تفسیر روایی سوره بلد

سوره بلد

ثواب قرائت

1

(بلد/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ کَانَ قِرَاءَتُهُ فِی فَرِیضَهًٍْ لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ کَانَ فِی الدُّنْیَا مَعْرُوفاً أَنَّهُ مِنَ الصَّالِحِینَ وَ کَانَ فِی الْآخِرَهًِْ مَعْرُوفاً أَنَّ لَهُ مِنَ اللَّهِ مَکَاناً وَ کَانَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ مِنْ رُفَقَاءِ النَّبِیِّینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِین.

امام صادق (علیه السلام) - هرکه در نماز واجبش سوره: لَا أُقْسِمُ بِهَذَا الْبَلَدِ را بخواند، در دنیا در شمار نیکوکاران شناخته شود و در آخرت از کسانی شناخته شود که در درگاه خداوند مقام و منزلتی دارند و در روز قیامت در زمره‌ی همراهان پیامبران و شهیدان و نیکوکاران شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص112

ثواب الأعمال، ص123/ نورالثقلین/ البرهان

2

(بلد/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الْبَلَدِ أَعْطَاهُ اللَّهُ الْأَمْنَ مِنْ غَضَبِهِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس سوره‌ی بلد را بخواند خداوند روز قیامت از خشمش او را در امان می‌دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص112

مستدرک الوسایل، ج4، ص358/ نورالثقلین

3

(بلد/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَی الْأَمَانَ مِنْ غَضَبِهِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ نَجَاهُ مِنْ صُعُودِ الْعَقَبَهًِْ الْکَؤُودِ وَ مَنْ کَتَبَهَا وَ عَلَّقَهَا عَلَی الطِّفْلِ أَوْ مَا یُولَدُ، أَمِنَ عَلَیْهِ مِنْ کُلِّ مَا یَعْرِضُ لِلْأَطْفَالِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکه این سوره را بخواند، خداوند او را در روز قیامت از خشم خود در امان می‌دارد و در بالا رفتن از آن گردنه‌ی دشوار نجاتش می¬دهد و هرکه آن را بنویسد و بر کودکی یا بر هر نوزادی بیاویزد، این سوره او را از تمام آسیب¬های کودکان در امان می¬دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص112

البرهان

4

(بلد/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - إِذَا عُلِّقَتْ عَلَی الطِّفْلِ أَمِنَ مِنَ النَّقْصِ وَ إِذَا سَعَطَ مِنْ مَائِهَا أَیْضاً بَرِئَ مِمَّا یُؤْلِمُ الْخَیَاشِمُ وَ نَشَأَ نُشُوءاً صَالِحاً.

امام صادق (علیه السلام) - چون این سوره بر کودک آویخته شود، از کاستی اندام امان یابد و چون بینی¬اش را با آب آن شستشو دهند، از دردهای بینی به دور ماند و نیک رشد کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص112

البرهان

آیه لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَد [1]

قسم به این شهر مقدّس [مكّه‌]،

1

(بلد/ 1)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ وَ الْبَلَدُ مَکَّهًُْ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - لَا أُقْسِمُ بِهَذَا الْبَلَدِ؛ منظور از بلد، مکّه است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص112

القمی، ج2، ص422/ بحارالأنوار، ج9، ص251/ نورالثقلین

2

(بلد/ 1)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ یُونُسَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ قَالَ أُعَظِّمُ إِثْمَ مَنْ یَحْلِفُ بِهَا قَالَ وَ کَانَ أَهْلُ الْجَاهِلِیَّهًِْ یُعَظِّمُونَ الْحَرَمَ وَ لَا یُقْسِمُونَ بِهِ یَسْتَحِلُّونَ حُرْمَهًَْ اللَّهِ فِیهِ وَ لَا یَعْرِضُونَ لِمَنْ کَانَ فِیهِ وَ لَا یُخْرِجُونَ مِنْهُ دَابَّهًًْ فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ قَالَ یُعَظِّمُونَ الْبَلَدَ أَنْ یَحْلِفُوا بِهِ وَ یَسْتَحِلُّونَ فِیهِ حُرْمَهًَْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله).

امام باقر (علیه السلام) - یونس از یکی از شیعیان نقل کرده است: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی کلام خداوند متعال: لَا أُقْسِمُ بِهَذَا الْبَلَدِ *وَأَنتَ حِلٌّ بِهَذَا الْبَلَدِ پرسیدم. ایشان (علیه السلام) فرمود: «گناه، کسانی را که به آن سوگند می¬خورند، بزرگ می‌شمارد. اهل جاهلیّت، مکّه را بزرگ می¬داشتند و به آن سوگند نمی¬خوردند و حرمت خداوند را در آن پاس می¬داشتند و به کسی که در آن بود متعرّض نمی¬شدند و هیچ جنبنده¬ای را از آن بیرون نمی‌کردند، پس خداوند تبارک‌وتعالی فرمود: لَا أُقْسِمُ بِهَذَا الْبَلَدِ * وَأَنتَ حِلٌّ بِهَذَا الْبَلَدِ * وَ وَالِدٍ وَمَا وَلَدَ، آنان این شهر را بزرگ‌تر از آن می¬شمارند که بخواهند به آن سوگند بخورند، حال آنکه حرمت خون رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را در آن حلال می‌شمارند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص112

الکافی، ج7، ص450/ نورالثقلین/ البرهان؛ بتفاوت

آیه وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ [2]

شهری که تو در آن ساکنی،

1

(بلد/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مَسْعَدَهًَْ‌بْنِ‌صَدَقَهًَْ قَالَ قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ قَالَ کَانَ أَهْلُ الْجَاهِلِیَّهًِْ یَحْلِفُونَ بِهَا فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ قَالَ عَظُمَ أَمْرُ مَنْ یَحْلِفُ بِهَا قَالَ وَ کَانَتِ الْجَاهِلِیَّهًُْ یُعَظِّمُونَ الْمُحَرَّمَ وَ لَا یُقْسِمُونَ بِهِ وَ لَا بِشَهْرِ رَجَبٍ وَ لَا یَعْرِضُونَ فِیهِمَا لِمَنْ کَانَ فِیهِمَا ذَاهِباً أَوْ جَائِیاً وَ إِنْ کَانَ قَدْ قَتَلَ أَبَاهُ وَ لَا لِشَیْءٍ یَخْرُجُ مِنَ الْحَرَمِ دَابَّهًًْ أَوْ شَاهًًْ أَوْ بَعِیراً أَوْ غَیْرَ ذَلِکَ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ لِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ* وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ قَالَ فَبَلَغَ مِنْ جَهْلِهِمْ أَنَّهُمُ اسْتَحَلُّوا قَتْلَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ عَظَّمُوا أَیَّامَ الشَّهْرِ حَیْثُ یُقْسِمُونَ بِهِ فَیَفُونَ.

امام صادق (علیه السلام) - مسعده‌بن‌صدقه گوید: امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی کلام خداوند عزّوجلّ: سوگند به جایگاه ستارگان [و محل طلوع و غروب آن‌ها]! (واقعه/75) فرمود: «اهل جاهلیّت به جایگاه¬های ستارگان سوگند یاد می¬کردند، از این‌رو خداوند عزّوجلّ فرمود: فَلَا أُقْسِمُ بِمَوَاقِعِ النُّجُومِ و این‌گونه امر کسی را که چنین سوگندی یاد کند، بزرگ شمرد و بالا برد. اهل جاهلیّت ماه محرّم و ماه رجب را بزرگ می¬داشتند و به آن دو سوگند یاد نمی¬کردند و در این دو ماه به کسی که در میان آن‌ها رفت و آمد می¬کرد حتّی اگر پدر یکی از آنان را کشته بود متعرّض نمی¬شدند و هیچ جنبنده¬¬ای را از گوسفند و بز گرفته تا هر حیوان دیگری از حرم بیرون نمی¬کردند، به‌همین‌خاطر خداوند عزّوجلّ به پیامبرش (صلی الله علیه و آله) فرمود: لَا أُقْسِمُ بِهَذَا الْبَلَدِ * وَ أَنتَ حِلٌّ بِهَذَا الْبَلَدِ، نادانی آنان به جایی رسیده بود که خون پیامبر (صلی الله علیه و آله) را حلال می¬پنداشتند، امّا روزهای ماه را بزرگ می¬داشتند و به آن‌ها سوگند یاد می¬کردند و به سوگند خود وفا می¬کردند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص114

الکافی، ج7، ص450/ وسایل الشیعهًْ، ج23، ص264/ مستدرک الوسایل، ج16، ص67؛ بتفاوت/ بحارالأنوار، ج101، ص285؛ بتفاوت/ نورالثقلین؛ بتفاوت یسیر

2

(بلد/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ قُرَیْشاً کَانُوا یُحَرِّمُونَ الْبَلَدَ وَ یَتَقَلَّدُوَن لِحَاءَ الشَّجَرِ وَ قَالَ حَمَّادٌ أَغْصَانَهَا إِذَا خَرَجُوا مِنَ الْحَرَمِ فَاسْتَحَلُّوا مِنْ نَبِیِّ اللَّهِ الشَّتْمَ وَ التَّکَذُّبَ فَقَالَ لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ* وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ إِنَّهُمْ عَظَّمُوا الْبَلَدَ وَ اسْتَحَلُّوا مَا حَرَّمَ اللَّهُ تَعَالَی.

امام صادق (علیه السلام) - قریش هر نوع آزار و اذیّتی را در مکّه حرام می‌دانستند؛ اگر کسی یک شاخ از درخت داخل مکّه را بر خود می‌آویخت به او کاری نداشتند. حماد گفت: «وقتی از حرم خارج می‌شدند با این روشی که داشتند ناسزا گفتن و تکذیب پیامبر (صلی الله علیه و آله) را حلال می‌شمردند. خداوند متعال فرمود: لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ* وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ آن‌ها مکّه را احترام می‌گذاشتند و آنچه خدا حرام کرده بود حلال می‌دانستند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص114

بحارالأنوار، ج24، ص284/ فرات الکوفی، ص557

3

(بلد/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - کَانَتْ قُرَیْشٌ تُعَظِّمُ الْبَلَدَ وَ تَسْتَحِلُّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) فِیهِ فَقَالَ لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ* وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ یُرِیدُ أَنَّهُمْ اسْتَحَلُّوکَ فِیهِ فَکَذَّبُوکَ وَ شَتَمُوکَ وَ کَانُوا لَا یَأْخُذُ الرَّجُلُ مِنْهُمْ فِیهِ قَاتِلَ أَبِیهِ وَ یَتَقَلَّدُونَ لِحَاءَ شَجَرِ الْحَرَمِ فَیَأْمَنُونَ بِتَقْلِیدِهِمْ إِیَّاُه فَاسْتَحَلُّوا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا لَمْ یَسْتَحِلُّوا مِنْ غَیْرِهِ فَعَابَ اللَّهُ ذَلِکَ عَلَیْهِمْ.

امام صادق (علیه السلام) - قریش شهر را محترم می‌دانستند و خون و آبروی محمّد (صلی الله علیه و آله) را در آن حلال می‌دانستند و خدا فرمود: لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ* وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ یعنی تو را در آن بی‌آبرو شمردند و تکذیب کردند و دشنام دادند با اینکه کسی در آن متعرّض کشنده‌ی پدر خود نمی‌شد و از پوست درخت حرم به گردن می‌آویختند و در امن بودند ولی از رسول خدا حلال شمردند آنچه را از دیگری حلال ندانستند و خدا بدین وسیله آن‌ها را نکوهش کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص114

بحارالأنوار، ج24، ص284/ بحارالأنوار، ج57، ص203/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص773؛ فیه: «کانوا لا یأخذ… من غیره» محذوف/ بحارالأنوار، ج23، ص270/ نورالثقلین

4

(بلد/ 2)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - کَانَتْ قُرَیْشٌ لَا یَسْتَحِلُّونَ أَنْ یَظْلِمُوا أَحَداً فِی هَذَا الْبَلَدِ وَ یَسْتَحِلُّونَ ظُلْمَکَ فِیهِ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قریش حلال نمی‌دانستند که ستم‌کردن به کسی را در مکّه امّا ستم به تو را حلال شمردند، ای پیامبر (صلی الله علیه و آله)!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص114

بحارالأنوار، ج9، ص251/ القمی، ج2، ص422

5

(بلد/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ قَالَ یَعْنِی رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله).

امام صادق (علیه السلام) - وَ أَنتَ حِلٌّ بِهَذَا الْبَلَدِ یعنی رسول خدا (صلی الله علیه و آله).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص114

بحارالأنوار، ج23، ص269/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص772

6

(بلد/ 2)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ الْمُرَادُ: وَ أَنْتَ حَلَالٌ لَکَ قَتْلَ مَنْ رَأَیْتَ بِهِ مِنَ الْکُفَّارِ وَ ذَلِکَ حِینَ أَمَرَهُ بِالْقِتَالِ یَوْمَ فَتْحِ مَکَّهًَْ فَأَحَلَّهَا اللَّهُ لَهُ حَتَّی قَاتَلَ وَ قَتَلَ وَ قَدْ قَالَ (علیه السلام): لَمْ یَحِلَّ لِأَحَدٍ قَبْلِی وَ لَا یَحِلُّ لِأَحَدٍ بَعْدِی وَ لَا یَحِلُّ لِی إِلَّا سَاعَهًًْ مِنْ نَهَارٍ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ أَنتَ حِلٌّ بِهَذَا الْبَلَدِ؛ مقصود این است که بر تو کشتن هرکس از کفّار را که ببینی، حلال است و آن (حلال بودن) در زمانی بود که [خدا] او را به پیکار در روز فتح مکّه، فرمان داد و خداوند مکّه را برای او حلال کرد تا اینکه پیکار کند و بکشد و حضرت (صلی الله علیه و آله) فرموده است: «نه بر احدی قبل از من حلال بود و نه بر احدی بعد از من حلال است و بر من هم جز یک ساعت از روز [پیکار و کشتن در مکّه] حلال نیست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص116

بحرالعرفان، ج17، ص40

آیه وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ [3]

و قسم به پدر و فرزندش [ابراهيم خليل و فرزندش اسماعيل ذبيح‌]،

1

(بلد/ 3)

الأَئِمَّهًْ (علیهم السلام) - وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ مَا وَلَدَ مِنَ الْأَئِمَّهًْ (علیهم السلام).

ائمّه (علیهم السلام) - از برخی ائمه (علیهم السلام) نقل شده است: وَ وَالِدٍ وَمَا وَلَدَ؛ «منظور، امیرمؤمنان علی (علیه السلام) و امامانی از نسل او هستند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص116

الکافی، ج1، ص414/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص771/ المناقب، ج3، ص105/ نورالثقلین/ البرهان/ شواهدالتنزیل، ج2، ص430

2

(بلد/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ سُلَیْمٍ الشَّامِیِّ أَنَّهُ سَمِعَ عَلِیّاً (علیه السلام) یَقُولُ إِنِّی وَ أَوْصِیَائِی مِنْ وُلْدِی مَهْدِیُّونَ کُلُّنَا مُحَدَّثُونَ فَقُلْتُ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) مَنْ هُمْ قَالَ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) ثُمَّ ابْنِی عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَالَ وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) یَوْمَئِذٍ رَضِیعٌ ثُمَّ ثَمَانِیَهًٌْ مِنْ بَعْدِهِ وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ وَ هُمُ الَّذِینَ أَقْسَمَ اللَّهُ بِهِمْ فَقَالَ وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ أَمَّا الْوَالِدُ فَرَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَا وَلَدَ یَعْنِی هَؤُلَاءِ الْأَوْصِیَاءَ (علیهم السلام).

امام علی (علیه السلام) - از سلیم شامی نقل شده است: از امام علی (علیه السلام) شنیدم که فرمود: «همانا من و اوصیای من از میان فرزندانم، امامان ره یافته¬ایم و همگی محدّث (شنونده‌ی سخن فرشتگان) هستیم». عرض کردم: «ای امیرمؤمنان (علیه السلام)! ایشان کیستند»؟ فرمود: «حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام)، سپس پسرم علیّ‌بن‌حسین که ایشان در آن روز، شیرخوار بود سپس هشت تن، پس از آن‌ها یکی پس از دیگری و هم آنانند که خداوند متعال به ایشان سوگند یاد کرد و فرمود: وَ وَالِدٍ وَمَا وَلَدَ؛ که پدر، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است و آنانی را که به وجود آورد همین اوصیا (علیهم السلام) هستند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص116

بحارالأنوار، ج26، ص79/ بصایرالدرجات، ص372/ الاختصاص، ص329 و البرهان/ المناقب، ج1، ص284

3

(بلد/ 3)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ قَالَ آدَمُ (علیه السلام) وَ مَا وَلَدَ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْأَوْصِیَاءِ (علیهم السلام).

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ؛ قسم به آدم (علیه السلام) و انبیاء و اوصیائی که از او متولّد شدند!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص116

بحارالأنوار، ج9، ص251/ القمی، ج2، ص422/ نورالثقلین

آیه لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی کَبَدٍ [4]

که ما انسان را در رنج آفریدیم (و زندگی او پر از رنج‌هاست)!

1

(بلد/ 4)

الصّادق (علیه السلام) - قَالَ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌مُسْلِمٍ فَقُلْتُ لَهُ (علیه السلام) جُعِلْتُ فِدَاکَ سَأَلْتَهُ عَنْ أَمْرٍ أُحِبُّ أَنْ أَعْلَمَهُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ فِی کِتَابِهِ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِی کَبَدٍ یَعْنِی مُنْتَصِباً فِی بَطْنِ أُمِّهِ مَقَادِیمُهُ إِلَی مَقَادِیمِ أُمِّهِ وَ مَآخِیرُهُ إِلَی مَآخِیرِ أُمِّهِ غِذَاؤُهُ مِمَّا تَأْکُلُ أُمُّهُ وَ یَشْرَبُ مِمَّا تَشْرَبُ أُمُّهُ وَ تُنَسِّمُهُ تَنْسِیماً وَ مِیثَاقُهُ الَّذِی أَخَذَ اللَّهُ عَلَیْهِ بَیْنَ عَیْنَیْهِ فَإِذَا دَنَا وِلَادَتُهُ أَتَاهُ مَلَکٌ یُسَمَّی الزَّاجِرَ فَیَزْجُرُهُ فَیَنْقَلِبُ فَتَصِیرُ مَقَادِیمُهُ إِلَی مَآخِرِ أُمِّهِ وَ مَآخِیرُهُ إِلَی مُقَدَّمِ أُمِّهِ لِیُسَهِّلَ اللَّهُ عَلَی الْمَرْأَهًِْ وَ الْوَلَدِ أَمْرَهُ وَ یُصِیبُ ذَلِکَ جَمِیعَ النَّاسِ إِلَّا إِذَا کَانَ عَامِیاً فَإِذَا زَجَرَهُ فَزَعَ وَ انْقَلَبَ وَ وَقَعَ إِلَی الْأَرْضِ بَاکِیاً مِنْ زَجْرَهًِْ الزَّاجِرِ وَ نَسِیَ الْمِیثَاقَ وَ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ جَمِیعَ الْبَهَائِمِ فِی بُطُونِ أُمَّهَاتِهَا مَنْکُوسَهًًْ مُقَدَّمُهَا إِلَی مُؤَخَّرِ أُمِّهَا وَ مُؤَخَّرُهَا إِلَی مُقَدَّمِ أُمِّهَا وَ هِیَ تَتَرَبَّصُ فِی الْأَرْحَامِ مَنْکُوسَهًًْ قَدْ أُدْخِلَ رَأْسُهَا بَیْنَ یَدَیْهَا وَ رِجْلَیْهَا تَأْخُذُ الْغِذَاءَ مِنْ أُمِّهَا فَإِذَا دَنَا وِلَادَتُهَا انْسَلَّتْ انْسِلَالًا وَ امْتَرَقَتْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهَاتِهَا وَ هَاتَانِ الَّتِی بَیْنَ أَیْدِیهَا کُلُّهَا مَوْضِعُ أَعْیُنِهَا فِی بُطُونِ أُمَّهَاتِهَا وَ مَا فِی عَرَاقِیبِهَا مَوْضِعُ مَنَاخِیرِهَا لَا یَنْبُتُ عَلَیْهِ الشَّعْرُ وَ هُوَ لِلدَّوَابِّ کُلِّهَا مَا خَلَا الْبَعِیرَ فَإِنَّ عُنُقَهُ طَالَ فَنَفَذَ رَأْسُهُ بَیْنَ قَوَائِمِهِ فِی بَطْنِ أُمِّهِ.

امام صادق (علیه السلام) - محمّدبن‌مسلم گفت: من به امام صادق (علیه السلام) گفتم: «فدایت شوم! از او چیزی پرسیدی که می‌خواهم آن را بدانم». فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! خدای تبارک و تعالی در کتابش می‌فرماید: لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِی کَبَدٍ یعنی در شکم مادرش سر پا ایستاده و جلوی او به جلوی مادر چسبیده و پسش در طرف پائین تنه‌ی مادر است، خوراکش از خوراک مادر است و نوشابه‌اش از نوشابه‌ای که مادرش نوشد و او را مادرش به‌طوری نفس می‌دهد و پیمانی که خدا از او گرفته میان دو چشم اوست و چون زایشش نزدیک شود یک فرشته آید به نام زاجر (راننده) و او را براند و برگردد و بالا تنه‌اش به‌سوی پائین تنه‌ی مادرش آید و پائین تنه‌اش به‌سوی بالا تنه‌ی مادر برآیند تا خدا کار را بر زن و زاینده آسان کند و همه‌ی مردم را این رسد، مگر نوزادی کور و سرکش و نافرمان باشد که چونش نهیب زند برگردد و یکباره گریه‌کنان به زمین افتد از نهیب فرشته‌ی زاجر و پیمان را فراموش کند و راستش خدا همه‌ی بهائم را در درون مادرشان وارونه آفریده بالا تنه‌ی آن‌ها به پائین مادر است و پائین تنه‌ی آن‌ها به بالای مادر و این‌ها در زهدان وارونه بمانند و سرشان میان دو دست و دو پای آن‌ها است و خوراک از مادر گیرند و چون زایش آن‌ها رسد یک‌باره کنده شوند و از شکم مادرشان بیرون جهند و این دو داغی که میان دست‌های آن‌ها است، همه جای دو چشم آن‌ها در شکم مادرشان است و آنچه در پاشنه‌ی آن‌ها است جای سوراخ‌های بینی آن‌ها است که مو در آن‌ها نروئیده و در همه‌ی جانوران هست جز در شتر که گردنش دراز است و سرش از میان دست و پایش در شکم مادر بیرون کشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص116

بحارالأنوار، ج61، ص127/ بحارالأنوار، ج57، ص342/ بحارالأنوار، ج10، ص214/ المحاسن، ج2، ص304

2

(بلد/ 4)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِی کَبَدٍ أَیْ مُنْتَصِباً وَ لَمْ یَخْلُقْ مِثْلَهُ شَیْء.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِی کَبَد؛ٍ انسان را متعادل آفریدیم و درست چیزی را مانند او نیافریدیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص118

بحارالأنوار، ج9، ص251/ القمی، ج2، ص422/ بحارالأنوار، ج57، / نورالثقلین

3

(بلد/ 4)

الرّضا (علیه السلام) - وَ هُوَ قَائِمٌ لَیْسَ عَلَی مَعْنَی انْتِصَابٍ وَ قِیَامٍ عَلَی سَاقٍ فِی کَبَدٍ کَمَا قَامَتِ الْأَشْیَاءُ وَ لَکِنْ قَائِمٌ یُخْبِرُ أَنَّهُ حَافِظٌ کَقَوْلِ الرَّجُلِ الْقَائِمُ بِأَمْرِنَا فُلَانٌ.

امام رضا (علیه السلام) - او قائم است امّا نه به معنی ایستادن روی پا با زحمت و سختی و خستگی مثل ایستادن سایر اشیاء. ولی وقتی می‌فرماید: خدا قائم است معنایش این است که حافظ و قیّم اشیاء است مثل اینکه گفته می‌شود: فلانی قائم به امر فلانی است یعنی کارهای او به‌دست فلانی است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص118

الکافی، ج1، ص121/ نورالثقلین

آیه أَ یَحْسَبُ أَنْ لَنْ یَقْدِرَ عَلَیْهِ أَحَدٌ [5]

آیا او گمان می‌کند که هیچ کس نمی‌تواند بر او دست یابد؟!

آیه یَقُولُ أَهْلَکْتُ مالاً لُبَداً [6]

می‌گوید: «مال زیادی را (در کارهای خیر) نابود کرده‌ام»!

1

(بلد/ 6)

الباقر (علیه السلام) - فِی رِوَایَهًِْ أَبِی‌الْجَارُود عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ یَقُولُ أَهْلَکْتُ مالًا لُبَداً قَالَ هُوَ عَمْرُوبْنُ‌عَبْدِ وُدٍّ حِینَ عَرَضَ عَلَیْهِ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) الْإِسْلَامَ یَوْمَ الْخَنْدَقِ وَ قَالَ فَأَیْنَ مَا أَنْفَقْتُ فِیکُمْ مَالًا لُبَداً وَ کَانَ قَدْ أَنْفَقَ مَالًا فِی الصَّدِّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ فَقَتَلَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام).

امام باقر (علیه السلام) - در روایت ابوالجارود از امام باقر (علیه السلام) آمده است که ایشان درباره‌ی کلام خداوند متعال: أَهْلَکْتُ مَالًا لُّبَدًا فرمود: «این سخن عمروبن‌عبدود است درآن‌هنگام که علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) در روز خندق، اسلام را بر او عرضه داشت». او گفت: «پس آن مال فراوانی که در برابرتان خرج کردم چه می¬شود»؟ او مالی را برای ایستادگی در برابر راه خدا خرج کرده بود، پس علی (علیه السلام) او را به هلاکت رساند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص118

بحارالأنوار، ج9، ص251/ بحارالأنوار، ج20، ص242/ القمی، ج2، ص422/ البرهان/ نورالثقلین

2

(بلد/ 6)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَقُولُ أَهْلَکْتُ مالًا لُبَداً أَیْ مُجْتَمِعا.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَقُولُ أَهْلَکْتُ مالًا لُبَداً؛ از بین بردم مال انبوهی را.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص118

بحارالأنوار، ج9، ص251/ نورالثقلین و القمی، ج2، ص422

3

(بلد/ 6)

الباقر (علیه السلام) - یَقُولُ أَهْلَکْتُ مالًا لُبَداً یَعْنِی الَّذِی جَهَّزَ بِهِ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فِی جَیْشِ الْعُسْرَهًِْ.

امام باقر (علیه السلام) - یَقُولُ أَهْلَکْتُ مالًا لُبَداً؛ منظور پولی است که برای تجهیز سپاه در جنگ عسرت داد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص118

بحارالأنوار، ج24، ص282/ بحارالأنوار، ج9، ص251/ القمی، ج2، ص423؛ فیه: «العشرهًْ» بدل «العسرهًْ»

آیه أَ یَحْسَبُ أَنْ لَمْ یَرَهُ أَحَدٌ [7]

آیا (انسان) گمان می‌کند هیچ‌کس او را ندیده (که عمل خیری انجام نداده) است؟!

1

(بلد/ 7)

الباقر (علیه السلام) - عَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌أَبِی‌یَعْقُوبَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِه عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی… أَ یَحْسَبُ أَنْ لَمْ یَرَهُ أَحَدٌ قَالَ فِی فَسَادٍ کَانَ فِی نَفْسِهِ.

امام باقر (علیه السلام) - حسین‌بن‌ابی‌یعقوب از امام باقر (علیه السلام) در مورد آیه‌ی أَ یَحْسَبُ أَنْ لَمْ یَرَهُ أَحَدٌ نقل می‌کند که فرمود: «خیال می‌کند کسی از فساد ضمیر و دلش خبر ندارد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص118

بحارالأنوار، ج9، ص251/ بحارالأنوار، ج24، ص282/ القمی، ج2، ص423

آیه أَ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَیْنَیْن [8]

آیا برای او دو چشم قرار ندادیم؟

1

(بلد/ 8)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی… أَ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَیْنَیْنِ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله).

امام باقر (علیه السلام) - أَ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَیْنَیْنِ یعنی رسول خدا (صلی الله علیه و آله).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص118

بحارالأنوار، ج9، ص251/ بحارالأنوار، ج24، ص282/ القمی، ج2، ص423

2

(بلد/ 8)

الباقر (علیه السلام) - العَیْنَانِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله).

امام باقر (علیه السلام) - الْعَیْنَان یعنی رسول خدا (صلی الله علیه و آله).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص120

بحارالأنوار، ج24، ص280/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص772/ البرهان

3

(بلد/ 8)

السجّاد (علیه السلام) - فَاتَّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ وَ تَفَکَّرُوا وَ اعْمَلُوا لِمَا خُلِقْتُمْ لَهُ فَإِنَّ اللَّهَ لَمْ یَخْلُقْکُمْ عَبَثاً وَ لَمْ یَتْرُکْکُمْ سُدًی قَدْ عَرَّفَکُمْ نَفْسَهُ وَ بَعَثَ إِلَیْکُمْ رَسُولَهُ وَ أَنْزَلَ عَلَیْکُمْ کِتَابَهُ فِیهِ حَلَالُهُ وَ حَرَامُهُ وَ حُجَجُهُ وَ أَمْثَالُهُ فَاتَّقُوا اللَّهَ فَقَدِ احْتَجَّ عَلَیْکُمْ رَبُّکُمْ فَقَالَ أَ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَیْنَیْنِ* وَ لِساناً وَ شَفَتَیْنِ* وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْنِ فَهَذِهِ حُجَّهًٌْ عَلَیْکُمْ فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ فَإِنَّهُ لا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّهِ وَ لَا تُکْلَانَ إِلَّا عَلَیْهِ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ نَبِیِّهِ وَ آلِهِ.

امام سجّاد (علیه السلام) - از خدا بپرهیزید بندگان خدا! و برای کاری که خلق شده‌اید، بیاندیشید و عمل کنید. خداوند شما را بیهوده نیافریده و نه رهایتان خواهد کرد، خود را معرفی نموده و پیامبران (علیهم السلام) را فرستاده و کتاب خود را نازل کرده، در آن حلال و حرام را بیان نموده و حجّت‌ها و امثال را توضیح داده، پرهیزکاری کنید! خداوند بر شما استدلال نموده و فرموده است: أَ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَیْنَیْنِ* وَ لِساناً وَ شَفَتَیْنِ* وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْنِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص120

بحارالأنوار، ج75، ص128/ تحف العقول، ص272

آیه وَ لِساناً وَ شَفَتَیْنِ [9]

و یک زبان و دو لب؟!

1

(بلد/ 9)

الباقر (علیه السلام) - وَ لِساناً یَعْنِی أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ شَفَتَیْنِ یَعْنِی الْحَسَنَ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنَ (علیه السلام).

امام باقر (علیه السلام) - وَ لِساناً یعنی امیرالمؤمنین (علیه السلام) وَ شَفَتَیْنِ؛ امام حسن و امام حسین (علی‌ها السلام).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص120

بحارالأنوار، ج9، ص251/ بحارالأنوار، ج24، ص282/ القمی، ج2، ص423/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص772

2

(بلد/ 9)

السجّاد (علیه السلام) - فَاتَّقُوا اللَّهَ فَقَدِ احْتَجَ عَلَیْکُمْ رَبُّکُمْ فَقَالَ أَ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَیْنَیْنِ. وَ لِساناً وَ شَفَتَیْنِ. وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْنِ فَهَذِهِ حُجَّهًٌْ عَلَیْکُمْ.

امام سجّاد (علیه السلام) - پرهیزکاری کنید! خداوند بر شما استدلال نموده و فرموده است: أَ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَیْنَیْنِ* وَ لِساناً وَ شَفَتَیْنِ* وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْنِ و این حجّتی بر شماست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص120

تحف العقول، ص272/ بحارالأنوار، ج75، ص128

آیه وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْنِ [10]

و او را به راه خیر و شرّ هدایت کردیم!

1

(بلد/ 10)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ حَمْزَهًَْ‌بْنِ‌مُحَمَّد عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْنِ قَالَ نَجْدَ الْخَیْرِ وَ الشَّرِّ.

امام صادق (علیه السلام) - حمزه‌بن‌محمّد گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی سخن خدای عزّوجلّ؛ وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْنِ سؤال کردم. حضرت (علیه السلام) فرمود: «یعنی را خیر و را شر».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص120

الکافی، ج1، ص163/ بحارالأنوار، ج5، ص196/ الأمالی للطوسی، ص660/ القمی، ج2، ص422/ نورالثقلین/ البرهان

2

(بلد/ 10)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی… وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْنِ إِلَی وَلَایَتِهِمَا.

امام باقر (علیه السلام) - وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْنِ؛ او را به ولایت آن دو هدایت کردیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص120

بحارالأنوار، ج9، ص251/ بحارالأنوار، ج24، ص282/ القمی، ج2، ص423/ نورالثقلین

3

(بلد/ 10)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ… وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْنِ إِلَی وَلَایَتِهِمْ جَمِیعاً وَ إِلَی الْبَرَاءَهًِْ مِنْ أَعْدَائِهِمْ جَمِیعاً.

امام باقر (علیه السلام) - وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْن؛ آن‌ها را به ولایت تمام ائمّه (علیهم السلام) و به برائت و بیزاری از تمام دشمنانشان هدایت نمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص120

بحارالأنوار، ج24، ص280/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص772

4

(بلد/ 10)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَیُّهَا النَّاسُ هُمَا نَجْدَانِ نَجْدُ الْخَیْرِ وَ نَجْدُ الشَّرِّ، فَمَا جُعِلَ نَجْدُ الشَّرِّ أَحَبَّ إِلَیْکُمْ مِنْ نَجْدِ الْخَیْرِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای مردم! دو راه بیشتر وجود ندارد؛ راه خیر و راه شر، چه شده که راه شر نزد شما محبوب‌تر از راه خیر است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص120

نورالثقلین

آیه فَلاَ اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ [11]

ولی او از آن گردنه‌ی مهمّ نگذشت!

1

(بلد/ 11)

الرّضا (علیه السلام) - عَنْ مُعَمَّرِ‌بْنِ‌خَلَّادٍ قَالَ: کَانَ أَبُوالْحَسَنِ‌الرِّضَا (علیه السلام) إِذَا أَکَلَ أُتِیَ بِصَحْفَهًٍْ فَتُوضَعُ بِقُرْبِ مَائِدَتِهِ فَیَعْمِدُ إِلَی أَطْیَبِ الطَّعَامِ مِمَّا یُؤْتَی بِهِ فَیَأْخُذُ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ شَیْئاً فَیَضَعُ فِی تِلْکَ الصَّحْفَهًِْ ثُمَّ یَأْمُرُ بِهَا لِلْمَسَاکِینِ ثُمَّ یَتْلُو هَذِهِ الْآیَهًَْ فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ ثُمَّ یَقُولُ عَلِمَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ أَنَّهُ لَیْسَ کُلُّ إِنْسَانٍ یَقْدِرُ عَلَی عِتْقِ رَقَبَهًٍْ فَجَعَلَ لَهُمُ السَّبِیلَ إِلَی الْجَنَّهًِْ.

امام رضا (علیه السلام) - معمّربن‌خلّاد گوید: برای امام رضا (علیه السلام) به‌هنگام غذا خوردن، ظرفی بزرگ می‌آوردند و نزدیک سفره‌ی ایشان می¬گذاشتند. حضرت (علیه السلام) دست به‌سوی لذیذترین غذاهایی که برای ایشان می‌آورند، دراز می¬کرد و از هرکدام مقداری برمی¬داشت و در آن ظرف بزرگ می‌گذاشت سپس فرمان می‌داد تا آن را برای بینوایان ببرند. آنگاه این آیه را تلاوت می¬فرمود: فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ و می‌فرمود: «خداوند عزّوجلّ دانست که همه‌ی انسان¬ها، توانایی آزاد کردن بنده را ندارند، ازاین‌رو برای آنان راهی به‌سوی بهشت گذاشت».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص122

الکافی، ج4، ص52/ وسایل الشیعهًْ، ج9، ص471/ وسایل الشیعهًْ، ج24، ص292/ بحارالأنوار، ج63، ص348/ البرهان

2

(بلد/ 11)

الرّضا (علیه السلام) - عَنْ مُعَمَّرِ‌بْنِ‌خَلَّادٍ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَاالْحَسَنِ‌الرِّضَا (علیه السلام) یَأْکُلُ فَتَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ إِلَی آخِرِ الْآیَهًِْ ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) عَلِمَ اللَّهُ أَنْ لَیْسَ کُلُّ أَحَدٍ یَقْدِرُ عَلَی عِتْقِ رَقَبَهًٍْ فَجَعَلَ لَهُمْ سَبِیلًا إِلَی الْجَنَّهًِْ بِإِطْعَامِ الطَّعَامِ.

امام رضا (علیه السلام) - معمّربن‌خلّاد گوید: امام رضا (علیه السلام) را دیدم می‌خورد و این آیه را می‌خواند: فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ… سپس فرمود: «خداوند متعال می‌دانست هرکس قدرت ندارد یک بنده را بخرد و آزاد کند، برای اینکه آنان راه بهشت را دریابند، دستور داد اطعام کنند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص122

وسایل الشیعهًْ، ج24، ص287/ بحارالأنوار، ج49، ص97

3

(بلد/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبَانِ‌بْنِ‌تَغْلِبَ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَوْلُهُ فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ فَقَالَ مَنْ أَکْرَمَهُ اللَّهُ بِوَلَایَتِنَا فَقَدْ جَازَ الْعَقَبَهًَْ وَ نَحْنُ تِلْکَ الْعَقَبَهًُْ الَّتِی مَنِ اقْتَحَمَهَا نَجَا قَالَ فَسَکَتَ فَقَالَ لِی فَهَلَّا أُفِیدُکَ حَرْفاً خَیْرٌ لَکَ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا قُلْتُ بَلَی جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ قَوْلُهُ فَکُّ رَقَبَهًٍْ ثُمَّ قَالَ النَّاسُ کُلُّهُمْ عَبِیدُ النَّارِ غَیْرَکَ وَ أَصْحَابِکَ فَإِنَّ اللَّهَ فَکَّ رِقَابَکُمْ مِنَ النَّارِ بِوَلَایَتِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ (علیهم السلام).

امام صادق (علیه السلام) - پیش‌روی شما گردنه‌ای سخت است که کسانی که سنگین هستند نمی‌توانند از آن عبور کنند و من می‌خواهم که شما را برای [عبور از] آن گردنه سبک کنم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص122

الکافی، ج1، ص430/ نورالثقلین/ البرهان/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص773

4

(بلد/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - نَحْنُ الْعَقَبَةُ وَ مَنِ اقْتَحَمَهَا نَجَا وَ بِنَا فَکَّ اللَّهُ رِقَابَکُمْ مِنَ النَّارِ.

امام صادق (علیه السلام) - ابان‌بن‌تغلب گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «فدایت شوم! معنای کلام خداوند متعال: فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ چیست»؟ ایشان فرمود: «هرکه را خداوند به ولایت ما گرامی دارد، او گردنه را پشت سر می¬گذارد و ما آن گردنه هستیم که هرکس از آن بالا رود، نجات می¬یابد». آنگاه من ساکت شدم، حضرت (علیه السلام) فرمود: «آیا می¬خواهی تو را از سخنی بهره¬مند سازم که برتر از دنیا و هرآنچه در آن است باشد»؟ عرض کردم: «بله، فدایت شوم»! فرمود: «کلام خداوند متعال: فَکُّ رَقَبَةٍ». سپس فرمود: «تمامی مردم جز تو و یارانت، بندگان دوزخ هستند؛ چراکه خداوند با ولایت ما اهل بیت، گردن¬های شما را از دوزخ رهایی بخشید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص122

بحارالأنوار، ج24، ص282/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص773/ البرهان

5

(بلد/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - مَنِ انْتَحَلَ وَلَایَتَنَا فَقَدْ جَازَ الْعَقَبَهًَْ فَنَحْنُ تِلْکَ الْعَقَبَهًُْ الَّتِی مَنِ اقْتَحَمَهَا نَجَا.

امام صادق (علیه السلام) - کسانی که با فضل و عنایت خداوند به ولایت ما رسیده‌اند از عقبه عبور می‌کنند و آن عقبه ما می‌باشیم که هرکسی از آن بگذرد رهائی پیدا می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص122

بحارالأنوار، ج27، ص125/ أعلام الدین، ص455

6

(بلد/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - نَحْنُ الْعَقَبَةُ فَلَا یَصْعَدُ إِلَیْنَا إِلَّا مَنْ کَانَ مِنَّا.

امام صادق (علیه السلام) - ما عقبه و گردنه هستیم به‌جانب ما بالا نمی‌رود، مگر کسی که از ما باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص122

بحارالأنوار، ج24، ص281/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص772/ فرات الکوفی، ص558/ البرهان

7

(بلد/ 11)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ الْعَقَبَةُ الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام) مَنْ صَعِدَهَا فَکَ رَقَبَتَهُ مِنَ النَّار.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - عقبه؛ ائمّه (علیهم السلام) هستند هرکس بر آن صعود کند از قید آتش رهائی می‌یابد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص122

القمی، ج2، ص422/ نورالثقلین/ البرهان/ بحارالأنوار، ج24، ص282

8

(بلد/ 11)

الباقر (علیه السلام) - نَحْنُ تِلْکَ الْعَقَبَةُ الَّتِی مَنِ اقْتَحَمَهَا نَجَا.

امام باقر (علیه السلام) - ما همان گردنه هستیم و هرکس از آن بالا رود نجات می‌یابد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص122

المناقب، ج2، ص155/ البرهان

9

(بلد/ 11)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ فَوْقَ الصِّرَاطِ عَقَبَهًًْ کَئُوداً طُولُهَا ثَلَاثَهًُْ آلَافِ عَامٍ أَلْفُ عَامٍ هُبُوطٌ وَ أَلْفُ عَامٍ شَوْکٌ وَ حَسَکٌ وَ عَقَارِبُ وَ حَیَّاتٌ وَ أَلْفُ عَامٍ صُعُودٌ أَنَا أَوَّلُ مَنْ یَقْطَعُ تِلْکَ الْعَقَبَهًَْ وَ ثَانِی مَنْ یَقْطَعُ

تِلْکَ الْعَقَبَهًَْ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ قَالَ بَعْدَ کَلَامٍ لَا یَقْطَعُهَا فِی غَیْرِ مَشَقَّهًٍْ إِلَّا مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ أَهْلُ بَیْتِهِ (علیهم السلام).

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - بر فراز صراط، گردنه¬ای عبور ناشدنی قرار دارد که طول آن سه‌هزار سال است؛ هزار سال پایین آمدن است و هزار سال خار و خاشاک و عقرب و افعی و هزار سال بالا

رفتن. من نخستین کسی هستم که از آن گردنه عبور می¬کند و دوّمین کس که از آن گردنه عبور می‌کند، علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است… هیچ کس بدون رنج از آن گردنه عبور نمی¬کند به‌جز محمّد (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام) او.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص122

بحارالأنوار، ج8، ص66/ المناقب، ج2، ص155/ البرهان

آیه وَ ما أَدْراکَ مَا الْعَقَبَةُ [12]

و تو نمی‌دانی آن گردنه چیست!

1

(بلد/ 12)

الباقر (علیه السلام) - وَ ما أَدْراکَ مَا الْعَقَبَةُ یَقُولُ مَا أَعْلَمَکَ وَ کُلُّ شَیْءٍ فِی الْقُرْآنِ مَا أَدْرَاکَ فَهُوَ مَا أَعْلَمَکَ.

امام باقر (علیه السلام) - ما أَدْراکَ مَا الْعَقَبَةُ یعنی از کجا دانستی و حال اینکه هرچیزی در قرآن هست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص124

بحارالأنوار، ج9، ص251/ بحارالأنوار، ج24، ص282/ القمی، ج2، ص423

آیه فَکُّ رَقَبَةٍ [13]

آزادکردن برده‌ای.

1

(بلد/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - یَعْنِی بِقَوْلِهِ فَکُّ رَقَبَةٍ وَلَایَهًَْ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَإِنَّ ذَلِکَ فَکُّ رَقَبَةٍ.

امام صادق (علیه السلام) - خداوند متعال در کلام خود: فَکُّ رَقَبَةٍ، ولایت امیرمؤمنان علی (علیه السلام) را منظور می‌دارد. پس ولایت امیرمؤمنان (علیه السلام)، باز کردن [ذمّه از] گردن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص124

الکافی، ج1، ص422/ بحارالأنوار، ج24، ص284/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص772؛ فیه: «الناس ممالیک… منها قال» زیادهًْ و «فأن ذلک فکّ رقبه» محذوف/ نورالثقلین/ المناقب، ج2، ص155/ البرهان

2

(بلد/ 13)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الْعَقَبَهًُْ الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام) مَنْ صَعِدَهَا فَکَ رَقَبَتَهُ مِنَ النَّار.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - عقبه؛ ائمّه (علیهم السلام) هستند هرکس بر آن صعود کند از قید آتش رهائی می‌یابد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص124

القمی، ج2، ص422/ بحارالأنوار، ج24، ص282

3

(بلد/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَصِیر عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی فَکُّ رَقَبَةٍ قَالَ بِنَا تُفَکُّ الرِّقَابُ وَ بِمَعْرِفَتِنَا.

امام صادق (علیه السلام) - درباره‌ی کلام خداوند متعال فرمود: «با ما و با شناخت ماست که گردن¬ها رهایی می¬یابند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص124

بحارالأنوار، ج24، ص282/ القمی، ج2، ص423/ البرهان/ نورالثقلین

4

(بلد/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - أُفِیدُکَ حَرْفاً هُوَ خَیْرٌ لَکَ مِنَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا قَوْلُهُ تَعَالَی فَکُّ رَقَبَةٍ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی فَکَّ رِقَابَکُمْ مِنَ النَّارِ بِوَلَایَتِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ أَنْتُمْ صَفْوَهًُْ اللَّهِ وَ لَوْ أَنَّ الرَّجُلَ مِنْکُمْ یَأْتِی بِذُنُوبٍ مِثْلِ رَمْلِ عَالِجٍ لَشَفَعْنَا فِیهِ عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَی فَلَکُمُ الْبُشْرَی فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَةِ لا تَبْدِیلَ لِکَلِماتِ اللهِ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ.

امام صادق (علیه السلام) - برایت حرفی می¬زنم که بهتر از دنیا و آنچه در دنیا است باشد. در این آیه می‌فرماید: فَکُّ رَقَبَةٍ خداوند شما را از آتش جهنّم به واسطه‌ی ولایت ما رهانید. شما برگزیده خدایید. اگر مردی از شما با گناهی به اندازه انبوهی رمل به محشر آید، ما شفیع او خواهیم بود نزد خداوند. شما را بشارت باد در دنیا و آخرت. تغییری در کلمات خدا نیست، این است آن رستگاری بزرگ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص124

بحارالأنوار، ج27، ص125/ أعلام الدین، ص455

5

(بلد/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِی عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی فَکُّ رَقَبَةٍ قَالَ النَّاسُ کُلُّهُمْ عَبِیدُ النَّارِ إِلَّا مَنْ دَخَلَ فِی طَاعَتِنَا وَ وَلَایَتِنَا فَقَدْ فَکَّ رَقَبَتَهُ مِنَ النَّارِ وَ الْعَقَبَهًُْ وَلَایَتُنَا.

امام صادق (علیه السلام) - ابوبکر خضرمی از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کنند: که در مورد آیه‌ی فَکُّ رَقَبَةٍ فرمود: مردم همه بنده‌ی آتشند مگر کسی که داخل در فرمانبرداری و ولایت ما شود که دراین‌صورت از قید آتش آزاد شده و عقبه ولایت ما است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص124

بحارالأنوار، ج24، ص281/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص773/ فضایل الشیعهًْ، ص26

6

(بلد/ 13)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - رُوِیَ مَرْفُوعاً عَنِ الْبَرَاءِ ابْنِ عَازِبٍ قَالَ: جَاءَ أَعْرَابِیُّ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) عَلِّمْنِی عَمَلًا یُدْخِلُنِی الْجَنَّهًَْ، قَالَ: إِنْ کُنْتَ أَقْصَرْتَ الْخُطْبَهًَْ لَقَدْ أَعْرَضْتَ الْمَسْأَلَهًَْ، أَعْتِقِ النَّسَمَهًَْ وَ فُکَّ الرَّقَبَهًَْ. فَقَالَ: أَ وَ لَیْسَا وَاحِداً؟ قَالَ: لَا، عِتْقُ الرَّقَبَهًِْ أَنْ تَتَفَرَّدَ بِعِتْقِهَا، وَ فَکُّ الرَّقَبَهًِْ أَنْ تُعِینَ فِی ثَمَنِهَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در حدیثی مرفوع از براءبن‌عازب نقل شده است: شخصی اعرابی (عرب بیابان نشین) نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد و گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! به من عملی بیاموز که مرا وارد بهشت کند». فرمود: «اگر من سخن را کوتاه می‌کردم، تو از سؤال کردن دوری می‌کردی، اعتق النسمه (برده‌ای را آزاد کن) و فک رقبة (گردن برده‌ای را آزاد کن)». [اعرابی] گفت: «مگر این دو، یکی نیستند». فرمود: «نه! عتق رقبه (عتق نسمه) این است که به تنهایی برده‌ای را آزاد کنی و فَکُّ رَقَبَةٍ این است که در قیمت آن (عبد) کمک کنی (بخشی از پول عبد را بدهی و به‌صورت شریکی آزاد کنی)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص124

نورالثقلین

7

(بلد/ 13)

الباقر (علیه السلام) - فَکُّ رَقَبَةٍ النَّاسُ کُلُّهُمْ عَبِیدُ النَّارِ مَا خَلَا نَحْنُ وَ شِیعَتَنَا فَکَّ اللَّهُ رِقَابَهُمْ مِنَ النَّارِ.

امام باقر (علیه السلام) - فَکُّ رَقَبَةٍ، مردم، همگی بنده‌ی دوزخند به‌جز ما و شیعیان ما که خداوند گردن¬های ایشان را از دوزخ رهایی می¬بخشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص126

المناقب، ج2، ص155/ البرهان

آیه أَوْ إِطْعامٌ فی یَوْمٍ ذی مَسْغَبَةٍ [14]

یا غذا دادن در روز گرسنگی.

1

(بلد/ 14)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌مَیْمُونٍ الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: مَنْ أَطْعَمَ مُؤْمِناً حَتَّی یُشْبِعَهُ لَمْ یَدْرِ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ مَا لَهُ مِنَ الْأَجْرِ فِی الْآخِرَهًِْ لَا مَلَکٌ مُقَرَّبٌ وَ لَا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ إِلَّا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ ثُمَّ قَالَ مِنْ مُوجِبَاتِ الْمَغْفِرَهًِْ إِطْعَامُ الْمُسْلِمِ السَّغْبَانِ ثُمَّ تَلَا قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ أَوْ إِطْعامٌ فِی یَوْمٍ ذِی مَسْغَبَةٍ* یَتِیماً ذا مَقْرَبَةٍ* أَوْ مِسْکِیناً ذا مَتْرَبَةٍ.

امام صادق (علیه السلام) - از عبدالله‌بن‌میمون قدّاح روایت شده است: امام صادق (علیه السلام) فرمود: هرکس مؤمنی را سیر گرداند، پاداش و ثواب او را در قیامت هیچ‌کس از آفریدگان خدا و هیچ ملک مقرّب و پیغمبر مرسلی جز پروردگار عالمین کسی نمی‌داند. بعد فرمود: «از اسباب آمرزش، طعام دادن مسلمان در روز سختی است. چنانچه خدای تعالی می‌فرماید: أَوْ إِطْعامٌ فِی یَوْمٍ ذِی مَسْغَبَةٍ یَتِیماً ذا مَقْرَبَةٍ أَوْ مِسْکِیناً ذا مَتْرَبَةٍ، یا خورانیدن طعام یتیمی را که خویشاوند است یا تهیدستی را که نیازمند است در روز گرسنگی است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص126

الکافی، ج2، ص201/ وسایل الشیعهًْ، ج24، ص309/ بحارالأنوار، ج71، ص373/ إرشادالقلوب، ج1، ص147/ ثواب الأعمال، ص136؛ فیه: «مسلما» بدل «مؤمنا» / نورالثقلین

2

(بلد/ 14)

الرّضا (علیه السلام) - مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عُمَرَ‌بْنِ‌یَزِیدَ قَالَ أَخْبَرْتُ أَبَاالْحَسَنِ‌الرِّضَا (علیه السلام) أَنِّی أُصِبْتُ بِابْنَیْنِ وَ بَقِیَ لِی بُنَیٌّ صَغِیرٌ فَقَالَ تَصَدَّقْ عَنْهُ ثُمَّ قَالَ حِینَ حَضَرَ قِیَامِی مُرِ الصَّبِیَّ فَلْیَتَصَدَّقْ بِیَدِهِ بِالْکِسْرَهًِْ وَ الْقَبْضَهًِْ وَ الشَّیْءِ وَ إِنْ قَلَّ فَإِنَّ کُلَّ شَیْءٍ یُرَادُ بِهِ اللَّهُ وَ إِنْ قَلَّ بَعْدَ أَنْ تَصْدُقَ النِّیَّهًُْ فِیهِ عَظِیمٌ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ یَقُولُ فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ وَ قَالَ فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ وَ ما أَدْراکَ مَا الْعَقَبَةُ فَکُّ رَقَبَةٍ أَوْ إِطْعامٌ فِی یَوْمٍ ذِی مَسْغَبَةٍ یَتِیماً ذا مَقْرَبَةٍ أَوْ مِسْکِیناً ذا مَتْرَبَةٍ عَلِمَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ أَنَّ کُلَّ أَحَدٍ لَا یَقْدِرُ عَلَی فَکِّ رَقَبَهًٍْ فَجَعَلَ إِطْعَامَ الْیَتِیمِ وَ الْمِسْکِینِ مِثْلَ ذَلِکَ تَصَدَّقْ عَنْهُ.

امام رضا (علیه السلام) - محمّدبن‌عمربن‌یزید گوید: به امام رضا (علیه السلام) خبر دادم که دو پسرم را از دست داده¬ام و پسری کوچک برایم به‌جا مانده است. ایشان فرمود: «برایش صدقه بده». وقتی خواستم به راه افتم، حضرت (علیه السلام) فرمود: «آن پسر را با خود ببر تا با دست خودش صدقه بدهد، هرچند تکّه¬ای نان یا مشتی از خوردنی یا هرچیز اندک دیگری باشد؛ زیرا هرآنچه که در راه خداوند داده شود گرچه اندک باشد پس از اینکه نیّت پاک شود بسی بزرگ است، خداوند عزّوجلّ می¬فرماید: پس هر کس هموزن ذرّه‌ای کار خیر انجام دهد آن را می‌بیند! و هر کس هموزن ذرّه‌ای کار بد کرده آن را می‌بیند! (زلزله/8-7). و نیز فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ * وَمَا أَدْرَاکَ مَا الْعَقَبَةُ * فَکُّ رَقَبَةٍ * أَوْ إِطْعَامٌ فِی یَوْمٍ ذِی مَسْغَبَةٍ * یَتِیمًا ذَا مَقْرَبَةٍ * أَوْ مِسْکِینًا ذَا مَتْرَبَةٍ، خداوند عزّوجلّ دانست که همه‌ی افراد توانایی آزاد کردن بنده را ندارند، ازاین‌رو سیر کردن یتیم و بینوا را همچون آزاد کردن بنده، صدقه¬ای از برای آن قرار دارد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص126

الکافی، ج4، ص4/ وسایل الشیعهًْ، ج9، ص376/ مستدرک الوسایل، ج7، ص247 و مستدرک الوسایل، ج16، ص246/ نورالثقلین/ المحاسن، ج2، ص389؛ بتفاوت یسیر

3

(بلد/ 14)

الصّادق (علیه السلام) - نَحْنُ الْمُطْعِمُونَ فِی یَوْمِ الْجُوعِ وَ هُوَ الْمَسْغَبَهًُْ.

امام صادق (علیه السلام) - ما اطعام می‌کنیم در روز گرسنگی که همان مَسْغَبَةٍ است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص126

بحارالأنوار، ج24، ص282/ القمی، ج2، ص423/ البرهان

4

(بلد/ 14)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مِنْ مُوجِبَاتِ الْمَغْفِرَهًِْ إِطْعَامُ الْمُسْلِمِ السَّغْبَانِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از اسباب آمرزش، طعام دادن مسلمان در روز سختی است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص126

الکافی، ج2، ص201/ نورالثقلین

5

(بلد/ 14)

الصّادق (علیه السلام) - عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحَسَنِ الْعَبْدَلِیُّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) یَقُول صِیَامُ یَوْمِ غَدِیرِ خُمٍّ یَعْدِلُ صِیَامَ عُمُرِ الدُّنْیَا لَوْ عَاشَ إِنْسَانٌ ثُمَّ صَامَ مَا عُمِّرَتِ الدُّنْیَا لَکَانَ لَهُ ثَوَابُ ذَلِکَ وَ صِیَامُهُ یَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ مِائَهًَْ حَجَّهًٍْ وَ مِائَهًَْ عُمْرَهًْأ ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) أَ تَدْرِی مَا الْفِئَامُ فَقُلْتُ لَا قَالَ مِائَهًُْ أَلْفٍ وَ کَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَطْعَمَ بِعَدَدِهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ فِی حَرَمِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ سَقَاهُمْ فِی یَوْمٍ ذِی مَسْغَبَهًٍْ وَ الدِّرْهَمُ

یُنْفَقُ بِأَلْفِ دِرْهَمٍ ثُمَّ قَالَ لَعَلَّکَ تَظُنُّ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ خَلَقَ یَوْماً أَعْظَمَ حُرْمَهًًْ مِنْهُ لَا وَ اللَّهِ لَا وَ اللَّهِ لَا وَ اللَّهِ.

امام صادق (علیه السلام) - علیّ‌بن‌حسین عبدلی گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که فرمود: «روزه‌ی عید غدیر به اندازه روزه‌ی تمام عمر دنیاست، یعنی اگر فردی تا آخر دنیا زنده بماند و روزه بگیرد، پاداش او بسان کسی است که این روز را روزه بدارد و پاداش آن در نزد خدا برابر با صد حج و صد عمره مقبول است». سپس فرمود: «آیا می‌دانی مقصود از فئام چیست»؟ عرض کردم: «خیر». فرمود: «صد هزار نفر» و در ادامه فرمود: «و پاداش کسی را خواهد داشت که به همین تعداد پیامبران و صدیقان و شهدا و صالحان را در زمان گرسنگی و قحطی، در حرم الهی اطعام کرده و آب داده باشد. نیز پرداختن یک درهم در این روز برابر با صد هزار درهم است». سپس فرمود: «آیا گمان می‌کنی که خداوند عزّ‌وجلّ روزی محترم‌تر از این روز آفریده است؟ نه به خدا سوگند، نه به خدا سوگند، نه به خدا سوگند»!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص126

بحارالأنوار، ج95، ص321

آیه یَتیماً ذا مَقْرَبَةٍ [15]

یتیمی از خویشاوندان،

1

(بلد/ 15)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی… یَتِیماً ذا مَقْرَبَةٍ یَعْنِی رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْمَقْرَبَهًُْ قُرْبَاهُ.

امام باقر (علیه السلام) - از امام باقر (علیه السلام) روایت شده است که ایشان فرمود: کلام خداوند متعال: یَتِیمًا ذَا مَقْرَبَةٍ یعنی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و مقربة یعنی خویشاوندان ایشان.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص128

بحارالأنوار، ج9، ص251/ بحارالأنوار، ج24، ص282/ القمی، ج2، ص423/ نورالثقلین

آیه أَوْ مِسْکیناً ذا مَتْرَبَةٍ [16]

یا مستمندی خاک‌نشین را.

1

(بلد/ 16)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی أَوْ مِسْکِیناً ذا مَتْرَبَةٍ یَعْنِی أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) مُتْرِبٌ بِالْعِلْمِ.

امام باقر (علیه السلام) - کلام خداوند متعال: أَوْ مِسْکِینًا ذَا مَتْرَبَةٍ یعنی امیرمؤمنان علی (علیه السلام) که علم و دانش بسیاری دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص128

بحارالأنوار، ج9، ص251/ بحارالأنوار، ج24، ص282/ القمی، ج2، ص423

2

(بلد/ 16)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - مِسْکِیناً ذا مَتْرَبَةٍ قَالَ لَا یَقِیهِ مِنَ التُّرَابِ شَیْءٌ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَوْ مِسْکِیناً ذا مَتْرَبَةٍ، چیزی او را از خاک نگه نمی‌دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص128

بحارالأنوار، ج24، ص282/ بحارالأنوار، ج66، ص363/ القمی، ج2، ص422

آیه ثُمَّ کانَ مِنَ الَّذینَ آمَنُوا وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ وَ تَواصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ [17]

سپس از کسانی باشد که ایمان آورده و یکدیگر را به شکیبایی و رحمت توصیه می‌کنند!

1

(بلد/ 17)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - یَقُولُ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ یعنی علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) که توصیه به‌حق و سفارش به صبر و استواری کرده و می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص128

بحارالأنوار، ج41، ص3/ بحارالأنوار، ج36، ص166/ کشف الغمهًْ، ج1، ص320/ کشف الیقین، ص381/ المناقب، ج2، ص120

2

(بلد/ 17)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ عَلَی فَرَائِضِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ تَواصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ فِیمَا بَیْنَهُمْ وَ لَا یُقْبَلُ هَذَا إِلَّا مِنْ مُؤْمِن.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ تَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ؛ یعنی بر واجبات خداوند عزّوجلّ. وَ تَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ؛ یعنی بین یکدیگر، حال آنکه این تنها از مؤمن پذیرفته می¬شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص128

القمی، ج2، ص423/ البرهان

آیه أُولئِکَ أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ [18]

آن‌ها «اصحاب الیمین» اند (که نامه‌ی اعمالشان را به‌دست راستشان می‌دهند)!

1

(بلد/ 18)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ قَالَ أَصْحَابُ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام).

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَصْحَابُ الْمَیْمَنَةِ، منظور یاران امیرمؤمنان حضرت علی (علیه السلام) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص128

بحارالأنوار، ج24، ص282/ بحارالأنوار، ج64، ص58/ القمی، ج2، ص422/ نورالثقلین/ البرهان

آیه وَ الَّذینَ کَفَرُوا بِآیاتِنا هُمْ أَصْحابُ الْمَشْأَمَةِ [19]

و کسانی که آیات ما را انکار کرده‌اند، افرادی شومند (که نامه‌ی اعمالشان به‌دست چپشان داده می‌شود).

1

(بلد/ 19)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِآیاتِنا قَالَ الَّذِینَ خَالَفُوا أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) هُمْ أَصْحابُ الْمَشْئمَةِ قَالَ الْمَشْأَمَهًُْ أَعْدَاءُ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام).

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِآیاتِنا یعنی کسانی که مخالف امیرالمؤمنین (علیه السلام) باشند. هُمْ أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ؛ دشمنان آل محمّد (صلی الله علیه و آله) هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص130

بحارالأنوار، ج24، ص282/ بحارالأنوار، ج66، ص364/ القمی، ج2، ص422

2

(بلد/ 19)

العسکری (علیه السلام) - وَ أَمَّا الَّذِینَ کَفَرُوا بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) بِمُعَارَضَتِهِمْ فِی عَلِیٍ (علیه السلام) بِلِمَ وَ کَیْفَ وَ تَرْکِهِمُ الِانْقِیَادَ لَهُ فِی سَائِرِ مَا أَمَرَ بِهِ.

امام عسکری (علیه السلام) - وَ امّا الَّذِینَ؛ امّا آن‌ها که کافر به محمّد (صلی الله علیه و آله) و به علی (علیه السلام) هستند و پیرو او در کارها نیستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص130

بحارالأنوار، ج24، ص389

آیه عَلَیْهِمْ نارٌ مُؤْصَدَةٌ [20]

بر آن‌ها آتشی است فروبسته (که راه فراری از آن نیست)!

1

(بلد/ 20)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - عَلَیْهِمْ نارٌ مُؤْصَدَةٌ أَیْ مُطْبَقَهًٌْ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - عَلَیْهِمْ نَارٌ مُّؤْصَدَةٌ یعنی درمیان‌گیرنده (احاطه کننده).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص130

بحارالأنوار، ج24، ص282/ بحارالأنوار، ج66، ص364/ القمی، ج2، ص422/ البرهان

مطالب مرتبط