تفسیر روایی سوره فجر

تفسیر روایی سوره فجر

ثواب قرائت

1

(فجر/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - اقْرَءُوا سُورَهًَْ الْفَجْرِ فِی فَرَائِضِکُمْ وَ نَوَافِلِکُمْ فَإِنَّهَا سُورَهًٌْ لِلْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) مَنْ قَرَأَهَا کَانَ مَعَ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ فِی دَرَجَتِهِ مِنَ الْجَنَّهًِْ إِنَ اللهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ.

امام صادق (علیه السلام) - سوره‌ی فجر را در نمازهای واجب و نافله‌ی خود بخوانید که آن سوره برای حسین‌بن‌علی (علیه السلام) است. هرکه آن را بخواند، در روز قیامت همراه حسین (علیه السلام) و هم رتبه‌ی او در بهشت خواهد بود. که خداوند، توانا و حکیم است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص88

ثواب الأعمال، ص123/ نورالثقلین/ البرهان

2

(فجر/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ بِعَدَدِ مَنْ قَرَأَهَا وَ جَعَلَ لَهُ نُوراً یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ مَنْ کَتَبَهَا وَ عَلَّقَهَا عَلَی وَسَطِهِ وَ جَامَعَ زَوْجَتَهُ حَلَالًا رَزَقَهُ اللَّهُ وَلَداً ذَکَراً قُرَّهًَْ عَیْنٍ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکه این سوره را بخواند، خداوند به شمار قرائت‌کنندگان این سوره، گناهانش را می‌آمرزد و در قیامت، نوری برایش قرار می‌دهد. و هرکه آن را بنویسد و به کمر خود بیاویزد و به حلال با همسرش بیامیزد، خداوند، پسری را بهره‌ی او می¬گرداند که نور چشم او باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص88

البرهان

آیه وَ الْفَجْرِ [1]

به سپیده‌دم سوگند.

1

(فجر/ 1)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ الْفَجْرَ هُوَ الصُّبْحُ الْمَعْرُوفُ فَهُوَ انْفِجَارُ الصُّبْحِ الصَّادِقِ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَجر همان صبحِ معروف و انفجارِ صبحِ صادق و صبح کاذب است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص88

بحارالأنوار، ج80، ص102/ روضهًْ الواعظین، ج2، ص351/ نورالثقلین

2

(فجر/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ جَابِر (رحمة الله علیه) عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ الْفَجْرِ هُوَ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف).

امام صادق (علیه السلام) - جابر از امام جعفر صادق (علیه السلام) روایت کرده است که ایشان فرمود: «در کلام خداوند عزّوجلّ: وَ الْفَجْر حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص88

بحارالأنوار، ج24، ص78/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص766/ البرهان

3

(فجر/ 1)

الباقر (علیه السلام) - یَا جَابِرُ (رحمة الله علیه)! وَ الْفَجْرِ جَدِّی.

امام باقر (علیه السلام) - امام باقر (علیه السلام) در تفسیر آیه: وَ الْفَجْرِ وَ لَیالٍ عَشْرٍ، فرمود: «ای جابر (رحمة الله علیه) منظور از وَ الْفَجْر جدّم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌باشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص88

المناقب، ج1، ص281

آیه وَ لَیالٍ عَشْرٍ [2]

و به شب‌های دهگانه

1

(فجر/ 2)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ لَیالٍ عَشْرٍ قَالَ: عَشْرُ ذِی الْحِجَّهًِْ.

علیّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و الْفَجْرِ* وَ لَیَالٍ عَشْرٍ منظور شب¬های دهگانه‌ی ذی‌الحجّه است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص88

القمی، ج2، ص419/ فقه القرآن، ج1، ص280/ نورالثقلین/ البرهان

2

(فجر/ 2)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ لَیالٍ عَشْرٍ قَالَ: عَشْرُ الْأَضْحَی.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - منظور از وَ لَیالٍ عَشْر، دهه‌ی اوّل ذی‌الحجّه است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص88

روضهًْ الواعظین، ج2، ص351

3

(فجر/ 2)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ قِیلَ: هِیَ الْعَشَرَهًُْ الْأَوَاخِرُ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - گفته شده آن ده شب آخر ماه رمضان است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص90

بحرالعرفان، ج17، ص25

4

(فجر/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - وَ الْفَجْرِ جَدِّی وَ لَیالٍ عَشْرٍ عَشْرَهًُْ أَئِمَّهًْ (علیهم السلام).

امام صادق (علیه السلام) - و الْفَجْرِ جدّم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است و وَلَیَالٍ عَشْرٍ ده امام (علیهم السلام) بعد از او هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص90

المناقب، ج1، ص281

آیه وَ الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ [3]

و به زوج و فرد،

1

(فجر/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - وَ الشَّفْعِ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) وَ الْوَتْرِ هُوَ اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ.

امام صادق (علیه السلام) - وَ الشَّفْعِ امیرالمؤمنین (علیه السلام) با فاطمه (سلام الله علیها) است. وَ الْوَتْرِ خدای یکتا است که شریکی ندارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص90

بحارالأنوار، ج24، ص78/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص766

2

(فجر/ 3)

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الشَّفْعُ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) وَ الْوَتْرُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِین (علیه السلام).

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ الشَّفْعِ امام حسن و امام حسین (علی‌ها السلام) هستند. وَ الْوَتْرِ امیرالمؤمنین (علیه السلام) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص90

القمی، ج2، ص419/ بحارالأنوار، ج24، ص349

3

(فجر/ 3)

الباقر (علیه السلام) - وَ الشَّفْعِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِین (علیه السلام) وَ الْوَتْرِ اسْمُ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف).

امام باقر (علیه السلام) - وَ الشَّفْعِ امیرالمومنین (علیه السلام)، وَ الْوَتْرِ اسم امام قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص90

المناقب، ج1، ص281

4

(فجر/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - الشَّفْعُ هُوَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ الْوَتْرُ هُوَ اللَّهُ الْوَاحِدُ عَزَّوَجَلَّ.

امام صادق (علیه السلام) - الشَّفْعُ (جفت)، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) می‌باشد و الْوَتْرُ (طاق) خداوند یگانه و چیره عزّوجلّ است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص90

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص766/ البرهان

5

(فجر/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - الشَّفْعُ الرَّکْعَتَانِ وَ الْوَتْرُ الْوَاحِدَهًُْ الَّتِی یَقْنُتُ فِیهَا وَ قَالَ یُسَلِّمُ مِنَ الرَّکْعَتَیْنِ وَ یَأْمُرُ إِنْ شَاءَ وَ یَنْهَی وَ یَتَکَلَّمُ بِحَاجَتِهِ وَ یَتَصَرَّفُ فِیهَا ثُمَّ یُوتِرُ بَعْدَ ذَلِکَ بِرَکْعَهًٍْ وَاحِدَهًٍْ یَقْنُتُ بَعْدَ الرُّکُوعِ وَ یَجْلِسُ وَ یَتَشَهَّدُ وَ یُسَلِّمُ ثُمَّ یُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ جَالِساً وَ لَا یُصَلِّی بَعْدَ ذَلِکَ صَلَاهًًْ حَتَّی یَطْلُعَ الْفَجْرُ فَیُصَلِّی رَکْعَتَیِ الْفَجْر.

امام صادق (علیه السلام) - شفع، دو رکعت و وتر یک رکعت است که در آن قنوت خوانده می¬شود. در دو رکعت سلام نماز را می-گوید و اگر خواست امر و نهی می¬کند و برای رفع نیازهایش حرف می¬زند و برای رفع نیازهایش دست به کار می¬شود یعنی بین نماز شفع و وتر فاصله است و سرهم نیست. سپس یک رکعت نماز وتر می¬خواند و بعد از رکوع قنوت می¬گیرد و می¬نشیند و تشهّد می¬خواند و سلام می¬گوید و سپس دو رکعت نشسته نماز می¬خواند و بعد از آن تا طلوع فجر نماز نمی¬خواند تا اینکه فجر طلوع کند، پس دو رکعت فجر را می¬خواند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص90

بحارالأنوار، ج84، ص223/ القمی، ج2، ص419/ دعایم الإسلام، ج1، ص205

6

(فجر/ 3)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ الشَّفْعِ وَ الْوَتْرِ الصَّلَاهًُْ فَمِنْهَا شَفْعٌ وَ مِنْهَا وَتْرٌ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - الشَّفْعُ وَ الْوَتْرُ نماز هستند. یکی نماز شفع و دیگری نماز وتر.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص90

بحارالأنوار، ج83، ص212/ نورالثقلین

7

(فجر/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - الشَّفْعُ یَوْمُ النَّحْروَ الْوَتْرُ عَرَفَهًْ.

امام صادق (علیه السلام) - الشَّفْعُ، عید قربان است و الْوَتْرُ، روز عرفه است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص90

البرهان/ نورالثقلین

8

(فجر/ 3)

الصّادقین (علی‌ها السلام) - أَنَّ الشَّفْعَ یَوْمُ التَّرْوِیَهًِْ وَ الْوَتْرَ یَوْمُ عَرَفَهًْ.

امام باقر و امام صادق (علی‌ها السلام) - الشَّفْعُ، روز ترویه است و الْوَتْرُ روز عرفه است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص90

المصباح للکفعمی، ص343/ نورالثقلین

9

(فجر/ 3)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الشَّفْعُ الخَلقُ لِأَنَّهُ قَالَ وَ خَلَقْناکُمْ أَزْواجاوَ الْوَتْرُ الله تَعَالَی.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الشَّفْعُ؛ مخلوقات هستند زیرا خداوند فرمود: و شما را به‌صورت زوج‌ها آفریدیم! . (نبأ/8) و الْوَتْرُ (یکتا) خداوند است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص90

نورالثقلین

10

(فجر/ 3)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الْوَتْرُ آدَمُ (علیه السلام) شُفِعَ بزَوْجَتِه.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الْوَتْرُ آدم (علیه السلام) و الشَّفْعُ همسرش حوّا (سلام الله علیها) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص90

بحرالعرفان، ج17، ص25

آیه وَ اللَّیْلِ إِذا یَسْرِ [4]

و به شب، هنگامی‌که [به‌سوي روشنايي روز] حرکت می‌کند [كه پروردگارت در كمين ستمكاران است]!

1

(فجر/ 4)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ اللَّیْلِ إِذا یَسْرِ قَالَ هِیَ لَیْلَهًُْ جَمْعٍ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَاللَّیْلِ إِذَا یَسْرِ، منظور، شب جمع است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص92

القمی، ج2، ص419

آیه هَلْ فی ذلِکَ قَسَمٌ لِذی حِجْرٍ [5]

آیا در این سوگندها، سوگند مهمّی برای صاحب خردی نیست؟!

1

(فجر/ 5)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - هَلْ فِی ذلِکَ قَسَمٌ لِذِی حِجْرٍ یَقُولُ الَّذِی لَهُ عَقْلٌ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - هَلْ فِی ذَلِکَ قَسَمٌ لِّذِی حِجْرٍ، یعنی برای دارنده‌ی عقل.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص92

القمی، ج2، ص419/ نورالثقلین/ البرهان

آیه أَ لَمْ تَرَ کَیْفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِعادٍ [6]

آیا ندیدی پروردگارت با قوم «عاد» چه کرد؟!

1

(فجر/ 6)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَ لَمْ تَرَ أَ لَمْ تَعْلَمُ کَیْفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِعادٍ* إِرَمَ ذاتِ الْعِمادِ کَمَا قَالَ اللَّهِ لِلنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) لَمْ یُخْلَقْ مِثْلُها فِی الْبِلادِ ثُمَّ مَاتَ عَادٌ وَ أَهْلَکَ اللَّهُ قَوْمَهُ بِالرِّیحِ الصَّرْصَّرِ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَلَمْ تَرَ، یعنی آیا ندانستی یا ندیدی پروردگارت با قوم «عاد» چه کرد؟! و با آن شهر «ارَم» با عظمت، همان شهری که مانندش در شهرها آفریده نشده بود! . سپس عاد درگذشت و خداوند قومش را با تندبادی توفنده به هلاکت رساند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص92

بحارالأنوار، ج11، ص367/ القمی، ج2، ص419/ البرهان

آیه إِرَمَ ذاتِ الْعِمادِ [7]

و با آن شهر با عظمت «اِرَم».

آیه الَّتی لَمْ یُخْلَقْ مِثْلُها فِی الْبِلادِ [8]

که مانندش در شهرها آفریده نشده بود!

1

(فجر/ 8)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ إِسْحَاقَ یَرْفَعُهُ إِلَی الْأَصْبَغِ‌بْنِ‌نُبَاتَهًَْ قَال سَمِعْتُ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) یَقُول… حَین یَنْزِلُوا الْکُوفَهًَْ مَوْضِعَ قَبْرِ هُودٍ (علیه السلام) بِالنُّخَیْلَهًْ… وَ هِیَ الْغَرِیُّ ثُمَّ یَخْرُجُ مِنَ الْکُوفَهًِْ مِائَهًُْ أَلْفٍ مَا بَیْنَ مُشْرِکٍ وَ مُنَافِقٍ حَتَّی یَقْدَمُوا دِمَشْقَ لَا یَصُدُّهُمْ عَنْهَا صَادٌّ وَ هِیَ إِرَمَ ذاتِ الْعِماد.

امام علی (علیه السلام) - اصبغ‌بن‌نباته گوید: شنیدم امیرالمؤمنین (علیه السلام) به مردم می‌فرمود: «در کوفه در محلّ قبر حضرت هود (علیه السلام) واقع در نخیله فرود می‌آیند… یعنی غرّی می‌برند. سپس صدهزار نفر مشرک و منافق از شهر کوفه خارج شده به دمشق که محلّ بهشت شدّاد است می‌آیند، بدون اینکه کسی از آن‌ها ممانعت کند. و با آن شهر با عظمت «اِرَم» است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص92

بحارالأنوار، ج53، ص83/ بحارالأنوار، ج52، ص272

2

(فجر/ 8)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مَعنَاهُ ذَاتُ الطَّولِ وَ الشِّدَّهًْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - معنی آن بلند و سخت و دشوار است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص92

بحرالعرفان، ج17، ص26

آیه وَ ثَمُودَ الَّذینَ جابُوا الصَّخْرَ بِالْوادِ [9]

و قوم «ثمود» که صخره‌های عظیم را از [كنار] دره می‌بریدند [و از آن خانه و كاخ مي‌ساختند].

1

(فجر/ 9)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - جابُوا الصَّخْرَ حَفَرُوا الْجَوْبَهًَْ فِی الْجِبَالِ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - جَابُوا الصَّخْرَ بِالْوَادِ، یعنی در کوه¬ها کنده‌کاری می¬کردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص92

بحارالأنوار، ج11، ص377/ القمی، ج2، ص419

آیه وَ فِرْعَوْنَ ذِی الْأَوْتادِ [10]

و فرعونی که قدرتمند و شکنجه‌گر بود

1

(فجر/ 10)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ فِرْعَوْنَ ذِی الْأَوْتادِ عَمِلَ الْأَوْتَادَ الَّتِی أَرَادَ أَنْ یَصَّعَّدَ بِهَا إِلَی السَّمَاءِ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ فِرْعَوْنَ ذِی الْأَوْتَادِ، او خرگاه¬ها را بر پا می¬داشت و می¬خواست به‌وسیله‌ی آن‌ها به آسمان فراز شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص92

بحارالأنوار، ج13، ص109/ القمی، ج2، ص419/ نورالثقلین

2

(فجر/ 10)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبَانٍ الْأَحْمَرِ قَال سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ فِرْعَوْنَ ذِی الْأَوْتادِ لِأَیِّ شَیْءٍ سُمِّیَ ذَا الْأَوْتَادِ قَالَ لِأَنَّهُ کَانَ إِذَا عَذَّبَ رَجُلًا بَسَطَهُ عَلَی الْأَرْضِ عَلَی وَجْهِهِ وَ مَدَّ یَدَیْهِ وَ رِجْلَیْهِ فَأَوْتَدَهَا بِأَرْبَعَهًِْ أَوْتَادٍ فِی الْأَرْضِ وَ رُبَّمَا بَسَطَهُ عَلَی خَشَبٍ مُنْبَسِطٍ فَوَتَّدَ رِجْلَیْهِ وَ یَدَیْهِ بِأَرْبَعَهًِْ أَوْتَادٍ ثُمَّ تَرَکَهُ عَلَی حَالِهِ حَتَّی یَمُوتَ فَسَمَّاهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِرْعَوْنَ ذَا الْأَوْتَادِ لِذَلِکَ.

امام صادق (علیه السلام) - ابان‌بن‌احمر گوید: از امام صادق (علیه السلام) از معنی سخن خدای تعالی: وَ فِرْعَوْنَ ذِی الْأَوْتادِ؛ پرسیدم: «چرا او را ذِی الْأَوْتَادِ نامیدند»؟ فرمود: «برای آنکه به هرکس خشم و غضب می‌نمود و می‌خواست او را مجازات کند. دستور می‌داد او را در زمین می‌خوابانیدند و چهار میخ به دست و پاهای او می‌کوبیدند، و گاهی او را بر روی تخته‌ی چوبی می‌خوابانیدند و میخ می‌کوبیدند و او را به حال خود وامی‌گذاشتند تا می‌مرد، بدین علّت خداوند او را ذو الْأَوْتَادِ نامید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص94

بحارالأنوار، ج13، ص136/ علل الشرایع، ج1، ص69/ قصص الأنبیاءللجزایری، ص246/ معانی الأخبار، ص50/ نورالثقلین/ البرهان

3

(فجر/ 10)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ذِی الْأَوْتادِ أَیْ ذِی الْجُنُودِ الَّذِینَ کَانُوا یُشَیِّدُونَ أَمْرَهُ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ذِی الْأَوْتَادِ؛ یعنی دارای سپاهیانی بود که دستور او را محکم می‌کردند (انجام می‌دادند).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص94

بحرالعرفان، ج17، ص27

آیه الَّذینَ طَغَوْا فِی الْبِلادِ [11]

همان کسانی که در شهرها طغیان کردند.

آیه فَأَکْثَرُوا فیهَا الْفَسادَ [12]

و فساد فراوان در آن‌ها به بار آوردند.

آیه فَصَبَّ عَلَیْهِمْ رَبُّکَ سَوْطَ عَذابٍ [13]

به همین سبب پرورگارت تازیانه عذاب را بر آنان نواخت!

1

(فجر/ 13)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِیِّ (رحمة الله علیه) عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فِی کَلَامٍ ذَکَرَهُ فِی عَلِی‌ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ إِنَّکَ لِسَانُ اللَّهِ الَّذِی یَنْطِقُ مِنْهُ وَ إِنَّکَ لِبَاسُ اللَّهِ الَّذِی یَنْتَقِمُ بِهِ وَ إِنَّکَ لَسَوْطُ عَذَابِ اللَّهِ الَّذِی یَنْتَصِرُ بِهِ وَ إِنَّکَ لَبَطْشَهًُْ اللَّهِ الَّتِی قَالَ اللَّهُ وَ لَقَدْ أَنْذَرَهُمْ بَطْشَتَنا فَتَمارَوْا بِالنُّذُرِ وَ إِنَّکَ إِیعَادُ اللَّهِ فَمَنْ أَکْرَمُ عَلَی اللَّهِ مِنْکَ وَ إِنَّکَ وَ اللَّهِ لَقَدْ خَلَقَکَ اللَّهُ بِقُدْرَتِه.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در حدیثی آمده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) به علی (علیه السلام) فرمود: «تو زبان خدا هستی که با آن سخن می‌گوید و غضب او که با آن انتقام می¬گیرد. تو شلّاق عذاب خداوند هستی که با آن پیروز می¬شود و تو انتقام خدا هستی که درباره‌ی آن می¬فرماید: او آن‌ها را از مجازات ما بیم داد، ولی بر آن‌ها اصرار بر مجادله و القای شکّ داشتند! . (قمر/36) و تو همان وعده‌ی خدا هستی. پس چه کسی نزد خداوند گرامی‌تر از توست و به خدا سوگند! خداوند تو را با قدرت خویش آفرید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص94

فرات الکوفی، ص455/ بحرالعرفان، ج15، ص231

آیه إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصادِ [14]

به یقین پروردگار تو در کمینگاه [ستمگران] است.

1

(فجر/ 14)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ غَالِبِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ عَمَّنْ ذَکَرَه عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصادِ قَالَ قَنْطَرَهًٌْ عَلَی الصِّرَاطِ لَا یَجُوزُهَا عَبْدٌ بِمَظْلِمَهًٍْ.

امام صادق (علیه السلام) - از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است که ایشان درباره‌ی کلام خداوند عزّوجلّ: إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصَادِ، فرمود: «آن پلی است بر صراط که هیچ بنده¬ای با حقّی که از دیگری نزد اوست، از آن نمی¬گذرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص94

الکافی، ج2، ص331/ وسایل الشیعهًْ، ج16، ص47/ ثواب الأعمال، ص272/ عوالی اللآلی، ج1، ص364/ نورالثقلین/ البرهان

2

(فجر/ 14)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَنَّ اللَّهَ لَا إِلَهَ غَیْرُهُ إِذَا أَبْرَزَ الْخَلَائِقَ وَ جَمَعَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ أُتِیَ بِجَهَنَّمَ تُقَادُ بِأَلْفِ زِمَام… یُوضَعُ عَلَیْهَا صِرَاطٌ أَدَقُّ مِنَ الشَّعْرِ وَ أَحَدُّ مِنَ السَّیْفِ عَلَیْهِ ثَلَاثُ قَنَاطِرَ الْأُولَی عَلَیْهَا الْأَمَانَهًُْ وَ الرَّحْمَهًُْ وَ الثَّانِیَهًُْ عَلَیْهَا الصَّلَاهًُْ وَ الثَّالِثَهًُْ عَلَیْهَا رَبُّ الْعَالَمِینَ لَا إِلَهَ غَیْرُهُ فَیُکَلَّفُونَ الْمَمَرَّ عَلَیْهَا فَتَحْبِسُهُمُ الرَّحْمَهًُْ وَ الْأَمَانَهًُْ فَإِنْ نَجَوْا مِنْهَا حَبَسَتْهُمُ الصَّلَاهًُْ فَإِنْ نَجَوْا مِنْهَا کَانَ الْمُنْتَهَی إِلَی رَبِّ الْعَالَمِینَ جَلَّ ذِکْرُهُ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَکَ‌وَ‌تَعَالَی إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصادِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خداوند که هیچ خدایی جز او نیست، چون آفریدگان را به پا دارد و پیشینیان و پسینیان را گرد آوَرَد، دوزخ را به پیش می¬آورد… آنگاه صراطی بر دوزخ می¬گذارند که باریک‌تر از مو و بُرّان‌تر از شمشیر است و سه پل بر آن قرار دارد: بر اوّلی امانتداری و رَحِم و بر دوّمی نماز و بر سوّمی پروردگار جهانیان است که هیچ خدایی جز او نیست، در آن دم آفریدگان، وادار به گذر از صراط می¬شوند و امانت‌داری و رحم جلویشان را می¬گیرند. اگر از آن‌ها نجات یابند، نماز جلویشان را می-گیرد و اگر از آن نیز نجات یابند، پایان راه به پروردگار جهانیان که هیچ خدایی جز او نیست، می¬رسد. و این کلام خداوند عزّوجلّ است که فرمود: إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصَادِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص94

الکافی، ج8، ص312/ بحارالأنوار، ج7، ص125/ الأمالی للصدوق، ص176/ القمی، ج2، ص421/ روضهًْ الواعظین، ج2، ص498/ البرهان/ نورالثقلین

3

(فجر/ 14)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصادِ‌ای حَافِظ قائِمٌ عَلی کُلِ نَفْس.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصَادِ؛ یعنی نگاهبان و نگاهدار همگان است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص96

البرهان/ القمی، ج2، ص419

4

(فجر/ 14)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَّ مَعْنَاهُ إِنَّ رَبَّکَ قَادِرٌ عَلَی أَنْ یَجْزِیَ أَهْلَ الْمَعَاصِی جَزَاءَهُمْ.

امام علی (علیه السلام) - معنا این است که پروردگار تو قادر است که جزای گناهکاران را بدهد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص96

بحارالأنوار، ج8، ص64/ نورالثقلین

5

(فجر/ 14)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَعَاشِرَ النَّاسِ لَا تَمُنُّوا عَلَی اللَّهِ إِسْلَامَکُمْ فَیَسْخَطَ عَلَیْکُمْ فَیُصِیبَکُمْ بِعَذابٍ مِنْ عِنْدِهِ إِنَّهُ لَبِالْمِرْصاد.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای گروه مردم! به‌واسطه‌ی اسلامتان بر خداوند منّت مگذارید که مشمول خشم خدا گردید و شما را عذاب کند؛ زیرا او در کمین‌گاه است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص96

بحارالأنوار، ج37، ص211

6

(فجر/ 14)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَ عَلَی جِسْرِ جَهَنَّمَ سَبْعَ مَحَابِسَ یَسْأَلُ اللَّهُ الْعَبْدَ عَنْهَا: أَوَّلُهَا عَنْ شَهَادَهًِْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فَإِذَا جَاءَ بِهَا تَامَّهًًْ جَازَ إِلَی الثَّانِی، فَیَسْأَلُ عَنِ الصَّلَاهًِْ فَإِذَا جَاءَ بِهَا تَامَّهًًْ جَازَ إِلَی الثَّالِثِ، فَیَسْأَلُ عَنِ الزَّکَاهًِْ فَإِذَا جَاءَ بِهَا تَامَّهًًْ جَازَ إِلَی الرَّابِعِ، فَیَسْأَلُ عَنِ الْصَّوْمِ فَإِذَا جَاءَ بِهِ تَامّاً جَازَ إِلَی الْخَامِسِ، فَیَسْأَلُ عَنِ الْحَجِّ فَإِنْ جَاءَ بِهِ تَامّاً جَازَ إِلَی السَّادِسِ فَیَسْأَلُ عَنِ الْعُمْرَهًِْ فَإِنْ جَاءَ بِهَا تَامَّهًًْ جَازَ إِلَی السَّابِعِ، فَیَسْأَلُ عَنِ الْمَظَالِمِ فَإِنْ خَرَجَ مِنْهَا وَ إِلَّا یُقَالُ انْظُرُوا فَإِنْ کَانَ لَهُ تَطَوُّعٌ أَکْمَلَ بِهِ أَعْمَالَهُ، فَإِذَا فَرَغَ انْطَلِقْ بِهِ إِلَی الْجَنَّهًْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - از ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) روایت شده است که هفت زندان بر روی پل جهنّم وجود دارد که در زندان اوّل شهادت لا إله إلا الله را از بنده می¬پرسند، اگر کامل بود به دوّم می¬رود. در دوّم از نماز می¬پرسند، در سوّم: زکات، چهارم: روزه، پنجم: حج، ششم: عمره و هفتم: ظلم به دیگران. اگر از آن گذشت، که گذشته است، وگرنه گفته می¬شود بنگرید، اگر طاعتی داشت به‌واسطه‌ی آن گناهانش را ببخشایید و او را به بهشت ببرید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص96

مجمع البحرین، ج3، ص51

7

(فجر/ 14)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ لَئِنْ أَمْهَلَ اللَّهُ الظَّالِمَ فَلَنْ یَفُوتَ أَخْذُهُ وَ هُوَ لَهُ بِالْمِرْصَادِ عَلَی مَجَازِ طَرِیقِهِ وَ بِمَوْضِعِ الشَّجَا مِنْ مَسَاغِ رِیقِه.

امام علی (علیه السلام) - اگر خداوند، ستمگر را چند روزی مهلت دهد، از باز پرسی و عذاب او غفلت نمی‌کند، و او بر سر راه، در کمین‌گاه ستمگران است، و گلوی آن‌ها را در دست گرفته تا از فرورفتن آب دریغ دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص96

نهج البلاغه، ص141/ نورالثقلین

آیه فَأَمَّا الْإِنْسانُ إِذا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ فَأَکْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَیَقُولُ رَبِّی أَکْرَمَن [15]

امّا انسان هنگامی‌که پروردگارش او را برای آزمایش، گرامی می‌دارد و نعمت می‌بخشد [مغرور مي‌شود و] می‌گوید: «پروردگارم مرا گرامی داشته است»!

1

(فجر/ 15)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِِذَا مَا ابْتَلاهُ رَبُّهُ أَیْ امْتَحَنَهُ بِالنِّعْمَهًْ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ، یعنی او را به نعمت می¬آزماید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص96

القمی، ج2، ص420/ البرهان

آیه وَ أَمَّا إِذا مَا ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ فَیَقُولُ رَبِّی أَهانَنِ [16]

و امّا هنگامی‌که برای امتحان، روزیش را بر او تنگ می‌گیرد [مأيوس مي‌شود و] می‌گوید: «پروردگارم مرا خوار کرده است»!

1

(فجر/ 16)

الرّضا (علیه السلام) - وَ أَمَّا إِذا مَا ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ أَیْ ضَیَّقَ عَلَیْهِ.

امام رضا (علیه السلام) - وَ أَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ * فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ یعنی او را در تنگنا قرار دهد و بر او سخت گیرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص96

الأمالی للصدوق، ص91

2

(فجر/ 16)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ أَمَّا إِذا مَا ابْتَلاهُ أَیْ امْتَحَنَهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ أَیْ أَفْقَرَه.

ِعلی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ أَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ، یعنی او را می¬آزماید، فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ، یعنی او را تهیدست می¬کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص98

القمی، ج2، ص419

3

(فجر/ 16)

الرّضا (علیه السلام) - فَقَامَ إِلَیْهِ عَلِیُّ‌بْنُ‌مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْجَهْمِ فَقَالَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَ تَقُولُ بِعِصْمَهًِْ الْأَنْبِیَاءِ قَالَ بَلَی قَالَ فَمَا تَعْمَلُ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ عَصی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوی وَ قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ… وَ أَمَّا قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ إِنَّمَا ظَنَّ أَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَا یُضَیِّقُ عَلَیْهِ رِزْقَهُ أَ لَا تَسْمَعُ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ أَمَّا إِذا مَا ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ أَیْ ضَیَّقَ عَلَیْهِ وَ لَوْ ظَنَّ أَنَّ اللَّهَ لَا یَقْدِرُ عَلَیْهِ لَکَانَ قَدْ کَفَرَ.

امام رضا (علیه السلام) - علی‌بن‌محمّد جهم به امام (علیه السلام) گفت: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا تو به عصمت انبیاء (علیهم السلام) معتقدی»؟ فرمود: «بله». گفت: «پس این آیات: [آری] آدم پروردگارش را نافرمانی کرد، و از پاداش او محروم شد! . (طه/121) و و ذا النون [یونس] را [به یاد آور] در آن هنگام که خشمگین [از میان قوم خود] رفت و چنین می‌پنداشت که ما بر او تنگ نخواهیم گرفت [امّا موقعی که در کام نهنگ فرو رفت]، در آن ظلمت‌ها [ی متراکم] صدا زد: «[خداوندا]! جز تو معبودی نیست! منزّهی تو! من از ستمکاران بودم»! . (انبیاء/87) را چه می¬کنی»؟ فرمود: «در مورد آیه: وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ باید گفت که آدم (علیه السلام) گمان می‌کرد که خدا هرگز رزق او را تنگ نمی‌گرداند. آیا این آیه را نشنیده‌ای که خداوند فرموده است: وَ أَمَّا إِذا مَا ابْتَلاهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ اگر آدم گمان می‌کرد که خداوند بر او تسلّط ندارد، یقیناً کفر ورزیده بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص98

بحارالأنوار، ج11، ص72/ بحارالأنوار، ج11، ص82/ بحارالأنوار، ج14، ص387/ الاحتجاج، ج2، ص430/ الأمالی للصدوق، ص90/ نورالثقلین

آیه کَلاَّ بَلْ لا تُکْرِمُونَ الْیَتیمَ [17]

چنان نیست؛ [كه شما مي‌پنداريد]؛ شما یتیمان را گرامی نمی‌دارید.

1

(فجر/ 17)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - کَلَّا بَلْ لا تُکْرِمُونَ الْیَتِیمَ وَ لا تَحَاضُّونَ عَلی طَعامِ الْمِسْکِینِ أَیْ لَا تَدْعُوهُمْ وَ هُمُ الَّذِینَ غَصَبُوا آلَ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) حَقَّهُمْ وَ أَکَلُوا أَمْوَالَ الْیَتَامَی وَ فُقَرَائِهِمْ وَ أَبْنَاءِ سَبِیلِهِم.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - کَلَّا بَل لَّا تُکْرِمُونَ الْیَتِیمَ * وَ لَا تَحَاضُّونَ عَلَی طَعَامِ الْمِسْکِینِ، یعنی آنان را فرا نمی¬خوانید، اینان همان کسانی هستند که حقّ خاندان محمّد (صلی الله علیه و آله) را غصب کردند و دارایی یتیمان و تهیدستان و در راه ماندگان آنان را خوردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص98

القمی، ج2، ص420/ نورالثقلین/ البرهان

2

(فجر/ 17)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَنا و کافِلُ الیَتِیم کهاتَیْن فی الجنّهًِْ، و أَشَارَ بالسَّبَّابهًِْ و الوسْطَی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - من و آن‌کس که یتیم پرورد؛ همانند این دو انگشت در بهشت باشیم؛ و به انگشت خود اخوان و میانین اشاره کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص98

مستدرک الوسایل، ج2، ص474/ نورالثقلین

آیه وَ لا تَحَاضُّونَ عَلی طَعامِ الْمِسْکینِ [18]

و یکدیگر را بر اطعام مستمندان تشویق نمی‌کنید.

1

(فجر/ 18)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ لا تَحَاضُّونَ عَلی طَعامِ الْمِسْکِینِ قَالَ أَیْ لَا تَرْعَوْنَ وَ هُمُ الَّذِینَ غَصَبُوا آلَ‌مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) حَقَّهُمْ وَ أَکَلُوا أَمْوَالَ أَیْتَامِهِمْ وَ فُقَرَائِهِمْ وَ أَبْنَاءِ سَبِیلِهِمْ.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ لا تَحَاضُّونَ عَلی طَعامِ الْمِسْکِینِ یعنی مراعات نمی¬کنند و آنان کسانی‌اند که حقوق آل محمّد (علیهم السلام) را غصب کردند و اموال یتیمان و تهیدستان و در راه‌ماندگان آنان را خوردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص98

مستدرک الوسایل، ج7، ص279/ بحارالأنوار، ج93، ص185/ القمی، ج2، ص419

آیه وَ تَأْکُلُونَ التُّراثَ أَکْلاً لَمًّا [19]

و میراث را [از راه مشروع و نامشروع] جمع کرده می‌خورید.

1

(فجر/ 19)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ تَأْکُلُونَ التُّراثَ أَکْلًا لَمًّا أَیْ وَحْدَکُم.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ تَأْکُلُونَ التُّرَاثَ أَکْلًا لَّمًّا، یعنی یکجا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص98

القمی، ج2، ص420

آیه وَ تُحِبُّونَ الْمالَ حُبًّا جَمًّا [20]

و مال و ثروت را بسیار دوست دارید [و به خاطر آن گناهان زيادي مرتكب مي‌شويد].

1

(فجر/ 20)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ تُحِبُّونَ الْمالَ حُبًّا جَمًّا تَکْنِزُونَهُ وَ لَا تُنْفِقُونَهُ فِی سَبِیلِ اللَّه.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ تُحِبُّونَ الْمَالَ حُبًّا جَمًّا، یعنی انباشته می¬کنید و در راه خدا خرج نمی¬کنید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص98

القمی، ج2، ص420

2

(فجر/ 20)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - تُحِبُّونَ الْمالَ حُبًّا جَمًّا أَیْ کَثِیراً شَدِیداً.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ تُحِبُّونَ الْمَالَ حُبًّا جَمًّا، یعنی بسیار زیاد دوست دارند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص100

بحرالعرفان، ج17، ص29

آیه کَلاَّ إِذا دُکَّتِ الْأَرْضُ دَکًّا دَکًّا [21]

چنان نیست [كه آن‌ها ‌‌مي‌پندارند!]، درآن‌هنگام که زمین سخت درهم کوبیده شود.

1

(فجر/ 21)

الباقر (علیه السلام) - إِذا دُکَّتِ الْأَرْضُ دَکًّا دَکًّا قَالَ هِیَ الزَّلْزَلَهًُْ.

امام باقر (علیه السلام) - کَلَّا إِذَا دُکَّتِ الْأَرْضُ دَکًّا دَکًّا یعنی زلزله.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص100

بحارالأنوار، ج7، ص109/ القمی، ج2، ص420/ نورالثقلین/ البرهان

2

(فجر/ 21)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَلْ تَدْرُونَ مَا تَفْسِیرُ هَذِهِ الْآیَهًِْ کَلَّا إِذا دُکَّتِ الْأَرْضُ دَکًّا دَکًّا قَالَ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ تُقَادُ جَهَنَّمُ بِسَبْعِینَ أَلْفَ زِمَامٍ بِیَدِ سَبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ فَتَشْرُدُ شَرْدَهًًْ لَوْ لَا أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی حَبَسَهَا لَأَحْرَقَتِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) امام علی (علیه السلام) فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آیا تفسیر این آیه: کَلَّا إِذَا دُکَّتِ الْأَرْضُ دَکًّا دَکًّا را می‌دانید»؟ [سپس] فرمود: «چون روز قیامت فرا رسد، دوزخ با هفتادهزار افسار به دست هفتادهزار فرشته به پیش آورده می¬شود. آنگاه چنان می¬رمد که اگر خداوند متعال آن را باز ندارد، هرآینه آسمان¬ها و زمین را می¬سوزاند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص100

بحارالأنوار، ج7، ص126/ الأمالی للطوسی، ص337/ صحیفهًْ الرضا (ص61/ نورالثقلین/ البرهان

3

(فجر/ 21)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - دُکَّتِ الْأَرْضُ أَیْ مُدَّتَ یَوْمِ الْقِیَامَهًْ مَدَّ الْأَدِیم.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - دُکَّتِ الْأَرْضُ یعنی روز قیامت مثل سفره گسترده می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص100

بحارالأنوار، ج7، ص123

آیه وَ جاءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا [22]

و فرمان پروردگارت فرا رسد و فرشتگان صف در صف حاضر شوند.

1

(فجر/ 22)

الرّضا (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَا یُوصَفُ بِالْمَجِیءِ وَ الذَّهَابِ تَعَالَی عَنِ الِانْتِقَالِ إِنَّمَا یَعْنِی بِذَلِکَ وَ جَاءَ أَمْرُ رَبِّکَ وَ الْمَلَکُ صَفّاً صَفّاً.

امام رضا (علیه السلام) - خداوند عزّوجلّ به آمد و شد، وصف نمی¬شود و خداوند از جابه¬جایی منّزه است، بلکه این یعنی وَ جَاءَ أَمْرُ رَبِّکَ وَ المَلَکُ صَفّاً صَفّاً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص100

بحارالأنوار، ج3، ص318/ الاحتجاج، ج2، ص411/ التوحید، ص162/ عیون أخبارالرضا (ج1، ص125/ معانی الأخبار، ص13/ البرهان/ نورالثقلین

2

(فجر/ 22)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ جاءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا وَ قَوْلُهُ وَ لَقَدْ جِئْتُمُونا فُرادی وَ قَوْلُهُ هَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا أَنْ تَأْتِیَهُمُ الْمَلائِکَةُ أَوْ یَأْتِیَ رَبُّکَ أَوْ یَأْتِیَ بَعْضُ آیاتِ رَبِّکَ فَذَلِکَ کُلُّهُ حَقٌّ وَ لَیْسَتْ جِیئَتُهُ جَلَّ ذِکْرُهُ کَجِیئَهًِْ خَلْقِهِ فَإِنَّهُ رَبُّ کُلِّ شَیْءٍ وَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مَا یَکُونُ تَأْوِیلُهُ عَلَی غَیْرِ تَنْزِیلِهِ وَ لَا یُشْبِهُ تَأْوِیلُهُ کَلَامَ الْبَشَرِ وَ لَا فِعْلَ الْبَشَرِ وَ سَأُنَبِّئُکَ بِمِثَالٍ لِذَلِکَ تَکْتَفِی بِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ هُوَ حِکَایَهًُْ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) حَیْثُ قَالَ إِنِّی ذاهِبٌ إِلی رَبِّی فَذَهَابُهُ إِلَی رَبِّهِ تَوَجُّهُهُ إِلَیْهِ فِی عِبَادَتِهِ وَ اجْتِهَادِهِ أَ لَا تَرَی أَنَّ تَأْوِیلَهُ غَیْرُ تَنْزِیلِهِ.

امام علی (علیه السلام) - و امّا کلام حق تعالی: وَ جَاءَ رَبُّکَ وَ الْملَکُ صَفًّا صَفًّا و «و [روز قیامت به آن‌ها گفته می‌شود]: همه‌ی شما تنها به‌سوی ما بازگشت نمودید، همان‌گونه که روز اوّل شما را آفریدیم! . (انعام/94) و آیا [پیروان فرمان شیطان، پس از این همه نشانه‌ها و برنامه‌های روشن] انتظار دارند که خداوند و فرشتگان، در سایه‌هایی از ابرها به‌سوی آنان بیایند. (بقره/210) و «آیا جز این انتظار دارند که فرشتگان [مرگ] به سراغشان آیند، یا خداوند [خودش] به‌سوی آن‌ها بیاید، یا بعضی از آیات پروردگارت [و نشانه‌های رستاخیز]؟! . (انعام/158) این همه بر حقّ است، همچنان که خداوند عزّ‌وجّل فرمود، آمدن از برای او همچون آمدن آفریدگان نیست و به تو آموختم که چه بسا آیه¬ای از کتاب خدا تأویلی متفاوت از تنزیلش دارد و همانند گفتار آدمی نیست، از آن جمله سخن ابراهیم (علیه السلام) است: من به‌سوی پروردگارم می‌روم، او مرا هدایت خواهد کرد! . (صافات/99) معنای رفتن او به‌سوی پروردگارش، همانا روی آوردن به‌سوی او در پرستش و کوشش و نزدیکی جویی است، حال دیدی که تأویل این سخن متفاوت از تنزیل آن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص100

بحارالأنوار، ج90، ص114/ بحارالأنوار، ج90، ص130/ الاحتجاج، ج1، ص245/ التوحید، ص257/ نورالثقلین

3

(فجر/ 22)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ جاءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا قَالَ اسْمُ الْمَلَکِ وَاحِدٌ وَ مَعْنَاهُ جَمْع.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ جَاءَ رَبُّکَ وَالمَلَکُ صَفًّا صَفًّا ملک، اسم مفرد است که معنای جمع دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص100

القمی، ج2، ص421/ القمی، ج1، ص10/ البرهان

4

(فجر/ 22)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ جاءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا وَ مَعْنَاهُ جَمِیعُ الْمَلَائِکَهًِْ وَ أَمَّا مَا لَفْظُهُ مَاضٍ وَ مَعْنَاهُ مُسْتَقْبَلٌ فَمِنْهُ ذِکْرُهُ عَزَّوَجَلَّ أَخْبَارَ الْقِیَامَهًِْ وَ الْبَعْثِ وَ النُّشُورِ وَ الْحِسَابِ فَلَفْظُ الْخَبَرِ مَا قَدْ کَانَ وَ مَعْنَاهُ أَنَّهُ سَیَکُونُ.

امام علی (علیه السلام) - وَ جاءَ رَبُّکَ وَ المَلَکُ صَفًّا صَفًّا؛ که معنای آن تمامی ملائکه است. و امّا آیاتی که در لفظ اشاره به زمان گذشته دارند امّا معنایشان آینده است که از جمله آن‌ها آیاتی است که خداوند متعال درباره‌ی اخبار قیامت و بعث و نشور و حساب آورده است که لفظ خبر در مورد اتّفاقات گذشته است اما معنای آن در آینده واقع خواهد شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص102

بحارالأنوار، ج90، ص25

5

(فجر/ 22)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ یَقُولُ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) کُلُوا هَنِیئاً بِما أَسْلَفْتُمْ فِی الْأَیَّامِ الْخالِیَهًِْ فَالْمُسْلِمُونَ یَوْمَئِذٍ أَهْلُ صَوَابٍ لِلدِّینِ أُذِنَ لَهُمْ فِی الْکَلَامِ فَیَوْمَئِذٍ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَهًِْ وَ جاءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا.

امام علی (علیه السلام) - و قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می‌فرماید: از آنچه در گذشته پیش فرستادید بخورید! پس مسلمانان در آن عصر برای دینداریشان اهل درستی‌اند و به آنان اذن سخن گفتن داده می‌شود، و آن روز تأویل این آیه است: وَ جاءَ رَبُّکَ وَ المَلَکُ صَفًّا صَفًّا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص102

بحارالأنوار، ج53، ص85

آیه وَ جی‌ءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ وَ أَنَّی لَهُ الذِّکْری [23]

و در آن روز جهنّم را حاضر می‌کنند؛ آن روز است که انسان متذکّر می‌شود؛ امّا این تذکّر چه سودی برای او دارد؟!

و در آن روز جهنّم را حاضر می‌کنند

1 -1

(فجر/ 23)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ قَال لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ تَغَیَّرَ لَوْنُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عُرِفَ فِی وَجْهِهِ حَتَّی اشْتَدَّ عَلَی أَصْحَابِهِ مَا رَأَوْا مِنْ حَالِهِ وَ انْطَلَقَ بَعْضُهُمْ إِلَی عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) لَقَدْ حَدَثَ أَمْرٌ قَدْ رَأَیْنَاهُ فِی نَبِیِّ اللَّهِ فَجَاءَ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَاحْتَضَنَهُ مِنْ خَلْفِهِ وَ قَبَّلَ بَیْنَ عَاتِقَیْهِ ثُمَّ قَالَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی مَا الَّذِی حَدَثَ الْیَوْمَ قَالَ جَاءَ جَبْرَئِیلُ فَأَقْرَأَنِی وَ جِیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ فَقَالَ قُلْتُ کَیْفَ یُجَاءُ بِهَا قَالَ یَجِیءُ بِهَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ یَقُودُونَهَا بِسَبْعِینَ أَلْفَ زِمَامٍ فَتَشْرُدُ شَرْدَهًًْ لَوْ تُرِکَتْ لَأَحْرَقَتْ أَهْلَ الْجَمْعِ ثُمَّ أَتَعَرَّضُ لِجَهَنَّمَ فَتَقُولُ مَا لِی وَ لَکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ لَحْمَکَ عَلَیَّ فَلَا یَبْقَی أَحَدٌ إِلَّا قَالَ نَفْسِی نَفْسِی وَ إِنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ أُمَّتِی أُمَّتِی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابو سعید خدری گوید: چون این آیه نازل شد، چهره‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) چنان دگرگون شد که این حالت، بر چهره‌ی ایشان نمودار شد و حالی که یارانشان از ایشان دیدند، بر آنان سخت آمد. ازاین‌رو برخی از آنان نزد حضرت امام علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) رفتند و عرض کردند: «ای علی (علیه السلام)! امری رخ داده که بر چهره‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نمود کرده است». حضرت علی (علیه السلام) به راه افتاد و نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رسید و ایشان را از پشت در آغوش کشید و بر میان کتف¬هایشان بوسه زد و عرض کرد: «ای پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله)! پدر و مادرم به فدایت! امروز برایت چه رخ داده است»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «جبرئیل آمد و برایم خواند: وَجِیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ». به ایشان عرض کردم: «چگونه آن را می¬آورند»؟ فرمود: «هفتادهزار فرشته آن را می‌آورند و با هفتادهزار افسار آن را به پیش می¬کشند. آنگاه دوزخ چنان می¬رمد که اگر رهایش کنند، همه را می¬سوزاند. سپس من خود را به او عرضه می¬دارم. او می¬گوید: «مرا با تو کاری نیست، ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! چراکه خداوند گوشت تو را بر من حرام کرده است». در آن روز همه می¬گویند: «خدایا! مرا دریاب، مرا دریاب»؛ حال آنکه محمّد (صلی الله علیه و آله) می¬گوید: «پروردگارا! امّت مرا دریاب، امّت مرا دریاب» ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص102

بحارالأنوار، ج7، ص124/ بحارالأنوار، ج7، ص125/ بحارالأنوار، ج8، ص65/ بحارالأنوار، ج8، ص293/ الأمالی للصدوق، ص176/ البرهان/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص767/ نورالثقلین

1 -2

(فجر/ 23)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إنَّ رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا أنْزَلَت وَ جِیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ لَمْ یَسْتَطِعْ أحَدٌ أنْ یُکَلِّمَهُ لِشِدَّهًِْ خَشْیَتِهِ حَتَّی قَامَ إلَیْهِ أخُوهُ فَقَبَّلَ رَأسَهُ وَ سَألَهُ الْخَبَرَ وَ قَالَ لَهُ قَدْ أتَانِی جَبْرَئِیلُ بِهَذِهِ الْآیَهًَْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هنگامی‌که این آیه وَ جیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ وَ أَنَّی لَهُ الذِّکْری نازل شد هیچ‌کس نتوانست با او (پیامبر) سخن بگوید به خاطر شدّت ترسی که داشت تا اینکه برادرش بلند شد و به‌سوی او رفت و سرش را بوسید و از او درباره‌ی این خبر پرسید و [پیامبر] به او فرمود: «جبرئیل برای من این آیه را آورد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص102

بحارالأنوار، ج105، ص103

1 -3

(فجر/ 23)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ وَ جِیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ سُئِلَ عَنْ ذَلِکَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ أَخْبَرَنِی الرُّوحُ الْأَمِینُ أَنَّ اللَّهَ لَا إِلَهَ غَیْرُهُ إِذَا جَمَعَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ أُتِیَ بِجَهَنَّمَ یُقَادُ بِأَلْفِ زِمَامٍ أَخَذَ بِکُلِّ زِمَامٍ مِائَهًُْ أَلْفِ مَلَکٍ مِنَ الْغِلَاظِ الشِّدَادِ إِذْ لَهَا هَدَّهًٌْ وَ تَغَیُّظٌ وَ زَفِیرٌ وَ أَنَّهَا لَتَزْفِرُ الزَّفْرَهًَْ فَلَوْ لَا أَنَّ اللَّهَ أَخَّرَهُمْ إِلَی الْحِسَابِ لَأَهْلَکَتِ الْجَمِیعَ ثُمَّ یَخْرُجُ مِنْهَا غَسَقٌ مُحِیطٌ بِالْخَلَائِقِ الْبَرِّ مِنْهُمْ وَ الْفَاجِرِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام باقر (علیه السلام) فرمود: چون این آیه: وَ جیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ وَ أَنَّی لَهُ الذِّکْری نازل شد. درباره‌ی وَ جیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پرسیدند، فرمود: «روح الأمین به من خبر داده که خدای یگانه چون اوّلین و آخرین را جمع آورد دوزخ را بیاورند که با هزار مهار آن را می‌کشند و هر مهاری را صد هزار فرشته‌ی غلاظ و شداد به دست دارد. و دارای بنک و اشتلم و نفس آتشینی می‌باشد و چنان نفس آتشینی می‌کشد که اگر خدا مردم را برای حساب از آن عقب نکشد همه را هلاک می‌کند؛ سپس یک زبانه‌ی آتش از آن برمی‌آید تا گرد همه‌ی مردم را از خوب و بد بگیرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص102

روضهًْ الواعظین، ج2، ص508

1 -4

(فجر/ 23)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ تُقَادُ جَهَنَّمُ بِسَبْعِینَ أَلْفَ زِمَامٍ بِیَدِ سَبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ، فَتُشْرَدُ شَرْدَهًًْ لَوْ لَا أَنَّ اللَّهَ (تَعَالَی) حَبَسَهَا لَأَحْرَقَتِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هنگامی‌که روز قیامت برپا گردد، جهنّم را با هفتادهزار مهار می‌بندند و هفتادهزار فرشته آن مهارها را در دست گرفته نگاهش می‌دارند، و اگر خداوند جهنّم را مهار نکرده بود همه‌ی آسمان‌ها و زمین را آتش می‌زد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص104

صحیفهًْ الرضا (ص61

1 -5

(فجر/ 23)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ {جَابِرٍ عَنْ} أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)، فَقَالَ بِذَلِکَ أَخْبَرَنِی الرُّوحُ الْأَمِینُ أَنَ اللَّهَ لَا إِلَهَ غَیْرُهُ إِذَا أَبْرَزَ الْخَلَائِقَ وَ جَمَعَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ أُتِیَ بِجَهَنَّمَ تُقَادُ بِأَلْفِ زِمَامٍ مَعَ کُلِّ زِمَامٍ مِائَهًُْ أَلْفِ مَلَکٍ مِنَ الْغِلَاظِ الشِّدَادِ، لَهَا هَدَّهًٌْ وَ غَضَبٌ وَ زَفِیرٌ وَ شَهِیقٌ وَ إِنَّهَا لَتَزْفِرُ الزَّفْرَهًَْ فَلَوْلَا أَنَّ اللَّهَ أَخَّرَهُمْ لِلْحِسَابِ لَأَهْلَکَتِ الْجَمِیعَ. ثُمَّ یَخْرُجُ مِنْهَا عُنُقٌ فَیُحِیطُ بِالْخَلَائِقِ الْبَرِّ مِنْهُمْ وَ الْفَاجِرِ فَمَا خَلَقَ اللَّهُ عَبْداً مِنْ عِبَادِ اللَّهِ مَلَکاً وَ لَا نَبِیّاً إِلَّا یُنَادِی نَفْسِی نَفْسِی وَ أَنْتَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ تُنَادِی أُمَّتِی أُمَّتِی ثُمَّ یُوضَعُ عَلَیْهَا الصِّرَاطُ أَدَقَّ مِنْ حَدِّ السَّیْفِ، عَلَیْهَا ثَلَاثُ قَنَاطِرَ فَأَمَّا وَاحِدَهًٌْ فَعَلَیْهَا الْأَمَانَهًُْ وَ الرَّحِمُ، وَ الثَّانِیَهًُْ فَعَلَیْهَا الصَّلَاهًُْ، وَ أَمَّا الثَّالِثَهًُْ فَعَلَیْهَا عَدْلُ رَبِّ الْعَالَمِینَ لَا إِلَهَ غَیْرُهُ فَیُکَلَّفُونَ بِالْمَمَرِّ عَلَیْهَا فَیَحْبِسُهُمُ الرَّحِمُ وَ الْأَمَانَهًُْ فَإِنْ نَجَوْا مِنْهُمَا حَبَسَتْهُمُ الصَّلَاهًُْ فَإِنْ نَجَوْا مِنْهَا کَانَ الْمُنْتَهَی إِلَی رَبِّ الْعَالَمَین.

امام باقر (علیه السلام) - جابر از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده است: وقتی این آیه نازل شد، از پیامبر (صلی الله علیه و آله) سؤال شد. پس ایشان فرمود: «خداوند که هیچ خدایی جز او نیست، چون آفریدگان را به پا دارد و پیشینیان و پسینیان را گرد آورد، دوزخ را به پیش می¬آورد، حال آنکه دوزخ به هزار افسار آورده می¬شود و هر افساری از آن را یکصدهزار فرشته سهمگین و خشمگین گرفته است و صدایی مهیب و غرّان و نعره¬ای خوفناک دارد و چنان بانگی بر می¬آورد که اگر خداوند عزّوجلّ آن را برای حساب به گاهی دگر وانگذاشته بود، همه را هلاک¬ می‌کرد. سپس دوزخ گردن می¬کشد و آفریدگان را سراسر، از نکوکار تا بدکار، در میان می¬گیرد. در آن هنگام هر آن بنده¬ای که خدا آفریده باشد، از فرشته تا پیامبر، همگی ندا می¬دهند: «پروردگارا! مرا دریاب، مرا دریاب. حال آنکه تو می‌گویی: «پروردگارا، امّت مرا دریاب، امّت مرا دریاب. آنگاه صراطی بر دوزخ می¬گذارند که باریک‌تر از مو و بُرّان‌تر از شمشیر است و سه پل بر آن قرار دارد: بر اوّلی امانتداری و رَحِم و بر دوّمی نماز و بر سوّمی پروردگار جهانیان است که هیچ خدایی جز او نیست، در آن دم آفریدگان، وادار به گذر از صراط می¬شوند و امانت‌داری و رحم جلویشان را می¬گیرند. اگر از آن‌ها نجات یابند، نماز جلویشان را می¬گیرد و اگر از آن نیز نجات یابند، پایان راه به پروردگار جهانیان که هیچ خدایی جز او نیست، می¬رسد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص104

القمی، ج2، ص421/ البرهان

1 -6

(فجر/ 23)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَ الشَّمْسَ عِنْدَ الزَّوَالِ لَهَا حَلْقَهًٌْ تَدْخُلُ فِیهَا فَإِذَا دَخَلَتْ فِیهَا زَالَتِ الشَّمْسُ فَیُسَبِّحُ کُلُّ شَیْءٍ دُونَ الْعَرْشِ بِحَمْدِ رَبِّی وَ هِیَ السَّاعَهًُْ الَّتِی یُصَلِّی عَلَیَّ فِیهَا رَبِّی فَفَرَضَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَیَّ وَ عَلَی أُمَّتِی فِیهَا الصَّلَاهًَْ وَ قَالَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلی غَسَقِ اللَّیْلِ وَ هِیَ السَّاعَهًُْ الَّتِی یُؤْتَی فِیهَا بِجَهَنَّمَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ فَمَا مِنْ مُؤْمِنٍ یُوَافِقُ تِلْکَ السَّاعَهًَْ أَنْ یَکُونَ سَاجِداً أَوْ رَاکِعاً أَوْ قَائِماً إِلَّا حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَی النَّار.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خورشید هنگام ظهر حلقه‌ای دارد که وارد آن می‌شود، وقتی داخل آن حلقه شد، تمام جهان به جز عرش تسبیح خدا می‌کنند و این همان ساعتی است که خدا بر من درود می‌فرستد؛ به همین جهت خدا در این ساعت نماز را بر من و امّتم واجب نموده و فرموده است: نماز را از زوال خورشید (هنگام ظهر) تا نهایت تاریکی شب [نیمه شب] برپا دار. (اسراء/78) و این همان ساعتی است که جهنّم را در روز قیامت می‌آورند، هر مؤمنی که در این ساعت توفیق یابد ساجد یا راکع و یا قائم باشد، خداوند بدنش را بر جهنّم حرام می‌نماید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص104

علل الشرایع، ج2، ص337/ نورالثقلین

آیه یَقُولُ یا لَیْتَنی قَدَّمْتُ لِحَیاتی [24]

می‌گوید: «ای کاش برای [اين] زندگیم چیزی از پیش فرستاده بودم»!

1

(فجر/ 24)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَنَّی لَهُ الذِّکْری فِی مَوْضِعٍ لَا یَنْتَفِعُ بِهَا یَقُولُ یا لَیْتَنِی قَدَّمْتُ لِحَیاتِی الدَّائِمَهًِْ عَمَلًا صَالِحاً.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - وَ أَنَّی لَهُ الذِّکْری در جایی که آن (تذکّر) سودی نمی‌بخشد. یَقُولُ یا لَیْتَنی قَدَّمْتُ لِحَیاتی؛ ای کاش دائماً برای [آخرت]، عمل صالحی فرستاده بودم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص106

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص768

آیه فَیَوْمَئِذٍ لا یُعَذِّبُ عَذابَهُ أَحَدٌ [25]

در آن روز هیچ‌کس مانند او عذاب نمی‌کند

آیه وَ لا یُوثِقُ وَثاقَهُ أَحَدٌ [26]

و هیچ‌کس همچون او کسی را به بند نمی‌کشد.

آیه یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ [27]

تو‌ای نفس مطمئن!

1

(فجر/ 27)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَلْ یَکْرَهُ الْمُؤْمِنُ عَلَی قَبْضِ رُوحِهِ قَالَ لا… فَیَفْتَحُ عَیْنَهُ فَیَنْظُرُ فَیُنَادِی رُوحَهُ مُنَادٍ مِنْ قِبَلِ رَبِّ الْعِزَّهًِْ فَیَقُولُ یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ إِلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ أَهْلِ بَیْتِهِ ارْجِعِی إِلی رَبِّکِ راضِیَةً.

امام صادق (علیه السلام) - سدیر صیرفی گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «آقا! فدایت شوم! آیا مؤمن از مردن کراهت دارد»؟ فرمود: «نه؛ چشم بگشا و نگاه کن، در این موقع پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و امیرالمؤمنین (علیه السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) و حسن و حسین و ائمّه (علیهم السلام) برایش مجسّم می‌شوند، می‌گوید این‌ها رفیق‌های تو هستند، آن‌ها را مشاهده می‌کند آنگاه خطاب می‌شود به نفس او؛ یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمطْمَئِنَّةُ‌ای نفسی که اطمینان به محمّد (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت او داشتی: به‌سوی پروردگارت بازگرد درحالی‌که تو از او خشنودی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص106

الکافی، ج3، ص127/ بحارالأنوار، ج6، ص162/ بحارالأنوار، ج24، ص94/ نورالثقلین

2

(فجر/ 27)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ کُمَیْلِ‌بْنِ‌زِیَادٍ أَنَّهُ قَالَ: سَأَلْتُ مَوْلَانَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیّاً ع فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أُرِیدُ أَنْ تُعَرِّفَنِی نَفْسِی قَالَ یَا کُمَیْلُ وَ أَیَّ الْأَنْفُسِ تُرِیدُ أَنْ أُعَرِّفَکَ قُلْتُ یَا مَوْلَایَ هَلْ هِیَ إِلَّا نَفْسٌ وَاحِدَهًٌْ قَالَ یَا کُمَیْلُ إِنَّمَا هِیَ أَرْبَعَهًٌْ النَّامِیَهًُْ النَّبَاتِیَّهًُْ وَ الْحِسِّیَّهًُْ الْحَیَوَانِیَّهًُْ وَ النَّاطِقَهًُْ الْقُدْسِیَّهًُْ وَ الْکُلِّیَّهًُْ الْإِلَهِیَّهًُْ وَ لِکُلِّ وَاحِدَهًٍْ مِنْ هَذِهِ خَمْسُ قُوًی وَ خَاصِیَّتَانِ فَالنَّامِیَهًُْ النَّبَاتِیَّهًُْ لَهَا خَمْسُ قُوًی مَاسِکَهًٌْ وَ جَاذِبَهًٌْ وَ هَاضِمَهًٌْ وَ دَافِعَهًٌْ وَ مُرَبِّیَهًٌْ وَ لَهَا خَاصِیَّتَانِ الزِّیَادَهًُْ وَ النُّقْصَانُ وَ انْبِعَاثُهَا مِنَ الْکَبِدِ وَ الْحِسِّیَّهًُْ الْحَیَوَانِیَّهًُْ لَهَا خَمْسُ قُوًی سَمْعٌ وَ بَصَرٌ وَ شَمٌّ وَ ذَوْقٌ وَ لَمْسٌ وَ لَهَا خَاصِیَّتَانِ الرِّضَا وَ الْغَضَبُ وَ انْبِعَاثُهَا مِنَ الْقَلْبِ وَ النَّاطِقَهًُْ الْقُدْسِیَّهًُْ لَهَا خَمْسُ قُوًی فِکْرٌ وَ ذِکْرٌ وَ عِلْمٌ وَ حِلْمٌ وَ نَبَاهَهًٌْ وَ لَیْسَ لَهَا انْبِعَاثٌ وَ هِیَ أَشْبَهُ الْأَشْیَاءِ بِالنُّفُوسِ الْفَلَکِیَّهًِْ وَ لَهَا خَاصِیَّتَانِ النَّزَاهَهًُْ وَ الْحِکْمَهًُْ وَ الْکُلِّیَّهًُْ الْإِلَهِیَّهًُْ لَهَا خَمْسُ قُوًی بَهَاءٌ فِی فَنَاءٍ وَ نَعِیمٌ فِی شَقَاءٍ وَ عِزٌّ فِی ذُلٍّ وَ فَقْرٌ فِی غَنَاءٍ وَ صَبْرٌ فِی بَلَاءٍ وَ لَهَا خَاصِیَّتَانِ الرِّضَا وَ التَّسْلِیمُ وَ هَذِهِ الَّتِی مَبْدَؤُهَا مِنَ اللَّهِ وَ إِلَیْهِ تَعُودُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی وَ قَالَ تَعَالَی یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی إِلَی رَبِّکِ رَاضِیَةً مَرْضِیَّةً فَادْخُلِی فِی عِبادِی… وَ الْأُولَیَانِ لَأَمَّارَتَانِ بِالسُّوءِ لَیْلًا وَ نَهَاراً لِصَاحِبِهِمَا وَ تَحْکُمَانِ بِالْأَکْلِ وَ الشُّرْبِ وَ النَّوْمِ وَ الْفَسَادِ وَ الزِّنَا وَ الْإِعْرَاضِ عَنِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ الْوِصَالِ إِلَی الشَّیْطَانِ وَ إِلَی مَا هُوَ خِلَافُ دِینِهِ وَ إِسْلَامِهِ. وَ الثَّالِثَهًُْ اللَّوَّامَهًُْ لِصَاحِبِهَا لَیْلًا و نَهَاراً فِی کُلِّ عِبَادَهًٍْ وَ قَبْلَهَا وَ بَعْدَهَا أَدَاءً وَ قَضَاءً وَ اعْتَرَفَتْ وَ هِیَ حَرِیصٌ فِی الْعِبَادَهًِْ وَ قَالَتْ لَهُ: أَطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ اعْبُدْهُ وَ اسْجُدْهُ وَ إِلَّا لَا تَأْکُلْ مِنْ رِزْقِهِ تَعَالَی وَ لَا تَشْرَبْ مِنْ مَائِهِ تَعَالَی وَ إِنْ طَغَیْتَ عَنْ أَحْکَامِهِ وَ عَصَیْتَ عَنْ أَمْرِهِ تَعَالَی فَاخْرُجْ مِنْ مُلْکِهِ. الرَّابِعَهًُْ الْمُطْمَئِنَّهًُْ وَ هِیَ خَالِصَهًٌْ مُخْلَصَهًٌْ وَ مَعْبَدَهًٌْ وَ رَاضِیَهًٌْ عَلَی تَقْدِیرِهِ تَعَالَی وَ صَابِرَهًٌْ عَلَی بَلَائِهِ تَعَالَی وَ حَامِدَهًٌْ عَلَی نَعْمَائِهِ تَعَالَی وَ تَعْذِیبِهِ وَ أَلَمِهِ عَلَیْهَا مِنَ اللَّهِ تَعَالَی وَ شَاکِرَهًٌْ عَلَی مَا خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَی فِیهَا وَ فِی غَیْرِهَا وَ اللَّهُ تَعَالَی رَاضٍ عَنْهُمَا.

امام علی (علیه السلام) - کمیل‌بن‌زیاد گفت: از امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرسیدم: «یا امیرالمؤمنین (علیه السلام) می‌خواهم نفسم را به من بشناسانی»، فرمود: «ای کمیل! کدام نفس را می‌خواهی به تو معرفی کنم»؟ گفتم: «ای آقایم! آیا جز یک نفس است»؟ فرمود: «ای کمیل! همانا چهار نفس است، نامیه نباتیه، حسیّه حیوانیّه، ناطقه قدسیّه، کلیّه الهیه؛ و برای هر کدام پنج نیرو دو خاصیّت است. نامیه نباتیه پنج نیرو دارد: ماسکه، جاذبه، هاضمه، دافعه و مربیه، و دو خاصیّت دارد، فزونی و کاستی و از کبد برخیزد، و حسیّه حیوانیه پنج نیرو دارد گوش، چشم، بوئیدن، چشیدن و لامسه، و دو خاصیت دارد، خشنودی و خشم و از دل برخیزد، و ناطقه قدسیه پنج نیرو دارد، فکر، ذکر، دانش، بردباری هوشمندی و آگاهی، و از بدن برنخیزد، و شبیه‌ترین چیزها است به نفوس فلکیه و دو خاصیّت دارد، نزاهت و حکمت، و کلیه الهیه پنج نیرو دارد، خرّمی در نیستی و نعمت در بدبختی، عزّت در خواری، درویشی در توانگری، و شکیب در بلا و گرفتاری، و دو خاصیّت دارد، رضا و تسلیم و این است که مبدأش از خدا است و به او بازگردد، خدا فرمود «و از روح خود در آن دمیدم. (ص/72)». و خداوند تعالی فرمود: یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی إِلی رَبِّکِ راضِیَةً فادخلی فی عبادی و ادخلی جنتی و دو نفس اوّل (نامیه‌ی نباتیه و حسیّه‌ی حیوانیه)، شب و روز صاحبشان را به بدی امر می‌کنند و او را به خوردن و نوشیدن و خواب و فساد و زنا و روگرداندن از خدا و رسولش و وصل‌شدن به شیطان و به آن چیزی که خلافت دین و اسلام اوست، دستور می‌دهند و نفس سوّم (ناطقه‌ی قدسیه) صاحبش را شب و روز در هر عبادت و قبل و بعد از آنچه ادا و چه قضا ملامت (سرزنش) می‌کند و اعتراف می‌کند و او در عبادت حریص است و به او (صاحبش) می‌گوید: از خدا و رسولش اطاعت کن و او را پرستش کن و برای او سجده نما وگرنه [اگر این کارها را نمی‌کنی] از روزیِ خدا نخور و از آبش ننوش و اگر از احکامش رو برگرداندی و از دستورش سرپیچی نمودی از مملکت او خارج شو؛ و نفس (کلیه‌ی الهیه) نفس مطمئنه (آرام یافته) است که خالص و مخلِص (خالص‌کننده) و عبادت‌کننده و راضی به تقدیر الهی و صبرکننده بر بلای خداوند تعالی و ستایشگر او به خاطر نعمت‌ها و عذاب‌ها و دردهای اوست که بر آن نفس وارد می‌شود و شکرگزار اوست بر آنچه که خداوند تعالی در او و غیر او آفریده است و خداوند تعالی از هر دوی آن‌ها (نفس ناطقه و نفس کلیه الهیه) راضی است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص106

بحرالعرفان، ج1، ص205

3

(فجر/ 27)

الصّادق (علیه السلام) - نَزَلَتْ فِی عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).

امام صادق (علیه السلام) - درباره‌ی علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) نازل شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص108

بحارالأنوار، ج24، ص93/ فرات الکوفی، ص555/ شواهدالتنزیل، ج2، ص429/ البرهان/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص769

4

(فجر/ 27)

الصّادق (علیه السلام) - اقْرَءُوا سُورَهًَْ الْفَجْرِ فِی فَرَائِضِکُمْ وَ نَوَافِلِکُمْ فَإِنَّهَا سُورَهًُْ الْحُسَیْنِ وَ ارْغَبُوا فِیهَا رَحِمَکُمُ اللَّهُ فَقَالَ لَهُ أَبُوأُسَامَهًَْ وَ کَانَ حَاضِرَ الْمَجْلِسِ کَیْفَ صَارَتْ هَذِهِ السُّورَهًُْ لِلْحُسَیْنِ (علیه السلام) خَاصَّهًًْ فَقَالَ أَ لَا تَسْمَعُ إِلَی قَوْلِهِ تَعَالَی یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ* ارْجِعِی إِلی رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً* فَادْخُلِی فِی عِبادِی وَ ادْخُلِی جَنَّتِی إِنَّمَا یَعْنِی الْحُسَیْنَ‌بْنَ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) فَهُوَ ذُو النَّفْسِ الْمُطْمَئِنَّهًِْ الرَّاضِیَهًِْ الْمَرْضِیَّهًِْ وَ أَصْحَابُهُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ الرضوان {هُمُ الرَّاضُونَ} عَنِ اللَّهِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ هُوَ رَاضٍ عَنْهُمْ وَ هَذِهِ السُّورَهًُْ فِی الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ شِیعَتِهِ وَ شِیعهًِْ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) خَاصَّهًًْ فَمَنْ أَدْمَنَ قِرَاءَهًَْ الْفَجْرِ کَانَ مَعَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) فِی دَرَجَتِهِ فِی الْجَنَّهًِْ إِنَّ اللهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ.

امام صادق (علیه السلام) - داوودبن‌فرقد از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: سوره‌ی فجر را در نمازهای واجب و نافله‌ی خود بخوانید که آن سوره‌ی حسین‌بن‌علی (علیه السلام) است. به آن روی آورید تا خداوند، شما را رحمت کند. آنگاه ابواسامه که در مجلس حاضر بود، عرض کرد: «چگونه این سوره مخصوص امام حسین (علیه السلام) شد»؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «آیا نمی¬شنوی که خداوند می¬فرماید: یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ المُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعِی إِلَی رَبِّکِ رَاضِیَةً مَّرْضِیَّةً * فَادْخُلِی فِی عِبَادِی * وَ ادْخُلِی جَنَّتِی؟ این تنها حسین‌بن‌علی (علیه السلام) را منظور دارد. چون اوست که نفسی مطمئن و خشنود و خداپسند دارد و یاران او از خاندان محمّد (صلی الله علیه و آله) می¬باشند که در روز قیامت از خداوند خشنودند و خداوند نیز از ایشان خشنود است. این سوره درباره‌ی حسین‌بن‌علی (علیه السلام) و شیعیان او و مخصوصاً شیعیان خاندان محمّد (صلی الله علیه و آله) نازل شده است. هرکه همواره سوره‌ی فجر را قرائت کند، در بهشت، همراه حسین (علیه السلام) و در مرتبه‌ی او خواهد بود. که خداوند، توانا و حکیم است. (بقره/209)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص108

بحارالأنوار، ج24، ص93/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص769/ القمی، ج2، ص422/ بحارالأنوار، ج71، ص397/ المحاسن، ج1، ص177/ نورالثقلین/ البرهان

5

(فجر/ 27)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِذَا حَضَرَ الْمُؤْمِنَ الْوَفَاهًُْ نَادَی مُنَادٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی بِوَلَایهًِْ عَلِیٍّ مَرْضِیَّهًًْ بِالثَّوَابِ فَادْخُلِی فِی عِبادِی وَ ادْخُلِی جَنَّتِی فَلَا یَکُونُ لَهُ هِمَّهًٌْ إِلَّا اللُّحُوقُ بِالنِّدَاء.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - چون هنگام جان‌سپردن مؤمن فرا رسد، ندادهنده¬ای از جانب خداوند ندا می¬دهد: یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمطْمَئِنَّةُ به ولایت حضرت علی (علیه السلام)، ارْجِعِی إِلَی رَبِّکِ رَاضِیَةً مَّرْضِیَّةً مطمئن به ولایت حضرت علی (علیه السلام) و پسندیده از جانب خداوند با پاداش، فَادْخُلِی فِی عِبَادِی * وَادْخُلِی جَنَّتِی، هیچ تلاشی نمی¬کند و همّتی ندارد، جز آنکه به ندا بپیوندد (به‌مقتضای آن عمل کند).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص108

القمی، ج2، ص422/ البرهان

6

(فجر/ 27)

الصّادق (علیه السلام) - وَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) بِالنُّبُوَّهًِْ وَ عَجَّلَ رُوحَهُ إِلَی الْجَنَّهًِْ مَا بَیْنَ أَحَدِکُمْ وَ بَیْنَ أَنْ یَغْتَبِطَ وَ یَرَی سُرُوراً أَوْ تَبَیَّنَ لَهُ النَّدَامَهًُْ وَ الْحَسْرَهًُْ إِلَّا أَنْ یُعَایِنَ مَا قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِیدٌ وَ أَتَاهُ مَلَکُ الْمَوْتِ بِقَبْضِ رُوحِهِ فَیُنَادِی رُوحَهُ فَتَخْرُجُ مِنْ جَسَدِهِ فَأَمَّا الْمُؤْمِنُ فَمَا یُحِسُّ بِخُرُوجِهَا وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ* ارْجِعِی إِلی رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً.

امام صادق (علیه السلام) - قسم به کسی که فرستاده‌ی محمد (صلی الله علیه و آله) را به پیغمبری، و شتابانه روحش را به بهشت برده میان هر یک از شما با خوشی و شادمانی یا پشیمان شدن و افسوس فاصله‌ای نباشد جز آن که به چشم خود ببیند آنچه را خدای عزّوجلّ در قرآنش فرموده: [به خاطر بیاورید] هنگامی را که دو فرشته راست و چپ که ملازم انسانند اعمال او را دریافت می‌دارند. (ق/17) و ملک الموت آید تا جانش را بگیرد، و روحش را فریاد دهد تا از تنش به در آید، امّا آنکه مؤمن باشد آمدنش را احساس نکند (یعنی برایش هیچ تلخی و ناگواری ندارد) و این است سخن خدای سبحان و تعالی که می‌فرماید: یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ* ارْجِعِی إِلَی رَبِّکِ رَاضِیَةً مَّرْضِیَّةً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص108

بحارالأنوار، ج6، ص186

7

(فجر/ 27)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّمَا یَعْنِی الْحُسَیْنَ‌بْنَ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) فَهُوَ ذُو النَّفْسِ الْمُطْمَئِنَّهًِْ الرَّاضِیَهًِْ الْمَرْضِیَّهًِْ وَ أَصْحَابُهُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ الرضوان {هُمُ الرَّاضُونَ} عَنِ اللَّهِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ هُوَ رَاضٍ عَنْهُمْ وَ هَذِهِ السُّورَهًُْ فِی الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ شِیعَتِهِ وَ شِیعهًِْ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) خَاصَّهًًْ فَمَنْ أَدْمَنَ قِرَاءَهًَْ الْفَجْرِ کَانَ مَعَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) فِی دَرَجَتِهِ فِی الْجَنَّهًِْ إِنَّ اللهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ.

امام صادق (علیه السلام) - منظور از نفس مطمئنّه که راضی و مرضی است امام حسین (علیه السلام) می‌باشد. اصحاب امام حسین که از آل محمّد (صلی الله علیه و آله) بودند فردای قیامت از خدا راضی و خدا هم از آنان راضی خواهد بود. این سوره‌ی مبارکه مخصوصاً در شأن امام حسین (علیه السلام) و شیعیان آن بزرگوار و شیعه آل محمّد (صلی الله علیه و آله) نازل شده است. کسی که در تلاوت سوره‌ی مبارکه و الفجر مداومت نماید درجه‌ی او در بهشت نظیر درجه‌ی امام حسین (علیه السلام) خواهد بود که خداوند، توانا و حکیم است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص110

بحارالأنوار، ج24، ص93/ القمی، ج2، ص422/ بحارالأنوار، ج44، ص219/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص769/ بحارالأنوار، ج24، ص93

آیه ارْجِعی إِلی رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً [28]

به‌سوی پروردگارت بازگرد درحالی‌که هم تو از او خشنودی و هم او از تو خشنود است.

1

(فجر/ 28)

الصّادق (علیه السلام) - یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ إِلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ أَهْلِ بَیْتِهِ ارْجِعِی إِلی رَبِّکِ راضِیَةً بِالْوَلَایَهًِْ مَرْضِیَّةً بِالثَّوَابِ.

امام صادق (علیه السلام) - یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ المُطْمَئِنَّةُ‌ای نفسی که اطمینان به محمّد (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام) او داشتی: ارْجِعِی إِلی رَبِّکِ راضِیَةً برگرد به‌سوی خدا با خشنودی ولایت مَّرْضِیَّةً خوشحال از ثواب.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص110

الکافی، ج3، ص127/ بحارالأنوار، ج6، ص162/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص770/ فرات الکوفی، ص553/ القمی، ج2، ص421/ بحارالأنوار، ج6، ص182

2

(فجر/ 28)

الصّادق (علیه السلام) - وَ یُنَادِی رُوحَهُ مُنَادٍ مِنْ قِبَلِ رَبِّ الْعِزَّهًِْ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ فَوْقَ الْأُفُقِ الْأَعْلَی وَ یَقُولُ یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ إِلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ آلِهِ (علیهم السلام) ارْجِعِی إِلی رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً* فَادْخُلِی فِی عِبادِی وَ ادْخُلِی جَنَّتِی فَیَقُولُ مَلَکُ الْمَوْتِ (علیه السلام) إِنِّی قَدْ أُمِرْتُ أَنْ أُخَیِّرَکَ الرُّجُوعَ إِلَی الدُّنْیَا وَ الْمُضِیَّ فَلَیْسَ شَیْءٌ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنْ إسْلَالِ رُوحِهِ.

امام صادق (علیه السلام) - روح او را یک منادی از درون عرش و از جانب پروردگار عزّت و از بالای افق بلندتر صدا می‌زند و می‌گوید: «ای نفسی که به محمّد (صلی الله علیه و آله) و آل او (علیهم السلام) مطمئن بودی! برگرد به سوی خدا با خشنودی و خوشحال از ثواب، داخل بندگانم محمّد (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت او (علیهم السلام) شو، داخل بهشت شو». پس ملک الموت می‌گوید: «فرمان داده شده‌ام که تو را بین بازگشت به دنیا و رفتن مخیّر نمایم». پس چیزی نزد او محبوب‌تر از آسان جان‌دادن نیست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص110

بحارالأنوار، ج6، ص163/ فرات الکوفی، ص554

آیه فَادْخُلی فی عِبادی [29]

پس در سلک بندگان [خالص] من در آی.

1

(فجر/ 29)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ قال أبوعَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَادْخُلِی فِی عِبادِی یَعْنِی مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) وَ أَهْلَ بَیْتِهِ (علیهم السلام).

امام صادق (علیه السلام) - فَادْخُلی فی عِبادی یعنی محمّد (صلی الله علیه و آله) و خاندانش (علیهم السلام).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص110

الکافی، ج3، ص127/ بحارالأنوار، ج6، ص162/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص770/ فرات الکوفی، ص553

آیه وَ ادْخُلی جَنَّتی [30]

و در بهشتم وارد شو!

1

(فجر/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - قَالَ أبوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) وَ ادْخُلِی جَنَّتِی فَمَا شَیْءٌ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنِ اسْتِلَالِ رُوحِهِ وَ اللُّحُوقِ بِالْمُنَادِی.

امام صادق (علیه السلام) - وَ ادْخُلی جَنَّتی و چیزی محبوب‌تر برای او نباشد از اینکه جان دهد و بدان منادی پیوندد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص110

الکافی، ج3، ص127/ بحارالأنوار، ج6، ص196/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص770/ القمی، ج2، ص421/ بحارالأنوار، ج6، ص182/ فرات الکوفی، ص554

2

(فجر/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - فَادْخُلِی فِی عِبادِی مَعَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ أَهْلِ بَیْتِهِ (علیهم السلام) وَ ادْخُلِی جَنَّتِی غَیْرَ مَشُوبَهًٍْ.

امام صادق (علیه السلام) - فَادْخُلِی فِی عِبادِی به همراه محمّد و اهل بیت (علیهم السلام) او وَ ادْخُلِی جَنَّتِی بدون هیچ اضطرابی وارد شو.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج18، ص110

بحارالأنوار، ج6، ص162/ فرات الکوفی، ص553

مطالب مرتبط

نام کاربری :

پست الکترونیکی :

وب :

یادداشت :

کد امنیتی :

8 + 3 = ?