ صَاحِبِی قَدْ کَانَ یَأْمُرُنِی بِطَاعَتِکَ وَ یُثَبِّطُنِی عَنْ مَعْصِیَتِکَ وَ یُرَغِّبُنِی فِیمَا عِنْدَکَ فَاجْمَعْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ فِی هَذِهِ الدَّرَجَهًِْ فَیَجْمَعُ اللَّهُ بَیْنَهُمَا وَ إِنَّ الْمُنَافِقَیْنِ لَیَکُونُ أَحَدُهُمَا أَسْفَلَ مِنْ صَاحِبِهِ بِدَرْکٍ فِی النَّارِ فَیَقُولُ یَا رَبِّ إِنَّ فُلَاناً کَانَ یَأْمُرُنِی بِمَعْصِیَتِکَ وَ یُثَبِّطُنِی عَنْ طَاعَتِکَ وَ یُزَهِّدُنِی فِیمَا عِنْدَکَ وَ لَا یُحَذِّرُنِی لِقَاءَکَ فَاجْمَعْ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ فِی هَذَا الدَّرْکِ فَیَجْمَعُ اللَّهُ بَیْنَهُمَا وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًْ الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ.
امام باقر (علیه السلام) - جابر گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: دو مؤمنی که در راه خدا با یکدیگر برادر شدند، همین که یکی‌شان در بهشت درجه‌ای از دیگری بالاتر می‌رود، می‌گوید: «پروردگارا! او برادر و دوست من بود، مرا به طاعت تو فرمان می‌داد، مرا از معصیت تو باز می‌داشت و نسبت به پاداش‌هایت، ترغیب و تشویقم می‌نمود. (این سخنان را آن کسی که بالاتر قرار گرفته می‌گوید) [پروردگارا]! او را نیز در همین درجه در کنار من قرار بده». خداوند متعال تقاضایش را پذیرفته هر دو را در یکجا قرار می‌دهد. امّا دو منافق همین که یکی در درجه‌ی پایین‌تری از جهنّم قرار می‌گیرد، می‌گوید: «پروردگارا! فلانی مرا فرمان به معصیتت می‌داد و از اطاعت تو مرا باز می‌داشت، نسبت به اجرهایت مرا بی‌میل می‌کرد و هرگز مرا از دید تو نمی‌هراساند، [حال که چنین است] پس من و او را در این درجه پایین، یکجا قرار بده. خداوند متعال این دو را نیز در یک محل قرار می‌دهد. آنگاه حضرت، این آیه‌ی کریمه را تلاوت فرمود: الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا المُتَّقِینَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص104
بحارالأنوار، ج71، ص278/ عدهًْ الداعی، ص190
3
(زخرف/ 67)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ الْحَارِث عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ فِی خَلِیلَیْنِ مُؤْمِنَیْنِ وَ خَلِیلَیْنِ کَافِرَیْنِ وَ مُؤْمِنٍ غَنِیٍّ وَ مُؤْمِنٍ فَقِیرٍ وَ کَافِرٍ غَنِیٍّ وَ کَافِرٍ فَقِیرٍ فَأَمَّا الْخَلِیلَانِ الْمُؤْمِنَانِ فَتَخَالَّا حَیَاتَهُمَا فِی طَاعَهًِْ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ تَبَاذَلَا وَ تَوَادَّا عَلَیْهَا فَمَاتَ أَحَدُهُمَا قَبْلَ صَاحِبِهِ فَأَرَاهُ اللَّهُ مَنْزِلَهُ فِی الْجَنَّهًِْ یَشْفَعُ لِصَاحِبِهِ فَقَالَ یَا رَبِّ خَلِیلِی فُلَانٌ کَانَ یَأْمُرُنِی بِطَاعَتِکَ وَ یُعِینُنِی عَلَیْهَا وَ یَنْهَانِی عَنْ مَعْصِیَتِکَ فَثَبِّتْهُ عَلَی مَا ثَبَّتَّنِی عَلَیْهِ مِنَ الْهُدَی حَتَّی تُرِیَهُ مَا أَرَیْتَنِی فَیَسْتَجِیبُ اللَّهُ لَهُ حَتَّی یَلْتَقِیَا عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَیَقُولُ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا لِصَاحِبِهِ جَزَاکَ اللَّهُ مِنْ خَلِیلٍ خَیْراً کُنْتَ تَأْمُرُنِی بِطَاعَهًِْ اللَّهِ وَ تَنْهَانِی عَنْ مَعْصِیَهًِْ اللَّهِ وَ أَمَّا الْکَافِرَانِ فَتَخَالَّا بِمَعْصِیَهًِْ اللَّهِ وَ تَبَاذَلَا عَلَیْهَا وَ تَوَادَّا عَلَیْهَا فَمَاتَ أَحَدُهُمَا قَبْلَ صَاحِبِهِ فَأَرَاهُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَنْزِلَهُ فِی النَّارِ فَقَالَ یَا رَبِّ فُلَانٌ خَلِیلِی کَانَ یَأْمُرُنِی بِمَعْصِیَتِکَ وَ یَنْهَانِی عَنْ طَاعَتِکَ فَثَبِّتْهُ عَلَی مَا ثَبَّتَّنِی عَلَیْهِ مِنَ الْمَعَاصِی حَتَّی تُرِیَهُ مَا أَرَیْتَنِی مِنَ الْعَذَابِ فَیَلْتَقِیَانِ عِنْدَ اللَّهِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ یَقُولُ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا لِصَاحِبِهِ جَزَاکَ اللَّهُ مِنْ خَلِیلٍ شَرّاً کُنْتَ تَأْمُرُنِی بِمَعْصِیَهًِْ اللَّهِ وَ تَنْهَانِی عَنْ طَاعَهًِْ اللَّهِ قَالَ ثُمَّ قَرَأَ الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ.
امام علی (علیه السلام) - حارث از امام علی (علیه السلام) نقل کرده است که درباره‌ی دو نفر مؤمن که با یکدیگر دوست هستند و دو نفر کافر که با یکدیگر پیوند دوستی دارند و همچنین مؤمن نیازمند و کافر ثروتمند و کافر فقیر فرمود: «دو نفر مؤمن که با یکدیگر دوست هستند، در زمان حیاتشان براساس اطاعت از پروردگار با یکدیگر دوست بوده‌اند و در این راه بذل و بخشش کرده و همدیگر را دوست داشته‌اند. هرگاه یکی از آن‌ها قبل از دیگری از دنیا برود، خداوند جایگاهش در بهشت را به او نشان می‌دهد و او برای دوستش شفاعت می‌کند و می‌گوید: «خدایا! فلان دوستم مرا به اطاعت از تو فرا می‌خواند و در این کار به من کمک و از نافرمانی نسبت به تو نهی می‌کرد. پس او را بر هدایتی که مرا بر آن ثابت گرداندی، استوار کن تا آنچه را به من نشان دادی به او هم بنمایانی». خداوند به او پاسخ مثبت خواهد داد تا آن دو در محضر پروردگار با یکدیگر دیدار کنند. دراین‌هنگام آن‌ها با یکدیگر خواهند گفت: «خداوند به تو پاداش نیک بدهد. تو دوست خوبی برای من بودی! مرا به اطاعت از پروردگار و پرهیز از نافرمانی نسبت به او می‌خواندی». امّا دو نفر کافر که براساس نافرمانی با یکدیگر دوست هستند و در این راه به یکدیگر کمک می‌کردند و دوستی‌شان بر این اساس بوده است، هرگاه یکی از آن‌ها قبل از دیگری از دنیا برود، خداوند جایگاهش در آتش را به او نشان خواهد داد. در نتیجه آن شخص می‌گوید: «خدایا! فلان دوستم مرا به نافرمانی نسبت به تو وعدم اجرای اوامرت فرا می‌خواند. پس همان‌طور که او مرا بر گناهان، استوار گرداند، او را همانند من بر انجام گناهان استوار گردان تا عذابی را که به من نمایاندی به او هم نشان بدهی»! آن‌ها در روز قیامت با یکدیگر دیدار می‌کنند و هرکدام از آن‌ها به دیگری می‌گوید: «خداوند تو را به اشدّ مجازات برساند. تو مرا به نافرمانی از خداوند فرا می‌خواندی و از اطاعت از اوامرش باز می‌داشتی»! امام سپس این آیه را خواند: الأَخِلاء یومَئِذٍ بَعْضُهُمْ لبَعْضٍ عَدُو إِلا المُتَّقِینَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص106
بحارالأنوار، ج7، ص173/ القمی، ج2، ص287/ نورالثقلین/ البرهان
4
(زخرف/ 67)
الصّادق (علیه السلام) - الْمُحِبُّ فِی اللَّهِ مُحِبُّ اللَّهِ وَ الْمَحْبُوبُ فِی اللَّهِ حَبِیبُ اللَّهِ لِأَنَّهُمَا لَا یَتَحَابَّانِ إِلَّا فِی اللَّهِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْمَرْءُ مَعَ مَنْ أَحَبَّ فَمَنْ أَحَبَّ عَبْداً فِی اللَّهِ فَإِنَّمَا أَحَبَّ اللَّهَ وَ لَا یُحِبُّ اللَّهَ تَعَالَی إِلَّا مَنْ أَحَبَّهُ اللَّهُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَفْضَلُ النَّاسِ بَعْدَ النَّبِیِّینَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ الْمُحِبُّونَ لِلَّهِ الْمُتَحَابُّونَ فِیهِ وَ کُلُّ حُبٍّ مَعْلُولٌ یُورِثُ بُعْداً فِیهِ
عَدَاوَهًٌْ إِلَّا هَذَیْنِ وَ هُمَا مِنْ عَیْنٍ وَاحِدَهًٍْ یَزِیدَانِ أَبَداً وَ لَا یَنْقُصَانِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ لِأَنَّ أَصْلَ الْحُبِّ التَّبَرِّی عَنْ سِوَی الْمَحْبُوبِ.
امام صادق (علیه السلام) - کسی که در راه خدا دوستی می‌کند دوست خدا هم می‌باشد و کسی که برای خدا مورد محبّت قرار می‌گیرد محبوب خدا هم می‌باشد، زیرا آن‌ها برای خداوند همدیگر را دوست می‌دارند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آدمی با کسی که مورد محبّت او هست می‌باشد هرکس بندهای را برای خدا دوست بدارد خداوند را دوست داشته است، و کسی که خدا را دوست بدارد خداوند او را دوست می‌دارد». رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بهترین مردم بعد از پیامبران کسانی هستند که خداوند را دوست می‌دارند و برای او دیگران را هم دوست خود می‌گیرند، هر محبّتی غیر از خدا علّت‌های دیگری دارد که موجب دوری می‌شود مگر این دو محبّت. محبّت خدا و محبّت افراد برای خدا همواره موجب سود و زیادتی فضل می‌گردد و در آن هرگز نقصانی پدید نمی‌آید، خداوند متعال فرموده است: الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ زیرا محبّت تبرّی از غیر محبوب می‌باشد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص106
بحارالأنوار، ج66، ص251/ مصباح الشریعهًْ، ص194
5
(زخرف/ 67)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا ابْنَ مَسْعُودٍ فَلْیَکُنْ جُلَسَاؤُکَ الْأَبْرَارَ وَ إِخْوَانُکَ الْأَتْقِیَاءَ وَ الزُّهَّادَ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی قَالَ فِی کِتَابِهِ الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ یَا ابْنَ مَسْعُودٍ اعْلَمْ أَنَّهُمْ یَرَوْنَ الْمَعْرُوفَ مُنْکَراً وَ الْمُنْکَرَ مَعْرُوفاً فَفِی ذَلِکَ یَطْبَعُ اللَّهُ عَلَی قُلُوبِهِمْ فَلَا یَکُونُ فِیهِمُ الشَّاهِدُ بِالْحَقِّ وَ لَا الْقَوَّامُونَ بِالْقِسْط.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) -ای پسر مسعود! باید همنشینانت نیکان، برادرانت پرهیزکاران و پارسایان باشند به جهت اینکه خدای تعالی در کتابش فرموده است: الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ. ای پسر مسعود! بدان‌که ایشان معروف را منکر و منکر را معروف می‌بینند پس دراین‌صورت خداوند بر دل‌هایشان مهر می‌نهد لذا در میان ایشان گواه دهنده‌ی به حق و به‌پا دارنده‌ی عدل نمی‌باشد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص108
مکارم الأخلاق، ص451/ بحارالأنوار، ج74، ص101/ بحارالأنوار، ج71، ص165/ أعلام الدین، ص178 و کنزالفواید، ج1، ص93؛ «الأالمتقین یابن مسعود… الی آخر» محذوف
6
(زخرف/ 67)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ یَعْنِی الْأَصْدِقَاءَ یُعَادِی بَعْضَهُمْ بَعْضاً.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ یعنی دوستان دنیوی در آن روز با یکدیگر دشمن می‌شوند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص108
بحارالأنوار، ج66، ص237/ نورالثقلین/ البرهان؛ بتفاوت
7
(زخرف/ 67)
الصّادق (علیه السلام) - أَلَا کُلُّ خَلَّهًٍْ کَانَتْ فِی الدُّنْیَا فِی غَیْرِ اللَّهِ فَإِنَّهَا تَصِیرُ عَدَاوَهًًْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام) - در روز قیامت همه‌ی دوستی‌ها، جز دوستی با خداوند به دشمنی تبدیل خواهد شد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص108
بحارالأنوار، ج66، ص237/ نورالثقلین/ البرهان
8
(زخرف/ 67)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ لِلظَّالِمِ غَداً بِکَفِّهِ عَضَّهًٌْ وَ الرَّحِیلُ وَشِیکٌ وَ لِلْأَخِلَّاءِ نَدَامَهًٌْ إِلَّا الْمُتَّقِینَ.
امام علی (علیه السلام) - فردای روز قیامت ظالم دست خود را گاز می‌گیرد، روز کوچ‌کردن نزدیک می‌باشد، دوستان روز قیامت از دوستی خود پشیمان خواهند شد جز پرهیزکاران.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص108
بحارالأنوار، ج66، ص237/ نورالثقلین/ البرهان
9
(زخرف/ 67)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَسَادُ الْأَخْلَاقِ بِمُعَاشَرَهًِْ السُّفَهَاءِ وَ صَلَاحُ الْأَخْلَاقِ بِمُنَافَسَهًِْ الْعُقَلَاءِ وَ الْخَلْقُ أَشْکَالٌ فَکُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ وَ النَّاسُ إِخْوَانٌ فَمَنْ کَانَتْ إِخْوَتُهُ فِی غَیْرِ ذَاتِ اللَّهِ فَإِنَّهَا تَحُوزُ عَدَاوَهًًْ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ.
امام علی (علیه السلام) - فساد اخلاق به‌واسطه‌ی همنشینی با نادانان به وجود می‌آید و اخلاق خوب به‌وسیله‌ی هم‌صحبتی با عقلا. اخلاق عبارت است از شکل‌ها، هر کس طبق روش (و خلق و خوی) خود عمل می‌کند. (اسراء/84) مردم برادر یکدیگرند، هرکس برادر در غیر راه خدا بگیرد موجب عداوت و دشمنی می‌شود و این فرموده‌ی خداست: الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمتَّقِین.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص108
بحارالأنوار، ج75، ص82/ کشف الغمهًْ، ج2، ص349
10
(زخرف/ 67)
الصّادق (علیه السلام) - ثَلَاثَهًُْ أَشْیَاءَ فِی کُلِّ زَمَانٍ عَزِیزَهًٌْ الْأَخُ فِی اللَّهِ وَ الزَّوْجَهًُْ الصَّالِحَهًُْ الْأَلِیفَهًُْ فِی دِینِ اللَّهِ وَ الْوَلَدُ الرَّشِیدُ وَ مَنْ أَصَابَ أَحَدَ الثَّلَاثَهًِْ فَقَدْ أَصَابَ خَیْرَ الدَّارَیْنِ وَ الْحَظَّ الْأَوْفَرَ مِنَ الدُّنْیَا وَ احْذَرْ أَنْ تُوَاخِیَ مَنْ أَرَادَکَ لِطَمَعٍ أَوْ خَوْفٍ أَوْ مَیْلٍ أَوْ لِلْأَکْلِ وَ الشُّرْبِ وَ اطْلُبْ مُوَاخَاهًَْ الْأَتْقِیَاءِ وَ لَوْ فِی ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَ إِنْ أَفْنَیْتَ عُمُرَکَ فِی طَلَبِهِمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یَخْلُقْ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ أَفْضَلَ مِنْهُمْ بَعْدَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْأَوْلِیَاءِ وَ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَی الْعَبْدِ بِمِثْلِ مَا أَنْعَمَ بِهِ مِنَ التَّوْفِیقِ بِصُحْبَتِهِمْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ.
امام صادق (علیه السلام) - سه چیز در هر زمانی کمیاب‌اند: برادر در راه خدا، همسر خوب و مهربان در راه خدا، و فرزند رشید خردمند؛ هرکس به یکی از این سه تا رسد به خیر دو دنیا رسیده و به بهره‌ی کامل از دنیا رسیده، و حذر کن! از کسی که برای طمع یار تو می‌شود، یا از ترس، یا رغبت، یا برای خوردن و آشامیدن. و برادری پرهیزکاران را اگرچه در ظلمات زمین باشد، بجو. و عمرت را در آن به سر برسان که خدای عزّوجلّ در روی زمین بهتر از آنان پس از پیغمبران و اولیاء نیافریده است. و خدای عزّوجلّ نعمتی به بنده‌ی خود مانند توفیق هم‌صحبتی آنان نداده است. خدای عزّوجلّ فرموده است: الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا المُتَّقِینَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص108
بحارالأنوار، ج71، ص282/ مصباح الشریعهًْ، ص150/ نورالثقلین؛ بتفاوت
11
(زخرف/ 67)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَفْضَلُ النَّاسِ بَعْدَ النَّبِیِّینَ (علیهم السلام) فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ الْمُحِبُّونَ لِلَّهِ الْمُتَحَابُّونَ فِیهِ وَ کُلُّ حُبٍّ مَعْلُولٌ یُورِثُ بُعْداً فِیهِ عَدَاوَهًٌْ إِلَّا هَذَیْنِ وَ هُمَا مِنْ عَیْنٍ وَاحِدَهًٍْ یَزِیدَانِ أَبَداً وَ لَا یَنْقُصَانِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ لِأَنَّ أَصْلَ الْحُبِّ التَّبَرُّؤُ عَنْ سِوَی الْمَحْبُوبِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - بهترین مردم بعد از پیامبران کسانی هستند که خداوند را دوست می‌دارند و برای او دیگران را هم دوست خود می‌گیرند، هر محبّتی غیر از خدا علّت‌های دیگری دارد که موجب دوری می‌شود مگر این دو محبّت. محبّت خدا و محبّت افراد برای خدا همواره موجب سود و زیادتی فضل می‌گردد و در آن هرگز نقصانی پدید نمی‌آید، خداوند متعال فرموده است: الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا المُتَّقِینَ زیرا محبّت تبرّی (بیزاری جستن) از غیر محبوب می‌باشد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص110
مستدرک الوسایل، ج12، ص220
آیه یا عِبادِ لا خَوْفٌ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ [68]
ای بندگان من! امروز نه ترسی بر شماست و نه اندوهگین می‌شوید.
1
(زخرف/ 68)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ نَادَی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ أَیْنَ عَلِیُ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام)؟ قَالَ: فَأَقُومُ أَنَا فَیُقَالُ لِی أَنْتَ عَلِیٌّ (علیه السلام)؟ فَأَقُولُ: أَنَا ابْنُ عَمِّ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ وَصِیُّهُ وَ وَارِثُهُ فَیُقَالُ لِی صَدَقْتَ ادْخُلِ الْجَنَّهًَْ فَقَدْ غَفَرَ اللَّهُ لَکَ وَ لِشِیعَتِکَ فَقَدْ آمَنَکَ اللَّهُ وَ آمَنَهُمْ مَعَکَ مِنَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ ادْخُلُوا الْجَنَّهًَْ آمِنِینَ لا خَوْفٌ عَلَیْکُمْ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُون.
امام علی (علیه السلام) - جابر از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده است: علی (علیه السلام) فرمود: در روز قیامت منادی از آسمان ندا می‌دهد که: «علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) کجاست»؟ پس من برمی¬خیزم و به من می¬گویند: «تو علی هستی»؟ می¬گویم: «من پسر عموی پیامبر (صلی الله علیه و آله) و جانشین و وارث او هستم». به من می‌گویند: «راست گفت پس به بهشت وارد شو که خداوند تو و شیعه‌ی تو را آمرزیده است و به تو و همراهیانت از فزع اکبر امان داده است که با امنیّت به بهشت وارد شوید. لا خَوْفٌ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص110
بحارالأنوار، ج8، ص358/ فرات الکوفی، ص408
2
(زخرف/ 68)
السّجّاد (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌حَمْزَهًَْ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَالَ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ نَادَی مُنَادٍ لا خَوْفٌ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ فَإِذَا قَالَهَا لَمْ یَبْقَ أَحَدٌ إِلَّا رَفَعَ رَأْسَهُ فَإِذَا قَالَ الَّذِینَ آمَنُوا بِآیاتِنا وَ کانُوا مُسْلِمِینَ لَمْ یَبْقَ أَحَدٌ إِلَّا طَأْطَأَ رَأْسَهُ إِلَّا الْمُسْلِمِینَ الْمُحِبِّینَ قَالَ ثُمَّ یُنَادِی هَذِهِ فَاطِمَهًُْ‌بِنْتُ‌مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) تَمُرُّ بِکُمْ هِیَ وَ مَنْ مَعَهَا إِلَی الْجَنَّهًِْ ثُمَّ یُرْسِلُ اللَّهُ لَهَا {إِلَیْهَا} مَلَکاً فَیَقُولُ یَا فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) سَلِی حَاجَتَکِ فَتَقُولُ: یَا رَبِّ حَاجَتِی أَنْ تَغْفِرَ {لِی وَ} لِمَنْ نَصَرَ وُلْدِی.
امام سجاد (علیه السلام) - ابوحمزه ثمالی گوید امام سجّاد (علیه السلام) فرمود: هنگامی‌که روز قیامت فرا رسد، نداکننده‌ای ندا می‌دهد: لا خَوْفٌ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ. وقتی این سخن را می‌گوید، همه‌ی موجودات [امیدوار شده و] سرشان را بالا می‌گیرند ولی وقتی گفته می‌شود: الَّذِینَ آمَنُوا بِآیاتِنا وَ کانُوا مُسْلِمِینَ، همه‌ی موجودات سرشان را پایین می‌اندازند به جز مسلمانانی که دوستدار [اهل بیت] هستند. آنگاه ندا داده می‌شود: «این فاطمه (سلام الله علیها) دختر محمّد (صلی الله علیه و آله) است که او و کسانی که همراه او هستند از کنار شما به‌سمت بهشت عبور می‌کنند». آنگاه خداوند فرشته‌ای را سوی او (فاطمه (سلام الله علیها) ) می‌فرستد. [فرشته] می‌گوید: «ای فاطمه (سلام الله علیها)! حاجتت را از من بخواه». [فاطمه (سلام الله علیها)] می‌گوید: «ای پروردگار من! حاجت من این است که من و هرکس که فرزندانم را یاری کرده است، بیامرزی»!
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص110
فرات الکوفی، ص409
3
(زخرف/ 68)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) قَالَ: بَیْنَمَا النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیُّبْنُأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) بِمَکَّهًَْ أَیَّامَ الْمَوْسِمِ إِذَا الْتَفَتَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) إِلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ قَالَ هَنِیئاً لَکَ وَ طُوبَی لَک یَا أَبَا الْحَسَنِ (علیه السلام) … هَذَا جَبْرَئِیلُ یُخْبِرُنِی عَنِ اللَّهِ تَعَالَی أَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُکَ وَ شِیعَتَکَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ رُکْبَاناً غَیْرَ رِجَالٍ عَلَی نَجَائِبَ رَحَائِلُهَا مِنَ النُّورِ فَتُنَاخُ عِنْدَ قُبُورِهِمْ فَیُقَالُ لَهُمُ ارْکَبُوا یَا أَوْلِیَاءَ اللَّهِ فَیَرْکَبُونَ صَفّاً مُعْتَدِلًا أَنْتَ أَمَامُهُمْ إِلَی الْجَنَّهًِْ حَتَّی إِذَا صَارُوا إِلَی الْفَحْصِ ثَارَتْ فِی وُجُوهِهِمْ رِیحٌ یُقَالُ لَهَا الْمُثِیرَهًُْ فَتَذْرِی فِی وُجُوهِهِمُ الْمِسْکَ الْأَذْفَرَ فَیُنَادُونَ بِصَوْتٍ لَهُمْ
نَحْنُ الْعَلَوِیُّونَ فَیُقَالُ لَهُمْ إِنْ کُنْتُمُ الْعَلَوِیُّونَ فَأَنْتُمُ الْآمِنُونَ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گوید: روزی در ایام مناسک حج پیامبر (صلی الله علیه و آله) و علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام) در مکّه بودند، پیامبر (صلی الله علیه و آله) رو به علی (علیه السلام) کرده و فرمود: «گوارایت باد و خوشا به حالت‌ای ابوالحسن! … این جبرئیل است که از جانب خداوند متعال مرا خبر می¬دهد که خداوند در روز قیامت تو و شیعیان تو را سواره بر¬می¬انگیزد نه پیاده، سواره بر اشترانی نجیب که زین و برگ از نور دارند و نزد گورهای ایشان خوابانده می-شوند و به آنان گفته می¬شود: «ای اولیای خدا، سوار شوید»! پس در صفّی راست به سوی بهشت سوار می¬شوند درحالی‌که تو در پیشاپیش آن¬ها قرار داری، و چون به آستانه بهشت رسند، بادی بر صورت آن¬ها می¬وزد که آن را المثیرۀ نامند، این باد مشک أذفر به رخسارشان می¬باشد و آنان با صدای خاصی ندا می¬دهند: «ما علویان هستیم». پس به آنان گفته می¬شود: «اگر علوی باشید، در امان هستید و امروز هیچ بیمی بر شما نیست و اندوهگین نمی¬شوید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص110
بحارالأنوار، ج36، ص133/ فرات الکوفی، ص119/ بحارالأنوار، ج8، ص174
4
(زخرف/ 68)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) قَالَ: بَیْنَا نَحْنُ مَعَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) بِعَرَفَاتٍ إِذْ قَالَ أَ فِیکُمْ عَلِیُّ‌بْنُ أَبِی‌طَالِبٍ قُلْنَا بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَرَّبَهُ مِنْهُ وَ ضَرَبَ یَدَهُ عَلَی مَنْکِبِهِ ثُمَّ قَال طُوبَی لَکَ یا علی (علیه السلام) هَذَا جَبْرَئِیلُ یُخْبِرُنِی عَنِ اللَّهِ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ جِئْتَ أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ رُکْبَاناً عَلَی نُوقٍ مِنْ نُورِ الْبَرْقِ یُطِیرُهُمْ فِی أَرْجَاءِ الْهَوَاءِ یُنَادُونَ فِی عَرْصَهًِْ الْقِیَامَهًِْ نَحْنُ الْعَلَوِیُّونَ فَیَأْتِیهِمُ النِّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ أَنْتُمُ الْمُقَرَّبُونَ الَّذِینَ لا خَوْفٌ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گوید: با پیامبر (صلی الله علیه و آله) در عرفات بودیم. که فرمود: خوشا به حال تو یا علی (علیه السلام)! این جبرئیل است که مرا از جانب خدا خبر می‌دهد که وقتی روز قیامت فرا می‌رسد، تو و شیعیانت سوار بر ناقه‌هایی از نور برق می‌آیید که آنان را در اطراف هوا به پرواز در می‌آورند و در موقف قیامت ندا سر می‌دهند: «ما علویان هستیم». پس ندا از جانب خدا به آنان می‌رسد که شما مقرّبانی هستید که امروز خوفی بر شما نیست و محزون نمی‌شوید. لا خَوْفٌ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص112
بحارالأنوار، ج7، ص236
5
(زخرف/ 68)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یا علی (علیه السلام) کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُحِبُّنِی وَ یُبْغِضُکَ یا علی (علیه السلام) إِنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ نَادَی مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ أَیْنَ مُحِبُّو عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ شِیعَتُهُ أَیْنَ مُحِبُّو عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ مَنْ یُحِبُّهُ أَیْنَ الْمُتَحَابُّونَ فِی اللَّهِ أَیْنَ الْمُتَبَاذِلُونَ فِی اللَّهِ أَیْنَ الْمُؤْثِرُونَ عَلَی أَنْفُسِهِمْ أَیْنَ الَّذِینَ جَفَّتْ أَلْسِنَتُهُمْ مِنَ الْعَطَشِ أَیْنَ الَّذِینَ یُصَلُّونَ فِی اللَّیْلِ وَ النَّاسُ نِیَامٌ أَیْنَ الَّذِینَ یَبْکُونَ مِنْ خَشْیَهًِْ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) -ای علی! دروغ می‌گوید کسی که می‌پندارد مرا دوست دارد ولی تو را مبغوض می‌دارد! ای علی! وقتی روز قیامت فرا برسد، منادی از وسط عرش ندا می‌دهد: «محبّان علی و شیعیان او کجایند؟ محبّان علی و محبّان دوستداران علی کجایند؟ کجایند کسانی که به خاطر خدا محبّت می‌ورزند و به خاطر خدا بذل می‌کنند؟ کجایند کسانی که دیگران را بر خود ترجیح می‌دهند؟ کجایند کسانی که زبانهایشان از عطش خشک شد؟ کجایند کسانی که در دل شب نماز می‌خوانند درحالی‌که مردم خوابند؟ کجایند کسانی که از ترس خدا می‌گریند؟ لا خَوْفٌ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص112
بحارالأنوار، ج7، ص211/ فرات الکوفی، ص408
آیه الَّذینَ آمَنُوا بِآیاتِنا وَ کانُوا مُسْلِمینَ [69]
همان کسانی که به آیات ما ایمان آوردند و تسلیم بودند.
1
(زخرف/ 69)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - الَّذِینَ آمَنُوا بِآیَاتِنَا یَعْنِی الْأَئِمَّهًَْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الذِینَ آمَنُوا بِآیاتِنَا؛ منظور، ائمّه (علیهم السلام) هستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص112
نورالثقلین/ البرهان
آیه ادْخُلُوا الْجَنَّةَ أَنْتُمْ وَ أَزْواجُکُمْ تُحْبَرُونَ [70]
[به آن‌ها خطاب مى‌شود]: شما و همسرانتان در نهایت شادمانی وارد بهشت شوید!
1
(زخرف/ 70)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ادْخُلُوا الْجَنَّةَ أَنْتُمْ وَ أَزْواجُکُمْ تُحْبَرُونَ أَیْ تُکْرَمُون.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - ادْخُلوا الجَنَّةَ أَنتُمْ و أَزْواجُکُمْ تُحْبَرُونَ یعنی در آنجا گرامی داشته می‌شوید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص112
بحارالأنوار، ج8، ص181/ نورالثقلین/ البرهان
2
(زخرف/ 70)
الباقر (علیه السلام) - یُنَادِی مُنَادٍ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ أَیْنَ الْمُحِبُّونَ لِعَلِیٍّ فَیَقُومُونَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ فَیُقَالُ لَهُمْ مَنْ أَنْتُمْ قَالُوا نَحْنُ الْمُحِبُّونَ لِعلی (علیه السلام) الْخَالِصُونَ لَهُ حُبّاً فَیُقَالُ فَتَشْرَکُونَ فِی حُبِّهِ أَحَداً مِنَ النَّاسِ فَیَقُولُونَ لَا فَیُقَالُ لَهُمْ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ أَنْتُمْ وَ أَزْواجُکُمْ تُحْبَرُونَ.
امام باقر (علیه السلام) - امام باقر (علیه السلام) فرمود: منادی روز قیامت ندا سر می‌دهد: «محبّان علی کجا هستند»؟ پس از هر راه دوری بر می‌خیزند؛ به آنان گفته می‌شود: «شما که هستید»؟ می‌گویند: «ما محبّان علی (علیه السلام) هستیم که فقط محبّت او را داشتیم». پس گفته می‌شود: «آیا در محبّت او احدی از مردم را شرکت می‌دادید»؟ می‌گویند: «نه» به آنان گفته می‌شود: «ادْخُلُوا الجَنَّةَ أَنْتُمْ وَ أَزْواجُکُمْ تُحْبَرُونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص112
بحارالأنوار، ج7، ص201/ بحارالأنوار، ج7، ص211/ فرات الکوفی، ص407
3
(زخرف/ 70)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ عَن أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّه (علیه السلام) قَالَ: … یَا أَبَا مُحَمَّدٍ أَنْتُمْ فِی الْجَنَّهًِْ تُحْبَرُونَ وَ بَیْنَ أَطْبَاقِ النَّارِ تُطْلَبُونَ فَلَا تُوجَدُون.
امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: …ای ابوبصیر! شما در بهشت می‌خرامید؛ درحالی‌که در جهنّم شما را جستجو می‌کنند و هیچ کدامتان را آنجا نمی‌یابند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص114
بحارالأنوار، ج65، ص118/ نورالثقلین
4
(زخرف/ 70)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أنَّهُ قَالَ لِأَبِی‌بَصِیرٍ: یَا أَبَامُحَمَّدٍ صِرْتُمْ عِنْدَ أَهْلِ هَذَا الْعَالَمِ شِرَارَ النَّاسِ وَ أَنْتُمْ وَ اللَّهِ فِی الْجَنَّهًِْ تُحْبَرُون وَ فِی النَّارِ تُطْلَبُون.
امام صادق (علیه السلام) - سلیمان گوید: امام صادق (علیه السلام) به ابوبصیر فرمود: … شما نزد مردم این جهان اشرار محسوب شده‌اید. به خدا سوگند! هنگامی که در بهشت در ناز و نعمت خواهید بود، آنان در دوزخ شما را می‌جویند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص114
بحارالأنوار، ج65، ص51/ نورالثقلین
آیه یُطافُ عَلَیْهِمْ بِصِحافٍ مِنْ ذَهَبٍ وَ أَکْوابٍ وَ فیها ما تَشْتَهیهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْیُنُ وَ أَنْتُمْ فیها خالِدُونَ [71]
[اين در‌حالى است كه براى پذيرايى آن‌ها] ظرف‌های طلایی و جام‌های [شراب طهور] را گرداگرد آن‌ها می‌گردانند؛ و در آنجا هرچه دل‌ها می‌خواهد و چشم‌ها از آن لذّت می‌برد آماده است؛ و شما جاودانه در آن خواهید ماند.
[این درحالی است که برای پذیرایی آن‌ها] ظرف‌های طلایی و جام‌های [شراب طهور] را گرداگرد آن‌ها می‌گردانند
1 -1
(زخرف/ 71)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - یُطافُ عَلَیْهِمْ بِصِحافٍ مِنْ ذَهَبٍ وَ أَکْوابٍ أَیْ قِصَاعٍ وَ أَوَانِی.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یطَافُ عَلیهِم بِصِحَافٍ مِّن ذَهَبٍ و أَکْوابٍ در اینجا اکواب به‌معنای لیوان‌ها و جام‌هاست.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص114
بحارالأنوار، ج8، ص181/ البرهان
و در آنجا هرچه دل‌ها می‌خواهد و چشم‌ها از آن لذّت می‌برد آماده است؛ و شما جاودانه در آن خواهید ماند
2 -1
(زخرف/ 71)
الهادی (علیه السلام) - وَ أَمَّا الْجَنَّهًُْ فَإِنَّ فِیهَا مِنَ الْمَآکِلِ وَ الْمَشَارِبِ وَ الْمَلَاهِی مَا تَشْتَهِی الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْیُنُ وَ أَبَاحَ اللَّهُ ذَلِکَ کُلَّهُ لِآدَمَ وَ الشَّجَرَهًُْ الَّتِی نَهَی اللَّهُ عَنْهَا آدَمَ (علیه السلام) وَ زَوْجَتَهُ أَنْ یَأْکُلَا مِنْهَا شَجَرَهًُْ الْحَسَدِ عَهِدَ إِلَیْهِمَا أَنْ لَا یَنْظُرَا إِلَی مَنْ فَضَّلَ اللَّهُ عَلَی خَلَائِقِهِ بِعَیْنِ الْحَسَدِ فَنَسِیَ وَ نَظَرَ بِعَیْنِ الْحَسَدِ وَ لَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْماً.
امام هادی (علیه السلام) - امّا بهشت، البتّه هرگونه خوراکی، نوشابه، هرچه دل‌ها می‌خواهد و چشم‌ها از آن لذّت می‌برد و سرگرمی که دل بخواهد و چشم لذّت برد، در آن هست و همه را هم خداوند برای آدم حلال کرده بود، امّا آن درختی که آدم و همسرش را از آن نهی کرده بود، درخت حسد بود [که به‌عنوان استعاره نام درخت بر آن نهاده شده] به آن‌ها توصیّه کرده بود که به چشم حسد بر کسانی که خدا بر مخلوقات دیگر فضیلتشان داده ننگرند، آدم فراموش کرد و بر آن‌ها حسد برد؛ و عزم استواری برای او نیافتیم! . (طه/115)
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص114
بحارالأنوار، ج10، ص386/ الاختصاص، ص90/ تحف العقول، ص476/ بحارالأنوار، ج50، ص166
2 -2
(زخرف/ 71)
المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) - إِنَّ الْجَنَّهًَْ لَا حَمْلَ فِیهَا لِلنِّسَاءِ وَ لَا وِلَادَهًَْ وَ لَا طَمْثَ وَ لَا نِفَاسَ وَ لَا شَقَاءَ بِالطُّفُولِیَّهًِْ وَ فِی‌ها ما تَشْتَهِیهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْیُنُ کَمَا قَالَ سُبْحَانَهُ فَإِذَا اشْتَهَی الْمُؤْمِنُ وَلَداً خَلَقَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِغَیْرِ حَمْلٍ وَ لَا وِلَادَهًٍْ عَلَی الصُّورَهًِْ الَّتِی یُرِیدُ کَمَا خَلَقَ آدَمَ (علیه السلام) عِبْرَهًْ.
امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) - در بهشت زنان حامله نمی‌شوند و ولادتی نیست، و از زنان ازاله بکارت نمی‌شود، نفاس نمی‌شوند و مشقّت دوران طفولیّت نیست و در آنجا هرچه دل‌ها می‌خواهد و چشم‌ها از آن لذّت می‌برد، وجود دارند. وقتی مؤمن دوست داشته باشد که صاحب اولاد شود، خدای عزّوجلّ بدون حامله‌شدن زن و بدون امور مربوط به ولادت، فرزند را آنطور که بخواهد، خلق می‌کند، همان طور که حضرت آدم (علیه السلام) را از باب عبرت [به همین نحو] آفرید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص114
بحارالأنوار، ج53، ص162/ نورالثقلین
2 -3
(زخرف/ 71)
الصّادق (علیه السلام) - إِنَ الرَّجُلَ فِی الْجَنَّهًِْ یَبْقَی عَلَی مَائِدَتِهِ أَیَّامَ الدُّنْیَا وَ یَأْکُلُ فِی أَکْلَهًٍْ وَاحِدَهًٍْ بِمِقْدَارِ مَا أَکَلَهُ فِی الدُّنْیَا.
امام صادق (علیه السلام) - فرد مؤمن در بهشت به‌اندازه‌ی طول عمرش بر سر سفره خواهد نشست و در هر وعده به‌اندازه‌ی همه‌ی مقدار غذایی که در دنیا خورده است، تناول خواهد کرد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص114
القمی، ج2، ص288/ نورالثقلین/ البرهان
2 -4
(زخرف/ 71)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ اعْلَمُوا عِبَادَ اللَّهِ أَنَّ مَعَ هَذَا {عَذَابِ الْقَبْرِ وَ عَذَابِ النَّارِ} رَحْمَهًَْ اللَّهِ الَّتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ لَا تَعْجِزُ عَنِ الْعِبَادِ جَنَّهًٌْ عَرْضُهَا کَعَرْضِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ خَیْرٌ لَا یَکُونُ بَعْدَهُ شَرٌّ أَبَداً وَ شَهْوَهًٌْ لَا تَنْفَدُ أَبَداً وَ لَذَّهًٌْ لَا تَفْنَی أَبَداً وَ مَجْمَعٌ لَا یَتَفَرَّقُ أَبَداً قَوْمٌ قَدْ جَاوَرُوا الرَّحْمَنَ وَ قَامَ بَیْنَ أَیْدِیهِمُ الْغِلْمَانُ بِصِحافٍ مِنْ ذَهَبٍ فِیهَا الْفَاکِهَهًُْ وَ الرَّیْحَان.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - بندگان خدا! بدانید که در کنار این همه عذاب، رحمت خدا قرار دارد که از دسترس بندگان دور نیست، بهشتی که فضای آن به‌اندازه‌ی پهنای آسمان و زمین است که برای پرهیزکاران فراهم آمده است، آن خیری است که ابدا شرّی با آن نمی‌باشد، لذّت‌هایش ملال نمی‌آورد، و گردهم‌آیی آن به جدایی نمی‌انجامد، ساکنان آن در همسایگی خدای رحمان به سر می‌برند، و پسران زیباروی سینی‌هایی از زر که پر از میوه و سبزیجات خوشبوست بدست دارند و به خدمت آنان کمر می‌بندند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص116
بحارالأنوار، ج33، ص547
2 -5
(زخرف/ 71)
الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی سُوراً مِنْ نُورٍ مَحْفُوفاً بِالزَّبَرْجَدِ وَ الْحَرِیرِ مُنَجَّداً بِالسُّنْدُسِ وَ الدِّیبَاجِ یُضْرَبُ هَذَا السُّورُ بَیْنَ أَوْلِیَائِنَا وَ بَیْنَ أَعْدَائِنَا فَإِذَا غَلَی الدِّمَاغُ وَ بَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَنَاجِرَ وَ نُضِجَتِ الْأَکْبَادُ مِنْ طُولِ الْمَوْقِفِ أُدْخِلَ فِی هَذَا السُّورِ أَوْلِیَاءُ اللَّهِ فَکَانُوا فِی أَمْنِ اللَّهِ وَ حِرْزِهِ لَهُمْ فِیهَا مَا تَشْتَهِی الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْیُنُ.
امام صادق (علیه السلام) - خدا دیواری از نور دارد که با زبرجد و حریر محفوظ شده و با سندس و دیبا آراسته گردیده این دیوار را فاصله‌ی بین دوستان ما و دشمنانمان قرار می‌دهند وقتی مغزها به جوش آمد و جان به گلوگاه رسید و کبدها سوخت از طول اقامت در محشر در این جایگاه اولیای خدا وارد می‌شوند و در پناه خدا در امان خواهند بود. که در آنجا هرچه دل‌ها می‌خواهد و چشم‌ها از آن لذّت می‌برد، فراهم می‌باشد. در این جایگاه هرچه میل کنند و از هرچه لذّت ببرند وجود دارد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص116
بحارالأنوار، ج75، ص285
2 -6
(زخرف/ 71)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ زُرَارَهًَْ قَالَ سَمِعْتُ الصَّادِقَ (علیه السلام) قَالَ: لَمَّا خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَی مَکَّهًَْ فِی حَجَّهًِْ الْوَدَاعِ فَلَمَّا انْصَرَفَ مِنْهَا… قَالَ لِلنَّاسِ أَنِیخُوا نَاقَتِی فَوَ اللَّهِ مَا أَبْرَحُ مِنْ هَذَا الْمَکَانِ حَتَّی أُبَلِّغَ رِسَالَهًَْ رَبِّی… ثُمَّ قَالَ أَلَا مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِیٌّ مَوْلَاه… فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ ثَلَاثَهًٍْ و جَلَسَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) مَجْلِسَهُ أَتَاهُ رَجُلٌ مِنْ بَنِی مَخْزُومٍ یُسَمَّی عُمَرَ‌بْنَ‌عُتْبَهًَْ وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ حَارِثَ‌بْنَ‌النُّعْمَانِ الْفِهْرِیَّ فَقَالَ یا محمد (صلی الله علیه و آله) أَسْأَلُکَ عَنْ ثَلَاثِ مَسَائِلَ فَقَالَ سَلْ عَمَّا بَدَا لَکَ فَقَالَ فَأَخْبِرْنِی عَنْ هَذَا الرَّجُلِ یَعْنِی علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام) وَ قَوْلِکَ فِیهِ مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِیٌّ (علیه السلام) مَوْلَاهُ إِلَی آخِرِهِ أَ مِنْکَ أَمْ مِنْ رَبِّکَ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) الْوَحْیُ إِلَیَّ مِنَ اللَّهِ وَ السَّفِیرُ جَبْرَئِیلُ وَ الْمُؤَذِّنُ أَنَا وَ مَا أَذَّنْتُ إِلَّا مَا أَمَرَنِی فَرَفَعَ الْمَخْزُومِیُّ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنْ کَانَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) صَادِقاً فِیمَا یَقُولُ فَأَرْسِلْ عَلَیَّ شُوَاظاً مِنْ نَارٍ وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ فِی التَّفْسِیرِ فَقَالَ اللَّهُمَّ إِنْ کانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِکَ فَأَمْطِرْ عَلَیْنا حِجارَهًًْ مِنَ السَّماءِ وَ وَلَّی فَوَ اللَّهِ مَا سَارَ غَیْرَ بَعِیدٍ حَتَّی أَظَلَّتْهُ سَحَابَهًٌْ سَوْدَاءُ فَأَرْعَدَتْ وَ أَبْرَقَتْ فَأَصْعَقَتْ فَأَصَابَتْهُ الصَّاعِقَهًُْ فَأَحْرَقَتْهُ النَّارُ فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ وَ هُوَ یَقُولُ اقْرَأْ یا محمد (صلی الله علیه و آله) سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ لِلْکافِرینَ لَیْسَ لَهُ دافِعٌ السَّائِلُ عُمَرُ وَ الْمُحْتَرِقُ عُمَرُ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) لِأَصْحَابِهِ رَأَیْتُمْ قَالُوا نَعَمْ وَ سَمِعْتُمْ قَالُوا نَعَمْ قَالَ طُوبَی لِمَنْ وَالَاهُ وَ الْوَیْلُ لِمَنْ عَادَاهُ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی
عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ شِیعَتِهِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ یَزِفُّونَ عَلَی نُوقٍ مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّهًِْ شَبَابٌ مُتَوَّجُونَ مُکَحَّلُونَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ قَدْ أُیِّدُوا بِرِضْوَانٍ مِنَ اللهِ أَکْبَرُ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ حَتَّی سَکَنُوا حَظِیرَهًَْ الْقُدُسِ مِنْ جِوَارِ رَبِّ الْعَالَمِینَ لَهُمْ فِیهَا مَا تَشْتَهِی الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْیُنُ وَ هُمْ فِیهَا خَالِدُون.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - زراره گوید: شنیدم که امام صادق (علیه السلام) فرمود: … چون رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در حجۀالوداع عزم مکّه کرد و پس از انجام مناسک از آن خارج گشت… به مردم فرمود: «شتر مرا بخوابانید که به خدا سوگند تا پیام و رسالت پروردگارم را ابلاغ نکنم، این مکان را ترک نخواهم کرد» … سپس فرمود: «بدانید و آگاه باشید که هرکس من مولای او بودم، اینک علی مولای اوست…». چون سه روز گذشت و پیامبر (صلی الله علیه و آله) برای پاسخگویی به پرسش مردم نشست، مردی از بنی مخزوم که عمربن عتبه نامیده می¬شد و در روایتی دیگر حارث بن نعمان فهری نزد وی آمده و گفت: «ای محمّد! سه مسأله از شما می¬پرسم»! فرمود: «هرچه می¬خواهی بپرس». پس گفت: … پس مرا خبر کن از این مرد منظورش علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام) بود و اینکه درباره‌ی وی گفته¬ای: مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاه…، آیا از خودتان است یا از جانب پروردگارتان»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «وحی به سوی من از جانب خداست و آورنده‌ی آن جبرئیل است و رساننده من هستم و هرگز بی-اجازه پروردگارم چیزی نگفته¬ام». پس آن مرد مخزومی سرش را به آسمان بلند کرده و گفت: «خدایا! اگر محمّد در آنچه می¬گوید، صادق است، شعله¬ای از آتش سوزان به سوی من بفرست». و در خبر دیگر در التّفسیر آمده: پس گفت: «خداوندا، اگر این حق از جانب تو باشد، از آسمان سنگ بر ما ببار»! و رفت. به خدا سوگند هنوز مسافت زیادی دور نشده بود که ابری سیاه بر وی سایه افکند و رعد و برقی و صاعقه¬ای به راه انداخته و آن صاعقه به وی اصابت نموده، آتش او را سوزاند. سپس جبرئیل نازل گشته درحالی‌که می¬گفت: «بخوان‌ای محمّد! تقاضاکننده‌ای تقاضای عذابی کرد که واقع شد! این عذاب مخصوص کافران است، و هیچ‌کس نمی‌تواند آن را دفع کند، از سوی خداوند ذی المعارج [خداوندی که فرشتگانش بر آسمان‌ها صعود و عروج می‌کنند]! . (معارج/3-1). سائل عمر[بن‌عتبه] است و سوخته عمر[بن‌عتبه]». پس پیامبر (صلی الله علیه و آله) به صحابه خود فرمود: «دیدید»؟ گفتند: «آری»! فرمود: «و شنیدید»؟ گفتند: «آری»! فرمود: «خوشا به حال آنکه او (علی (علیه السلام) ) را دوست بدارد و وای بر آنکه با او دشمنی کند! گویی علی (علیه السلام) و شیعیان او را در روز قیامت می¬بینم که جوان شده و سوار بر شترانند در باغ¬های بهشتی، تاج¬ها بر سر و سورمه بر چشم کشیده¬اند و و هیچ‌گونه ترس و اندوهی برای آن‌ها نیست. (بقره/62) در حالی مؤیّد به رضوان بزرگ الهی گشته¬اند؛ [خشنودی و] رضای خدا، [از همه‌ی اینها] برتر است و پیروزی بزرگ، همین است! . (توبه/72) تا اینکه در حظیرة القدس در جوار پروردگار عالم ساکن می‌شوند که در آنجا هرچه دل‌ها می‌خواهد و چشم‌ها از آن لذّت می‌برد آماده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص116
بحارالأنوار، ج37، ص166
آیه وَ تِلْکَ الْجَنَّةُ الَّتی أُورِثْتُمُوها بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ [72]
این بهشتی است که شما وارث آن می‌شوید به خاطر اعمالی که انجام می‌دادید.
1
(زخرف/ 72)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الْکَافِرُ یَرِثُ نَارَ الْمُؤْمِنِ وَ الْمُؤْمِنُ یَرِثُ جَنَّهًَْ الْکَافِرِ وَ هَذَا کَقَوْلِهِ أُولئِکَ هُمُ الْوارِثُونَ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - [هر انسان یک جایگاه در بهشت و یک جایگاه در جهنّم دارد] کافر، [سهم] آتش مؤمن را به ارث می‌برد و مؤمن، [سهم] بهشت کافر را به ارث می‌برد و این شرح و مثل این کلام خداست: [آری] آنان وارثانند. (مؤمنون/10)
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص118
بحرالعرفان، ج14، ص182
آیه لَکُمْ فیها فاکِهَةٌ کَثیرَةٌ مِنْها تَأْکُلُونَ [73]
و در آن برای شما میوه‌های فراوان است که از آن می‌خورید.
آیه إِنَّ الْمُجْرِمینَ فی عَذابِ جَهَنَّمَ خالِدُونَ [74]
[ولى] مجرمان در عذاب دوزخ جاودانه می‌مانند.
1
(زخرف/ 74)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ ذَکَرَ اللَّهُ مَا أَعَدَّهُ لِأَعْدَاءِ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ إِنَّ الْمُجْرِمِینَ فِی عَذابِ جَهَنَّمَ خالِدُونَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - سپس خداوند عذابی را که برای دشمنان اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) آماده کرده است ذکر می‌نماید و می‌فرماید: إِنَّ المُجْرِمِینَ فِی عَذَابِ جَهَنَّمَ خَالدُونَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص118
نورالثقلین/ البرهان
2
(زخرف/ 74)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ أَمَّا أَهْلُ الْمَعْصِیَهًِْ فَخُلِّدُوا فِی النَّارِ، وَ أُوثِقَ مِنْهُمُ الْأَقْدَامُ، وَ غُلَّ مِنْهُمُ الْأَیْدِی إِلَی الْأَعْنَاقِ، وَ أُلْبِسَ أَجْسَادُهُمْ سَرَابِیلَ الْقَطِرَانِ وَ قُطِّعَتْ لَهُمْ مُقَطَّعَاتٌ مِنَ النَّارِ، هُمْ فِی عَذَابٍ قَدِ اشْتَدَّ حَرُّهُ وَ نَارٍ قَدْ أُطْبِقَ عَلَی أَهْلِهَا، فَلَا یُفْتَحُ عَنْهُمْ أَبَداً، وَ لَا یَدْخُلُ عَلَیْهِمْ رِیحٌ أَبَداً، وَ لَا یَنْقَضِی مِنْهُمُ الْغَمُّ أَبَداً وَ الْعَذَابُ أَبَداً شَدِیدٌ وَ الْعِقَابُ أَبَداً جَدِیدٌ، لَا الدَّارُ زَائِلَهًٌْ فَتَفْنَی وَ لَا آجَالُ الْقَوْمِ تُقْضَی.
امام علی (علیه السلام) - خداوند گناهکاران را به صورت جاودانه در دوزخ نگه خواهد داشت و پاهایشان را به هم خواهد بست و دست‌هایشان را به گردنشان آویزان خواهد کرد و به آن‌ها لباسهایی از قطران می‌پوشاند که از آن‌ها لباسهایی از پاره‌های آتش برایشان دوخته خواهد شد. آن‌ها در عذابی به سر خواهند برد که گرمای آن بسیار شدید است و آتش آن همه اهل جهنّم را در بر می‌گیرد و درهای دوزخ بر روی آن‌ها بسته شده و هرگز بر روی ساکنانش گشوده نخواهد شد و هیچ‌گاه باد بر آن‌ها نمی‌وزد و غم و اندوه آن‌ها برطرف نمی‌شود. عذاب آن‌ها هر روز شدّت می‌یابد و مجازاتشان هر روز از سر گرفته می‌شود. نه جهنّم فناپذیر است تا نابود شوند و نه اجل دوزخیان هرگز فرا خواهد رسید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص118
القمی، ج2، ص289/ نورالثقلین/ البرهان
آیه لا یُفَتَّرُ عَنْهُمْ وَ هُمْ فیهِ مُبْلِسُونَ [75]
هرگز عذاب آنان کاسته نمی‌شود، و در آنجا [از همه چيز] مأیوسند.
1
(زخرف/ 75)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ قَاتِلَ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌علی (علیه السلام) فِی تَابُوتٍ مِنْ نَارٍ عَلَیْهِ نِصْفُ عَذَابِ أَهْلِ الدُّنْیَا وَ قَدْ شُدَّ یَدَاهُ وَ رِجْلَاهُ بِسَلَاسِلَ مِنْ نَارٍ مُنَکَّسٌ فِی النَّارِ حَتَّی یَقَعَ فِی قَعْرِ جَهَنَّمَ وَ لَهُ رِیحٌ یَتَعَوَّذُ أَهْلُ النَّارِ إِلَی رَبِّهِمْ مِنْ شِدَّهًِْ نَتْنِهِ وَ هُوَ فِیهَا خَالِدٌ ذَائِقُ الْعَذَابِ الْأَلِیمِ مَعَ جَمِیعِ مَنْ شَایَعَ عَلَی قَتْلِهِ کُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِمُ الْجُلُودَ غَیْرَهَا حَتَّی یَذُوقُوا الْعَذَابَ الْأَلِیمَ لا یُفَتَّرُ عَنْهُمْ سَاعَهًًْ وَ یُسْقَوْنَ مِنْ حَمِیمِ جَهَنَّمَ فَالْوَیْلُ لَهُمْ مِنْ عَذَابِ النَّارِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - قاتل حسین‌بن‌علی (علیه السلام) در تابوتی است از آتش، و عذاب نصف اهل دنیا نصیب او خواهد بود. دست و پای او با زنجیرهای آتشین بسته می‌گردند و در جهنّم سراشیب می‌شود تا اینکه به قعر جهنّم می‌رسد. وی دارای یک بوی متعفنی خواهد بود که اهل جهنّم از تعفّن آن به پروردگار خود پناهنده خواهند شد. او دائما با جمیع افرادی که در قتل امام حسین (علیه السلام) دخیل بودند در جهنّم دچار عذابی دردناک خواهند بود. هرگاه پوست بدن آنان بریان شود خدای توانا پوست دیگری برای بدن ایشان می‌آفریند تا اینکه همیشه عذاب دردناک را بچشند و یک ساعتی از آن آزاد نباشند. آنان از آب جوش جهنّم سیراب می‌شوند. و وای! بر ایشان از عذاب آتش.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص118
بحارالأنوار، ج44، ص300
2
(زخرف/ 75)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَلَدِیَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) یُقْتَلُ ظُلْماً وَ عُدْوَاناً أَلَا وَ مَنْ قَتَلَهُ یُدْخَلُ فِی تَابُوتٍ مِنْ نَارٍ وَ یُعَذَّبُ بِعَذَابِ نِصْفِ أَهْلِ النَّارِ وَ قَدْ غُلَّتْ یَدَاهُ وَ رِجْلَاهُ وَ لَهُ رَائِحَهًٌْ یَتَعَوَّذُ أَهْلُ النَّارِ مِنْهَا هُوَ وَ مَنْ شَایَعَ وَ بَایَعَ أَوْ رَضِیَ بِذَلِکَ کُلَّما نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بُدِّلُوا بِجُلُودٍ غَیْرِهَا لِیَذُوقُوا الْعَذابَ لا یُفَتَّرُ عَنْهُمْ سَاعَةً وَ یُسْقَوْنَ مِنْ حَمِیمِ جَهَنَّم.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - فرزندم حسین (علیه السلام) از سر ظلم و تجاوز کشته می‌شود! کسی که او را بکشد، داخل تابوتی از آتش می‌شود و به عذاب نیمی از اهل جهنّم گرفتار می‌شود و دست و پایش بسته می‌شود و بویی دارد که اهل آتش از او و هم از کسی که در قتل او مشایعت و متابعت کرده یا به آن راضی شده، متأذّی می‌شوند! هرگاه پوست‌های تنشان [در آن] بریان گردد [و بسوزد]، پوست‌های دیگری به جای آن قرار می‌دهیم، تا کیفر [الهی] را بچشند. (نساء/56) هرگز عذاب آنان کاسته نمی‌شود و از آب جوشان جهنّم می‌چشند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص120
بحارالأنوار، ج45، ص321
آیه وَ ما ظَلَمْناهُمْ وَ لکِنْ کانُوا هُمُ الظَّالِمینَ [76]
و ما به آن‌ها ستم نکردیم، آنان خود ستمکار بودند.
1
(زخرف/ 76)
الصّادق (علیه السلام) - وَ مَا ظَلَمْنَاهُمْ بِتَرْکِهِمْ وَلَایَهًَْ أَهْلِ بَیْتِکَ (علیهم السلام) وَ لَکِنْ کَانُوا هُمُ الظَّالِمِینَ.
امام صادق (علیه السلام) - وَ ما ظَلَمْناهُمْ وَ لکِنْ کانُوا هُمُ الظَّالِمِینَ؛ ما به آن‌ها ستم روا نداشتیم که ولایت اهل بیت تو را واگذاردند ولی آن‌ها خود ستم را پیشه کردند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص120
بحارالأنوار، ج24، ص230/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص553/ البرهان
آیه وَ نادَوْا یا مالِکُ لِیَقْضِ عَلَیْنا رَبُّکَ قالَ إِنَّکُمْ ماکِثُونَ [77]
آن‌ها فریاد می‌کشند: «ای مالک دوزخ! [اى كاش] پروردگارت ما را بمیراند [تا آسوده شويم]»! می‌گوید: «شما [در اينجا] ماندگار هستید».
1
(زخرف/ 77)
الحسن (علیه السلام) - النِّدَاءُ مِنَ اللَّهِ ثَلَاثَهًِْ وَ الثَّالِثُ نِدَاءُ الْخَلْقِ لِلْخَلْقِ نَحْوُ فَنادَتْهُ الْمَلائِکَةُ فَناداها مِنْ تَحْتِها. یُنادُونَهُمْ أَ لَمْ‌نَکُنْ مَعَکُمْ. وَ نادی‌أَصْحابُ الْجَنَّهْ. وَ نُودُوا أَنْ تِلْکُمُ الْجَنَّةُ. وَ نادَوْا یا مالِکُ.
امام حسن (علیه السلام) - ندا از جانب خدا سه نوع است: … سوّم ندایی است که مخلوق یکدیگر را صدا می‌زنند مانند: فرشتگان او را صدا زدند. (آل عمران/39) ناگهان از طرف پایین پایش او را صدا زد. (مریم/24) آن‌ها را صدا می‌زنند: «مگر ما با شما نبودیم»؟! . (حدید/14) و بهشتیان دوزخیان را صدا می‌زنند. (اعراف/44). و به آنان ندا داده می‌شود: «این بهشت برای شماست». (اعراف/43) و آن‌ها فریاد می‌کشند: «ای مالک دوزخ! .
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص120
بحارالأنوار، ج24، ص316
2
(زخرف/ 77)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - سَأَلُوهُ (علیاً (علیه السلام) ) عَنِ الْمُتَشَابِهِ فِی الْقَضَاءِ فَقَالَ هُوَ عَشَرَهًُْ أَوْجَهٍ مُخْتَلِفَهًُْ الْمَعْنَی فَمِنْهُ قَضَاءُ فَرَاغٍ وَ قَضَاءُ عَهْدٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ إِعْلَامٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ فِعْلٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ إِیجَابٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ کِتَابٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ إِتْمَامٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ حُکْمٍ وَ فَصْلٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ خَلْقٍ وَ مِنْهُ قَضَاءُ نُزُولِ الْمَوْت وَ أَمَّا قَضَاءُ إِنْزَالِ الْمَوْتِ فَکَقَوْلِ أَهْلِ النَّارِ فِی سُورَهًِْ الزُّخْرُفِ وَ نادَوْا یا مالِکُ لِیَقْضِ عَلَیْنا رَبُّکَ قالَ إِنَّکُمْ ماکِثُونَ أَیْ لَیَنْزِلَ عَلَیْنَا الْمَوْت.
امام علی (علیه السلام) - از ایشان درباره متشابهات لفظ قضاء در قرآن سؤال نمودند که فرمود: این لفظ بر ده وجه در قرآن آمده است که معانی متفاوتی دارند و شامل معانی فراغت، عهد، اعلام و آگاهی‌دادن، انجام کار، واجب‌کردن، مکتوب و حتمی‌کردن، اتمام، حکم، خلق و نزول مرگ می‌باشد… و قضای انزال مرگ مانند سخن جهنّمیان در سوره‌ی زخرف است: وَ نادَوْا یا مالِکُ لِیَقْضِ عَلَیْنا رَبُّکَ قالَ إِنَّکُمْ ماکِثُونَ، یعنی مرگ را بر ما نازل کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص120
بحارالأنوار، ج90، ص19
3
(زخرف/ 77)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ نادَوْا یا مالِکُ لِیَقْضِ عَلَیْنا رَبُّکَ قَالَ أَیْ نَمُوتُ فَیَقُولُ مَالِکٌ إِنَّکُمْ ماکِثُون.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ نادَوْا یا مالِکُ لِیَقْضِ عَلَیْنا رَبُّکَ، یعنی از پروردگارت بخواه تا اجل ما را فرا برساند تا ما بمیریم. در این هنگام مالک می‌گوید: «إِنَّکُم مَاکِثُونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص120
بحارالأنوار، ج8، ص292/ نورالثقلین/ البرهان
4
(زخرف/ 77)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - تفسیر القمی قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ أَمَّا أَهْلُ الْمَعْصِیَهًِْ فَخَذَلَهُمْ (فَخَلَّدَهُمْ) فِی النَّارِ وَ أَوْثَقَ مِنْهُمُ الْأَقْدَامَ وَ غَلَّ مِنْهُمُ الْأَیْدِیَ إِلَی الْأَعْنَاقِ وَ أَلْبَسَ أَجْسَادَهُمْ سَرَابِیلَ الْقَطِرَانِ وَ قُطِّعَتْ لَهُمْ مِنْهَا مُقَطَّعَاتٌ مِنَ النَّارِ وَ هُمْ فِی عَذَابٍ قَدِ اشْتَدَّ حَرُّهُ وَ نَارٍ قَدْ أُطْبِقَ عَلَی أَهْلِهَا فَلَا یُفْتَحُ عَنْهُمْ أَبَداً وَ لَا یَدْخُلُ عَلَیْهِمْ ریحا (رِیحٌ) أَبَداً وَ لَا یَنْقَضِی مِنْهُمْ عُمُرٌ (غَمٌ) أَبَداً الْعَذَابُ أَبَداً شَدِیدٌ وَ الْعِقَابُ أَبَداً جَدِیدٌ لَا الدَّارُ زَائِلَهًٌْ فَتَفْنَی وَ لَا آجَالُ الْقَوْمِ تُقْضَی ثُمَّ حَکَی نِدَاءَ أَهْلِ النَّارِ فَقَالَ وَ نادَوْا یا مالِکُ لِیَقْضِ عَلَیْنا رَبُّکَ قَالَ أَیْ نَمُوتُ فَیَقُولُ مَالِکٌ إِنَّکُمْ ماکِثُونَ.
امام علی (علیه السلام) - خداوند گناهکاران را به صورت جاودانه در دوزخ نگه خواهد داشت و پاهایشان را به هم خواهد بست و دست‌هایشان را به گردنشان آویزان خواهد کرد و به آن‌ها لباسهایی از قطران می‌پوشاند که از آن‌ها لباسهایی از پاره‌های آتش برایشان دوخته خواهد شد. آن‌ها در عذابی به سر خواهند برد که گرمای آن بسیار شدید است و آتش آن همه اهل جهنّم را در بر می‌گیرد و درهای دوزخ بر روی آن‌ها بسته شده و هرگز بر روی ساکنانش گشوده نخواهد شد و هیچ گاه باد بر آن‌ها نمی‌وزد و غم و اندوه آن‌ها برطرف نمی‌شود. عذاب آن‌ها هر روز شدت می‌یابد و مجازاتشان هر روز از سر گرفته می‌شود. نه جهنّم فناپذیر است تا نابود شوند و نه اجل دوزخیان هرگز فرا خواهد رسید. سپس خداوند ندای دوزخیان را نقل می‌کند و می‌فرماید: ونَادَوا یا مَالکُ لیقْضِ عَلینَا رَبُّکَ یعنی از پروردگارت بخواه تا اجل ما را فرا برساند تا ما بمیریم. در این هنگام مالک می‌گوید: «إِنَّکُم مَاکِثُونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص122
بحارالأنوار، ج8، ص292
5
(زخرف/ 77)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ سَعِیدِ‌بْنِ‌زَیْدِ‌بْنِ‌أَرْطَاهًَْ قَالَ: لَقِیتُ کُمَیْلَ‌بْنَ‌زِیَادٍ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ فَضْلِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَال… أَوْصَانِی یَوْماً فَقَالَ لِی… یَا کُمَیْلُ (رحمة الله علیه) عَلَامَ یَحْسُدُونَنَا وَ اللَّهُ أَنْشَأَنَا قَبْلَ أَنْ یَعْرِفُونَا فَتَرَاهُمْ بِحَسَدِهِمْ إِیَّانَا عَنْ رَبِّنَا یُزِیلُونَّا یَا کُمَیْلُ مَنْ لَا یَسْکُنُ الْجَنَّهًَْ فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ وَ خِزْیٍ مُقِیمٍ وَ أَکْبَالٍ وَ مَقَامِعَ وَ سَلَاسِلَ طِوَالٍ وَ مُقَطَّعَاتِ النِّیرَانِ وَ مُقَارَنَهًِْ کُلِّ شَیْطَانٍ الشَّرَابُ صَدِیدٌ وَ اللِّبَاسُ حَدِیدٌ وَ الْخَزَنَهًُْ فَظَظَهًٌْ وَ النَّارُ مُلْتَهِبَهًٌْ وَ الْأَبْوَابُ مُوَثَّقَهًٌْ مُطَبَّقَهًٌْ یُنَادُونَ فَلَا یُجَابُونَ وَ یَسْتَغِیثُونَ فَلَا یُرْحَمُونَ نِدَاهُمْ یا مالِکُ لِیَقْضِ عَلَیْنا رَبُّکَ قالَ إِنَّکُمْ ماکِثُون.
امام علی (علیه السلام) - سعیدبن‌زید گوید: کمیل را دیدم و از او در مورد فضائل امام علی (علیه السلام) پرسیدم. گفت: «روزی امام علی (علیه السلام) مرا سفارش کرده و فرمود: …ای کمیل! چرا مردم بر ما حسد می‌برند خدا ما را آفریده پیش از آنکه مردم ما را بشناسند پس اینان را می‌بینی به‌واسطه‌ی حسدشان ما را از پروردگارمان جدا می‌کنند، ای کمیل! هرکس ساکن بهشت نشود او را به عذاب سخت و دردناک و پستی جاویدان، زنجیرها و گرزهای آهنین و رشته‌های زنجیر طولانی و پاره‌های آتش و نزدیکی دیوها، شراب‌های چرکین، لباس‌های آهنین، دربانان بدخوی، آتش شعله‌کشنده، مژده ده! که درهای محکم بسته می‌باشد و فریاد می‌زنند جواب نمی‌شوند، پناه می‌خواهند ولی بر آنان رحم نمی‌شود، فریادشان این است که: یا مالِکُ لِیَقْضِ عَلَیْنا رَبُّکَ قالَ إِنَّکُمْ ماکِثُون.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص122
بحارالأنوار، ج74، ص278
6
(زخرف/ 77)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّکُمْ مَاکِثُونَ أَیْ لَابِثُونَ دَائِمُونَ فِی الْعَذَابِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّکُمْ ماکِثُون یعنی تا ابد در عذاب هستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص122
بحارالأنوار، ج8، ص264
آیه لَقَدْ جِئْناکُمْ بِالْحَقِّ وَ لکِنَّ أَکْثَرَکُمْ لِلْحَقِّ کارِهُونَ [78]
ما حق را برای شما آوردیم؛ ولی بیشتر شما از حق ناخشنود بودید.
1
(زخرف/ 78)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - لَقَدْ جِئْناکُمْ بِالْحَقِ یَعْنِی بِوَلَایَهًِْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ لکِنَّ أَکْثَرَکُمْ لِلْحَقِّ کارِهُونَ وَ الدَّلِیلُ عَلَی أَنَ الْحَقَ وَلَایَهًُْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَوْلُهُ وَ قُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکُمْ یَعْنِی وَلَایَهًَْ عَلِیٍّ (علیه السلام) فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ إِنَّا أَعْتَدْنا لِلظَّالِمِینَ آلَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) حَقَّهُمْ نارا.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - خداوند فرموده است: لقَدْ جِئْنَاکُم بِالحَقِّ یعنی ما ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) را به شما ابلاغ کرده‌ایم ولکِنَّ أَکْثَرَکُمْ للحَقِّ کَارِهُونَ یعنی امّا بیشتر شما از حقیقت یعنی ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) بیزار هستید. دلیل اینکه حق همان ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) است، آیه‌ی زیر می‌باشد که خداوند فرموده است: بگو: «این حقّ است از سوی پروردگارتان! هرکس می‌خواهد ایمان بیاورد [و این حقیقت را پذیرا شود]، و هرکس می‌خواهد کافر گردد»! ما برای ستمگران آتشی آماده کردیم. (کهف/29) یعنی بگو: حقیقت یعنی ولایت علی (علیه السلام) از سوی پروردگارتان نازل شده است. هرکس می‌خواهد بدان ایمان بیاورد و هرکس مایل نیست بدان کفر بورزد. ما برای کسانی که حقّ اهل بیت را غصب و به آن‌ها ظلم کردند آتش را آماده کرده‌ایم. (کهف/29).
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص122
بحارالأنوار، ج36، ص83/ البرهان/ نورالثقلین
2
(زخرف/ 78)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَن سَعِیدِ‌بْنِ‌زَیْدِ‌بْنِ‌أَرْطَاهًَْ قَالَ لَقِیتُ کُمَیْلَ‌بْنَ‌زِیَادٍ (رحمة الله علیه) وَ سَأَلْتُهُ عَنْ فَضْلِ امیرالمؤمنین علِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ أَ لَا أُخْبِرُکَ بِوَصِیَّهًٍْ أَوْصَانِی بِهَا یَوْماً هِیَ خَیْرٌ لَکَ مِنَ الدُّنْیَا بِمَا فِیهَا فَقُلْتُ بَلَی فَقَالَ أَوْصَانِی یَوْماً فَقَالَ لِی لَقَدْ جِئْناکُمْ بِالْحَقِّ وَ لکِنَّ أَکْثَرَکُمْ لِلْحَقِّ کارِهُونَ یَا کُمَیْلُ (رحمة الله علیه) نَحْنُ وَ اللَّهِ الْحَقُّ الَّذِی قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَل.
امام علی (علیه السلام) - سعیدبن‌زید گوید: کمیل‌بن‌زیاد را ملاقات کردم از او از فضیلت و برتری امیرالمؤمنین علیّبنابیطالب (علیه السلام) را پرسیدم. کمیل گفت: «آیا تو را به وصیّتی که علی (علیه السلام) روزی مرا به آن وصیّت و سفارش کرد، خبر دهم؛ ایشان فرمود: «لَقَدْ جِئْناکُمْ بِالحَقِّ وَ لکِنَّ أَکْثَرَکُمْ لِلْحَقِّ کارِهُونَ‌ای کمیل! به خدا سوگند ما حقّی هستیم که خدای عزّوجلّ فرموده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص124
بحارالأنوار، ج74، ص278
آیه أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ [79]
بلکه آن‌ها تصمیم محکم بر توطئه گرفتند؛ ما نیز اراده‌ی محکمی [درباره‌ی آن‌ها] داریم.
آیه أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ [80]
آیا آنان می‌پندارند که ما اسرار نهانی و سخنان درگوشی آنان را نمی‌شنویم؟! آری، فرستادگان (فرشتگان) ما نزد آن‌ها هستند و می‌نویسند.
1
(زخرف/ 80)
الصّادق (علیه السلام) - دَعُوا بَنِی أُمَیَّهًَْ إِلَی مِیثَاقِهِمْ أَنْ لَا یُصَیِّرُوا لَنَا الْأَمْرَ بَعْدَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ لَا یُعْطُونَا مِنَ الْخُمُسِ شَیْئاً وَ قَالُوا إِنْ أَعْطَیْنَاهُمُ الْخُمُسَ اسْتَغْنَوْا بِهِ فَقَالُوا سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ لَا تُعْطُوهُمْ مِنَ الْخُمُسِ شَیْئاً فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ.
امام صادق (علیه السلام) - یعنی آنان بنی‌امیّه را به عهد و پیمانشان دعوت کردند تا بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله) خلافت و ولایت را به ما برنگردانند و چیزی از خمس به ما ندهند و گفتند: «اگر ما خمس را به آن‌ها بدهیم، آن‌ها با این خمس بی‌نیاز می‌شوند»، پس گفتند: سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ وَاللهُ یَعْلَمُ إِسْرَارَهُمْ؛ یعنی چیزی از خمس به آن‌ها ندهید. و خداوند این آیه را بر پیامبرش نازل کرد: أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص124
بحارالأنوار، ج30، ص162/ بحارالأنوار، ج23، ص375/ بحارالأنوار، ج30، ص263/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص572/ القمی، ج2، ص308، فیه: «دعوا بنی امیّه الی میثاقهم أن لایصیّروا… امیرالمومنین (» محذوف
2
(زخرف/ 80)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ کَرِهُوا ما أَنْزَلَ اللهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ وَ قَوْلِهِ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذِینَ کَرِهُوا ما نَزَّلَ اللهُ سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ وَ اللهُ یَعْلَمُ إِسْرارَهُمْ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا أَخَذَ الْمِیثَاقَ لِامیرالمؤمنین (علیه السلام) قَالَ أَ تَدْرُونَ مَنْ وَلِیُّکُمْ بَعْدِی قَالُوا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ إِنْ تَظاهَرا عَلَیْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْرِیلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ یَعْنِی عَلِیّاً (علیه السلام) هُوَ وَلِیُّکُمْ مِنْ بَعْدِی هَذِهِ الْأُولَی وَ أَمَّا الْمَرَّهًُْ الثَّانِیَهًُْ لَمَّا أَشْهَدَهُمْ یَوْمَ غَدِیرِ خُمٍّ وَ قَدْ کَانُوا یَقُولُونَ لَئِنْ قَبَضَ اللَّهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) لَا نُرْجِعُ هَذَا الْأَمْرَ فِی آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) وَ لَا نُعْطِیهِمْ مِنَ الْخُمُسِ شَیْئاً فَاطَّلَعَ اللَّهُ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) عَلَی ذَلِکَ وَ أَنْزَلَ عَلَیْهِ أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُون.
امام صادق (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل گوید: از امام صادق (علیه السلام) در تفسیر آیه: این به خاطر آن است که از آنچه خداوند نازل کرده کراهت داشتند ازاین‌رو خدا اعمالشان را حبط و نابود کرد! . (محمّد/9). و این آیه: این به خاطر آن است که آنان به کسانی که نزول وحی الهی را کراهت داشتند گفتند: «ما در بعضی از امور از شما پیروی می‌کنیم»؟ درحالی‌که خداوند پنهانکاری آنان را می‌داند. (محمّد/26) پرسیدم. فرمود: «هنگامی‌که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) برای امیرالمؤمنین (علیه السلام) پیمان گرفت. فرمود: «می‌دانید ولیّ و جانشین بعد از من کیست»؟ گفتند: «خدا و پیامبرش می‌داند». فرمود: «خداوند می‌گوید: و اگر برضدّ او دست‌به‌دست هم دهید، [کاری از پیش نخواهید برد] زیرا خداوند یاور اوست و همچنین جبرئیل و مؤمنان صالح. (تحریم/4) منظور علی (علیه السلام) است که او ولیّ شما بعد از من است». این مرتبه‌ی اوّل بود. امّا مرتبه‌ی دوّم موقعی که از غدیر خم مردم را گواه بر ولایت علی (علیه السلام) گرفت، گروهی می‌گفتند: اگر خداوند محمّد (صلی الله علیه و آله) را قبض روح نماید هرگز نخواهیم گذاشت خلافت به بستگان او برسد و از خمس به ایشان نخواهیم داد. خداوند پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را از این راز مطلع نمود و این آیه را بر او نازل فرمود: أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص124
بحارالأنوار، ج23، ص386/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص570
3
(زخرف/ 80)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌کَثِیر عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَوْلُهُ کَرِهُوا ما نَزَّلَ اللهُ وَ الَّذِی نَزَّلَ اللَّهُ مَا افْتَرَضَ عَلَی خَلْقِهِ مِنْ وَلَایَهًِْ امیرالمؤمنین (علیه السلام) وَ کَانَ مَعَهُمْ أَبُو عُبَیْدَهًَْ وَ کَانَ کَاتِبَهُمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ* أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ الْآیَهًَْ.
امام صادق (علیه السلام) - عبدالرّحمن‌بن‌کثیر گوید: امام صادق (علیه السلام) در مورد آیه: به کسانی که نزول وحی الهی را کراهت داشتند. (محمّد/26) فرمود: از آنچه خدا لازم نموده بود ناراحت بودند و آن وجوب ولایت علی (علیه السلام) برای مردم بود. با این دسته ابوعبیده نیز بود که نویسنده‌ی ایشان به شمار می‌رفت خداوند این آیه را فرستاد: أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ* أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ پیمان می‌بندند ما نیز پیمان بسته‌ایم آن‌ها خیال می‌کنند ما اسرارشان را نمی‌دانیم و آهسته نجوا کردنشان را نمی‌شنویم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص126
الکافی، ج1، ص420/ البرهان، فیه: «نزّل» بدل «انزل»
4
(زخرف/ 80)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ بُرَیْدَهًَْ الْأَسْلَمِیِ أَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ: سَلِّمُوا عَلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) بِإِمْرَهًِْ الْمُؤْمِنِینَ. فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ: لَا وَ اللَّهِ لَا یَجْتَمِعُ النُّبُوَّهًُْ وَ الْخِلَافَهًُْ فِی أَهْلِ بَیْتٍ أَبَداً فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - بریده اسلمی گوید: پیامبر (صلی الله علیه و آله) به بعضی از یارانش فرمود: «رسیدن به ولایت مؤمنان را به علی (علیه السلام) تبریک بگویید». یکی از آنان گفت: «به خدا قسم! نبوّت و امامت هرگز در یک خاندان گرد هم نمی‌آید. دراین‌هنگام خداوند آیه زیر را نازل فرمود: أَمْ أَبْرَمُوا أَمْرًا فَإِنَّا مُبْرِمُونَ* أَمْ یحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ ونَجْواهُم بَلی ورُسُلنَا لدَیهِمْ یکْتُبُونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص126
تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص553/ الیقین، ص214 و بحارالأنوار، ج37، ص305، فیهما: «بلی و رسلنا لدیهم یکتبون» محذوف/ البرهان، بتفاوت لفظی/ بحارالأنوار، ج36، ص157
5
(زخرف/ 80)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌الْعَبَّاسِ (رحمة الله علیه) أَنَّهُ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَخَذَ عَلَیْهِمُ الْمِیثَاقَ مَرَّتَیْنِ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) الْأُولَی حِینَ قَالَ: أَ تَدْرُونَ مَنْ وَلِیُّکُمْ مِنْ بَعْدِی؟ قَالُوا: اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ. قَالَ: صَالِحُ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ قَالَ هَذَا وَلِیُّکُمْ مِنْ بَعْدِی. وَ الثَّانِیَهًُْ یَوْمُ غَدِیرِ خُمٍّ یَقُولُ: مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِیٌّ (علیه السلام) مَوْلَاهُ وَ کَانُوا قَدْ أَسَرُّوا فِی أَنْفُسِهِمْ وَ تَعَاقَدُوا أَنْ لَا نَرْجِعَ إِلَی أَهْلِهِ هَذَا الْأَمْرُ وَ لَا نُعْطِیهِمْ الْخُمُسَ فَأَطْلَعَ اللَّهُ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) عَلَی أَمْرِهِمْ وَ أَنْزَلَ عَلَیْه أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گوید: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دو بار برای علی (علیه السلام) از آنان تعهّد و پیمان گرفت. اوّلین‌بار زمانی بود که فرمود: «آیا می‌دانید پس از من، ولیّ شما کیست»؟ آن‌ها پاسخ دادند: «خداوند و پیامبرش می‌دانند». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بهترین فرد مؤمن و با دستش به علیّبنابیطالب (علیه السلام) اشاره کرد و فرمود: پس از من، این شخص، ولیّ و سرپرست شماست. دوّمین‌بار روز غدیر خم بود که فرمود: هرکسی من مولای اویم، پس علی (علیه السلام) هم مولای اوست. آن‌ها از او کینه‌ها به دل گرفتند و با یکدیگر پیمان بستند که اجازه ندهند اهل بیت (علیهم السلام) به این مقام دست یابند و آن‌ها را از خمس محروم کنند. خداوند این امر را به پیامبرش اطّلاع داد و آیه‌ی زیر را بر او نازل کرد: أَمْ أَبْرَمُوا أَمْرًا فَإِنَّا مُبْرِمُونَ * أَمْ یحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ ونَجْواهُم بَلی و رُسُلنَا لدَیهِمْ یکْتُبُونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص126
تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص554/ البرهان
6
(زخرف/ 80)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَاجْتَمَعَ قَوْمٌ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ قَالُوا یُرِیدُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) أَنْ یَجْعَلَ الْإِمَامَهًَْ فِی أَهْلِ بَیْتِهِ فَخَرَجَ مِنْهُمْ أَرْبَعَهًُْ نَفَرٍ إِلَی مَکَّهًَْ وَ دَخَلُوا الْکَعْبَهًَْ وَ تَعَاهَدُوا وَ تَعَاقَدُوا وَ کَتَبُوا فِیمَا بَیْنَهُمْ کِتَاباً إِنْ أَمَاتَ اللَّهُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) أَوْ قَتَلَهُ أَنْ لَا یَرُدُّوا هَذَا الْأَمْرَ فِی أَهْلِ بَیْتِهِ (علیهم السلام) أَبَداً فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی ذَلِکَ أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ* أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - پس جمعی از اصحاب وی گرد آمده و گفتند: «محمّد (صلی الله علیه و آله) می¬خواهد امامت را در اهل بیت خود قرار دهد». سپس چهار تن از ایشان به مکّه رفته و وارد کعبه شدند و عهد و پیمانی میان خود نوشتند مبنی بر اینکه اگر محمّد (صلی الله علیه و آله) از دنیا رفت یا کشته شد، هرگز رهبری به خاندان وی باز نگردد، پس خداوند متعال آیه: أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ* أَمْ یَحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَکْتُبُونَ را در این خصوص نازل فرمود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص126
بحارالأنوار، ج37، ص115/ القمی، ج1، ص173
7
(زخرف/ 80)
الصّادق (علیه السلام) - قَالَ أبوعبدالله (علیه السلام) قَوْلُهُ فَلا وَ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ حَتَّی یُحَکِّمُوکَ فِیما شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لا یَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلِیماً وَ ذَلِکَ أَنَّهُ لَمَّا أَنْ کَانَ فِی حَجَّهًِْ الْوَدَاعِ دَخَلَ أَرْبَعَهًُْ نَفَرٍ فِی الْکَعْبَهًِْ فَتَحَالَفُوا فِیمَا بَیْنَهُمْ وَ کَتَبُوا کِتَاباً لَئِنْ أَمَاتَ اللَّهُ
مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) لَا یَرُدُّوا هَذَا الْأَمْرَ فِی بَنِی هَاشِمٍ فَأَطْلَعَ اللَّهُ رَسُولَهُ عَلَی ذَلِکَ فَأَنْزَلَ عَلَیْهِ أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ أَمْ یَحْسَبُونَ الْآیَهًَْ.
امام صادق (علیه السلام) - به پروردگارت سوگند که آن‌ها مؤمن نخواهند بود، مگر اینکه تو را در اختلافات خود به داوری طلبند، و سپس در دل خود از داوری تو احساس ناراحتی نکنند و کاملا تسلیم باشند. (نساء/65)، نزول این آیه بدان خاطر بود که در حجّهًْ الوداع چهار تن وارد کعبه شده و هم قسم شدند و نوشته‌ای را تنظیم کردند که هرگاه خداوند جان حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) را گرفت، دیگر اجازه ندهند که امر خلافت به بنی هاشم برگردد. در این هنگام خدا و رسولش بر این امر آگاه شدند و این آیه از جانب خداوند نازل شد: أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ أَمْ یَحْسَبُونَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص126
بحارالأنوار، ج89، ص61
8
(زخرف/ 80)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ ذَکَرَ عَلَی أَثَرِ هَذَا خَبَرَهُمْ وَ مَا تَعَاهَدُوا عَلَیْهِ فِی الْکَعْبَهًِْ أَنْ لَا یَرُدُّوا الْأَمْرَ فِی أَهْلِ بَیْتِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ إِلَی قَوْلِهِ لَدَیْهِمْ یَکْتُبُون.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - [خداوند] در ادامه، ماجرای آن گروه‌ها و اتّفاق آن‌ها در کعبه را ذکر نمود که تصمیم گرفتند امر خلافت را به اهل بیت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بازنگردانند و فرمود: أَمْ أَبْرَمُوا أَمْرًا فَإِنَّا مُبْرِمُونَ* أَمْ یحْسَبُونَ أَنَّا لا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ و نَجْواهُم بَلی ورُسُلنَا لدَیهِمْ یکْتُبُونَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص128
بحارالأنوار، ج36، ص80/ البرهان
آیه قُلْ إِنْ کانَ لِلرَّحْمنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعابِدینَ [81]
بگو: «اگر برای خداوند فرزندی بود، من نخستین پرستش‌کننده‌ی او بودم».
1
(زخرف/ 81)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمَّا أَرَادَ أَنْ یَخْلُقَ آدَمَ (علیه السلام) أَرْسَلَ الْمَاءَ عَلَی الطِّینِ ثُمَّ قَبَضَ قَبْضَهًًْ فَعَرَکَهَا ثُمَّ فَرَّقَهَا فِرْقَتَیْنِ بِیَدِهِ ثُمَّ ذَرَأَهُمْ فَإِذَا هُمْ یَدِبُّونَ ثُمَّ رَفَعَ لَهُمْ نَاراً فَأَمَرَ أَهْلَ الشِّمَالِ أَنْ یَدْخُلُوهَا فَذَهَبُوا إِلَیْهَا فَهَابُوهَا فَلَمْ یَدْخُلُوهَا ثُمَّ أَمَرَ أَهْلَ الْیَمِینِ أَنْ یَدْخُلُوهَا فَذَهَبُوا فَدَخَلُوهَا فَأَمَرَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ النَّارَ فَکَانَتْ عَلَیْهِمْ بَرْداً وَ سَلَاماً فَلَمَّا رَأَی ذَلِکَ أَهْلُ الشِّمَالِ قَالُوا رَبَّنَا أَقِلْنَا فَأَقَالَهُمْ ثُمَّ قَالَ لَهُمُ ادْخُلُوهَا فَذَهَبُوا فَقَامُوا عَلَیْهَا وَ لَمْ یَدْخُلُوهَا فَأَعَادَهُمْ طِیناً وَ خَلَقَ مِنْهَا آدَمَ (علیه السلام) وَ قَالَ أبو عبد الله (علیه السلام) فَلَنْ یَسْتَطِیعَ هَؤُلَاءِ أَنْ یَکُونُوا مِنْ هَؤُلَاءِ وَ لَا هَؤُلَاءِ أَنْ یَکُونُوا مِنْ هَؤُلَاءِ قَالَ فَیَرَوْنَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَوَّلُ مَنْ دَخَلَ تِلْکَ النَّارَ فَذَلِکَ قَوْلُهُ جَلَّ وَ عَزَّ قُلْ إِنْ کانَ لِلرَّحْمنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعابِدِینَ.
امام صادق (علیه السلام) - حلبی از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: زمانی‌که خداوند خواست حضرت آدم (علیه السلام) را بیافریند، آب را بر روی خاک ریخت و از آن مشتی برداشت و به هم زد. سپس آن گل را به دو قسمت تقسیم کرد. آنگاه آن‌ها را رها کرد. ناگهان مشاهده کرد که آن دو حرکت می‌کنند. سپس برایشان آتش برافروخت و به یاران سمت چپ دستور داد وارد آن شوند. آن‌ها به طرف آتش رفتند. ولی ترسیدند و وارد آن نشدند. سپس خداوند به یاران سمت راست دستور داد وارد آتش شوند. آن‌ها به‌سوی آن رفتند و وارد آن شدند. خداوند عزّّّوجلّ به آتش دستور داد تا برایشان سرد و گلستان شود. زمانی‌که یاران سمت چپ این امر را مشاهده کردند. گفتند: «خدایا ما را به حالت اوّل بازگردان (دوباره ما را بیازمای)». خداوند نیز آن‌ها را به حالت اوّل بازگرداند. سپس به آن‌ها فرمود: «وارد آن شوید». آن‌ها به‌سوی آتش رفتند و در کنار آن ایستادند. امّا وارد آن نشدند. خداوند آن‌ها را دوباره به گل تبدیل کرد و آدم را از آن آفرید. یاران سمت چپ هرگز نمی‌توانند مانند یاران سمت راست باشند و برعکس. روایت می‌کنند که اوّلین کسی که وارد آن آتش شد، رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) بود. این همان مطلبی است که در قرآن کریم نیز چنین آمده است: قُل إِن کَانَ للرَّحْمَنِ ولدٌ فَأَنَا أَول العَابِدِینَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص128
الکافی، ج2، ص7/ بحارالأنوار، ج64، ص97/ نورالثقلین/ البرهان
2
(زخرف/ 81)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - جَاءَ بَعْضُ الزَّنَادِقَهًِْ إِلَی امیرالمؤمنین (علیه السلام) وَ قَالَ لَوْ لَا مَا فِی الْقُرْآنِ مِنَ الِاخْتِلَافِ وَ التَّنَاقُضِ لَدَخَلْتُ فِی دِینِکُمْ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا یَکُونُ تَأْوِیلُهُ عَلَی غَیْرِ تَنْزِیلِهِ وَ لَا یُشْبِهُ تَأْوِیلُهُ کَلَامَ الْبَشَرِ وَ لَا فِعْلَ الْبَشَرِ وَ سَأُنَبِّئُکَ بِمِثَالٍ لِذَلِکَ تَکْتَفِی بِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ هُوَ حِکَایَهًُْ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) حَیْثُ قَالَ إِنِّی ذاهِبٌ إِلی رَبِّی فَذَهَابُهُ إِلَی رَبِّهِ تَوَجُّهُهُ إِلَیْهِ فِی عِبَادَتِهِ وَ اجْتِهَادِهِ أَ لَا تَرَی أَنَّ تَأْوِیلَهُ غَیْرُ تَنْزِیلِهِ وَ قَالَ أَنْزَلَ لَکُمْ مِنَ الْأَنْعامِ ثَمانِیَةَ أَزْواجٍ وَ قَالَ وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ فَإِنْزَالُهُ ذَلِکَ خَلْقُهُ إِیَّاهُ وَ کَذَلِکَ قَوْلُهُ إِنْ کانَ لِلرَّحْمنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعابِدِینَ أَیِ الْجَاحِدِینَ فَالتَّأْوِیلُ فِی هَذَا الْقَوْلِ بَاطِنُهُ مُضَادٌّ لِظَاهِرِه.
امام علی (علیه السلام) - یکی از زندیق‌ها (بی‌دین‌ها) نزد امیرالمؤمنین (علیه السلام) آمد و گفت: «اگر در قرآن اختلاف و تناقض وجود نداشت، هرآینه در دین شما داخل می‌شدم» … علی (علیه السلام) به او گفت: «در کتاب خداوند عزّوجلّ آیاتی هست که تأویل آن¬ها متفاوت از صورت تنزیل آن¬هاست و با گفتار و کردار آدمی همانند نیست. اکنون تو را از مثال¬هایی در این‌باره آگاه می-سازم و إن شاء الله تعالی تو را کفایت می‌کند. یکی حکایت خداوند عزّوجلّ از سخن ابراهیم (علیه السلام) است در آنجا که فرمود: من به‌سوی پروردگارم می‌روم. (صافات/99) معنای رفتن او به سوی پروردگارش، همانا روی آوردن به سوی او در پرستش و کوشش است. حال دیدی که تأویل این سخن متفاوت از تنزیل آن است؟! و نیز حق تعالی فرمود: برای شما هشت زوج از چهارپایان ایجاد کرد. (زمر/6) و فرمود: آهن را نازل کردیم که در آن نیروی شدید. (حدید/25) که منظور از نازل‌کردن آن‌ها، آفریدن آن‌هاست و همچنین فرمود: قُل إِنْ کانَ لِلرَّحْمنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعابِدِینَ یعنی جاحدین و انکارکنندگان، پس تأویل این سخن، باطنی متضاد با ظاهرش دارد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص128
بحارالأنوار، ج90، ص114/ الاحتجاج، ج1، ص250/ نورالثقلین/ البرهان
3
(زخرف/ 81)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - یَعْنِی الْآنِفِینَ أَنْ یَکُونَ لَهُ وَلَدٌ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یعنی اوّلین کسی هستم که بیزارم از آنکه برای او فرزند باشد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص130
البرهان
4
(زخرف/ 81)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - إِنْ کانَ لِلرَّحْمنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعابِدِینَ یَعْنِی أَوَّلَ الْقَائِلِینَ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یَکُونَ لَهُ وَلَدٌ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِنْ کانَ لِلرَّحْمنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعابِدِینَ یعنی اولین انکارکنندگان و غضب‌کنندگان هستم که او فرزندی داشته باشد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص130
نورالثقلین
5
(زخرف/ 81)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنْ بِمَعْنَی مَا النَّفْیِ وَ الْمَعْنَی: مَا کَانَ لِلرَّحْمنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعابِدِینَ لِلَّهِ الْمُقِرِّینَ بِذَلِکَ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - «إن» به معنای مای نافیه باشد یعنی برای خداوند فرزندی نیست پس من اوّلین عبادت کننده‌ی خدا و اقرارکننده‌ی به این مطلب هستم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص130
بحارالأنوار، ج3، ص257
6
(زخرف/ 81)
الباقر (علیه السلام) - جَابِرُ‌بْنُ‌یَزِیدَ الْجُعْفِیُّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ الْبَاقِرُ (علیه السلام) یَا جَابِرُ کَانَ اللَّهُ وَ لَا شَیْءَ غَیْرَهُ وَ لَا مَعْلُومَ وَ لَا مَجْهُولَ فَأَوَّلُ مَا ابْتَدَأَ مِنْ خَلْقٍ خَلَقَهُ أَنْ خَلَقَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) وَ خَلَقَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ (علیهم السلام) مَعَهُ مِنْ نُورِهِ وَ عَظَمَتِهِ فَأَوْقَفَنَا أَظِلَّهًًْ خَضْرَاءَ بَیْنَ یَدَیْهِ حَیْثُ لَا سَمَاءَ وَ لَا أَرْضَ وَ لَا مَکَانَ وَ لَا لَیْلَ وَ لَا نَهَارَ وَ لَا شَمْسَ وَ لَا قَمَرَ یَفْصِلُ نُورُنَا مِنْ نُورِ رَبِّنَا کَشُعَاعِ الشَّمْسِ مِنَ الشَّمْسِ نُسَبِّحُ اللَّهَ تَعَالَی وَ نُقَدِّسُهُ وَ نَحْمَدُهُ وَ نَعْبُدُهُ حَقَّ عِبَادَتِه… ثُمَّ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَنَحْنُ أَوَّلُ خَلْقِ اللَّهِ وَ أَوَّلُ خَلْقٍ عَبَدَ اللَّهَ وَ سَبَّحَهُ وَ نَحْنُ سَبَبُ خَلْقِ الْخَلْقِ وَ سَبَبُ تَسْبِیحِهِمْ وَ عِبَادَتِهِمْ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ وَ الْآدَمِیِّینَ فَبِنَا عُرِفَ اللَّهُ وَ بِنَا وُحِّدَ اللَّهُ وَ بِنَا عُبِدَ اللَّهُ وَ بِنَا أَکْرَمَ اللَّهُ مَنْ أَکْرَمَ مِنْ جَمِیعِ خَلْقِهِ وَ بِنَا أَثَابَ مَنْ أَثَابَ وَ بِنَا عَاقَبَ مَنْ عَاقَبَ ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ تَعَالَی وَ إِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ وَ إِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ قَوْلَهُ تَعَالَی قُلْ إِنْ کانَ لِلرَّحْمنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعابِدِینَ فَرَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَوَّلُ مَنْ عَبَدَ اللَّهَ تَعَالَی وَ أَوَّلُ مَنْ أَنْکَرَ أَنْ یَکُونَ لَهُ وَلَدٌ أَوْ شَرِیکٌ ثُمَّ نَحْنُ بَعْدَ رَسُولِ اللَّه (صلی الله علیه و آله).
امام باقر (علیه السلام) - جابر جعفی گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: ای جابر! خدا بود و هیچ چیزی غیر از او نبود، نه معلوم و نه مجهول. اوّلین موجودی که آفرید محمّد (صلی الله علیه و آله) بود و ما اهل بیت را به همراه ایشان و از نور خود و از عظمتش آفرید و به صورت سایه‌ای سبز در مقابل خود نگاه¬ داشت. در آن هنگام نه آسمان و زمین و نه شب و روز و نه خورشید و ماه، هیچ¬کدام وجود نداشتند. نور ما از نور خدا مانند پرتو خورشید از خورشید جدا شد. ما خداوند را تسبیح و تقدیس و ستایش می-کردیم و عبادتی که خداوند شایسته¬اش است، می¬نمودیم… پس ما اوّلین مخلوق خدا و اوّلین پرستنده او و اوّلین تسبیح‌کننده‌ی او هستیم. ما سبب آفرینش موجودات و موجب تسبیح و عبادت ملائکه و انسان¬ها هستیم و به وسیله ما خدا شناخته شد و به یکتایی¬اش معلوم شد و پرستش گردید. و هرکس از مخلوقات به‌وسیله‌ی ما کرامتی یافت، گرامی شد. ما سبب پاداش پاداش‌گیران و کیفر تبهکاران هستیم. سپس حضرت این آیه را تلاوت نمود: و ما همگی [برای اطاعت فرمان خداوند] به صف ایستاده‌ایم، و ما همه تسبیح‌گوی او هستیم! . (صافات/166-165) و آیه‌ی دیگر: قُلْ إِنْ کانَ لِلرَّحْمنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعابِدِینَ. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) اوّلین کسی است که خدا را پرستش کرده و اوّل کسی است که منکر فرزند یا شریک‌داشتن خدا شده است؛ و ما پس از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) قرار داریم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص130
بحارالأنوار، ج25، ص20
آیه سُبْحانَ رَبِّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا یَصِفُونَ [82]
منزّه است پروردگار آسمان‌ها و زمین، پروردگار عرش، از آنچه [درباره‌ی او] توصیف می‌کنند!
1
(زخرف/ 82)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ یَزِیدَ‌بْنِ‌الْأَصَمِّ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ عُمَرَ‌بْنَ‌الْخَطَّابِ فَقَالَ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ مَا تَفْسِیرُ سُبْحَانَ اللَّهِ؟ قَالَ: إِنَّ فِی هَذَا الْحَائِطِ رَجُلًا کَانَ إِذَا سُئِلَ أَنْبَأَ وَ إِذَا سَکَتَّ ابْتَدَأَ فَدَخَلَ الرَّجُلُ فَإِذَا هُوَ عَلِیُّبْنُأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ: یَا أَبَاالْحَسَنِ (علیه السلام) مَا تَفْسِیرُ سُبْحانَ اللَّهِ؟ قَالَ: هُوَ تَعْظِیمُ جَلَالِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ تَنْزِیهُهُ عَمَّا قَالَ فِیهِ کُلُ مُشْرِکٍ فَإِذَا قَالَهُ الْعَبْدُ صَلَّی عَلَیْهِ کُلُّ مَلَک.
امام علی (علیه السلام) - یزیدبن‌اصم گوید: مردی از عمربن‌خطاب پرسید: «سُبْحَانَ الله یعنی چه»؟ عمر گفت: «پشت این دیوار مردی است که هرگاه از او سؤال شود پاسخ می‌دهد و چنانچه سکوت کند، سخن را آغاز خواهد کرد. آن فرد وارد شد. ناگهان دیدیم که آن شخص علیّبنابیطالب (علیه السلام) است». عمر گفت: «ای ابوالحسن (علیه السلام)! تفسیر سُبْحَانَ الله چیست»؟ امام فرمود: «بزرگداشت خداوند عزّوجلّ و منزّه‌دانستن او از همه صفاتی است که مشرکان به او نسبت می‌دهند. هرگاه بندهای سبحان الله بگوید، همه‌ی فرشتگان بر او درود خواهند فرستاد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص130
بحارالأنوار، ج90، ص177/ البرهان
2
(زخرف/ 82)
الصّادق (علیه السلام) - إِنَ لِلْعَرْشِ صِفَاتٍ کَثِیرَهًًْ مُخْتَلِفَهًًْ لَهُ فِی کُلِّ سَبَبِ وَضْعٍ فِی الْقُرْآنِ صِفَتُهُ عَلَی حِدَهًٍْ. یَقُولُ فِیهِ: فَمِنِ اخْتِلَافِ صِفَاتِ الْعَرْشِ أَنَّهُ قَالَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا یَصِفُونَ وَ هُوَ وَصْفُ عَرْشِ الْوَحْدَانِیَّهًِْ لِأَنَّ قَوْماً أَشْرَکُوا کَمَا قُلْتُ لَکَ قَالَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی رَبِّ الْعَرْشِ رَبِّ الْوَحْدَانِیَّهًِْ عَمَّا یَصِفُونَ وَ قَوْماً وَصَفُوهُ بِیَدَیْنِ فَقَالُوا: یَدُ اللهِ مَغْلُولَةٌ وَ قَوْماً وَصَفُوهُ بِالرِّجْلَیْنِ، فَقَالُوا: وَضَعَ رِجْلَهُ عَلَی صَخْرَهًِْ بَیْتِ الْمَقْدِسِ فَمِنْهَا ارْتَقَی إِلَی السَّمَاءِ. وَ قَوْماً وَصَفُوهُ بِالْأَنَامِلِ فَقَالُوا: إِنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) قَالَ: إِنِّی وَجَدْتُ بَرْدَ أَنَامِلِهِ عَلَی قَلْبِی. فَلِمِثْلِ هَذِهِ الصِّفَاتِ قَالَ رَبِ الْعَرْشِ عَمَّا یَصِفُونَ یَقُولُ: رَبِّ الْمَثَلِ الْأَعْلَی عَمَّا بِهِ مَثَّلُوهُ وَ لِلهِ الْمَثَلُ الْأَعْلی الَّذِی لَا یُشْبِهُهُ شَیْءٌ وَ لَا یُوصَفُ وَ لَا یُتَوَهَّمُ فَذَلِکَ الْمَثَلُ الْأَعْلَی.
امام صادق (علیه السلام) - عرش وصف بسیار و گوناگون دارد، هر وصفی در قرآن برایش یک معنا دارد. از جمله ویژگی‌های مختلف عرش آن است که خداوند فرمود: رَبِّ العَرْشِ عَمَّا یصِفُونَ یعنی پروردگار یگانگی. عدّه‌ای خداوند را دارای دو دست می‌دانستند و می‌گفتند: دست خدا، بسته است. (مائده/64) گروهی نیز برای خداوند، دو پا قائل شده و گفتند: «خداوند پایش را بر روی صخره بیت المقدس گذاشت و از آنجا به آسمان عروج کرد» و معتقد بودند که خداوند انگشت دارد و مدّعی شدند که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرموده است: «سرمای انگشتان خداوند را بر روی قلبم احساس کردم. خداوند در ردّ چنین ادّعاهایی فرموده است: رَبِّ العَرْشِ عَمَّا یصِفُونَ پروردگار مثل اعلی است و او برتر از این صفاتی است که به او نسبت می‌دهند. خداوند دارای مثل اعلی است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص132
نورالثقلین/ البرهان
آیه فَذَرْهُمْ یَخُوضُوا وَ یَلْعَبُوا حَتَّی یُلاقُوا یَوْمَهُمُ الَّذی یُوعَدُونَ [83]
آنان را [به حال خود] واگذار تا در باطل غوطه‌ور باشند و سرگرم بازی شوند تا روزی را که به آن‌ها وعده داده شده است ملاقات کنند [و نتيجه كار خود را ببينند]!
1
(زخرف/ 83)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌سَالِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) جُعِلْتُ فِدَاکَ هَلْ یُکْرَهُ فِی وَقْتٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ الْجِمَاعُ قَالَ نَعَمْ… وَ لَقَدْ بَاتَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَعَ بَعْضِ نِسَائِهِ فِی لَیْلَهًٍْ انْکَسَفَ فِیهَا الْقَمَرُ فَلَمْ یَکُنْ مِنْهُ فِی تِلْکَ اللَّیْلَهًِْ شَیْءٌ مِمَّا کَانَ فِی غَیْرِهَا مِنَ اللَّیَالِی فَقَالَتْ لَهُ یا رسول الله (صلی الله علیه و آله) لِبُغْضٍ کَانَ هَذَا الْجَفَاءُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَ مَا عَلِمْتِ أَنَّ هَذِهِ الْآیَهًَْ ظَهَرَتْ فِی هَذِهِ اللَّیْلَهًِْ فَکَرِهْتُ أَنْ أَتَلَذَّذَ لَعِباً وَ لَهْواً فِیهَا وَ أَتَشَبَّهَ بِقَوْمٍ عَیَّرَهُمْ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِنْ یَرَوْا کِسْفاً مِنَ السَّماءِ ساقِطاً یَقُولُوا سَحابٌ مَرْکُومٌ فَذَرْهُمْ یَخُوضُوا وَ یَلْعَبُوا حَتَّی یُلاقُوا یَوْمَهُمُ الَّذِی یُوعَدُونَ.
امام صادق (علیه السلام) - شبی پیامبر (صلی الله علیه و آله) نزد یکی از همسرانش بود که ماه‌گرفتگی شد و در آن شب پیامبر (صلی الله علیه و آله) مجامعت نکرد تا اینکه صبح شد، همسرش به او گفت: «یا رسول الله (صلی الله علیه و آله)! آیا به خاطر غضب و کینه‌ای بود که به سوی من نیامدی»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خیر، بلکه به خاطر خسوف بود که در این شب رخ داد، پس نامیمون و زشت دیدم که در این شب به لذّت بپردازم و خداوند برخی اقوام را در کتابش نکوهش نموده و فرموده: آن‌ها [چنان لجوجند که] اگر ببینند قطعه‌ی سنگی از آسمان [برای عذابشان] سقوط می‌کند می‌گویند: «این ابر متراکمی است»! . (طور/44) و فَذَرْهُمْ یَخُوضُوا وَ یَلْعَبُوا حَتَّی یُلاقُوا یَوْمَهُمُ الَّذِی یُوعَدُونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص132
مستدرک الوسایل، ج14، ص224/ بحارالأنوار، ج100، ص291/ طب الأیمهًْ (ص131
آیه وَ هُوَ الَّذی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ وَ هُوَ الْحَکیمُ الْعَلیمُ [84]
او کسی است که هم در آسمان معبود است و هم در زمین؛ و او حکیم و داناست.
1
(زخرف/ 84)
الصّادق (علیه السلام) - عَن هِشَامِ‌بْنِ‌الْحَکَمِ قَالَ قَالَ أَبُو شَاکِرٍ الدَّیَصَانِیُّ إِنَّ فِی الْقُرْآنِ آیَهًًْ هِیَ قَوْلُنَا قُلْتُ مَا هِیَ فَقَالَ وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ فَلَمْ أَدْرِ بِمَا أُجِیبُهُ فَحَجَجْتُ فَخَبَّرْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَقَالَ هَذَا کَلَامُ زِنْدِیقٍ خَبِیثٍ إِذَا رَجَعْتَ إِلَیْهِ فَقُلْ لَهُ مَا اسْمُکَ بِالْکُوفَهًِْ فَإِنَّهُ یَقُولُ فُلَانٌ فَقُلْ لَهُ مَا اسْمُکَ بِالْبَصْرَهًِْ فَإِنَّهُ یَقُولُ فُلَانٌ فَقُلْ کَذَلِکَ اللَّهُ رَبُّنَا فِی السَّمَاءِ إِلَهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلَهٌ وَ فِی الْبِحَارِ إِلَهٌ وَ فِی الْقِفَارِ إِلَهٌ وَ فِی کُلِّ مَکَانٍ إِلَهٌ قَالَ فَقَدِمْتُ فَأَتَیْتُ أَبَا شَاکِرٍ فَأَخْبَرْتُهُ.ِ
امام صادق (علیه السلام) - هشام‌بن‌حکم گوید: ابوشاکر دیصانی گفت: «در قرآن آیه‌ای هست که موافق اعتقاد ما که خدا را دو تا می‌دانیم، است». گفتم: «آن آیه کدام است». گفت: «وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ یعنی: و او آن خدایی است که در آسمان خدا و معبود فرشتگان و در زمین خدا و معبود جنّ و انس است و مراد آن است که آن جناب مستحق آن است که جمیع خلایق او را عبادت کنند و روی ارادت به‌سوی او آورند». هشام می‌گوید: «من نمی‌دانستم که چه جوابی به او گویم بعد از آن به حج رفتم و امام صادق (علیه السلام) را خبر دادم. فرمود: «این سخن، سخن زندیق خبیث پلید است چون به‌سوی او برگشتی به او بگو که «نام تو در کوفه چیست؟ چه او خواهد گفت: فلانی. بعد از آن به او بگو! که نام تو در بصره چیست؟ خواهد گفت: فلانی و چون همان نام را بگوید، بگو خدا که پروردگار ما است همچنین است در آسمان خدا و در زمین خدا و در دریاها خدا و در هرجا خدا است». هشام می‌گوید: پس از آنکه از سفر بازگشتم، نزد ابوشاکر آمدم و او را خبر دادم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص132
الکافی، ج1، ص128/ بحارالأنوار، ج3، ص323/ التوحید، ص133/ متشابه القرآن، ج1، ص103، بتفاوت لفظی / نورالثقلین/ البرهان
2
(زخرف/ 84)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ هِشَامِ‌بْنِ‌الْحَکَمِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: … فَقُلْتُ إِنَّ بُنَاناً یَتَأَوَّلُ هَذِهِ الْآیَهًَْ وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ أَنَّ الَّذِی فِی الْأَرْضِ غَیْرُ إِلَهِ السَّمَاءِ وَ إِلَهَ السَّمَاءِ غَیْرُ إِلَهِ الْأَرْضِ وَ أَنَّ إِلَهَ السَّمَاءِ أَعْظَمُ مِنْ إِلَهِ الْأَرْضِ وَ أَنَّ أَهْلَ الْأَرْضِ یَعْرِفُونَ فَضْلَ إِلَهِ السَّمَاءِ وَ یُعَظِّمُونَهُ فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا هُوَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ إِلَهٌ فِی السَّمَاوَاتِ وَ إِلَهٌ فِی الْأَرَضِینَ کَذَبَ بُنَانٌ عَلَیْهِ لَعْنَهًُْ اللَّهِ صَغَّرَ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ وَ صَغَّرَ عَظَمَتَهُ.
امام صادق (علیه السلام) - هشام‌بن‌حکم گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «بُنان این آیه را تأویل می‌کند و می‌گوید: وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ؛ خدایی که در آسمان است غیر از خدایی است که در زمین می‌باشد. و خدای آسمان‌ها بزرگتر از خدای زمین است و اهل زمین فضیلت خدای آسمان را می‌شناسند و او را مورد تعظیم و تکریم قرار می‌دهند». امام صادق (علیه السلام) فرمود: «به خداوند سوگند جز خداوند آسمان و زمین خداوند دیگری نیست و در زمین و آسمان یک خدا بیشتر وجود ندارد، بنان دروغ می‌گوید، خداوند او را لعنت کند، او عظمت خدا را تحقیر کرده و خداوند را کوچک شمرده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص134
بحارالأنوار، ج25، ص295/ بحارالأنوار، ج69، ص213/ رجال الکشی، ص304
3
(زخرف/ 84)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌حَسَّانَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ إِلَی أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: ذُکِرَ جَعْفَرُ‌بْنُ‌وَاقِدٍ وَ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِ أَبِی‌الْخَطَّابِ فَقِیلَ إِنَّهُ صَارَ إِلَیَّ یَتَرَدَّدُ وَ قَالَ فِیهِمْ وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ قَالَ هُوَ الْإِمَامُ فَقَالَ أبو عبد الله (علیه السلام) لَا وَ اللَّهِ لَا یَأْوِینِی (یُؤْوِینِی) وَ إِیَّاهُ سَقْفُ بَیْتٍ أَبَداً هُمْ شَرٌّ مِنَ الْیَهُودِ وَ النَّصَارَی وَ الْمَجُوسِ وَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا وَ اللَّهِ مَا صَغَّرَ عَظَمَهًَْ اللَّهِ تَصْغِیرَهُمْ شَیْءٌ قَطُّ وَ إِنَّ عُزَیْراً جَالَ فِی صَدْرِهِ مَا قَالَتِ الْیَهُودُ فَمُحِیَ اسْمُهُ مِنَ النُّبُوَّهًِْ وَ اللَّهِ لَوْ أَنَّ عِیسَی (علیه السلام) أَقَرَّ بِمَا قَالَتِ النَّصَارَی لَأَوْرَثَهُ اللَّهُ صَمَماً إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ اللَّهِ لَوْ أَقْرَرْتُ بِمَا یَقُولُ فِیَّ أَهْلُ الْکُوفَهًِْ لَأَخَذَتْنِی الْأَرْضُ وَ مَا أَنَا إِلَّا عَبْدٌ مَمْلُوکٌ لَا أَقْدِرُ عَلَی ضَرِّ شَیْءٍ وَ لَا نَفْع.
امام صادق (علیه السلام) - علی‌بن‌حسان گوید: یکی از صحابه گوید: در خدمت امام صادق (علیه السلام) صحبت از جعفربن‌واقد و چند نفر از یاران ابوالخطاب شد، یکی از حاضرین گفت: او برای گمراه‌کردن من با من رفت و آمد داشت و می‌گفت این آیه درباره‌ی امام نازل شده: وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ و گفت: «منظور امام است که در زمین و آسمان خدا است». امام صادق (علیه السلام) فرمود: «نه! به خدا قسم هرگز من و او در زیر یک سقف جمع نشده‌ایم آن‌ها بدتر از یهود و نصاری و مجوس و مشرکین هستند؛ به خدا قسم کسی به خدا نکرده توهین به قدری که ایشان کرده‌اند. عزیر (علیه السلام) آنچه یهود درباره‌ی او می‌گفتند در دلش خطور کرد، خداوند نامش را از جمله‌ی پیامبران محو کرد. به خدا قسم اگر عیسی (علیه السلام) اقرار کند به آنچه نصرانیان درباره‌اش می‌گفتند خداوند او را تا روز قیامت کر و ناشنوا می‌کرد من نیز اگر بپذیرم آنچه اهل کوفه درباره‌ام می‌گویند، زمین آن را فرو خواهد برد؛ من جز بندهای زار نیستم و اختیار سود و زیانی ندارم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص134
بحارالأنوار، ج25، ص294/ رجال الکشی، ص300
4
(زخرف/ 84)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌أُسَامَهًَْ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ فَنَظَرْتُ وَ اللَّهِ إِلَیْهِ وَ قَدْ لَزِمَ الْأَرْضَ وَ هُوَ یَقُولُ: وَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الَّذِی هُوَ وَ اللَّهِ رَبِّی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ وَ هُوَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ.
امام صادق (علیه السلام) - ابو اسامه گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این سخن خداوند عزّوجلّ: وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ سؤال کردم و دیدم آن حضرت درحالی‌که نشسته بود، فرمود: «به خدا قسم! خدایم که در آسمان خداست و در زمین خداست، فقط الله جلّ جلاله است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص134
القمی، ج2، ص289/ نورالثقلین/ البرهان
5
(زخرف/ 84)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قوله وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ قَالَ هُوَ إِلَهٌ فِی السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ؛ او در آسمان و زمین معبود است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص134
القمی، ج2، ص289
6
(زخرف/ 84)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ سَدِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) إِنَّ قَوْماً یَزْعُمُونَ أَنَّکُمْ آلِهَهًٌْ یَتْلُونَ بِذَلِکَ عَلَیْنَا قُرْآناً وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ فَقَالَ یَا سَدِیرُ سَمْعِی وَ بَصَرِی وَ بَشَرِی وَ لَحْمِی وَ دَمِی وَ شَعْرِی مِنْ هَؤُلَاءِ بَرَاءٌ وَ بَرِئَ اللَّهُ مِنْهُمْ مَا هَؤُلَاءِ عَلَی دِینِی وَ لَا عَلَی دِینِ آبَائِی وَ اللَّهِ لَا یَجْمَعُنِی اللَّهُ وَ إِیَّاهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ إِلَّا وَ هُوَ سَاخِطٌ عَلَیْهِمْ قَالَ قُلْتُ وَ عِنْدَنَا قَوْمٌ یَزْعُمُونَ أَنَّکُمْ رُسُلٌ یَقْرَءُونَ عَلَیْنَا بِذَلِکَ قُرْآناً یا أَیُّهَا الرُّسُلُ کُلُوا مِنَ الطَّیِّباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّی بِما تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ فَقَالَ یَا سَدِیرُ سَمْعِی وَ بَصَرِی وَ شَعْرِی وَ بَشَرِی وَ لَحْمِی وَ دَمِی مِنْ هَؤُلَاءِ بَرَاءٌ وَ بَرِئَ اللَّهُ مِنْهُمْ وَ رَسُولُهُ مَا هَؤُلَاءِ عَلَی دِینِی وَ لَا عَلَی دِینِ آبَائِی وَ اللَّهِ لَا یَجْمَعُنِی اللَّهُ وَ إِیَّاهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ إِلَّا وَ هُوَ سَاخِطٌ عَلَیْهِمْ.
امام صادق (علیه السلام) - سدیر گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «مردمی عقیده دارند که شما خدا و معبود هستید و برای دلیل عقیده‌ی خود این آیه‌ی قرآن را می‌خوانند: وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ [اینها گمان می‌کنند که معبود زمین امامانند] امام (علیه السلام) فرمود: «ای سدیر! شنوایی و بیناییم، پوست و گوشتم، خون و مویم از اینان بیزار است و خدا از ایشان بیزار باشد، اینان دین من و دین پدران مرا ندارند. خدا در روز قیامت، مرا با آن‌ها گرد هم نیاورد، جز آنکه بر آن‌ها خشمگین باشد». عرض کردم: «وَ عِنْدَنَا قَوْمٌ یَزْعُمُونَ؛ مردمی نزد ما هستند که عقیده دارند شما پیغمبرید! و این آیه قرآن را برای دلیل سخن خود قرائت می‌کنند: ای پیامبران! از غذاهای پاکیزه بخورید، و عمل صالح انجام دهید، که من به آنچه انجام می‌دهید آگاهم. (مؤمنون/51)». امام فرمود: «ای سدیر! شنوایی و بیناییم، مو و پوستم، گوشت و خونم از اینها بیزار است و خدا و رسولش از اینان بیزار باشد، اینها به دین من و دین پدرانم نیستند، خدا در قیامت مرا با ایشان گرد هم نیاورد جز اینکه بر آن‌ها خشمگین باشد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص136
الکافی، ج1، ص269/ بحارالأنوار، ج25، ص298، فیه: «قلت لأبی عبدالله ان قوما… بما تعملون علیهم» محذوف
7
(زخرف/ 84)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - مَعْنَی قَوْلِهِ وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ وَ قَوْلُهُ وَ هُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ ما کُنْتُمْ وَ قَوْلُهُ ما یَکُونُ مِنْ نَجْوی ثَلاثَةٍ إِلَّا هُوَ رابِعُهُمْ فَإِنَّمَا أَرَادَ بِذَلِکَ اسْتِیلَاءَ أُمَنَائِهِ بِالْقُدْرَهًِْ الَّتِی رَکَّبَهَا فِیهِمْ عَلَی جَمِیعِ خَلْقِهِ وَ أَنَّ فِعْلَهُمْ فِعْلُهُ.
امام علی (علیه السلام) - معنای این کلام خداوند: وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ و این آیه: و هرجا باشید او با شما است. (حدید/4) و این کلام خداوند: هیچ‌گاه سه نفر با هم نجوا نمی‌کنند مگر اینکه خداوند چهارمین آن‌هاست. (مجادله/7)؛ این است که [خداوند] هر آینه با این آیات قصد دارد به تمام خلایق بفهماند که قدرتی که به امنای دین و والیان شرع عطا فرموده مستولی بر همه ایشان است و اینکه فعل او همان فعل ایشان است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص136
بحارالأنوار، ج3، ص310/ بحارالأنوار، ج90، ص105/ الاحتجاج، ج1، ص246/ نورالثقلین
8
(زخرف/ 84)
الرّضا (علیه السلام) - عَنْ صَفْوَانَ‌بْنِ‌یَحْیَی قَالَ: سَأَلَنِی أَبُو قُرَّهًَْ الْمُحَدِّثُ صَاحِبُ شُبْرُمَهًَْ أَنْ أُدْخِلَهُ إِلَی أَبِی‌الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) فَاسْتَأْذَنْتُهُ فَأَذِنَ لَهُ فَدَخَلَ فَسَأَلَهُ عَنْ أَشْیَاءَ… فَقَالَ أَبُو قُرَّهًَْ فَأَیْنَ اللَّهُ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ (علیه السلام) الْأَیْنُ مَکَانٌ وَ هَذِهِ مَسْأَلَهًُْ شَاهِدٍ عَنْ غَائِبٍ وَ اللَّهُ تَعَالَی لَیْسَ بِغَائِبٍ وَ لَا یَقْدَمُهُ قَادِمٌ وَ هُوَ بِکُلِّ مَکَانٍ مَوْجُودٌ مُدَبِّرٌ صَانِعٌ حَافِظٌ مُمْسِکُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ فَقَالَ أَبُو قُرَّهًَْ أَ لَیْسَ هُوَ فَوْقَ السَّمَاءِ دُونَ مَا سِوَاهَا فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ (علیه السلام) هُوَ اللَّهُ فِی السَّماواتِ وَ فِی الْأَرْضِ وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ وَ هُوَ الَّذِی یُصَوِّرُکُمْ فِی الْأَرْحامِ کَیْفَ یَشاءُ وَ هُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ ما کُنْتُمْ وَ هُوَ الَّذِی اسْتَوی إِلَی السَّماءِ وَ هِیَ دُخانٌ وَ هُوَ الَّذِی اسْتَوی إِلَی السَّماءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ وَ هُوَ الَّذِی اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ قَدْ کَانَ وَ لَا خَلْقَ وَ هُوَ کَمَا کَانَ إِذْ لَا خَلْقَ لَمْ یَنْتَقِلْ مَعَ الْمُنْتَقِلِینَ فَقَالَ أَبُو قُرَّهًَْ فَمَا بَالُکُمْ إِذَا دَعَوْتُمْ رَفَعْتُمْ أَیْدِیَکُمْ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ اسْتَعْبَدَ خَلْقَهُ بِضُرُوبٍ مِنَ الْعِبَادَهًِْ وَ لِلَّهِ مَفَازِعُ یَفْزَعُونَ إِلَیْهِ وَ یُسْتَعْبَدُ (مُسْتَعْبَدٌ) فَاسْتَعْبَدَ عِبَادَهُ بِالْقَوْلِ وَ الْعِلْمِ وَ الْعَمَلِ وَ التَّوْجِیهِ وَ نَحْوِ ذَلِکَ اسْتَعْبَدَهُمْ بِتَوْجِیهِ الصَّلَاهًِْ إِلَی الْکَعْبَهًِْ وَ وَجَّهَ إِلَیْهَا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَهًَْ وَ اسْتَعْبَدَ خَلْقَهُ عِنْدَ الدُّعَاءِ وَ الطَّلَبِ وَ التَّضَرُّعِ بِبَسْطِ الْأَیْدِی وَ رَفْعِهَا إِلَی السَّمَاءِ لِحَالِ الِاسْتِکَانَهًِْ وَ عَلَامَهًِْ الْعُبُودِیَّهًِْ وَ التَّذَلُّلِ لَه.
امام رضا (علیه السلام) - صفوان گوید: … ابوقرّه گفت: «خدا کجا است»؟ امام رضا (علیه السلام) فرمود: «کجا مکان است و این را کسی سؤال می‌کند که اینجا هست. درباره‌ی کسی که اینجا نیست (می‌گوید فلانی کجا است). خدا غایب نیست و کسی پیش او نمی‌رود. او در هر مکانی است. موجود و مدبّر و صانع و حافظ است و نگهدار آسمان‌ها و زمین است». ابوقرّه گفت: «مگر خدا بالای آسمان‌ها و زمین نیست بالاتر از هرچه که هست. فرمود: او کسی است که شما را در رحمِ [مادران]، آن‌چنان که می‌خواهد تصویر می‌کند. (آل عمران/6). و هرجا باشید او با شما است. (حدید/4). سپس به آفرینش آسمان پرداخت، درحالی‌که به‌صورت دود بود. (فصلت/11). سپس به آسمان پرداخت و آن‌ها را به‌صورت هفت آسمان مرتب نمود. (بقره/29). وَ هُوَ الَّذِی اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ قَدْ کَانَ وَ لَا خَلْقَ وَ هُوَ کَمَا کَانَ إِذْ لَا خَلْقَ لَمْ یَنْتَقِلْ مَعَ الْمنْتَقِلِینَ». ابوقرّه گفت: «پس چرا شما وقتی دعا می‌کنید دست‌های خود را به طرف آسمان بلند می‌کنید»؟ فرمود: «خداوند از بندگان به شکل‌های مختلف عبادت خواسته و پناهگاهی چند قرار داده که به آنجاها پناه برند و پرستشگاه‌هایی قرار داده و از آن‌ها عبادت لفظی و علمی و توجّه خواسته است. دستور داده در موقع نماز به جانب کعبه رو کنند و حج عمره را در آنجا به‌جا آورند و امر کرده هنگام دعا و درخواست و زاری دست‌ها را به‌سوی آسمان بلند کنند، که این خود نشانه‌ی کوچکی و علامت بندگی و اظهار خواری در نزد اوست».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص136
بحارالأنوار، ج10، ص345
9
(زخرف/ 84)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - الْحَمْدُ لِلَّهِ اللَّابِسِ الْکِبْرِیَاءِ بِلَا تَجَسُّدٍ وَ الْمُرْتَدِی بِالْجَلَالِ بِلَا تَمْثِیلٍ وَ الْمُسْتَوِی عَلَی الْعَرْشِ بِلَا زَوَالٍ وَ الْمُتَعَالِی عَنِ الْخَلْقِ بِلَا تَبَاعُدٍ الْقَرِیبِ مِنْهُمْ بِلَا مُلَامَسَهًٍْ مِنْهُ لَهُمْ وَ لَیْسَ لَهُ حَدٌّ یُنْتَهَی إِلَی حَدِّهِ وَ لَا لَهُ مِثْلٌ فَیُعْرَفَ بِمِثْلِهِ ذَلَّ مَنْ تَجَبَّرَ عَنْهُ وَ صَغُرَ مَنْ تَکَبَّرَ دُونَهُ وَ تَوَاضَعَتِ الْأَشْیَاءُ لِعَظَمَتِهِ وَ انْقَادَتْ لِسُلْطَانِهِ وَ عِزَّتِهِ وَ کَلَّتْ عَنْ إِدْرَاکِهِ طُرُوفُ الْعُیُونِ وَ قَصُرَتْ دُونَ بُلُوغِ صِفَتِهِ أَوْهَامُ الْخَلَائِقِ الْأَوَّلِ قَبْلَ کُلِّ شَیْءٍ وَ الْآخِرِ بَعْدَ کُلِّ شَیْءٍ وَ لَا یَعْدِلُهُ شَیْءٌ الظَّاهِرِ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ بِالْقَهْرِ لَهُ وَ الْمُشَاهِدِ لِجَمِیعِ الْأَمَاکِنِ بِلَا انْتِقَالٍ إِلَیْهَا وَ لَا تَلْمِسُهُ لَامِسَهًٌْ وَ لَا تُحِسُّهُ حَاسَّهًٌْ وَ هُوَ الَّذِی فِی السَّماءِ إِلهٌ وَ فِی الْأَرْضِ إِلهٌ وَ هُوَ الْحَکِیمُ الْعَلِیمُ.
امام علی (علیه السلام) - سپاس برای خدایی است که لباس بزرگواری پوشید، بدون آنکه جسم و ماده باشد. جلالت را بر خود استوار نمود. بدون مثل و مانندی بر عرش کبریایی استیلا یافت. بدون زوال و انتقال بلندتر از خلق است. بدون آنکه از آنان دور باشد نزدیک به ایشان است. بدون اینکه لمس شود، حدّی که به آن منتهی شود بر او نیست. و مانندی که به او شناخته شود بر او نیست. هرکه در برابرش سرکشی کند خار است. هرکه در برابرش اظهار بزرگی کند ذلیل و بی‌مقدار است. در برابر عظمتش اشیاء متواضعند. و در برابر سلطنت و قدرتش مطیعند. دیدگان از دیدنش ناتوانند. اوهام خلایق از درک کمالاتش عاجزند. قبل از هرچیز بوده و بعد از هرچیز خواهد بود. چیزی برابر او نباشد. به قهر و غلبه بر هرچیز غالب آید. به تمام مکان‌ها بدون انتقال از مکانی به مکان دیگر بیناست. او را لمس‌کننده‌ای لمس نمی‌کند. و او را حس‌کننده حس نمی‌کند. او کسی است که هم در آسمان معبود است و هم در زمین؛ و او حکیم و داناست.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص138
بحارالأنوار، ج4، ص264
آیه وَ تَبارَکَ الَّذی لَهُ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما وَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ [85]
پر برکت و زوال ناپذیر است کسی که حکومت آسمان‌ها و زمین و آنچه در میان آن دو است از آن اوست؛ و آگاهی از قیام قیامت نزد اوست و به‌سوی او بازگردانده می‌شوید.
1
(زخرف/ 85)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ حَنَانِ‌بْنِ‌سَدِیرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ عِلْماً عَامّاً وَ عِلْماً خَاصّاً فَأَمَّا الْخَاصُّ فَالَّذِی لَمْ یَطَّلِعْ عَلَیْهِ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ وَ لَا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ (علیه السلام) وَ أَمَّا عِلْمُهُ الْعَامُّ الَّذِی اطَّلَعَتْ عَلَیْهِ الْمَلَائِکَهًُْ الْمُقَرَّبُونَ وَ الْأَنْبِیَاءُ الْمُرْسَلُونَ (علیهم السلام) فَقَدْ دَفَعَ ذَلِکَ کُلَّهُ إِلَیْنَا ثُمَّ قَالَ أَ مَا تَقْرَأُ وَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَة.
امام باقر (علیه السلام) - حنّان‌بن‌سدیر گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: برای خدا علم عامّ و علم خاصّ است. امّا علم خاصّ، علمی است که ملائکه‌ی مقرّب و انبیای مرسلش را از آن مطّلع نساخته. امّا علم عامّ آن علمی است که ملائکه‌ی مقرّب و انبیای مرسلش را از آن مطّلع ساخته. تمام آن علم به ما رسیده است. سپس فرمود: «آیا نخوانده‌ای که می‌فرماید: وَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَة».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص138
بحارالأنوار، ج26، ص163
2
(زخرف/ 85)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - قَالَ لَهُ بَعْضُ أَصْحَابِهِ لَقَدْ أُعْطِیتَ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عِلْمَ الْغَیْبِ فَضَحِکَ وَ قَالَ لِلرَّجُلِ وَ کَانَ کَلْبِیّاً یَا أَخَا کَلْبٍ لَیْسَ هُوَ بِعِلْمِ غَیْبٍ وَ إِنَّمَا هُوَ تَعَلُّمٌ مِنْ ذِی عِلْمٍ وَ إِنَّمَا عِلْمُ الْغَیْبِ عِلْمُ السَّاعَهًِْ وَ مَا عَدَّدَهُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ بِقَوْلِهِ إِنَّ اللهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ الْآیَهًَْ فَیَعْلَمُ سُبْحَانَهُ مَا فِی الْأَرْحَامِ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَی أَوْ قَبِیحٍ أَوْ جَمِیلٍ أَوْ سَخِیٍّ أَوْ بَخِیلٍ أَوْ شَقِیٍّ أَوْ سَعِیدٍ وَ مَنْ یَکُونُ فِی النَّارِ حَطَباً أَوْ فِی الْجِنَانِ لِلنَّبِیِّینَ مُرَافِقاً فَهَذَا عِلْمُ الْغَیْبِ الَّذِی لَا یَعْلَمُهُ أَحَدٌ إِلَّا اللَّهُ وَ مَا سِوَی ذَلِکَ فَعِلْمٌ عَلَّمَهُ اللَّهُ نَبِیَّهُ فَعَلَّمَنِیهِ وَ دَعَا لِی بِأَنْ یَعِیَهُ صَدْرِی وَ تَضْطَمَّ عَلَیْهِ جَوَانِحِی.
امام علی (علیه السلام) - یکی از اصحاب به ایشان عرض کرد: «ای امیرمؤمنان (علیه السلام) تو را علم غیب دادند»؟ امام (علیه السلام) خندید و به آن مرد که از طایفه‌ی بنی‌کلب بود فرمود: «ای برادر کلبی! این اخباری که اطّلاع می‌دهم علم غیب نیست، علمی است که از دارنده‌ی علم غیب (پیامبر (صلی الله علیه و آله) ) آموخته‌ام، همانا علم غیب علم قیامت است، و آنچه خدا در کلام خود آورده: علم قیامت در نزد خداست، خدا باران را نازل کرده. و آنچه در شکم مادران است می‌داند، و کسی نمی‌داند که فردا چه خواهد کرد؟ و در کدام سرزمین خواهد مرد»؟ (لقمان/34) پس خداوند سبحان، از آنچه در رحم مادران است، از پسر یا دختر، از زشت یا زیبا، سخاوتمند یا بخیل، سعادتمند یا شقی آگاه است، و از آن کسی که آتشگیره آتش جهنّم است یا در بهشت همسایه و دوست پیامبران (علیهم السلام) است، از همه‌ی اینها آگاهی دارد. این است آن علم غیبی (ذاتی) که غیر از خدا کسی نمی‌داند. جز اینها، علومی است که خداوند به پیامبرش تعلیم داده (علم غیب اکتسابی) و او به من آموخته است، پیامبر (صلی الله علیه و آله) برای من دعا کرد که خدا این دسته از علوم و اخبار را در سینه‌ام جای دهد و اعضاء و جوارح بدن من از آن پر گردد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص138
بحارالأنوار، ج26، ص103/ نهج البلاغهًْ، ص: 186
آیه وَ لا یَمْلِکُ الَّذینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفاعَةَ إِلاَّ مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ [86]
کسانی را که غیر از او می‌خوانند اختیار شفاعت ندارند؛ مگر آن‌ها که شهادت بحق داده‌اند و به خوبی آگاهند.
1
(زخرف/ 86)
الصّادق (علیه السلام) - دَعَائِمُ الْإِسْلَامِ، عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّه (علیه السلام) أَنَّ رَجُلًا سَأَلَهُ فَقَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) جَاءَ جِیرَانٌ لَنَا بِکِتَابٍ زَعَمُوا أَنَّهُمْ أَشْهَدُونِی عَلَی مَا فِیهِ وَ فِی الْکِتَابِ اسْمِی بِخَطِّ یَدِی قَدْ عَرَفْتُهُ لَا أَشُکُّ فِیهِ وَ لَسْتُ أَذْکُرُ الشَّهَادَهًَْ فَمَا تَرَی قَالَ لَا تَشْهَدْ حَتَّی تَعْلَمَ أَنَّکَ قَدْ أُشْهِدْتَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ.
امام صادق (علیه السلام) - در دعائم الاسلام آمده است: مردی از امام صادق (علیه السلام) پرسید: «ای پسر رسول خدا، همسایگان ما نوشته‌ای را برایم آورده‌اند و می‌گویند که مرا بر محتوای مکتوب شاهد گرفته‌اند و در مکتوب نام من به خطّ خودم که می‌شناسم، هست و من در آن شکّی ندارم ولی شهادت را به یاد نمی‌آورم. شما نظرتان چیست»؟ حضرت فرمود: «شهادت مده تا بدانی که شاهد گرفته شده‌ای. خداوند عزّوجلّ فرماید: إِلَّا مَنْ شَهِدَ بِالحَقِّ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص140
مستدرک الوسایل، ج17، ص413/ دعایم الإسلام، ج2، ص515/ مستدرک الوسایل، ج17، ص422، بتفاوت لفظی
2
(زخرف/ 86)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ لا یَمْلِکُ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفاعَةَ قَالَ هُمُ الَّذِینَ قَدْ عَبَدُوا فِی الدُّنیَا لَا یَمْلِکُونَ الشَّفَاعَهًَْ لِمَنْ عَبَدَهُمْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - آیه‌ی وَ لا یَمْلِکُ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفاعَةَ یعنی آن‌ها همان کسانی هستند که در دنیا مورد پرستش قرار می‌گرفتند. آن‌ها در روز قیامت، حقّ شفاعت برای کسانی که آن‌ها را پرستش می‌کردند نخواهند داشت.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص140
القمی، ج2، ص289/ البرهان/ نورالثقلین
3
(زخرف/ 86)
الصّادق (علیه السلام) - الْقُضَاهًُْ أَرْبَعَهًٌْ ثَلَاثَهًٌْ فِی النَّارِ وَ وَاحِدٌ فِی الْجَنَّهًِْ رَجُلٌ قَضَی بِجَوْرٍ وَ هُوَ یَعْلَمُ فَهُوَ فِی النَّارِ وَ رَجُلٌ قَضَی بِجَوْرٍ وَ هُوَ لَا یَعْلَمُ فَهُوَ فِی النَّارِ وَ رَجُلٌ قَضَی بِحَقٍّ وَ هُوَ لَا یَعْلَمُ فَهُوَ فِی النَّارِ وَ رَجُلٌ قَضَی بِحَقٍّ وَ هُوَ یَعْلَمُ فَهُوَ فِی الْجَنَّهًْ.
امام صادق (علیه السلام) - قضات چهار دسته‌اند که سه دسته‌ی آن‌ها اهل جهنّم‌اند و یک دسته در بهشت. 1 شخصی که قضاوت به ناحق می‌کند و خود می‌داند از روی ظلم قضاوت نموده است. 2 کسی که برخلاف حق قضاوت می‌کند ولی نمی‌داند. 3 کسی که به حق قضاوت می‌کند ولی خود نمی‌داند [که واقعا حق همین بوده]. 4 کسی که به حق قضاوت نماید و تشخیص دهد که حق همین بوده اهل بهشت است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص140
بحارالأنوار، ج75، ص247
4
(زخرف/ 86)
الصّادق (علیه السلام) - وَ الْمَعْرِفَهًُْ عَلَی وَجْهَیْنِ مَعْرِفَهًٌْ ثَابِتَهًٌْ عَلَی بَصِیرَهًٍْ یُعْرَفُ بِهَا دِینُ اللَّهِ وَ یُوصَلُ بِهَا إِلَی مَعْرِفَهًِْ اللَّهِ فَهَذِهِ الْمَعْرِفَهًُْ الْبَاطِنَهًُْ الثَّابِتَهًُْ بِعَیْنِهَا الْمُوجِبَهًُْ حَقَّهَا الْمُسْتَوْجِبُ أَهْلَهَا عَلَیْهَا الشُّکْرَ لِلَّهِ الَّتِی مَنَّ عَلَیْهِمْ بِهَا مَنٌّ مِنَ اللَّهِ یَمُنُّ بِهِ عَلَی مَنْ یَشَاءُ مَعَ الْمَعْرِفَهًِْ الظَّاهِرَهًِْ وَ مَعْرِفَهًٌْ فِی الظَّاهِرِ فَأَهْلُ الْمَعْرِفَهًِْ فِی الظَّاهِرِ الَّذِینَ عَلِمُوا أَمْرَنَا بِالْحَقِّ عَلَی غَیْرِ عِلْمٍ لَا تَلْحَقُ بِأَهْلِ الْمَعْرِفَهًِْ فِی الْبَاطِنِ عَلَی بَصِیرَتِهِمْ وَ لَا یَصِلُونَ بِتِلْکَ الْمَعْرِفَهًِْ الْمُقَصِّرَهًُْ إِلَی حَقِّ مَعْرِفَهًِْ اللَّهِ کَمَا قَالَ فِی کِتَابِهِ وَ لا یَمْلِکُ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفاعَةَ إِلَّا مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ فَمَنْ شَهِدَ شَهَادَهًَْ الْحَقِّ لَا یَعْقِدُ عَلَیْهِ قَلْبَهُ وَ لَا یُبْصِرُ مَا یَتَکَلَّمُ بِهِ لَا یُثَابُ عَلَیْهِ مِثْلَ ثَوَابِ مَنْ عَقَدَ عَلَیْهِ قَلْبَهُ عَلَی بَصِیرَهًٍْ فِیهِ.
امام صادق (علیه السلام) - شناختن دو نوع است: نوع اوّل شناخت واقعی با بصیرت که به‌وسیله‌ی این معرفت راه خدا را تشخیص دهد و به معرفت خدا برسد. این معرفت ثابت است و عارف با این اوصاف موجب ستایش است. و باید خدا را بر این عرفان که یک موهبت الهی است که با معرفت ظاهری به هرکس بخواهد می¬دهد، سپاس گوید. نوع دوّم، معرفت ظاهری است. اینها کسانی هستند که ما را بر حق می¬دانند امّا دارای بصیرت اهل معرفت باطن نیستند و هرگز با آن معرفت ظاهری به شناخت واقعی خدا نمی¬رسند، چنانچه در این آیه می¬فرماید: وَ لا یَمْلِکُ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفاعَةَ إِلَّا مَنْ شَهِدَ بِالحَقِّ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ پس کسی که به ظاهر گواه بر حق باشد ولی قلب او چنین گواهی را ندهد و بصیرت در مورد گفته‌ی خود نداشته باشد هرگز به او پاداشی مانند کسی که دارای ایمان قلبی و بصیرت است، نمی‌دهند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص140
بحارالأنوار، ج24، ص290/ بصایرالدرجات، ص528
آیه وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَیَقُولُنَّ اللهُ فَأَنَّی یُؤْفَکُونَ [87]
و اگر از آن‌ها بپرسی چه کسی آنان را آفریده، به یقین می‌گویند: خداوند یگانه؛ پس چگونه [از عبادت او] منحرف می‌شوند؟!
1
(زخرف/ 87)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ عُقْبَهًَْ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَ الْخَلْقَ فَخَلَقَ مَنْ أَحَبَّ مِمَّا أَحَبَّ وَ کَانَ مَا أَحَبَّ أَنْ خَلَقَهُ مِنْ طِینَهًِْ الْجَنَّهًِْ وَ خَلَقَ مَنْ أَبْغَضَ مِمَّا أَبْغَضَ وَ کَانَ مَا أَبْغَضَ أَنْ خَلَقَهُ مِنْ طِینَهًِْ النَّارِ ثُمَّ بَعَثَهُمْ فِی الظِّلَالِ فَقُلْتُ وَ أَیُّ شَیْءٍ الظِّلَالُ فَقَالَ أَ لَمْ تَرَ إِلَی ظِلِّکَ فِی الشَّمْسِ شَیْئاً وَ لَیْسَ بِشَیْءٍ ثُمَّ بَعَثَ مِنْهُمُ النَّبِیِّینَ (علیهم السلام) فَدَعَوْهُمْ إِلَی الْإِقْرَارِ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَیَقُولُنَّ اللهُ ثُمَّ دَعَوْهُمْ إِلَی الْإِقْرَارِ بِالنَّبِیِّینَ (علیهم السلام) فَأَقَرَّ بَعْضُهُمْ وَ أَنْکَرَ بَعْض.
امام باقر (علیه السلام) - عقبه از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: «خداوند عزّوجلّ خلایق را آفرید و کسانی که دوست داشت را از چیزهایی که دوست داشت آفرید، و بیشترین چیزی که دوست داشت از آن بیافریند طینت بهشت بود. و کسانی که از آنان بدش می¬آمد را از چیزهایی که از آن¬ها بدش می¬آمد آفرید و بیشترین چیزی که بدش می¬آمد از آن بیافریند طینت آتش بود. آنگاه آنان را در سایه¬ها برانگیخت. عرض کردم: «سایه¬ها چیستند»؟ فرمود: «آیا ندیده¬ای که سایه¬ات در آفتاب موجود است، با اینکه [در حقیقت] وجود ندارد»؟ سپس پیامبران را از میان آنان برانگیخت و آنان (خلایق) را به اقرار به خداوند فرا خواند و این همان سخن خداوند عزّوجلّ است [که فرمود]: وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَیَقُولُنَّ اللهُ، سپس آنان را به اقرار به پیامبران فرا خواند و بعضی انکار کردند و بعضی اقرار نمودند. سپس آنان را به ولایت ما فرا خواند و به خدا سوگند هر کسی که دوست داشت، اقرار کرد و هرکه بدش می¬آمد، انکار کرد
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص142
الکافی، ج1، ص10/ الکافی، ج1، ص436 و نورالثقلین و بصایرالدرجات، ص80؛ بتفاوت لفظی/ بحارالأنوار، ج64، ص98/ بحارالأنوار، ج5، ص244/ علل الشرایع، ج1، ص118
2
(زخرف/ 87)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ زُرَارَهًْ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلی أَنْفُسِهِمْ قَالَ کَانَ ذَلِکَ مُعَایَنَهًَْ اللَّهِ فَأَنْسَاهُمُ الْمُعَایَنَهًَْ وَ أَثْبَتَ الْإِقْرَارَ فِی صُدُورِهِمْ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ مَا عَرَفَ أَحَدٌ خَالِقَهُ وَ لَا رَازِقَهُ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَیَقُولُنَّ اللهُ.
امام صادق (علیه السلام) - زراره از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: و [به خاطر بیاور] زمانی را که پروردگارت از پشت و صلب فرزندان آدم، ذرّیّه‌ی آن‌ها را برگرفت و آن‌ها را گواه بر خویشتن ساخت. (اعراف/172) آن [میثاق] در حضور خداوند بود، خداوند این حضور را از یاد آن¬ها بُرد و اقرار به آن در دل¬هایشان را باقی گذاشت، اگر آن [اقرار در دل¬هایشان] نمی¬ماند، هیچ-کس آفریننده و روزی‌دهنده‌ی خود را باز نمی¬شناخت، و این همان سخن خداوند است [که فرمود]: وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَیَقُولُنَّ اللهُ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص142
بحارالأنوار، ج5، ص223/ فرات الکوفی، ص148؛ بتفاوت / المحاسن، ج1، ص281
3
(زخرف/ 87)
الجواد (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌هَاشِمٍ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ الثَّانِیَ (علیه السلام) مَا مَعْنَی الْوَاحِدِ فَقَالَ إِجْمَاعُ الْأَلْسُنِ عَلَیْهِ بِالْوَحْدَانِیَّهًِْ کَقَوْلِهِ تَعَالَی وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَیَقُولُنَّ اللهُ.
امام جواد (علیه السلام) - ابوهاشم جعفری گوید: از امام جواد (علیه السلام) پرسیدم: «معنی جمله‌ی خدا یکتاست چیست»؟ فرمود: «اتّفاق همه‌ی زبان‌ها بر یکتایی او؛ چنانچه خودش فرماید: وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَیَقُولُنَّ اللهُ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص142
الکافی، ج1، ص118/ نورالثقلین
4
(زخرف/ 87)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - کُلُّ مَوْلُودٍ یُولَدُ عَلَی الْمَعْرِفَهًِْ بِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَالِقُهُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَیَقُولُنَّ اللهُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هر مولودی بر معرفت متولّد می‌شود؛ معرفت به اینکه خدای تعالی خالق اوست. این آیه همان مطلب را می‌فرماید: وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَیَقُولُنَّ اللهُ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص142
بحارالأنوار، ج26، ص294
آیه وَ قیلِه یا رَبِّ إِنَّ هؤُلاءِ قَوْمٌ لا یُؤْمِنُونَ [88]
و [چگونه از شكايت پيامبر كه] می‌گوید: «پروردگارا! اینها قومی هستند که ایمان نمی‌آورند» [غافل مى‌شوند]؟!
آیه فَاصْفَحْ عَنْهُمْ وَ قُلْ سَلامٌ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ [89]
پس [اكنون] از آنان روی برگردان و بگو: «سلام بر شما»، امّا به‌زودی خواهند دانست!
1
(زخرف/ 89)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ‌بْنِ‌بَشِیرٍ قَالَ: ذُکِرَ عِنْدَ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) بَدْءُ الْأَذَانِ وَ قِصَّهًُْ الْأَذَانِ فِی إِسْرَاءِ النَّبِیِّ… قَالَ فَدَفَعَ إِلَیْهِ کِتَابَ أَصْحَابِ الْیَمِینِ وَ أَصْحَابَ الشِّمَال… وَ فَتَحَ صَحِیفَهًَْ أَصْحَابِ الشِّمَالِ فَإِذَا فِیهَا أَسْمَاءُ أَهْلِ النَّارِ وَ أَسْمَاءُ آبَائِهِمْ وَ قَبَائِلِهِمْ قَالَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) رَبِّ إِنَّ هؤُلاءِ قَوْمٌ لا یُؤْمِنُونَ قَالَ فَقَالَ اللَّهُ فَاصْفَحْ عَنْهُمْ وَ قُلْ سَلامٌ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ قَالَ فَلَمَّا فَرَغَ مِنْ مُنَاجَاهًِْ رَبِّهِ رُدَّ إِلَی الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ ثُمَّ قَصَّ قِصَّهًَْ الْبَیْتِ وَ الصَّلَاهًَْ فِیهِ ثُمَّ نَزَلَ وَ مَعَهُ الصَّحِیفَتَانِ فَدَفَعَهُمَا إِلَی علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام).
امام صادق (علیه السلام) - عبدالصمدبن‌بشیر گوید: نزد امام صادق (علیه السلام) در مورد شروع اذان و داستان آن در معراج پیامبر (صلی الله علیه و آله) یاد شد… امام صادق (علیه السلام) فرمود: «… [در شب معراج] آنگاه نوشته‌ی اصحاب شمال را گشود که در آن اسمای جهنّمیان و اسماء آباء آن‌ها و قبایل آن‌ها بود، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) گفت: پروردگارا! اینها قومی هستند که ایمان نمی‌آورند. [غافل می‌شوند]؟ . (زخرف/88) خداوند فرمود: «فَاصْفَحْ عَنْهُمْ وَ قُلْ سَلامٌ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ». … وقتی از مناجات پروردگار فراغت حاصل کرد به جانب بیت‌المعمور رفت بعد داستان خانه و نماز در آن را یاد کرد سپس پایین آمد و هر دو نوشته با او بود و آن‌ها را در اختیار علیّبنابیطالب (علیه السلام) گذاشت».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص142
بحارالأنوار، ج18، ص387/ بحارالأنوار، ج26، ص124/ العیاشی، ج1، ص157 و نورالثقلین، فیه: «قال فلمّا فرغ من مناجاهًْ… الی آخر» محذوف
2
(زخرف/ 89)
الصّادق (علیه السلام) - فَلَمَّا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) أَسْلَمَ لَهُ الْعَقِبُ مِنَ الْمُسْتَحْفِظِینَ وَ کَذَّبَهُ بَنُو إِسْرَائِیلَ وَ دَعَا إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ جَاهَدَ فِی سَبِیلِهِ ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ جَلَّ ذِکْرُهُ عَلَیْهِ أَنْ أَعْلِنْ فَضْلَ وَصِیِّکَ فَقَالَ رَبِّ إِنَّ الْعَرَبَ قَوْمٌ جُفَاهًٌْ لَمْ یَکُنْ فِیهِمْ کِتَابٌ وَ لَمْ یُبْعَثْ إِلَیْهِمْ نَبِیٌّ (علیه السلام) وَ لَا یَعْرِفُونَ فَضْلَ نُبُوَّاتِ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) وَ لَا شَرَفَهُمْ وَ لَا یُؤْمِنُونَ بِی إِنْ أَنَا أَخْبَرْتُهُمْ بِفَضْلِ أَهْلِ بَیْتِی (علیهم السلام) فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ ذِکْرُهُ وَ لا تَحْزَنْ عَلَیْهِمْ وَ قُلْ سَلامٌ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ فَذَکَرَ مِنْ فَضْلِ وَصِیِّهِ ذِکْراً فَوَقَعَ النِّفَاقُ فِی قُلُوبِهِمْ فَعَلِمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ذَلِکَ وَ مَا یَقُولُون.
امام صادق (علیه السلام) - هنگامی‌که خدای عزّوجلّ محمّد (صلی الله علیه و آله) را مبعوث کرد، مستحفظین (حواریونِ مأمور به حفظ) پسین به او اسلام آوردند و بنی‌اسرائیل تکذیبش نمودند، او به‌سوی خدای عزّوجلّ دعوت کرد و در راهش جهاد نمود تا آنکه خدای عزّوجلّ به او امر فرستاد که فضیلت وصیّت را آشکار کن، پیغمبر (صلی الله علیه و آله) عرض کرد: «پروردگارا! عرب مردمی خشن هستند، در میان ایشان کتابی نبوده و برای آن‌ها پیغمبری مبعوث نگشته و به فضیلت و شرف پیغمبران (علیهم السلام) آگاه نیستند، اگر من فضیلت اهل بیتم را به آن‌ها بگویم، ایمان نمی‌آورند». خداوند فرمود: از [تکذیب و انکار] آنان غمگین مباش. (نمل/70) و بگو: «سلام بر شما»، امّا به‌زودی خواهند دانست! پیغمبر (صلی الله علیه و آله) اندکی از فضیلت وصیّش تذکّر داد، و در دل‌ها نفاق افتاد. درحالی‌که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن نفاق و گفتار ایشان را می‌دانست.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص144
الکافی، ج1، ص293/ البرهان/ نورالثقلین، فیه: «فعلم رسول الله (ص) ذلک و ما یقولون» محذوف
مطالب مرتبط
