تفسیر روایی سوره منافقون

تفسیر روایی سوره منافقون

ثواب قرائت

1 (منافقون/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - الْوَاجِبُ عَلَی کُلِ مُؤْمِنٍ إِذَا کَانَ لَنَا شِیعَهًْ أَنْ یَقْرَأَ فِی لَیْلَهًْ الْجُمُعَهًْ بِالْجُمُعَهًْ وَ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی وَ فِی صَلَاهًْ الظُّهْرِ بِالْجُمُعَهًْ وَ الْمُنَافِقِینَ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ فَکَأَنَّمَا یَعْمَلُ کَعَمَلِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ کَانَ جَزَاؤُهُ وَ ثَوَابُهُ عَلَی اللَّهِ الْجَنَّهًَْ.

امام صادق (علیه السلام) - بر هر مؤمنی اگر از شیعه‌ی ما باشد واجب است که در شب جمعه، سوره‌های جمعه و سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی را بخواند و در نماز ظهر، سوره‌ی جمعه و منافقون را بخواند. هرکس این کار را انجام دهد، عمل او همانند عمل رسول خدا (صلی الله علیه و آله) خواهد بود و پاداش و جزای او نزد خداوند، بهشت است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص272 ثواب الأعمال، ص118/ نورالثقلین/ البرهان

2 (منافقون/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الْمُنَافِقِینَ بَرِئَ مِنَ النِّفَاق.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس سوره‌ی منافقون را بخواند بیزار از نفاق است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص272 مستدرک الوسایل، ج4، ص352/ نورالثقلین

3 (منافقون/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ بَرِئَ مِنَ النِّفَاقِ وَ الشَّکِّ فِی الدِّینِ وَ إِنْ قُرِئَتْ عَلَی الدَّمَامِیلِ أَزَالَتْهَا وَ إِنْ قُرِئَتْ عَلَی الْأَوْجَاعِ الْبَاطِنَهِ سَکَنَتْهَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، از نفاق و شرک در دین در امان خواهد بود و اگر بر دمل‌ها تلاوت شود، آن را ریشه‌کن خواهد کرد و اگر بر دردهای درونی تلاوت شود، آن‌ها را تسکین خواهد بخشید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص272 البرهان

4 (منافقون/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ بَرِئَ مِنَ الشِّرْکِ وَ النِّفَاقِ فِی الدِّینِ وَ إِنْ قُرِئَتْ عَلَی عَلِیلٍ أَوْ عَلَی وَجِیعٍ شَفَاهُ اللَّهُ تَعَالَی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، از شرک و نفاق در دین در امان خواهد بود و اگر بر بیمار و یا دردمندی تلاوت شود، خداوند تعالی او را شفا خواهد داد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص272 البرهان

5 (منافقون/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَهَا عَلَی الْأَرْمَدِ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْهُ وَ أَزَالَهُ. وَ مَنْ قَرَأَهَا عَلَی الْأَوْجَاعِ الْبَاطِنَهًْ سَکَنَتْهَا وَ تَزُولُ بِقُدْرَهًِْ اللَّهِ تَعَالَی.

امام صادق (علیه السلام) - هرکس بر کسی که به چشم درد دچار شده، این سوره را تلاوت کند، خداوند درد او را کم خواهد کرد و بیماری او را شفا خواهد داد، و هرکس آن را بر دردهای درونی تلاوت کند، آن را تسکین خواهد داد و به حول و قوّه‌ی الهی شفا خواهد یافت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص272 البرهان

آیه إِذا جاءَکَ الْمُنافِقُونَ قالُوا نَشْهَدُ إِنَّکَ لَرَسُولُ اللهِ وَ اللهُ یَعْلَمُ إِنَّکَ لَرَسُولُهُ وَ اللهُ یَشْهَدُ إِنَّ الْمُنافِقینَ لَکاذِبُونَ [1]

هنگامی‌که منافقان نزد تو آیند می‌گویند: «ما شهادت می‌دهیم که به یقین تو پیامبر خدا هستی»! خداوند می‌داند که تو پیامبر او هستی، ولی خداوند شهادت می‌دهد که منافقان دروغگو هستند [زيرا به گفته‌ی خود ايمان ندارند].

سبب نزول

1 (منافقون/ 1)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - نَزَلَتْ فِی غَزْوَهًِْ الْمُرَیْسِیعِ وَ هِیَ غَزْوَهًُْ بَنِی الْمُصْطَلِقِ فِی سَنَهًِْ خَمْسٍ مِنَ الْهِجْرَهًِْ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) خَرَجَ إِلَیْهَا فَلَمَّا رَجَعَ مِنْهَا نَزَلَ عَلَی بِئْرٍ وَ کَانَ الْمَاءُ قَلِیلًا فِیهَا وَ کَانَ أَنَسُ‌بْنُ‌سَیَّارٍ حَلِیفَ الْأَنْصَارِ وَ کَانَ جَهْجَاهُ‌بْنُ‌سَعِیدٍ الْغِفَارِیُّ أَجِیراً لِعُمَرَ‌بْنِ‌الْخَطَّابِ فَاجْتَمَعُوا عَلَی الْبِئْرِ فَتَعَلَّقَ دَلْوُ سَیَّارٍ بِدَلْوِ جَهْجَاهٍ فَقَالَ سَیَّارٌ دَلْوِی وَ قَالَ جَهْجَاهٌ دَلْوِی فَضَرَبَ جَهْجَاهٌ یَدَهُ عَلَی وَجْهِ سَیَّارٍ فَسَالَ مِنْهُ الدَّمُ فَنَادَی سَیَّارٌ بِالْخَزْرَجِ وَ نَادَی جَهْجَاهٌ بِالْقُرَیْشِ وَ أَخَذَ النَّاسُ السِّلَاحَ وَ کَادَ أَنْ تَقَعَ الْفِتْنَهًُْ فَسَمِعَ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌أُبَیٍّ النِّدَاءَ فَقَالَ مَا هَذَا فَأَخْبَرُوهُ الْخَبَرَ فَغَضِبَ غَضَباً شَدِیداً ثُمَّ قَالَ قَدْ کُنْتُ کَارِهاً لِهَذَا الْمَسِیرِ إِنِّی لَأُذِلُّ الْعَرَبَ مَا ظَنَنْتُ أَنِّی أَبْقَی إِلَی أَنْ أَسْمَعَ مِثْلَ هَذَا فَلَا یَکُونُ عِنْدِی تَغْیِیرٌ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَی أَصْحَابِهِ فَقَالَ هَذَا عَمَلُکُمْ أَنْزَلْتُمُوهُمْ مَنَازِلَکُمْ وَ وَاسَیْتُمُوهُمْ بِأَمْوَالِکُمْ وَ وَقَیْتُمُوهُمْ بِأَنْفُسِکُمْ وَ أَبْرَزْتُمْ نُحُورَکُمْ لِلْقَتْلِ فَأَرْمَلَ نِسَاءَکُمْ وَ أَیْتَمَ صِبْیَانَکُمْ وَ لَوْ أَخْرَجْتُمُوهُمْ لَکَانُوا عِیَالًا عَلَی غَیْرِکُمْ ثُمَّ قَالَ لَئِنْ رَجَعْنا إِلَی الْمَدِینَهًِْ لَیُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ وَ کَانَ فِی الْقَوْمِ زَیْدُ‌بْنُ‌أَرْقَمَ وَ کَانَ غُلَامٌ قَدْ رَاهَقَ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی ظِلِّ شَجَرَهًٍْ فِی وَقْتِ الْهَاجِرَهًِْ وَ عِنْدَهُ قَوْمٌ مِنْ أَصْحَابِهِ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ فَجَاءَ زَیْدٌ فَأَخْبَرَهُ بِمَا قَالَ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌أُبَیٍّ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَعَلَّکَ وَهَمْتَ یَا غُلَامُ قَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا وَهَمْتُ فَقَالَ فَلَعَلَّکَ غَضِبْتَ عَلَیْهِ قَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا غَضِبْتُ عَلَیْهِ قَالَ فَلَعَلَّهُ سَفِهَ عَلَیْکَ قَالَ لَا وَ اللَّهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِشُقْرَانَ مَوْلَاهُ احْدِجْ فَحَدَجَ رَاحِلَتَهُ وَ رَکِبَ وَ تَسَامَعَ النَّاسُ بِذَلِکَ فَقَالُوا مَا کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِیَرْحَلَ فِی مِثْلِ هَذَا الْوَقْتِ فَرَحَلَ النَّاسُ وَ لَحِقَهُ سَعْدُ‌بْنُ‌عُبَادَهًَْ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ رَحْمَهًُْ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ فَقَالَ وَ عَلَیْکُمُ السَّلَامُ فَقَالَ مَا کُنْتَ لِتَرْحَلَ فِی مِثْلِ هَذَا الْوَقْتِ فَقَالَ أَ وَ مَا سَمِعْتَ قَوْلًا قَالَ صَاحِبُکُمْ قَالَ وَ أَیُّ صَاحِبٍ لَنَا غَیْرُکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌أُبَیٍّ زَعَمَ أَنَّهُ إِنْ رَجَعَ إِلَی الْمَدِینَهًِْ لَیُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَنْتَ وَ أَصْحَابُکَ الْأَعَزُّ وَ هُوَ وَ أَصْحَابُهُ الْأَذَلُّ فَسَارَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَوْمَهُ کُلَّهُ لَا یُکَلِّمُهُ أَحَدٌ فَأَقْبَلَتِ الْخَزْرَجُ عَلَی عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌أُبَیٍّ یَعْذِلُونَهُ فَحَلَفَ عَبْدُ اللَّهِ أَنَّهُ لَمْ یَقُلْ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ فَقَالُوا فَقُمْ بِنَا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حَتَّی تَعْتَذِرَ إِلَیْهِ فَلَوَّی عُنُقَهُ فَلَمَّا جَنَّ اللَّیْلُ سَارَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَیْلَهُ کُلَّهُ وَ النَّهَارَ
 فَلَمْ یَنْزِلُوا إِلَّا لِلصَّلَاهًِْ فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ نَزَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ نَزَلَ أَصْحَابُهُ وَ قَدْ أَمْهَدَهُمُ الْأَرْضُ مِنَ السَّهَرِ الَّذِی أَصَابَهُمْ فَجَاءَ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌أُبَیٍّ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَحَلَفَ لَهُ أَنَّهُ لَمْ یَقُلْ ذَلِکَ وَ إِنَّهُ لَیَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ إِنَّکَ لَرَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ إِنَّ زَیْداً قَدْ کَذَبَ عَلَیَّ فَقَبِلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنْهُ وَ أَقْبَلَتِ الْخَزْرَجُ عَلَی زَیْدِ‌بْنِ‌أَرْقَمَ یَشْتِمُونَهُ وَ یَقُولُونَ لَهُ کَذَبْتَ عَلَی عَبْدِ اللَّهِ سَیِّدِنَا فَلَمَّا رَحَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ زَیْدٌ مَعَهُ یَقُولُ اللَّهُمَّ إِنَّکَ لَتَعْلَمُ أَنِّی لَمْ أَکْذِبْ عَلَی عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌أُبَیٍّ فَمَا سَارَ إِلَّا قَلِیلًا حَتَّی أَخَذَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا کَانَ یَأْخُذُهُ مِنَ الْبُرَحَاءِ عِنْدَ نُزُولِ الْوَحْیِ عَلَیْهِ فَثَقُلَ حَتَّی کَادَتْ نَاقَتُهُ تَبَرَّکَ مِنْ ثِقَلِ الْوَحْیِ فَسُرِّیَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ یَسْلِتُ الْعَرَقَ عَنْ جَبْهَتِهِ ثُمَّ أَخَذَ بِأُذُنِ زَیْدٍ فَرَفَعَهُ مِنَ الرَّحْلِ ثُمَّ قَالَ یَا غُلَامُ صَدَقَ قَوْلُکَ وَ وَعَی قَلْبُکَ وَ أَنْزَلَ اللَّهُ فِیمَا قُلْتَ قُرْآناً فَلَمَّا نَزَلَ جَمَعَ أَصْحَابَهُ وَ قَرَأَ عَلَیْهِمْ سُورَهًَْ الْمُنَافِقِینَ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِذا جاءَکَ الْمُنافِقُونَ قالُوا نَشْهَدُ إِنَّکَ لَرَسُولُ اللهِ وَ اللهُ یَعْلَمُ إِنَّکَ لَرَسُولُهُ وَ اللهُ یَشْهَدُ إِنَّ الْمُنافِقِینَ لَکاذِبُونَ اتَّخَذُوا أَیْمانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللهِ إِنَّهُمْ ساءَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ إِلَی قَوْلِهِ وَ لکِنَّ الْمُنافِقِینَ لا یَعْلَمُونَ فَفَضَحَ اللَّهُ عَبْدَ اللَّهِ‌بْنَ‌أُبَیٍّ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - این آیه در سال پنجم هجری درباره‌ی غزوه «مُرَیسِیع» نازل شده است که همان غزوه‌ی بنی‌مُصطَلِق است و آن زمانی بود که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برای آن غزوه رفته بود. هنگامی‌که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از آنجا باز می‌گشت، در راه به چاه آبی رسید که آب در آن کم بود. اَنَس‌بن‌سیّار هم پیمان انصار بود و جهجاه‌بن‌سعید غِفاری اجیر عمربن‌خطّاب بود. آنان بر سر چاه گرد هم آمدند و سطل ابن‌سیّار با سطل جهجاه در هم پیچید. ابن‌سیّار گفت: »این سطل من است»، و جهجاه گفت: «این سطل من است». جهجاه با سیلی بر صورت ابن‌سیّار زد و خون از آن جاری شد. ابن‌سیّار خزرجی‌ها را صدا زد و جهجاه قریش را فراخواند و مردم سلاح‌های خود را آماده کردند و نزدیک بود جنگ در میان افتد. عبدالله‌بن‌اُبَیّ صدا را شنید و گفت: «این چیست»؟ ماجرا را برایش تعریف کردند. پس بسیار خشمگین شد و سپس گفت: «من از این مسیر متنفر بودم. همانا من خوارترین فرد عرب هستم؛ گمان نمی‌کردم زنده بمانم و چنین خبری به گوش من برسد و من نتوانم تغییری ایجاد کنم». سپس به یارانش روی آورد و گفت: «این کار شماست، آن‌ها را وارد منازل خود کردید و با اموال خود به آن‌ها کمک کردید و با جان خود از آن‌ها حمایت کردید؛ گردن خود را به زیر تیغ بردید (خود را در معرض کشته‌شدن قرار دادید) و زنانتان بیوه شدند و فرزندان شما یتیم گشتند، درحالی‌که اگر آن‌ها را بیرون می­کردید، سنگینی آنان بر دوش دیگران بود. سپس گفت: هنگامی‌که به مدینه بازگشتیم، حتماً عزیزتر، ذلیل‌تر را خارج خواهد ساخت. زیدبن‌ارقم در میان آن مردم بود. او جوانی بود که تازه به سنّ بلوغ رسیده بود. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در آن موقع که هنگام ظهر بود و آفتاب سوزانی می­تابید، زیر سایه‌ی درختی نشسته بود و جمعی از یارانش از مهاجرین و انصار نزد ایشان بودند. ناگهان زید آمد و ایشان را از آنچه که عبدالله‌بن‌اُبَی گفته بود، مطّلع کرد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای جوان! شاید تو گمان می‌کنی»؟ عرض کرد: «به خدا سوگند! نه، گمان نمی‌کنم». فرمود: «شاید تو بر وی خشم گرفته‌ای»؟ عرض کرد: «به خدا سوگند! نه، بر وی خشم نگرفته‌ام». فرمود: «شاید وی نسبت به تو بدخُلقی کرده است»؟ عرض کرد: «نه، به خدا سوگند این‌طور نیست». پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به برده خویش شُقران گفت: «مَرکب را زین کن». او مرکب را زین کرد و آن حضرت سوار شد و مردم از این امر باخبر شدند و گفتند: [حتماً امر مهمّی است که] رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در چنین موقعی از روز می‌خواهد از اینجا برود. پس مردم به راه افتادند و سعدبن‌عُباده دنبال وی رفت و به پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسید و عرض کرد: «سلام و درود خدا و رحمت و برکاتش بر تو باد، ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)»! فرمود: «و سلام و درود خدا نیز بر تو باد»! عرض کرد: «چرا در چنین موقعی بار سفر بستی»؟ فرمود: «مگر سخن یارتان را نشنیده­اید که چه گفته است»؟ عرض کرد: «مگر ما یاری به جز شما داریم؟ فرمود: عبد الله بن اُبَیّ گمان کرده است که اگر به مدینه بازگردد عزیزتر، ذلیل‌تر را بیرون خواهد کرد». عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! شما و یارانت عزیزترین و او و یارانش، ذلیل‌ترین هستند». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) تمام روز را بدون آنکه کسی با وی هم صحبت شود، راه رفت. قوم خزرج نزد عبدالله‌بن‌ابیّ رفتند و او را سرزنش کردند و عبدالله‌بن‌ابیّ سوگند یاد کرد که حتّی یک کلمه از این سخنان را او بر زبان نیاورده است. آنان گفتند: پس بیا نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برویم تا از ایشان معذرت خواهی کنیم. امّا او صورت خود را برگرداند. هنگامی‌که شب شد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) تمام شب و روز را راه رفت و فقط برای نماز از مرکب خویش پایین آمد. روز بعد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و یارانش از مرکب‌های خویش پایین آمدند و به دلیل بیداری شبانه­ای که داشتند بر زمین دراز کشیدند. در همین میان، عبدالله‌بن‌ابیّ نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و سوگند یاد کرد که چنین چیزی را بر زبان نیاورده است و شهادت می‌دهد که هیچ معبودی جز الله نیست و تو یقیناً رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هستی و زید حرف‌های دروغ را به من نسبت داده است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عذر او را پذیرفت و خزرج روی به‌سمت زیدبن‌ارقم آوردند و به او دشنام می‌دادند و می‌گفتند: «تو بر سرور ما عبدالله نسبت دروغ بستی». هنگامی‌که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رفت، زید همراه ایشان بود که می‌گفت: «به خدا سوگند! شما می‌دانید که من حرف‌های دروغ را به عبدالله‌بن‌ابیّ نسبت ندادم». هنوز اندکی از راه را بیشتر نرفته بود که آن سختی و مشقتی که هنگام نزول وحی بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وارد می‌گردید، بر وی پدیدار گشت. ایشان آن‌قدر سنگین شده بود که نزدیک بود شتر از سنگینی وحی در گِل فرود رود. در همان حال‌که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عرق می‌ریخت، ناگهان عرق‌های او پاک شد. سپس گوش زیدبن‌ارقم را گرفت و او را از روی مرکب بلند کرد، سپس فرمود: «ای غلام! سخن تو درست بود و قلب تو هوشیار بود. خداوند در خصوص آنچه گفتی، آیاتی را نازل کرد». هنگامی‌که پایین آمد یاران خویش را گرد آورد و سوره‌ی منافقین را بر آن‌ها خواند: «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ * إِذَا جَاءَکَ الْمنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّکَ لَرَسُولُ اللهِ وَ اللهُ یَعْلَمُ إِنَّکَ لَرَسُولُهُ وَ اللهُ یَشْهَدُ إِنَّ الْمنافِقِینَ لَکَاذِبُونَ * اتَّخَذُوا أَیْمَانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَن سَبِیلِ اللهِ إِنَّهُمْ سَاءَ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ تا سخن خداوند که می‌فرماید: وَ لَکِنَّ الْمنافقین لَا یَعْلَمُونَ بنابراین خداوند عبدالله‌بن‌اُبَیّ را رسوا کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص274 البرهان/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج20، ص285/ القمی، ج2، ص368؛ «و الله یشهد ان المنافقین… انک لرسول الله» محذوف

هنگامی‌که منافقان نزد تو آیند می‌گویند: «ما شهادت می‌دهیم که به یقین تو پیامبر خدا هستی»! خداوند می‌داند که تو پیامبر او هستی، ولی خداوند شهادت می‌دهد که منافقان دروغگو هستند [زیرا به گفته‌ی خود ایمان ندارند]

1 -1 (منافقون/ 1)

الباقر (علیه السلام) - سَأَلَ طَاوُسٌ الْیَمَانِیُّ الْبَاقِرَ (علیه السلام) … و عَنْ قَوْمٍ شَهِدُوا بِالْحَقِّ وَ هُمْ کَاذِبُونَ قَالَ (علیه السلام) الْمُنَافِقُونَ حِینَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّکَ لَرَسُولُ الله.

امام باقر (علیه السلام) - [اابن شهرآشوب] از امام باقر (علیه السلام) روایت می‌کند که؛ طاووس یمانی به ایشان عرض کرد: «مرا از قومی که شهادت حق را به‌جای آوردند و درعین‌حال قومی دروغ‌گو بودند باخبر کن». فرمود: «منافقین هنگامی‌که به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گفتند: نَشْهَدُ إِنَّکَ لَرَسُولُ اللهِ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص276 بحارالأنوار، ج46، ص351/ الاحتجاج، ج2، ص328/ نورالثقلین/ البرهان/ المناقب، ج4، ص200

ولایت

1 (منافقون/ 1)

الکاظم (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی سَمَّی مَنْ لَمْ یَتَّبِعْ رَسُولَهُ فِی وَلَایَهًِْ وَصِیِّهِ مُنَافِقِینَ وَ جَعَلَ مَنْ جَحَدَ وَصِیَّهُ إِمَامَتَهُ کَمَنْ جَحَدَ مُحَمَّداً وَ أَنْزَلَ بِذَلِکَ قُرْآناً فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِذا جاءَکَ الْمُنافِقُونَ بِوَلَایَهًِْ وَصِیِّکَ قالُوا نَشْهَدُ إِنَّکَ لَرَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ اللَّهُ یَعْلَمُ إِنَّکَ لَرَسُولُهُ وَ اللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّ الْمُنافِقِینَ بِوَلَایَهًِْ عَلِیٍّ لَکاذِبُون الی قوله ذلِکَ بِأَنَّهُمْ آمَنُوا بِرِسَالَتِکَ وَ کَفَرُوا بِوَلَایَهًْ وَصِیِّکَ.

امام کاظم (علیه السلام) - خداوند تبارک‌وتعالی هر آن‌کس را که از رسولش در خصوص ولایت وصیّ‌اش پیروی نکند، منافق نامیده و کسی را که وصیّ او و امامتش را انکار کند، همانند کسی قرار داده است که محمّد (صلی الله علیه و آله) را انکار کرده است. خداوند متعال دراین‌باره، آیه‌ای را نیز نازل کرده و فرموده است: ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! إِذَا جَاءکَ المُنَافِقُونَ در خصوص ولایت وصیّ خودت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص276 الکافی، ج1، ص432؛ «الی قوله ذلک… وصیک» محذوف/ بحارالأنوار، ج24، ص336/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص669؛ «الی قوله ذلک… وصیک» محذوف/ الصراط المستقیم، ج1، ص296؛ «ان الله تبارک و تعالی… فقال یا محمد» محذوف/ البرهان

آیه اتَّخَذُوا أَیْمانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَنْ سَبیلِ اللهِ إِنَّهُمْ ساءَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ [2]

آن‌ها سوگندهایشان را پوششی قرار دادند تا [مردم را] از راه خدا باز دارند، و چه بد است آنچه انجام می‌دادند.

1 (منافقون/ 2)

الکاظم (علیه السلام) - اتَّخَذُوا أَیْمانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللهِ وَ السَّبِیلُ هُوَ الْوَصِی.

امام کاظم (علیه السلام) - اتَّخَذُوا أَیْمانَهُمْ جُنَّةً فَصَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللهِ ایمان خود را سپر قرار داده‌اند و از راه خدا که مراد وصیّ پیامبر (صلی الله علیه و آله) است مانع می‌شوند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص278 الکافی، ج1، ص432/ بحارالأنوار، ج24، ص336/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص669/ بحارالأنوار، ج35، ص364/ المناقب، ج3، ص72

آیه ذلِکَ بِأَنَّهُمْ آمَنُوا ثُمَّ کَفَرُوا فَطُبِعَ عَلی قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لا یَفْقَهُونَ [3]

این به خاطر آن است که [نخست] ایمان آوردند سپس کافر شدند؛ از این‌رو بر دل‌های آنان مُهرنهاده شده، و [حقيقت را] درک نمی‌کنند.

1 (منافقون/ 3)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ الْمَاضِی (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی سَمَّی مَنْ لَمْ یَتَّبِعْ رَسُولَهُ فِی وَلَایَهًِْ وَصِیِّهِ مُنَافِقِینَ وَ جَعَلَ مَنْ جَحَدَ وَصِیَّهُ إِمَامَتَهُ کَمَنْ جَحَدَ مُحَمَّداً… ذلِکَ بِأَنَّهُمْ آمَنُوا بِرِسَالَتِکَ وَ کَفَرُوا بِوَلَایَهًِْ وَصِیِّکَ فَطُبِعَ اللهُ عَلی قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لا یَفْقَهُونَ قُلْتُ مَا مَعْنَی لَا یَفْقَهُونَ قَالَ یَقُولُ لَا یَعْقِلُونَ بِنُبُوَّتِک.

امام کاظم (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل گوید: امام کاظم (علیه السلام) فرمود: «خداوند کسانی را که از پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مورد وصی و جانشینش پیروی نمی‌کنند منافق نامیده است. و هرکس منکر وصیّ او شود مانند کسی است که منکر نبوّت شده باشد… چون ایمان به رسالت تو می‌آورند ولی نسبت به ولایت وصی و جانشینت کافرند فَطُبِعَ عَلی قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لا یَفْقَهُونَ خدا مهر بر دل‌های آن‌ها زده است درک نمی‌کنند». عرض کردم: «معنی لا یَفْقَهُونَ چیست»؟ فرمود: «نبوّت را درک نمی‌کنند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص278 الکافی، ج1، ص432/ بحارالأنوار، ج24، ص336/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص669

آیه وَ إِذا رَأَیْتَهُمْ تُعْجِبُکَ أَجْسامُهُمْ وَ إِنْ یَقُولُوا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ کَأَنَّهُمْ خُشُبٌ مُسَنَّدَةٌ یَحْسَبُونَ کُلَّ صَیْحَةٍ عَلَیْهِمْ هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ قاتَلَهُمُ اللهُ أَنَّی یُؤْفَکُونَ [4]

هنگامی‌که آن‌ها را می‌بینی، ظاهر [آراسته] آنان تو را درشگفتی فرو می‌برد؛ و اگر سخن بگویند، به سخنانشان گوش فرا می‌دهی؛ امّا گویی چوب‌های خشکی هستند که به دیوار تکیه داده شده است! هر فریادی [از هرجا] بلند شود برضدّ خود می‌پندارند؛ آن‌ها دشمنان واقعی [تو] هستند، از آنان برحذرباش! خدا آن‌ها را بکشد، چگونه [از حق] منحرف می‌شوند؟!

1 (منافقون/ 4)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّمَا أَتَاکُمُ الْحَدِیثُ مِنْ أَرْبَعَهًٍْ لَیْسَ لَهُمْ خَامِس رَجُلٍ مُنَافِقٍ یُظْهِرُ الْإِیمَانَ مُتَصَنِّعٍ بِالْإِسْلَامِ لَا یَتَأَثَّمُ وَ لَا یَتَحَرَّجُ أَنْ یَکْذِبَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مُتَعَمِّداً فَلَوْ عَلِمَ النَّاسُ أَنَّهُ مُنَافِقٌ کَذَّابٌ لَمْ یَقْبَلُوا مِنْهُ وَ لَمْ یُصَدِّقُوهُ وَ لَکِنَّهُمْ قَالُوا هَذَا قَدْ صَحِبَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ رَآهُ وَ سَمِعَ مِنْهُ وَ أَخَذُوا عَنْهُ وَ هُمْ لَا یَعْرِفُونَ حَالَهُ وَ قَدْ أَخْبَرَهُ اللَّهُ عَنِ الْمُنَافِقِینَ بِمَا أَخْبَرَهُ وَ وَصَفَهُمْ بِمَا وَصَفَهُمْ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ وَ إِذا رَأَیْتَهُمْ تُعْجِبُکَ أَجْسامُهُمْ وَ إِنْ یَقُولُوا تَسْمَعْ لِقَوْلِهِم‌ثُمَّ بَقُوا بَعْدَهُ فَتَقَرَّبُوا إِلَی أَئِمَّهًِْ الضَّلَالَهًِْ وَ الدُّعَاهًْ إِلَی‌النَّارِ بِالزُّورِ وَ الْکَذِبِ وَ الْبُهْتَانِ فَوَلَّوْهُمُ الْأَعْمَالَ وَ حَمَلُوهُمْ عَلَی رِقَابِ النَّاسِ وَ أَکَلُوا بِهِمُ الدُّنْیَا وَ إِنَّمَا النَّاسُ مَعَ‌الْمُلُوکِ وَ الدُّنْیَا إِلَّا مَنْ عَصَمَ اللَّه.

امام علی (علیه السلام) - همانا حدیث پیغمبر (صلی الله علیه و آله) از چهار گروه به شما می‌رسد که پنجمی ندارند؛ اوّل از مرد منافقی که اظهار ایمان می‌کند و با اسلام ظاهرسازی می‌نماید و در باطن بی‌دین است از دروغ‌بستن به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هیچ پروا ندارد اگر مردم بدانند که منافق و دروغگو است از او نمی‌پذیرند و سخنش را باور نمی‌کنند؛ ولی می‌گویند این مردی است که با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بوده و او را دیده و این حدیث را از او شنیده، حدیث او را دریافت می‌کنند و حال او را نمی‌دانند، خدا رسول خود را از منافقین خبر داد و آن‌ها را بدان‌چه بایست وصف کرد و فرمود: چون آن‌ها را ببینی از وضع ظاهر و خوش‌نمای آنان در شگفت می‌مانی و اگر سخنی بگویند به آن‌ها گوش می‌دهی. همین منافقین پس از پیغمبر (صلی الله علیه و آله) در میان مسلمانان بودند و خود را به پیشوایان گمراهی و رهبران دوزخ نزدیک کردند و سخنان بیهوده و دروغ و بهتان به نفع آن‌ها به هم بافتند تا آن‌ها را به کارهای بزرگ واداشتند و به گردن مردم سوار کردند و به کمک آنان دنیا را خوردند، همانا مردم پیرو پادشاهان و دنیا طلبند مگر کسی که خدا او را حفظ کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص278 الکافی، ج1، ص62/ بحارالأنوار، ج2، ص228/ تحف العقول، ص193/ الخصال، ج1، ص255/ کتاب سلیم بن قیس، ص620/ الغیبهًْ للنعمانی، ص75/ نورالثقلین

2 (منافقون/ 4)

الباقر (علیه السلام) - فِی رِوَایَهًْ أَبِی‌الْجَارُود عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ کَأَنَّهُمْ خُشُبٌ مُسَنَّدَهًٌْ یَقُولُ لَا یَسْمَعُونَ وَ لَا یَعْقِلُونَ قَوْلُهُ یَحْسَبُونَ کُلَّ صَیْحَهًٍْ عَلَیْهِمْ یَعْنِی کُلَّ صَوْتٍ هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ قاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّی یُؤْفَکُون.

امام باقر (علیه السلام) - در روایت ابی‌جارود از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی سخن خداوند متعال: کَأَنَّهُمْ خُشُبٌ مُّسَنَّدَةٌ آمده: نه سخنی را می‌شنوند و نه تعقّل می‌ورزند، و در این سخن خداوند متعال: یَحْسَبُونَ کُلَّ صَیْحَةٍ عَلَیْهِمْ منظور از صَیْحَةٍ، مطلق صدا است. هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ قَاتَلَهُمُ اللهُ أَنَّی یُؤْفَکُونَ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص280 بحارالأنوار، ج20، ص288/ القمی، ج2، ص370؛ «قوله یحسبون کل صیحهًْ… یؤفکون» محذوف/ نورالثقلین؛ «قوله» محذوف/ البرهان

3 (منافقون/ 4)

الباقر (علیه السلام) - حَضَرَهُ ذَاتَ یَوْمٍ جَمَاعَهًٌْ مِنَ الشِّیعَهًِْ فَوَعَظَهُمْ وَ حَذَّرَهُمْ وَ هُمْ سَاهُونَ لَاهُونَ فَأَغَاظَهُ ذَلِکَ فَأَطْرَقَ مَلِیّاً ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَیْهِمْ فَقَالَ إِنَّ کَلَامِی لَوْ وَقَعَ طَرَفٌ مِنْهُ فِی قَلْبِ أَحَدِکُمْ لَصَارَ مَیِّتاً أَلَا یَا أَشْبَاحاً بِلَا أَرْوَاحٍ وَ ذُبَاباً بِلَا مِصْبَاحٍ کَأَنَّکُمْ خُشُبٌ مُسَنَّدَهًٌْ وَ أَصْنَامٌ مَرِیدَهًٌْ.

امام باقر (علیه السلام) - روزی گروهی از شیعیان خدمت امام باقر (علیه السلام) رسیدند. امام آن‌ها را پند و اندرز داد و از خدا ترسانید ولی ایشان سرگرم خود بودند و سخنان امام را به بازیچه می‌گرفتند. امام باقر (علیه السلام) خشمگین شد. مدّتی سر به زیر افکند سپس سر برداشته و فرمود: «اگر مقداری از سخنان من در یکی از شما اثر واقعی خود را بگذارد از ناراحتی می‌میرد، ای مجسمه‌های بدون روح وای مگس‌های بدون چراغ شما همانند چوب‌های تراشیده هستید که بر دیوار تکیه داده شده و بت‌های تراشیده شده هستید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص280 بحارالأنوار، ج75، ص170

آیه وَ إِذا قیلَ لَهُمْ تَعالَوْا یَسْتَغْفِرْ لَکُمْ رَسُولُ اللهِ لَوَّوْا رُؤُسَهُمْ وَ رَأَیْتَهُمْ یَصُدُّونَ وَ هُمْ مُسْتَکْبِرُونَ [5]

هنگامی‌که به آنان گفته شود: «بیایید تا پیامبر خدا برای شما طلب آمرزش کند»، سرهای خود را [از روى استهزاء و غرور] تکان می‌دهند؛ و آن‌ها را می‌بینی که از سخنان تو اعراض کرده و تکبّر می‌ورزند.

1 (منافقون/ 5)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ الْمَاضِی (علیه السلام) قَالَ: وَ إِذَا قِیلَ لَهُمُ ارْجِعُوا إِلَی وَلَایَهًِْ عَلِیٍّ یَسْتَغْفِرْ لَکُمُ النَّبِیُّ مِنْ ذُنُوبِکُمْ لَوَّوْا رُؤُسَهُمْ قَالَ اللَّهُ وَ رَأَیْتَهُمْ یَصُدُّونَ عَنْ وَلَایَهًِْ عَلِیٍّ وَ هُمْ مُسْتَکْبِرُونَ عَلَیْه.

امام کاظم (علیه السلام) - از محمّدبن‌فُضَیل از امام کاظم (علیه السلام) روایت شده امام فرمود: هنگامی‌که به آنان گفته شود: برگردید به ولایت علی (علیه السلام) تا پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) طلب آمرزش گناهان شما را بنماید، سرهای خود را [از روی استهزاء و غرور] تکان می‌دهند؛ و آن‌ها را می‌بینی که از سخنان تو اعراض کرده و تکبّر می‌ورزند و می‌بینی که مانع از ولایت علی (علیه السلام) می‌شوند و بر او کبر می‌ورزند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص280 الکافی، ج1، ص432/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص669/ المناقب، ج3، ص72/ بحارالأنوار، ج24، ص336/ بحارالأنوار، ج35، ص364/ نورالثقلین

2 (منافقون/ 5)

الباقر (علیه السلام) - فِی رِوَایَهًْ أَبِی‌الْجَارُودِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قال: فَلَمَّا نَعَتَهُمُ اللَّهُ لِرَسُولِهِ وَ عَرَّفَه مَشَی إِلَیْهِمْ عَشَائِرُهُمْ فَقَالُوا لَهُمْ قَدِ افْتَضَحْتُمْ وَیْلَکُمْ فَأْتُوا نَبِیَّ اللَّهِ یَسْتَغْفِرْ لَکُمْ فَلَوَّوْا رُءُوسَهُمْ وَ زَهِدُوا فِی الِاسْتِغْفَارِ یَقُولُ اللَّهُ وَ إِذا قِیلَ لَهُمْ تَعالَوْا یَسْتَغْفِرْ لَکُمْ رَسُولُ اللهِ لَوَّوْا رُؤُسَهُمْ.

امام باقر (علیه السلام) - در روایتی ابوجارود از امام باقر (علیه السلام) آمده: وقتی خداوند آن‌ها (منافقان) را برای پیامبرش (صلی الله علیه و آله) توصیف کرد و به او شناساند، خویشاوندانشان به‌سوی آن‌ها رفتند و به آن‌ها گفتند: «وای بر شما رسوا شدید. نزد پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) بیایید تا برای شما طلب آمرزش کند. ولی آن‌ها سرهایشان را [از روی غرور] تکان دادند و از طلب آمرزش روی گردانیدند. خدای تعالی می‌فرماید: وَ إِذا قِیلَ لَهُمْ تَعالَوْا یَسْتَغْفِرْ لَکُمْ رَسُولُ اللهِ لَوَّوْا رُؤُسَهُمْ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص280 بحارالأنوار، ج20، ص288

آیه سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَسْتَغْفَرْتَ لَهُمْ أَمْ لَمْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ لَنْ یَغْفِرَ اللهُ لَهُمْ إِنَّ اللهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقینَ [6]

برای آن‌ها آمرزش بخواهی یا نخواهی بر ایشان تفاوت نمی‌کند، هرگز خداوند آنان را نمی‌بخشد؛ زیرا خداوند گروه فاسقان (لجوج و منافق) را هدایت نمی‌کند.

1 (منافقون/ 6)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ الْمَاضِی (علیه السلام) قَالَ: ثُمَّ عَطَفَ الْقَوْلَ مِنَ اللَّهِ بِمَعْرِفَتِهِ بِهِمْ فَقَالَ سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَسْتَغْفَرْتَ لَهُمْ أَمْ لَمْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ لَنْ یَغْفِرَ اللهُ لَهُمْ إِنَّ اللهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقِینَ یَقُولُ الظَّالِمِینَ لِوَصِیِّک.

امام کاظم (علیه السلام) - محمّدبن‌فُضَیل از امام کاظم (علیه السلام) روایت کرده که فرمود: آنگاه خداوند سخن را به این مطلب می‌کشاند که این‌ها چگونه اشخاصی هستند؛ سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَسْتَغْفَرْتَ لَهُمْ أَمْ لَمْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ لَنْ یَغْفِرَ اللهُ لَهُمْ إِنَّ اللهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقِینَ؛ کسانی که ظلم به وصیّ تو کرده‌اند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص280 الکافی، ج1، ص432/ بحارالأنوار، ج24، ص336/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص669

2 (منافقون/ 6)

الباقر (علیه السلام) - لَمَّا کَثُرَ قَوْلُ الْمُنَافِقِینَ وَ حُسَّادُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) … فَقَالُوا بِأَجْمَعِهِمْ نَحْنُ نَسْتَغْفِرُ اللَّهَ یَا رَسُولَ اللَّهِ لَوْ عَلِمْنَا مَا تَعْلَمُ لَسَقَطَ الْإِقْرَارُ بِالْفَضْلِ لَکَ وَ لِعَلِیٍّ فَاسْتَغْفِرِ اللَّهَ لَنَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَسْتَغْفَرْتَ لَهُمْ أَمْ لَمْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ لَنْ یَغْفِرَ اللهُ لَهُمْ إِنَّ اللهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقِینَ وَ هَذَا فِی سُورَهًِْ الْمُنَافِقِینَ فَهَذَا مِنْ دَلَائِلِهِ (علیه السلام).

امام باقر (علیه السلام) - وقتی منافقان و حسودان درباره‌ی علی (علیه السلام) به سخن‌پراکنی پرداختند… به همه‌ی آنان گفتند: ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ما استغفار می‌کنیم، اگر آنچه را که شما می‌دانید؛ ما هم بدانیم برتری شما و علی (علیه السلام) بر ما از میان برداشته می‌شود از خدا برای ما طلب آمرزش کن. سپس خداوند سبحان این آیه را فرو فرستاد: سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَسْتَغْفَرْتَ لَهُمْ أَمْ لَمْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ لَنْ یَغْفِرَ اللهُ لَهُمْ إِنَّ اللهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقِینَ این آیه در سوره‌ی منافقان است این داستان هم از نشانه‌های امامت است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص282 بحارالأنوار، ج35، ص278/ إرشادالقلوب، ج2، ص271؛ «و هذا فی سورهًْ… دلایله» محذوف/ البرهان

3 (منافقون/ 6)

الرّضا (علیه السلام) - عَنِ الْعَبَّاسِ‌بْنِ‌هِلَالٍ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی قَالَ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) إِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِینَ مَرَّهًًْ فَلَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ فَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ مِائَهًَْ مَرَّهًٍْ لِیَغْفِرَ لَهُمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَسْتَغْفَرْتَ لَهُمْ أَمْ لَمْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ لَنْ یَغْفِرَ اللهُ لَهُمْ… فَلَمْ یَسْتَغْفِرْ لَهُمْ بَعْدَ ذَلِک.

امام رضا (علیه السلام) - عبّاس‌بن‌هِلال روایت می‌کند امام رضا (علیه السلام) فرمود: خدا به پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: [حتّی] اگر هفتاد بار برای آن‌ها استغفار کنی، هرگز خدا آن‌ها را نمی‌آمرزد! . (توبه/80) آن حضرت برایشان صدبار آمرزش خواست تا خدا آن‌ها را بیامرزد و خداوند فرو فرستاد: سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَسْتَغْفَرْتَ لَهُمْ أَمْ لَمْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ لَنْ یَغْفِرَ اللهُ لَهُمْ إِنَّ اللهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقِینَ از آن به بعد برایشان آمرزش نخواست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص282 بحارالأنوار، ج72، ص390/ العیاشی، ج2، ص100/ البرهان

آیه هُمُ الَّذینَ یَقُولُونَ لا تُنْفِقُوا عَلی مَنْ عِنْدَ رَسُولِ اللهِ حَتَّی یَنْفَضُّوا وَ لِلهِ خَزائِنُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنَّ الْمُنافِقینَ لا یَفْقَهُونَ [7]

آن‌ها کسانی هستند که می‌گویند: «به افرادی که نزد پیامبر خدا هستند انفاق نکنید تا پراکنده شوند». [غافل از اينكه] خزاین آسمان‌ها و زمین از آنِ خداست، ولی منافقان نمی‌فهمند.

1 (منافقون/ 7)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أَنَّ عَبْدَ اللَّهِ‌بْنَ‌أُبَیِّ {بْنِ} سَلُولٍ کَانَ یَتَنَحَّی مِنَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مَعَ الْمُنَافِقِینَ فِی نَاحِیَهًٍْ مِنَ الْعَسْکَرِ لِیَخُوضُوا فِی أَمْرِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی غَزْوَهًِْ حُنَیْنٍ فَلَمَّا أَقْبَلَ رَاجِعاً إِلَی الْمَدِینَهًِْ رَأَی جَفَّالًا وَ هُوَ مُسْلِمٌ لَطَمَ لِلْحَمْقَاءِ وَ هُوَ مُنَافِقٌ فَغَضِبَ ابْنُ أُبَیِّ {بْنِ} سَلُولٍ وَ قَالَ لَوْ کَفَفْتُمْ إِطْعَامَ هَؤُلَاءِ لَتَفَرَقُّوا عَنْهُ یَعْنِی عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ اللَّهِ لَئِنْ رَجَعْنَا مِنْ غَزَوْتِنَا هَذِهِ إِلَی الْمَدِینَهًِْ لَیُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ یَعْنِی نَفْسَهُ وَ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) فَأَخْبَرَ زَیْدُ‌بْنُ‌أَرْقَمَ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) بِمَقَالِهِ فَأَتَی ابْنُ أُبَیِّ {بْنِ} سَلُولٍ فِی أَشْرَافِ الْأَنْصَارِ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) یَعْذُرُونَهُ وَ یُکَذِّبُونَ زَیْداً فَاسْتَحْیَا زَیْدٌ فَکَفَّ عَنْ إِتْیَانِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَنَزَلَ هُمُ الَّذِینَ یَقُولُونَ لا تُنْفِقُوا عَلی مَنْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّه حَتَّی یَنْفَضُّوا وَ لِلهِ خَزائِنُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنَّ الْمُنافِقِینَ لا یَفْقَهُون.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گوید: در جنگ حنین عبدالله‌بن‌ابیّ‌بن سلول [سر دسته‌ی منافقان] همراه [دیگر] منافقان در یک طرف از لشگر [جمع شده] از پیامبر (صلی الله علیه و آله) دور می‌شدند تا به [نقشه و دسیسه در] امر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بپردازند و هنگامی‌که [عبدالله‌بن‌ابیّ] خواست به مدینه برگردد «جفّالِ» مسلمان را دید که به صورت «حمقاء» منافق سیلی زد؛ در نتیجه عبدالله‌بن‌ابیّ‌بن‌سلول خشمگین شد و گفت: «اگر از اطعام به این‌ها خودداری می‌کردید، از اطراف او یعنی از اطراف پیامبر (صلی الله علیه و آله) پراکنده می‌شدند. اگر از این جنگ به مدینه باز گردیم، عزیزان، ذلیلان را بیرون می‌کنند»؛ منظور او [از عزیزان] خودش و [از ذلیلان] پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود. زیدابن‌ارقم [که نوجوان بود] سخن او را به پیامبر (صلی الله علیه و آله) خبر داد؛ پس عبدالله بن‌ابیّ‌بن‌سلول با بزرگان انصار نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد؛ بزرگان انصار او را معذور داشته و زید را تکذیب کردند؛ در نتیجه زید خجالت کشید و از آمدن به حضور رسول خدا (صلی الله علیه و آله) خودداری کرد؛ پس نازل شد: هُمُ الَّذِینَ یَقُولُونَ لا تُنْفِقُوا عَلی مَنْ عِنْدَ رَسُولِ اللهِ حَتَّی یَنْفَضُّوا وَ لِلهِ خَزائِنُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنَّ الْمنافِقِینَ لا یَفْقَهُون.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص282 بحارالأنوار، ج41، ص64/ المناقب، ج2، ص81

آیه یَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنا إِلَی الْمَدینَةِ لَیُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ وَ لِلهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنینَ وَ لکِنَّ الْمُنافِقینَ لا یَعْلَمُونَ [8]

آن‌ها می‌گویند: «اگر به مدینه باز گردیم، عزیزان، ذلیلان را بیرون می‌کنند»! درحالی‌که عزّت مخصوص خدا و پیامبر او و مؤمنان است؛ ولی منافقان نمی‌دانند.

آن‌ها می‌گویند: «اگر به مدینه باز گردیم، عزیزان، ذلیلان را بیرون می‌کنند»! درحالی‌که عزّت مخصوص خدا و پیامبر او و مؤمنان است؛ ولی منافقان نمی‌دانند

1 -1 (منافقون/ 8)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ زَیْدِ‌بْنِ‌أَرْقَمَ قَالَ: کُنَّا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی سَفَرٍ قَالَ فَسَمِعْتُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌أُبَیِّ‌بْنِ‌السَّلُولِ یَقُولُ وَ اللَّهِ لَئِنْ رَجَعْنا إِلَی الْمَدِینَةِ لَیُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَ قَالَ {زَیْدُ‌بْنُ‌أَرْقَمَ} فَجِئْتُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَخْبَرْتُهُ {عَنْ ذَلِکَ} فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی سُورَهًَْ الْمُنَافِقِینَ {هَذِهِ السُّورَهًَْ} مِنْ أَوَّلِهَا إِلَی آخِرِهَا وَ أَنْزَلَ عُذْرِی وَ تَصْدِیقِی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از زیدبن‌أرقم نقل شده: در سفری با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بودیم. [زید در ادامه سخنانش] گفت: از عبدالله‌بن أبی‌بن‌سلول شنیدم که می‌گوید: به خدا سوگند «اگر به مدینه باز گردیم، عزیزان، ذلیلان را بیرون می‌کنند»! زیدبن‌ارقم گفت: به‌سوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمدم و از آن [سخن] به ایشان خبر دادم؛ پس خدای تعالی سوره‌ی منافقین را از اوّل تا آخرش نازل فرمود و معذوربودن و تصدیق مرا نازل فرمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص284 فرات الکوفی، ص485

1 -2 (منافقون/ 8)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أَنَّ عَبْدَ اللَّهِ‌بْنَ‌أُبَیِّ {بْنِ} سَلُولٍ کَانَ یَتَنَحَّی مِنَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مَعَ الْمُنَافِقِینَ فِی نَاحِیَهًٍْ مِنَ الْعَسْکَرِ لِیَخُوضُوا فِی أَمْرِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی غَزْوَهًِْ حُنَیْنٍ فَلَمَّا أَقْبَلَ رَاجِعاً إِلَی الْمَدِینَهًِْ رَأَی جَفَّالًا وَ هُوَ مُسْلِمٌ لَطَمَ لِلْحَمْقَاءِ وَ هُوَ مُنَافِقٌ فَغَضِبَ ابْنُ أُبَیِّ {بْنِ} سَلُولٍ وَ قَالَ لَوْ کَفَفْتُمْ إِطْعَامَ هَؤُلَاءِ لَتَفَرَقُّوا عَنْهُ یَعْنِی عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ اللَّهِ لَئِنْ رَجَعْنَا مِنْ غَزَوْتِنَا هَذِهِ إِلَی الْمَدِینَةِ لَیُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ یَعْنِی نَفْسَهُ وَ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) فَأَخْبَرَ زَیْدُ‌بْنُ‌أَرْقَمَ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) بِمَقَالِهِ فَأَتَی ابْنُ أُبَیِّ {بْنِ} سَلُولٍ فِی أَشْرَافِ الْأَنْصَارِ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) یَعْذُرُونَهُ وَ یُکَذِّبُونَ زَیْداً فَاسْتَحْیَا زَیْدٌ فَکَفَّ عَنْ إِتْیَانِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَنَزَل… یَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنا إِلَی الْمَدِینَةِ لَیُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ وَ لِلهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ یَعْنِی وَ الْقُوَّهًُْ وَ الْقُدْرَهًُْ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَصْحَابِهِ عَلَی الْمُنَافِقِینَ فَأَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِیَدِ زَیْدٍ وَ عَرَکَهَا وَ قَالَ أَبْشِرْ یَا صَادِقُ فَقَدْ صَدَّقَ اللَّهُ حَدِیثَکَ وَ أَکْذَبَ صَاحِبَکَ الْمُنَافِقَ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گوید: در جنگ حنین عبدالله‌بن‌ابیّ‌بن‌سلول [سر دسته‌ی منافقان] همراه [دیگر] منافقان در یک طرف از لشگر [جمع شده] از پیامبر (صلی الله علیه و آله) دور می‌شدند تا به [نقشه و دسیسه در] امر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بپردازند و هنگامی‌که [عبدالله‌بن‌ابیّ] خواست به مدینه برگردد «جفّالِ» مسلمان را دید که به‌صورت «حمقاء» منافق سیلی زد. در نتیجه عبدالله‌بن‌ابیّ‌بن سلول خشمگین شد و گفت: «اگر از اطعام به این‌ها خودداری می‌کردید، از اطراف او یعنی از اطراف پیامبر (صلی الله علیه و آله) پراکنده می‌شدند. اگر از این جنگ به مدینه باز گردیم، عزیزان، ذلیلان را بیرون می‌کنند»؛ منظور او [از عزیزان] خودش و [از ذلیلان] پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود. زیدابن‌ارقم [که نوجوان بود] سخن او را به پیامبر (صلی الله علیه و آله) خبر داد؛ پس عبدالله‌بن ابیّ‌بن‌سلول با بزرگان انصار نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد؛ بزرگان انصار او را معذور داشته و زید را تکذیب کردند؛ در نتیجه زید خجالت کشید و از آمدن به حضور رسول خدا (صلی الله علیه و آله) خودداری کرد؛ پس نازل شد: یَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنا إِلَی الْمدِینَةِ لَیُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ وَ لِلهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ؛ یعنی نیرو و قدرت برای امیرالمؤمنین (علیه السلام) و اصحاب او برضدّ منافقین است. سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دست زید را و گوش او را گرفت و فرمود: «بشارت باد بر توای راستگو! خداوند سخنت را تصدیق فرمود و دروغ رفیقِ منافقت را آشکار ساخت».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص284 المناقب، ج2، ص81؛ «ان عبدالله بن ابی… إیتان رسول الله (ص) فنزل» محذوف/ بحارالأنوار، ج41، ص64

درحالی که عزّت مخصوص خدا و پیامبر او و مؤمنان است؛ ولی منافقان نمی‌دانند

2 -1 (منافقون/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ الْأَحْمَسِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فَوَّضَ إِلَی الْمُؤْمِنِ أُمُورَهُ کُلَّهَا وَ لَمْ یُفَوِّضْ إِلَیْهِ أَنْ یَکُونَ ذَلِیلًا أَ مَا تَسْمَعُ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ لِلهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ فَالْمُؤْمِنُ یَکُونُ عَزِیزاً وَ لَا یَکُونُ ذَلِیلًا ثُمَّ قَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ أَعَزُّ مِنَ الْجَبَلِ إِنَّ الْجَبَلَ یُسْتَقَلُّ مِنْهُ بِالْمَعَاوِلِ وَ الْمُؤْمِنَ لَا یُسْتَقَلُّ مِنْ دِینِهِ شَیْءٌ.

امام صادق (علیه السلام) - ابی‌الحسن أَحمَسی از قول امام صادق (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: خداوند عزّوجلّ مؤمن را صاحب اختیار تمام امور خویش قرار داد، ولی این اختیار را به وی نداد که ذلیل باشد. مگر سخن خداوند عزّوجلّ را نشنیده‌ای که می‌فرماید: وَ لِلهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ مؤمن عزیز است و ذلیل نخواهد بود. سپس فرمود: «مؤمن از کوه عزیزتر است، کوه را با کلنگ می­کَنند و از حجم آن می­کاهند، ولی هیچ چیزی نمی­تواند از دین مؤمن بکاهد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص284 الکافی، ج5، ص63/ تهذیب الأحکام، ج6، ص179/ وسایل الشیعهًْ، ج16، ص156/ بحارالأنوار، ج97، ص92/ مشکاهًْ الأنوار، ص50/ مشکاهًْ الأنوار، ص96/ نورالثقلین/ البرهان

2 -2 (منافقون/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ سَمَاعَهًَْ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فَوَّضَ إِلَی الْمُؤْمِنِ أُمُورَهُ کُلَّهَا وَ لَمْ یُفَوِّضْ إِلَیْهِ أَنْ یُذِلَّ نَفْسَهُ أَ مَا تَسْمَعُ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ لِلهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ فَالْمُؤْمِنُ یَنْبَغِی أَنْ یَکُونَ عَزِیزاً وَ لَا یَکُونَ ذَلِیلًا یُعِزُّهُ اللَّهُ بِالْإِیمَانِ وَ الْإِسْلَامِ.

امام صادق (علیه السلام) - سماعهًْ گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «خداوند عزّوجلّ مؤمن را صاحب اختیار تمام امور خویش قرار داد، ولی این اختیار را به وی نداده است که نَفس خویش را ذلیل سازد؛ مگر این سخن خداوند عزّوجلّ نشینده‌ای که می‌فرماید: وَ لِلهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ مؤمن باید عزیز باشد و نباید ذلیل باشد. خداوند او را به‌وسیله‌ی ایمان و اسلام عزیز می‌دارد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص284 وسایل الشیعهًْ، ج16، ص157/ نورالثقلین؛ «یعزه الله… الاسلام» محذوف و «نفسه الم تر» بدل «أما تسمع» / البرهان؛ «یعزه الله… الاسلام» محذوف

2 -3 (منافقون/ 8)

الحسن (علیه السلام) - قِیلَ لَهُ فِیکَ عَظَمَهًٌْ فَقَالَ (علیه السلام) بَلْ فِیَّ عَزَّهًٌْ قَالَ اللَّهُ وَ لِلهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ.

امام حسن (علیه السلام) - به امام حسن‌بن‌علی (علیه السلام) گفته شد: «در تو [احساس] عظمت وجود دارد». فرمود: «خیر، بلکه در من عزّت است؛ خداوند متعال می‌فرماید: وَ لِلهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص286 بحارالأنوار، ج75، ج107/ أعلام الدین، ص297/ تحف العقول، ص234/ العددالقویهًْ، ص39/ کشف الغمهًْ، ج1، ص574/ المناقب، ج4، ص9/ البرهان/ نورالثقلین

2 -4 (منافقون/ 8)

الحسین (علیه السلام) - عَنِ الزُّبَیْرِ‌بْنِ‌بَکَّارٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَالَ رَجُلٌ لِلْحُسَیْنِ (علیه السلام) إِنَّ فِیکَ کِبْراً فَقَالَ کُلُّ الْکِبْرِ لِلَّهِ وَحْدَهُ وَ لَا یَکُونُ فِی غَیْرِهِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لِلهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ.

امام حسین (علیه السلام) - زبیربن‌بکّار روایت کرده است: شخصی به امام حسین (علیه السلام) گفت: «در تو تکبّر وجود دارد». امام حسین (علیه السلام) فرمود: «تکبّر تنها از آن خداست، ولی آنچه در من است، عزّت است، خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: وَ لِلهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص286 بحارالأنوار، ج44، ص198/ بحارالأنوار، ج24، ص325/ بحارالأنوار، ج24، ص325/ البرهان

2 -5 (منافقون/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) لَا یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یُذِلَ نَفْسَهُ قُلْتُ بِمَا یُذِلُّ نَفْسَهُ قَالَ یَدْخُلُ فِیمَا یَتَعَذَّرُ مِنْهُ.

امام صادق (علیه السلام) - مفضّل‌بن‌عمر گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «سزاوار نیست که مؤمن خود را ذلیل گرداند». گفتم: «به‌وسیله‌ی چه چیزی [مؤمن] خود را ذلیل می‌کند»؟ فرمود: «در امری وارد می‌گردد که از عهده‌ی آن برنمی‌آید (یعنی کارهای بزرگی را عهده‌دار می‌شود که توانایی انجام آن را ندارد) پس باید از آن عذر بخواهد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص286 الکافی، ج5، ص64/ نورالثقلین

2 -6 (منافقون/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ لَا یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یُذِلَّ نَفْسَهُ قِیلَ لَهُ وَ کَیْفَ یُذِلُ نَفْسَهُ قَالَ یَتَعَرَّضُ لِمَا لَا یُطِیقُ.

امام صادق (علیه السلام) - داود الرقّی گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که فرمود: «برای مؤمن شایسته نیست که نفس خویش را ذلیل سازد». از ایشان پرسیده شد: «چگونه نفس خویش را ذلیل می‌سازد»؟ فرمود: «در معرض کاری قرار گیرد که طاقت آن را ندارد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص286 الکافی، ج5، ص64/ نورالثقلین / البرهان؛ «یدخل فیما لایقدر علیه» بدل «یتعرض لما یطیق»

2 -7 (منافقون/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَوَّضَ إِلَی الْمُؤْمِنِ کُلَ شَیْءٍ إِلَّا إِذْلَالَهُ نَفْسَه.

امام صادق (علیه السلام) - خداوند مؤمن را صاحب اختیار تمام چیزها قرار داد، مگر ذلیل‌کردن نفس خویش.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص286 الکافی، ج5، ص64/ البرهان

2 -8 (منافقون/ 8)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ الْمُؤْمِنِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَعْطَی الْمُؤْمِنَ ثَلَاثَ خِصَالٍ الْعِزَّهًَْ فِی الدُّنْیَا وَ الْفَلْجَ فِی الْآخِرَهًِْ وَ الْمَهَابَهًَْ فِی صُدُورِ الظَّالِمِینَ ثُمَّ قَرَأَ وَ لِلهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ.

امام باقر (علیه السلام) - عبدالمؤمن از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: خدای بزرگ به مؤمن سه خصلت ارزانی داشت: عزّت و افتخار در دنیا، رستگاری در آخرت، و مهابت در نظر ستمکاران؛ سپس این آیه را خواند: وَ لِلهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص286 بحارالأنوار، ج65، ص16/ الخصال، ج1، ص152

2 -9 (منافقون/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - شَرَفُ الْمُؤْمِنِ صَلَاتُهُ بِاللَّیْلِ، وَ عِزُّهُ کَفُّهُ الْأَذَی عَنِ النَّاس.

امام صادق (علیه السلام) - شرف مؤمن به نماز شب اوست و عزّتش به بازگیری آزارش از مردم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص286 من لایحضره الفقیه، ج1، ص472/ نورالثقلین

ولایت

1 (منافقون/ 8)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ لِلهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ یَعْنِی الْقُوَّهًَْ وَ الْقُدْرَهًَْ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَصْحَابِهِ عَلَی الْمُنَافِقِین.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ لِلهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ یعنی نیرو و قدرت برای امیرالمؤمنین (علیه السلام) و یارانش در برابر منافقان.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص286 المناقب، ج2، ص81

2 (منافقون/ 8)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ طَارِقِ‌بْنِ‌شِهَابٍ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ: الْإِمَامُ الْمَاءُ الْعَذْبُ عَلَی الظَّمَإِ وَ الدَّالُّ عَلَی الْهُدَی الْإِمَامُ الْمُطَهَّرُ مِنَ الذُّنُوبِ الْمُطَّلِعُ عَلَی الْغُیُوبِ الْإِمَامُ هُوَ الشَّمْسُ الطَّالِعَهًُْ عَلَی الْعِبَادِ بِالْأَنْوَارِ فَلَا تَنَالُهُ الْأَیْدِی وَ الْأَبْصَارُ وَ إِلَیْهِ الْإِشَارَهًُْ بِقَوْلِهِ تَعَالَی وَ لِلهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنُونَ عَلِیٌّ وَ عِتْرَتُهُ فَالْعِزَّهًُْ لِلنَّبِیِّ وَ لِلْعِتْرَهًْ.

امام علی (علیه السلام) - طارق‌بن‌شهاب از امیرالمومنین (علیه السلام) نقل می‌کند که فرمود: … امام آب خوشگوار در تشنگی و راهنمای هدایت است؛ امام پاک از گناه و مطلع بر عیوب است. امام خورشید درخشان بر بندگان است به مقام او کسی را یارای چشم‌بستن یا دست‌رساندن نیست این آیه به همان معنی اشاره دارد: وَ لِلهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ مؤمنین عبارتند از؛ علی (علیه السلام) و خاندانش؛ پس عزّت اختصاص به پیامبر (صلی الله علیه و آله) و عترتش دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص286 بحارالأنوار، ج25، ص169

3 (منافقون/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ حُمْرَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ: (علیه السلام) إِنِّی سِرْتُ مَعَ أَبِی‌جَعْفَرٍ الْمَنْصُورِ وَ هِیَ فِی مَوْکِبِهِ… فَلَمَّا رَجَعْتُ إِلَی مَنْزِلِی أَتَانِی بَعْضُ مَوَالِینَا فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ اللَّهِ لَقَدْ رَأَیْتُکَ فِی مَوْکِبِ أَبِی‌جَعْفَرٍ وَ أَنْتَ عَلَی حِمَارٍ وَ هُوَ عَلَی فَرَسٍ وَ قَدْ أَشْرَفَ عَلَیْکَ یُکَلِّمُکَ کَأَنَّکَ تَحْتَهُ فَقُلْتُ بَیْنِی وَ بَیْنَ نَفْسِی هَذَا حُجَّهًُْ اللَّهِ عَلَی الْخَلْقِ وَ صَاحِبُ هَذَا الْأَمْرِ الَّذِی یُقْتَدَی بِهِ وَ هَذَا الْآخَرُ یَعْمَلُ بِالْجَوْرِ وَ یَقْتُلُ أَوْلَادَ الْأَنْبِیَاءِ وَ یَسْفِکُ الدِّمَاءَ فِی الْأَرْضِ بِمَا لَا یُحِبُّ اللَّهُ وَ هُوَ فِی مَوْکِبِهِ وَ أَنْتَ عَلَی حِمَارٍ فَدَخَلَنِی مِنْ ذَلِکَ شَکٌّ حَتَّی خِفْتُ عَلَی دِینِی وَ نَفْسِی قَالَ فَقُلْتُ لَوْ رَأَیْتَ مَنْ کَانَ حَوْلِی وَ بَیْنَ یَدَیَّ وَ مِنْ خَلْفِی وَ عَنْ یَمِینِی وَ عَنْ شِمَالِی مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ لَاحْتَقَرْتَهُ وَ احْتَقَرْتَ مَا هُوَ فِیهِ فَقَالَ الْآنَ سَکَنَ قَلْبِی ثُمَّ قَالَ إِلَی مَتَی هَؤُلَاءِ یَمْلِکُونَ أَوْ مَتَی الرَّاحَهًُْ مِنْهُمْ فَقُلْتُ أَ لَیْسَ تَعْلَمُ أَنَّ لِکُلِّ شَیْءٍ مُدَّهًًْ قَالَ بَلَی فَقُلْتُ هَلْ یَنْفَعُکَ عِلْمُکَ إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ إِذَا جَاءَ کَانَ أَسْرَعَ مِنْ طَرْفَهًِْ الْعَیْنِ إِنَّکَ لَوْ تَعْلَمُ حَالَهُمْ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ کَیْفَ هِیَ کُنْتَ لَهُمْ أَشَدَّ بُغْضاً وَ لَوْ جَهَدْتَ وَ جَهَدَ أَهْلُ الْأَرْضِ أَنْ یُدْخِلُوهُمْ فِی أَشَدِّ مَا هُمْ فِیهِ مِنَ الْإِثْمِ لَمْ یَقْدِرُوا فَلَا یَسْتَفِزَّنَّکَ الشَّیْطَانُ فَإِنَّ الْعِزَّهًَْ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ لکِنَّ الْمُنافِقِینَ لا یَعْلَمُونَ.

امام صادق (علیه السلام) - حمران روایت می‌کند که امام صادق (علیه السلام) فرمود: من با ابوجعفر (منصور خلیفه‌ی عبّاسی) سفر می‌کردم، او سوار بر اسب بود… وقتی به خانه خود برگشتم یکی از دوستان ما «شیعیان» نزد من آمد و گفت: «به خدا قسم من شما را در میان لشکر منصور دیدم که سوار الاغی هستید و او سوار اسب و به‌طرف شما خم شده گفتگو می‌کند، مثل اینکه شما پایین دست او قرار گرفته‌اید». من پیش خود گفتم: «این حجّت خدا و امامی است که باید از وی اطاعت کرد. ولی آن دیگری (یعنی منصور) ستمگری می‌کند و فرزندان پیغمبر را می‌کشد و در زمین خونریزی می‌کند. با وجود این او بر مرکب قرار دارد و شما سوار الاغ هستید! بدین‌گونه شکی بدلم راه یافت، به‌طوری که ترسیدم دین و جانم را از دست بدهم». حضرت (علیه السلام) فرمود: «من به آن مرد شیعه گفتم: اگر می‌دیدی چقدر فرشته در اطراف و جلو و پشت سر و سمت چپ و راست من می‌باشند، او و همراهانش را خیلی پست می‌شمردی». او هم گفت: «حالا دلم آرام گرفت». سپس آن مرد شیعه پرسید: «این‌ها تا کی سلطنت خواهند کرد و ما کی آسوده می‌شویم»؟ گفتم: «نمی‌دانی که هرچیزی مدّتی دارد»؟ گفت: «چرا می‌دانیم»؟ گفتم: «این دانایی برای تو ثمربخش نیست؟! هنگامی‌که بنا باشد اینان منقرض گردند از یک چشم‌بهم‌زدن هم زودتر طومار دولت آن‌ها درهم پیچیده می‌شود. اگر تو از وضع آن‌ها در پیشگاه خداوند اطّلاع داشته باشی که چگونه است، نسبت به آن‌ها خشمگین‌تر می‌شوی. اگر تو و تمام مردی روی زمین سعی کنید که آن‌ها را بیش از آنچه هستند وارد ورطه‌ی گناه بنمایید از عهده‌ی آن بر نخواهید آمد، پس شیطان تو را وسوسه ننماید. زیرا الْعِزَّةَ لِلهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ وَلکِنَّ الْمنافِقِینَ لا یَعْلَمُونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص288 بحارالأنوار، ج52، ص254

آیه یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُلْهِکُمْ أَمْوالُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللهِ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ [9]

ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اموال و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نکند! وکسانی که چنین کنند، زیانکارانند.

1 (منافقون/ 9)

السّجاد (علیه السلام) - الْعَقْلُ دَلِیلُ الْخَیْرِ وَ الْهَوَی مَرْکَبُ الْمَعَاصِی وَ الْفِقْهُ وِعَاءُ الْعَمَلِ وَ الدُّنْیَا سُوقُ الْآخِرَهًْ وَ النَّفْسُ تَاجِرَهًْ وَ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ رَأْسُ الْمَالِ وَ الْمَکْسَبُ الْجَنَّهًُْ وَ الْخُسْرَانُ النَّارُ هَذَا وَ اللَّهِ التِّجَارَهًُْ الَّتِی لَا تَبُورُ وَ الْبِضَاعَهًُْ الَّتِی لَا تَخْسَرُ وَ قَالَ مِثْلَهُ (صلی الله علیه و آله) وَ سُوقُ الْفَائِزِینَ مِنْ شِیعَتِهِ وَ شِیعَهًْ آبَائِهِ وَ أَبْنَائِهِ (علیهم السلام) وَ لَقَدْ جَمَعَ اللَّهُ هَذَا کُلَّهُ بِقَوْلِهِ تَعَالَی: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُلْهِکُمْ أَمْوالُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللهِ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُون.

امام سجاد (علیه السلام) - عقل راهنمای خیرات است و هوا و هوس‌های نفسانی مرکب گناهان است. فقه فهم ظرف عمل، دنیا بازار آخرت است. و نفس تاجر این بازار است. و شب‌وروز سرمایه است. و سود این تجارت بهشت است. و ضرر آن آتش است. این است به خدا تجارت آن چنانی که فانی نخواهد شد و بضاعت و جنسی که در معامله آن ضرر نیست. و مثل این فرمایش از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رسیده است. و در آن ذکر شده که؛ دنیا بازار رستگاران از شیعیان است که پیرو ائمه خود می‌باشند. و به تحقیق که جامع همه‌ی این فرمایشات این آیه‌ی کریمه است: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُلْهِکُمْ أَمْوالُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللهِ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُون.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص288 إرشادالقلوب، ج1، ص59

آیه وَ أَنْفِقُوا مِنْ ما رَزَقْناکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ فَیَقُولَ رَبِّ لَوْ لا أَخَّرْتَنی إِلی أَجَلٍ قَریبٍ فَأَصَّدَّقَ وَ أَکُنْ مِنَ الصَّالِحینَ [10]

و از آنچه به شما روزی داده‌ایم انفاق کنید، پیش از آنکه مرگ یکی از شما فرا رسد و بگوید: «پروردگارا! چرا مرگِ مرا مدّت کمی به تأخیر نینداختی تا [در راه تو] صدقه دهم و از صالحان باشم»؟!

1 (منافقون/ 10)

الأئمّهًْ (علیهم السلام) - أَصَّدَّقَ مِنَ الصَّدَقَهًِْ وَ أَکُنْ مِنَ الصَّالِحِینَ أَیْ أَحُجَّ.

امام صادق (علیه السلام) - فَأَصَّدَّقَ وَأَکُن مِّنَ الصَّالِحِینَ منظور از أَصَّدَّقَ این است که حج را به‌جای بیاورم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص290 من لایحضره الفقیه، ج2، ص220/ فقه القرآن، ج1، ص325/ نورالثقلین/ وسایل الشیعهًْ، ج11، ص102/ البرهان

2 (منافقون/ 10)

الصّادق (علیه السلام) - الصَّلَاحُ هُنَا الْحَجُّ.

امام صادق (علیه السلام) - صلاح، در اینجا حجّ است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص290 نورالثقلین/ البرهان

3 (منافقون/ 10)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - رَبِّ لَوْ لاأَخَّرْتَنِی إِلی أَجَلٍ قَرِیبٍ فَأَصَّدَّقَ یَعْنِی أَحُجَّ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - رَبِّ لَوْلَا أَخَّرْتَنِی إِلَی أَجَلٍ قَرِیبٍ فَأَصَّدَّقَ وَ أَکُن مِّنَ الصَّالِحِینَ منظور از أَصَّدَّقَ این است که حج را به‌جای بیاورم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص290 مستدرک الوسایل، ج8، ص10/ بحارالأنوار، ج96، ص6

4 (منافقون/ 10)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَأَصَّدَّقَ یَعْنِی بِقَوْلِهِ أَصَّدَّقَ أَیْ أَحُجَ وَ أَکُنْ مِنَ الصَّالِحِینَ یَعْنِی عِنْدَ الْمَوْت.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از أَصَّدَّقَ این است که حج را به‌جای بیاورم و وَ أَکُن مِّنَ الصَّالِحِینَ یعنی درهنگام مرگ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص290 القمی، ج2، ص370/ البرهان

5 (منافقون/ 10)

إبن عبّاس (رحمة الله علیه) - مَا مِنْ أَحَدٍ یَمُوتُ وَ کَانَ لَهُ مَالٌ فَلَمْ یُؤَدِّ زَکَاتَهُ وَ أَطَاقَ الْحَجَّ فَلَمْ یَحُجَّ إِلَّا سَأَلَ الرَّجْعَهًَْ عِنْدَ الْمَوْتِ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - هیچ‌کسی نیست که ثروتمند باشد و زکات آن مال را نداده باشد و نیز توانایی حج را دارا بوده، ولی آن را به‌جای نیاورده باشد، مگر اینکه وقتی بمیرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص290 نورالثقلین/ البرهان

آیه وَ لَنْ یُؤَخِّرَ اللهُ نَفْساً إِذا جاءَ أَجَلُها وَ اللهُ خَبیرٌ بِما تَعْمَلُونَ [11]

خداوند هرگز مرگ کسی را هنگامی‌که اجل او فرا رسد به تأخیر نمی‌اندازد، و خداوند به آنچه انجام می‌دهید آگاه است.

1 (منافقون/ 11)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قال: إِنَّ عِنْدَ اللَّهِ کُتُباً مَوْقُوتَهًًْ یُقَدِّمُ مِنْهَا مَا یَشَاءُ وَ یُؤَخِّرُ فَإِذَا کَانَ لَیْلَهًُْ الْقَدْرِ أَنْزَلَ اللَّهُ فِیهَا کُلَّ شَیْءٍ یَکُونُ إِلَی لَیْلَهًٍْ مِثْلِهَا وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ لَنْ یُؤَخِّرَ اللهُ نَفْساً إِذا جاءَ أَجَلُها إِذَا أَنْزَلَ وَ کَتَبَهُ کُتَّابُ السَّمَاوَاتِ وَ هُوَ الَّذِی لَا یُؤَخِّرُهُ.

امام باقر (علیه السلام) - ابوبصیر نقل می‌کند که امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: وَ لَنْ یُؤَخِّرَ اللهُ نَفْساً إِذا جاءَ أَجَلُها [فرمود]: «نزد خداوند نوشته­هایی موقّت است که هر کدام را بخواهد پیش یا پس اندازد. پس وقتی که شب قدر شود خداوند هر چیزی را که تا شب قدر سال آینده می­شود نازل می­کند و این است معنی قول خدا که فرمود: وَ لَنْ یُؤَخِّرَ اللهُ نَفْساً إِذا جاءَ أَجَلُها یعنی وقتی اجلش نازل شد و کاتبان آسمان‌ها آن را نوشتند. و این اجلی است که خدا به تأخیرش نمی‌افکند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج16، ص290 بحارالأنوار، ج4، ص102/ بحارالأنوار، ج5، ص139/ القمی، ج2، ص370/ نورالثقلین/ البرهان