تفسیر روایی سوره قارعة

سوره قارعة

ثواب قرائت

1

(قارعة/ مقدمه)

الباقر (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ وَ أَکْثَرَ مِنْ قِرَاءَهًِْ الْقَارِعَةِ آمَنَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مِنْ فِتْنَهًِْ الدَّجَّالِ أَنْ یُؤْمِنَ بِهِ وَ مِنْ فَیْحِ جَهَنَّمَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.

امام باقر (علیه السلام) - هرکه بسیار سوره‌ی قارعه را بخواند، خداوند عزّ‌وجلّ او را از فتنه‌ی دجّال در امان می¬دارد تا مبادا به او ایمان آورد و ان شاء الله تعالی در روز قیامت نیز او را از گرمای دوزخ در امان می¬دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص344

ثواب الأعمال، ص125/ النورالثقلین/ البرهان

2

(قارعة/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ ثَقَّلَ اللَّهُ مِیزَانَهُ مِنَ الْحَسَنَاتِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ مَنْ کَتَبَهَا وَ عَلَّقَهَا عَلَی مُحَارَفٍ مُعْسَرٍ مِنْ أَهْلِهِ وَ خَدَمِهِ، فَتَحَ اللَّهُ عَلَی یَدَیْهِ وَ رِزْقِهِ. مَنْ کَتَبَهَا وَ عَلَّقَهَا عَلَی مُحَارَفٍ سَهَّلَ اللَّهُ عَلَیْهِ أَمْرَهُ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکه این سوره را بخواند، خداوند در روز قیامت ترازوی او را از کارهای نیک، سنگین می¬گرداند و هرکه آن را بنویسد و بر تنگدستی که در روزیِ خانواده و خادمانش به سختی افتاده، بیاویزد، خداوند دست او را باز می¬گرداند و در روزی¬اش گشایشی حاصل می¬کند. هرکه این سوره را بنویسد و بر تنگدستی بیاویزد، خداوند امورش را بر او آسان می¬گرداند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص344

النورالثقلین

3

(قارعة/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - إِذَا عُلِّقَتْ عَلَی مَنْ تُعَطَّلُ وَ کَسَدَتْ سِلْعَتُهُ رَزَقَهُ اللَّهُ تَعَالَی نِفَاقَ سِلْعَتِهِ وَ کَذَا کُلُّ مَنْ أَدْمَنَ فِی قِرَاءَتِهَا فَعَلَتْ بِهِ ذَلِکَ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.

امام صادق (علیه السلام) - اگر این سوره بر کسی که بیکار شده و کالایش کساد شده آویخته شود، خداوند متعال به کالایش رونق می¬بخشد و گشایش در کار را بهره او می‌گرداند. همچنین، هر کسی که پیوسته این سوره را بخواند، به اذن خداوند متعال این سوره در کارش گشایش ایجاد می¬کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص344

النورالثقلین

آیه الْقارِعَةُ [1]

آن حادثه کوبنده

آیه مَا الْقارِعَةُ [2]

و چه حادثه کوبنده ای!

آیه وَ ما أَدْراکَ مَا الْقارِعَةُ [3]

و تو چه می‌دانی که حادثه کوبنده چیست؟! [آن حادثه همان روز قيامت است!]

1

(قارعة/ 3)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ ما أَدْراکَ مَا الْقارِعَةُ یُرَدِّدُهَا اللَّهُ لِهَوْلِهَا وَ فَزَعِ النَّاس بِهَا.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَمَا أَدْرَاکَ مَا الْقَارِعَةُ؛ خداوند آن را به سبب هراسناکی¬اش و ترس مردم از آن، تکرار می¬کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص344

القمی، ج2، ص440/ النورالثقلین/ البرهان

آیه یَوْمَ یَکُونُ النَّاسُ کَالْفَراشِ الْمَبْثُوثِ [4]

روزی که مردم مانند پروانه‌های پراکنده خواهند بود.

آیه وَ تَکُونُ الْجِبالُ کَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ [5]

و کوه‌ها مانند پشم رنگین حلاّجی شده [متلاشي] می‌گردد!

1

(قارعة/ 5)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الْعِهْنُ الصُّوفُ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - عِهن یعنی پشم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص346

القمی، ج2، ص440/ النورالثقلین

آیه فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازینُهُ [6]

امّا کسی که [در آن روز] ترازوهای [اعمال] او سنگین است

آیه فَهُوَ فی عیشَةٍ راضِیَةٍ [7]

در یک زندگی کاملاً رضایت بخش خواهد بود.

آیه وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوازینُهُ [8]

و امّا کسی که ترازوهای [اعمال] او سبک است.

1

(قارعة/ 8)

الصّادقین (علی‌ها السلام) - فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ فَهُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ فَهُوَ فِی عِیشَةٍ راضِیَةٍ وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوازِینُهُ وَ أَنْکَرَ وَلَایَهًَْ عَلِیٍّ (علیه السلام) فَأُمُّهُ هاوِیَةٌ فَهِیَ النَّارُ جَعَلَهَا اللَّهُ لَهُ أُمّاً وَ مَأْوَاهُ.

امام باقر و امام صادق (علی‌ها السلام) - فَأَمَّا مَن ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ او امیرمؤمنان (علیه السلام) است. فَهُوَ فِی عِیشَةٍ رَّاضِیَةٍ* وَأَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوَازِینُهُ و ولایت حضرت علی (علیه السلام) را انکار کرد. فَأُمُّهُ هَاوِیَةٌ؛ یعنی آتش دوزخ، خداوند آن را مادر و پناهگاه او قرار می¬دهد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص346

المناقب، ج2، ص151/ البرهان

2

(قارعة/ 8)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ ثَقَّلَ الْخَیْرَ عَلَی أَهْلِ الدُّنْیَا کَثِقَلِهِ فِی مَوَازِینِهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ إِنَّ اللَّهَ خَفَّفَ الشَّرَّ عَلَی أَهْلِ الدُّنْیَا کَخِفَّتِهِ فِی مَوَازِینِهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ.

امام باقر (علیه السلام) - خداوند نیکی‌ها را بر اهل دنیا سنگین کرده همان‌گونه که میزان آن‌ها را در قیامت سنگین فرموده است، و برای اهل شرّ و فساد نیز شرّ را سبک شمرده همان‌طور که میزان آن‌ها را در قیامت سبک کرده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص346

بحارالأنوار، ج68، ص225/ النورالثقلین

3

(قارعة/ 8)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) یَقُولُ فِیهِ وَ قَدْ سَأَلَهُ رَجُلٌ عَمَّا اشْتَبَهَ عَلَیْهِ مِنَ الْآیَاتِ: وَ أَمَّا قَوْلُهُ مَنْ ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ وَ خَفَّتْ مَوَازِینُهُ فَإِنَّمَا یَعْنِی الْحِسَابَ تُوزَنُ الْحَسَنَاتُ وَ السَّیِّئَاتُ وَ الْحَسَنَاتُ ثِقْلُ الْمِیزَانِ وَ السَّیِّئَاتُ خِفَّهًُْ الْمِیزَانِ.

امام علی (علیه السلام) - از امام علی (علیه السلام) در جواب مردی‌که درباره‌ی تفسیر آیاتی سؤال می‌کرد، روایت شده است که فرمود: «و امّا سخن خداوند: ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ و مَنْ خَفَّتْ مَوازِینُهُ؛ معنی آن این است که پس هرکه ترازوهایش گران باشد و هرکه ترازوهایش سبک باشد. جز این نیست که حساب را قصد دارد و خوبی‌ها و بدی‌ها سنجیده می‌شود و خوبی‌ها سنگینی ترازو و بدی‌ها سبکی ترازو است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص346

النورالثقلین

4

(قارعة/ 8)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ بِالْحَسَنَاتِ فَهُوَ فِی عِیشَةٍ راضِیَةٍ وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوازِینُهُ قَالَ: مِنَ الْحَسَنَاتِ.

امام صادق (علیه السلام) - فَأَمَّا مَن ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ [یعنی] با کارهای نیک. فَهُوَ فِی عِیشَةٍ رَّاضِیَةٍ* وَأَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوَازِینُهُ [یعنی] از کارهای نیک [سبک است].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص346

القمی، ج2، ص440

5

(قارعة/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - أَ وَ لَیْسَ تُوزَنُ الْأَعْمَالُ؟ قَالَ (علیه السلام) لَا إِنَّ الْأَعْمَالَ لَیْسَتْ بِأَجْسَامٍ وَ إِنَّمَا هِیَ صِفَهًُْ مَا عَمِلُوا وَ إِنَّمَا یَحْتَاجُ إِلَی وَزْنِ الشَّیْءِ مَنْ جَهِلَ عَدَدَ الْأَشْیَاءِ وَ لَا یَعْرِفُ ثِقْلَهَا أَوْ خِفَّتَهَا وَ إِنَّ اللَّهَ لا یَخْفی عَلَیْهِ شَیْءٌ قَالَ فَمَا مَعْنَی الْمِیزَانِ؟ قَالَ (علیه السلام) الْعَدْلُ قَالَ فَمَا مَعْنَاهُ فِی کِتَابِهِ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ قَالَ (علیه السلام) فَمَنْ رَجَحَ عَمَلُهُ.

امام صادق (علیه السلام) - هشام‌بن‌حکم روایت کرده است: مرد زندیق از امام صادق (علیه السلام) پرسید: «مگر اعمال را وزن نمی‌کنند»؟ فرمود: «نه، اعمال اجسام نیستند آن‌ها صفت کارهای مردم است، کسی احتیاج به وزن‌کردن دارد که تعداد اشیاء را نمی‌داند و سنگینی و سبکی آن‌ها بر او پوشیده است، [درحالی‌که] چیزی بر او مخفی نیست». گفت: «پس میزان چیست»؟ فرمود: «عدالت». گفت: «پس معنی این آیه: فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ در قرآن چیست»؟ فرمود: «هرکس عملش برتری یابد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص346

الإحتجاج، ج2، ص351/ النورالثقلین

6

(قارعة/ 8)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أَوَّلُ مَنْ تَرْجَحُ کِفَّهًُْ حَسَنَاتِهِ فِی الْمِیزَانِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) وَ ذَلِکَ أَنَّ مِیزَانَهُ لَا یَکُونُ فِیهِ إِلَّا الْحَسَنَاتُ وَ تَبْقَی کِفَّهًُْ السَّیِّئَاتِ فَارِغَهًًْ لَا سَیِّئَهًَْ فِیهَا، لِأَنَّهُ لَمْ یَعْصِ اللَّهَ طَرْفَهًَْ عَیْنٍ! فَذَلِکَ قَوْلُهُ: فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - نخستین کسی که کفّه‌ی حسنات او در ترازوی روز قیامت برتری پیدا می‌کند، علیّ‌بن‌ابی طالب (علیه السلام) است. و این بدان جهت است که در ترازوی او جز حسنات وجود ندارد و کفّه‌ی بدی‌ها خالی است و چیزی در آن نیست، چون او به اندازه‌ی یک چشم به هم زدن گناه نکرده است و این است سخن خداوند: فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ* فَهُوَ فِی عِیشَةٍ راضِیَةٍ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص348

شواهدالتنزیل، ج2، ص475

7

(قارعة/ 8)

الصّادقین (علی‌ها السلام) - مَا فِی الْمِیزَانِ شَیْءٌ أَثْقَلَ مِنَ الصَّلَاهًِْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ إِنَّ الرَّجُلَ لَتُوضَعُ أَعْمَالُهُ فِی الْمِیزَانِ فَتَمِیلُ بِهِ فَیُخْرِجُ (صلی الله علیه و آله) الصَّلَاهًَْ عَلَیْهِ فَیَضَعُهَا فِی مِیزَانِهِ فَیَرْجَحُ بِهِ.

امام باقر و امام صادق (علی‌ها السلام) - چیزی در ترازوی اعمال، سنگین‌تر از صلوات بر محمّد و آل محمّد (علیهم السلام) نیست. [در قیامت] اعمال فردی [بدون صلواتش] را می‌آورند و در میزان قرار می‌دهند، می‌بینند سبک است، آنگاه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) صلوات‌ها را آورده در میزان این فرد قرار می‌دهد که موجب سنگینی آن می‌گردد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص348

الکافی، ج2، ص494/ النورالثقلین/ البرهان؛ فیه: «فیقل» بدل «فیمیل»

8

(قارعة/ 8)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فَقَوْلُهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ یَعْنِی وَحْدَانِیَّتَهُ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ الْأَعْمَالَ إِلَّا بِهَا وَ هِیَ کَلِمَهًُْ التَّقْوَی یُثَقِّلُ اللَّهُ بِهِ الْمَوَازِینَ یَوْمَ الْقِیَامَهًْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - و عبارت لا اله الّا اللَّه یعنی شهادت به وحدانیّت حقّ تعالی، اعمال بندگان قبول نمی‌شود مگر به آن و این کلمه‌ی تقوی است که در روز قیامت ترازوی عمل به واسطه‌ی آن سنگین می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص348

الأمالی للصدوق، ص188/ النورالثقلین

9

(قارعة/ 8)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - نَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) وَ سَلَّمَ عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ شَهَادَتَیْنِ تُصْعِدَانِ الْقَوْلَ وَ تَرْفَعَانِ الْعَمَلَ لَا یَخِفُّ مِیزَانٌ تُوضَعَانِ فِیهِ وَ لَا یَثْقُلُ مِیزَانٌ تُرْفَعَانِ {مِنْهُ}.

امام علی (علیه السلام) - گواهی می‌دهیم که خدایی جز خدای یگانه نیست و شریکی ندارد. گواهی می‌دهیم که حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) بنده و فرستاده‌ی اوست. این دو گواهی (شهادتین) گفتار را بالا می‌برند، و کردار و عمل را به پیشگاه خدا می‌رسانند، ترازویی که این دو گواهی را در آن می‌نهند سبک نخواهد بود. و اگر بردارند با چیزی دیگری سنگین نخواهد شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص348

نهج البلاغه، ص169/ النورالثقلین

10

(قارعة/ 8)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - التَّسْبِیحُ نِصْفُ الْمِیزَانِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ یَمْلَأُ الْمِیزَانَ.

امام علی (علیه السلام) - سبحان اللَّه گفتن، نیمی از میزان اعمال است [که نیم آن را پر کند] و الحمد للَّه همه‌ی میزان را پر می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص348

الکافی، ج2، ص506/ البرهان

11

(قارعة/ 8)

الباقر (علیه السلام) - مَنْ کَانَ ظَاهِرُهُ أَرْجَحَ مِنْ بَاطِنِهِ خَفَّ مِیزَانُهُ.

امام باقر (علیه السلام) - هرکس ظاهرش بر باطنش رجحان داشته باشد میزانش سبک خواهد شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص348

تحف العقول، ص294/ النورالثقلین

12

(قارعة/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ و نُصِبَتِ الْمَوَازِینُ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ فَهُوَ الْکَرِیمُ وَ مَنْ خَفَّتْ مَوَازِینُهُ فَهُوَ اللَّئِیمُ.

امام صادق (علیه السلام) - روز قیامت که ترازوها نصب گردند هرکس اعمال خیرش سنگین شد او بزرگوار است، و هرکس کارهای شرّش سنگین گردید، او پست خواهد شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص348

من لایحضره الفقیه، ج4، ص404/ النورالثقلین

13

(قارعة/ 8)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَهُوَ فِی عِیشَةٍ راضِیَةٍ أَیْ فِی عَیْشٍ فِی جَنَّهًٍْ قَدْ رَضِیَ عَیْشَهُ فِیهَا.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ* فَهُوَ فِی عِیشَةٍ راضِیَةٍ؛ یعنی زندگی در بهشت که از آن زندگی راضی است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص348

شواهدالتنزیل، ج2، ص475

آیه فَأُمُّهُ هاوِیَةٌ [9]

پناهگاهش «هاویه» (دوزخ) است.

1

(قارعة/ 9)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَأُمُّهُ هاوِیَةٌ قَالَ: أُمُ رَأْسِهِ یُقْلَبُ فِی النَّارِ عَلَی رَأْسِهِ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَأُمُّهُ هَاوِیَةٌ؛ مغزش، با سر در آتش دوزخ افکنده می¬شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص348

القمی، ج2، ص440/ النورالثقلین

2

(قارعة/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - مَرَّ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ (علیه السلام) عَلَی قَرْیَهًٍْ قَدْ مَاتَ أَهْلُهَا وَ طَیْرُهَا وَ دَوَابُّهَا فَقَالَ أَمَا إِنَّهُمْ لَمْ یَمُوتُوا إِلَّا بِسَخْطَهًٍْ وَ لَوْ مَاتُوا مُتَفَرِّقِینَ لَتَدَافَنُوا فَقَالَ الْحَوَارِیُّونَ یَا رُوحَ اللَّهِ وَ کَلِمَتَهُ ادْعُ اللَّهَ أَنْ یُحْیِیَهُمْ لَنَا فَیُخْبِرُونَا مَا کَانَتْ أَعْمَالُهُمْ فَنَجْتَنِبَهَا فَدَعَا عِیسَی (علیه السلام) رَبَّهُ فَنُودِیَ مِنَ الْجَوِّ أَنْ نَادِهِمْ فَقَامَ عِیسَی (علیه السلام) بِاللَّیْلِ عَلَی شَرَفٍ مِنَ الْأَرْضِ فَقَالَ یَا أَهْلَ هَذِهِ الْقَرْیَهًِْ فَأَجَابَهُ مِنْهُمْ مُجِیبٌ لَبَّیْکَ یَا رُوحَ اللَّهِ وَ کَلِمَتَهُ فَقَالَ وَیْحَکُمْ مَا کَانَتْ أَعْمَالُکُمْ قَالَ عِبَادَهًُْ الطَّاغُوتِ وَ حُبُّ الدُّنْیَا مَعَ خَوْفٍ قَلِیلٍ وَ أَمَلٍ بَعِیدٍ وَ غَفْلَهًٍْ فِی لَهْوٍ وَ لَعِبٍ فَقَالَ کَیْفَ کَانَ حُبُّکُمْ لِلدُّنْیَا قَالَ کَحُبِّ الصَّبِیِّ لِأُمِّهِ إِذَا أَقْبَلَتْ عَلَیْنَا فَرِحْنَا وَ سُرِرْنَا وَ إِذَا أَدْبَرَتْ عَنَّا بَکَیْنَا وَ حَزِنَّا قَالَ کَیْفَ کَانَتْ عِبَادَتُکُمْ لِلطَّاغُوتِ قَالَ الطَّاعَهًُْ لِأَهْلِ الْمَعَاصِی قَالَ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهًُْ أَمْرِکُمْ قَالَ بِتْنَا لَیْلَهًًْ فِی عَافِیَهًٍْ وَ أَصْبَحْنَا فِی الْهَاوِیَهًِْ فَقَالَ وَ مَا الْهَاوِیَهًُْ فَقَالَ سِجِّینٌ قَالَ وَ مَا سِجِّینٌ قَالَ جِبَالٌ مِنْ جَمْرٍ تُوقَدُ عَلَیْنَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ قَالَ فَمَا قُلْتُمْ وَ مَا قِیلَ لَکُمْ قَالَ قُلْنَا رُدَّنَا إِلَی الدُّنْیَا فَنَزْهَدَ فِیهَا قِیلَ لَنَا کَذَبْتُمْ قَالَ وَیْحَکَ کَیْفَ لَمْ یُکَلِّمْنِی غَیْرُکَ مِنْ بَیْنِهِمْ قَالَ یَا رُوحَ اللَّهِ إِنَّهُمْ مُلْجَمُونَ بِلِجَامٍ مِنْ نَارٍ بِأَیْدِی مَلَائِکَهًٍْ غِلَاظٍ شِدَادٍ وَ إِنِّی کُنْتُ فِیهِمْ وَ لَمْ أَکُنْ مِنْهُمْ فَلَمَّا نَزَلَ الْعَذَابُ عَمَّنِی مَعَهُمْ فَأَنَا مُعَلَّقٌ بِشَعْرَهًٍْ عَلَی شَفِیرِ جَهَنَّمَ لَا أَدْرِی أُکَبْکَبُ فِیهَا أَمْ أَنْجُو مِنْهَا فَالْتَفَتَ عِیسَی (علیه السلام) إِلَی الْحَوَارِیِّینَ فَقَالَ یَا أَوْلِیَاءَ اللَّهِ أَکْلُ الْخُبْزِ الْیَابِسِ بِالْمِلْحِ الْجَرِیشِ وَ النَّوْمُ عَلَی الْمَزَابِلِ خَیْرٌ کَثِیرٌ مَعَ عَافِیَهًِْ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) - حضرت عیسی‌بن‌مریم (علیه السلام) بر روستایی گذر کرد که ساکنان و پرندگان و چهارپایانش همگی مرده بودند. ایشان فرمود: «بدانید اینان به سبب عذابی مرده¬اند؛ چون اگر جدای از هم مرده بودند، همدیگر را دفن کرده بودند». حواریّون عرض کردند: «ای روح و کلمه (حُکم و اراده) خدا! از خداوند بخواه آنان را برای ما زنده کند تا ما را از کرده‌ی خود آگاه سازند

و ما از چنین کرداری دوری جوییم». حضرت (علیه السلام) از پروردگارش چنین خواست و در آن دم از آسمان به وی ندا رسید که آنان را ندا ده. حضرت عیسی (علیه السلام) شب¬ هنگام بر بلندی ایستاد و فرمود: «ای ساکنان روستا»! در آن هنگام یکی از آنان به حضرت (علیه السلام) پاسخ داد: «گوش به فرمان توام‌ای روح و کلمه (حُکم و اراده) خدا»! حضرت عیسی (علیه السلام) فرمود: «وای بر شما! چه کرده¬اید»؟ عرض کرد: «طاغوت پرستی و دنیا دوستی با ترس اندک و آرزوی بلند و غفلت¬ ورزی در لهو و لعب». فرمود: «دنیا دوستی شما چگونه بود»؟ عرض کرد: «همچون فرزندی که مادرش را دوست بدارد؛ چون به ما رو کرد، خشنود و خوشحال و شاد شدیم و چون از ما روی گرداند، گریان و نالان شدیم». فرمود: «طاغوت¬پرستی شما چگونه بود»؟ عرض کرد: «اطاعت از اهل معصیت». فرمود: «سرانجام کارتان چگونه بود»؟ عرض کرد: «شب را در تندرستی خوابیدیم و صبح ¬هنگام در هاویه بودیم». فرمود: «هاویه چیست»؟ عرض کرد: «سِجّین». فرمود: «سجّین چیست»؟ عرض کرد: «کوهی است از گدازه که تا به روز قیامت بر ما شعله¬ور است». فرمود: «شما چه گفتید و به شما چه گفته شد»؟ عرض کرد: «گفتیم: ما را به دنیا بازگردان تا زهد پیشه کنیم». به ما گفته شد: «دروغ می¬گویید» ». فرمود: «وای بر تو! چرا در میان آنان کسی جز تو با من سخن نگفت»؟ عرض کرد: «ای روح خدا! آنان در دستان فرشتگانی درشت¬خو و سخت¬گیر به لگام¬هایی از آتش دهانه شده¬اند. من [در دنیا] در میان آن¬ها بودم، امّا از آن¬ها نبودم. از این رو چون عذاب فرود آمد، مرا نیز با آنان در میان گرفت. اکنون من با تار مویی بر لبه دوزخ آویخته شده¬ام و نمی‌دانم که در آن واژگون می¬شوم یا از آن رهایی می¬یابم». آنگاه حضرت عیسی (علیه السلام) رو به حواریّون کرد و فرمود: «ای دوستان خدا! خوردن نان خشک با سنگ نمک و خوابیدن در زباله¬دان¬ها در صورت سلامتی دنیا و آخرت، بسیار نیک¬تر است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص348

الکافی، ج1، ص318/ البرهان

3

(قارعة/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ آخَی بَیْنَ الْأَرْوَاحِ فِی الْأَظِلَّهًِْ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ الْأَبْدَانَ بِأَلْفَیْ عَامٍ فَلَوْ قَدْ قَامَ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ (علیهم السلام) لَوُرِّثَ الْأَخُ الَّذِی آخَی بَیْنَهُمَا فِی الْأَظِلَّهًِْ وَ لَمْ یُوَرَّثِ الْأَخُ مِنَ الْوِلَادَهًِْ وَ قَالَ (علیه السلام) إِنَّ الْأَرْوَاحَ لَتَلْتَقِی فِی الْهَوَاءِ فَتَعَارَفُ وَ تَسَاءَلُ فَإِذَا أَقْبَلَ رُوحٌ مِنَ الْأَرْضِ قَالُوا دَعُوهُ فَقَدْ أَفْلَتَ مِنْ هَوْلٍ عَظِیمٍ ثُمَّ سَأَلُوهُ مَا فَعَلَ فُلَانٌ وَ مَا فَعَلَ فُلَانٌ فَکُلَّمَا قَالَ قَدْ بَقِیَ رَجَوْهُ أَنْ یَلْحَقَ بِهِمْ وَ کُلَّمَا قَالَ قَدْ مَاتَ قَالُوا هَوَی هَوَی وَ قَالَ تَعَالَی وَ مَنْ یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبِی فَقَدْ هَوی وَ قَالَ تَعَالَی وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوازِینُهُ* فَأُمُّهُ هاوِیَةٌ* وَ ما أَدْراکَ ما هِیَهْ* نارٌ حامِیَةٌ وَ مَثَلُ الدُّنْیَا کَمَثَلِ الْبَحْرِ وَ الْمَلَّاحِ وَ السَّفِینَهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) - در حدیثی آمده که امام صادق (علیه السلام) فرمود: «به‌درستی که حق‌تعالی میان ارواح در عالم اظله برادری قرار داده پیش از آنکه بدن‌ها را به دو هزار سال خلق کند؛ پس اگر قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ما اهل بیت، قیام کند هر آینه آن برادرانی را که حق تعالی میانشان در عالم اظلّه اخوّت قرار داده، میراث خواهد داد و برادر ولادتی را میراث نخواهد داد. و حضرت (علیه السلام) فرمود: «ارواح در هوا با هم ملاقات می‌کنند و یکدیگر را می‌شناسند و از هم سؤال می‌کنند. پس وقتی یک روح از زمین می‌آید، می‌گویند: رهایش کنید که از ترسی بزرگ خارج شده؛ سپس از او می‌پرسند: «فلان کس و فلان کس چه کردند»؟ پس هر بار که می‌گوید که هنوز زنده است، امید دارند که به آنان ملحق شود و هرگاه که می‌گوید: مُرد، می‌گویند: سقوط کرد و افتاد! و خدای تعالی می‌فرماید: «و هر کس غضبم بر او وارد شود، سقوط می‌کند!» و می‌فرماید: وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوازِینُهُ* فَأُمُّهُ هاوِیَةٌ* وَ ما أَدْراکَ ما هِیَهْ* نارٌ حامِیَةٌ و مَثَل دنیا و صاحب دنیا مَثَل دریا و ناخدا و کشتی است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص350

بحارالأنوار، ج6، ص249

آیه وَ ما أَدْراکَ ما هِیَهْ [10]

و تو چه می‌دانی «هاویه» چیست؟!

1

(قارعة/ 10)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ ما أَدْراکَ یَا مُحَمَّدُ ما هِیَهْ یَعْنِی الْهَاوِیَهًْ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) -ای محمّد! تو چه می‌دانی مَا هِیَهْ؛ یعنی هاویه [چیست].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص352

القمی، ج2، ص440

آیه نارٌ حامِیَةٌ [11]

آتشی است سوزان!

1

(قارعة/ 11)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّه (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ خَوِّفْنِی فَإِنَّ قَلْبِی قَدْ قَسَا فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ اسْتَعِدَّ لِلْحَیَاهًِْ الطَّوِیلَهًِْ فَإِنَّ جَبْرَائِیلَ جَاءَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ قَاطِبٌ وَ قَدْ کَانَ قَبْلَ ذَلِکَ یَجِیءُ وَ هُوَ مُبْتَسِمٌ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): یَا جَبْرَئِیلُ جِئْتَنِی الْیَوْمَ قَاطِباً فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ قَدْ وُضِعَتْ مَنَافِخُ النَّارِ، فَقَالَ: وَ مَا مَنَافِخُ النَّارِ یَا جَبْرَئِیلُ فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَمَرَ بِالنَّارِ فَنُفِخَ عَلَیْهَا أَلْفَ عَامٍ حَتَّی ابْیَضَّتْ وَ نُفِخَ عَلَیْهَا أَلْفَ عَامٍ حَتَّی احْمَرَّتْ ثُمَّ نُفِخَ عَلَیْهَا أَلْفَ عَامٍ حَتَّی اسْوَدَّتْ، فَهِیَ سَوْدَاءُ مُظْلِمَهًٌْ لَوْ أَنَّ قَطْرَهًًْ مِنَ الضَّرِیعِ قَطَرَتْ فِی شَرَابِ أَهْلِ الدُّنْیَا لَمَاتَ أَهْلُهَا مِنْ نَتْنِهَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوبصیر گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: … همانا جبرئیل غضبناک و عبوس نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد درحالی‌که قبلاً وقتی می‌آمد خندان و شادمان بود. پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای جبرئیل! امروز غضبناک و گرفته، نزد من آمده‌ای»؟! گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! شعله‌ور شدن آتش آغاز گردید». فرمود: «چگونه، ای جبرئیل»؟ گفت: «ای محمّد! خدای عزّ‌وجلّ به آتش فرمان داد پس هزار سال بر آتش دمید تا سفید شد؛ سپس هزار سال بر آن دمید تا سرخ شد؛ آنگاه هزار سال بر آتش دمید تا سیاه گشت؛ سیاه تاریک و ظلمانی، اگر قطره‌ای از خار بُن تلخ و ضریع در شراب اهل دنیا بریزد همه از بوی تعفّن آن می‌میرند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص352

القمی، ج2، ص81

مطالب مرتبط