تفسیر روایی سوره بروج
تفسیر روایی سوره بروجثواب قرائت1(بروج/ مقدمه)الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ وَ السَّماءِ ذاتِ الْبُرُوجِ فِی فَرَائِضِهِ فَإِنَّهَا سُورَهًُْ النَّبِیِّینَ کَانَ مَحْشَرُهُ وَ مَوْقِفُهُ مَعَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ الصَّالِحِینَ.امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی وَ السَّمَاءِ ذَاتِ الْبُرُوجِ را که سوره‌ی پیامبران است، در نماز واجب بخواند، جایگاه وی در روز رستاخیز، همراه با پیامبران (علیهم السلام) و فرستادگان و صالحان خواهد بود.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص10/ثواب الأعمال، ص122/ نورالثقلین/ البرهان
سوره بروج
ثواب قرائت
1
(بروج/ مقدمه)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ وَ السَّماءِ ذاتِ الْبُرُوجِ فِی فَرَائِضِهِ فَإِنَّهَا سُورَهًُْ النَّبِیِّینَ کَانَ مَحْشَرُهُ وَ مَوْقِفُهُ مَعَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ الصَّالِحِینَ.
امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی وَ السَّمَاءِ ذَاتِ الْبُرُوجِ را که سوره‌ی پیامبران است، در نماز واجب بخواند، جایگاه وی در روز رستاخیز، همراه با پیامبران (علیهم السلام) و فرستادگان و صالحان خواهد بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص10/ثواب الأعمال، ص122/ نورالثقلین/ البرهان
2
(بروج/ مقدمه)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الْأَجْرِ بِعَدَدِ کُلِّ مَنِ اجْتَمَعَ فِی جُمُعَهًٍْ وَ کُلِّ مَنِ اجْتَمَعَ یَوْمَ عَرَفَهًَْ عَشْرَ حَسَنَاتٍ وَ قِرَائَتُهَا تُنْجِی مِنَ الْمَخَاوِفِ وَ الشَّدَائِدِ. .
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، خداوند، ده برابر تعداد کسانی که در روز جمعه و روز عرفه گرد هم می‌آیند، به وی پاداش می‌دهد. و خواندن این سوره، انسان را از دل نگرانی‌ها و سختی‌ها رهایی می‌بخشد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص10
البرهان/ نورالثقلین
3
(بروج/ مقدمه)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَهَا کَانَ لَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ وَ أَمِنَ مِنَ الْمَخَاوِفِ وَ الشَّدَائِدِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، پاداشی عظیم نصیب وی خواهد شد و از دل نگرانی‌ها و سختی‌ها رها خواهد شد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص10
البرهان/ نورالثقلین
4
(بروج/ مقدمه)
الصّادق (علیه السلام) - مَا عُلِّقَتْ عَلَی مَفْطُومٍ إِلَّا سَهَّلَ اللَّهُ فِطَامَهُ وَ مَنْ قَرَأَهَا عَلَی فِرَاشِهِ کَانَ فِی أَمَانِ اللَّهِ إِلَی أَنْ یُصْبِحَ.
امام صادق (علیه السلام) - اگر این سوره به بازوی کودک شیرخواری که قصد دارند وی را از شیر بگیرند، بسته شود، از شیرگرفتن او آسان می‌گردد، و هرکس این سوره را بر خوابگاهش بخواند، تا صبح ایمن خواهد بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص10
البرهان/ نورالثقلین
آیه وَ السَّماءِ ذاتِ الْبُرُوجِ [1]
سوگند به آسمان که دارای برج‌های (صورت‌های فلکی) بسیار است.
1
(بروج/ 1)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌عَبْدِ‌اللَّه (رحمة الله علیه) أَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) سُئِلَ عَنِ السَّماءِ ذاتِ الْبُرُوجِ فَقَالَ الْکَوَاکِبُ وَ سُئِلَ الَّذِی جَعَلَ فِی السَّماءِ بُرُوجاً فَقَالَ الْکَوَاکِبُ قِیلَ فَبُرُوجٌ مُشَیَدَّهًٌْ فَقَالَ الْقُصُورُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - جابر (رحمة الله علیه) گوید: از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی آیه: وَ السَّماءِ ذاتِ الْبُرُوجِ پرسیده شد. فرمود: «[منظور] ستاره‌ها است». و همچنین درباره‌ی آیه: در آسمان منزلگاه‌هایی برای ستارگان قرار داد. (فرقان/61)، پرسیده شد. فرمود: «بروج، ستاره‌ها هستند». پرسیده شد: «بروج مُشیّده چیست»؟ فرمود: «کاخ‌ها».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص10
بحارالأنوار، ج55، ص108
2
(بروج/ 1)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَ لِلشَّمْسِ ثَلَاثَمِائَهًٍْ وَ سِتِّینَ بُرْجاً کُلُّ بُرْجٍ مِنْهَا مِثْلُ جَزِیرَهًٍْ مِنْ جَزَائِرِ الْعَرَبِ فَتَنْزِلُ کُلَّ یَوْمٍ عَلَی بُرْجٍ مِنْهَا فَإِذَا غَابَتِ انْتَهَتْ إِلَی حَدِّ بُطْنَانِ الْعَرْشِ فَلَمْ تَزَلْ سَاجِدَهًًْ إِلَی الْغَدِ ثُمَّ تُرَدُّ إِلَی مَوْضِعِ مَطْلَعِهَا وَ مَعَهَا مَلَکَانِ یَهْتِفَانِ مَعَهَا.
امام علی (علیه السلام) - خورشید سیصدوشصت برج دارد که هرکدام مانند یک جزیرهًْ‌العرب است، و هر روز به یک برجی در می‌آید و چون فرو شود به حدّ بطنان عرش رسد، و پیوسته در سجده می‌باشد تا فردا که به مطلع خود برگردانده شود، با او دو فرشته‌اند که آواز برمی‌آورند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص12
الکافی، ج8، ص157/ نورالثقلین
3
(بروج/ 1)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبَانِ‌بْنِ‌تَغْلِبَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْیَمَن فَسَلَّمَ عَلَیْهِ فَرَدَّ (علیه السلام) وَ قَالَ لَهُ… یَا أَخَا الْیَمَنِ عِنْدَکُمْ عُلَمَاءُ فَقَالَ الْیَمَانِیُّ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّ بِالْیَمَنِ قَوْماً لَیْسُوا کَأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ فِی عِلْمِهِمْ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) وَ مَا یَبْلُغُ مِنْ عِلْمِ عَالِمِهِمْ فَقَالَ لَهُ الْیَمَانِیُّ إِنَّ عَالِمَهُمْ لَیَزْجُرُ الطَّیْرَ وَ یَقْفُو الْأَثَرَ فِی السَّاعَهًِْ الْوَاحِدَهًِْ مَسِیرَهًَْ شَهْرٍ لِلرَّاکِبِ الْمُجِدِّ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَإِنَّ عَالِمَ الْمَدِینَهًِْ أَعْلَمُ مِنْ عَالِمِ الْیَمَنِ فَقَالَ الْیَمَانِیُّ وَ مَا بَلَغَ مِنْ عِلْمِ عَالِمِ الْمَدِینَهًِْ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عِلْمُ عَالِمِ الْمَدِینَهًِْ یَنْتَهِی إِلَی حَیْثُ لَا یَقْفُو الْأَثَرَ وَ یَزْجُرُ الطَّیْرَ وَ یَعْلَمُ مَا فِی اللَّحْظَهًِْ الْوَاحِدَهًِْ مَسِیرَهًَْ الشَّمْسِ تَقْطَعُ اثْنَیْ عَشَرَ بُرْجاً وَ اثْنَیْ عَشَرَ بَرّاً وَ اثْنَیْ عَشَرَ بَحْراً وَ اثْنَیْ عَشَرَ عَالَماً قَالَ فَقَالَ لَهُ الْیَمَانِیُّ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا ظَنَنْتُ أَنَّ أَحَداً یَعْلَمُ هَذَا أَوْ یَدْرِی مَا کُنْهُهُ قَالَ ثُمَّ قَامَ الْیَمَانِیُّ فَخَرَجَ.
امام صادق (علیه السلام) - ابان‌بن‌تغلب گوید: نزد امام صادق (علیه السلام) بودم که مردی یمنی بر ایشان وارد شد… سپس فرمود: «ای برادر عرب! آیا نزد شما عالمی هست»؟ مرد یمنی گفت: «بله، فدایت شوم، در یمن قومی هستند که در علمشان مانند احدی از مردم نیستند (هیچ‌کس به اندازه‌ی آنان علم ندارد)، پس حضرت (علیه السلام) فرمود: «و علم عالمشان به چه (یعنی تا کجا) می¬رسد»؟ مرد یمنی گفت که، دانشمندشان به پرنده فال می¬گیرد و جای پا را در یک لحظه، به اندازه‌ی مسیر یک ماه برای سواره با شتاب و جدی، دنبال می¬کند، پس حضرت (علیه السلام) فرمود: «به‌درستی‌که عالم مدینه داناتر از عالم یمن است». مرد یمنی گفت: «علم عالم مدینه به چه چیز می¬رسد»؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «علم عالم مدینه پایانش به این می¬رسد که اثری را دنبال نمی¬کند، به پرنده فال نمی‌گیرد، درحالی‌که چیزی را که در یک لحظه به اندازه مسیر خورشید، دوازده برج و دوازده بیابان و دوازده دریا و دوازده عالم را می¬پیماید، می¬داند». پس مرد یمنی گفت: «گمان نکنم احدی این را بداند و بداند که کنهش چیست»؟ (چقدر است)، سپس مرد یمنی برخاست.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص12
الخصال، ج2، ص490/ نورالثقلین
4
(بروج/ 1)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - تَلَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَذِهِ الْآیَهًَْ وَ السَّماءِ ذاتِ الْبُرُوجِ ثُمَّ قَالَ أَ تُقَدِّرُ یَا ابْنَ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) أَنَّ اللَّهَ یُقْسِمُ بِالسَّمَاءِ ذَاتِ الْبُرُوجِ وَ یَعْنِی بِهِ السَّمَاءَ وَ بُرُوجَهَا قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَمَا ذَاکَ قَالَ أَمَّا السَّمَاءُ فَأَنَا وَ أَمَّا الْبُرُوجُ فَالْأَئِمَّهًُْ بَعْدِی أَوَّلُهُمْ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ آخِرُهُمُ الْمَهْدِیُّ (عجل الله تعالی فرجه الشریف).
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) این آیه را تلاوت نمود: وَ السَّمَاء ذَاتِ الْبُرُوجِ. سپس فرمود: «ای ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)! آیا تصوّر می‌کنی که وقتی خداوند به آسمان دارای افلاک سوگند یاد می‌کند، منظورش واقعاً آسمان و صورت‌های فلکی آن است»؟ عرض کردم: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! پس منظور چیست»؟ فرمود: «منظور از آسمان، من هستم، و صورت‌های فلکی ائمّه (علیهم السلام) بعد از من هستند که اوّلین آن‌ها علی (علیه السلام)، و آخرین آن‌ها مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص12
بحارالأنوار، ج36، ص370/ الاختصاص، ص223/ البرهان
5
(بروج/ 1)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ الْأَصْبَغِ‌بْنِ‌نُبَاتَهًَْ قَالَ: خَرَجَ عَلَیْنَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) ذَاتَ یَوْمٍ وَ یَدُهُ فِی یَدِ ابْنِهِ الْحَسَنِ… لَقَدْ سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَنَا عِنْدَهُ عَنِ الْأَئِمَّهًِْ بَعْدَهُ فَقَالَ لِلسَّائِلِ وَ السَّماءِ ذاتِ الْبُرُوجِ إِنَّ عَدَدَهُمْ بِعَدَدِ الْبُرُوجِ وَ رَبِّ اللَّیَالِی وَ الْأَیَّامِ وَ الشُّهُورِ إِنَّ عَدَدَهُمْ کَعَدَدِ الشُّهُورِ فَقَالَ السَّائِلُ فَمَنْ هُمْ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَوَضَعَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَدَهُ عَلَی رَأْسِی فَقَالَ أَوَّلُهُمْ هَذَا وَ آخِرُهُمُ الْمَهْدِی (عجل الله تعالی فرجه الشریف).
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - اصبغ‌بن‌نباته گوید: یکی از روزها امیرالمؤمنین (علیه السلام) دست حسن (علیه السلام) را در دست گرفته و به طرف ما آمد و فرمود: «روزی در خدمت حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) بودم، که از امامان بعد از وی پرسیدند». حضرت در جواب سؤال‌کننده فرمود: «به آسمان صاحب بروج سوگند! که عدد امامان پس از من به شماره‌ی همین بروج است، و به پروردگار شب روز و شهور قسم! که عدد امامان به‌اندازه‌ی شهور است». سؤال‌کننده پرسید: «آن‌ها چه کسانی هستند»؟ حضرت دست خود را روی سر من نهاد و فرمود: «اوّل آنان این است و آخرشان هم مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص12
قصص الأنبیاءللراوندی، ص367/ نورالثقلین
آیه وَ الْیَوْمِ الْمَوْعُودِ [2]
و سوگند به آن روز موعود.
1
(بروج/ 2)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الیَوْمُ الْمَوْعُودُ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الیَوْمُ الْموْعُودُ روز قیامت است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص12
بحارالأنوار، ج7، ص61/ القمی، ج2، ص413/ نورالثقلین/ البرهان
آیه وَ شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ [3]
و سوگند به «شاهد» و «مشهود»! (پیامبر و اعمال امّت
1
(بروج/ 3)
الصّادقین (علی‌ها السلام) - الشَّاهِدُ یَوْمُ الْجُمُعَهًِْ وَ الْمَشْهُودُ یَوْمُ عَرَفَهًَْ وَ الْمَوْعُودُ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ.
امام باقر و امام صادق (علی‌ها السلام) - الشَّاهِدُ روز جمعه وَ الْمشْهُودُ روز عرفه، و «موعود» روز قیامت می‌باشد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص14
بحارالأنوار، ج7، ص60/ معانی الأخبار، ص299/ وسایل الشیعهًْ، ج13، ص549/ المصباح للکفعمی، ص420؛ فیه: «الموعود یوم القیامهًْ» محذوف و فی موضعه «یکره فیه سفر»
2
(بروج/ 3)
الصّادق (علیه السلام) - الشَّاهِدُ یَوْمُ الْجُمُعَهًِْ وَ الْمَشْهُودُ یَوْمُ عَرَفَهًْ.
امام صادق (علیه السلام) - الشَّاهِدُ روز جمعه و الْمشْهُودُ روز عرفه است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص14
بحارالأنوار، ج96، ص252/ معانی الأخبار، ص298/ وسایل الشیعهًْ، ج13، ص548/ بحارالأنوار، ج86، ص263/ نورالثقلین
3
(بروج/ 3)
الصّادق (علیه السلام) - الشَّاهِدُ یَوْمُ الْجُمُعَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام) - الشَّاهِدُ روز جمعه است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص14
من لایحضره الفقیه، ج1، ص422/ وسایل الشیعهًْ، ج7، ص378
4
(بروج/ 3)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - الْجُمُعَهًُْ تَشْهَدُ عَلَی کُلِّ عَامِلٍ بِمَا عَمِلَ فِیهِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - روز جمعه، بر هر عمل‌کننده‌ای به آنچه در آن انجام داده شهادت می‌دهد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص14
بحارالأنوار، ج7، ص58/ بحارالأنوار، ج86، ص263
5
(بروج/ 3)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَکْثِرُوا الصَّلَاهًَْ عَلَیَّ یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ فَإِنَّهُ یَوْمٌ مَشْهُودٌ تَشْهَدُهُ الْمَلَائِکَهًُْ وَ إِنَّ أَحَداً لَا یُصَلِّی عَلَیَّ إِلَّا عُرِضَتْ عَلَیَّ صَلَاتُهُ حَتَّی یَفْرُغَ مِنْهَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در روز جمعه زیاد بر من صلوات بفرستید؛ چون آن، روز الْمشْهُودُ است و فرشتگان آن را مشاهده می‌کنند و هیچ‌کس بر من صلوات نمی‌فرستد مگر آنکه صلواتش بر من عرضه می‌گردد تا از آن فارغ شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص14
بحارالأنوار، ج86، ص264
6
(بروج/ 3)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الشَّاهِدُ یَوْمُ الْجُمُعَهًِْ وَ الْمَشْهُودُ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الشَّاهِدُ روز جمعه و الْمشْهُودُ روز قیامت است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص14
بحارالأنوار، ج7، ص61/ القمی، ج2، ص413
7
(بروج/ 3)
الصّادق (علیه السلام) - الشَّاهِدُ یَوْمُ عَرَفَهًَْ.
امام صادق (علیه السلام) - الْمشْهُودُ روز عرفه است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص14
بحارالأنوار، ج96، ص253/ معانی الأخبار، ص299/ وسایل الشیعهًْ، ج13، ص549
8
(بروج/ 3)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - سَأَلَ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) عَنْ یَوْمِ الْجُمُعَهًِْ لِمَ سُمِّیَ بِهَا قَالَ هُوَ یَوْمٌ مَجْمُوعٌ لَهُ النَّاسُ وَ ذلِکَ یَوْمٌ مَشْهُودٌ وَ یَوْمُ شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی علّت نامگذاری روز جمعه پرسیدند. فرمود: «روزی است که مردم در آن جمع شوند، روز مشهودی است، روز شاهدی است [بر کارهای مردم]».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص14
بحارالأنوار، ج7، ص59
9
(بروج/ 3)
الباقر (علیه السلام) - سَأَلَهُ الْأَبْرَشُ‌الْکَلْبِیُّ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) مَا قِیلَ لَکَ فَقَالَ قَالُوا شَاهِدٌ یَوْمُ الْجُمُعَهًِْ وَ مَشْهُودٌ یَوْمُ عَرَفَهًَْ فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) لَیْسَ کَمَا قِیلَ لَکَ الشَّاهِدُ یَوْمُ عَرَفَهًَْ وَ الْمَشْهُودُ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ أَ مَا تَقْرَأُ الْقُرْآنَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ ذلِکَ یَوْمٌ مَجْمُوعٌ لَهُ النَّاسُ وَ ذلِکَ یَوْمٌ مَشْهُودٌ.
امام باقر (علیه السلام) - ابرش کلبی از ایشان در مورد این آیه: وَ شَاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ پرسید. حضرت (علیه السلام) فرمود: «چه چیزی به تو گفته شده است»؟ عرض کرد: «گفته¬اند: شاهد، روز جمعه است، و المشْهُودٌ، روز عرفه است». امام باقر (علیه السلام) فرمود: «آن‌گونه که به تو گفته شده، نیست. الشَّاهِدُ، روز عرفه است، و المشْهُودٌ، روز قیامت است. مگر قرآن را نمی‌خوانی؟ خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: ذَلِکَ یَوْمٌ مَّجْمُوعٌ لَّهُ النَّاسُ وَ ذَلِکَ یَوْمٌ مَّشْهُودٌ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص14
بحارالأنوار، ج7، ص60/ بحارالأنوار، ج96، ص253/ معانی الأخبار، ص299/ نورالثقلین/ البرهان
10
(بروج/ 3)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فِی تَفْسِیرِهِ الْوَسِیطِ مَا یَرْفَعُهُ بِسَنَدِهِ أَنَّ رَجُلًا قَال دَخَلْتُ مَسْجِدَ الْمَدِینَهًِْ فَإِذَا أَنَا بِرَجُلٍ یُحَدِّثُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ النَّاسُ حَوْلَهُ فَقُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِی عَنْ شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ فَقَالَ نَعَمْ أَمَّا الشَّاهِدُ فَیَوْمُ الْجُمُعَهًِْ وَ أَمَّا الْمَشْهُودُ فَیَوْمُ عَرَفَهًَْ فَجُزْتُهُ إِلَی آخَرَ یُحَدِّثُ فَقُلْتُ أَخْبِرْنِی عَنْ شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ فَقَالَ نَعَمْ أَمَّا الشَّاهِدُ فَیَوْمُ الْجُمُعَهًِْ وَ أَمَّا الْمَشْهُودُ فَیَوْمُ النَّحْرِ فَجُزْتُهُمَا إِلَی غُلَامٍ کَانَ وَجْهُهُ
الدِّینَارَ وَ هُوَ یُحَدِّثُ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقُلْتُ أَخْبِرْنِی عَنْ شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ فَقَالَ نَعَمْ أَمَّا الشَّاهِدُ فَمُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ أَمَّا الْمَشْهُودُ فَیَوْمُ الْقِیَامَهًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در تفسیر الوسیط حدیثی مرفوع آمده است: مردی گوید: وارد مسجدالنّبی شدم مردی را دیدم که از قول رسول خدا (صلی الله علیه و آله) حدیث می‌گفت و مردم در اطراف وی جمع شده‌اند. من به وی گفتم: «معنی این آیه: وَ شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ چیست»؟ گفت: «معنی کلمه‌ی شاهِدٍ یعنی روز جمعه و معنی مَشْهُودٍ یعنی روز عرفه است». از وی گذشتم و به مرد دیگری که حدیث می‌گفت، رسیدم. از او پرسش کردم: «مرا از معنی: شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ آگاه کن». گفت: «شاهِدٍ یعنی روز جمعه و مَشْهُودٍ یعنی روز عید قربان». از ایشان گذشتم و با پسری مواجه شدم که صورتش نورانی و درخشنده بود. به او گفتم: «مرا از شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ آگاه کن». گفت: «آری معنی کلمه‌ی شاهِدٍ یعنی حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) و معنی مَشْهُودٍ یعنی روز قیامت».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص14
بحارالأنوار، ج43، ص345/ بحارالأنوار، ج86، ص263/ کشف الغمهًْ، ج1، ص543/ نورالثقلین
11
(بروج/ 3)
السجّاد (علیه السلام) - وَ کَانَ مِنْ دُعَائِهِ (علیه السلام) عِنْدَ الصَّبَاحِ وَ الْمَسَاء وَ هَذَا یَوْمٌ حَادِثٌ جَدِیدٌ، وَ هُوَ عَلَیْنَا شَاهِدٌ عَتِیدٌ، إِنْ أَحْسَنَّا وَدَّعَنَا بِحَمْدٍ، وَ إِنْ أَسَأْنَا فَارَقَنَا بِذَم.
امام سجاد (علیه السلام) از دعای آن امام در بامدادان و شامگاهان: این روز روزی نو پدید و جدید است، و خود بر ما گواهی آماده است. اگر نیک باشیم با ستایش ما را بدرود می‌گوید، و اگر بد باشیم با نکوهش از ما جدا می‌شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص16
نورالثقلین
12
(بروج/ 3)
السجّاد (علیه السلام) - وَ قِیلَ: الشَّاهِدُ الْأَیَّامُ وَ اللَّیَالِی وَ الْمَشْهُودُ بَنُو آدَمَ (علیه السلام)، وَ یُنْشِدُ لِلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ (علیه السلام) مَضَی أَمْسِکَ الْمَاضِی شَهِیداً مُعَدِّلًا وَ خُلِّفْتَ فِی یَوْمٍ عَلَیْکَ شَهِیدٌ فَإِنْ أَنْتَ بِالْأَمْسِ اقْتَرَفْتَ إِسَاءَهًًْ فَقَیِّدْ بِإِحْسَانٍ وَ أَنْتَ حَمِیدٌ فَلَا تُرْجِ فِعْلَ الْخَیْرِ یَوْماً إِلَی غَدٍ لَعَلَّ غَداً یَأْتِی وَ أَنْتَ فَقِیدٌ.
امام سجاد (علیه السلام) - گفته شده که شَاهِدٍ روزها و شب‌ها است و مَشْهُودٍ فرزندان آدم. و برای امام حسین (علیه السلام) این‌چنین سروده‌اند. دیروز گواه عادلی بود و گذشت. امروز برای تو گواهی دگر است. دیروز اگر که کرده‌ای کار بدی امروز نکویی کن و دارش در دست امید به کار خیر فردا تو مدار شاید که نباشی تو به فردایت هست
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص16
الصحیفه السجادیه، ص50/ نورالثقلین
13
(بروج/ 3)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ‌الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌کَثِیر عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام).
امام صادق (علیه السلام) - عبدالرحمن‌بن‌کثیر از امام صادق (علیه السلام) در مورد این آیه: وَشَاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ نقل کرده است: فرمود: «منظور از شَاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ، پیامبر (صلی الله علیه و آله) و امیرالمؤمنین (علیه السلام) است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص16
الکافی، ج1، ص425/ بحارالأنوار، ج35، ص386/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص758/ معانی الأخبار، ص299/ نورالثقلین/ البرهان
14
(بروج/ 3)
الباقر (علیه السلام) - رَسُولُ الله (صلی الله علیه و آله) الشَّاهِدُ عَلَیْنَا بِمَا بَلَّغَنَا عَنِ اللَّهِ وَ نَحْنُ الشُّهَدَاءُ عَلَی النَّاسِ.
امام باقر (علیه السلام) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گواه بر ماست نسبت بدان‌چه از جانب خدای تبارک‌وتعالی تبلیغ نموده‌ایم و ما بر مردم گواهیم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص16
تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص758
15
(بروج/ 3)
الحسن (علیه السلام) - أَنَّ الشَّاهِدُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ الْمَشْهُودُ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ.
امام حسن (علیه السلام) - شَاهِدٍ محمّد (صلی الله علیه و آله) وَ مَشْهُودٍ روز قیامت است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص16
بحارالأنوار، ج7، ص58/ بحارالأنوار، ج86، ص263/ نورالثقلین؛ فیه: «یوم عرفه» بدل «یوم القیامهًْ»
16
(بروج/ 3)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - خُطْبَهًٌْ لِأَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) خَطَبَ بِهَا یَوْمَ الْغَدِیرِ یَقُولُ (علیه السلام) فِیهَا: إِنَّ هَذَا یَوْمٌ عَظِیمُ الشَّأْنِ إِلَی قَوْلِهِ (علیه السلام) وَ یَوْمُ شَاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ.
امام علی (علیه السلام) - سخنرانی امیرالمؤمنین (علیه السلام) که در آن خطاب به روز عید غدیر کرد و فرمود: «همانا این به گفته‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) روزی بزرگ است و روز الشَّاهِدُ و المَشْهُودُ است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص16
نورالثقلین
آیه قُتِلَ أَصْحابُ الْأُخْدُودِ [4]
مرگ بر [شكنجه‌گران و] صاحبان حفره‌های [آتش].
1
(بروج/ 4)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ الْحَسَنُ کَانَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) إِذَا ذُکِرَ عِنْدَهُ أَصْحَابُ الْأُخْدُودِ تَعَوَّذَ بِاللَّهِ مِنْ جَهْدِ الْبَلَاءِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام حسن (علیه السلام) فرمود: چون پیش رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از اصحاب الْأُخْدُودِ صحبت می‌شد از سختی بلا به خدای متعال پناه می‌برد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص16
بحارالأنوار، ج14، ص443/ نورالثقلین
2
(بروج/ 4)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ (رحمة الله علیه) عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَال إِنَّ أُسْقُفَّ نَجْرَانَ دَخَلَ عَلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَجَرَی ذِکْرُ أَصْحَابِ الْأُخْدُودِ فَقَالَ (علیه السلام) بَعَثَ اللَّهُ تَعَالَی نَبِیّاً حَبَشِیّاً إِلَی قَوْمِهِ وَ هُمْ حَبَشِیَّهًٌْ فَدَعَاهُمْ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی فَکَذَّبُوهُ وَ حَارَبُوهُ وَ ظَفِرُوا بِهِ وَ خَدُّوا الْخُدُودَ وَ جَعَلُوا فِیهَا الْحَطَبَ وَ النَّارَ فَلَمَّا کَانَ حَرّاً قَالُوا لِمَنْ کَانَ عَلَی دِینِ ذَلِکَ النَّبِیِّ اعْتَزِلُوا وَ إِلَّا طَرَحْنَاکُمْ فِیهَا فَاعْتَزَلَ قَوْمٌ کَثِیرٌ وَ قُذِفَ فِیهَا خَلْقٌ کَثِیرٌ حَتَّی وَقَعَتِ امْرَأَهًٌْ وَ مَعَهَا ابْنٌ لَهَا مِنْ شَهْرَیْنِ فَقِیلَ لَهَا إِمَّا أَنْ تَرْجِعِی وَ إِمَّا أَنْ تُقْذَفِی فِی النَّارِ فَهَمَّتْ تَطْرَحُ نَفْسَهَا فَلَمَّا رَأَتِ ابْنَهَا رَحِمَتْهُ فَأَنْطَقَ اللَّهُ تَعَالَی الصَّبِیَّ وَ قَالَ یَا أُمَّاهْ أَلْقِی نَفْسَکِ وَ إِیَّایَ فِی النَّارِ فَإِنَّ هَذَا فِی اللَّهِ قَلِیلٌ وَ تَلَا عِنْدَ الصَّادِقِ (علیه السلام) رَجُلٌ قُتِلَ أَصْحابُ الْأُخْدُودِ فَقَالَ قَتَلَ أَصْحَابَ الْأُخْدُودِ وَ سُئِلَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَنِ الْمَجُوسِ أَیُّ أَحْکَامٍ تَجْرِی فِیهِمْ قَالَ هُمْ أَهْلُ الْکِتَابِ کَانَ لَهُمْ کِتَابٌ وَ کَانَ لَهُمْ مَلِکٌ سَکِرَ یَوْماً فَوَقَعَ عَلَی أُخْتِهِ وَ أُمِّهِ فَلَمَّا أَفَاقَ نَدِمَ وَ شَقَّ ذَلِکَ عَلَیْهِ فَقَالَ لِلنَّاسِ هَذَا حَلَالٌ فَامْتَنَعُوا عَلَیْهِ فَجَعَلَ یَقْتُلُهُمْ وَ حَفَرَ لَهُمُ الْأُخْدُودَ وَ یُلْقِیهِمْ فِیهَا.
امام علی (علیه السلام) - جابر (رحمة الله علیه) از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: «اسقف نجران بر امیرمؤمنان (علیه السلام) وارد شد و صحبت از اصحاب الْأُخْدُودِ نمود، حضرت فرمود: «خداوند پیامبری حبشی را بر قوم او در حبشه مبعوث نمود و او مردم را به عبادت خدای تعالی فرا خواند، امّا مردم او را تکذیب کرده و با او جنگیدند و به او غالب شدند، سپس گودال‌هایی کندند و در آن هیزم قرار دادند و آن‌ها را آتش زدند، سپس به همه‌ی کسانی که دین آن پیغمبر را پذیرفته بودند گفتند: باید دست از دین او بردارید وگرنه شما را در آتش می‌اندازیم، عدّه‌ی کثیری دست از آن دین کشیدند و عدّه‌ی کثیری هم حاضر نشدند و آن‌ها را در آتش افکندند، تا اینکه نوبت به زنی رسید که کودکی دو ماهه داشت، به او گفتند: یا از دین خود دست بردار و یا تو را در آتش می‌اندازیم، او می‌خواست خود را در آتش بیاندازد، امّا وقتی به کودک خود نگاه کرد، رحمت او را فرا گرفت و می‌خواست منصرف شود، امّا خداوند آن کودک را به نطق در آورد و او گفت: ای مادر خودت و مرا در آتش بیانداز، چون این عمل در برابر خداوند عظیم عملی اندک و ناچیز است». از امیرمؤمنان (علیه السلام) سؤال شد: «در میان مجوس چه احکامی اجرا می‌شد»؟ او فرمود: «آن‌ها اهل کتاب بودند و کتاب آسمانی داشتند و یک روز پادشاه آن‌ها مست کرد و با خواهر و مادر خود در آویخت، وقتی هوشیار شد پشیمان گشت و این امر بر او دشوار آمد، لذا به مردم گفت: انجام این عمل حلال و جایز است، امّا مردم قبول نکردند، پس گودال‌هایی از آتش فراهم کرد و هرکس این عمل را قبول نمی‌کرد او را در آتش می‌انداخت».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص16
بحارالأنوار، ج14، ص439/ قصص الأنبیاءللراوندی، ص 247؛ فیه: «ان اسقف نجران دخل… قلیل» محذوف/ البرهان؛ بتفاوت
3
(بروج/ 4)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - ثُمَّ مَلَکَ مَهْرَوَیْهِ‌بْنُ‌بُخْتَنَصَّرَ سِتَّ عَشْرَهًَْ سَنَهًًْ وَ عِشْرِینَ یَوْماً فَأَخَذَ عِنْدَ ذَلِکَ دَانِیَالَ (علیه السلام) وَ خَدَّ لَهُ خَدّاً فِی الْأَرْضِ وَ طَرَحَ فِیهِ دَانِیَالَ وَ أَصْحَابَهُ وَ شِیعَتَهُ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَلْقَی عَلَیْهِمُ النِّیرَانَ فَلَمَّا رَأَی أَنَّ النَّارَ لَا تَقْرَبُهُمْ وَ لَا تُحْرِقُهُمْ اسْتَوْدَعَهُمُ الْجُبَّ وَ فِیهِ الْأُسُدُ وَ السِّبَاعُ وَ عَذَّبَهُمْ بِکُلِّ نَوْعٍ مِنَ الْعَذَابِ حَتَّی خَلَّصَهُمُ اللَّهُ مِنْهُ وَ هُمُ الَّذِینَ ذَکَرَهُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ قُتِلَ أَصْحابُ الْأُخْدُودِ* النَّارِ ذاتِ الْوَقُودِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - اسماعیل‌بن‌ابی‌رافع از پدرش از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل کرده: … سپس مهرویه‌بن‌بخت نصر، شانزده سال و بیست روز حکومت کرد. وقتی به این زمان رسید، گودالی حفر کرد و دانیال (علیه السلام) و یاران مؤمن وی را در آن گودال انداخت و در آن گودال، آتش برافروخت. ولی چون دید که آتش به آن‌ها آسیبی نمی‌رساند و به آن‌ها نزدیک نمی‌شود، آن‌ها را به چاهی انداخت که در آن شیر و سایر حیوانات درنده بود. او آنان را به بدترین شکل عذاب داد تا آنکه خداوند عزّوجلّ آن‌ها را از دست او نجات بخشید. و اینان همان کسانی هستند که خداوند عزّوجلّ از آن‌ها در قرآن یاد می‌کند و می‌فرماید: قُتِلَ أَصْحَابُ الْأُخْدُودِ * النَّارِ ذَاتِ الْوَقُودِ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص18
بحارالأنوار، ج14، ص372
4
(بروج/ 4)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قُتِلَ أَصْحابُ الْأُخْدُودِ قَالَ کَانَ سَبَبُهُمْ أَنَّ الَّذِی هَیَّجَ الْحَبَشَهًَْ عَلَی غَزْوَهًِْ الْیَمَنِ ذَا نُوَاسٍ وَ هُوَ آخِرُ مَنْ مَلَکَ مِنْ حِمْیَرٍ تَهَوَّدَ وَ اجْتَمَعَتْ مَعَهُ حِمْیَرٌ عَلَی الْیَهُودِیَّهًِْ وَ سَمَّی نَفْسَهُ یُوسُفَ وَ أَقَامَ عَلَی ذَلِکَ حِیناً مِنَ الدَّهْرِ ثُمَّ أُخْبِرَ أَنَّ بِنَجْرَانَ بَقَایَا قَوْمٍ عَلَی دِینِ النَّصْرَانِیَّهًِْ وَ کَانُوا عَلَی دِینِ عِیسَی (علیه السلام) وَ عَلَی حُکْمِ الْإِنْجِیلِ وَ رَأْسُ ذَلِکَ الدِّینِ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌بریامن{یَامِنٍ}{ثَامِرٍ}{تَامِرٍ} حَمَلَهُ أَهْلُ دِینِهِ عَلَی أَنْ یَسِیرَ إِلَیْهِمْ وَ یَحْمِلَهُمْ عَلَی الْیَهُودِیَّهًِْ وَ یُدْخِلَهُمْ فِیهَا فَسَارَ حَتَّی قَدِمَ نَجْرَانَ فَجَمَعَ مَنْ کَانَ بِهَا عَلَی دِینِ النَّصْرَانِیَّهًِْ ثُمَّ عَرَضَ عَلَیْهِمْ دِینَ الْیَهُودِیَّهًِْ وَ الدُّخُولَ فِیهَا فَأَبَوْا عَلَیْهِ فَجَادَلَهُمْ وَ عَرَضَ عَلَیْهِمْ وَ حَرَصَ الْحِرْصَ کُلَّهُ فَأَبَوْا عَلَیْهِ وَ امْتَنَعُوا مِنَ الْیَهُودِیَّهًِْ وَ الدُّخُولِ فِیهَا وَ اخْتَارُوا الْقَتْلَ فَخَدَّ لَهُمْ خُدُوداً وَ جَمَعَ فِیهَا الْحَطَبَ وَ أَشْعَلَ فِیهِ النَّارَ فَمِنْهُمْ مَنْ أُحْرِقَ بِالنَّارِ وَ مِنْهُمْ مَنْ قُتِلَ بِالسَّیْفِ وَ مَثَّلَ بِهِمْ کُلَّ مُثْلَهًٍْ فَبَلَغَ عَدَدُ مَنْ قُتِلَ وَ أُحْرِقَ بِالنَّارِ عِشْرِینَ أَلْفاً وَ أَفْلَتَ رَجُلٌ مِنْهُمْ یُدْعَی دَوْسٌ عَلَی فَرَسٍ لَهُ وَ رَکَضَهُ وَ
اتَّبَعُوهُ حَتَّی أَعْجَزَهُمْ فِی الرَّمْلِ وَ رَجَعَ ذُو نُوَاسٍ إِلَی ضَیْعَهًٍْ فِی جُنُودِهِ فَقَالَ اللَّهُ قُتِلَ أَصْحابُ الْأُخْدُودِ إِلَی قَوْلِهِ الْعَزِیزِ الْحَمِید.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قُتِلَ أَصْحابُ الْأُخْدُودِ…کسی که حبشه را برای غارت کردن یمن تشویق و ترغیب کرد، ذو نواس آخرین پادشاه حِمْیَر بود که یهودی شد و تمامی حِمیَری‌ها همراه وی بر این آیین شدند و او خود را یوسف نامید. مدّتی بر همین منوال سپری شد، سپس به وی خبر رسید که در نجران بقایایی از دین مسیحی وجود دارد که آنان بر کیش و آیین عیسی (علیه السلام) و انجیل هستند و رئیس و رهبر این آئین، عبدالله بریا است. بنابراین مردم، ذو نواس را واداشتند که به آنجا رود و آن‌ها را به پذیرفتن کیش و آیین یهودی مجبور سازد. پس به‌سوی آن‌ها حرکت کرد تا اینکه به نجران رسید، و در آنجا هرکه را بر آیین مسیحی بود، جمع کرد، و آیین یهودی را بر آن‌ها عرضه کرد، ولی آن‌ها از پذیرفتن این آیین امتناع ورزیدند، پس با آن‌ها به بحث و مجادله پرداخت و اصرار و پافشاری کرد، ولی آن‌ها از پذیرفتن کیش یهودی سرباز زدند و مرگ را اختیار کردند. پس ذونواس گودالی برای آن‌ها کند، و هیزم در آن جمع کرد و آتشی برافروخت. گروهی از آنان در آتش سوختند و گروهی با شمشیرهای آخته کشته شدند و به بدترین
شکل آن‌ها را عذاب داد، تا جایی که تعداد افراد کشته شده به بیست‌هزار نفر رسید. مردی از آن مسیحیان به نام دَوْس ذو ثعلبان، سوار بر اسبی از آنجا گریخت. آنان به‌دنبال وی رفتند، امّا آن‌ها در شن‌زار درمانده شدند و او از دست آن‌ها نجات یافت. و ذونواس به‌سوی لشکریان از هم پاشیده خود بازگشت. پس خداوند عزّوجلّ فرمود: قُتِلَ أَصْحَابُ الْأُخْدُودِ * النَّارِ ذَاتِ الْوَقُودِ تا آنجا که می‌فرماید: الْعَزِیزِ الحَمِیدِ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص18
بحارالأنوار، ج14، ص438/ القمی، ج2، ص413؛ بتفاوت لفظی
5
(بروج/ 4)
الباقر (علیه السلام) - بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً حَبَشِیّاً إِلَی قَوْمِهِ فَقَاتَلَهُمْ فَقُتِلَ أَصْحَابُهُ وَ أُسِرُوا وَ خَدُّوا لَهُمْ أُخْدُوداً مِنْ نَارٍ ثُمَّ نَادَوْا مَنْ کَانَ مِنْ أَهْلِ مِلَّتِنَا فَلْیَعْتَزِلْ وَ مَنْ کَانَ عَلَی دِینِ هَذَا النَّبِیِّ فَلْیَقْتَحِمِ النَّارَ فَجَعَلُوا یَقْتَحِمُونَ وَ أَقْبَلَتِ امْرَأَهًٌْ مَعَهَا صَبِیٌّ لَهَا فَهَابَتِ النَّارَ فَقَالَ لَهَا اقْتَحِمِی قَالَ فَاقْتَحَمَتِ النَّارَ وَ هُمْ أَصْحابُ الْأُخْدُودِ.
امام باقر (علیه السلام) - خداوند پیامبری حبشی را نزد قوم خویش مبعوث کرد. پس با قوم خویش به مبارزه برخاست و بسیاری از یارانش به قتل رسیدند و به اسارت گرفته شدند، و گودالی برای آن‌ها حفر کردند و در آن آتش برافروختند و ندا سر دادند: هرکس بر کیش و آیین ماست، از این گودال دوری گزیند، و هرکس بر آیین این پیامبر است، باید وارد این آتش شود، و مردم شروع به واردشدن در این گودال شعله‌ور شدند، زنی به همراه کودک خویش آمد، ولی از آن آتش برافروخته ترسید، آن کودک به مادر گفت: «وارد شو»، پس آن زن وارد آن آتش شد، آن‌ها أَصْحابُ الْأُخْدُودِ هستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص20
بحارالأنوار، ج14، ص440/ البرهان؛ فیه: «صبی‌ها اقحمی» بدل «ل‌ها اقتحمی»
6
(بروج/ 4)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ مِیثَمٍ التَّمَّارِ قَالَ: سَمِعْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ ذَکَرَ أَصْحَابَ الْأُخْدُودِ فَقَالَ کَانُوا عَشَرَهًًْ وَ عَلَی مِثَالِهِمْ عَشَرَهًٌْ یُقْتَلُونَ فِی هَذَا السُّوقِ.
امام علی (علیه السلام) - میثم تمّار نقل می‌کند: شنیدم امیرالمؤمنین (علیه السلام)، أَصْحابُ الْأُخْدُودِ را یاد می‌کند و می‌فرماید: «ده نفر بودند و ده نفر دیگر به همان ترتیب در این بازار به قتل خواهند رسید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص20
بحارالأنوار، ج14، ص444/ البرهان/ نورالثقلین؛ فیه: «یقتلون» بدل «یعبدون»
آیه النَّارِ ذاتِ الْوَقُودِ [5]
آتشی عظیم و شعله‌ور!
1
(بروج/ 5)
الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: … وَ سَأَلْتُهُ عَنِ النِّیرَانِ فَقَالَ النِّیرَانُ أَرْبَعَهًٌْ نَارٌ تَأْکُلُ وَ تَشْرَبُ وَ نَارٌ تَأْکُلُ وَ لَا تَشْرَبُ وَ نَارٌ تَشْرَبُ وَ لَا تَأْکُلُ وَ نَارٌ لَا تَأْکُلُ وَ لَا تَشْرَبُ فَالنَّارُ الَّتِی تَأْکُلُ وَ تَشْرَبُ فَنَارُ ابْنِ آدَمَ وَ جَمِیعِ الْحَیَوَانِ وَ الَّتِی تَأْکُلُ وَ لَا تَشْرَبُ فَنَارُ الْوَقُودِ وَ الَّتِی تَشْرَبُ وَ لَا تَأْکُلُ فَنَارُ الشَّجَرَهًِْ وَ الَّتِی لَا تَأْکُلُ وَ لَا تَشْرَبُ فَنَارُ الْقَدَّاحَهًِْ وَ الْحُبَاحِب.
امام صادق (علیه السلام) - مفضّل گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی: النِّیرَان پرسیدم، فرمود: «آتشی است که می‌خورد و می‌نوشد، آتشی که می‌خورد و ننوشد، و آتشی که بنوشد و نخورد و آتشی که نخورد و ننوشد، آتشی که بخورد و بنوشد از آن آدمیزاده و همه‌ی جانوران است، و آنکه بخورد و ننوشد، آتش هیزم است و آنکه بنوشد و نخورد آتش درخت است، و آنکه نخورد و ننوشد، آتش درون سنگ چخماق است و آتش جانوران شب افروز».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص20
الخصال، ج1، ص227/ نورالثقلین
2
(بروج/ 5)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - رَوَی سَعِیدُ‌بْنُ‌جُبَیْرٍ قَالَ: لَمَّا انْهَزَمَ أَهْلُ إِسْفَنْدَهَانَ قَالَ عُمَرُ‌بْنُ‌الْخَطَّابِ مَا هُمْ بِیَهُودَ وَ لَا نَصَارَی وَ لَا لَهُمْ کِتَابٌ وَ کَانُوا مَجُوساً فَقَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) بَلَی قَدْ کَانَ لَهُمْ کِتَابٌ وَ لَکِنَّهُ رُفِعَ وَ ذَلِکَ أَنَّ مَلِکاً لَهُمْ سَکِرَ فَوَقَعَ عَلَی ابْنَتِهِ أَوْ قَالَ عَلَی أُخْتِهِ فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ لَهَا کَیْفَ الْمَخْرَجُ مِمَّا وَقَعْتُ فِیهِ قَالَتْ تَجْمَعُ أَهْلَ مَمْلَکَتِکَ وَ تُخْبِرُهُمْ أَنَّکَ تَرَی نِکَاحَ الْبَنَاتِ وَ تَأْمُرُهُمْ أَنْ یُحِلُّوهُ فَجَمَعَهُمْ فَأَخْبَرَهُمْ فَأَبَوْا أَنْ یُتَابِعُوهُ فَخَدَّ لَهُمْ أُخْدُوداً فِی الْأَرْضِ وَ أَوْقَدَ فِیهِ النِّیرَانَ وَ عَرَضَهُمْ عَلَیْهَا فَمَنْ أَبَی قَبُولَ ذَلِکَ قَذَفَهُ فِی النَّارِ وَ مَنْ أَجَابَ خَلَّی سَبِیلَهُ.
امام علی (علیه السلام) - روایت شده که سعیدبن‌جبیر گفت: هنگامی‌که اهل اسفندهان شکست خوردند، عمربن‌خطاب گفت: «آن‌ها نه یهودی هستند و نه مسیحی و نه کتابی دارند و مجوسی بودند». علیّ‌بن‌ابی طالب (علیه السلام) فرمود: «بله آن‌ها کتابی داشتند که بالا رفت و آن اینگونه است که پادشاه آن‌ها مست شد و با دخترش نزدیکی کرد یا اینکه فرمود: با خواهرش و هنگامی‌که به هوش آمد، به او گفت: «راه خروج از آنچه در آن واقع شده‌ام چیست»؟ گفت: «اهل مملکتت را جمع می‌کنی و به آن‌ها خبر می‌دهی که نظر تو بر ازدواج با دختران است و به آن‌ها دستور می‌دهی که آن را حلال بشمارند»؛ پس آن‌ها را جمع کرد و [نظر خودش را] به آن‌ها خبر داد ولی آن‌ها ابا کردند که از او تبعیّت کنند؛ در نتیجه برای آن‌ها گودال‌هایی در زمین درست کرد و در آن آتش افروخت و آن‌ها را بر آتش عرضه کرد؛ پس هرکس از قبول آن ابا نمود، او را در آتش انداخت و هرکس پاسخ مثبت داد، او را آزاد کرد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص20
بحارالأنوار، ج14، ص443/ نورالثقلین
آیه إِذْ هُمْ عَلَیْها قُعُودٌ [6]
هنگامی‌که در کنار آن نشسته بودند.
1
(بروج/ 6)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِذْ هُمْ عَلَیْها قُعُودٌ یَعْنِی الْکُفَّارَ أَنَّهُمْ عَلَی أَطْرَافِ النَّارِ جُلُوسٌ یُعَذِّبُونَ الْمُؤْمِنِینَ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِذْ هُمْ عَلَیْها قُعُودٌ منظور کافران است که آن‌ها اطراف آتش نشسته، مؤمنان را شکنجه می‌کردند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص22
بحرالعرفان، ج16، ص357
آیه وَ هُمْ عَلی ما یَفْعَلُونَ بِالْمُؤْمِنینَ شُهُودٌ [7]
و آنچه را با مؤمنان انجام می‌دادند [با خونسردي و قساوت] تماشا می‌کردند!
آیه وَ ما نَقَمُوا مِنْهُمْ إِلاَّ أَنْ یُؤْمِنُوا بِاللهِ الْعَزیزِ الْحَمیدِ [8]
آن‌ها هیچ ایرادی بر مؤمنان نداشتند جز اینکه به خداوند توانا و شایسته ستایش ایمان آورده بودند.
1
(بروج/ 8)
الصّادق (علیه السلام) - وَ قَدْ کَانَ قَبْلَکُمْ قَوْمٌ یُقْتَلُونَ وَ یُحْرَقُونَ وَ یُنْشَرُونَ بِالْمَنَاشِیرِ وَ تَضِیقُ عَلَیْهِمُ الْأَرْضُ بِرُحْبِهَا فَمَا یَرُدُّهُمْ عَمَّا هُمْ عَلَیْهِ شَیْءٌ مِمَّا هُمْ فِیهِ مِنْ غَیْرِ تِرَهًٍْ وَتَرُوا مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ بِهِمْ وَ لَا أَذًی بَلْ ما نَقَمُوا مِنْهُمْ إِلَّا أَنْ یُؤْمِنُوا بِاللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ دَرَجَاتِهِمْ وَ اصْبِرُوا عَلَی نَوَائِبِ دَهْرِکُمْ تُدْرِکُوا سَعْیَهُمْ.
امام صادق (علیه السلام) - «محقّقا پیش از شماها مردمی بودند که کشته می‌شدند و سوخته می‌شدند و با ارّه، ارّه می‌شدند و زمین پهناور برای زندگی آن‌ها تنگ می‌شد و هیچ چیز آن‌ها را از عقیده‌ای که داشتند بر نمی‌گردانید، دشمنان از آن‌ها خونی طلب نمی‌کردند و آزاری ندیده بودند که در برابر آن چنین کارهایی با آن‌ها بکنند بلکه تنها از آن‌ها انتقام می‌کشیدند که به خداوند عزیز حمید ایمان آورند، شما از پروردگارتان درجات آن‌ها را طلب کنید و بخواهید که با آن‌ها همپایه گردید و بر ناگواری‌های روزگار خود شکیبایی کنید تا به کوشش آن‌ها برسید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص22
الکافی، ج8، ص248/ نورالثقلین
2
(بروج/ 8)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ مَا نَقَمُوا مِنْهُمْ إِلَّا أَنْ یُؤْمِنُوا بِاللهِ أَیْ مَا کَرِهُوا مِنْهُمْ إِلَّا أَنَّهُمْ آمَنُوا.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ ما نَقَمُوا مِنْهُمْ إِلّا أَنْ یُؤْمِنُوا بِاللهِ، یعنی کراهتی از آن‌ها نداشتند جز اینکه آن‌ها مؤمن بودند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص22
بحرالعرفان، ج16، ص357
آیه الَّذی لَهُ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللهُ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ شَهیدٌ [9]
همان کسی که حکومت آسمان‌ها و زمین از آن اوست و خداوند بر همه‌چیز گواه است.
آیه إِنَّ الَّذینَ فَتَنُوا الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ ثُمَّ لَمْ یَتُوبُوا فَلَهُمْ عَذابُ جَهَنَّمَ وَ لَهُمْ عَذابُ الْحَریقِ [10]
کسانی که مردان و زنان با ایمان را شکنجه دادند سپس توبه نکردند، برای آن‌ها عذاب دوزخ و عذاب آتش سوزان است!
1
(بروج/ 10)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فِیمَا رَوَاهُ عَنْ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَنَّهُمْ سَأَلُوهُ عَنِ الْمُتَشَابِهِ فِی تَفْسِیرِ الْفِتْنَهًِْ فَقَالَ وَ مِنْهُ فِتْنَهًُْ الْعَذَابِ وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی إِنَّ الَّذِینَ فَتَنُوا الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ ثُمَّ لَمْ یَتُوبُوا أَیْ عَذَّبُوا الْمُؤْمِنِینَ.
امام علی (علیه السلام) - در میان آنچه نعمانی آن را از امیرالمؤمنین (علیه السلام) روایت کرده [آمده است] که از ایشان درباره‌ی متشابه در تفسیر «فتنه» پرسیدند، فرمود: «از جمله آن «فتنه» [به‌معنای] عذاب است و آن سخن خدای تعالی است: إِنَّ الَّذِینَ فَتَنُوا الْمؤْمِنِینَ وَ الْمؤْمِناتِ ثُمَّ لَمْ یَتُوبُوا، یعنی مؤمنان را شکنجه کردند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص22
بحارالأنوار، ج5، ص174/ بحارالأنوار، ج90، ص16
2
(بروج/ 10)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّ الَّذِینَ فَتَنُوا الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ أَیْ أَحْرَقُوهُمْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّ الَّذِینَ فَتَنُوا الْمؤْمِنِینَ وَ الْمؤْمِناتِ؛ یعنی ایشان را سوزانیدند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص22
بحارالأنوار، ج14، ص438/ القمی، ج2، ص414
3
(بروج/ 10)
الصّادق (علیه السلام) - کُلُّهُمْ ثَلَاثَهًَْ عَشَرَ (سِتَّهًَْ عَشَرَ) صِنْفاً مِنْ أُمَّهًِْ جَدِّی (صلی الله علیه و آله) لَا یُحِبُّونَا وَ لَا یُحَبِّبُونَا إِلَی النَّاسِ وَ یُبْغِضُونَا وَ لَا یَتَوَلَّوْنَا وَ یَخْذُلُونَا وَ یُخَذِّلُونَ النَّاسَ عَنَّا فَهُمْ أَعْدَاؤُنَا حَقّاً لَهُمْ نارُ جَهَنَّمَ وَ لَهُمْ عَذابُ الْحَرِیقِ.
امام صادق (علیه السلام) - روایت کرده‌اند که سیزده صنف از امّت و در روایت تمیم‌بن‌بهلول شانزده صنف از امّت جدّم محمّد (صلی الله علیه و آله) ما را دوست ندارند و مردم را به دوستی ما وانمی‌دارند؟ دشمن ما می‌باشند و پیروی از ما نمی‌کنند و ما را وامی‌گذارند و مردم را از ما دور می‌کنند اینان به‌طور تحقیق دشمنان ما هستند، آتش دوزخ از آنِ آن‌ها است و عذاب سوزناک از آنِ آن‌هاست.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص24
بحارالأنوار، ج5، ص278
آیه إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ذلِکَ الْفَوْزُ الْکَبیرُ [11]
و برای کسانی که ایمان آوردند و اعمال شایسته انجام دادند، باغ‌هایی بهشتی است که نهرها از پای درختانش جاری است؛ و این رستگاری و پیروزی بزرگ است.
1
(بروج/ 11)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ صَبَّاحٍ الْأَزْرَق قَالَ سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ هُوَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ شِیعَتُهُ.
امام صادق (علیه السلام) - صبّاح ازرق گوید: از امام صادق (علیه السلام) در مورد این آیه: إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ شنیدم که می‌فرمود: «منظور، امیرلمؤمنین (علیه السلام) و شیعه‌ی وی هستند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص24
بحارالأنوار، ج23، ص389/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص759/ البرهان
2
(بروج/ 11)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا یُرِیدُ صَدَقُوا وَ آمَنُوا بِاللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ وَحَّدُوهُ یُرِیدُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ یُرِیدُ مَا لَا عَیْنٌ رَأَتْ وَ لَا أُذُنٌ سَمِعَتْ ذلِکَ الْفَوْزُ الْکَبِیرُ یُرِیدُ فَازُوا بِالْجَنَّهًِْ وَ أَمِنُوا الْعِقَاب.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا منظور، کسانی هستند که به خداوند عزّوجلّ ایمان آوردند و تصدیق نمودند: و لا إله إلا الله گفتند وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ منظور، به‌طور مخفیانه و نامحسوس است ذَلِکَ الْفَوْزُ الْکَبِیرُ، منظور به بهشت راه یافتند و از عذاب ایمن شدند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص24
القمی، ج2، ص414/ البرهان
آیه إِنَّ بَطْشَ رَبِّکَ لَشَدیدٌ [12]
به یقین مجازات قهرآمیز پروردگارت بسیار شدید است!
1
(بروج/ 12)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ بَطْشَ رَبِّکَ یَا مُحَمَّدُ لَشَدِیدٌ إِذَا أَخَذَ الْجَبَابِرَهًَْ وَ الظَّلَمَهًَْ مِنَ الْکُفَّارِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) -ای محمّد! به یقین مجازات قهرآمیز پروردگارت بسیار شدید است. آنگاه که از ستمگران و ظالمان و کفّار بازخواست می‌کند و مجازات دهد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص24
القمی، ج2، ص414
آیه إِنَّهُ هُوَ یُبْدِئُ وَ یُعیدُ [13]
اوست که آفرینش را آغاز می‌کند و باز می‌گرداند.
1
(بروج/ 13)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّهُ هُوَ یُبْدِئُ وَ یُعِیدُ یُرِیدُ الْخَلْقَ ثُمَّ أَمَاتَهُمْ ثُمَّ یُعِیدُهُمْ بَعْدَ الْمَوْتِ أَیْضاً.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّهُ هُوَ یُبْدِئُ وَ یُعِیدُ منظور، خلق است، که آن‌ها را می‌میراند و بعد از مرگ نیز آن‌ها را زنده می‌کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص24
القمی، ج2، ص414
2
(بروج/ 13)
الکاظم (علیه السلام) - کُلُّ عِلَّهًٍْ تُسَارِعُ فِی الْجِسْمِ یَنْتَظِرُ أَنْ یُؤْمَرَ فَیَأْخُذَ إِلَّا الْحُمَّی فَإِنَّهَا تَرِدُ وُرُوداً وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَحْجُبُ بَیْنَ الدَّاءِ وَ الدَّوَاءِ حَتَّی تَنْقَضِیَ الْمُدَّهًُْ ثُمَّ یُخَلِّی بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُ فَیَکُونُ بُرْؤُهُ بِذَلِکَ الدَّوَاءِ أَوْ یَشَاءُ فَیُخَلِّی قَبْلَ انْقِضَاءِ الْمُدَّهًِْ بِمَعْرُوفٍ أَوْ صَدَقَهًٍْ أَوْ بِرٍّ فَإِنَّهُ یَمْحُو مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ هُوَ یُبْدِئُ وَ یُعِیدُ.
امام کاظم (علیه السلام) - هر دردی با اجازه به آدمی می‌رسد، جز تب که یک‌باره می‌آید، و خداوند عزّوجلّ میان درد و دارو پرده اندازد تا مدّت مقدّر بگذرد و آنگاه آزاد کند و بدان دارو بهتر شود، و اگر خواهد پیش از گذشت مدّت به‌وسیله‌ی احسان یا صدقه یا نیکی آن را آزاد کند، زیرا او است که محو می‌کند هرچه خواهد و برجا دارد، و او است آغاز کن و باز آور.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص24
بحارالأنوار، ج59، ص261
آیه وَ هُوَ الْغَفُورُ الْوَدُودُ [14]
و او آمرزنده و دوستدار [مؤمنان] است.
1
(بروج/ 14)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ هُوَ الْغَفُورُ الْوَدُودُ یُرِیدُ لِأَوْلِیَائِهِ وَ أَهْلِ طَاعَتِهِ الْوَدُودُ کَمَا یَوَدُّ أَحَدُکُمْ أَخَاهُ وَ صَاحِبَهُ بِالْبُشْرَی وَ الْمَحَبَّهًِْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ هُوَ الْغَفُورُ؛ نسبت به اولیاء خود و کسانی که طاعت او را دارند، الْوَدُودُ؛ آن‌گونه که هرکدام از شما، برادر و دوست خویش را با محبّت و بشارت دوست دارد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص26
القمی، ج2، ص414
2
(بروج/ 14)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الوَدُودُ یَعْنِی الْمُحِبَّ لِعَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) إِذْ آمَنَ بِهِ مِنْ غَیْرِ شِرْکٍ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الْوَدُودُ یعنی [خداوند] دوستدار علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است؛ چون بدون شرک به او ایمان آورد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص26
بحارالأنوار، ج38، ص232/ المناقب، ج2، ص8
آیه ذُو الْعَرْشِ الْمَجیدُ [15]
صاحب تخت قدرت و دارای مجد و عظمت است.
1
(بروج/ 15)
الباقر (علیه السلام) - ذُو الْعَرْشِ الْمَجِیدُ فَهُوَ اللَّهُ الْکَرِیمُ الْمَجِید.
امام باقر (علیه السلام) - الْعَرْشِ المَجِیدُ منظور، خداوند کریم و مجید است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص26
القمی، ج2، ص414/ نورالثقلین/ البرهان
آیه فَعَّالٌ لِما یُریدُ [16]
و آنچه را اراده کند انجام می‌دهد.
آیه هَلْ أَتاکَ حَدیثُ الْجُنُودِ [17]
آیا سرگذشت آن لشکرها به تو رسیده است.
آیه فِرْعَوْنَ وَ ثَمُودَ [18]
لشکریان فرعون و ثمود؟!
آیه بَلِ الَّذینَ کَفَرُوا فی تَکْذیبٍ [19]
ولی کافران پیوسته درحال تکذیب حقّند.
آیه وَ اللهُ مِنْ وَرائِهِمْ مُحیطٌ [20]
و خداوند به همه‌ی آن‌ها احاطه دارد.
آیه بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجیدٌ [21]
[اين آيات، سحر نيست]، بلکه قرآن با عظمت است.
1
(بروج/ 21)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجیدٌ أَیْ کَرِیمٌ لِأَنَّهُ کَلَامُ الرَّبِّ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجیدٌ؛ یعنی کریم زیرا سخن خداوند است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص26
بحرالعرفان ج16 ص: 358 / بحارالأنوار، ج18، ص258 و القمی، ج2، ص414 و نورالثقلین؛ فیهم: «قال اللوح المحفوظ له… اسرافیل» زیادهًْ و «ای کریم» محذوف و «فاذا تکلم الرب» بدل «لأنه کلام الرب»
آیه فی لَوْحٍ مَحْفُوظٍ [22]
که در لوح محفوظ جای دارد.
1
(بروج/ 22)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أُخْبِرْتُ أَنَّهُ لَوْحٌ وَاحِدٌ فِیهِ الذِّکْرُ وَ أَنَّ ذَلِکَ اللَّوْحَ مِنْ نُورٍ وَ أَنَّهُ مَسِیرَهًَْ ثَلَاثِمِائَهًِْ سَنَهًٍْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - به من گفته‌اند که آن یک لوحی است و در آن ذکر است، و آن لوح از نور است، و به مسافت سیصد سال راه.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص26
بحارالأنوار، ج54، ص375
2
(بروج/ 22)
السجّاد (علیه السلام) - الْعِقْدکَتَبَ مَلِکُ الرُّومِ إِلَی عَبْدِ الْمَلِکِ أَکَلْتُ لَحْمَ الْجَمَلِ الَّذِی هَرَبَ عَلَیْهِ أَبُوکَ مِنَ الْمَدِینَهًِْ لَأَغْزُوَنَّکَ بِجُنُودٍ مِائَهًِْ أَلْفٍ وَ مِائَهًِْ أَلْفٍ وَ مِائَهًِْ أَلْفٍ فَکَتَبَ عَبْدُ الْمَلِکِ إِلَی الْحَجَّاجِ أَنْ یَبْعَثَ إِلَی زَیْنِ الْعَابِدِینَ (علیه السلام) وَ یَتَوَعَّدَهُ وَ یَکْتُبَ إِلَیْهِ مَا یَقُولُ فَفَعَلَ فَقَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) إِنَّ لِلَّهِ لَوْحاً مَحْفُوظاً یَلْحَظُهُ فِی کُلِّ یَوْمٍ ثَلَاثَمِائَهًِْ لَحْظَهًٍْ لَیْسَ مِنْهَا لَحْظَهًٌْ إِلَّا یُحْیِی فِیهَا وَ یُمِیتُ وَ یُعِزُّ وَ یُذِلُّ وَ یَفْعَلُ ما یَشاءُ وَ إِنِّی لَأَرْجُو أَنْ یَکْفِیَکَ مِنْهَا لَحْظَهًًْ وَاحِدَهًًْ فَکَتَبَ بِهَا الْحَجَّاجُ إِلَی عَبْدِ الْمَلِکِ فَکَتَبَ عَبْدُ الْمَلِکِ بِذَلِکَ إِلَی مَلِکِ الرُّومِ فَلَمَّا قَرَأَهُ قَالَ مَا خَرَجَ هَذَا إِلَّا مِنْ کَلَامِ النُّبُوَّهًِْ.
امام سجاد (علیه السلام) - زهری از امام سجّاد (علیه السلام) نقل کرده است: … پادشاه روم برای عبدالملک نامه‌ای نوشت بدین مضمون: من گوشت شتری که پدرت سوار آن شده بود و از مدینه فرار کرد خورده‌ام با سپاهی که بالغ بر هزار هزار هزار نفر است با تو جنگ خواهم کرد. عبدالملک به حجاج‌بن‌یوسف نوشت و از او خواست که نامه را بخواند و نامه‌ای به زین‌العابدین بنویسد و با همان جملاتی که عبدالملک نوشته او را تهدید نماید هرچه آن جناب جواب داد برایش بنویسد. حجّاج همین کار را کرد زین‌العابدین (علیه السلام) در جواب گفت: «خداوند لوح محفوظی دارد که در هر روز سیصد مرتبه در آن نگاه می‌کند و در هر نگاهی هرکه را بخواهد می‌میراند زنده می‌کند عزیز می‌نماید ذلیل می‌کند و هرچه اراده کند انجام می‌دهد من امیدوارم که یکی از آن نگاه‌ها کلک ترا بکند». حجاج همین جواب را برای عبدالملک نوشت عبدالملک نیز آن را برای پادشاه روم فرستاد همین که پادشاه روم خواند گفت این سخن از خاندان نبوّت خارج شده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص28
المناقب، ج4، ص161/ نورالثقلین
3
(بروج/ 22)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - هُوَ الَّذِی یُعرَفُ بِِاللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ وَ هُوَ مِنْ دُرَّهًٍْ بَیْضَاء طُولُهُ مَا بَیْنَ السَّمَاءِ و الْأَرْضِ عَرْضُهُ مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِب.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - خداوند کسی است لوح محفوظ را می‌داند و «لوح محفوظ» از درّ سفیدی است که طولش ما بین آسمان و زمین و عرضش ما بین مشرق و مغرب است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص28
بحرالعرفان، ج16، ص358
4
(بروج/ 22)
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - اللَّوْحُ الْمَحْفُوظُ لَهُ طَرَفَانِ طَرَفٌ عَلَی الْعَرْشِ وَ طَرَفٌ عَلَی جَبْهَهًِْ إِسْرَافِیلَ فَإِذَا تَکَلَّمَ الرَّبُّ جَلَّ ذِکْرُهُ بِالْوَحْیِ ضَرَبَ اللَّوْحُ جَبِینَ إِسْرَافِیلَ فَنَظَرَ فِی اللَّوْحِ فَیُوحِی بِمَا فِی اللَّوْحِ إِلَی جَبْرَئِیلَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - لوح محفوظ دو طرف دارد یکی بر [راست] عرش، و دیگری بر پیشانی اسرافیل، و چون خدا سخن کند به وحی لوح، به پیشانی اسرافیل زند تا در لوح نگرد و آنچه وحی شده به جبرئیل وحی کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص28
بحارالأنوار، ج18، ص258
5
(بروج/ 22)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَا صَاحِبُ اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ أَلْهَمَنِی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عِلْمَ مَا فِیهِ.
امام علی (علیه السلام) - من صاحب لوح محفوظم که خدا به من آنچه را که در لوح است، الهام نموده.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص28
بحارالأنوار، ج26، ص4
6
(بروج/ 22)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) عَنْ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) عَنْ مِیکَائِیلَ (علیه السلام) عَنْ إِسْرَافِیلَ (علیه السلام) عَنِ اللَّوْحِ عَنِ الْقَلَمِ قَالَ یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَلَایَهًُْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی طَالِبٍ حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ نَارِی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پیامبر (صلی الله علیه و آله) از جبرئیل از میکائیل از اسرافیل از لوح از قلم گفته است که خدای تبارک‌وتعالی می‌فرماید: ولایت علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) حصن من است و هرکه در حصن من در آید از دوزخ من در امان است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص28
الأمالی للصدوق، ص235/ نورالثقلین
7
(بروج/ 22)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - سَأَلَ عُثْمَانُ‌بْنُ‌عَفَّانَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا تَفْسِیرُ أَبْجَدْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) … وَ أَمَّا النُّونُ {فَ} ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُون فَالْقَلَمُ قَلَمٌ مِنْ نُورٍ وَ کِتَابٌ مِنْ نُورٍ فِی لَوْحٍ مَحْفُوظٍ* یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ وَ کَفی بِاللهِ شَهِیدا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عثمان‌بن‌عفان از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پرسید: «تفسیر ابجد چیست»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُون (قلم/1) است که قلم از نور است و کتاب از نور که در لوح محفوظ جای دارد. که مقرّبان شاهد آنند! . (مطففین/21) و گواهی خدا دراین‌باره، کافی است! . (نساء/79)
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص28
بحارالأنوار، ج2، ص317
مطالب مرتبط
