تفسیر روایی سوره شوری

تفسیر روایی سوره شوری
 
ثواب قرائت
1
(شوری/ مقدمه) 
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ حم عسق بَعَثَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ وَجْهُهُ کَالثَّلْجِ أَوْ کَالشَّمْسِ حَتَّی یَقِفَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ، فَیَقُولُ: عَبْدِی أَدْمَنْتَ قَرَاءَهًَْ حم عسق وَ لَمْ تَدْرِ مَا ثَوَابُهَا؟ أَمَا لَوْ دَرَیْتَ مَا هِیَ وَ مَا ثَوَابُهَا لَمَا مَلِلْتَ قِرَاءَتَهَا وَ لَکِنْ سَأُجْزِیکَ جَزَاءَکَ أَدْخِلُوهُ الْجَنَّهًَْ فَإِنَّ لَهُ فِیهَا قَصْراً مِنْ یَاقُوتَهًٍْ حَمْرَاءَ أَبْوَابُهَا وَ شُرَفُهَا وَ دَرَجُهَا مِنْهَا یُرَی ظَاهِرُهَا مِنْ بَاطِنِهَا وَ بَاطِنُهَا مِنْ ظَاهِرِهَا وَ أَلْفُ غُلَامٍ مِنَ الْوِلْدَانِ الْمُخَلَّدِینَ الَّذِینَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ. 
امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی حم عسق را بخواند، خداوند در روز قیامت او را درحالی برمی‌انگیزد که تا زمان حضور در محضر پروردگار، چهره‌اش مانند برف یا خورشید، سفید و نورانی خواهد بود. خداوند خطاب به او می‌فرماید: «ای بنده‌ی من! تو سوره‌ی حم عسق را به‌طور مداوم می‌خواندی، امّا از میزان ثواب آن اطّلاع نداشتی. امّا اگر جایگاه این سوره و ثواب به دست آمده از خواندن آن را می‌دانستی، هرگز از خواندن آن خسته نمی‌شدی. امّا من به تو پاداشت را می‌دهم، او را وارد بهشت کنید». در آنجا به او قصری از یاقوت قرمز که درها، ایوان‌ها و پلّه‌هایش از جنس یاقوت قرمز است می‌دهم که درون آن از بیرون و بیرون آن از داخلش مشخّص است و قابل رؤیت است. او از میان حورالعین، برای خود حوریانی و هزار کنیز و هزار غلام همیشه نوجوان که خداوند در قرآن کریم آن‌ها را توصیف کرده است، خواهد داشت».  
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص558
 

سوره شوری

ثواب قرائت

1

(شوری/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ حم عسق بَعَثَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ وَجْهُهُ کَالثَّلْجِ أَوْ کَالشَّمْسِ حَتَّی یَقِفَ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ، فَیَقُولُ: عَبْدِی أَدْمَنْتَ قَرَاءَهًَْ حم عسق وَ لَمْ تَدْرِ مَا ثَوَابُهَا؟ أَمَا لَوْ دَرَیْتَ مَا هِیَ وَ مَا ثَوَابُهَا لَمَا مَلِلْتَ قِرَاءَتَهَا وَ لَکِنْ سَأُجْزِیکَ جَزَاءَکَ أَدْخِلُوهُ الْجَنَّهًَْ فَإِنَّ لَهُ فِیهَا قَصْراً مِنْ یَاقُوتَهًٍْ حَمْرَاءَ أَبْوَابُهَا وَ شُرَفُهَا وَ دَرَجُهَا مِنْهَا یُرَی ظَاهِرُهَا مِنْ بَاطِنِهَا وَ بَاطِنُهَا مِنْ ظَاهِرِهَا وَ أَلْفُ غُلَامٍ مِنَ الْوِلْدَانِ الْمُخَلَّدِینَ الَّذِینَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ.

امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی حم عسق را بخواند، خداوند در روز قیامت او را درحالی برمی‌انگیزد که تا زمان حضور در محضر پروردگار، چهره‌اش مانند برف یا خورشید، سفید و نورانی خواهد بود. خداوند خطاب به او می‌فرماید: «ای بنده‌ی من! تو سوره‌ی حم عسق را به‌طور مداوم می‌خواندی، امّا از میزان ثواب آن اطّلاع نداشتی. امّا اگر جایگاه این سوره و ثواب به دست آمده از خواندن آن را می‌دانستی، هرگز از خواندن آن خسته نمی‌شدی. امّا من به تو پاداشت را می‌دهم، او را وارد بهشت کنید». در آنجا به او قصری از یاقوت قرمز که درها، ایوان‌ها و پلّه‌هایش از جنس یاقوت قرمز است می‌دهم که درون آن از بیرون و بیرون آن از داخلش مشخّص است و قابل رؤیت است. او از میان حورالعین، برای خود حوریانی و هزار کنیز و هزار غلام همیشه نوجوان که خداوند در قرآن کریم آن‌ها را توصیف کرده است، خواهد داشت».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص558

نورالثقلین/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»

2

(شوری/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَهَا کَانَ مِمَّنْ تُصَلِّی عَلَیْهِ الْمَلَائِکَهًُْ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُ وَ یَسْتَرْحِمُونَ عَلَیْه.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس سوره‌ی شوری را بخواند از کسانی می‌شود که فرشتگان بر او درود می‌فرستند و برایش طلب آمرزش و رحمت می‌کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص558

المصباح للکفعمی، ص444/ نورالثقلین

3

(شوری/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُورَهًَْ صَلَّتْ عَلَیْهِ الْمَلَائِکَهًُْ وَ تَرَحَّمُوا عَلَیْهِ بَعْدَ مَوْتِهِ وَ مَنْ کَتَبَهَا بِمَاءِ الْمَطَرِ وَ سَحَقَ بِذَلِکَ الْمَاءِ کُحْلًا وَ اکْتَحَلَ بِهِ مَنْ بِعَیْنِهِ بَیَاضٌ قَلَعَهُ وَ زَالَ عَنْهُ کُلُّ مَا کَانَ عارِضاً فِی عَیْنِهِ مِنَ الْآلَامِ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، فرشتگان بر او درود خواهند فرستاد و پس از مرگش برای او طلب رحمت خواهند کرد. هرکس آن را با آب باران بنویسد و به‌وسیله‌ی آن آب، سرمه‌ای را پودر کند و آن سرمه را بر چشم کسی که مبتلا به سفیدی چشم است بکشد، بیماری‌اش برطرف خواهد شد و هر بیماری و دردی که در چشمش به وجود آمده بود به اذن خداوند شفا خواهد یافت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص558

البرهان

4

(شوری/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ کَتَبَهَا بِعَجِینٍ مَکِّیٍّ وَ مَاءِ الْمَطَرِ وَ سَحَقَ بِهِ کُحْلًا وَ یَکْحُلُ مِنْهُ فَإِنْ کَانَ فِی عَیْنِهِ بَیَاضٌ زَالَ عَنْهُ وَ کُلُّ أَلَمٍ فِی الْعَیْنِ یَزُولُ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس آن را به‌وسیله‌ی خمیر مکّی و آب باران بنویسد و به‌وسیله‌ی آن سرمه‌ای را پودر کند و از آن سرمه بر چشمش بکشد، چنانچه مبتلا به سپیدی چشم باشد، آن بیماری و هر درد دیگری که در چشم او باشد برطرف خواهد شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص558

البرهان

5

(شوری/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ کَتَبَهَا وَ عَلَّقَهَا عَلَیْهِ أَمِنَ مِنَ النَّاسِ وَ مَنْ شَرِبَهَا فِی سَفَرٍ أَمِنَ.

امام صادق (علیه السلام) - هرکس آن را بنویسد و بر خود آویزان کند، از شرّ مردم در امان خواهد بود و هرکس آن را بر روی آبی بخواند و آن آب را در سفر بنوشد، در امان خواهد بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص560

البرهان

آیه حم [1]

حم

آیه عسق [2]

عسق

1

(شوری/ 2)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - حم اسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ عسق عِلْمُ عَلِیٍّ (علیه السلام) بِفِسْقِ کُلِّ جَمَاعَهًٍْ وَ نِفَاقِ کُلِّ فِرْقَهًٍْ.

ابن‌عبّاس (حم یکی از نام‌های خداوند است و عسق علم امام علی (علیه السلام) نسبت به فسق هر گروه و نفاق هر فرقه‌ای است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص560

بحارالأنوار، ج24، ص373/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص528/ البرهان

2

(شوری/ 2)

الباقر (علیه السلام) - حم حَتْمٌ وَ عَیْنٌ عَذَابٌ وَ سِینٌ سِنُونَ کَسِنِی یُوسُفَ وَ قَافٌ قَذْفٌ وَ خَسْفٌ وَ مَسْخٌ یَکُونُ فِی آخِرِ الزَّمَانِ بِالسُّفْیَانِیِّ وَ أَصْحَابِهِ وَ نَاسٌ مِنْ کَلْبٍ ثَلَاثُونَ أَلْفَ أَلْفٍ یَخْرُجُونَ مَعَهُ وَ ذَلِکَ حِینَ یَخْرُجُ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بِمَکَّهًَْ وَ هُوَ مَهْدِیُّ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) هَذِهِ الْأُمَّهًِْ.

امام باقر (علیه السلام) - حم؛ یعنی حتمی است. عین؛ عذاب است و سین؛ یعنی سال‌ها مانند سنین در جریان سرگذشت حضرت یوسف (علیه السلام) و قاف؛ قذف، خسف و مسخ است که در آخرالزّمان، سفیانی و یارانش به‌همراه سی هزار سگ، از قبرها برمی‌خیزند. این امر در زمان خروج مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است. ظهور حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در مکّه روی خواهد داد و او مهدیّ این امّت است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص560

بحارالأنوار، ج24، ص373/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص528/ البرهان

3

(شوری/ 2)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - حم اسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ اللَّهِ عسق عِلْمُ عَلِیٍّ (علیه السلام) سَبَقَ کُلَّ جَمَاعَهًٍْ وَ تَعَالَی کُلَّ فِرْقَهًٍْ.

ابن‌عبّاس (حم یکی از اسماء خدا است. عسق علم و دانش علی (علیه السلام) نسبت به فسق و فجور هر گروه و نفاق هر دسته است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص560

بحارالأنوار، ج40، ص145/ المناقب، ج2، ص28

4

(شوری/ 2)

الباقر (علیه السلام) - عن یَحْیَی‌بْنِ‌مسیرهًْ {مَیْسَرَهًَْ} الْخَثْعَمِیِّ قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُول حم عسق عِدَادُ سِنِی الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وَ ق جَبَلٌ مُحِیطٌ بِالدُّنْیَا مِنْ زُمُرُّدٍ أَخْضَرَ فَخُضْرَهًُْ السَّمَاءِ مِنْ ذَلِکَ الْجَبَلِ وَ عِلْمُ کُلِّ شَیْءٍ فِی عسق.

امام باقر (علیه السلام) - یحیی‌بن‌میسره خثعمی گوید: از امام باقر (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: «حم عسق تعداد سال‌های سنّ امام زمان (علیه السلام) است. همچنین قاف کوهی است که همه‌ی دنیا را در برگرفته و از زمرّد سبز است و رنگ سبز آسمان از آن کوه است. همچنین علم همه‌چیز در عسق نهفته است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص560

بحارالأنوار، ج52، ص279/ القمی، ج2، ص268/ نورالثقلین/ البرهان

5

(شوری/ 2)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - حم عسق هُوَ حُرُوفٌ مِنِ اسْمِ اللَّهِ الْأَعْظَمِ الْمَقْطُوعِ یُؤَلِّفُهُ الرَّسُولُ (صلی الله علیه و آله) أَوِ الْإِمَامُ (علیه السلام) فَیَکُونُ الِاسْمُ الْأَعْظَمُ الَّذِی إِذَا دُعِیَ اللَّهُ بِهِ أَجَابَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (این حروف مقطّعه، تعدادی از حروف اسم اعظم مقطوع خداوند هستند که پیامبر (صلی الله علیه و آله) و امام (علیه السلام) آن را می‌دانند. درنتیجه همان اسم اعظمی خواهند بود که هرگاه خداوند به‌وسیله‌ی آن خوانده شود، دعا را اجابت خواهد کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص560

بحارالأنوار، ج89، ص376/ القمی، ج2، ص267/ نورالثقلین/ البرهان

6

(شوری/ 2)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ سُفْیَانَ الثَّوْرِیِّ قَال قُلْتُ یَا ابْنَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) مَا مَعْنَی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَل حم عسق قَالَ وَ أَمَّا حم عسق فَمَعْنَاهُ الْحَلِیمُ الْمُثِیبُ الْعَالِمُ السَّمِیعُ الْقَادِرُ الْقَوِیُّ.

امام صادق (علیه السلام) - سفیان ثوری گوید، به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! معنای سخن خداوند: حم عسق چیست»؟ [ایشان در پاسخ فرمود]: «حم عسق؛ حاء، میم، عین، سین، قاف یعنی بردبار، دهنده‌ی دانش، دانا، شنوا، قدرتمند و برومند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص560

بحارالأنوار، ج89، ص373/ نورالثقلین؛ فیه: «المثبت» بدل «المثیب»

آیه کَذلِکَ یُوحی إِلَیْکَ وَ إِلَی الَّذینَ مِنْ قَبْلِکَ اللهُ الْعَزیزُ الْحَکیمُ [3]

این‌گونه خداوند توانا و حکیم به تو و پیامبرانی که پیش از تو بودند وحی می‌کند.

1

(شوری/ 3)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ مَا مِنْ نَبِیٍّ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْکِتَابَ إِلَّا أَنْزَلَ عَلَیْهِ مَعَانِیَ هَذِهِ السُّورَهًِْ بِلُغَاتِهِمْ.

ابن‌عبّاس (هر پیامبری که خدا بر او کتاب نازل کرد، معانِی این سوره را به زبان‌های خودشان بر آن‌ها نازل کرده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص562

بحرالعرفان، ج14، ص124

آیه لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظیمُ [4]

آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است از آن اوست و او بلندمرتبه و بزرگ است.

آیه تَکادُ السَّماواتُ یَتَفَطَّرْنَ مِنْ فَوْقِهِنَّ وَ الْمَلائِکَةُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ أَلا إِنَّ اللهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ [5]

نزدیک است آسمان‌ها [به خاطر نسبت‌هاى نارواى مشركان] از فرازشان متلاشی شود و فرشتگان پیوسته تسبیح و حمد پروردگارشان را می‌گویند و برای کسانی که در زمین هستند آمرزش می‌طلبند، آگاه باشید خداوند آمرزنده و مهربان است.

نزدیک است آسمان‌ها [به خاطر نسبت‌های ناروای مشرکان] از فرازشان متلاشی شود

1 -1

(شوری/ 5)

الباقر (علیه السلام) - فِی قَوْلِهِ یَتَفَطَّرْنَ مِنْ فَوْقِهِنَ أَیْ یَتَصَدَّعْن.

امام باقر (علیه السلام) - یَتَفَطَّرْنَ مِنْ فَوْقِهِنَّ به‌معنای یتصدّعن است. یعنی نزدیک است که آسمان‌ها شکاف بردارند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص562

القمی، ج2، ص268/ نورالثقلین/ البرهان

1 -2

(شوری/ 5)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - تَکادُ السَّمَوَاتُ یَتَفَطَّرْنَ مِنْ فَوْقِهِنَّ أَیْ تَکَادُ کُلُّ وَاحِدَهًٍْ مِنَ السَّمَوَاتِ تَنْشَقُّ مِنْ فَوْقِ الَّتِی تَلِیهَا مِنْ قَوْلِ الْمُشْرِکِینَ: اتَّخَذَ اللهُ وَلَداً، اسْتِعْظَاماً لِذَلِکَ.

ابن‌عبّاس (تَکادُ السَّماواتُ یَتَفَطَّرْنَ مِنْ فَوْقِهِنَّ یعنی به خاطر [تهمت بزرگ و سنگینی] سخن مشرکین که [می‌گویند] خداوند فرزندی اختیار کرده است، نزدیک است هریک از آسمان‌ها، از بالای آن [آسمانی] که به آن چسبیده، شکافت بردارد و این به خاطر این است که این حرف بسیار سنگین است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص562

بحرالعرفان، ج14، ص124

ولایت

1

(شوری/ 5)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِکَتَهُ یُسْقِطُونَ الذُّنُوبَ مِنْ ظُهُورِ شِیعَتِنَا کَمَا تُسْقِطُ الرِّیحُ الْوَرَقَ عَنِ الشَّجَرِ فِی أَوَانِ سُقُوطِهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَةُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ فَاسْتِغْفَارُهُمْ وَ اللَّهِ لَکُمْ دُونَ هَذَا الْعَالَمِ.

امام صادق (علیه السلام) - خدا و ملائکه از پشت شیعیان ما گناهانشان را فرو می‌ریزند، چنانچه باد خزان برگ‌ها را از درخت می‌ریزد و این همان معنای آیه: وَ المَلائِکَةُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ است. به خدا قسم! طلب آمرزش آن‌ها اختصاص به شما دارد نه مردم جهان.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص562

بحارالأنوار، ج47، ص390/ الاختصاص، ص104؛ فیه: «یسقط» بدل «تسقط» / فضایل الشیعهًْ، ص21؛ فیه: «الخلق» بدل «العالم»

2

(شوری/ 5)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌أَیُّوبَ الْأَنْصَارِیِّ قَال سَمِعْتُ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ لَقَدْ صَلَّتِ الْمَلَائِکَهًُْ عَلَیَّ وَ علی علِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) سَبْعَ سِنِینَ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ لَمْ یُؤْمِنْ بِی ذَکَرٌ قَبْلَهُ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوایوب انصاری گوید: شنیدم پیامبر (صلی الله علیه و آله) می¬فرمود: فرشتگان هفت سال بر من و علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) صلوات می‌فرستادند و این به خاطر این بود که جز او هیچ مردی به من ایمان نیاورده بود، و کلام خداوند متعال: فرشتگانی که حاملان عرشند و آن‌ها که گرداگرد آن [طواف می‌کنند] تسبیح و حمد پروردگارشان را می‌گویند. (غافر/7). وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ درباره‌ی همین مسأله است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص562

بحارالأنوار، ج16، ص134/ بحارالأنوار، ج67، ص346

3

(شوری/ 5)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فِی قَوْلِهِ تَکادُ السَّماواتُ یَتَفَطَّرْنَ مِنْ فَوْقِهِنَّ وَ الْمَلائِکَةُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ قَالَ لِلْمُؤْمِنِینَ مِنَ الشِّیعَهًِْ التَّوَّابِینَ خَاصَّهًًْ وَ لَفْظُ الآیَهًِْ عَامَّهًٌْ وَ مَعْنَاهُ خَاصٌّ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (تَکَادُ السَّمَاواتُ یتَفَطَّرْنَ مِن فَوقِهِنَّ و المَلائِکَةُ یسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ و یسْتَغْفِرُونَ لمَن فِی الأَرْضِ. فرشتگان برای شیعیان مؤمن، به‌ویژه توبه‌کنندگان آنان طلب آمرزش می‌کنند، لفظ آیه عامّ و معنای آن خاصّ است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص564

4

(شوری/ 5)

الصّادق (علیه السلام) - وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ.

امام صادق (علیه السلام) - وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِی الْأَرْضِ برای مؤمنین استغفار می‌نمایند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص564

آیه وَ الَّذینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ اللهُ حَفیظٌ عَلَیْهِمْ وَ ما أَنْتَ عَلَیْهِمْ بِوَکیلٍ [6]

کسانی که غیر او را ولیّ خود انتخاب کردند، خداوند حساب اعمالشان را نگه می‌دارد و تو مأمور اجبار آن‌ها [بر قبول حق] نیستی.

آیه وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ قُرْآناً عَرَبِیًّا لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری وَ مَنْ حَوْلَها وَ تُنْذِرَ یَوْمَ الْجَمْعِ لا رَیْبَ فیهِ فَریقٌ فِی الْجَنَّةِ وَ فَریقٌ فِی السَّعیرِ [7]

و این‌گونه قرآنی فصیح و گویا را بر تو وحی کردیم تا امّ القری و کسانی را که گرد آن هستید [ساكنان مكّه و همه‌ی جهانيان را] انذار کنی و آن‌ها را از روزی که همگان در آن روز جمع می‌شوند و هیچ شک و تردیدی در آن نیست بیم دهی، [در آن روز] گروهی در بهشتند و گروهی در آتش سوزان!

و این‌گونه قرآنی فصیح و گویا را بر تو وحی کردیم

1 -1

(شوری/ 7)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) قَالَ: مَا أَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی کِتَاباً وَ لَا وَحْیاً إِلَّا بِالْعَرَبِیَّهًِْ فَکَانَ یَقَعُ فِی مَسَامِعِ الْأَنْبِیَاءِ بِأَلْسِنَهًِْ قَوْمِهِمْ وَ کَانَ یَقَعُ فِی مَسَامِعِ نَبِیِّنَا (صلی الله علیه و آله) بِالْعَرَبِیَّهًِْ فَإِذَا کَلَّمَ بِهِ قَوْمَهُمْ کَلَّمَهُمْ بِالْعَرَبِیَّهًِْ فَیَقَعُ فِی مَسَامِعِهِمْ بِلِسَانِهِمْ وَ کَانَ أَحَدٌ لَا یُخَاطِبُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِأَیِّ لِسَانٍ خَاطَبَهُ إِلَّا وَقَعَ فِی مَسَامِعِهِ بِالْعَرَبِیَّهًِْ کُلَّ ذَلِکَ یُتَرْجِمُ جَبْرَئِیلُ لَهُ وَ عَنْهُ تَشْرِیفاً مِنَ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ لَه. 1

امام کاظم (علیه السلام) - امام صادق (علیه السلام) از پدرش (علیه السلام) روایت کرده است: خداوند تبارک و تعالی هیچ کتاب یا وحیی را جز به زبان عربی نازل نکرده، امّا این¬ها به زبان قوم پیامبران بر گوش ایشان می¬نشسته و به گوش پیامبر ما به همان عربی نشسته است. این¬گونه وقتی حضرت با قوم خود سخن می¬گفته به زبان عربی سخن می¬گفته و سخنان ایشان به زبان خودشان بر گوش¬هایشان می¬نشسته است. هرکس با هر زبانی با پیامبر (صلی الله علیه و آله) هم¬سخن می¬شده آن سخن به زبان عربی به گوش حضرت می¬نشسته است. جبرئیل همه این سخنان را برای حضرت و از ایشان ترجمه می‌کرده و این منزلتی از سوی خداوند متعال بوده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص564

القمی، ج2، ص268/ البرهان

تا امّ القری و کسانی را که گرد آن هستید [ساکنان مکّه و همه‌ی جهانیان را] انذار کنی

2 -1

(شوری/ 7)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فی قوله وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ قُرْآناً عَرَبِیًّا لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری وَ مَنْ حَوْلَها قَالَ: أُمُّ الْقُرَی مَکَّهًُْ سُمِّیَتْ أُمَ الْقُرَی لِأَنَّهَا أَوَّلُ بُقْعَهًٍْ خَلَقَهَا اللَّهُ مِنَ الْأَرْضِ. 2

علیّ‌بن‌ابراهیم (وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ قُرْآناً عَرَبِیًّا لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری وَ مَنْ حَوْلَها مکّه را امّ القری نامیدند چون نخستین بقعه زمین بود که خدا آفرید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص564

القمی، ج2، ص268/ نورالثقلین/ البرهان

2 -2

(شوری/ 7)

الباقر (علیه السلام) - وَ قَوْلُهُ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری مَکَّهًَْ وَ مَنْ حَوْلَها سَائِرَ الْأَرْض.

امام باقر (علیه السلام) - منظور از أُمَّ الْقُری، شهر مکّه و منظور از وَ مَنْ حَوْلَها، باقی سرزمین‌ها است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص564

القمی، ج2، ص268/ نورالثقلین؛ «بتفاوت لفظی»

2 -3

(شوری/ 7)

الجواد (علیه السلام) - إِنَّمَا سُمِّیَ الْأُمِّیَ لِأَنَّهُ کَانَ مِنْ أَهْلِ مَکَّهًَْ وَ مَکَّهًُْ مِنْ أُمَّهَاتِ الْقُرَی وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری وَ مَنْ حَوْلَها.

امام جواد (علیه السلام) - و جز این نیست که سبب نامیده‌شدن ایشان به امّی این است که از اهل مکّه بود که نام‌های متعدّدی دارد و یک نام آن امّ القری است. چنانکه خدای عزّوجلّ می‌فرماید: لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری وَ مَنْ حَوْلَها.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص564

علل الشرایع، ج1، ص125/ نورالثقلین

2 -4

(شوری/ 7)

الباقر (علیه السلام) - عَلِیِّ‌بْنِ‌أَسْبَاطٍ وَ غَیْرِهِ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ… فَلِمَ سُمِّیَ النَّبِیُّ الْأُمِّیَّ؟ قَالَ: نُسِبَ إِلَی مَکَّهًَْ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ: لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری وَ مَنْ حَوْلَها فَأُمُ الْقُرَی مَکَّهًُْ فَقِیلَ أُمِّیٌ لِذَلِک.

امام باقر (علیه السلام) - علیّ‌بن‌اسباط و دیگران از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده‌اند، گفتم: «… چرا پیامبر (صلی الله علیه و آله) امّی نامیده شد»؟ امام باقر (علیه السلام) فرمود: «چون منسوب به مکّه است و همین معنا مراد از فرموده‌ی حق تعالی است که می‌فرماید: لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُری وَ مَنْ حَوْلَها پس امّ القری مکّه است لذا به حضرت (صلی الله علیه و آله) که منسوب به آن است گفته شده امّی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص566

بحارالأنوار، ج16، ص133/ نورالثقلین/ البرهان

و آن‌ها را از روزی که همگان در آن روز جمع می‌شوند و هیچ شک و تردیدی در آن نیست بیم دهی، [در آن روز] گروهی در بهشتند و گروهی در آتش سوزان

3 -1

(شوری/ 7)

الحسن (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام)، عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام) قَالَ: کَانَ فِیمَا سَأَلَ مَلِکُ الرُّومِ الْحَسَنَ‌بْنَ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) أَنْ سَأَلَهُ عَنْ أَرْوَاحِ الْمُؤْمِنِینَ أَیْنَ یَکُونُونَ إِذَا مَاتُوا قَالَ تَجْتَمِعُ عِنْدَ صَخْرَهًِْ بَیْتِ الْمَقْدِسِ فِی لَیْلَهًِْ الْجُمُعَهًِْ وَ هُوَ عَرْشُ اللَّهِ الْأَدْنَی مِنْهَا یَبْسُطُ اللَّهُ الْأَرْضَ وَ إِلَیْهَا یَطْوِیهَا وَ إِلَیْهَا الْمَحْشَرُ وَ مِنْهَا اسْتَوَی رَبُّنَا إِلَی السَّمَاءِ وَ الْمَلَائِکَهًُْ ثُمَّ سَأَلَهُ عَنْ أَرْوَاحِ الْکُفَّارِ أَیْنَ تَجْتَمِعُ قَالَ تَجْتَمِعُ فِی وَادِی حَضْرَمَوْتَ وَرَاءَ مَدِینَهًِْ الْیَمَنِ ثُمَّ یَبْعَثُ اللَّهُ نَاراً مِنَ الْمَشْرِقِ وَ نَاراً مِنَ الْمَغْرِبِ وَ یَتْبَعُهُمَا بِرِیحَیْنِ شَدِیدَتَیْنِ فَیَحْشُرُ النَّاسَ عِنْدَ صَخْرَهًِْ بَیْتِ الْمَقْدِسِ فَیَحْشُرُ أَهْلَ الْجَنَّهًِْ عَنْ یَمِینِ الصَّخْرَهًِْ وَ یُزْلِفُ الْمُتَّقِینَ وَ یَصِیرُ جَهَنَّمَ عَنْ یَسَارِ الصَّخْرَهًِْ فِی تُخُومِ الْأَرَضِینَ السَّابِعَهًِْ وَ فِیهَا الْفَلَقُ وَ السِّجِّینُ فَیُعْرَفُ الْخَلَائِقُ مِنْ عِنْدِ الصَّخْرَهًِْ فَمَنْ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّهًُْ دَخَلَهَا وَ مَنْ وَجَبَتْ لَهُ النَّارُ دَخَلَهَا وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی فَرِیقٌ فِی الْجَنَّةِ وَ فَرِیقٌ فِی السَّعِیرِ.

امام حسن (علیه السلام) - امام صادق (علیه السلام) از پدرانش نقل کرده است: پادشاه روم درباره‌ی محلّ ارواح مؤمنان پس از مرگشان سؤال کرد. حضرت (علیه السلام) فرمود: «هرشب جمعه در کنار صخره بیت المقدّس که عرش زمینی خداوند است گرد هم می‌آیند. خداوند از آنجا زمین را گستراند و از همان‌جا آن را در هم می‌پیچد. محشر نیز از همان‌جا آغاز می‌شود و از آنجا خداوند بر آسمان و فرشتگان استیلا یافت». پادشاه علاوه بر این، از امام حسن (علیه السلام) درباره‌ی محلّ گرد هم آمدن ارواح کفّار پس از مرگشان سؤال کرد. آن حضرت (علیه السلام) پاسخ داد: «در وادی حضر موت، پشت شهر یمن گرد هم می‌آیند. سپس خداوند آتشی از مغرب و آتشی از مشرق را برمی‌انگیزد و دو باد شدید را نیز درپی آن دو روان می‌سازد. آنگاه مردم را در نزدیکی صخره‌ی بیت‌المقدّس زنده می‌کند و مردم را در سمت راست صخره گرد هم می‌آورد و پرهیزگاران را به خود نزدیک می‌کند. دوزخ در سمت چپ صخره، در میان طبقه‌ی هفتم زمین خواهد بود که در آنجا حفره‌ی آتش و سجّین نیز وجود خواهد داشت. مردم در کنار صخره تقسیم خواهند شد. هرکس سزاوار ورود به بهشت باشد، وارد آن خواهد شد. این مسئله، مصداق آیه‌ی فَرِیقٌ فِی الجَنَّةِ و فَرِیقٌ فِی السَّعِیرِ است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص566

بحارالأنوار، ج7، ص116/ بحارالأنوار، ج10، ص135/ بحارالأنوار، ج33، ص237؛ فیه: «تصیر» بدل «یصیر» / نورالثقلین؛ «بتفاوت لفظی» / البرهان

3 -2

(شوری/ 7)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) النَّاسَ ثُمَ رَفَعَ یَدَهُ الْیُمْنَی قَابِضاً عَلَی کَفِّهِ ثُمَ قَالَ: أَ تَدْرُونَ أَیُّهَا النَّاسُ مَا فِی کَفِّی؟ قَالُوا: اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ. فَقَالَ: فِیهَا أَسْمَاءُ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ وَ أَسْمَاءُ آبَائِهِمْ وَ قَبَائِلِهِمْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ. ثُمَّ رَفَعَ یَدَهُ الشِّمَالَ فَقَالَ: أَیُّهَا النَّاسُ أَ تَدْرُونَ مَا فِی کَفِّی؟ قَالُوا: اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ. فَقَالَ أَسْمَاءُ أَهْلِ النَّارِ وَ أَسْمَاءُ آبَائِهِمْ وَ قَبَائِلِهِمْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ ثُمَّ قَالَ حَکَمَ اللَّهُ وَ عَدَلَ حَکَمَ اللَّهُ وَ عَدَلَ فَرِیقٌ فِی الْجَنَّةِ وَ فَرِیقٌ فِی السَّعِیرِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برای مردم خطبه خواند و سپس دست راست خود را مشت بسته بلند کرد و فرمود: «ای مردم! می‌دانید در مشت من چیست»؟ گفتند: «خدا و پیغمبرش داناترند»! فرمود: «در آن نام‌های اهل بهشت و نام‌های پدران و قبایل آن‌ها تا روز قیامت است». سپس دست چپش را بلند کرد و فرمود: «ای مردم! می‌دانید در این مشتم چیست»؟ گفتند: «خدا و پیغمبرش داناترند»! فرمود: «نام‌های دوزخیان و نام‌های پدران و قبایل آن‌هاست تا روز قیامت [یعنی مشخّصات بهشتیان و دوزخیان برایم چنان روشن است که گویا در کف دستم موجود است]». سپس فرمود: «خدا حکم فرموده و عدالت نموده، خدا حکم فرموده و عدالت نموده، که گروهی در بهشتند و گروهی در آتش سوزان».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص566

الکافی، ج1، ص444/ نورالثقلین

3 -3

(شوری/ 7)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌الصَّبَّاح الْکِنَانِیِّ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ (علیه السلام) قَالَ: خَرَجَ عَلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ فِی یَدِهِ الْیُمْنَی کِتَابٌ وَ فِی یَدِهِ الْیُسْرَی کِتَابٌ فَنَشَرَ الْکِتَابَ الَّذِی فِی یَدِهِ الْیُمْنَی فَقَرَأَ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ کِتَابٌ لِأَهْلِ الْجَنَّهًِْ بِأَسْمَائِهِمْ وَ أَسْمَاءِ آبَائِهِمْ لَا یُزَادُ فِیهِمْ وَاحِدٌ وَ لَا

یُنْقَصُ مِنْهُمْ وَاحِدٌ. قَالَ: ثُمَّ نَشَرَ الَّذِی بِیَدِهِ الْیُسْرَی فَقَرَأَ: کِتَابٌ مِنَ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ لِأَهْلِ النَّارِ بِأَسْمَائِهِمْ وَ أَسْمَاءِ آبَائِهِمْ وَ قَبَائِلِهِمْ لَا یُزَادُ فِیهِمْ وَاحِدٌ وَ لَا یُنْقَصُ مِنْهُمْ وَاحِد.

امام باقر (علیه السلام) - ابوالصّباح کنانی از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: «پدرم به من از کسی که او را ذکر کرد، گفت: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بیرون آمد در دست راستش کتابی و در

دست چپش کتابی بود. کتابی که در دست راست داشت، گشود و خواند: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم نوشته‌ای برای اهل بهشت با اسم خودشان و پدرانشان است یک‌نفر کم و زیاد نمی‌شود. بعد کتاب دست چپ خود را گشود و خواند: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم نوشته‌ای است با اسم جهنّمیان و اسم پدر و قبیله‌ی آن‌ها که یکی کم و زیاد نمی‌شود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص566

بحارالأنوار، ج17، ص147/ نورالثقلین

ولایت

1

(شوری/ 7)

الحسین (علیه السلام) - بِشْرُ‌بْنُ‌غَالِب قَالَ: یَا ابْنَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ قَالَ إِمَامٌ دَعَا إِلَی هُدًی فَأَجَابُوهُ إِلَیْهِ وَ إِمَامٌ دَعَا إِلَی ضَلَالَهًٍْ فَأَجَابُوهُ إِلَیْهَا هَؤُلَاءِ فِی الْجَنَّهًِْ وَ هَؤُلَاءِ فِی النَّارِ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ فَرِیقٌ فِی الْجَنَّةِ وَ فَرِیقٌ فِی السَّعِیرِ.

امام حسین (علیه السلام) - بشربن‌غالب به امام حسین (علیه السلام) گفت: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! مرا از سخن خدای سبحان که می‌فرماید: [به یاد آورید] روزی را که هر گروهی را با پیشوایشان می‌خوانیم! . (اسراء/71)، آگاه کن». فرمود: «یک امام آن است که مردم را به راه هدایت دعوت می‌کند و مردم می‌پذیرند و یک امام آن است که بشر را به راه گمراهی دعوت می‌کند و آنان اجابت می‌کنند. گروه اوّل اهل بهشت و گروه دوّم اهل جهنّم خواهند بود و این است معنای کلام خدا که می‌فرماید: فَرِیقٌ فِی الجَنَّةِ وَ فَرِیقٌ فِی السَّعِیرِ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص568

بحارالأنوار، ج44، ص313/ الأمالی للصدوق، ص153/ نورالثقلین

آیه وَ لَوْ شاءَ اللهُ لَجَعَلَهُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ لکِنْ یُدْخِلُ مَنْ یَشاءُ فی رَحْمَتِهِ وَ الظَّالِمُونَ ما لَهُمْ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا نَصیرٍ [8]

و اگر خدا می‌خواست همه‌ی آن‌ها را [به اجبار] امّت واحدی قرار می‌داد، [ولى هدايت اجبارى سودى ندارد]، امّا خداوند هرکس را بخواهد در رحمتش وارد می‌کند و برای ستمکاران، سرپرست و یاوری نیست.

1

(شوری/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - الرَّحْمَهًُْ وَلَایَهًُْ علِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ الظَّالِمُونَ ما لَهُمْ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا نَصِیرٍ.

امام صادق (علیه السلام) - رحمت، همان ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. و برای ستمکاران، سرپرست و یاوری نیست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص568

بحارالأنوار، ج24، ص66/ بحارالأنوار، ج35، ص425؛ «بتفاوت لفظی» / بحارالأنوار، ج35، ص426؛ «بتفاوت لفظی» / تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص529/ المناقب، ج3، ص99؛ «بتفاوت لفظی» / البرهان

2

(شوری/ 8)

العسکری (علیه السلام) - وَ لکِنْ یُدْخِلُ مَنْ یَشاءُ فِی رَحْمَتِهِ وَ الظَّالِمُونَ (لِآل محمد (علیهم السلام) حَقَّهُمْ) ما لَهُمْ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا نَصِیرٍ.

امام عسکری (علیه السلام) - ولکِن یدْخِل مَن یشَاءُ فِی رَحْمَتِهِ و الظَّالمُونَ مَا لهُم مِّن ولی ولا نَصِیرٍ؛ یعنی کسانی که درباره‌ی حقّ آل محمّد (علیهم السلام)، مرتکب ظلم می‌شوند، ما لَهُمْ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا نَصِیرٍ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص568

بحارالأنوار، ج31، ص579/ القمی، ج2، ص273/ نورالثقلین/ البرهان

3

(شوری/ 8)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ قُلْتُ: یُدْخِلُ مَنْ یَشاءُ فِی رَحْمَتِهِ قَالَ {الکاظم (علیه السلام)} فِی وَلَایَتِنَا (علیهم السلام).

امام کاظم (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل گوید: به امام کاظم (علیه السلام) عرض کردم: یُدْخِلُ مَنْ یَشاءُ فِی رَحْمَتِهِ، [یعنی چه]»؟ فرمود: «یعنی در ولایت ما».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص568

بحارالأنوار، ج24، ص339

آیه أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ فَاللهُ هُوَ الْوَلِیُّ وَ هُوَ یُحْیِ الْمَوْتی وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدیرٌ [9]

آیا آن‌ها غیر از او را ولیّ خود برگزیدند؟! درحالی‌که ولیّ فقط خداوند است و اوست که مردگان را زنده می‌کند و اوست که بر هر چیزی تواناست.

1

(شوری/ 9)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَّ جَمَاعَهًًْ مِنَ الْیَمَنِ أَتَوُا النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالُوا نَحْنُ مِنْ بَقَایَا الْمِلَلِ الْمُتَقَدِّمَهًِْ مِنْ آلِ نُوحٍ (علیه السلام) وَ کَانَ لِنَبِیِّنَا (صلی الله علیه و آله) وَصِیٌّ اسْمُهُ سَامٌ وَ أَخْبَرَ فِی کِتَابِهِ أَنَّ لِکُلِّ نَبِیٍّ مُعْجِزاً وَ لَهُ وَصِیٌّ یَقُومُ مَقَامَهُ فَمَنْ وَصِیُّکَ فَأَشَارَ (صلی الله علیه و آله) بِیَدِهِ نَحْوَ عَلِیٍّ (علیه السلام) فَقَالُوا یا محمد (صلی الله علیه و آله) إِنْ سَأَلْنَاهُ أَنْ یُرِیَنَا سَامَ‌بْنَ‌نُوحٍ (علیه السلام) فَیَفْعَلُ فَقَالَ (صلی الله علیه و آله) نَعَمْ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ قَالَ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) قُمْ مَعَهُمْ إِلَی دَاخِلِ الْمَسْجِدِ وَ

اضْرِبْ بِرِجْلِکَ الْأَرْضَ عِنْدَ الْمِحْرَابِ فَذَهَبَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ بِأَیْدِیهِمْ صُحُفٌ إِلَی أَنْ دَخَلَ إِلَی مِحْرَابِ رسول الله (صلی الله علیه و آله) دَاخِلِ الْمَسْجِدِ فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ ثُمَّ قَامَ وَ ضَرَبَ بِرِجْلِهِ الْأَرْضَ فَانْشَقَّتِ الْأَرْضُ وَ ظَهَرَ لَحْدٌ وَ تَابُوتٌ فَقَامَ مِنَ التَّابُوتِ شَیْخٌ یَتَلَأْلَأُ وَجْهُهُ مِثْلُ الْقَمَرِ لَیْلَهًَْ الْبَدْرِ وَ یَنْفُضُ التُّرَابَ مِنْ رَأْسِهِ وَ لَهُ لِحْیَهًٌْ إِلَی سُرَّتِهِ وَ صَلَّی علی علِیٍّ (علیه السلام) وَ قَالَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رسول الله (صلی الله علیه و آله) سَیِّدُ الْمُرْسَلِینَ وَ أَنَّکَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَصِیُّ مُحَمَّدٍ سَیِّدُ الْوَصِیِّینَ (صلی الله علیه و آله) وَ أَنَا سَامُ‌بْنُ‌نُوحٍ (علیه السلام) فَنَشَرُوا أُولَئِکَ صُحُفَهُمْ فَوَجَدُوهُ کَمَا وَصَفُوهُ فِی الصُّحُفِ ثُمَّ قَالُوا نُرِیدُ أَنْ تَقْرَأَ مِنْ صُحُفِهِ سُورَهًًْ فَأَخَذَ فِی قِرَاءَتِهِ حَتَّی تَمَّمَ السُّورَهًَْ ثُمَّ سَلَّمَ علی علِیٍّ (علیه السلام) وَ نَامَ کَمَا کَانَ فَانْضَمَّتِ الْأَرْضُ وَ قَالُوا بِأَسْرِهِمْ إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللهِ الْإِسْلامُ وَ آمَنُوا وَ أَنْزَلَ اللهُ أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ فَاللهُ هُوَ الْوَلِیُّ وَ هُوَ یُحْیِ الْمَوْتی إِلَی قَوْلِهِ أُنِیبُ.

امام علی (علیه السلام) - گروهی از یمن خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسیدند و گفتند: «ما بقایای نسل پادشاهی از نوادگان حضرت نوح (علیه السلام) هستیم. پیامبرمان وصیّ و جانشینی به نام سام داشت، در کتابش آمده بود که هر پیامبری معجزه و جانشینی دارد که جای او را خواهد گرفت. وصیّ و جانشین تو کیست»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) با دستش به‌سوی امام علی (علیه السلام) اشاره کرد. آن‌ها گفتند: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! اگر از او بخواهیم که سام‌بن‌نوح را به ما نشان بدهد، آیا می‌تواند این کار را بکند»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) پاسخ داد: «آری، به اذن خدا»! و فرمود: «ای علی (علیه السلام)! همراه با آنان به داخل مسجد برو و دو رکعت نماز بخوان و در کنار محراب با پایت به زمین بزن». علی (علیه السلام) رفت و آن‌ها را درحالی‌که با خود صحفی در دست داشتند به مسجد برد تا اینکه به محراب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در داخل مسجد رسید. دو رکعت نماز خواند. سپس برخاست و با پایش به زمین زد. ناگهان زمین شکافته و لحد و تابوتی ظاهر شد و از داخل تابوت پیرمردی که چهره‌اش مانند ماه شب چهارده می‌درخشید، خارج شد و گرد و خاک را از سرش می‌زدود. ریش او تا نافش رسیده بود، او بر علی (علیه السلام) درود فرستاد و گفت: «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهِ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللهِ، سَیِّدِ المُرْسَلِین و انّک علی وصیّ محمّد سید الوصیین، من سام؛ پسر نوح (علیه السلام) هستم». آن‌ها آن صحف را گشودند و او را چنان یافتند که در صحف توصیف شده بود. سپس گفتند: «می‌خواهیم که از صحفش سوره‌ای بخواند». او شروع به خوانده سوره کرد تا اینکه آن را به پایان برد. سپس بر علی (علیه السلام) درود فرستاد و مانند گذشته به خواب رفت. آن‌ها همگی گفتند: هر آینه دین در نزد خدا دین اسلام است. (آل عمران/19) و همه با هم ایمان آوردند. در نتیجه خداوند این آیه را نازل کرد: أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَولیاء فَاللهُ هُو الولی و هُو یحْیی المَوتَی و هُو عَلی کُل شَیءٍ قَدِیرٌ* و مَا اخْتَلفْتُمْ فِیهِ مِن شَیءٍ فَحُکْمُهُ إِلی اللهِ ذَلکُمُ اللهُ رَبِّی عَلیهِ تَوکَّلتُ و إِلیهِ أُنِیبُ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص568

بحارالأنوار، ج41، ص212/ المناقب، ج2، ص339/ البرهان

آیه وَ مَا اخْتَلَفْتُمْ فیهِ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَحُکْمُهُ إِلَی اللهِ ذلِکُمُ اللهُ رَبِّی عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ إِلَیْهِ أُنیبُ [10]

در هرچیز اختلاف کنید، [بگو] داوریش با خداست، این است خداوند، پروردگار من، بر او توکّل کرده‌ام و به‌سوی او باز می‌گردم!

1

(شوری/ 10)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ قَولُهُ وَ مَا اخْتَلَفْتُمْ فِیهِ مِنْ شَیْءٍ مِنِ الْمَذَاهِبِ وَ اخْتَرْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ مِنِ الْأَدْیَانِ فَحَکَمَ ذَلِکَ کُلِّهِ إِلَی اللَّهِ یَوْمَ القیامه.

علیّ‌بن‌ابراهیم (و مَا اخْتَلفْتُمْ فِیهِ مِن شَیءٍ فَحُکْمُهُ إِلی اللهِ یعنی هرگاه درباره‌ی هر امری پیرامون مذاهب دچار اختلاف شدید و برای خودتان از میان آن‌ها دینی انتخاب کردید، خداوند در روز قیامت درباره‌ی همه‌ی آن مذاهب حکم خواهد کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص570

القمی، ج2، ص273/ البرهان

2

(شوری/ 10)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ أَرَادَ التَّوَکُّلَ عَلَی اللَّهِ فَلْیُحِبَ أَهْلَ بَیْتِی (علیهم السلام).

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکسی می‌خواهد توکّل بر خدا کند، باید اهل بیت مرا دوست داشته باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص570

بحارالأنوار، ج27، ص116

آیه فاطِرُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً وَ مِنَ الْأَنْعامِ أَزْواجاً یَذْرَؤُکُمْ فیهِ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ‌ءٌ وَ هُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ [11]

او آفریننده‌ی آسمان‌ها و زمین است و همسرانی از جنس خودتان برای شما قرار داد و نیز جفت‌هایی از چهارپایان آفرید و شما را به این وسیله [از طريق زوجيّت] زیاد می‌کند، هیچ‌چیز همانند او نیست و او شنوا و بیناست.

همسرانی از جنس خودتان برای شما قرار داد و نیز جفت‌هایی از چهارپایان آفرید و شما را به این وسیله [از طریق زوجیّت] زیاد می‌کند

1 -1

(شوری/ 11)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ قَوْلُهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً یَعْنِی النِّسَاءَ، وَ مِنَ الْأَنْعامِ أَزْواجاً یَعْنِی ذَکَراً وَ أُنْثَی، یَذْرَؤُکُمْ فِیهِ یَعْنِی النَّسْلَ الَّذِی یَکُونُ مِنِ الذُّکُورِ وَ الْإِنَاثِ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (جَعَل لکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْواجًا، یعنی برای شما از نوع خودتان زنانی را آفریده است. و مِنَ الأَنْعَامِ أَزْواجًا، یعنی در میان چهارپایان، نر و مادّه قرار داده است. یذْرَؤُکُمْ فِیهِ، یعنی بر نسل شما که از نر و مادّه تشکیل شده است می‌افزاید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص570

القمی، ج2، ص273

هیچ‌چیز همانند او نیست و او شنوا و بیناست

2 -1

(شوری/ 11)

الرّضا (علیه السلام) - عَن مُحَمَّدِ‌بنِ‌عَبِیدٍ قَالَ دَخَلْتُ عَلَی الرِّضَا (علیه السلام) فَقَالَ لِی قُلْ لِلْعَبَّاسِیِّ یَکُفَّ عَنِ الْکَلَامِ فِی التَّوْحِیدِ وَ غَیْرِهِ وَ یُکَلِّمِ النَّاسَ بِمَا یَعْرِفُونَ وَ یَکُفَّ عَمَّا یُنْکِرُونَ وَ إِذَا سَأَلُوکَ عَنِ التَّوْحِیدِ فَقُلْ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ اللهُ الصَّمَدُ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ وَ إِذَا سَأَلُوکَ عَنِ الْکَیْفِیَّهًِْ فَقُلْ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ.

امام رضا (علیه السلام) - محمّدبن‌عبید گوید، نزد امام رضا (علیه السلام) رفتم، حضرت (علیه السلام) به من فرمود: «به عبّاسی بگو تا از سخن‌گفتن در توحید و غیر آن بازایستد و با مردم به آنچه می‌شناسند سخن گوید و از آنچه انکار می‌نمایند و نمی‌دانند بازایستد و چون از تو در مورد توحید سؤال کنند بگو؛ چنان‌که خدای عزّوجلّ فرموده: بگو: خداوند، یکتا و یگانه است. خداوندی است که همه نیازمندان قصد او می‌کنند. [هرگز] نزاد، و زاده نشد، و برای او هیچگاه شبیه و مانندی نبوده است! . (اخلاص/4-1) و چون تو را از کیفیّت و چگونگی سؤال کنند بگو؛ چنان‌که خدای عزّوجلّ فرموده: لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص572

بحارالأنوار، ج2، ص69/ التوحید، ص95؛ فیه: «و اذا سألوک… کفوا احد» محذوف

2 -2

(شوری/ 11)

الباقر (علیه السلام) - عَن مُحَمَّدِ‌بنِ‌مُسلِمٍ… یَا مُحَمَّدُ إِنَّ النَّاسَ لَا یَزَالُ لَهُمُ الْمَنْطِقُ حَتَّی یَتَکَلَّمُوا فِی اللَّهِ فَإِذَا سَمِعْتُمْ ذَلِکَ فَقُولُوا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْوَاحِدُ الَّذِی لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ.

امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌مسلم گوید، امام باقر (علیه السلام) فرمود: «ای محمد! مردم همیشه و از هر دری سخن می‌گویند تا آنجا که درباره‌ی خدا هم سخن می‌گویند چون شما آن را شنیدید، بگوئید: خدایی جز خدای یکتایی که چیزی شبیه او نمی‌باشد، نیست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص572

بحارالأنوار، ج3، ص264

2 -3

(شوری/ 11)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ رَدَّ اللَّهُ عَلَی مَنْ وَصَفَ اللَّهَ فَقَالَ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (سپس خداوند به ردّ سخن کسانی که او را توصیف می‌کنند پرداخته و می‌فرماید: «لیسَ کَمِثْلهِ شَیءٌ و هُو السَّمِیعُ البَصِیرُ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص572

القمی، ج2، ص273

2 -4

(شوری/ 11)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ طَاهِرِ‌بْنِ‌حَاتِمِ‌بْنِ‌مَاهَوَیْه قال کَتَبْتُ إِلَی الطَّیِّبِ یَعْنِی ابا الحسن (علیه السلام) مَا الَّذِی لَا یُجْتَزَأُ فِی مَعْرِفَهًِْ الْخَالِقِ جَلَّ جَلَالُهُ بِدُونِهِ فَکَتَبَ (علیه السلام) لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ لَمْ یَزَلْ سَمِیعاً وَ عَلِیماً وَ بَصِیراً وَ هُوَ الْفَعَّالُ لِمَا یُرِیدُ.

امام کاظم (علیه السلام) - طاهربن‌حاتم‌بن‌ماهویه گوید: به خدمت طیّب یعنی امام کاظم (علیه السلام) نوشتم که: «چیست آنچه در معرفت آفریدگار به کمتر از آن اکتفاء نمی‌شود»؟ حضرت (علیه السلام) در جواب نوشت: «اعتقاد به اینکه هیچ‌چیز همانند او نیست و همیشه شنوا و دانا و بینا بوده و می‌باشد و اوست که آنچه را خواهد به فعل می‌آورد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص572

بحارالأنوار، ج3، ص269/ نورالثقلین

2 -5

(شوری/ 11)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ بِشْرِ‌بْنِ‌بَشَّارٍ النَّیْسَابُورِیِّ قَال کَتَبْتُ إِلَی الرَّجُلِ (علیه السلام) أَنَّ مَنْ قِبَلَنَا قَدِ اخْتَلَفُوا فِی التَّوْحِیدِ فَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ هُوَ جِسْمٌ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ هُوَ صُورَهًٌْ فَکَتَبَ إِلَیَّ: سُبْحَانَ مَنْ لَا یُحَدُّ وَ لَا یُوصَفُ وَ لَا یُشْبِهُهُ شَیْءٌ وَ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ.

امام کاظم (علیه السلام) - بشربن‌بشّار نیشابوری گوید، به امام کاظم (علیه السلام) نوشتم: «کسانی که در نزد ما هستند در توحید اختلاف کرده‌اند در میان ایشان کسی است که می‌گوید: خدا جسم است و باز کسی است که می‌گوید صورت است». حضرت (علیه السلام) نوشت: «پاک و منزّه است آنکه او را اندازه نمی‌توان کرد و وصف نمی‌توان نمود؛ و لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَ هُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص572

الکافی، ج1، ص102/ نورالثقلین

2 -6

(شوری/ 11)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ حَمْزَهًَْ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ قَال کَتَبْتُ إِلَی أَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) أَسْأَلُهُ عَنِ الْجِسْمِ وَ الصُّورَهًِْ فَکَتَبَ (علیه السلام) سُبْحَانَ مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ لَا جِسْمٌ وَ لَا صُورَهًٌْ.

امام کاظم (علیه السلام) - حمزهًْ‌بن‌محمّد گوید: به امام کاظم (علیه السلام) نوشتم و درباره‌ی جسم و صورت از او پرسیدم، حضرت (علیه السلام) نوشت؛ منزّه باد آنکه هیچ‌چیز همانند او نیست نه جسم است و نه صورت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص572

بحارالأنوار، ج3، ص301

2 -7

(شوری/ 11)

الرّضا (علیه السلام) - عَنِ الْفَتْحِ‌بْنِ‌یَزِیدَ الْجُرْجَانِی قال: سَأَلْتُهُ عَنْ أَدْنَی الْمَعْرِفَهًِْ فَقَالَ الْإِقْرَارُ بِأَنَّهُ لَا إِلَهَ غَیْرُهُ وَ لَا شِبْهَ لَهُ وَ لَا نَظِیرَ لَهُ وَ أَنَّهُ قَدِیمٌ مُثْبَتٌ مَوْجُودٌ غَیْرُ فَقِیدٍ وَ أَنَّهُ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ.

امام کاظم (علیه السلام) - فتح‌بن‌یزید گرگانی گوید: از امام کاظم (علیه السلام) سؤال کردم: فتح‌بن‌یزید گرگانی گوید: «از امام رضا (علیه السلام) سؤال کردم: کمترین معرفت و شناخت چیست»؟ حضرت فرمود: «اقرار به اینکه معبودی جز خدا نیست، شبیه و نظیری ندارد، ثابت است، قدیم است، موجود است، گم نگشته هیچ چیز مثل او نیست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص572

بحارالأنوار، ج3، ص267

2 -8

(شوری/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - حَدُّ الْمَعْرِفَهًِْ أَنْ یَعْرِفَ أَنَّهُ لَا إِلَهَ غَیْرُهُ وَ لَا شَبِیهَ لَهُ وَ لَا نَظِیرَ وَ أَنْ یَعْرِفَ أَنَّهُ قَدِیمٌ مُثْبَتٌ مَوْجُودٌ غَیْرُ فَقِیدٍ مَوْصُوفٌ مِنْ غَیْرِ شَبِیهٍ وَ لَا مُبْطِلٍ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیر.

امام صادق (علیه السلام) - حدّ معرفت این است که اقرار کند که معبودی جز او نیست و شبیه و مانندی برای او نیست و بداند که او قدیم و ثابت و موجود است و به چیزی مقیّد نیست، توان او را توصیف کرد ولی نه از روی شبیه و مانند و بداند که او باطل نیست؛ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیر.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص574

بحارالأنوار، ج4، ص54

2 -9

(شوری/ 11)

الرّضا (علیه السلام) - قَالَ بَعْضُ الزَّنَادِقَهًِْ لِأَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) هَلْ یُقَالُ لِلَّهِ إِنَّهُ شَیْءٌ فَقَالَ نَعَمْ وَ قَدْ سَمَّی نَفْسَهُ بِذَلِکَ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ قُلْ أَیُّ شَیْءٍ أَکْبَرُ شَهادَةً قُلِ اللهُ شَهِیدٌ بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ فَهُوَ شَیْءٌ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ.

امام رضا (علیه السلام) - زندیقی از امام رضا (علیه السلام) سؤال کرد: «آیا می‌توان درباره‌ی خدا گفت: او «شیء» است»؟ حضرت فرمود: «آری، او خود را در قرآن «شیء» نامیده است آنجا که می‌فرماید: بگو: «بالاترین گواهی، گواهی کیست؟» [و خودت پاسخ بده و] بگو: «خداوند، گواه است». (انعام/19) او «شیء» ای است که هیچ چیز مثل او نیست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص574

بحارالأنوار، ج3، ص259

2 -10

(شوری/ 11)

الکاظم (علیه السلام) - عن الْحَسَنُ‌بْنُ‌عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْحِمَّانِیُ قَال: قُلْتُ لِأَبِی‌إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) إِنَّ هِشَامَ‌بْنَ‌الْحَکَمِ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی جِسْمٌ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ عَالِمٌ سَمِیعٌ بَصِیرٌ قَادِرٌ مُتَکَلِّمٌ نَاطِقٌ وَ الْکَلَامُ وَ الْقُدْرَهًُْ وَ الْعِلْمُ یَجْرِی مَجْرَی وَاحِدٍ لَیْسَ شَیْءٌ مِنْهَا مَخْلُوقاً فَقَالَ قَاتَلَهُ اللَّهُ أَ مَا عَلِمَ أَنَّ الْجِسْمَ مَحْدُودٌ وَ الْکَلَامَ غَیْرُ الْمُتَکَلِّمِ مَعَاذَ اللَّهِ وَ أَبْرَأُ إِلَی اللَّهِ مِنْ هَذَا الْقَوْلِ لَا جِسْمٌ وَ لَا صُورَهًٌْ وَ لَا تَحْدِیدٌ وَ کُلُّ شَیْءٍ سِوَاهُ مَخْلُوقٌ وَ إِنَّمَا تَکُونُ تُکَوَّنُ الْأَشْیَاءُ بِإِرَادَتِهِ وَ مَشِیئَتِهِ مِنْ غَیْرِ کَلَامٍ وَ لَا تَرَدُّدٍ فِی نَفَسٍ وَ لَا نُطْقٍ بِلِسَانٍ.

امام کاظم (علیه السلام) - حسن‌بن‌عبد الرّحمن حمّانی گوید: «به امام موسی‌بن‌جعفر (علیه السلام) گفتم: «هشام‌بن‌حکم عقیده دارد که خدا جسمی است که چیزی مانند او نیست، و او دانا، شنوا، بینا، توانا، متکلّم و ناطق است، و کلام و قدرت و علم یک گونه می‌باشند هیچ کدام از آن‌ها مخلوق نیست». امام (علیه السلام) فرمود: «گوینده این کلام از رحمت خدا دور باد! مگر نمی‌داند که جسم محدود است و کلام، غیر متکلّم است، پناه بر خدا و از این سخن به درگاه خدا بیزاری جویم. خدا نه جسم است و نه صورت، و نه دارای حد، و هر چیز جز او مخلوق است که به محض اراده و مشیّت او موجود می‌شود، بدون کلام و حرکت خاطر و سخن زبانی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص574

بحارالأنوار، ج3، ص295

2 -11

(شوری/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَإِذَا کَانَتْ هَذِهِ النَّارُ الْمَخْلُوقَهًُْ الْمُدَبَّرَهًُْ فِی ضَعْفِهَا وَ سُرْعَهًِْ زَوَالِهَا لَا تَجِدُ لَهَا وَجْهاً فَکَیْفَ مَنْ خَلَقَ هَذِهِ النَّارَ وَ جَمِیعُ مَا فِی مَلَکُوتِهِ مِنْ شَیْءٍ أَجَابَهُ کَیْفَ یُوصَفُ بِوَجْهٍ أَوْ یُحَدُّ بِحَدٍّ أَوْ یُدْرَکُ بِبَصَرٍ أَوْ یُحِیطُ بِهِ عَقْلٌ أَوْ یَضْبِطُهُ وَهْمٌ وَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ.

امام علی (علیه السلام) -… پس وقتی که برای این آتش آماده شده و ضعیف باسرعت زوالی که دارد، صورتی نمی‌یابی پس چطور کسی که این آتش و همه‌ی چیزهایی را که در ملک اوست، خلق کرده برایش صورت، تصوّر می‌کنی؟ و یا او را به حدّی محدود می‌سازی؟ و یا با چشمی دیده می‌شود؟ و یا عقلی او را احاطه می‌کند؟ و یا گمانی او را در خود ضبط می‌نماید؟ درحالی‌که خدا می‌فرماید: و لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص574

بحارالأنوار، ج30، ص74

2 -12

(شوری/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ لَا لَهُ مِثْلٌ فَیُعْرَفَ بِمِثْلِه.

امام علی (علیه السلام) - او را مانند و نظیری نیست تا بمانند خویش شناخته شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص574

بحارالأنوار، ج4، ص266

2 -13

(شوری/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ عَن أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ (علیه السلام) حَدَّ الْأَشْیَاءَ کُلَّهَا عِنْدَ خَلْقِهِ إِیَّاهَا إِبَانَهًًْ لَهَا مِنْ شَبَهِهِ وَ إِبَانَهًًْ لَهُ مِنْ شَبَهِهَا.

امام علی (علیه السلام) - همه‌چیز را در آن هنگام که آفرید جداجدا آفرید تا بر ایشان ظاهر سازد که به او شباهتی ندارند و آن جناب به ایشان شباهتی ندارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص574

بحارالأنوار، ج4، ص269

2 -14

(شوری/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - لَا یَخْطُرُ بِبَالِ أُولِی الرَّوِیَّاتِ خَاطِرَهًٌْ مِنْ تَقْدِیرِ جَلَالِ عِزَّتِهِ لِبُعْدِهِ مِنْ أَنْ یَکُونَ فِی قُوَی الْمَحْدُودِینَ لِأَنَّهُ خِلَافُ خَلْقِهِ فَلَا شِبْهَ لَهُ مِنَ الْمَخْلُوقِینَ وَ إِنَّمَا یُشَبَّهُ الشَّیْءُ بِعَدِیلِهِ فَأَمَّا مَا لَا عَدِیلَ لَهُ فَکَیْفَ یُشَبَّهُ بِغَیْرِ مِثَالِه.

امام علی (علیه السلام) - اندیشه از اندازه‌ی جلال عزّتش در دل صاحبان اندیشه‌ها به‌جهت دوری‌اش از آنکه در قوّه‌های اندازه‌شدگان باشد، خطور نکند. چراکه آن جناب خلاف آفریدگان خویش است پس او را در میان آفریدگان مانندی نیست و جز این نیست که هر چیزی به عدیل و نظیر خود تشبیه می‌شود و امّا آنچه برایش عدیل و نظیری نیست چگونه به غیر مثال خود تشبیه می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص574

التوحید، ص52

2 -15

(شوری/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ إِذْ کَانَ الشَّیْءُ مِنْ مَشِیَّتِهِ فَکَانَ لَا یُشْبِهُهُ مُکَوَّنُه.

امام علی (علیه السلام) - و لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ زیرا هرچیز به مشیّت و خواست او خلق می‌شود و آفریده شده شبیه آفریده‌گارش نیست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص576

مصباح المتجهد، ج2، ص753

2 -16

(شوری/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَارَقَ الْأَشْیَاءَ لَا عَلَی اخْتِلَافِ الْأَمَاکِنِ وَ یَکُونُ فِیهَا لَا عَلَی وَجْهِ الْمُمُازَجَهًِْ وَ عَلِمَهَا لَا بِأَدَاهًٍْ لَا یَکُونُ الْعِلْمُ إِلَّا بِهَا وَ لَیْسَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ مَعْلُومِهِ عِلْمُ غَیْرِهِ بِهِ کَانَ عَالِماً بِمَعْلُومِهِ.

امام علی (علیه السلام) - از هرچیزی جداست نه به‌وسیله‌ی مسافت [یعنی برای او مکانی تصوّر نمی‌شود] و در همه‌چیز وجود دارد نه بر وجه آمیزش و ممازجت [بلکه به همه‌ی اشیاء احاطه دارد یک نوع احاطه که تصوّری نیست] دانایی او به ابزار و آلات نیست، علمش به‌خود ذات است و میان او و معلوم او علمی که جز او باشد و به‌وسیله‌ی آن دانا به معلوم باشد وجود ندارد [چون علمش عین ذات است تصوّری و توهّمی نباشد].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص576

نورالثقلین

2 -17

(شوری/ 11)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌مُوسَی الرِّضَا (علیه السلام) عَن أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ مَا عَرَفَنِی مَنْ شَبَّهَنِی بِخَلْقِی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام رضا (علیه السلام) از پدرش (علیه السلام) از پدرانش از امیرالمؤمنین (علیه السلام) روایت کرد که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خدا بلند مرتبه فرمود: و کسی که مرا به خلق و آفریده‌ام تشبیه و همانند بسازد، مرا نشناخته است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص576

نورالثقلین

2 -18

(شوری/ 11)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌أَبِی نَجْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنِ التَّوْحِیدِ فَقُلْتُ: أَتَوَهَّمُ شَیْئاً فَقَالَ: نَعَمْ غَیْرَ مَعْقُولٍ وَ لَا مَحْدُودٍ فَمَا وَقَعَ وَهْمُکَ عَلَیْهِ مِنْ شَیْءٍ فَهُوَ خِلَافُهُ لَا یُشْبِهُهُ شَیْءٌ وَ لَا تُدْرِکُهُ الْأَوْهَامُ کَیْفَ تُدْرِکُهُ الْأَوْهَامُ وَ هُوَ خِلَافُ مَا یُعْقَلُ وَ خِلَافُ مَا یُتَصَوَّرُ فِی الْأَوْهَامِ إِنَّمَا یُتَوَهَّمُ شَیْءٌ غَیْرُ مَعْقُولٍ وَ لَا مَحْدُود.

امام باقر (علیه السلام) - عبدالرّحمن‌بن‌ابی‌نجران گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی توحید سؤال کردم و گفتم: «می‌توانم خدا را چیزی تصوّر کنم»؟ فرمود: «آری! ولی چیزی که حقیقتش درک نمی‌شود و حدّی ندارد زیرا هرچیزی که به خاطرت می‌آید خدا غیر او می‌باشد، چیزی مانند او نیست و خاطرها او را درک نمی‌کنند، چگونه خاطرها درکش کنند در صورتی که او بر خلاف آنچه تعقّل می‌شود و در خاطر نقش می‌بندد، می‌باشد، درباره‌ی خدا تنها همین اندازه به خاطر می‌گذرد؛ چیزی که حقیقتش درک نمی‌شود و حدّی ندارد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص576

الکافی، ج1، ص82/ نورالثقلین

2 -19

(شوری/ 11)

الرّضا (علیه السلام) - لِلنَّاسِ فِی التَّوْحِیدِ ثَلَاثَهًُْ مَذَاهِبَ نَفْیٌ وَ تَشْبِیهٌ وَ إِثْبَاتٌ بِغَیْرِ تَشْبِیهٍ فَمَذْهَبُ النَّفْیِ لَا یَجُوزُ وَ مَذْهَبُ التَّشْبِیهِ لَا یَجُوزُ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَا یُشْبِهُهُ شَیْءٌ وَ السَّبِیلُ فِی الطَّرِیقَهًِْ الثَّالِثَهًِْ إِثْبَاتٌ بِلَا تَشْبِیهٍ.

امام رضا (علیه السلام) - برای مردم در توحید سه مذهب وجود دارد؛ یکی نفی و دیگری تشبیه و سوّم اثبات بدون تشبیه. پس مذهب نفی جایز نیست و مذهب تشبیه روا نباشد زیرا که خدای تبارک وتعالی چیزی به او شباهت ندارد و راه درست در طریقه‌ی سوّم باشد که اثبات بدون تشبیه است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص576

بحارالأنوار، ج3، ص263/ نورالثقلین

2 -20

(شوری/ 11)

الجواد (علیه السلام) - عَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌سَعِیدٍ قَالَ: سُئِلَ أَبُوجَعْفَرٍ الثَّانِی (علیه السلام) یَجُوزُ أَنْ یُقَالَ لِلَّهِ إِنَّهُ شَیْءٌ؟ قَالَ: نَعَمْ، یُخْرِجُهُ مِنَ الْحَدَّیْنِ، حَدِّ التَّشْبِیهِ وَ حَدِّ التَّعْطِیلِ.

امام جواد (علیه السلام) - حسین‌بن‌سعید گوید: از امام جواد (علیه السلام) سؤال شد: «جایز است که نسبت به خدا گفته شود که آن جناب شیء است»؟ فرمود: «آری! او را از دو حدّ بیرون می‌برد؛ یکی حدّ تعطیل و دیگری حدّ تشبیه».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص576

نورالثقلین

2 -21

(شوری/ 11)

الرّضا (علیه السلام) - قُلْنَا إِنَّهُ سَمِیعٌ لَا یَخْفَی عَلَیْهِ أَصْوَاتُ خَلْقِهِ مَا بَیْنَ الْعَرْشِ إِلَی الثَّرَی مِنَ الذَّرَّهًِْ إِلَی أَکْبَرَ مِنْهَا فِی بَرِّهَا وَ بَحْرِهَا وَ لَا تَشْتَبِهُ عَلَیْهِ لُغَاتُهَا فَقُلْنَا عِنْدَ ذَلِکَ إِنَّهُ سَمِیعٌ لَا بِأُذُنٍ وَ قُلْنَا إِنَّهُ بَصِیرٌ لَا بِبَصَرٍ لِأَنَّهُ یَرَی أَثَرَ الذَّرَّهًِْ السَّحْمَاءِ فِی اللَّیْلَهًِْ الظَّلْمَاءِ عَلَی الصَّخْرَهًِْ السَّوْدَاءِ وَ یَرَی دَبِیبَ النَّمْلِ فِی اللَّیْلَهًِْ الدَّجِیَّهًِْ وَ یَرَی مَضَارَّهَا وَ مَنَافِعَهَا وَ أَثَرَ سِفَادِهَا وَ فَرَاخِهَا وَ نَسْلِهَا فَقُلْنَا عِنْدَ ذَلِکَ إِنَّهُ بَصِیرٌ لَا کَبَصَرِ خَلْقِه.

امام رضا (علیه السلام) - [در جواب فرد زندیق] او شنوایی است که صدای تمام خلائق از عرش تا فرش از مورچه‌های ریز گرفته تا بزرگتر از آن، در دریا و خشکی بر او پوشیده نیست و زبان آن‌ها را با هم اشتباه نمی‌کند و در این موقع گفتیم: او شنواست ولی بدون گوش. و گفتیم او بیناست ولی نه با چشم، زیرا او اثر دانه بسیار ریز و سیاه خردل را در شب ظلمانی بر روی سنگ سیاه می‌بیند و نیز حرکت مورچه را در شب تاریک می‌بیند و از نفع و ضرر آن مطّلع است و آمیزش و بچه‌ها و نسل آن را می‌بیند، و در نتیجه گفتیم: او بیناست امّا نه مانند بینا بودن مخلوقات.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص576

التوحید، ص252/ نورالثقلین

2 -22

(شوری/ 11)

الرّضا (علیه السلام) - فَإِنْ قَالَ فَلِمَ وَجَبَ عَلَیْهِمُ الْإِقْرَارُ لِلَّهِ بِأَنَّهُ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ قِیلَ لِعِلَلٍ مِنْهَا أَنْ یَکُونُوا قَاصِدِینَ نَحْوَهُ بِالْعِبَادَهًِْ وَ الطَّاعَهًِْ دُونَ غَیْرِهِ غَیْرَ مُشْتَبِهٍ عَلَیْهِمْ أَمْرُ رَبِّهِمْ وَ صَانِعِهِمْ وَ رَازِقِهِمْ وَ مِنْهَا أَنَّهُمْ لَوْ لَمْ یَعْلَمُوا أَنَّهُ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ لَمْ یَدْرُوا لَعَلَّ رَبَّهُمْ وَ صَانِعَهُمْ هَذِهِ الْأَصْنَامُ الَّتِی نَصَبَتْهَا لَهُمْ آبَاؤُهُمْ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ وَ النِّیرَانُ إِذَا کَانَ جَائِزاً أَنْ یَکُونَ عَلَیْهِمْ مُشَبَّهَهًًْ وَ کَانَ یَکُونُ فِی ذَلِکَ الْفَسَادُ وَ تَرْکُ طَاعَاتِهِ کُلِّهَا وَ ارْتِکَابُ مَعَاصِیهِ کُلِّهَا عَلَی قَدْرِ مَا یَتَنَاهَی إِلَیْهِمْ مِنْ أَخْبَارِ هَذِهِ الْأَرْبَابِ وَ أَمْرِهَا وَ نَهْیِهَا وَ مِنْهَا أَنَّهُ لَوْ لَمْ یَجِبْ عَلَیْهِمْ أَنْ یَعْرِفُوا أَنْ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ لَجَازَ عِنْدَهُمْ أَنْ یَجْرِیَ عَلَیْهِ مَا یَجْرِی عَلَی الْمَخْلُوقِینَ مِنَ الْعَجْزِ وَ الْجَهْلِ وَ التَّغْیِیرِ وَ الزَّوَالِ وَ الْفَنَاءِ وَ الْکَذِبِ وَ الِاعْتِدَاءِ وَ مَنْ جَازَتْ عَلَیْهِ هَذِهِ الْأَشْیَاءُ لَمْ یُؤْمَنْ فَنَاؤُهُ وَ لَمْ یُوثَقْ بِعَدْلِهِ وَ لَمْ یُحَقَّقْ قَوْلُهُ وَ أَمْرُهُ وَ نَهْیُهُ وَ وَعْدُهُ وَ وَعِیدُهُ وَ ثَوَابُهُ وَ عِقَابُهُ وَ فِی ذَلِکَ فَسَادُ الْخَلْقِ وَ إِبْطَالُ الرُّبُوبِیَّهًِْ فِی کِتَابِ التُّوحِیدِ خُطبَهًٌْ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) یَقُولُ فِیهَا: وَ لَا لَهُ مِثْلٌ فَیُعْرَفَ بِمِثْلِه وَ خُطبَهًٌْ اُخرَی یَقُولُ (علیه السلام) فِیهَا: حَدَّ الْأَشْیَاءَ کُلَّهَا عِنْدَ خَلْقِهِ إِیَّاهَا إِبَانَهًًْ لَهَا مِنْ شِبْهِهِ وَ إِبَانَهًًْ لَهُ مِنْ شِبْهِهَا.

امام رضا (علیه السلام) - [سؤال می‌شود:] «چرا بر خلایق واجب است اقرار کنند مثل خدا موجودی نمی‌باشد»؟ در جواب گفته می‌شود: «چند علّت دارد، از جمله آنکه؛ مردم فقط او را قصد کنند و او را عبادت و اطاعت کنند نه دیگری را؛ درحالی‌که پروردگار و صانع و رازقشان به هیچ موجودی شباهت ندارد. از جمله آنکه، اگر ندانند موجودی شبیه او نیست شاید پروردگار و صانعشان بت‌هایی بوده که پدرانشان نصب کرده‌اند یا خورشید و ماه و آتش‌های افروخته باشد و بدیهی است این معنا مستلزم فساد و ترک تمام طاعات و ارتکاب جمیع معاصی می‌باشد. از جمله آنکه اگر بر خلایق اقرار به اینکه هیچ موجودی شبیه او نیست واجب نباشد، باید جایز باشد که آنچه بر مخلوقین جاری می‌گردد بر او نیز جاری شود؛ از قبیل عجز، جهل، تغییر، زوال، فناء، دروغ و دشمنی و کسی که اتّصافش به این صفات جایز باشد، از فناء و زوالش در امان نبوده و به عدلش وثوق و اطمینانی نیست و قول و امر و نهی و وعده و وعید و ثواب و عقابش محقّّق نخواهد بود. در نتیجه بین خلائق فساد روی داده و ربوبیّت بدین‌ترتیب باطل می‌گردد. علی (علیه السلام) در خطبه‌اش فرمود: «تا بمانند خویش شناخته شود» و ایشان در خطبه‌ی دیگرش فرمود: «هنگام آفرینش اشیاء آن‌ها را محدود کرد تا آشکار کند که خود شبیه آن‌ها نیست و آن‌ها شبیه او نیستند [زیرا خالق غیر مخلوق و صانع غیر مصنوع و موجد غیر موجود و واجب غیر ممکن است]».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص578

نورالثقلین، بحارالأنوار، ج6، ص63؛ فیه: «فی کتاب التوحید… إلی لَهُ مِنْ شِبْهِهَا» محذوفٌ

آیه لَهُ مَقالیدُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَقْدِرُ إِنَّهُ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ عَلیمٌ [12]

کلیدهای آسمان‌ها و زمین از آن اوست، روزی را برای هرکس بخواهد گسترده می‌سازد یا تنگ می‌گیرد، او به همه چیز داناست.

آیه شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّی بِهِ نُوحاً وَ الَّذی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ وَ ما وَصَّیْنا بِهِ إِبْراهیمَ وَ مُوسی وَ عیسی أَنْ أَقیمُوا الدِّینَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا فیهِ کَبُرَ عَلَی الْمُشْرِکینَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ اللهُ یَجْتَبی إِلَیْهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدی إِلَیْهِ مَنْ یُنیبُ [13]

آیینی را برای شما مقرّر نمود که به نوح توصیه کرده بود و آنچه را بر تو وحی فرستادیم و به ابراهیم و موسی و عیسی سفارش کردیم این بود که همان دین [خالص] را برپا دارید و در آن تفرقه ایجاد نکنید و آنچه مشرکان را به آن دعوت می‌کنید [توحيد] بر آن‌ها گران است. خداوند هرکس را بخواهد برمی‌گزیند و کسی را که توبه کند به‌سوی هدایت می‌نماید.

کلّیات

1

(شوری/ 13)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ بَعَثَ نُوحاً (علیه السلام) إِلَی قَوْمِهِ أَنِ اعْبُدُوا اللهَ وَ اتَّقُوهُ وَ أَطِیعُونِ ثُمَّ دَعَاهُمْ إِلَی اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَحْدَهُ وَ أَنْ یَعْبُدُوهُ وَ لَا یُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً ثُمَ بَعَثَ الْأَنْبِیَاءَ (علیهم السلام) عَلَی ذَلِکَ إِلَی أَنْ بَلَغُوا مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) فَدَعَاهُمْ إِلَی أَنْ یَعْبُدُوا اللَّهَ وَ لَا یُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ قَالَ شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّی بِهِ نُوحاً وَ الَّذِی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ وَ ما وَصَّیْنا بِهِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی وَ عِیسی أَنْ أَقِیمُوا

الدِّینَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ کَبُرَ عَلَی الْمُشْرِکِینَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ اللهُ یَجْتَبِی إِلَیْهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدِی إِلَیْهِ مَنْ یُنِیبُ فَبَعَثَ الْأَنْبِیَاءَ إِلَی قَوْمِهِمْ بِشَهَادَهًِْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ الْإِقْرَارِ بِمَا جَاءَ بِهِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ فَمَنْ آمَنَ مُخْلِصاً وَ مَاتَ عَلَی ذَلِکَ أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّهًَْ بِذَلِکَ وَ ذَلِکَ أَنَّ اللهَ لَیْسَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ وَ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ لَمْ یَکُنْ یُعَذِّبُ عَبْداً حَتَّی یُغَلِّظَ عَلَیْهِ فِی الْقَتْلِ وَ الْمَعَاصِی الَّتِی أَوْجَبَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِهَا النَّارَ لِمَنْ عَمِلَ بِهَا فَلَمَّا اسْتَجَابَ لِکُلِّ نَبِیٍّ مَنِ اسْتَجَابَ لَهُ مِنْ قَوْمِهِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ جَعَلَ لِکُلِّ نَبِیٍّ مِنْهُمْ شِرْعَهًًْ وَ مِنْهَاجاً وَ الشِّرْعَهًُْ وَ الْمِنْهَاجُ سَبِیلٌ وَ سُنَّهًْ.

امام باقر (علیه السلام) - خداوند متعال نوح (علیه السلام) را برای نبوّت برانگیخت که به مردم [بگوید]: که خدا را پرستش کنید و از مخالفت او بپرهیزید و مرا اطاعت نمایید! . (نوح/3). بعد از آن نوح (علیه السلام) آن‌ها را به‌طرف خداوند دعوت کردند تا او را پرستش کنند و شریکی برای او قائل نگردند. بعد از آن پیامبران را مبعوث فرمود تا همین سخنان را به مردم ابلاغ کنند، تا آنگاه که نوبت به محمّد (صلی الله علیه و آله) رسید، او هم مردم را دعوت کرد تا خداوند را پرستش کنند و برای او شریک و همتایی معتقد نگردند. در قرآن مجید فرمود: شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّی بِهِ نُوحاً وَ الَّذی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ وَ ما وَصَّیْنا بِهِ إِبْراهیمَ وَ مُوسی وَ عیسی أَنْ أَقیمُوا الدِّینَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا فیهِ کَبُرَ عَلَی المُشْرِکینَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ اللهُ یَجْتَبی إِلَیْهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدی إِلَیْهِ مَنْ یُنیبُ مشرکان از دعوت شما ناراحت شده‌اند و گفتار شما در این مورد برای آن‌ها بزرگ و سنگین است، این خداوند است که هرکس را بخواهد برمی‌گزیند و هرکس به‌طرف او متوجّه گردد او را هدایت می‌کند، خداوند پیامبران را به‌طرف قومشان فرستاد تا بر وحدانیّت خداوند گواهی دهند و به آنچه خداوند فرموده اقرار کنند. هرکس از روی اخلاص ایمان بیاورد و با همین اخلاص از دنیا برود خداوند او را وارد بهشت می‌کند و خداوند هرگز به بندگان ظلم نمی‌کند! . (انفال/51). مگر اینکه خود را در معصیت گرفتار سازد و یا مرتکب قتل شود که دراین‌صورت جهنّم را بر او واجب می‌گرداند. امّا هرگاه قوم یک پیامبری او را اجابت کنند و دعوت او را قبول نمایند آن‌ها راهی به‌طرف پیغمبر خود خواهند داشت و از آن راه با او ارتباط برقرار خواهند کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص578

بحارالأنوار، ج66، ص85/ نورالثقلین

2

(شوری/ 13)

الباقر (علیه السلام) - کَانَتْ شَرِیعَهًُْ نُوحٍ (علیه السلام) أَنْ یُعْبَدَ اللَّهُ بِالتَّوْحِیدِ وَ الْإِخْلَاصِ وَ خَلْعِ الْأَنْدَادِ وَ هُوَ الْفِطْرَهًُْ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها وَ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَهُ عَلَی نُوحٍ (علیه السلام) عَلَی النَّبِیِّینَ (علیهم السلام) أَنْ یَعْبُدُوا اللَّهَ تَعَالَی وَ لَا یُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ أَمَرَهُ بِالصَّلَاهًِْ وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ لَمْ یَفْرِضْ عَلَیْهِ أَحْکَامَ حُدُودٍ وَ لَا فَرَائِضَ مَوَارِیثَ فَهَذِهِ شَرِیعَتُهُ.

امام باقر (علیه السلام) - شریعت و دین نوح (علیه السلام) چنین بود که باید خدا را از سر توحید و اخلاص پرستید و از پرستش مانندها و امثالی که برای او ساخته‌اند دست شست و این همان سرشتی است که مردم بر آن سرشته شده‌اند و خداوند از نوح (علیه السلام) و دیگر پیامبران (علیهم السلام) پیمان گرفته است که او را بپرستند و انبازی برایش نگیرند و به نماز و امر به معروف و نهی از منکر و در نظر داشتن حلال و حرام، امر کرده است، ولی بر او احکام حدود و مواریث واجب نساخت و این‌چنین بود آیین نوح (علیه السلام).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص580

نورالثقلین

3

(شوری/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَعْطَی مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) شَرَائِعَ نُوحٍ وَ إِبْرَاهِیمَ وَ مُوسَی وَ عِیسَی (علیهم السلام)، التَّوْحِیدَ وَ الْإِخْلَاصَ وَ خَلْعَ الْأَنْدَادِ وَ الْفِطْرَهًَْ الْحَنِیفِیَّهًَْ السَّمْحَهًَْ لَا رَهْبَانِیَّهًَْ وَ لَا سِیَاحَهًَْ، أَحَلَّ فِیهَا الطَّیِّبَاتِ وَ حَرَّمَ فِیهَا الْخَبَائِثَ وَ وَضَعَ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْأَغْلَالَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ، ثُمَّ افْتَرَضَ عَلَیْهِ فِیهَا الصَّلَاهًَْ وَ الزَّکَاهًَْ وَ الصِّیَام وَ الْحَجَ وَ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ و الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ وَ الْمَوَارِیثَ وَ الْحُدُودَ وَ الْفَرَائِضَ وَ الْجِهَادَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ زَادَهُ الْوُضُوءَ وَ فَضَّلَهُ بِفَاتِحَهًِْ الْکِتَابِ وَ بِخَوَاتِیمِ سُورَهًِْ الْبَقَرَهًِْ وَ الْمُفَصَّلِ وَ أَحَلَّ لَهُ الْمَغْنَمَ وَ الْفَیْءَ وَ نَصَرَهُ بِالرُّعْبِ وَ جَعَلَ لَهُ الْأَرْضَ مَسْجِداً وَ طَهُوراً وَ أَرْسَلَهُ کَافَّهًًْ إِلَی الْأَبْیَضِ وَ الْأَسْوَدِ وَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ أَعْطَاهُ الْجِزْیَهًَْ وَ أَسْرَ الْمُشْرِکِینَ وَ فِدَاهُمْ ثُمَ کُلِّفَ مَا لَمْ یُکَلَّفْ أَحَدٌ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ أَنْزَلَ عَلَیْهِ سَیْفاً مِنَ السَّمَاءِ فِی غَیْرِ غِمْدٍ وَ قِیلَ لَهُ فَقاتِلْ فِی سَبِیلِ اللهِ لا تُکَلَّفُ إِلَّا نَفْسَک.

امام صادق (علیه السلام) - همانا خدای تبارک‌وتعالی شریعت‌های نوح و ابراهیم و موسی و عیسی (علیهم السلام) را به محمّد (صلی الله علیه و آله) عطا فرمود و آن شرایع یکتاپرستی است و اخلاص و ترک بت‌پرستی و فطرت حنیفیّه آسان [که همان طریقه و روش اسلام است] و اینکه گوشه‌گیری و صحراگردی (کناره‌گیری از جماعت مسلمین) نیست، چیزهای پاکیزه را در این شرایع حلال کرد و پلیدی‌ها را حرام نمود و بارهای سنگین، و زنجیرهایی را که بر آن‌ها بود، [از دوش و گردنشان] بر می‌دارد. (اعراف/157)، آنگاه در آن شرایع مقرّر فرمود؛ نماز و زکات و روزه و حج و امر به معروف و نهی از منکر و حلال و حرام و میراث‌ها و حدود و فرایض و جهاد در راه خدا را، به اضافه وضو [و وضو را برای محمّد (صلی الله علیه و آله) اضافه فرمود] و آن حضرت (صلی الله علیه و آله) را فضیلت بخشید به‌سبب سوره‌ی فاتحهًْ الکتاب و آیات آخر سوره‌ی بقره و سوره‌های مفصّل [از سوره‌ی ق یا محمّد یا فتح تا آخر قرآن] و غنیمت و فیء را برای او حلال فرمود و او را با رعب [و ترسی که در دل دشمنانش می‌افکند] نصرت بخشید و زمین را برایش سجده‌گاه و پاک‌کننده [در تیمّم] قرار داد و او را به‌سوی همگان از سفید و سیاه و جنّ و انس ارسال فرمود و گرفتن جزیه و اسیرکردن مشرکین و فدیه‌گرفتن را به او عطا فرمود، سپس تکلیفی به او متوجّه شد که به هیچ‌یک از پیغمبران (علیهم السلام) آن تکلیف متوجّه نشده بود و از آسمان شمشیری بی‌غلاف بر او نازل شد و به او گفته شد؛ در راه خدا پیکار کن! تنها مسئول وظیفه خود هستی! . (نساء/84) ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص580

بحارالأنوار، ج16، ص331/ نورالثقلین

4

(شوری/ 13)

الهادی (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ‌الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی سَیِّدِی عَلِیِّ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) فَلَمَّا بَصُرَ بِی قَالَ لِی: مَرْحَباً بِکَ یَا أَبَاالْقَاسِمِ أَنْتَ وَلِیُّنَا حَقّاً. فَقُلْتُ لَهُ: یَا ابْنَ‌رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أَعْرِضَ عَلَیْکَ دِینِی فَإِنْ کَانَ مَرْضِیّاً ثَبَتُ عَلَیْهِ حَتَّی أَلْقَی اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فَقَالَ: هَاتِ یَا أَبَاالْقَاسِمِ. فَقُلْتُ: إِنِّی أَقُولُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَاحِدٌ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ خَارِجٌ مِنَ الْحَدَّیْنِ حَدِّ الْإِبْطَالِ وَ حَدِّ التَّشْبِیهِ وَ إِنَّهُ لَیْسَ بِجِسْمٍ وَ لَا صُورَهًٍْ وَ لَا عَرَضٍ وَ لَا جَوْهَرٍ بَلْ هُوَ مُجَسِّمُ الْأَجْسَامِ وَ مُصَوِّرُ الصُّوَرِ وَ خَالِقُ الْأَعْرَاضِ وَ الْجَوَاهِرِ وَ رَبُّ کُلِّ شَیْءٍ وَ مَالِکُهُ وَ جَاعِلُهُ وَ مُحْدِثُهُ وَ إِنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ خَاتَمُ النَّبِیِّینَ لَا نَبِیَّ بَعْدَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ إِنَّ شَرِیعَتَهُ خَاتِمَهًُْ الشَّرَائِعِ وَ لَا شَرِیعَهًَْ بَعْدَهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ أَقُولُ إِنَّ الْإِمَامَ وَ الْخَلِیفَهًَْ وَ وَلِیَّ الْأَمْرِ بَعْدَهُ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) ثُمَّ الْحَسَنُ (علیه السلام) ثُمَّ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) ثُمَّ عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) ثُمَّ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) ثُمَّ جَعْفَرُ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) ثُمَّ مُوسَی‌بْنُ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) ثُمَّ عَلِیُّ‌بْنُ‌مُوسَی (علیه السلام) ثُمَّ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) ثُمَّ أَنْتَ یَا مَوْلَایَ. فَقَالَ (علیه السلام): وَ مِنْ بَعْدِیَ الْحَسَنُ (علیه السلام) ابْنِی فَکَیْفَ لِلنَّاسِ بِالْخَلَفِ مِنْ بَعْدِهِ. قَالَ فَقُلْتُ: وَ کَیْفَ ذَلِکَ یَا مَوْلَایَ؟ قَالَ: لِأَنَّهُ لَا یُرَی شَخْصُهُ وَ لَا یَحِلُّ ذِکْرُهُ بِاسْمِهِ حَتَّی یَخْرُجَ فَیَمْلَأَ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً. قَالَ فَقُلْتُ: أَقْرَرْتُ وَ أَقُولُ إِنَّ وَلِیَّهُمْ وَلِیُّ اللَّهِ وَ عَدُوَّهُمْ عَدُوُّ اللَّهِ وَ طَاعَتَهُمْ طَاعَهًُْ اللَّهِ وَ مَعْصِیَتَهُمْ مَعْصِیَهًُْ اللَّهِ وَ أَقُولُ إِنَّ الْمِعْرَاجَ حَقٌّ وَ الْمُسَاءَلَهًَْ فِی الْقَبْرِ حَقٌّ وَ إِنَّ الْجَنَّهًَْ حَقٌّ وَ النَّارَ حَقٌّ وَ الصِّرَاطَ حَقٌّ وَ الْمِیزَانَ حَقٌّ وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فِی‌ها وَ أَنَّ اللهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ وَ أَقُولُ إِنَّ الْفَرَائِضَ الْوَاجِبَهًَْ بَعْدَ الْوَلَایَهًِْ الصَّلَاهًُْ وَ الزَّکَاهًُْ وَ الصَّوْمُ وَ الْحَجُّ وَ الْجِهَادُ وَ الْأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیُ عَنِ الْمُنْکَرِ فَقَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام): یَا أَبَا الْقَاسِمِ هَذَا وَ اللَّهِ دِینُ اللَّهِ الَّذِی ارْتَضَاهُ لِعِبَادِهِ فَاثْبُتْ عَلَیْهِ ثَبَّتَکَ اللَّهُ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِی الْحَیاهًِْ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَهًِْ.

امام هادی (علیه السلام) - در کتاب توحید به نقل از عبدالعظیم حسنی آمده است: خدمت آقای خود امام هادی (علیه السلام) رسیدم، هنگامی‌که دیدگانش بر من افتاد گفت: «ای ابوالقاسم، خوش آمدی! تو حقیقتاً دوست ما هستی». گفتم: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! می‌خواهم دین خود را بر شما عرضه بدارم، اگر مورد پسند شما هست بر آن ثابت باشم تا در محضر خداوند حاضر گردم». امام (علیه السلام) فرمود: «عقاید خود را اظهار بکن». عبدالعظیم عرض کرد: «من اعتقاد دارم که خداوند یکی است و شریکی ندارد و او از ابطال و تشبیه بیرون است، خداوند دارای همه صفات می‌باشد و از صفات مخلوقات منزّه است، خداوند نه جسم است و نه صورت و نه عرض و جوهر، خداوند همه‌ی اجسام را پدید آورد و صورت‌ها را تصویر فرمود و جوهر و اعراض را خلق کرد، او پروردگار همه‌ی اشیاء و مالک و آفریننده‌ی آن‌ها می‌باشد، محمّد (صلی الله علیه و آله) بنده و رسول و خاتم پیامبران است و پیغمبری بعد از او نخواهد آمد تا آنگاه که قیامت برپا گردد. شریعت او آخرین شرایع بوده و تا روز قیامت شریعتی دیگر نخواهد آمد، من عقیده دارم که امام و جانشین و ولیّ امر بعد از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) امیرالمؤمنین علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) می‌باشد و بعد از او حسن و بعد حسین (علی‌ها السلام) و بعد علیّّبن‌الحسین (علیه السلام) هستند. بعد از آن‌ها محمّدبن‌علی (علیه السلام) و بعد جعفربن‌محمّد، سپس موسی‌بن‌جعفر و بعد علیّ‌بن‌موسی الرّضا و بعد محمّدبن‌علی (علیهم السلام) و بعد شما هستید». امام (علیه السلام) فرمود: «بعد از من فرزندم حسن (علیه السلام) امام است، مردم درباره‌ی امام بعد از او چه می‌کنند». عبدالعظیم گوید: «چرا مردم درباره‌ی او مردّد باشند». فرمود: «برای اینکه مردم او را مشاهده نمی‌کنند و روا نیست که نامش هم بر زبان‌ها جاری گردد، تا آنگاه که زمین پس از ظلم و جور پر از عدالت شود». گفت: «من به این هم اقرار کردم و به امامت آن‌ها هم اعتراف نمودم». بعد از این عبدالعظیم گفت: «دوست آن‌ها دوست خداوند است و دشمن آن‌ها دشمن خدا می‌باشد، اطاعت از آن‌ها اطاعت از خداوند می‌باشد و نافرمانی آن‌ها، نافرمانی از خدا به حساب می‌آید و عقیده دارم معراج حق است، و اینکه رستاخیز آمدنی است، و شکّی در آن نیست و خداوند تمام کسانی را که در قبرها هستند زنده می‌کند. (حج/7). من عقیده دارم واجبات بعد از ولایت عبارتند از؛ نماز، زکات و روزه، حج، جهاد و امر به معروف و نهی از منکر». امام هادی (علیه السلام) فرمود: «به خداوند سوگند! این دینی است که خداوند قبول می‌کند، بر آن ثابت باش که خداوند در این گفتار تو را ثابت بدارد و در دنیا و آخرت بر همین طریق باشی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص582

بحارالأنوار، ج36، ص412/ نورالثقلین

5

(شوری/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَمْرِوبْنِ‌حُرَیْثٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) وَ هُوَ فِی مَنْزِلِ أَخِیهِ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ فَقُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا حَوَّلَکَ إِلَی هَذَا الْمَنْزِلِ؟ قَالَ: طَلَبُ النُّزْهَهًِْ. فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ أَ لَا أَقُصُّ عَلَیْکَ دِینِی؟ فَقَالَ: بَلَی. قُلْتُ: أَدِینُ اللَّهَ بِشَهَادَهًِْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فِی‌ها وَ أَنَّ اللهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ وَ إِقَامِ الصَّلَاهًِْ وَ إِیتَاءِ الزَّکَاهًِْ وَ صَوْمِ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ حِجِ الْبَیْتِ وَ الْوَلَایَهًِْ

لِعَلِیٍّ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْوَلَایَهًِْ لِلْحَسَنِ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ الْوَلَایَهًِْ

لِعَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ الْوَلَایَهًِْ لِمُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ لَکَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَنَّکُمْ أَئِمَّتِی عَلَیْهِ أَحْیَا وَ عَلَیْهِ أَمُوتُ وَ أَدِینُ اللَّهَ بِهِ فَقَالَ: یَا عَمْرُو هَذَا وَ اللَّهِ دِینُ اللَّهِ وَ دِینُ آبَائِیَ الَّذِی أَدِینُ اللَّهَ بِهِ فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَهًِْ فَاتَّقِ اللَّهَ وَ کُفَّ لِسَانَکَ إِلَّا مِنْ خَیْرٍ وَ لَا تَقُلْ إِنِّی هَدَیْتُ نَفْسِی بَلِ اللَّهُ هَدَاکَ فَأَدِّ شُکْرَ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ بِهِ عَلَیْکَ وَ لَا تَکُنْ مِمَّنْ إِذَا أَقْبَلَ طُعِنَ فِی عَیْنِهِ وَ إِذَا أَدْبَرَ طُعِنَ فِی قَفَاهُ وَ لَا تَحْمِلِ النَّاسَ عَلَی کَاهِلِکَ فَإِنَّکَ أَوْشَکَ إِنْ حَمَلْتَ النَّاسَ عَلَی کَاهِلِکَ أَنْ یُصَدِّعُوا شَعَبَ کَاهِلِک.

امام صادق (علیه السلام) - عمروبن‌حریث گوید، خدمت امام صادق (علیه السلام) رسیدم و آن حضرت (علیه السلام) در منزل برادرش عبداللّه‌بن‌محمّد بود. عرض کردم: «فدایت شوم! چرا به این منزل منتقل شدی»؟ فرمود: «برای تفریح». عرض کردم: «فدایت شوم! دینم را برای شما عرضه نکنم»؟! فرمود: «چرا»! عرض کردم: «من خدا را دینداری می‌کنم با شهادت‌دادن به اینکه شایسته پرستشی جز خدای یگانه بی‌شریک نیست و اینکه محمّد (صلی الله علیه و آله) بنده و فرستاده‌ی اوست و اینکه رستاخیز آمدنی است، و شکّی در آن نیست و خداوند تمام کسانی را که در قبرها هستند زنده می‌کند. (حج/7). و گزاردن نماز و دادن زکات و روزه ماه رمضان و حجّ خانه‌ی کعبه و ولایت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و ولایت حسن

و حسین (علی‌ها السلام) و ولایت علیّ‌بن‌الحسین (علیه السلام) و ولایت محمّدبن‌علی (علیه السلام) و شما پس از او و اینکه شما امامان من هستید. بر این روش زندگی کنم و بر این روش بمیرم و خدا را با آن دینداری کنم. فرمود: «ای عمرو! این، به‎ خدا دین من است و دین پدرانم که خدا را در پنهان و آشکار دینداری می‌کنم پس از خدا پروا کن و زبانت را جز از سخن خیر نگهدار و نگو من از جانب خود هدایت یافتم، بلکه خدا تو را هدایت فرموده، پس شکر نعمت‌هایی را که خدای عزّوجلّ به تو داده بگزار و از کسانی مباش که چون رو آورد و حاضر باشد، روبرو سرزنش شود و چون پشت کند و غایب شود، غیبتش کنند [بلکه تقیّه را از دست مده و با همه‌ی مردم خوش‌رفتاری کن] و مردم را بر دوش خود سوار مکن [مردم را بر خود مسلّط مکن و خود را مدیون آن‌ها مساز، به اینکه از آن‌ها ضمانت کنی یا وعده‌ای بدهی که نتوانی وفا کنی یا سستی و مداهنه از خود نشان دهی] زیرا اگر مردم را بر دوش خود سوار کنی، استخوان شانه‌ات به شکستن نزدیک شود. زیر بار می‌مانی و درمانده می‌شوی و شاید از هستی ساقط گردی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص582

الکافی، ج2، ص23/ نورالثقلین

6

(شوری/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عُبَیْدِ‌بْنِ‌زُرَارَهًَْ قَالَ حَدَّثَنِی حَمْزَهًُْ‌بْنُ‌حُمْرَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) عَنِ الِاسْتِطَاعَهًِْ، فَلَمْ یُجِبْنِی فَدَخَلْتُ عَلَیْهِ دَخْلَهًًْ أُخْرَی فَقُلْتُ: أَصْلَحَکَ اللَّهُ إِنَّهُ قَدْ وَقَعَ فِی قَلْبِی مِنْهَا شَیْءٌ لَا یُخْرِجُهُ إِلَّا شَیْءٌ أَسْمَعُهُ مِنْکَ. قَالَ: فَإِنَّهُ لَا یَضُرُّکَ مَا کَانَ فِی قَلْبِکَ. قُلْتُ: أَصْلَحَکَ اللَّهُ إِنِّی أَقُولُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمْ یُکَلِّفِ الْعِبَادَ مَا لَا یَسْتَطِیعُونَ وَ لَمْ یُکَلِّفْهُمْ إِلَّا مَا یُطِیقُونَ وَ أَنَّهُمْ لَا یَصْنَعُونَ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ إِلَّا بِإِرَادَهًِْ اللَّهِ وَ مَشِیئَتِهِ وَ قَضَائِهِ وَ قَدَرِهِ. قَالَ: فَقَالَ: هَذَا دِینُ اللَّهِ الَّذِی أَنَا عَلَیْهِ وَ آبَائِی (علیهم السلام).

امام صادق (علیه السلام) - حمزهًْ‌بن‌حمران گوید، از امام صادق (علیه السلام) سؤال کردم از استطاعت. و آن حضرت (علیه السلام) جواب من را داد. بعد از آن در نوبت دیگر بر آن حضرت (علیه السلام) داخل شدم و عرض کردم: «خدا تو را به اصلاح آورد به‌درستی‌که در دلم از استطاعت چیزی واقع شده که آن را از دلم بیرون نمی‌کند مگر چیزی که آن را از تو بشنوم». حضرت (علیه السلام) فرمود: «آنچه در دل تو است تو را ضرر نمی‌رساند». عرض کردم: «خدا تو را به اصلاح آورد من می‌گویم که خدای تبارک‌وتعالی بندگان را تکلیف نفرموده مگر آنچه استطاعت دارند و مگر آنچه طاقت دارند چه ایشان چیزی از آن را نمی‌کنند مگر به اراده و خواست و قضاء و قدر خدا». حضرت (علیه السلام) فرمود: «این دین خدا است که من و پدرانم برآنیم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص584

الکافی، ج1، ص162/ نورالثقلین

7

(شوری/ 13)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ إِسْمَاعِیلَ الْجُعْفِیِّ قَال: دَخَلَ رَجُلٌ عَلی أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ مَعَهُ صَحِیفَهًٌْ، فَقَالَ لَهُ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام): هذِهِ صَحِیفَهًُْ مُخَاصِمٍ یَسْأَلُ عَنِ الدِّینِ الَّذِی یُقْبَلُ فِیهِ الْعَمَلُ. فَقَالَ: رَحِمَکَ اللَّهُ، هذَا الَّذِی أُرِیدُ، فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام): شَهَادَهًُْ أَنْ لَاإِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَاشَرِیکَ لَهُ، وَ أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، وَ تُقِرَّ بِمَا جَاءَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ، وَ الْوَلَایَهًُْ لَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ، وَ الْبَرَاءَهًُْ مِنْ عَدُوِّنَا، وَ التَّسْلِیمُ لِأَمْرِنَا، وَ الْوَرَعُ، وَ التَّوَاضُعُ، وَ انْتِظَارُ قَائِمِنَا (عجل الله تعالی فرجه الشریف)؛ فَإِنَّ لَنَا دَوْلَهًًْ إِذَا شَاءَ اللَّهُ جَاءَ بِهَا.

امام باقر (علیه السلام) - اسماعیل جعفی گوید، مردی خدمت امام باقر (علیه السلام) رسید و نوشته‌ای همراه داشت، حضرت (علیه السلام) فرمود: «این نوشته مخاصم است که پرستش می‌کند از دینی که عمل در آن پذیرفته می‌شود». عرض کرد: «خدایت رحمت کند! همین را می‌خواستم». امام باقر (علیه السلام) فرمود: «گواهی‌دادن به اینکه شایسته‌ی پرستشی جز خدای یکتای بی‌شریک نیست و اینکه محمّد (صلی الله علیه و آله) بنده و فرستاده‌ی اوست و اقرارنمودن به آنچه از جانب خدا آمده و ولایت ما خانواده و بیزاری از دشمن ما و گردن‌نهادن به امر ما و پرهیزگاری و فروتنی و انتظار قائم ما (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، زیرا برای او دولتی است که هر زمان خدا بخواهد با آن دولت می‌آید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص584

الکافی، ج2، ص23/ نورالثقلین

8

(شوری/ 13)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌مُوسَی الرِّضَا (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام) عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): التَّوْحِیدُ نِصْفُ الدِّین.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - توحید نیمی از دین است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص584

التوحید، ص68/ نورالثقلین

9

(شوری/ 13)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام) عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): … أَفْضَلُ دِینِکُمُ الْوَرَع.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - بهترین دین شما پرهیزکاری است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص584

الخصال، ج1، ص4/ نورالثقلین

10

(شوری/ 13)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَفْضَلُ الدِّینِ الْوَرَع.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - بهترین دین ورع می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص586

بحارالأنوار، ج1، ص167/ نورالثقلین

11

(شوری/ 13)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ مُخَاطَبَهًًْ لِرَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) مَا وَصَّی بِهِ نُوحاً وَ الَّذِی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) وَ مَا وَصَّیْنا بِهِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی وَ عِیسی أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ وَ لَا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ کَبُرَ عَلَی الْمُشْرِکِینَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ اللهُ یَجْتَبِی إِلَیْهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدِی إِلَیْهِ مَنْ یُنِیبُ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (شَرَعَ لکُم مِّنَ الدِّینِ مَا وصَّی بِهِ نُوحًا و الذِی أَوحَینَا إِلیکَ و مَا وصَّینَا بِهِ إِبْرَاهِیمَ و مُوسَی و عِیسَی، یعنی‌ای خاندان محمّد (صلی الله علیه و آله)! خداوند شریعتی را که تبلیغ آن را به حضرت نوح (علیه السلام) توصیه کرده بود و همچنین آنچه بر توای محمّد (صلی الله علیه و آله)! نازل شده و آنچه تبلیغش را بر ابراهیم، موسی و عیسی (علیهم السلام) واجب کرده بود، برای شما اهل بیت (علیهم السلام)، پایه‌گذاری کرده است. أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ و لا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ کَبُرَ عَلی المُشْرِکِینَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلیهِ، یعنی کسانی که افراد دیگری را در ولایت علی (علیه السلام) شریک قرار می‌دهند، دعوت کردنشان به ترک ولایت دیگران و پذیرش ولایت علی (علیه السلام) به تنهایی بر ایشان دشوار و گران خواهد بود. اللهُ یجْتَبِی إِلیهِ مَن یشَاءُ یهْدِی إِلیهِ مَن ینِیبُ، یعنی خداوند کسانی را که به دعوت پیامبر (صلی الله علیه و آله) مبنی بر پذیرش ولایت علی (علیه السلام) به تنهایی پاسخ مثبت می‌دهند، به‌سوی خودش هدایت می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص586

البرهان

ولایت

1

(شوری/ 13)

الرّضا (علیه السلام) - نَحْنُ الَّذِینَ شَرَعَ اللَّهُ لَنَا دِینَهُ فَقَالَ فِی کِتَابِهِ شَرَعَ لَکُمْ یَا آل محمد (علیهم السلام) مِنَ الدِّینِ ما وَصَّی بِهِ نُوحاً (علیه السلام) قَدْ وَصَّانَا بِمَا وَصَّی بِهِ نُوحاً (علیه السلام) وَ الَّذِی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ یا محمد (صلی الله علیه و آله) وَ ما وَصَّیْنا بِهِ إِبْراهِیمَ (علیه السلام) وَ مُوسی (علیه السلام) وَ عِیسی (علیه السلام) فَقَدْ عَلَّمَنَا وَ بَلَّغَنَا عِلْمَ مَا عَلِمْنَا وَ اسْتَوْدَعَنَا عِلْمَهُمْ نَحْنُ وَرَثَهًُْ أُولِی الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ یَا آل محمد (علیهم السلام) وَ لا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ وَ کُونُوا عَلَی جَمَاعَهًٍْ کَبُرَ عَلَی الْمُشْرِکِینَ مَنْ أَشْرَکَ بِوَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ مِنْ وَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ یا محمد (صلی الله علیه و آله) یَهْدِی إِلَیْهِ مَنْ یُنِیبُ مَنْ یُجِیبُکَ إِلَی وَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام).

امام رضا (علیه السلام) - شَرَعَ لکُم مِّنَ الدِّینِ مَا وصَّی بِهِ نُوحًا و الذِی أَوحَینَا إِلیکَ و مَا وصَّینَا بِهِ إِبْرَاهِیمَ و مُوسَی و عِیسَی، یعنی‌ای خاندان محمّد (صلی الله علیه و آله)! خداوند برایتان دینی را پایه‌گذاری کرد که تبلیغ آن را به حضرت نوح (علیه السلام)، توصیه کرده بود. همچنین آنچه بر توای محمّد (صلی الله علیه و آله) نازل شده و آنچه ابلاغش را بر ابراهیم، اسماعیل، اسحاق، یعقوب، موسی و عیسی (علیهم السلام) واجب گرداندیم، برای شما اهل بیت (علیهم السلام) پایه‌گذاری کرده است. ما اهل بیت این علم را فرا گرفتیم و ابلاغ کردیم و علمشان را از خود برجای گذاشتیم. ما وارثان انبیاء و پیامبران اولوالعزم (علیهم السلام) هستیم. أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ و لا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ، یعنی‌ای خاندان محمّد (صلی الله علیه و آله)! دین را برپای دارید و در آن دچار تفرقه نشوید و همواره متّحد باشید. کَبُرَ عَلی المُشْرِکِینَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلیهِ، برای مشرکان دشوار و گران است که آن‌ها را به پذیرش ولایت علی (علیه السلام) دعوت می‌کنی. اللهُ یجْتَبِی إِلیهِ مَن یشَاءُ یهْدِی إِلیهِ مَن ینِیبُ، ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! خداوند کسی را که به دعوت تو در پذیرش ولایت علی (علیه السلام) پاسخ مثبت می‌دهد به‌سوی خودش هدایت می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص586

الکافی، ج1، ص224/ القمی، ج2، ص105؛ «من یجیبک الی ولایهًْ علی (» محذوف/ بحارالأنوار، ج23، ص314/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص529/ فرات الکوفی، ص284؛ «بتفاوت لفظی» / نورالثقلین/ البرهان

2

(شوری/ 13)

الرّضا (علیه السلام) - فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ کَبُرَ عَلَی الْمُشْرِکِینَ بِوَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ یا محمد (صلی الله علیه و آله) مِنْ وَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) هَکَذَا فِی الْکِتَابِ مَخْطُوطَهًٌْ.

امام رضا (علیه السلام) - کَبُرَ عَلی المُشْرِکِینَ به ولایت علی (علیه السلام) مَا تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ یَا مُحَمَّدُ مِنْ وَلَایَةِ عَلِی یعنی‌ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! برای کسانی که در ولایت حضرت علی (علیه السلام) شریک قرار می‌دهند، دعوت‌شدن به پذیرش ولایت او [به تنهایی] دشوار و گران می‌آید. این‌گونه در کتاب محفوظ است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص586

الکافی، ج1، ص418/ بحارالأنوار، ج23، ص374/ نورالثقلین/ البرهان

3

(شوری/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّمَا یَعْنِی الْوَلَایَهًَْ کَبُرَ عَلَی الْمُشْرِکِینَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ یَعْنِی کَبُرَ عَلَی قَوْمِکَ یا محمد (صلی الله علیه و آله) مَا تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ مِنْ تَوْلِیَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام).

امام صادق (علیه السلام) - یعنی ولایت کَبُرَ عَلَی المُشْرِکِینَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ یعنی بر قوم تو گران است که آن‌ها را دعوت به ولایت علی (علیه السلام) می‌کنی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص586

بحارالأنوار، ج26، ص284/ بصایرالدرجات، ص514/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»

4

(شوری/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَال سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) هَلْ کَانَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) یَعْرِفُ الْأَئِمَّهًَْ (علیهم السلام) قَالَ کَانَ نُوحٌ (علیه السلام) یَعْرِفُهُمْ الشَّاهِدُ عَلَی ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّی بِهِ نُوحاً وَ الَّذِی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ وَ ما وَصَّیْنا بِهِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی وَ عِیسی قَالَ شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ یَا مَعْشَرَ الشِّیعَهًِْ مَا وَصَّی بِهِ نُوحاً (علیه السلام).

امام صادق (علیه السلام) - زید شحّام گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «آیا پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ائمّه (علیهم السلام) را می‌شناخت»؟ فرمود: «نوح (علیه السلام) آن‌ها را می‌شناخت. شاهد این مطلب این آیه است: شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّی بِهِ نُوحاً وَ الَّذِی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ وَ ما وَصَّیْنا بِهِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی وَ عِیسی. یعنی از دین برای شما تشریع نمود، ای گروه شیعیان! آنچه را به نوح (علیه السلام) سفارش نموده بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص586

بحارالأنوار، ج26، ص291/ الغیبهًْ للنعمانی، ص113/ البرهان

5

(شوری/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْصُورُ‌بْنُ‌حَازِم قَالَ لِلصَّادِقِ (علیه السلام) أَ کَانَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) یَعْرِفُ الْأَئِمَّهًَْ (علیهم السلام) فَقَالَ نَعَمْ وَ نُوحٌ (علیه السلام) ثُمَّ تَلَا شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّی بِهِ نُوحاً الْآیَهًَْ.

امام صادق (علیه السلام) - منصوربن‌حازم به امام صادق (علیه السلام) عرض کرد: «آیا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) امامان را می‌شناخت»؟ فرمود: «بلی! و نوح (علیه السلام) نیز می‌دانست. سپس این آیه را تلاوت فرمود: شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّی بِهِ نُوحاً وَ الَّذِی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ وَ ما وَصَّیْنا بِهِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی وَ عِیسی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص588

بحارالأنوار، ج38، ص45/ المناقب، ج1، ص301

6

(شوری/ 13)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌ذَرٍّ الْغِفَارِیِّ (رحمة الله علیه) قَال {قال النبی (صلی الله علیه و آله)} لَوْ لَا عَلِیٌّ (علیه السلام) مَا بَانَ الْحَقُّ مِنَ الْبَاطِلِ وَ لَا مُؤْمِنٌ مِنَ الْکَافِرِ وَ لَا عُبِدَ اللَّهُ لِأَنَّهُ ضَرَبَ رُءُوسَ الْمُشْرِکِینَ حَتَّی أَسْلَمُوا وَ عَبَدُوا اللَّهَ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَمْ یَکُنْ ثَوَابٌ وَ لَا عِقَابٌ وَ لَا یَسْتُرُهُ مِنَ اللَّهِ سِتْرٌ وَ لَا یَحْجُبُهُ مِنَ اللَّهِ حِجَابٌ وَ هُوَ الْحِجَابُ وَ السِّتْرُ ثُمَّ قَرَأَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّی بِهِ نُوحاً وَ الَّذِی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ وَ ما وَصَّیْنا بِهِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی وَ عِیسی أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ کَبُرَ عَلَی الْمُشْرِکِینَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ اللهُ یَجْتَبِی إِلَیْهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدِی إِلَیْهِ مَنْ یُنِیب.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوذر غفاری (گوید: [پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود]: اگر علی (علیه السلام) نبود حق از باطل و مؤمن از کافر تشخیص داده نمی¬شد و خدا هم عبادت نمی¬گردید چرا که او سرهای مشرکین را از بدن جدا ¬کرد تا زمانی‌که اسلام آوردند و خداوند را پرستش کردند. و اگر این چنین نبود نه ثوابی وجود داشت و نه عقابی. هیچ پرده¬ای از سوی خدا او را مستور نمی¬داشت و هیچ حجابی از سوی خدا او را محجوب نمی¬کرد، بلکه او خود حجاب و ستر است. سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) این آیه را خواند: شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصَّی بِهِ نُوحاً وَ الَّذِی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ وَ ما وَصَّیْنا بِهِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی وَ عِیسی أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ کَبُرَ عَلَی المُشْرِکِینَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ اللهُ یَجْتَبِی إِلَیْهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدِی إِلَیْهِ مَنْ یُنِیب.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص588

بحارالأنوار، ج40، ص55/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص831؛ فیه: «لاتحجبه» بدل «لایحجبه» / فرات الکوفی، ص370

7

(شوری/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - عن عَلِیِّ‌بْنِ‌مَهْزِیَارَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ قَالَ الْإِمَامُ وَ لا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ کِنَایَهًٌْ عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ثُمَّ قَالَ کَبُرَ عَلَی الْمُشْرِکِینَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ مِنْ أَمْرِ وَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) اللَّهُ یَجْتَبِی إِلَیْهِ مَنْ یَشاءُ کِنَایَهًٌْ عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ یَهْدِی إِلَیْهِ مَنْ یُنِیبُ ثُمَّ قَالَ فَلِذلِکَ فَادْعُ یَعْنِی إِلَی وَلَایَهًِْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَهُمْ فِیهِ وَ قُلْ آمَنْتُ بِما أَنْزَلَ اللهُ مِنْ کِتابٍ وَ أُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَیْنَکُمُ اللهُ رَبُّنا وَ رَبُّکُمْ إِلَی قَوْلِهِ وَ إِلَیْهِ الْمَصِیرُ.

امام صادق (علیه السلام) - علیّ‌بن‌مهزیار از یکی از یاران ما از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که آن حضرت (علیه السلام) درباره‌ی آیه: أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ فرمود: «و لا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ، یعنی درباره‌ی امیرالمؤمنین (علیه السلام) دچار تفرقه نشوید. کَبُرَ عَلی المُشْرِکِینَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلیهِ یعنی برای مشرکان، دعوت‌کردنشان به پذیرش ولایت حضرت علی (علیه السلام) گران و دشوار خواهد بود. اللهُ یجْتَبِی إِلیهِ مَن یشَاءُ؛ منظور آن است که خداوند امیرالمؤمنین (علیه السلام) را برگزیده است. فَلذَلکَ فَادْعُ یعنی مردم را به ولایت حضرت علی (علیه السلام) فرا بخوان، و لا تَتَّبِعْ أَهْواءهُمْ و دراین‌باره از رأی و خواسته‌های آن‌ها پیروی مکن. و قُل آمَنتُ بِمَا أَنزَل اللهُ مِن کِتَابٍ و أُمِرْتُ لأَعْدِل بَینَکُمُ اللهُ رَبُّنَا و رَبُّکُمْ لنَا أَعْمَالنَا و لکُمْ أَعْمَالکُمْ لا حُجَّةَ بَینَنَا و بَینَکُمُ اللهُ یجْمَعُ بَینَنَا و إِلیهِ المَصِیرُ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص588

بحارالأنوار، ج65، ص328/ القمی، ج2، ص274؛ «بتفاوت لفظی» / نورالثقلین؛ فیه: «ثم قال فلذلک… الیه المصیر» محذوف/ البرهان؛ فیه: «و لاتتبع اهواءهم… الیه المصیر» محذوف

8

(شوری/ 13)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ مُخَاطَبَهًًْ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) ما وَصَّی بِهِ نُوحاً وَ الَّذِی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ یا محمد (صلی الله علیه و آله) وَ ما وَصَّیْنا بِهِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی وَ عِیسی أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ أَیْ تَعَلَّمُوا الدِّینَ یَعْنِی التَّوْحِیدَ وَ إِقَامَ الصَّلَاهًِْ وَ إِیتَاءَ الزَّکَاهًِْ وَ صَوْمَ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ حِجَّ الْبَیْتِ وَ السُّنَنَ وَ الْأَحْکَامَ الَّتِی فِی الْکُتُبِ وَ الْإِقْرَارَ بِوَلَایَهًِْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ لا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ أَیْ لَا تَخْتَلِفُوا فِیهِ کَبُرَ عَلَی الْمُشْرِکِینَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ مِنْ ذِکْرِ هَذِهِ الشَّرَائِعِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُ یَجْتَبِی إِلَیْهِ مَنْ یَشاءُ أَیْ یَخْتَارُ وَ یَهْدِی إِلَیْهِ مَنْ یُنِیبُ وَ هُمُ الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام) الَّذِینَ اجْتَبَاهُمُ اللَّهُ وَ اخْتَارَهُم.

علیّ‌بن‌ابراهیم (در عبارت شَرَعَ لکُم مِّنَ الدِّینِ، مخاطب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است و ضمیر مخاطب در أَوحَینَا إِلیکَ نیز به آن حضرت (علیه السلام) برمی‌گردد. و مَا وصَّینَا بِهِ إِبْرَاهِیمَ و مُوسَی و عِیسَی أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ، اقامه‌ی دین به معنای یادگرفتن آن یعنی توحید، نمازخواندن، زکات‌دادن، گرفتن روزه‌ی ماه رمضان، حجّ خانه‌ی خدا و سُنن و احکامی است که در کتب آمده و همچنین پذیرش ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. و لا تَتَفَرَّقُوا فِیهِ یعنی درباره‌ی دین دچار اختلاف نشوید. کَبُرَ عَلی المُشْرِکِینَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلیهِ، برای مشرکان، دعوت کردنشان به ذکر این آیین‌ها دشوار و غیرقابل تحمّل است. اللهُ یجْتَبِی إِلیهِ مَن یشَاءُ؛ خداوند کسانی را که بخواهد انتخاب می‌کند و به‌سوی خودش باز می‌گرداند. یهْدِی إِلیهِ مَن ینِیبُ؛ منظور از کسانی که به‌سوی خداوند باز می‌گردند، ائمّه (علیهم السلام) هستند که خداوند آن‌ها را برگزیده و انتخاب کرده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص588

بحارالأنوار، ج36، ص83/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج11، ص27؛ فیه: «کبر علی المشرکین… و اختارهم» محذوف/ بحارالأنوار، ج9، ص234؛ فیه: «شرع لکم… و عیسی» محذوف/ البرهان

آیه وَ ما تَفَرَّقُوا إِلاَّ مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ وَ لَوْ لا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّکَ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ وَ إِنَّ الَّذینَ أُورِثُوا الْکِتابَ مِنْ بَعْدِهِمْ لَفی شَکٍّ مِنْهُ مُریبٍ [14]

آنان پراکنده نشدند مگر بعد از آنکه علم و آگاهی به‌سراغشان آمد و این [تفرقه جويى] به خاطر انحراف از حق بود و اگر فرمانی از سوی پروردگارت صادر نشده بود که تا سرآمد معیّنی [زنده و آزاد] باشند، در میان آن‌ها داوری می‌شد [و به كيفر خود مى‌رسيدند] و کسانی که بعد از آن‌ها وارثان کتاب شدند نسبت به آن در شکّی توأم با بدگمانی‌اند!

1

(شوری/ 14)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَوْلُهُ تَعَالَی وَ ما تَفَرَّقُوا إِلَّا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ قَالَ لَمْ یَتَفَرَّقُوا بِجَهْلٍ وَ لَکِنَّهُمْ تَفَرَّقُوا لَمَّا جَاءَهُمُ الْعِلْمُ وَ عَرَفُوهُ فَحَسَدَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ بَغَی بَعْضُهُمْ عَلَی بَعْضٍ لَمَّا رَأَوْا مِنْ تَفَاضُلِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) بِأَمْرِ اللَّهِ فَتَفَرَّقُوا فِی الْمَذَاهِبِ وَ أَخَذُوا بِالْآرَاءِ وَ الْأَهْوَاءِ ثُمَّ قَالَ عزَّوَجَلَّ وَ لَوْ لا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّکَ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ قَالَ لَوْ لَا أَنَّ اللَّهَ قَدْ قَدَّرَ ذَلِکَ أَنْ یَکُونَ فِی التَّقْدِیرِ الْأَوَّلِ لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ إِذَا اخْتَلَفُوا وَ أَهْلَکَهُمْ وَ لَمْ یُنْظِرْهُمْ وَ لَکِنْ أَخَّرَهُمْ إِلَی أَجَلٍ مُسَمًّی الْمَقْدُورِ وَ إِنَّ الَّذِینَ أُورِثُوا الْکِتابَ مِنْ بَعْدِهِمْ لَفِی شَکٍّ مِنْهُ مُرِیبٍ کِنَایَهًٌْ عَنِ الَّذِینَ نَقَضُوا أَمْرَ رسول الله (صلی الله علیه و آله).

علیّ‌بن‌ابراهیم (وَ ما تَفَرَّقُوا إِلَّا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ از روی نادانی متفرّق نشدند، بلکه بعد از دانستن و آگاهی، برخی بر برخی دیگر حسد ورزیده و پاره‌ای ستم کردند، چون برتری امیرالمؤمنین (علیه السلام) را به امر خدا دیدند متفرّق شدند و هرکدام رأی و نظری را پیش گرفتند، سپس خداوند می‌فرماید: لَوْ لا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّکَ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ البتّه میان مردم [ستمکار] حکم [به هلاک] می‌شد. اگر نه این بود که خدا در نخست چنین تقدیر کرده هرآینه آن‌ها را پس از این اختلاف، نابود می‌ساخت و مهلت نمی‌داد، ولی آنان را تا سررسید نامبرده مهلت داد؛ وَ إِنَّ الَّذِینَ أُورِثُوا الْکِتابَ مِنْ بَعْدِهِمْ لَفِی شَکٍّ مِنْهُ مُرِیبٍ کنایه است از آن‌هایی که فرمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) را نقض کردند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص590

بحارالأنوار، ج9، ص234

آیه فَلِذلِکَ فَادْعُ وَ اسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَهُمْ وَ قُلْ آمَنْتُ بِما أَنْزَلَ اللهُ مِنْ کِتابٍ وَ أُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَیْنَکُمُ اللهُ رَبُّنا وَ رَبُّکُمْ لَنا أَعْمالُنا وَ لَکُمْ أَعْمالُکُمْ لا حُجَّةَ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمُ اللهُ یَجْمَعُ بَیْنَنا وَ إِلَیْهِ الْمَصیرُ [15]

پس به همین خاطر تو [نيز آنان را به‌سوى اين آيين توحيدى] دعوت کن و آن‌چنان که مأمور شده‌ای استقامت نما و از هوی و هوس‌های آنان پیروی مکن و بگو: «به تمام کتاب‌هایی که خدا نازل کرده ایمان آورده‌ام و مأمورم در میان شما عدالت را اجرا کنم، خداوند پروردگار ما و شماست، [نتيجه] اعمال ما از آن ماست و [نتيجه] اعمال شما از آن شما، خصومت شخصی در میان ما و شما نیست و خداوند ما و شما را [در قيامت] جمع می‌کند و بازگشت [همه] به‌سوی اوست».

1

(شوری/ 15)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ فَلِذلِکَ فَادْعُ وَ اسْتَقِمْ یَعْنِی لِهَذِهِ الْأُمُورِ وَ الدِّینِ الَّذِی تَقَدَّمَ ذِکْرُهُ وَ مُوَالَاهًِْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَادْعُ وَ اسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (فَلِذلِکَ فَادْعُ وَ اسْتَقِمْ؛ برای این دین و موالات امیرالمؤمنین (علیه السلام) به‌سوی این آیین توحیدی] دعوت کن آن‌چنان که مأمور شده‌ای استقامت نما.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص590

بحارالأنوار، ج9، ص235/ القمی، ج2، ص273

2

(شوری/ 15)

الصّادق (علیه السلام) - عن عَلِیِّ‌بْنِ‌مَهْزِیَارَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ثم قال فَلِذلِکَ فَادْعُ وَ اسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ یَعْنِی إِلَی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَهُمْ فِیهِ وَ قُلْ آمَنْتُ بِما أَنْزَلَ اللهُ مِنْ کِتابٍ وَ أُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَیْنَکُمُ اللهُ رَبُّنا وَ رَبُّکُمْ إِلَی قَوْلِهِ وَ إِلَیْهِ الْمَصِیرُ.

امام صادق (علیه السلام) - علیّ‌بن‌مهزیار از بعضی از اصحاب ما از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که…، سپس فرمود: «فَلِذلِکَ فَادْعُ وَ اسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ یعنی به‌سوی ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَهُمْ فِیهِ درباره‌ی او وَ قُلْ آمَنْتُ بِما أَنْزَلَ اللهُ مِنْ کِتابٍ وَ أُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَیْنَکُمُ اللهُ رَبُّنا وَ رَبُّکُمْ لَنا أَعْمالُنا وَ لَکُمْ أَعْمالُکُمْ لا حُجَّةَ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمُ اللهُ یَجْمَعُ بَیْنَنا وَ إِلَیْهِ المَصیر».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص590

بحارالأنوار، ج36، ص84/ القمی، ج2، ص274/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

آیه وَ الَّذینَ یُحَاجُّونَ فِی اللهِ مِنْ بَعْدِ ما اسْتُجیبَ لَهُ حُجَّتُهُمْ داحِضَةٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ عَلَیْهِمْ غَضَبٌ وَ لَهُمْ عَذابٌ شَدیدٌ [16]

کسانی که درباره‌ی خدا بعد از پذیرفته‌شدن دعوت الهی [از سوى مردم منصف]، جدال و ستیزه‌جویی می‌کنند، دلیلشان نزد پروردگارشان باطل و بی‌پایه است و غضب [الهى] بر آن‌هاست و عذابی شدید دارند.

1

(شوری/ 16)

الصّادق (علیه السلام) - عَن عَلِیِّ‌بْنِ‌مَهْزِیَارَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ثم قال عز وجل الَّذِینَ یُحَاجُّونَ فِی اللهِ أَیْ یَحْتَجُّونَ عَلَی اللَّهِ بَعْدَ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ یَبْعَثَ عَلَیْهِمُ الرُّسُلَ فَبَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِمُ الرُّسُلَ وَ الْکُتُبَ فَغَیَّرُوا وَ بَدَّلُوا ثُمَّ یَحْتَجُّونَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ عَلَی اللَّهِ {فَ} حُجَّتُهُمْ داحِضَةٌ أَیْ بَاطِلَةٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ عَلَیْهِمْ غَضَبٌ وَ لَهُمْ عَذابٌ شَدِیدٌ.

امام صادق (علیه السلام) - علیّ‌بن‌مهزیار از یکی از یاران ما از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که فرمود: «… سپس خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: «و الذِینَ یحَاجُّونَ فِی اللهِ مِن بَعْدِ مَا اسْتُجِیبَ لهُ حُجَّتُهُمْ دَاحِضَةٌ عِندَ رَبِّهِمْ، یعنی کسانی که پس از آنکه خداوند اراده کرد تا پیامبران و کتاب‌های آسمانی را به‌سوی آن‌ها بفرستد و آن‌ها را فرستاد، با او به بحث و مجادله می‌پردازند و کتاب‌های آسمانی را تحریف کردند و تغییر دادند، چنین افرادی که درباره‌ی قیامت نیز به خداوند اعتراض و با او مجادله می‌کنند، حجّتشان نزد خداوند باطل است. و غضب [الهی] بر آن‌هاست و عذابی شدید دارند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص592

بحارالأنوار، ج36، ص84/ القمی، ج2، ص274/ البرهان

آیه اللهُ الَّذی أَنْزَلَ الْکِتابَ بِالْحَقِّ وَ الْمیزانَ وَ ما یُدْریکَ لَعَلَّ السَّاعَةَ قَریبٌ [17]

خداوند کسی است که کتاب را بحق نازل کرد و میزان [سنجش حق از باطل و همچنين خبر قيامت] را؛ تو چه می‌دانی شاید روز رستاخیز نزدیک باشد!

1

(شوری/ 17)

الصّادق (علیه السلام) - اللهُ الَّذِی أَنْزَلَ الْکِتابَ بِالْحَقِّ وَ الْمِیزانَ قَالَ الْمِیزَانُ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ قَوْلُهُ فِی سُورَهًِْ الرَّحْمَنِ وَ السَّماءَ رَفَعَها وَ وَضَعَ الْمِیزانَ قَالَ یَعْنِی الْإِمَامَ

امام صادق (علیه السلام) - اللهُ الذِی أَنزَل الکِتَابَ بِالحَقِّ و المِیزَانَ؛ منظور از میزان، امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. دلیل این امر آیه‌ی زیر از سوره‌ی الرَّحْمَنُ است که پروردگار می‌فرماید: و آسمان را برافراشت، و میزان و قانون [در آن] گذاشت. (الرحمن/7). یعنی خداوند آسمان را برافراشت و امام را تعیین کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص592

بحارالأنوار، ج36، ص84/ بحارالأنوار، ج35، ص373/ القمی، ج2، ص274/ نورالثقلین

2

(شوری/ 17)

عن ألصّادق (علیه السلام) {فِی اَحوَالِ القَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف)} قَالَ: لِأَنَّهُ هُوَ السَّاعَهًُْ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: یَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَة أَیَّانَ مُرْساها قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ رَبِّی… وَ هُوَ السَّاعَهًُْ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی یَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْساها… وَ قَالَ اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ وَ قَالَ ما یُدْرِیکَ لَعَلَّ السَّاعَةَ تَکُونُ قَرِیباً إلَی قَولِهِ إِنَّ الَّذِینَ یُمارُونَ فِی السَّاعَةِ لَفِی ضَلالٍ بَعِید.

امام صادق (علیه السلام) - امام صادق (علیه السلام) در احوال قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرمود؛ . . زیرا وقت ظهور او همان ساعتی است که خداوند می‌فرماید: درباره‌ی قیامت از تو سؤال می‌کنند. (نازعات/42). و نیز این همان ساعتی است که خدا فرموده: درباره‌ی قیامت از تو سؤال می‌کنند، کی فرامی‌رسد؟! . (نازعات/42). و فرمود: قیامت نزدیک شد و ماه از هم شکافت! . (قمر/1). و فرمود: وَ ما یُدْریکَ لَعَلَّ السَّاعَةَ قَریب تا اینجا که فرمود: یَسْتَعْجِلُ بِهَا الَّذینَ لا یُؤْمِنُونَ بِها وَ الَّذینَ آمَنُوا مُشْفِقُونَ مِنْها وَ یَعْلَمُونَ أَنَّهَا الحَقُّ أَلا إِنَّ الَّذینَ یُمارُونَ فِی السَّاعَةِ لَفی ضَلالٍ بَعید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص592

بحارالأنوار، ج53، ص1

3

(شوری/ 17)

الصّادق (علیه السلام) - زِیَارَهًُْ صَفْوَانَ الْجَمَّالِ لِأَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ثُمَّ تَحَوَّلْ إلَی عِنْدِ الرَّجُلَیْنِ وَ قُلْ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا الْأَئِمَّهًِْ (علیه السلام) إلَی قَولِهِ: السَّلَامُ عَلَی مِیزَانِ الْأَعْمَالِ وَ مُقَلِّبِ الْأَحْوَالِ وَ سَیْفِ ذِی‌الجَلَالِ… السَّلَامُ عَلَی شَجَرَهًِْ التَّقْوَی وَ سَامِعِ السِّرِّ وَ النَّجْوَی.

امام صادق (علیه السلام) - صفوان از امام صادق (علیه السلام) در زیارت امیرالمؤمنین (علیه السلام) نقل می‌کند که فرمود: … سپس به سمت موضع پاها برو و بگو: سلام و رحمت و برکات الهی بر پدر امامان… سلام بر ترازوی اعمال، زیروروکننده‌ی احوال، شمشیر صاحب جلال… سلام بر درخت تقوا و شنونده حرف¬های پنهانی و رازها».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص592

بحارالأنوار، ج97، ص330

4

(شوری/ 17)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - اللهُ الَّذِی أَنْزَلَ الْکِتابَ أَیِ الْقُرْآنَ بِالْحَقِّ أَیْ بِالصِّدْقِ فِیمَا أَخْبَرَ بِهِ مِنْ مَاضٍ وَ مُسْتَقْبَلٍ. وَ قِیلَ: بِالْحَقِّ أَیْ بِالْأَمْرِ وَ النَّهْیِ وَ الْفَرَائِضِ وَ الْأَحْکَامِ وَ کُلُّهُ حَقٌّ مِنَ اللَّهِ. وَ الْمِیزَانَ أَیْ فَأَنْزَلَ الْعَدْلَ وَ الْمِیزَانَ عِبَارَهًُْ مِنَ الْعَدْلِ کَنَی بِهِ عَنْهُ.

ابن‌عبّاس (اللهُ الَّذی أَنْزَلَ الْکِتاب یعنی قرآن را بالحق یعنی به راستی [و درستی گفتار] در مورد اخباری که از گذشته و آینده خبر داده، [نازل کرد] و گفته شده: «بِالحَقِّ یعنی قرآن را که شامل با امر و نهی و واجبات و احکام است، [نازل کرد] و همه‌ی این‌ها حقّی از جانب خدا بر مردم است. وَ الْمیزان یعنی عدل و میزان را نازل کرد. و معمولاً عبارت میزان [که به‌وسیله‌ی اندازه‌گیری بر اساس عدل است] کنایه‌ای از عدل است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص592

بحرالعرفان، ج14، ص134

آیه یَسْتَعْجِلُ بِهَا الَّذینَ لا یُؤْمِنُونَ بِها وَ الَّذینَ آمَنُوا مُشْفِقُونَ مِنْها وَ یَعْلَمُونَ أَنَّهَا الْحَقُّ أَلا إِنَّ الَّذینَ یُمارُونَ فِی السَّاعَةِ لَفی ضَلالٍ بَعیدٍ [18]

کسانی که به قیامت ایمان ندارند درباره‌ی آن شتاب می‌کنند، ولی آن‌ها که ایمان آورده‌اند پیوسته از آن هراسانند و می‌دانند آن حق است؛ آگاه باشید کسانی که در قیامت القای تردید می‌کنند، در گمراهی عمیقی هستند.

1

(شوری/ 18)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَال سَأَلْتُ سَیِّدِیَ ألصّادق (علیه السلام) هَلْ لِلْمَأْمُورِ الْمُنْتَظَرِ الْمَهْدِیِّ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مِنْ وَقْتٍ مُوَقَّتٍ یَعْلَمُهُ النَّاسُ فَقَالَ حَاشَ لِلَّهِ أَنْ یُوَقِّتَ ظُهُورَهُ بِوَقْتٍ یَعْلَمُهُ شِیعَتُنَا قُلْتُ یَا سَیِّدِی وَ لِمَ ذَاکَ قَالَ لِأَنَّهُ هُوَ السَّاعَهًُْ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تَعَالَیَ ما یُدْرِیکَ لَعَلَّ السَّاعَةَ تَکُونُ قَرِیبا یَسْتَعْجِلُ بِهَا الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِها وَ الَّذِینَ آمَنُوا مُشْفِقُونَ مِنْها وَ یَعْلَمُونَ أَنَّهَا الْحَقُّ أَلا إِنَّ الَّذِینَ یُمارُونَ فِی السَّاعَةِ لَفِی ضَلالٍ بَعِیدٍ قُلْتُ فَمَا مَعْنَی یُمَارُونَ قَالَ یَقُولُونَ مَتَی وُلِدَ وَ مَنْ رَأَی وَ أَیْنَ یَکُونُ وَ مَتَی یَظْهَرُ وَ کُلُّ ذَلِکَ اسْتِعْجَالًا لِأَمْرِ اللَّهِ وَ شَکّاً فِی قَضَائِهِ وَ دُخُولًا فِی قُدْرَتِهِ أُولَئِکَ الَّذِینَ خَسِرُوا الدُّنْیَا وَ إِنَّ لِلْکَافِرِینَ لَشَرَّ مَآبٍ.

امام صادق (علیه السلام) - مفضّل‌بن‌عمر گوید: از آقایم امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «آیا مأموریّت مهدی منتظر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وقت معیّنی دارد که باید مردم بدانند کی خواهد بود»؟ فرمود: «حاشا که خداوند وقت ظهور او را طوری معیّن کند که شیعیان ما آن را بدانند». عرض کردم: «آقا برای چه»؟ فرمود: «زیرا وقت ظهور او همان ساعتی است که خداوند می‌فرماید: ما یُدْرِیکَ لَعَلَّ السَّاعَةَ قَرِیبٌ یَسْتَعْجِلُ بِهَا الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِها وَ الَّذِینَ آمَنُوا مُشْفِقُونَ مِنْها وَ یَعْلَمُونَ أنَّهَا الْحَقُّ أَلا إِنَّ الَّذِینَ یُمارُونَ فِی السَّاعَةِ لَفِی ضَلالٍ بَعِیدٍ». عرض کردم: «معنی یُمارُونَ چیست»؟ فرمود: «یعنی مردم می‌گویند قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) چه زمانی متولّد شده و چه کسی او را دیده و حالا کجاست و چه وقت آشکار می‌شود؟ این‌ها همه عجله در امر خدا و شک در قضای الهی و دخالت در قدرت اوست أُولَئِکَ الَّذِینَ خَسِرُوا الدُّنْیَا وَ إِنَّ لِلْکَافِرِینَ لَشَرَّ مَآبٍ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص594

بحارالأنوار، ج53، ص1/ الصراطالمستقیم، ج2، ص257؛ «بتفاوت لفظی»

2

(شوری/ 18)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - یُمارُونَ فِی السَّاعَةِ یُخَاصِمُون.

علیّ‌بن‌ابراهیم (کسانی که درباره‌ی قیامت به بحث و جدال می‌پردازند، در گمراهی شدیدی به سر می‌برند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص594

بحارالأنوار، ج7، ص44/ القمی، ج2، ص274

آیه اللهُ لَطیفٌ بِعِبادِهِ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ وَ هُوَ الْقَوِیُّ الْعَزیزُ [19]

خداوند نسبت به بندگانش لطف دارد، هرکس را بخواهد روزی می‌دهد و او توانا و شکست ناپذیر است.

1

(شوری/ 19)

الصّادق (علیه السلام) - عن ابی‌بصیر قلت اللهُ لَطِیفٌ بِعِبادِهِ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ قَالَ وَلَایَهًُْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام).

امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید، به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «اللهُ لطِیفٌ بِعِبَادِهِ یرْزُقُ مَن یشَاءُ [یعنی چه]»؟ فرمود: «آن ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) است [خداوند به هرکس که اراده کند ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) را عطا می‌کند]».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص594

الکافی، ج1، ص436/ بحارالأنوار، ج24، ص349/ نورالثقلین/ البرهان

2

(شوری/ 19)

الرّضا (علیه السلام) - عَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌خَالِدٍ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) أَنَّهُ قَال {فِی مَعنَی بَعضِ اَسمَاءِ اللهِ تَعَالَی قَالَ (علیه السلام):} وَ أَمَّا اللَّطِیفُ فَلَیْسَ عَلَی قِلَّهًٍْ وَ قَضَافَهًٍْ وَ صِغَرٍ وَ لَکِنْ ذَلِکَ عَلَی النَّفَاذِ فِی الْأَشْیَاءِ وَ الِامْتِنَاعِ مِنْ أَنْ یُدْرَکَ کَقَوْلِکَ لَطُفَ عَنِّی هَذَا الْأَمْرُ وَ لَطُفَ فُلَانٌ فِی مَذْهَبِهِ وَ قَوْلِهِ یُخْبِرُکَ أَنَّهُ غَمَضَ فَبَهَرَ الْعَقْلَ وَ فَاتَ الطَّلَبُ وَ عَادَ مُتَعَمِّقاً مُتَلَطِّفاً لَا یُدْرِکُهُ الْوَهْمُ فَهَکَذَا لَطُفَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَنْ أَنْ یُدْرَکَ بِحَدٍّ أَوْ یُحَدَّ بِوَصْفٍ وَ اللَّطَافَهًُْ مِنَّا الصِّغَرُ وَ الْقِلَّهًُْ فَقَدْ جَمَعَنَا الِاسْمُ وَ اخْتَلَفَ الْمَعْنَی.

امام رضا (علیه السلام) - حسین‌بن‌خالد از امام رضا (علیه السلام) روایت می‌کند که آن حضرت (علیه السلام) درباره‌ی معنی برخی از نام‌های خداوند فرمود: «لطیف به‌معنای اندک‌بودن و کاستی و کوچکی نیست، بلکه به‌معنای رخنه و نفوذ در اشیاء است بدون آنکه این امر قابل درک باشد. همچنان‌که خطاب به فردی بگویی؛ این امر بر من پوشیده ماند و لَطَف فِلانٌ فِی مَذْهَبِه، یعنی مذهب فلانی آرام و متعادل شد. این بدان معناست که او اندکی چشم‌پوشی کرد و عقلش شکوفا شد و امکان جستجوی آن از بین رفت و ژرف و لطیف گونه شد، به‌طوری که در گستره‌ی خیال نمی‌گنجد. خداوند نیز ظریف‌تر از آن است که به‌وسیله‌ی حدّی که قابل توصیف باشد، او را درک کرد. لطافت [در قاموس ما انسان‌ها] به‌معنای کوچک و اندک‌بودن است از این روی اسم، یکی است، امّا معنای آن متفاوت است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص594

بحارالأنوار، ج4، ص178

3

(شوری/ 19)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - اللَّهُ لَطِیفٌ بِعِبادِهِ أَیْ حَفِیٌّ بَارٌّ بِهِمْ رَفِیقٌ.

ابن‌عبّاس (اللهُ لَطِیفٌ بِعِبادِهِ، یعنی بسیار بخشنده و نیکوکار و مدارا کننده با بندگان است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص594

بحرالعرفان، ج14، ص135

آیه مَنْ کانَ یُریدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فی حَرْثِهِ وَ مَنْ کانَ یُریدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ نَصیبٍ [20]

کسی که زراعت آخرت را بخواهد، به کشت او فزونی می‌بخشیم [و بر محصولش مى‌افزاييم] و کسی که فقط کشت دنیا را بطلبد، بهره‌ای از آن به او می‌دهیم امّا در آخرت هیچ بهره‌ای ندارد.

1

(شوری/ 20)

الصّادق (علیه السلام) - عن ابی بصیر قلت مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ قَالَ مَعْرِفَهًُْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ قَالَ نَزِیدُهُ مِنْهَا قَالَ یَسْتَوْفِی نَصِیبَهُ مِنْ دَوْلَتِهِمْ وَ مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ نَصِیبٍ قَالَ لَیْسَ لَهُ فِی دَوْلَهًِْ الْحَقِّ مَعَ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نَصِیبٌ.

امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ [به چه معناست]»؟ امام صادق (علیه السلام) فرمود: «اندوخته‌ی آخرت یعنی شناسایی امیرالمؤمنین (علیه السلام) و ائمّه‌ی طاهرین (علیهم السلام) که خداوند از برکت دولت آن‌ها، دوستان آنان را نیز بهره‌مند گرداند، ولی آن کس که چشم به اندوخته‌ی دنیوی دوخته، در دولت حق و ظهور قائم آل محمّد (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بهره‌ای نخواهد داشت».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص596

الکافی، ج1، ص435/ بحارالأنوار، ج24، ص348/ بحارالأنوار، ج67، ص225

2

(شوری/ 20)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ یَعْنِی ثَوَابَ الْآخِرَهًِْ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ یعنی پاداش آخرت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص596

بحارالأنوار، ج69، ص63/ نورالثقلین/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»

3

(شوری/ 20)

الصّادق (علیه السلام) - الْمَالُ وَ الْبَنُونَ حَرْثُ الدُّنْیَا وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ حَرْثُ الْآخِرَةِ وَ قَدْ یَجْمَعُهُمَا اللَّهُ لِأَقْوَامٍ.

امام صادق (علیه السلام) -ٍمال و فرزندان، حَرث دنیا می‌باشند و عمل حَرْثُ الْآخِرَةِ آخرت است و گاهی خداوند آن دو را برای مردمانی فراهم می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص596

بحارالأنوار، ج69، ص63 / البرهان/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

4

(شوری/ 20)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ أَرَادَ الْحَدِیثَ لِمَنْفَعَهًِْ الدُّنْیَا لَمْ یَکُنْ لَهُ فِی الْآخِرَهًِْ نَصِیبٌ وَ مَنْ أَرَادَ بِهِ خَیْرَ الْآخِرَهًِْ أَعْطَاهُ اللَّهُ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) - از امام صادق (علیه السلام) رسیده که فرمود: «کسی که [حفظ و نگهداری یا نقل و بیان‌کردن] حدیث را برای منفعت و سود دنیا بخواهد در آخرت و سرای دیگر برای او نصیب و بهره‌ای نیست و کسی که آن را برای خیر و نیکی آخرت بخواهد خدا خیر و نیکی دنیا و آخرت را به او عطاء نموده و می‌بخشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص596

الکافی، ج1، ص46/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج67، ص218؛ «و من اراد به… و الاخره» محذوف

5

(شوری/ 20)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ کَانَتْ نِیَّتُهُ الدُّنْیَا فَرَّقَ اللَّهُ عَلَیْهِ أَمْرَهُ وَ جَعَلَ الْفَقْرَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ لَمْ یَأْتِهِ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا مَا کُتِبَ لَهُ وَ مَنْ کَانَتْ نِیَّتُهُ الْآخِرَهًَْ جَمَعَ اللَّهُ شَمْلَهُ وَ جَعَلَ غِنَاهُ فِی قَلْبِهِ وَ أَتَتْهُ الدُّنْیَا وَ هِیَ رَاغِمَهًٌْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هر که در نیّت خود امور دنیوی را در نظر داشته باشد، خداوند کارهای او را پریشان و مشتّت نموده و همیشه فقر و تهیدستی را در نظرش مجسّم داشته، از تنگدستی می‌ترسد و از مزایای دنیا جز همان مقدار به او نخواهد رسید. ولی آن کس که در اعمال و فعالیت خود متوجّه امر اخروی باشد، خداوند امور او را مرتّب و منظّم داشته، طبع و حالت بی‌نیازی در روحش قرار می‌دهد و دنیا هم با کمال سهولت و تسلیم به او رو می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص596

بحارالأنوار، ج67، ص225/ نورالثقلین

6

(شوری/ 20)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - و قوله مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ یَعْنِی ثَوَابَ الْآخِرَهًِْ وَ مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ نَصِیبٍ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ یعنی پاداش آخرت. وَ مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ نَصِیب.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص596

بحارالأنوار، ج69، ص63/ القمی، ج2، ص274

7

(شوری/ 20)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام): کُنْتُ کُلَّمَا أَرَدْتُ أَنْ أُقَلِّبَ مِنْهُ عُضْواً قُلِّبَ لِی، فَلَمَّا فَرَغْتُ مِنْهُ خَرَجَتُ عَنْهُ کَمَا أُمِرْتُ، فَصَلَّتِ الْمَلَائِکَهًُْ عَلَیْهِ فَلَمَّا وَارَیْتُهُ فِی قَبْرِهِ سَمِعْتُ صَارِخاً مِنْ خَلْفِی یَا آلَ تَیْمٍ یَا آلَ عَدِیِّ یَا آلَ أُمَیَّهًَْ وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَدْعُونَ إِلَی النَّارِ وَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ لَا یُنْصَرُونَ اصْبِرُوا آلَ

مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) تُؤْجَرُوا مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ وَ مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ نَصِیبٍ.

امام علی (علیه السلام) - [هنگامی‌که جنازه‌ی پیامبر را غسل می‌دادم] هرگاه اراده می‌کردم که عضوی از بدن او (پیامبر (صلی الله علیه و آله) ) را بگردانم [تا پشت آن را بشویم]، آن [عضو] خود به خود می‌گردید. وقتی غسل پیامبر را همانگونه که به من دستور داده شده بود، به اتمام رساندم، [از اتاقی که جنازه‌ی پیامبر (صلی الله علیه و آله) در آن بود] خارج شدم و ملائکه [آمدند و] بر جنازه‌ی ایشان نماز خواندند. هنگامی‌که او را در قبرش سرازیر کردم، شنیدم که فریاد زننده‌ای از پشت سرم، [فریاد می‌زد]:

ای آل تیم! ای آل عدی! ای آل امیّه! و آنان [فرعونیان] را پیشوایانی قرار دادیم که به آتش (دوزخ) دعوت می‌کنند و روز رستاخیز یاری نخواهند شد! (قصص/41). ای آل محمّد (صلی الله علیه و آله)! شکیبا باشید تا پاداش داده شوید. مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ وَ مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ نَصِیبٍ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص596

الصراط المستقیم، ج2، ص95

آیه أَمْ لَهُمْ شُرَکاءُ شَرَعُوا لَهُمْ مِنَ الدِّینِ ما لَمْ یَأْذَنْ بِهِ اللهُ وَ لَوْ لا کَلِمَةُ الْفَصْلِ لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ وَ إِنَّ الظَّالِمینَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ [21]

آیا معبودانی دارند که بی‌اذن خداوند آیینی برای آن‌ها ساخته‌اند؟! اگر وعده‌ی قطعی [الهى و اجل معيّنى] برای آن‌ها نبود، در میانشان داوری می‌شد [و دستور عذاب صادر مى‌گشت] و به یقین برای ستمکاران عذاب دردناکی است!

1

(شوری/ 21)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أبِی‌حَمْزَهًَْ عَنْ أبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ أمَّا قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ لَوْ لا کَلِمَةُ الْفَصْلِ لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ وَ إِنَّ الظَّالِمِینَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ قَالَ لَوْ لَا مَا تَقَدَّمَ فِیهِمْ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مَا أَبْقَی الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مِنْهُمْ وَاحِدا.

امام باقر (علیه السلام) - ابوحمزه از امام باقر (علیه السلام) نقل کرد که درباره‌ی این کلام خدای متعال: وَ لَوْ لا کَلِمَةُ الْفَصْلِ لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ وَ إِنَّ الظَّالِمِینَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ، فرمود: «اگر تصمیمی که خداوند درباره‌ی آن‌ها گرفته، نبود حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) یک نفر باقی نمی‌گذاشت».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص598

الکافی، ج8، ص287/ بحارالأنوار، ج24، ص313/ نورالثقلین/ البرهان

2

(شوری/ 21)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ لَوْ لا کَلِمَةُ الْفَصْلِ لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ قَالَ الْکَلِمَهًُْ الْإِمَامُ وَ الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ یَعْنِی الْإِمَامَهًَْ ثُمَّ قَالَ وَ إِنَّ الظَّالِمِینَ یَعْنِی الَّذِینَ ظَلَمُوا هَذِهِ الْکَلِمَهًَْ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (وَ لَوْ لا کَلِمَةُ الْفَصْلِ لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ، گوید: کلمه در آیه امام است و دلیل بر این مطلب این آیه: او کلمه‌ی توحید را کلمه پاینده‌ای در نسل‌های بعد از خود قرار داد، شاید به‌سوی خدا باز گردند! (زخرف/28) است. یعنی امامت را در فرزندان او قرار داد». سپس می‌فرماید: إِنَّ الظَّالِمِینَ یعنی کسانی که ستم بر این کلمه روا داشتند، لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ آن‌ها را عذابی دردناک است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص598

بحارالأنوار، ج24، ص174/ القمی، ج2، ص274/ نورالثقلین/ البرهان

3

(شوری/ 21)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أَمْ لَهُمْ شُرَکاءُ أَیْ بَلْ لِهَؤُلَاءِ الْکُفَّارِ شُرَکاءُ فِیمَا کَانُوا یَفْعَلُونَهُ شَرَعُوا لَهُمْ أَیْ بَیَّنُوا لَهُمْ وَ نَهَجُوا مِنَ الدِّینِ مَا لَمْ یَأْذَنْ بِهِ اللهُ أَیْ مَا لَمْ یَأْمُرْ بِهِ اللَّهُ وَ لَا إِذْنَ فِیهِ أَیْ شَرَعُوا لَهُمْ دِیناً غَیْرَ دِینِ الْإِسْلَامِ.

ابن‌عبّاس (أَمْ لَهُمْ شُرَکاءُ یعنی بلکه این کفّار در آنچه انجام می‌دهند شریک‌هایی دارند. شَرَعُوا لَهُمْ یعنی برای آن‌ها [شریعت و آئینی جدید] بیان کرده‌اند و از دین آن راهی را پیمودند که خدا اذن نداده است یعنی راهی که خدا دستور نداده است و اذنی در آن نداشتند. یعنی برای آن‌ها، دینی غیر از دین اسلام، تشریع کردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص598

بحرالعرفان، ج14، ص135

آیه تَرَی الظَّالِمینَ مُشْفِقینَ مِمَّا کَسَبُوا وَ هُوَ واقِعٌ بِهِمْ وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فی رَوْضاتِ الْجَنَّاتِ لَهُمْ ما یَشاؤُنَ عِنْدَ رَبِّهِمْ ذلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبیرُ [22]

[در آن روز] ستمکاران را می‌بینی که از اعمالی که انجام داده‌اند سخت بیمناکند، درحالی‌که [نتيجه‌ی] اعمالشان آن‌ها را فرا گرفته امّا کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند در باغ‌های سرسبز بهشتند و هرچه بخواهند نزد پروردگارشان برای آن‌ها فراهم است، این است فضل [و بخشش] بزرگ!

1

(شوری/ 22)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - قَالَ تَرَی الظَّالِمِینَ یَعْنِی الَّذِینَ ظَلَمُوا آل محمد (علیهم السلام) حَقَّهُمْ مُشْفِقِینَ مِمَّا کَسَبُوا أَیْ خَائِفُونَ مِمَّا ارْتَکَبُوا وَ عَمِلُوا وَ هُوَ واقِعٌ بِهِمْ مَا یَخَافُونَهُ ثُمَّ ذَکَرَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا بِالْکَلِمَهًِْ وَ اتَّبَعَوُهَا فَقَالَ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فِی رَوْضاتِ الْجَنَّاتِ.

امام علی (علیه السلام) - تَرَی الظَّالِمِینَ یعنی می‌بینی ستمگران حق آل محمّد (علیهم السلام) را. مُشْفِقِینَ مِمَّا کَسَبُوا؛ از کاری که کرده‌اند بیمناکند. وَ هُوَ واقِعٌ بِهِمْ؛ آن ناراحتی ایشان را فرا خواهد گرفت، سپس خداوند ذکر می‌کند کسانی را که ایمان به کلمه آورده و پیرو آن‌ها شده‌اند می‌فرماید، وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فِی رَوْضاتِ الجَنَّات.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص598

بحارالأنوار، ج24، ص174/ بحارالأنوار، ج31، ص580/ القمی، ج2، ص274

2

(شوری/ 22)

الرّضا (علیه السلام) - فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ هَذِهِ الْآیَهًَْ عَلَی نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی فَهَذِهِ الْمَوَدَّهًُْ لَا یَأْتِی بِهَا أَحَدٌ مُؤْمِناً مُخْلِصاً إِلَّا اسْتَوْجَبَ الْجَنَّهًَْ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی هَذِهِ الْآیَهًِْ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فِی رَوْضاتِ الْجَنَّاتِ لَهُمْ ما یَشاؤُنَ عِنْدَ رَبِّهِمْ ذلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ ذلِکَ الَّذِی یُبَشِّرُ اللهُ عِبادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی مُفَسَّراً وَ مُبَیَّناً.

امام رضا (علیه السلام) - خداوند این آیه را بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نازل فرمود: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فی‌ها حُسْناً إِنَّ اللهَ غَفُورٌ شَکُور کسی این مودّت را با حال اخلاص و ایمان ارائه نمی‌کند مگر اینکه مستوجب بهشت خواهد بود، زیرا خداوند در این آیه چنین می‌فرماید: وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فِی رَوْضاتِ الجَنَّاتِ لَهُمْ ما یَشاؤُنَ عِنْدَ رَبِّهِمْ ذلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ، «ذلِکَ الَّذِی یُبَشِّرُ اللهُ عِبادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی؛ [این آیه صدر و ذیل آن مفسّر و مبیّن یکدیگرند.]

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص600

بحارالأنوار، ج25، ص227/ الأمالی للصدوق، ص529؛ فیه: «لایأتی…» محذوف/ بشارهًْ المصطفی، ص232/ عیون أخبارالرضا (ج1، ص235

آیه ذلِکَ الَّذی یُبَشِّرُ اللهُ عِبادَهُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فی‌ها حُسْناً إِنَّ اللهَ غَفُورٌ شَکُورٌ [23]

این همان چیزی است که خداوند بندگانش را که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند به آن نوید می‌دهد. بگو: «من هیچ‌گونه اجر و پاداشی از شما بر این دعوت درخواست نمی‌کنم جز دوست‌داشتن نزدیکانم (اهل بیتم) و هرکس کار نیکی انجام دهد، بر نیکی‌اش می‌افزاییم؛ چرا که خداوند آمرزنده و قدردان است».

این همان چیزی است که خداوند بندگانش را که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند به آن نوید می‌دهد

1 -1

(شوری/ 23)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ لَوْ لا کَلِمَةُ الْفَصْلِ لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ قَالَ الْکَلِمَهًُْ الْإِمَام و قَوْلِهِ ذلِکَ الَّذِی یُبَشِّرُ اللهُ عِبادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا بِهَذِهِ الْکَلِمَةِ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِمَّا أُمِرُوا بِهِ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (وَ لَوْ لا کَلِمَةُ الْفَصْلِ لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ، کَلِمَةُ در آیه امام است، ذلِکَ الَّذِی یُبَشِّرُ اللهُ عِبادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا، این بشارتی است که خدا می‌دهد به کسانی که ایمان به کلمه آورده‌اند. وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ، و آنچه دستور دادند عمل کرده‌اند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص600

بحارالأنوار، ج24، ص174/ بحارالأنوار، ج31، ص579

بگو: «من هیچ‌گونه اجر و پاداشی از شما بر این دعوت درخواست نمی‌کنم جز دوست داشتن نزدیکانم اهل بیتم)»

2 -1

(شوری/ 23)

الحسن (علیه السلام) - أَنَا مِنْ أَهْلِ بَیْتٍ افْتَرَضَ اللَّهُ مَوَدَّتَهُمْ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ حَیْثُ یَقُولُ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِی‌ها حُسْناً فَاقْتِرَافُ الْحَسَنَهًِْ مَوَدَّتُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ.

امام حسن (علیه السلام) - ما از همان خانواده‌ای هستیم که محبّت و مودّت آن‌ها بر هر مسلمانی به صریح این آیه واجب شده: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِی‌ها حُسْناً. اقتراف حسنهًْ؛ مودّت ما اهل بیت است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص600

بحارالأنوار، ج23، ص251/ بحارالأنوار، ج43، ص362/ الإرشاد، ج2، ص7/ المناقب، ج4، ص3/ نورالثقلین

2 -2

(شوری/ 23)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَال مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً (صلی الله علیه و آله) قَطُّ إِلَّا قَالَ لِقَوْمِهِ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی قَالَ ثُمَّ قَالَ أَ مَا رَأَیْتَ الرَّجُلَ یَوَدُّ الرَّجُلَ ثُمَّ لَا یَوَدُّ قَرَابَتَهُ فَیَکُونُ فِی نَفْسِهِ عَلَیْهِ شَیْءٌ فَأَحَبَّ اللَّهُ أَنْ لَا یَکُونَ فِی نَفْسِ رسول الله (صلی الله علیه و آله) شَیْءٌ عَلَی أُمَّتِهِ فَإِنْ أَخَذُوهُ أَخَذُوهُ مَفْرُوضاً وَ إِنْ تَرَکُوهُ تَرَکُوهُ مَفْرُوضاً قَالَ قُلْتُ قَوْلُهُ وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِی‌ها حُسْناً قَالَ هُوَ التَّسْلِیمُ لَنَا وَ الصِّدْقُ فِینَا وَ أَنْ لَا یَکْذِبَ عَلَیْنَا.

امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌مسلم از امام باقر (علیه السلام) نقل کرد که فرمود: «خداوند هرگز هیچ پیامبری را مبعوث نکرد، مگر اینکه به قومش گفت: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی». سپس فرمود: «آیا ندیده¬ای شخص را که مردی دوست دارد، ولی خویشاوندانش را دوست ندارد و در دلش بر ضد او چیزی است. خداوند دوست داشت که در دل پیامبر چیزی ضد امّتش نباشد، اگر انجام دادند که واجبی را انجام دادند و اگر ترک کردند، واجبی را ترک کردند». درباره‌ی آیه: وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِی‌ها حُسْناً پرسیدم. فرمود: «آن تسلیم در برابر ما و راستگویی درباره‌ی ما است و اینکه بر ما دروغ نبندد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص600

بحارالأنوار، ج23، ص248/ فرات الکوفی، ص397؛ «بتفاوت لفظی»

2 -3

(شوری/ 23)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عن إبن‌عبّاس (رحمة الله علیه) لَمَّا (سلام الله علیها) نَزَلَتْ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً الْآیَهًَْ قَالُوا یَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) مَنْ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ أُمِرْنَا بِمَوَدَّتِهِمْ قَالَ علِیٌّ (علیه السلام) وَ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) وَ وُلْدُهُمَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌عبّاس (گوید: وقتی آیه: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً نازل شد، گفتند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! این خویشاوندان چه کسانی هستند که ما مأمور به محبّت آن‌ها هستیم». فرمود: «علی (علیه السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) و فرزندانش (علیهم السلام)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص602

بحارالأنوار، ج23، ص229/ فرات الکوفی، ص389

2 -4

(شوری/ 23)

الباقر (علیه السلام) - قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی قَالَ هُمُ الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام).

امام باقر (علیه السلام) - قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی؛ خویشاوندان ائمّه (علیهم السلام) هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص602

الکافی، ج1، ص413/ بحارالأنوار، ج23، ص240/ المحاسن، ج1، ص145/ نورالثقلین/ البرهان

2 -5

(شوری/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ‌بْنِ‌أَبِی‌الدَّیْلَمِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَال و قال إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمْ أَمْرَیْنِ إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا کِتَابَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ أَهْلَ بَیْتِی عِتْرَتِی أَیُّهَا النَّاسُ اسْمَعُوا وَ قَدْ بَلَّغْتُ إِنَّکُمْ سَتَرِدُونَ عَلَیَّ الْحَوْضَ فَأَسْأَلُکُمْ عَمَّا فَعَلْتُمْ فِی الثَّقَلَیْنِ وَ الثَّقَلَانِ کِتَابُ اللَّهِ جَلَّ ذِکْرُهُ وَ أَهْلُ بَیْتِی (علیهم السلام) فَلَا تَسْبِقُوهُمْ فَتَهْلِکُوا وَ لَا تُعَلِّمُوهُمْ فَإِنَّهُمْ أَعْلَمُ مِنْکُمْ فَوَقَعَتِ الْحُجَّهًُْ بِقَوْلِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ بِالْکِتَابِ الَّذِی یَقْرَأُهُ النَّاسُ فَلَمْ یَزَلْ یُلْقِی فَضْلَ أَهْلِ بَیْتِهِ (علیهم السلام) بِالْکَلَامِ وَ یُبَیِّنُ لَهُمْ بِالْقُرْآنِ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً وَ قَالَ عزَّ ذِکْرُهُ وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی ثُمَّ قَالَ وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ فَکَانَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ کَانَ حَقُّهُ الْوَصِیَّهًَْ الَّتِی جُعِلَتْ لَهُ وَ الِاسْمَ الْأَکْبَرَ وَ مِیرَاثَ الْعِلْمِ وَ آثَارَ عِلْمِ النُّبُوَّهًِْ فَقَالَ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی ثُمَّ قَالَ وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ بِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ یَقُولُ أَسْأَلُکُمْ عَنِ الْمَوَدَّهًِْ الَّتِی أَنْزَلْتُ عَلَیْکُمْ فَضْلَهَا مَوَدَّهًِْ الْقُرْبَی بِأَیِّ ذَنْبٍ قَتَلْتُمُوهُمْ.

امام صادق (علیه السلام) - عبدالحمیدبن‌ابی‌دیلم از امام صادق (علیه السلام) نقل کرد که فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «همانا من دو امر در میان شما می‌گذارم، اگر آن‌ها را بپذیرید، هرگز گمراه نشوید؛ 1 کتاب خدای عزّوجلّ (قرآن) 2 اهل بیت و عترت من. ای مردم! گوش کنید که من ابلاغ کردم، شما در قیامت سر حوض بر من وارد می‌شوید و من از آنچه نسبت به ثقلین انجام داده‌اید از شما بازخواست می‌کنم. و ثقلین؛ کتاب خدا و اهل بیت من هستند، بر ایشان پیشی نگیرید که هلاک می‌شوید و به ایشان چیزی نیاموزید که آن‌ها از شما داناترند». بنابراین حجّت [خدا برای مردم] با قول پیغمبر (صلی الله علیه و آله) و قرآنی که خود مردم آن را می‌خوانند ثابت شد، زیرا پیغمبر (صلی الله علیه و آله) همواره فضیلت اهل بیتش را به‌وسیله‌ی بیان القا می‌فرمود و به‌وسیله‌ی قرآن برای مردم روشن می‌ساخت. آیاتی که متضمّن فضیلت اهل بیت است از این قرار است: خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملًا شما را پاک سازد. (احزاب/33). خداوند متعال فرمود: بدانید هرگونه غنیمتی به دست آورید، خمس آن برای خدا، و برای پیامبر، و برای ذی القربی. (انفال/41). و سپس فرمود: حقّ خویشاوندان را بده. (اسراء/26). مقصود از خویشاوندان علی (علیه السلام) است و حقّ او وصیّتی است که برای او قرار داده و اسم اکبر و میراث علم و آثار علم نبوّت است و فرمود: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی سپس فرمود: و در آن هنگام‌که از دختران زنده به گور شده سؤال شود: به کدامین گناه کشته شدند؟! . (تکویر/9-8) ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص602

الکافی، ج1، ص294

2 -6

(شوری/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - عَن أَبِی‌مَسْرُوقٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ إِنَّا نُکَلِّمُ النَّاسَ فَنَحْتَجُّ عَلَیْهِمْ بِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَطِیعُوا اللهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ فَیَقُولُونَ نَزَلَتْ فِی أُمَرَاءِ السَّرَایَا فَنَحْتَجُّ عَلَیْهِمْ بِقَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ إِلَی آخِرِ الْآیَهًِْ فَیَقُولُونَ نَزَلَتْ فِی الْمُؤْمِنِینَ وَ نَحْتَجُّ عَلَیْهِمْ بِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی فَیَقُولُونَ نَزَلَتْ فِی قُرْبَی الْمُسْلِمِینَ قَالَ فَلَمْ أَدَعْ شَیْئاً مِمَّا حَضَرَنِی ذِکْرُهُ مِنْ هَذِهِ وَ شِبْهِهِ إِلَّا ذَکَرْتُهُ فَقَالَ لِی إِذَا کَانَ ذَلِکَ فَادْعُهُمْ إِلَی الْمُبَاهَلَهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) - ابومسروق گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «ما با مردم صحبت می‌کنیم و در هنگام بحث و مجادله به آیه: اطاعت کنید خدا را! و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولو الأمر [اوصیای پیامبر] را! . (نساء/59)، استناد می‌کنیم. آن‌ها می‌گویند: «این آیه درباره‌ی فرماندهان سریه‌ها [جنگ‌هایی که پیامبر (صلی الله علیه و آله) در آن‌ها حضور نداشت] نازل شده است. ما در مقابل آن‌ها به آیه: سرپرست و ولیّ شما، تنها خداست و پیامبر او. (مائده/55). استناد می‌کنیم. امّا آن‌ها ادّعا می‌کنند که درباره‌ی عموم مؤمنین نازل شده است. ما در مجادله به آیه: قُل لا أَسْأَلکُمْ عَلیهِ أَجْرًا إِلا المَودَّةَ فِی القُرْبَی، استناد می‌کنیم. آن‌ها می‌گویند: «این آیه درباره‌ی خویشاوندان مسلمانان نازل شده است». ابومسروق می‌گوید، «امثال چنین مطالبی را که محلّ بحث و مجادله بود، به‌طور کامل برای ایشان ذکر کردم». آن حضرت (علیه السلام) به من فرمود: «حال که چنین است، پس آن‌ها را به مباهله دعوت کن».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص602

الکافی، ج2، ص513/ بحارالأنوار، ج92، ص349/ عدهًْ الداعی، ص214؛ «بتفاوت لفظی» / البرهان

2 -7

(شوری/ 23)

الحسین (علیه السلام) - إِنَّ الْقَرَابَهًَْ الَّتِی أَمَرَ اللَّهُ بِصِلَتِهَا وَ عَظَّمَ حَقَّهَا وَ جَعَلَ الْخَیْرَ فِیهَا قَرَابَتُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ (علیهم السلام) الَّذِینَ أَوْجَبَ حَقَّنَا عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ.

امام حسین (علیه السلام) - آن خویشاوندانی که خداوند دستور داده است تا نسبت به آن‌ها صله‌ی رحم شود و حقّ آن‌ها را بزرگ داشته و خیر و نیکی را در آن قرار داده است، خویشاوندی ما اهل بیت است که خداوند حقّ ما را بر هر مسلمانی واجب گردانده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص604

بحارالأنوار، ج23، ص251/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص531/ البرهان

2 -8

(شوری/ 23)

السّجّاد (علیه السلام) - عَنْ حَکِیمِ‌بْنِ‌جُبَیْرٍ أَنَّهُ قَال: سَأَلْتُ عَلِیَّ‌بْنَ‌الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ عَن هَذِهِ الْآیَهًِْ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی قَالَ هِیَ قَرَابَتُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ مِنْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).

امام سجاد (علیه السلام) - حکیم‌بن‌جبیر گفت: از امام زین العابدین (علیه السلام) درباره آیه قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی پرسیدم. فرمود: «آن خویشاوندانی ما اهل بیت نسبت به محمّد (صلی الله علیه و آله) است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص604

بحارالأنوار، ج23، ص247/ فرات الکوفی، ص391

2 -9

(شوری/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبَّادِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌حَکِیمٍ قَال کُنْتُ عِنْدَ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) فَسَأَلَهُ رَجُلٌ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی قَالَ نَزْعُمُ أَنَّهَا قَرَابَهًُْ مَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَهُ وَ تَزْعُمُ قُرَیْشٌ أَنَّهَا قَرَابَهًُْ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُمْ وَ کَیْفَ یَکُونُ هَذَا وَ قَدْ أَنْبَأَ اللَّهُ أَنَّهُ مَعْصُومٌ.

امام صادق (علیه السلام) - عبّادبن‌عبدالله‌بن‌حکیم گوید، خدمت امام صادق (علیه السلام) بودم، مردی از این آیه: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی سؤال کرد. فرمود: «ما عقیده داریم که همان خویشاوندی بین ما و آن‌ها است و قریش مدّعی هستند که خویشاوندی آن‌ها با پیغمبر (صلی الله علیه و آله) است؛ مگر حرف قریش می‌تواند صحیح باشد با اینکه خداوند وعده داده به او که تو را از شرّ قریش نگه می‌دارم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص604

بحارالأنوار، ج23، ص241/ فرات الکوفی، ص391

2 -10

(شوری/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - عن إسماعیل ابن‌عبدالخالق مَا یَقُولُ أَهْلُ الْبَصْرَهًِْ فِی هَذِهِ الْآیَهًِْ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّهَا لِأَقَارِبِ رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ کَذَبُوا إِنَّمَا نَزَلَتْ فِینَا خَاصَّهًًْ فِی أَهْلِ الْبَیْتِ فِی عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) وَ الْحَسَنِ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) أَصْحَابِ الْکِسَاءِ (علیهم السلام).

امام صادق (علیه السلام) - اسماعیل‌بن‌عبدالخالق گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «اهل بصره درباره‌ی آیه: قُل لا أَسْأَلکُمْ عَلیهِ أَجْرًا إِلا المَودَّةَ فِی القُرْبَی، چه می‌گویند»؟ گفتم: «فدایت شوم! آن‌ها می‌گویند: این آیه درباره‌ی خویشاوندان پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شده است». امام صادق (علیه السلام) فرمود: «دروغ می‌گویند. این آیه فقط درباره‌ی اهل بیت یعنی اصحاب کساء امام علی (علیه السلام)، حضرت فاطمه (سلام الله علیها)، امام حسن و امام حسین (علی‌ها السلام) نازل شده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص604

الکافی، ج8، ص93/ بحارالأنوار، ج23، ص237/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»

2 -11

(شوری/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - الرّسول (صلی الله علیه و آله) عَنِ ابْنِ صَدَقَهًَْ قَالَ حَدَّثَنَا جَعْفَرٌ عَنْ آبَائِه (علیهم السلام) لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ عَلَی رسول الله (صلی الله علیه و آله) قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی قَامَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَدْ فَرَضَ لِی عَلَیْکُمْ فَرْضاً فَهَلْ أَنْتُمْ مُؤَدُّوهُ قَالَ فَلَمْ یُجِبْهُ أَحَدٌ مِنْهُمْ فَانْصَرَفَ فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ قَامَ فِیهِمْ فَقَالَ مِثْلَ ذَلِکَ ثُمَّ قَامَ فِیهِمْ فَقَالَ مِثْلَ ذَلِکَ فِی الْیَوْمِ الثَّالِثِ فَلَمْ یَتَکَلَّمْ أَحَدٌ فَقَالَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ ذَهَبٍ وَ لَا فِضَّهًٍْ وَ لَا مَطْعَمٍ وَ لَا مَشْرَبٍ قَالُوا فَأَلْقِهِ إِذَنْ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْزَلَ عَلَیَّ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی فَقَالُوا أَمَّا هَذِهِ فَنَعَمْ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ فَوَ اللَّهِ مَا وَفَی بِهَا إِلَّا سَبْعَهًُْ نَفَرٍ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) وَ أَبُوذَرٍّ (رحمة الله علیه) وَ عَمَّارٌ (رحمة الله علیه) وَ الْمِقْدَادُ‌بْنُ‌الْأَسْوَدِ الْکِنْدِیُّ (رحمة الله علیه) وَ جَابِرُ‌بْنُ‌عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیُّ (رحمة الله علیه) وَ مَوْلًی لِرسول الله (صلی الله علیه و آله) یُقَالُ لَهُ الثُّبَیْتُ وَ زَیْدُ‌بْنُ‌أَرْقَمَ.

امام صادق (علیه السلام) - ابن‌صدقه گوید، امام صادق (علیه السلام) از پدرانش بر ما حدیث کرد؛ زمانی‌که آیه: قُل لا أَسْأَلکُمْ عَلیهِ أَجْرًا إِلا المَودَّةَ فِی القُرْبَی، بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شد، در میان مردم برخاست و فرمود: «ای مردم! خداوند برای من بر شما حقّی را واجب گردانده است. آیا بدان عمل می‌کنید»؟ احدی به ایشان پاسخ مثبت نداد. آن حضرت (صلی الله علیه و آله) از میان ایشان رفت. فردای همان‌روز آن حضرت (صلی الله علیه و آله) دوباره در میان آن‌ها برخاست و سؤال خویش را تکرار کرد. هیچ‌کس به ایشان پاسخی نداد. روز سوّم نیز درخواست خویش را تکرار نمود. امّا احدی سخنی نگفت. آن حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای مردم! این امر، پرداخت طلا، نقره، غذا یا نوشیدنی نیست». آن‌ها گفتند: «حال که چنین است بگو». رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند آیه: قُل لا أَسْأَلکُمْ عَلیهِ أَجْرًا إِلا المَودَّةَ فِی القُرْبَی را بر من نازل کرده است». آن‌ها گفتند: «آری! بدان عمل می‌کنیم». امام صادق (علیه السلام) فرمود: «به خدا قسم! از میان آن‌ها جز هفت نفر کسی بدان عمل نکرد. آن هفت نفر عبارت بودند از؛ سلمان فارسی، ابوذر، عمّار، مقدادبن‌اسود کندی، جابربن‌عبدالله انصاری (یکی از غلامان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به نام ثبیت و زیدبن‌ارقم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص604

بحارالأنوار، ج22، ص321/ بحارالأنوار، ج23، ص237/ نورالثقلین/ البرهان

2 -12

(شوری/ 23)

الحسن (علیه السلام) - فَلَمَّا مَنَّ اللَّهُ عَلَیْکُمْ بِإِقَامَهًِْ الْأَوْلِیَاءِ بَعْدَ نَبِیِّکُمْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دِیناً وَ فَرَضَ عَلَیْکُمْ لِأَوْلِیَائِهِ حُقُوقاً أَمَرَکُمْ بِأَدَائِهَا لِیَحِلَّ لَکُمْ مَا وَرَاءَ ظُهُورِکُمْ مِنْ أَزْوَاجِکُمْ وَ أَمْوَالِکُمْ وَ مَأْکَلِکُمْ وَ مَشْرَبِکُمْ وَ یُعَرِّفَکُمْ بِذَلِکَ الْبَرَکَهًَْ وَ النَّمَاءَ وَ الثَّرْوَهًَْ وَ لِیَعْلَمَ مَنْ یُطِیعُهُ مِنْکُمْ بِالْغَیْبِ وَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی فَاعْلَمُوا أَنَّ مَنْ بَخِلَ فَإِنَّمَا یَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ إِنَّ اللهَ هُوَ الْغَنِیُّ وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَیْهِ.

امام حسن (علیه السلام) - وقتی خداوند منّت نهاد بر شما به تعیین ائمّه (علیهم السلام) فرمود: امروز، دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به‌عنوان آیین [جاودان] شما پذیرفتم. (مائده/3) برای امامان حقوقی بر شما لازم نموده و دستور داده است که آن حقوق را ادا کنید؛ تا زناشویی و اموال و خوردن و آشامیدن شما حلال باشد و وعده‌ی برکت و افزایش و ثروت به شما داده تا ببیند چه کسی در پنهانی مطیع اوست، در قرآن فرموده است: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی. توجّه داشته باشید هرکس بخل ورزد، نسبت به خود بخل کرده است و خداوند بی‌نیاز است و شما همه نیازمندید. (محمّد/38) ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص606

بحارالأنوار، ج23، ص99/ الأمالی للطوسی، ص654 و655/ نورالثقلین

2 -13

(شوری/ 23)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عن أَبِی‌أُمَامَهًَْ الْبَاهِلِیِّ قَالَ قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله): إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَلَقَ الْأَنْبِیَاءَ (علیهم السلام) مِنْ أَشْجَارٍ شَتَّی وَ خُلِقْتُ أَنَا وَ عَلِیٌّ مِنْ شَجَرَهًٍْ وَاحِدَهًٍْ فَأَنَا (صلی الله علیه و آله) أَصْلُهَا وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَرْعُهَا وَ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) ثِمَارُهَا وَ أَشْیَاعُنَا أَوْرَاقُنَا فَمَنْ تَعَلَّقَ بِغُصْنٍ مِنْ أَغْصَانِهَا نَجَا وَ مَنْ زَاغَ هَوَی وَ لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللَّهَ بَیْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَهًِْ أَلْفَ عَامٍ ثُمَّ أَلْفَ عَامٍ ثُمَّ أَلْفَ عَامٍ حَتَّی یَصِیرَ کَالشَّنِّ الْبَالِی ثُمَّ لَمْ یُدْرِکْ مَحَبَّتَنَا أَکَبَّهُ اللَّهُ عَلَی مَنْخِرَیْهِ فِی النَّارِ ثُمَّ تَلَا قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوامامه باهلی گوید: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند انبیاء (علیهم السلام) را از درخت‌های مختلف آفرید، من و علی (علیه السلام) را از یک درخت آفرید من ریشه‌ی آن درخت و علی (علیه السلام) شاخه‌ی آن است و حسن و حسین (علی‌ها السلام) میوه‌ی آن و پیروان ما برگ‌های درختند هرکه چنگ به یک شاخه از آن درخت بزند نجات می‌یابد و هرکه توجّه ننماید گمراه است اگر بنده‌ای خدا را بین صفا و مروه سه هزار سال پرستش کند به‌طور کلّی همچون مشکی خالی شود امّا درک محبّت ما را ننماید خداوند او را به‌صورت در آتش می‌اندازد. بعد این آیه را تلاوت کرد: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص606

بحارالأنوار، ج23، ص230/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص533؛ فیه: «الله علی منخریه فی النار» محذوف/ شواهدالتنزیل، ج1، ص553 و554؛ «بتفاوت لفظی» / نورالثقلین

2 -14

(شوری/ 23)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ قَال: سَمِعْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) یَقُولُ فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی یَعْنِی فِی أَهْلِ بَیْتِهِ (علیهم السلام) قَالَ جَاءَتِ الْأَنْصَارُ إِلَی رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَقَالُوا إِنَّا قَدْ آوَیْنَا وَ نَصَرْنَا فَخُذْ طَائِفَهًًْ مِنْ أَمْوَالِنَا فَاسْتَعِنْ بِهَا عَلَی مَا نَابَکَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً یَعْنِی عَلَی النُّبُوَّهًِْ إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی یَعْنِی فِی أَهْلِ بَیْتِهِ (علیهم السلام).

امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌مسلم گوید: از امام باقر (علیه السلام) شنیدم که درباره‌ی آیه: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی می‌فرمود: «یعنی درباره‌ی اهل بیت پیغمبر (صلی الله علیه و آله)». فرمود: «انصار خدمت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) رسیده گفتند: «ما که خانه‌ی خود را پناه شما قرار دادیم و شما را یاری نمودیم، اینک مقداری از اموال ما را در راه احتیاج و هدف خود صرف کن». خداوند این آیه را نازل نمود: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی منظور اهل بیت آن سرور است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص606

بحارالأنوار، ج23، ص237 و238/ بحارالأنوار، ج9، ص235/ القمی، ج2، ص275

2 -15

(شوری/ 23)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قُلْ لَهُمْ یا محمد (صلی الله علیه و آله) لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً یَعْنِی عَلَی النُّبُوَّهًِْ إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی.

علیّ‌بن‌ابراهیم (قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً، بگوای محمّد (صلی الله علیه و آله) از شما تقاضای پاداشی ندارم در مقابل نبوّت، جز دوست داشتن نزدیکانم (اهل بیتم) ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص606

بحارالأنوار، ج9، ص234/ القمی، ج2، ص275

2 -16

(شوری/ 23)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عن ابْنِ نُبَاتَهًَْ قَالَ کُنْتُ جَالِساً عِنْدَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ علِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فِی مَسْجِدِ الْکُوفَهًِْ فَأَتَاهُ رَجُلٌ مِنْ بَجِیلَهًَْ یُکَنَّی أَبَا خَدِیجَهًَْ وَ مَعَهُ سِتُّونَ رَجُلًا مِنْ بَجِیلَهًَْ فَسَلَّمَ وَ سَلَّمُوا ثُمَّ جَلَسَ وَ جَلَسُوا ثُمَّ إِنَّ أَبَا خَدِیجَهًَْ قَالَ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَ عِنْدَکَ سِرٌّ مِنْ سِرِّ رسول الله (صلی الله علیه و آله) تُحَدِّثُنَا بِهِ قَالَ نَعَمْ یَا قَنْبَرُ ائْتِنِی بِالْکِتَابَهًِْ فَفَضَّهَا فَإِذَا هِیَ أَسْفَلُهَا سُلَیْفَهًٌْ مِثْلُ ذَنَبِ الْفَأْرَهًِْ مَکْتُوبَهًٌْ فِیهَا بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ إِنَّ لَعْنَهًَْ اللَّهِ وَ مَلَائِکَتِهِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ عَلَی مَنِ انْتَمَی إِلَی غَیْرِ مَوَالِیهِ وَ لَعْنَهًُْ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَهًِْ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ عَلَی مَنْ أَحْدَثَ فِی الْإِسْلَامِ حَدَثاً أَوْ آوَی مُحْدِثاً وَ لَعْنَهًُْ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَهًِْ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ عَلَی مَنْ ظَلَمَ أَجِیراً وَ لَعْنَهًُْ اللَّهِ عَلَی مَنْ سَرَقَ شِبْراً مِنَ الْأَرْضِ وَ حُدُودِهَا یُکَلَّفُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ أَنْ یَجِیءَ بِذَلِکَ مِنْ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ وَ سَبْعِ أَرَضِینَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَی النَّاسِ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَوْ کُلِّفَتْ هَذَا دَوَابُّ الْأَرْضِ مَا أَطَاقَتْهُ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا خَدِیجَهًَْ إِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ (علیهم السلام) مَوَالِی کُلِّ مُسْلِمٍ فَمَنْ تَوَلَّی غَیْرَنَا فَعَلَیْهِ مِثْلُ ذَلِکَ وَ الْأَجِیرُ لَیْسَ بِالدِّینَارِ وَ لَا بِالدِّینَارَیْنِ وَ لَا بِالدِّرْهَمِ وَ لَا بِالدِّرْهَمَیْنِ بَلْ مَنْ ظَلَمَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) أَجْرَهُ فِی قَرَابَتِهِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی فَمَنْ ظَلَمَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) أَجْرَهُ فِی قَرَابَتِهِ فَعَلَیْهِ لَعْنَهًُْ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَهًِْ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ.

امام علی (علیه السلام) - ابن‌نباته گوید: در مسجد کوفه خدمت امیرالمؤمنین (علیه السلام) نشسته بودم مردی از بجیله به‌نام ابوخدیجه وارد شد عرض کرد: «یا امیرالمؤمنین (علیه السلام)! آیا سرّی از اسرار پیامبر (صلی الله علیه و آله) در خدمت شما است که ما را به شنیدن آن مفتخر فرمایی»؟ فرمود: «آری»! حضرت (علیه السلام) رو به قنبر نموده فرمود: «آن نوشته را بیاور». نوشته را گشود در پایین آن پوست نازک نوشته بود: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ لعنت خدا و ملائکه و تمام مردم بر کسی که خود را به‌غیر موالیان خویش نسبت دهد و بر کسی که در اسلام از خود چیزی بیافزاید و یا افزاینده و بدعت‌گذار را پناه دهد و هرکسی که بر مزدور ستم روا دارد و لعنت خدا بر کسی که یک وجب زمین را بدزدد و از حدود زمین خود تجاوز کند در قیامت وادارش می‌کنند که آن را از هفت آسمان و هفت زمین بیاورد. به خدا قسم! اگر این تکلیف را بر چهار پایان زمین بکنند طاقت آن را نخواهند داشت». آنگاه فرمود: «ای اباخدیجه! ما اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله)، موالی هر مسلمانیم؛ هرکه غیر ما را دوست بدارد بر او لعنت خدا باد، منظور از مزدور کسی نیست که به یک یا دو دینار یا درهم اجیر باشد بلکه منظور کسی است که ظلم کند به پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مورد اجر رسالتش راجع به خویشاوندانش خداوند فرموده است: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی؛ هرکس ستم به پیامبر (صلی الله علیه و آله) روا دارد در اجر رسالت، بر او باد لعنت خدا و ملائکه و تمام مردم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص606

بحارالأنوار، ج23، ص244

2 -17

(شوری/ 23)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عن فاطمهًْ بنت ألحسین (علیه السلام): قَالَتْ أَخْبَرَنِی أَبِی أَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) کَانَ نَازِلًا بِالْمَدِینَهًِْ وَ أَنَّ مَنْ أَتَاهُ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ کَانُوا یَنْزِلُونَ عَلَیْهِ فَأَرَادَتِ الْأَنْصَارُ أَنْ یَفْرِضُوا لِرسول الله (صلی الله علیه و آله) فَرِیضَهًًْ یَسْتَعِینُ بِهَا عَلَی مَنْ أَتَاهُ فَأَتَوْا رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ قَالُوا قَدْ رَأَیْنَا مَا یَنُوبُکَ مِنَ النَّوَائِبِ وَ إِنَّا أَتَیْنَاکَ لِنَفْرِضَ لَکَ مِنْ أَمْوَالِنَا فَرِیضَهًًْ تَسْتَعِینُ بِهَا عَلَی مَنْ أَتَاکَ قَالَ فَأَطْرَقَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) طَوِیلًا ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ قَالَ إِنِّی لَمْ أُؤْمَرْ أَنْ آخُذَ مِنْکُمْ عَلَی مَا جِئْتُمْ بِهِ شَیْئاً فَانْطَلِقُوا وَ إِنْ أُمِرْتُ بِهِ أَعْلَمْتُکُمْ قَالَ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یا محمد (صلی الله علیه و آله) إِنَّ رَبَّکَ قَدْ سَمِعَ مَقَالَهًَْ قَوْمِکَ وَ مَا عَرَضُوا عَلَیْکَ وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ فَرِیضَهًًْ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی فَخَرَجُوا وَ هُمْ یَقُولُونَ مَا أَرَادَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) إِلَّا أَنْ یَذِلَّ لَهُ النَّاسُ وَ تَخْضَعَ لَهُ الرِّقَابُ مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ لِبَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ قَالَ فَبَعَثَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) إِلَی علِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) أَنِ اصْعَدِ الْمِنْبَرَ وَ ادْعُ النَّاسَ إِلَیْکَ ثُمَّ قُلْ یَا أَیُّهَا النَّاسُ مَنِ انْتَقَصَ أَجِیراً أَجْرَهُ فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ وَ مَنِ انْتَمَی إِلَی غَیْرِ مَوَالِیهِ فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ فَمَنِ انْتَفَی مِنْ وَالِدَیْهِ فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ قَالَ فَقَامَ رَجُلٌ وَ قَالَ یَا ابا الحسن (علیه السلام) مَا لَهُنَّ مِنْ تَأْوِیلٍ فَقَالَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ (صلی الله علیه و آله) أَعْلَمُ ثُمَّ أَتَی رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَأَخْبَرَهُ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَیْلٌ لِقُرَیْشٍ مِنْ تَأْوِیلِهِنَّ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) انْطَلِقْ فَأَخْبِرْهُمْ أَنِّی أَنَا الْأَجِیرُ الَّذِی أَثْبَتَ اللَّهُ مَوَدَّتَهُ مِنَ السَّمَاءِ ثُمَّ قَالَ أَنَا وَ أَنْتَ مَوْلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ أَنَا وَ أَنْتَ أَبَوَا

الْمُؤْمِنِین ثم خرج رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ: یَا مَعْشَرَ قُرَیْشٍ وَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ فَلَمَّا اجْتَمَعُوا قَالَ: یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَ عَلِیّاً (علیه السلام) أَوَّلُکُمْ إِیمَاناً بِاللَّهِ وَ أَقْوَمُکُمْ بِأَمْرِ اللَّهِ وَ أَوْفَاکُمْ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ أَعْلَمُکُمْ بِالْقَضِیَّهًِْ وَ أَقْسَمُکُمْ بِالسَّوِیَّهًِْ وَ أَرْحَمُکُمْ بِالرَّعِیَّهًِْ وَ أَفْضَلُکُمْ عِنْدَ اللَّهِ مَزِیَّهًًْ ثُمَّ قَالَ: إِنَّ اللَّهَ مَثَّلَ لِی أُمَّتِی فِی الطِّینِ وَ عَلَّمَنِی أَسْمَاءَهُمْ کَمَا عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ کُلَّها ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَیَّ فَمُرَّ بِی أَصْحَابُ الرَّایَاتِ فَاسْتَغْفَرْتُ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) وَ شِیعَتِهِ وَ سَأَلْتُ رَبِّی أَنْ تَسْتَقِیمَ أُمَّتِی عَلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) مِنْ بَعْدِی فَأَبَی إِلَّا أَنْ یُضِلَّ مَنْ یَشَاءُ وَ یَهْدِیَ مَنْ یَشَاءُ ثُمَّ ابْتَدَأَنِی رَبِّی فِی عَلِیٍّ (علیه السلام) بِسَبْعِ خِصَالٍ أَمَّا أَوَّلُهُنَّ فَإِنَّهُ أَوَّلُ مَنْ تَنْشَقُّ الْأَرْضُ عَنْهُ مَعِی وَ لَا فَخْرَ وَ أَمَّا الثَّانِیَهًُْ فَإِنَّهُ یَذُودُ أَعْدَاءَهُ عَنْ حَوْضِی کَمَا تَذُودُ الرُّعَاهًُْ غَرِیبَهًَْ الْإِبِلِ وَ أَمَّا الثَّالِثَهًُْ فَإِنَّ مِنْ فُقَرَاءِ شِیعَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) لَیُشَفَّعُ فِی مِثْلِ رَبِیعَهًَْ وَ مُضَرَ وَ أَمَّا الرَّابِعَهًُْ فَإِنَّهُ أَوَّلُ مَنْ یَقْرَعُ بَابَ الْجَنَّهًِْ مَعِی وَ لَا فَخْرَ وَ أَمَّا الْخَامِسَهًُْ فَإِنَّهُ أَوَّلُ مَنْ یُزَوَّجُ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ مَعِی وَ لَا فَخْرَ وَ أَمَّا السَّادِسَهًُْ فَإِنَّهُ أَوَّلُ مَنْ یُسْقَی مِنَ الرَّحِیقِ الْمَخْتُومِ خِتامُهُ مِسْکٌ وَ فِی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمُتَنافِسُون.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - فاطمه دختر حسین (علیه السلام) گوید، پدرم به من خبر داد که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در مدینه زندگی می‌کرد هریک از مهاجرین که به مدینه مهاجرت می‌کردند بر پیغمبر (صلی الله علیه و آله) وارد می‌شدند. انصار تصمیم گرفتند برای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از اموال خود مقداری اختصاص دهند تا برای احتیاجات مالی خود صرف نماید برای پرداخت مخارج واردین خدمت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) رسیده گفتند: «ما آمده‌ایم که از اموال خود مقداری را برای مخارج شما اختصاص دهیم». پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) سر به زیر انداخت سپس سر برداشته فرمود: «من دستور ندارم در مقابل نبوّت از شما چیزی بگیرم، حرکت کنید بروید». اگر چنان دستوری رسید به شما اطّلاع خواهم داد. جبرئیل نازل شده، گفت: «یا محمّد (صلی الله علیه و آله)! خداوند سخن قوم تو را شنید که چه پیشنهادی کردند. برای آن‌ها چیزی واجب نموده: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی». از خدمت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) خارج شده گفتند: «پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) منظورش این است که مردم در مقابل فرزندان عبدالمطلّب خوار و ذلیل باشند و کوچکی نسبت به آن‌ها نمایند، تا دامنه‌ی قیامت». پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از پی علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) فرستاد، وقتی آمد فرمود: «برو منبر و مردم را جمع کن و به آن‌ها بگو: «مردم! هرکس اجرت اجیر و مزدور خود را کم بدهد در آتش خواهد سوخت و هرکه خود را نسبت به‌غیر موالی خویش دهد اهل آتش است و هرکه خویش را از پدر و مادر خود نفی نماید و جدا گرداند در آتش خواهد سوخت». امیرالمؤمنین (علیه السلام) مأموریت را انجام داد. مردی از جای حرکت کرده گفت: «یا اباالحسن (علیه السلام)! تأویل و تفسیر این جملات چیست»؟ فرمود: «خدا و پیامبرش داناترند». آنگاه خدمت پیغمبر (صلی الله علیه و آله) رسید و جریان را عرض کرد. پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) سه مرتبه فرمود: «وای بر قریش از تأویل جملات»! فرمود: «یا علی (علیه السلام)! برو به آن‌ها بگو من همان اجیر و مزدورم که خداوند مودّت او را از آسمان واجب نموده». سپس فرمود: «من و تو مولای مؤمنین هستیم من و تو پدر مؤمنانیم». نگاه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) خارج شده فرمود: «گروه مهاجر و انصار، جمع شوید»! وقتی اجتماع کردند، فرمود: «ای مردم! علی (علیه السلام) اوّلین کسی بود که ایمان به خدا آورد و نسبت به دستورات خدا پایدارترین شما است و وفادارترین شما در مورد پیمان خدا است و داناترین شما در مورد حکومت و از همه بهتر مساوات را در تقسیم برقرار کرد و مهربان‌ترین شما به مردم و از همه مزیّتش در نزد خدا بیشتر است». آنگاه فرمود: «خداوند تمثال امّت مرا در سرشت گِل نشانم داد و اسماء آن‌ها را به من تعلیم نمود همان‌طور که به آدم (علیه السلام) تعلیم نمود. بعد آن‌ها را بر من عرضه نمود صاحبان پرچم‌ها از جلو من گذشتند برای علی (علیه السلام) و شیعیانش استغفار نمودم و از خدا درخواست کردم پس از من امّتم را در راه پیشوایی علی (علیه السلام) استوار بدارد. خدا قبول نکرد جز اینکه هرکه را خواست گمراه کند و هرکه را خواست هدایت فرماید آنگاه خداوند قبل از اینکه سخنی بگویم هفت امتیاز برای علی (علیه السلام) اعلام کرد؛ او اوّلین کسی است که با من از درون زمین برانگیخته می‌شود، فخر نمی‌کنم. دشمنان خود را از حوض کوثر دور می‌کند چنانچه شتربان شتر ناآشنا را دور می‌نماید. شیعیان فقیر و تنگدست علی (علیه السلام) در روز قیامت گروهی را که تعداد ایشان به‌اندازه‌ی قبیله‌ی ربیعه و مضر است شفاعت نمایند. اوّلین کسی است که در بهشت را با من می‌کوبد فخر نمی‌کنم. اوّلین کسی است که همسری با حوریّه را آغاز می‌کند با من و فخر نمی‌کنم. اوّلین کسی است که از رحیق مختوم می‌نوشد که؛ خِتامُهُ مِسْکٌ وَ فِی ذلِکَ فَلْیَتَنافَسِ الْمتَنافِسُون.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص608

بحرالعرفان، ج14، ص138/ بحارالأنوار، ج23، ص242؛ «بتفاوت لفظی» / فرات الکوفی، ص392؛ «بتفاوت لفظی»

2 -18

(شوری/ 23)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ سَلَّامِ‌بْنِ‌الْمُسْتَنِیرِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَن قَوْلِ اللَّهِ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی فَقَالَ هِیَ وَ اللَّهِ فَرِیضَهًٌْ مِنَ اللَّهِ عَلَی الْعِبَادِ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فِی أَهْلِ بَیْتِهِ (علیهم السلام).

امام باقر (علیه السلام) - سلام‌بن‌مستنیر گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی پرسیدم. فرمود: «به خدا قسم! واجب بر بندگان از جانب خدا این مودّت و محبّت نسبت به اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص610

بحارالأنوار، ج23، ص239/ المحاسن، ج1، ص144/ دعایم الإسلام، ج1، ص68/ نورالثقلین؛ «بتفاوت لفظی»

2 -19

(شوری/ 23)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ زَاذَانَ عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) قَال إنَّهُ لا یَحْفَظُ مَوَدَّتَنَا إلّا کُلُّ مُؤْمِنٍ ثُمَّ قَرَأَ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - زاذان از علی (علیه السلام) نقل می‌کند که فرمود: «دوستی ما را حفظ نمی‌کند مگر هرکسی که مؤمن باشد، آنگاه این آیه را قرائت کرد: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص610

بناءالمقالهًْ الفاطمیهًْ، ص391/ شواهدالتنزیل، ج2، ص205/ نورالثقلین؛ «بتفاوت لفظی» / البرهان؛ «بتفاوت لفظی»

2 -20

(شوری/ 23)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أُوصِیکُمْ بِالنَّصِیحَهًِْ لِلرَّسُولِ الْهَادِی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ مِنَ النَّصِیحَهًِْ لَهُ أَنْ تُؤَدُّوا إِلَیْهِ أَجْرَهُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی وَ مَنْ وَفَی مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) أَجْرَهُ بِمَوَدَّهًِْ قَرَابَتِهِ فَقَدْ أَدَّی الْأَمَانَهًَْ وَ مَنْ لَمْ یُؤَدِّهَا کَانَ خَصْمَهُ وَ مَنْ کَانَ خَصْمَهُ خَصَمَهُ وَ مَنْ خَصَمَهُ فَقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیر.

امام علی (علیه السلام) - شما را به پندهایی که پیامبر هدایتگر شما، محمّد (صلی الله علیه و آله) فرمود، توصیه می‌کنم؛ از جمله نصیحت‌های او ادای اجر رسالت او است که خداوند فرمود: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی، و هرکس اجر رسالت محمّد (صلی الله علیه و آله) را که همان دوستی با اهل‌بیت (علیهم السلام) او است ادا کند، به حقیقت این امانت را ادا کرده است. امّا کسی که این امانت را ادا نکند، گویا با پیامبر (صلی الله علیه و آله) دشمنی کرده و کسی که با پیامبر (صلی الله علیه و آله) دشمنی کند، غضب الهی گریبانگیر او می‌شود؛ [چنین کسی] به غضب خدا گرفتار خواهد شد و جایگاه او جهنّم، و چه بد جایگاهی است! . (انفال/16)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص610

دعایم الإسلام، ج2، ص348

2 -21

(شوری/ 23)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ: وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ بِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ قَالَ: مَنْ قُتِلَ فِی مَوَدَّتِنَا وَ الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ قَوْلُهُ لِرَسُولِهِ: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی.

امام باقر (علیه السلام) - جابر از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این سخن خدا: و درآن هنگام که از دختران زنده به گورشده سؤال شد که به کدامین گناه کشته شدند؟ . (تکویر/9-8) ». نقل می‌کند که فرمود: «کسی که در راه موّدت ما کشته شده است. و دلیل این حرف این قول خدا به رسولش (صلی الله علیه و آله) می‌باشد: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص612

القمی، ج2، ص407

2 -22

(شوری/ 23)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَلَیْکُمْ بِحُبِ آلِ نَبِیِّکُمْ فَإِنَّهُ حَقُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ الْمُوجِبُ عَلَی اللَّهِ حَقَّکُمْ أَلَا تَرَوْنَ إِلَی قَوْلِ اللَّهِ: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی.

امام علی (علیه السلام) - بر شما باد به دوستی آل پیغمبر (صلی الله علیه و آله)، پس به‌درستی‌که این حقّ خدا بر شما است. و این حق را بر شما واجب نموده است. آیا نمی‌بینید که خدای متعال فرموده است: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص612

غررالحکم، ص117

2 -23

(شوری/ 23)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ نحن الَّذِینَ أَمَرَ اللَّهُ لَنَا بالمودهًْ فماذا بَعْدَ الْحَقِّ الَّا الضَّلَالِ فانی تُصْرَفُونَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خداوند درباره‌ی ما دستور مودّت و دوستی داده: بعد از حقیقت جز گمراهی چیست؟ پس به کجا روی می‌آورید؟ (یونس/32).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص612

نورالثقلین

2 -24

(شوری/ 23)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عن حَبِیبِ‌بْنِ‌أَبِی‌ثَابِتٍ أَنَّهُ أَتَی مَسْجِدَ قُبَاءَ فَإِذَا فِیهِ مَشِیخَهًٌْ مِنَ الْأَنْصَارِ فَحَدَّثُوهُ أَنَّ عَلِیَّ‌بْنَ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) أَتَاهُمْ یُصَلِّی فِی مَسْجِدِ قُبَاءَ فَسَلَّمُوا عَلَیْهِ ثُمَّ قَالُوا إِنَّ مَشِیخَتَنَا حَدَّثُونَا أَنَّهُمْ أَتَوْا نَبِیَّ اللَّهِ فِی مَرَضِهِ الَّذِی مَاتَ فِیهِ فَقَالُوا یَا نَبِیَّ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَدْ أَکْرَمَنَا اللَّهُ وَ هَدَانَا بِکَ وَ آمَنَّا (آمَنَنَا) وَ فَضَّلَنَا بِکَ فَاقْسِمْ فِی أَمْوَالِنَا مَا أَحْبَبْتَ فَقَالَ لَهُمْ نَبِیُّ اللَّهِ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی فَأَمَرَنَا بِمَوَدَّتِکُمْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - حبیب‌بن‌ابی ثابت به مسجد قبا وارد شد، دید گروهی از انصار نشسته‌اند. حضرت علیّ‌بن‌الحسین (علیه السلام) برای نماز آمده بود، سلام کردند. سپس گفتند: «پدران ما گفته‌اند ما خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) رفتیم در آن بیماری که از دنیا رفت، عرض کردیم: «خداوند ما را گرامی داشت و به‌واسطه‌ی شما هدایت نمود و ایمان آوردیم و شخصیّت یافتیم. اینک هرچه مایلی در اموال ما تصرّف فرما». پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی، ما را به محبّت شما خانواده دستور داد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص612

بحارالأنوار، ج23، ص247/ فرات الکوفی، ص392

2 -25

(شوری/ 23)

السّجّاد (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌الدَّیْلَمِ قَالَ لَمَّا جِیءَ بِعَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) فَأُقِیمَ عَلَی دَرَجِ مَسْجِدِ دِمَشْقَ قَامَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشَّامِ فَقَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی قَتَلَکُمْ وَ اسْتَأْصَلَکُمْ وَ قَطَعَ قَرْنَ الْفِتْنَهًِْ فَقَالَ لَهُ عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) أَ قَرَأْتَ الْقُرْآنَ قَالَ نَعَمْ قَالَ قَرَأْتَ الحم (آلَ حم) قَالَ قَرَأْتُ الْقُرْآنَ وَ لَمْ أَقْرَأْ الحم (آلَ حم) قَالَ قَرَأْتَ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی قَالَ أَنْتُمْ هُمْ قَالَ نَعَم.

امام سجاد (علیه السلام) - وقتی زین العابدین (علیه السلام) آورده شد و بر راه مسجد دمشق نگه داشته شد، مردی از شامیان ایستاد و گفت: «خدا را حمد که شما را کشت و بیچاره کرد و فتنه را خوابانید». علی‌بن‌الحسین (علیه السلام) به او فرمود: «قرآن خوانده‌ای»؟ گفت: «آری». پرسید: «الحم را قرائت کرده‌ای»؟ گفت: «قرآن خوانده‌ام، اما الحم را نخوانده‌ام». فرمود: «این آیه را خوانده‌ای: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی»؟ گفت: «مگر شما آن خانواده هستید»؟ فرمود: «آری».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص612

بحارالأنوار، ج23، ص252/ الاحتجاج، ج2، ص306؛ «بتفاوت لفظی» / الأمالی للصدوق، ص165/ العمدهًْ، ص51/ اللهوف، ص176؛ «بتفاوت لفظی» / البرهان

2 -26

(شوری/ 23)

الرّضا (علیه السلام) - وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَوْرَثَ أَهْلَ بَیْتِهِ مَوَارِیثَ النُّبُوَّهًِْ وَ اسْتَوْدَعَهُمُ الْعِلْمَ وَ الْحِکْمَهًَْ وَ جَعَلَهُمْ مَعْدِنَ الْإِمَامَهًِْ وَ الْخِلَافَهًِْ وَ أَوْجَبَ وَلَایَتَهُمْ وَ شَرَّفَ مَنْزِلَتَهُمْ فَأَمَرَ رَسُولَهُ بِمَسْأَلَهًِْ أُمَّتِهِ مَوَدَّتَهُمْ إِذْ یَقُولُ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی.

امام رضا (علیه السلام) - باز سپاس خداوندی را که اهل بیت رسولش را مواریث نبوّت عطا فرمود (یعنی رهبری را ویژه‌ی آنان کرد) و علم و حکمت را نزد ایشان به ودیعت نهاد و آنان را کانون امامت و رهبری و امارت بر مردم کرد و دوستی ایشان را بر همه واجب ساخت و محلّ و مقام آنان را بالا و والا قرار داد و پیامبرش را امر کرد که از امّت مودّت و دوستی آنان را بخواهد؛ چنان‌که گفت: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص612

بحارالأنوار، ج49، ص157/ عیون أخبارالرضا (ج2، ص154/ نورالثقلین

2 -27

(شوری/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ قَال سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ إِنَّ الرَّجُلَ رُبَّمَا یُحِبُّ الرَّجُلَ وَ یُبْغِضُ وُلْدَهُ فَأَبَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَّا أَنْ یَجْعَلَ حُبَّنَا مُفْتَرَضاً أَخَذَهُ مَنْ أَخَذَهُ وَ تَرَکَهُ مَنْ تَرَکَهُ وَاجِباً فَقَالَ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی.

امام صادق (علیه السلام) - محمّدبن‌مسلم گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: «گاهی شخص کسی را دوست دارد امّا اولاد او را دوست نمی‌دارد، خداوند محبّت اولاد پیامبر (صلی الله علیه و آله) را واجب نمود تا هرکه به این وظیفه اقدام کند واجبی را انجام داده و در ترکش واجبی را ترک نموده باشد و این آیه را نازل نموده: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص614

بحارالأنوار، ج23، ص239/ المحاسن، ج1، ص144/ نورالثقلین

2 -28

(شوری/ 23)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - لَمَّا نَزَلَتْ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی قَالَ جَبْرَئِیلُ یا محمد (صلی الله علیه و آله) إِنَّ لِکُلِّ دِینٍ أَصْلًا وَ دِعَامَهًًْ وَ فَرْعاً وَ بُنْیَاناً وَ إِنَّ أَصْلَ الدِّینِ وَ دِعَامَتَهُ قَوْلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ إِنَّ فَرْعَهُ وَ بُنْیَانَهُ مَحَبَّتُکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ مُوَالَاتُکُمْ فِیمَا وَافَقَ الْحَقَّ وَ دَعَا إِلَیْهِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - وقتی آیه: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی، نازل شد جبرئیل گفت: یا محمّد (صلی الله علیه و آله)! هر دینی ریشه و پایه و تنه و بنیانی دارد ریشه و پایه‌ی دین، گفتن لا إِلهَ إِلَّا اللهُ و پیکره و بنیان دین محبّت شما خانواده است و موالات شما در راه حق و راهنمایی به‌سوی آن.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص614

بحارالأنوار، ج23، ص247/ فرات الکوفی، ص397

2 -29

(شوری/ 23)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) یَقُول… وَ قَالَ أَیْضاً قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی قَالَ: أَجْرُ النُّبُوَّهًِْ أَنْ لَا تُؤْذُوهُمْ وَ لَا تَقْطَعُوهُمْ وَ لَا تُغْضِبُوهُمْ وَ تَصِلُوهُمْ وَ لَا تَنْقُضُوا الْعَهْدَ فِیهِمْ لِقَوْلِهِ: وَ الَّذِینَ یَصِلُونَ ما أَمَرَ اللهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ قَالَ جَاءَ الْأَنْصَارُ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالُوا إِنَّا قَدْ نَصَرْنَا وَ فَعَلْنَا فَخُذْ مِنْ أَمْوَالِنَا مَا شِئْتَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی یَعْنِی فِی أَهْلِ بَیْتِه (علیهم السلام).

امام باقر (علیه السلام) - قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی؛ پاداش و اجر رسالت این است که بستگان پیامبر (صلی الله علیه و آله) را نیازارند و با ایشان قطع رابطه ننمایند و خشم نگیرند و به ایشان دل ببندند و پیمان خویش را درباره‌ی آن‌ها محترم شمارند». بنابر تصریح این آیه: و آن‌ها که پیوندهایی را که خدا دستور به برقراری آن داده، برقرار می‌دارند. (رعد/21). انصار خدمت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آمده گفتند: «ما در یاری شما فروگذاری نکردیم و وظیفه‌ی خویش را انجام دادیم هرچه مایلی از اموال ما برگیر». خداوند این آیه را نازل نمود: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی یعنی محبّت نسبت به اهل بیتش.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص614

بحارالأنوار، ج23، ص238/ القمی، ج2، ص275/ شواهدالتنزیل، ج2، ص199

2 -30

(شوری/ 23)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ إبن‌عبّاس (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی قَالَ إبن‌عبّاس (رحمة الله علیه) رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ إِنَّ رسول الله (صلی الله علیه و آله) قَدِمَ الْمَدِینَهًَْ فَکَانَتْ تَنُوبُهُ فِیهَا نَوَائِبُ وَ حُقُوقٌ وَ لَیْسَ فِی یَدَیْهِ سَعَهًٌْ لِذَلِکَ فَقَالَتِ الْأَنْصَارُ إِنَّ هَذَا الرَّجُلَ قَدْ هَدَانَا اللَّهُ عَلَی یَدَیْهِ وَ هُوَ ابْنُ أُخْتِکُمْ تَنُوبُهُ نَوَائِبُ وَ حُقُوقٌ وَ لَیْسَ فِی یَدَیْهِ لِذَلِکَ سَعَهًٌْ فَاجْمَعُوا لَهُ مِنْ أَمْوَالِکُمْ مَا لَا یَضُرُّکُمْ فَتَأْتُونَهُ بِهِ فَیَسْتَعِینَ بِهِ عَلَی مَا یَنُوبُهُ فَفَعَلُوا ثُمَّ أَتَوْهُ فَقَالُوا یَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) إِنَّکَ ابْنُ أُخْتِنَا وَ قَدْ هَدَانَا اللَّهُ عَلَی یَدَیْکَ وَ تَنُوبُکَ نَوَائِبُ وَ حُقُوقٌ وَ لَیْسَ عِنْدَکَ لَهَا سَعَهًٌْ فَرَأَیْنَا أَنْ نَجْتَمِعَ مِنْ أَمْوَالِنَا فَنَأْتِیَکَ بِهِ فَتَسْتَعِینَ بِهِ عَلَی مَنْ یَنُوبُکَ وَ هُوَ ذَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ هَذِهِ الْآیَهًَْ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی یَقُولُ إِلَّا أَنْ تَوَدُّونِی فِی قَرَابَتِی.

ابن‌عبّاس (قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) وارد مدینه شد، در مدینه گرفتاری¬ها و حقوقی برایش پیش آمد و برای حل آن‌ها چیزی نداشت. انصار گفتند: این مرد کسی است که خدا به دست او ما را هدایت کرد و خواهرزاده شماست که گرفتاری¬ها و حقوقی برایش پیش آمده است و برای حل آن چیزی ندارد. از اموالتان به مقداری که به شما ضرر نزند برایش جمع کنید و برای او بیاورید تا از آن برای گرفتاری¬هایش کمک بگیرد. این کار را کردند و نزد پیامبر آمدند. پس گفتند: یا رسول الله (صلی الله علیه و آله)! تو خواهرزاده ما هستی و خدا به دست تو ما را هدایت نمود و گرفتاری¬ها و حقوقی برایت پیش آمده و چیزی نداری برای رفع این گرفتاری¬ها. ما بر این شدیم که چیزی از اموالمان را جمع کنیم و برایت بیاوریم که کمک بگیری در آنچه تو را گرفتار کرده و این است. پس خداوند آیه قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی، را نازل کرد. می¬فرماید: مگر اینکه مرا دوست بدارید درباره خویشاوندانم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص614

بحارالأنوار، ج23، ص247/ فرات الکوفی، ص391؛ «نجمع» بدل «نجتمع» / نورالثقلین؛ «بتفاوت» / البرهان؛ «بتفاوت لفظی»

2 -31

(شوری/ 23)

العسکری (علیه السلام) - وَ لَوْ لَا مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ الْأَوْصِیَاءُ مِنْ بَعْدِهِ لَکُنْتُمْ حَیَارَی کَالْبَهَائِمِ لَا تَعْرِفُونَ فَرْضاً مِنَ الْفَرَائِضِ وَ هَلْ یُدْخَلُ قَرْیَهًٌْ إِلَّا مِنْ بَابِهَا فَلَمَّا مَنَّ عَلَیْکُمْ بِإِقَامَهًِْ الْأَوْلِیَاءِ بَعْدَ

نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دِیناً و فَرَضَ عَلَیْکُمْ لِأَوْلِیَائِهِ حُقُوقاً أَمَرَکُمْ بِأَدَائِهَا إِلَیْهِمْ لِیَحِلَّ لَکُمْ مَا وَرَاءَ ظُهُورِکُمْ مِنْ أَزْوَاجِکُمْ وَ أَمْوَالِکُمْ وَ مَأْکَلِکُمْ وَ مَشْرَبِکُمْ وَ یُعَرِّفَکُمْ بِذَلِکَ النَّمَاءَ وَ الْبَرَکَهًَْ وَ الثَّرْوَهًَْ وَ لِیَعْلَمَ مَنْ یُطِیعُهُ مِنْکُمْ بِالْغَیْبِ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی وَ اعْلَمُوا أَنَّ مَنْ یَبْخَلْ فَإِنَّما یَبْخَلُ عَلَی نَفْسِهِ وَ أَنَّ اللهَ هُوَ الْغَنِیُّ وَ أَنْتُمُ الْفُقَراء.

امام عسکری (علیه السلام) - اگر محمّد (صلی الله علیه و آله) و آل او نبودند شما چون چارپایان سرگردان بودید و هرگز دستور فرمان خدا را تشخیص نمی‌دادید، آیا می‌توان وارد جایی از غیر در آن شد؟ وقتی خداوند پس از پیامبر (صلی الله علیه و آله) بر شما به اولیاء و جانشینانش منّت نهاد در قرآن کریم خطاب ن

موده، می‌فرماید: امروز، دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به‌عنوان آیین [جاودان] شما پذیرفتم. (مائده/3) حقوقی را که خداوند برای اولیاء خود بر شما واجب نموده و شما را مکلّف به پرداخت آن نموده تا بدین‌وسیله آنچه در اختیار دارید از همسران و اموال و خوردنی و نوشیدنی بر شما حلال شود و با انجام این دستور برکت و افزایش و ثروت را برایتان تضمین نموده تا معلوم شود چه کسی در پنهانی مطیع او است. خداوند در قرآن می‌فرماید: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی، بدانید هرکس بخل ورزد، نسبت به خود بخل کرده است و خداوند بی‌نیاز است و شما همه نیازمندید. (محمّد/38) ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص614

بحارالأنوار، ج50، ص320/ بحارالأنوار، ج75، ص374/ تحف العقول، ص484؛ «تدخل» بدل «یدخل» و «و یعرفکم… بالغیب» محذوف/ رجال الکشی، ص575

 

 

2 -32

(شوری/ 23)

الباقر (علیه السلام) - نَحْنُ شَجَرَهًٌْ أَصْلُهَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ فَرْعُهَا عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ أَغْصَانُهَا فَاطِمَهًُْ بِنْتُ النَّبِیِّ (سلام الله علیها) وَ ثَمَرَتُهَا الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) وَ التَّحِیَّهًُْ وَ الْإِکْرَام بَعَثَ اللَّهُ رَسُولَهُ وَ عَلَیْهِمْ هَبَطَتْ مَلَائِکَتُهُ وَ بَیْنَهُمْ نَزَلَتْ سَکِینَتُهُ وَ إِلَیْهِمْ بُعِثَ الرُّوحُ الْأَمِینُ مَنّاً مِنَ اللَّهِ عَلَیْهِمْ فَضَّلَهُمْ بِهِ وَ خَصَّهُمْ بِذَلِکَ وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ وَ بِالْحِکْمَهًِْ قَوَّاهُمْ هُمْ فُرُوغٌ طَیِّبَهًٌْ وَ أُصُولٌ مُبَارَکَهًٌْ خُزَّانُ الْعِلْمِ وَ وَرَثَهًُْ الْحِلْمِ وَ أُولُو الْتُّقَی وَ النُّهَی وَ النُّورِ وَ الضِّیَاءِ وَ وَرَثَهًُْ الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) وَ بَقِیَّهًُْ الْأَوْصِیَاءِ مِنْهُمُ الطَّیِّبُ ذِکْرُهُ الْمُبَارَکُ اسْمُهُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) الْمُصْطَفَی وَ الْمُرْتَضَی (صلی الله علیه و آله) وَ رَسُولُهُ الْأُمِّیُّ وَ مِنْهُمُ الْمَلِکُ الْأَزْهَرُ وَ الْأَسَدُ الْبَاسِلُ حَمْزَهًُْ‌بْنُ‌عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ مِنْهُمُ الْمُسْتَسْقَی بِهِ یَوْمَ الرَّمَادَهًِْ الْعَبَّاسُ‌بْنُ‌عَبْدِ الْمُطَّلِبِ عَمُّ رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ صِنْوُ أَبِیهِ وَ جَعْفَرٌ ذُو الْجَنَاحَیْنِ وَ الْقِبْلَتَیْنِ وَ الْهِجْرَتَیْنِ وَ الْبَیْعَتَیْنِ مِنَ الشَّجَرَهًِْ الْمُبَارَکَهًِْ صَحِیحُ الْأَدِیمِ وَضَّاحُ الْبُرْهَانِ وَ مِنْهُمْ حَبِیبُ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ أَخُوهُ وَ الْمُبَلِّغُ عَنْهُ مِنْ بَعْدِهِ الْبُرْهَانَ وَ التَّأْوِیلَ وَ مُحْکَمَ التَّفْسِیرِ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ وَلِیُّ الْمُؤْمِنِینَ وَ وَصِیُّ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ علَیْهِ مِنَ اللَّهِ الصَّلَوَاتُ الزَّکِیَّهًُْ وَ الْبَرَکَاتُ السَّنِیَّهًُْ هَؤُلَاءِ الَّذِینَ افْتَرَضَ اللَّهُ مَوَدَّتَهُمْ وَ وَلَایَتَهُمْ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَهًٍْ فَقَالَ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ لِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِی‌ها حُسْناً إِنَّ اللهَ غَفُورٌ شَکُورٌ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) اقْتِرَافُ الْحَسَنَهًِْ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ (علیهم السلام).

امام باقر (علیه السلام) - ما درختی هستیم که ریشه‌ی آن پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و تنه‌اش علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) و شاخه‌هایش فاطمه (سلام الله علیها) دختر پیامبر و میوه‌اش حسن و حسین (علی‌ها السلام)، ما… خداوند پیامبرش را در میان ایشان برانگیخت و فرشتگان خدا بر آن‌ها وارد می‌شوند و آرامش و سکینه‌ی پروردگار بر آن‌ها نازل می‌گردد و روح الامین بر آن‌ها نزول می‌کند به‌جهت لطف و عنایتی که خدا بر آن‌ها دارد این امتیاز را به ایشان بخشیده و به تقوی ایشان را آراسته و به حکمت تقویت نموده، شاخه‌های پاک و ریشه‌های مبارک‌اند. گنجینه‌ی علم و وارث حلم و صاحب تقوی و فرمان و نور و روشنایی‌اند، وارث انبیاء (علیهم السلام) و آخرین اوصیاء از آن خانواده است، پاک نهادِ خوش نام محمّد مصطفی (صلی الله علیه و آله) پیامبر درس نخوانده و ممتاز از جمله‌ی آن‌ها است. فرمانروای ازهر و شیر ژیان حمزهًْ‌بن‌عبدالمطلّب و از آن‌ها است ناران‌خواه در روز قحط. عبّاس‌بن‌عبدالمطلّب عموی پیامبر (صلی الله علیه و آله) و همدوش پدرش و جعفربن‌ابی‌طالب ذوالجناحین کسی که به دو قبله نماز خواند و دو هجرت کرد و دو بیعت نمود، پاک نژادِ روشن روان و از این خانواده است برادر و دوست حضرت محمّد و جانشین بعد از او صاحب برهان و تأویل و تفسیر امیرالمؤمنین (علیه السلام) و ولیّ مؤمنین و وصیّ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام). اینهایند کسانی که خداوند مودّت و ولایت آن‌ها را بر هر مرد و زن مسلمان لازم نموده و در قرآن کریم فرموده است: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِی‌ها حُسْناً إِنَّ اللهَ غَفُورٌ شَکُورٌ، امام باقر (علیه السلام) فرمود: «یَقْتَرِفْ حَسَنَةً؛ محبّت ما خانواده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص616

بحارالأنوار، ج23، ص244

2 -33

(شوری/ 23)

ألرّسول (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ (رحمة الله علیه) قَال کُنَّا مَعَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) فِی حَائِطٍ مِنْ حِیطَانِ بَنِی حَارِثَهًَْ إِذْ جَاءَ جَمَلٌ أَجْرَبُ أَعْجَفُ حَتَّی سَجَدَ لِلنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) قُلْنَا لِجَابِرٍ أَنْتَ رَأَیْتَهُ قَالَ نَعَمْ رَأَیْتُهُ وَاضِعٌ جَبْهَتَهُ بَیْنَ یَدَیْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ یَا عُمَرُ إِنَّ هَذَا الْجَمَلَ قَدْ سَجَدَ لِی وَ اسْتَجَارَ بِی فَاذْهَبْ فَاشْتَرِهِ وَ أَعْتِقْهُ وَ لَا تَجْعَلْ لِأَحَدٍ عَلَیْهِ سَبِیلًا قَالَ فَذَهَبَ عُمَرُ فَاشْتَرَاهُ وَ خَلَّی سَبِیلَهُ ثُمَّ جَاءَ إِلَی

النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ یَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) هَذَا بَهِیمَهًٌْ یَسْجُدُ لَکَ فَنَحْنُ أَحَقُّ أَنْ نَسْجُدَ لَکَ سَلْنَا عَلَی مَا جِئْتَنَا بِهِ مِنَ الْهُدَی أَجْراً سَلْنَا عَلَیْهِ عَمَلًا فَقَالَ جَابِرٌ فَوَ اللَّهِ مَا خَرَجْتُ حَتَّی نَزَلَتِ الْآیَهًُْ الْکَرِیمَهًُْ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - جابر گوید: ما در خدمت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در یکی از باغ‌های بنی‌حارثه بودیم شتری آمد گَر و لاغر، مقابل پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) سر به سجده نهاد، ما به جابر گفتیم: «تو این جریان را دیدی»؟ گفت: «آری! دیدم که در مقابل پیامبر (صلی الله علیه و آله) پیشانی بر زمین نهاده بود». پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) رو به عمر نموده، فرمود: «عمر! این شتر برای من سجده نمود و به من پناهنده شد، برو او را خریداری کن و آزادش نما و کسی را با او کاری نباشد». عمر شتر را خرید و رهایش کرد. سپس خدمت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) رسیده عرض کرد: «این یک حیوان است برای شما سجده کرد ما

به سجده نمودن سزاوارتریم در مقابل هدایت و راهنمایی که ما را کرده‌اید، هرچه مایلید بخواهید؛ یک پاداشِ عملی از ما بخواه». پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «اگر بنا بود دستور سجده برای احدی بدهم دستور می‌دادم زن برای شوهر خود سجده کند». جابر گفت: «به خدا قسم! خارج نشدیم از آن باغ مگر اینکه این آیه نازل شد: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص616

بحارالأنوار، ج23، ص240/ فرات الکوفی، ص388

2 -34

(شوری/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ حَجَّاجٍ الْخَشَّابِ قَال سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ لِأَبِی‌جَعْفَر (علیه السلام) الْأَحْوَل مَا یَقُولُ مَنْ عِنْدَکُمْ فِی قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی فَقَالَ کَانَ الْحَسَنُ الْبَصْرِیُّ یَقُولُ فِی أَقْرِبَائِی مِنَ الْعَرَبِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) لَکِنِّی أَقُولُ لِقُرَیْشٍ الَّذِینَ عِنْدَنَا هَاهُنَا خَاصَّهًًْ فَیَقُولُونَ هِیَ لَنَا وَ لَکُمْ عَامَّهًًْ فَأَقُولُ خَبِّرُونِی عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) إِذَا نَزَلَتْ بِهِ شَدِیدَهًٌْ مَنْ خَصَّ بِهَا أَ لَیْسَ إِیَّانَا خَصَّ بِهَا حِینَ أَرَادَ أَنْ یُلَاعِنَ أَهْلَ نَجْرَانَ أَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ فَاطِمَهًَْ (علیه السلام) وَ الْحَسَنِ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ یَوْمَ بَدْرٍ قَالَ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) وَ حَمْزَهًَْ وَ عُبَیْدَهًَْ‌بْنِ‌الْحَارِثِ قَالَ فَأَبَوْا یُقِرُّونَ لِی أَ فَلَکُمُ الْحُلْوُ وَ لَنَا الْمُرُّ.

امام صادق (علیه السلام) - حجّاج خشّاب گوید، از امام صادق (علیه السلام) شنیدم، که به ابوجعفر احول درباره‌ی آیه: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی، می‌فرمود: «اهل محلّ شما چه می‌گویند». جواب داد: «حسن بصری مدّعی بود که معنی آیه درمورد مودّت و محبّت با خویشاوندان من از نژاد عرب است». امام صادق (علیه السلام) فرمود: «ولی من به قریش می‌گویم این آیه اختصاص به ما دارد». آن‌ها می‌گویند: «هم مال ما است و هم شما»، من در جواب ایشان می‌گویم: «وقتی برای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) پیش آمدی اتفاق می‌افتاد، چه کسی را انتخاب می‌نمود؟ مگر ما را انتخاب نمی‌نمود مگر در جریان نفرین بر یهود نجران ما را نَبُرد؟ دست علی (علیه السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) و حسن و حسین (علی‌ها السلام) را گرفت و برد و در جنگ بدر علی (علیه السلام) و حمزه (و عبیدهًْ‌بن‌حارث را پیش فرستاد ولی آن‌ها این را نمی‌پذیرند آیا صحیح است که خوشی مال آن‌ها باشد ولی تلخی و گرفتاری برای ما باشد»؟

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص618

بحارالأنوار، ج23، ص240/ المحاسن، ج1، ص144/ نورالثقلین

2 -35

(شوری/ 23)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ‌الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌کَثِیرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) {فِی} قَوْلِهِ {تَعَالَی}: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی ثُمَّ إِنَّ جَبْرَئِیلَ أَتَاهُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّکَ قَدْ قَضَیْتَ نَوْبَتَکَ {نُبُوَّتَکَ} وَ أَسْلَبَتْکَ أَیَّامُکَ فَاجْعَلِ الِاسْمَ الْأَکْبَرَ وَ مِیرَاثَ الْعِلْمِ وَ آثَارَ عِلْمِ النُّبُوَّهًِْ عِنْدَ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ إِنِّی لَا أَتْرُکُ الْأَرْضَ إِلَّا وَ فِیهَا عَالِمٌ یُعْرَفُ بِهِ طَاعَتِی وَ یُعْرَفُ بِهِ وَلَایَتِی وَ یَکُونُ حُجَّهًًْ لِمَنْ وُلِدَ فِیمَا یَتَرَبَّصُ النَّبِیَّ إِلَی خُرُوجِ النَّبِیِّ الْآخَرِ فَأَوْصَی إِلَیْهِ بِالاسْمِ {الْأَکْبَرِ} وَ {هُوَ} مِیرَاثُ الْعِلْمِ وَ آثَارُ عِلْمِ النُّبُوَّهًِْ وَ أَوْصَی إِلَیْهِ بِأَلْفِ بَابٍ یُفْتَحُ لِکُلِّ بَابٍ أَلْفُ بَابٍ وَ کُلِّ کَلِمَهًٍْ أَلْفُ کَلِمَهًٍْ وَ مَرِضَ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ {وَ قَالَ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) لَا تَخْرُجْ} ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ حَتَّی تُؤَلِّفَ {یؤلف} کِتَابَ اللَّهِ کَیْ لَا یَزِیدَ فِیهِ الشَّیْطَانُ شَیْئاً وَ لَا یَنْقُصَ مِنْهُ شَیْئاً فَإِنَّکَ فِی ضِدِّ سُنَّهًِْ وَصِیِّ سُلَیْمَانَ (علیه السلام) فَلَمْ یَضَعْ عَلِیٌّ رِدَاءَهُ عَلَی ظَهْرِهِ حَتَّی {جَمَعَ الْقُرْآنَ} فَلَمْ یَزِدْ فِیهِ الشَّیْطَانُ شَیْئاً وَ لَمْ یَنْقُصْ مِنْهُ شَیْئا.

امام باقر (علیه السلام) - عبدالرّحمن‌بن‌کثیر گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: «این آیه بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شد قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی، جبرئیل بر آن جناب نازل گردیده گفت: یا محمّد (صلی الله علیه و آله)! مأموریّت خود را به پایان رساندی و مدّت پیامبریت پایان یافته، اینک اسم اکبر و میراث علم و آثار دانش پیامبری را به علی (علیه السلام) بسپار من زمین را خالی از عالمی که راهنمای به فرمان من باشد و آن‌ها را آشنا به دین نماید و حجّت بین مردم در فاصله‌ی فوت پیامبر تا بعثت پیامبری دیگر باشد نمی‌گذارم». پیامبر (صلی الله علیه و آله)، علی (علیه السلام) را وصی قرار داد و میراث علم و آثار دانش پیامبری را به او سپرد و هزار در از علم بر او گشود که از هر در هزار در دیگر گشوده می‌گشت و هر جمله، هزار جمله بود و در روز دوشنبه از دنیا رفت. فرمود: «یا علی (علیه السلام)! سه روز نباید از خانه خارج شوی تا قرآن را جمع آوری کنی، مبادا شیطان بر او بیفزاید یا کم کند! تو باید برخلاف روش وصیّ سلیمان (علیه السلام) رفتار کنی [نقل شده که شیطان کتاب سحر را زیر تابوت سلیمان (علیه السلام) گذاشت و این امر مردم را به اشتباه انداخت]». علی (علیه السلام) رداء نپوشید برای خارج‌شدن از خانه تا قرآن را جمع نمود، در نتیجه شیطان در آن کم و زیاد نکرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص618

فرات الکوفی، ص398/ بحرالعرفان، ج14، ص138؛ «استکملت» بدل «أسلبتک»

2 -36

(شوری/ 23)

الحسن (علیه السلام) - لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی فَقَالَ بَعْضُ الْقَوْمِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ هَذَا إِنَّمَا یُرِیدُ أَنْ یَرْفَعَ بِضَبْعِ ابْنِ عَمِّهِ قَالُوهَا حَسَداً وَ بُغْضاً لِأَهْلِ بَیْتِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً فَإِنْ یَشَإِ اللهُ یَخْتِمْ عَلی قَلْبِک.

امام حسن (علیه السلام) - وقتی این آیه: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی نازل شد بعضی از افراد گفتند: «این آیه را خدا نازل نکرده است، بلکه او (پیامبر) می‌خواهد که موقعیّت پسرعمویش (علی (علیه السلام) ) را بالا ببرد» و این را از روی حسادت و دشمنی با اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفتند و خدای تعالی این آیه را نازل کرد «أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً فَإِنْ یَشَإِ اللهُ یَخْتِمْ عَلی قَلْبِک.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص618

بشارهًْ المصطفی، ج2، ص196/ نورالثقلین؛ «فانزل الله تعالی‌ام یقولون… علی قلبک» محذوف

2 -37

(شوری/ 23)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ لَمْ یُحِبَ عِتْرَتِی فَهُوَ لِإِحْدَی ثَلَاثٍ إِمَّا مُنَافِقٌ وَ إِمَّا لِزَنْیَهًٍْ وَ إِمَّا امْرُؤٌ حَمَلَتْ بِهِ أُمُّهُ فِی غَیْرِ طُهْرٍ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - فرمود: «آنکه خاندان مرا دوست ندارد سرشتش یکی از سه چیز است؛ یا منافق است یا زنازاده و یا کسی است که مادرش درحال ناپاکی به او آبستن شده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص620

الخصال، ج1، ص110/ نورالثقلین

2 -38

(شوری/ 23)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) قَالَ: کُنَّا جُلُوساً مَعَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) إِذْ هَبَطَ عَلَیْهِ الْأَمِینُ جَبْرَئِیلُ وَ مَعَهُ جَامٌ مِنَ الْبِلَّوْرِ الْأَحْمَرِ مَمْلُوءاً مِسْکاً وَ عَنْبَراً وَ کَانَ إِلَی جَنْبِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ وَلَدَاهُ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) … فَلَمَّا صَارَتْ فِی کَفِّ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَالَتْ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی.

ابن‌عبّاس (ابن‌عباس (گوید: در محضر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نشسته بودیم که جبرئیل امین درحالی‌که جامی از بلور سرخ پر از مُشک و عنبر در دست داشت، بر ایشان نازل گردید و در کنار پیامبر (صلی الله علیه و آله) علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) و دو فرزندش حسن و حسین (علی‌ها السلام) نشسته بودند تا اینجا که گوید: «هنگامی‌که آن ظرف در دست حسین (علیه السلام) قرار گرفت، [ظرف] گفت: بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص620

بحارالأنوار، ج37، ص100/ نورالثقلین

2 -39

(شوری/ 23)

الباقر (علیه السلام) - قَالَ لَأَعْدَاءُ اللَّهِ أَوْلِیَاءُ الشَّیْطَانِ أَهْلُ التَّکْذِیبِ وَ الْإِنْکَارِ قُلْ ما أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُتَکَلِّفِینَ یَقُولُ مُتَکَلِّفاً أَنْ أَسْئَلَکُمْ مَا لَسْتُمْ بِأَهْلِهِ فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ عِنْدَ ذَلِکَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ أَ مَا یَکْفِی مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) أَنْ یَکُونَ قَهَرَنَا عِشْرِینَ سَنَهًًْ حَتَّی یُرِیدُ أَنْ یَحْمِلَ أَهْلَ بَیْتِهِ عَلَی رِقَابِنَا فَقَالُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ هَذَا وَ مَا هُوَ إِلَّا شَیْءٌ یَتَقَوَّلُهُ یُرِیدُ أَنْ یَرْفَعَ أَهْلَ بَیْتِهِ عَلَی رِقَابِنَا وَ لَئِنْ قُتِلَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) أَوْ مَاتَ لَنَنْزِعُهَا فِی أَهْلِ بَیْتِهِ ثُمَّ لَا نُعِیدُهَا فِیهِمْ أَبَداً وَ أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ ذِکْرُهُ أَنْ یُعْلِمَ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) مَا أَخْفَوْا فِی صُدُورِهِمْ وَ أَسَرُّوا بِهِ فَقَالَ فِی کِتَابِهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَ: أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً فَإِنْ یَشَإِ اللهُ یَخْتِمْ عَلی قَلْبِکَ. یَقُولُ: لَوْ شِئْتُ حَبَسْتُ عَنْکَ الْوَحْیَ فَلَمْ تَکَلَّمْ بِفَضْلِ أَهْلِ بَیْتِکَ وَ لَا بِمَوَدَّتِهِمْ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَ: وَ یَمْحُ اللهُ الْباطِلَ وَ یُحِقُّ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ یَقُولُ الْحَقُّ لِأَهْلِ بَیْتِکَ الْوَلَایَهًُْ إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ یَقُولُ بِمَا أَلْقَوْهُ فِی صُدُورِهِمْ مِنَ الْعَدَاوَهًِْ لِأَهْلِ بَیْتِکَ وَ الظُّلْمِ بَعْدَک.

امام باقر (علیه السلام) - امام باقر (علیه السلام) فرمود: «امّا درباره‌ی دشمنان خدا و پیروان شیطان که منکر نبوّت بودند و تکذیب می‌کردند این آیه را فرمود: [ای پیامبر]! بگو: «من برای دعوت نبوّت هیچ پاداشی از شما نمی‌طلبم، و من از متکلّفین نیستم! [سخنانم روشن و همراه با دلیل است]!». (ص/86) این یک ناراحتی است برای آن‌ها که چیزی از ایشان درخواست کند که شایسته‌ی آن نیستند. دراین‌موقع منافقین به یکدیگر گفتند: «محمّد (صلی الله علیه و آله) را کافی نبود که بیست سال ما را تحت فرمان خود در آورد حالا می‌خواهد خانواده‌اش را بر دوش ما تحمیل کند. این آیه را خدا نازل نکرده این را از خودش ساخته می‌خواهد خانواده‌اش را بر ما آقایی بخشد، اگر محمّد (صلی الله علیه و آله) کشته شود یا بمیرد این مقام را از خانواده‌ی او می‌گیریم و هرگز به آن‌ها رد نخواهیم کرد». خداوند پیامبرش را از تصمیم آن‌ها آگاه نمود و از سخنان سرّی ایشان مطّلع کرد. در این آیه: آیا می‌گویند: «او بر خدا دروغ بسته است»؟! درحالی‌که اگر خدا بخواهد بر قلب تو مُهر می‌نهد. (شوری/24) می‌گویند بر خدا دروغ بسته اگر خداوند بخواهد وحی را از تو قطع می‌کند که درباره‌ی فضیلت خانواده‌ی خود و مودّت آن‌ها سخن نگویی و فرموده است در این آیه: خدا باطل را محو می‌کند و حقّ را بفرمانش پابرجا می‌سازد. (شوری/24) حقّی که اختصاص به خانواده‌ات دارد ولایت است. چرا که او از آنچه درون سینه‌هاست آگاه است. (شوری/24) که چه تصمیمی در مورد خاندان تو گرفته‌اند که بعد از تو به آن‌ها ستم روا دارند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص620

بحارالأنوار، ج23، ص253/ نورالثقلین

2 -40

(شوری/ 23)

الکاظم (علیه السلام) - تَقُولُ فِی یَومِ المُبَاهِلَهًِْ: الْحَمْدُ لِلهِ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ، الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ الظُّلُماتِ وَ النُّورَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی عَرَّفَنِی مَا کُنْتُ بِهِ جَاهِلًا وَ لَوْ لَا تَعْرِیفُهُ إِیَّایَ لَکُنْتُ هَالِکاً إِذْ قَالَ وَ قَوْلُهُ الْحَقُ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی فَبَیَّنَ لِیَ الْقَرَابَهًَْ فَقَالَ سُبْحَانَهُ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً فَبَیَّنَ لِی أَهْلَ الْبَیْتِ بَعْدَ الْقَرَابَهًِْ وَ قَالَ تَعَالَی مُبَیِّناً عَنِ الصَّادِقِینَ الَّذِینَ أَمَرَنَا بِالْکَوْنِ مَعَهُمْ وَ الرَّدِّ إِلَیْهِمْ بِقَوْلِهِ سُبْحَانَهُ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ فَأَوْضَحَ عَنْهُمْ وَ أَبَانَ عَنْ صِفَتِهِمْ بِقَوْلِهِ جَلَّ ثَنَاؤُهُ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللهِ عَلَی الْکاذِبِینَ فَلَکَ الشُّکْرُ یَا رَبِّ وَ لَکَ الْمَنُّ حَیْثُ هَدَیْتَنِی وَ أَرْشَدْتَنِی حَتَّی لَمْ یَخْفَ عَلَیَّ الْأَهْلُ وَ الْبَیْتُ وَ الْقَرَابَهًُْ فَعَرَّفْتَنِی نِسَاءَهُمْ وَ أَوْلَادَهُمْ وَ رِجَالَهُم.

امام کاظم (علیه السلام) - در روز مباهله [روز 24 ذی الحجّه چنین دعایی را] می‌گویی: ستایش مخصوص خداوندی است آفریننده‌ی آسمان‌ها و زمین. (فاطر/1) حمد [و ستایش] مخصوص خداوندی است که تمام آنچه در آسمان‌ها و زمین است. (سبأ/1) ستایش برای خداوندی است که آسمان‌ها و زمین را آفرید، و ظلمت‌ها و نور را پدید آورد. (انعام/1) ستایش مخصوص خداوندی است که هرآنچه نمی‌دانستم به من شناساند و اگر او به من نمی‌شناساند هلاک شده بودم، زیرا او که سخنش حق است فرمود: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی، و خویشاوندی [پیامبر (صلی الله علیه و آله)] را برای من بیان کرد و فرمود: خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملًا شما را پاک سازد. (احزاب/33) و بعد از خویشاوندی، اهل بیت را [نیز] برای من بیان کرد و خداوند

تعالی درحالی‌که صادقین را همان‌ها که ما را دستور داد به اینکه همراه آن‌ها باشیم و به‌سوی آن‌ها برگردیم آشکارا بیان کرد، فرمود: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از [مخالفت فرمان] خدا بپرهیزید و با صادقان باشید. (توبه/119) و فرمود: بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را، ما زنان خویش را و شما هم زنان خود را، ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود، آنگاه مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم. (آل عمران/61) و با این کلام، آن‌ها را آشکارا مشخّص کرد و ویژگی ایشان را آشکار کرد. ای پروردگار من تو را شکر، که مرا هدایت و ارشاد کردی تا اینکه اهل بیت و خویشاوندان پیامبر (صلی الله علیه و آله) از نظر من مخفی نماندند و آن‌ها را شناختم. و به من زنان آن‌ها و فرزندانشان و مردانشان را شناساندی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص620

البلدالأمین، ص265

2 -41

(شوری/ 23)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَمَا کَانَ لِلَّهِ فَهُوَ لِرَسُولِهِ وَ مَا کَانَ لِرَسُولِهِ فَهُوَ لِذِی الْقُرْبَی وَ نَحْنُ (علیهم السلام) ذُو الْقُرْبَی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی.

امام علی (علیه السلام) - پس آنچه برای خداست، از آن رسولش است، و آنچه برای رسولش است، برای خویشاوندانش است، و ما خویشاوندانیم. خداوند متعال می¬فرماید: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص622

مستدرک الوسایل، ج7، ص290

2 -42

(شوری/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - قَسَمَ الْخُمُسَ عَلَی خَمْسَهًِْ أَقْسَامٍ فَقَالَ ما أَفاءَ اللَّهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ کَیْ لا یَکُونَ دُولَهًًْ بَیْنَ الْأَغْنِیاءِ فَمَا لِلَّهِ فَهُوَ لِرَسُولِهِ وَ مَا لِرسول الله (صلی الله علیه و آله) فَهُوَ لِذِی الْقُرْبَی وَ نَحْنُ (علیهم السلام) ذُو الْقُرْبَی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی.

امام صادق (علیه السلام) - [خداوند] خمس را به پنج قسمت تقسیم کرد و فرمود: آنچه را خداوند از اهل این آبادی‌ها به رسولش بازگرداند، از آن خدا و رسول و خویشاوندان او، و یتیمان و مستمندان و در راه ماندگان است، تا [این اموال عظیم] در میان ثروتمندان شما دست به دست نگردد! . (حشر/7) ». پس آنچه برای خداست، از آن رسولش (صلی الله علیه و آله) است، و آنچه برای رسولش (صلی الله علیه و آله) است، برای خویشاوندانش است، و ما خویشاوندانیم. خداوند تعالی می¬فرماید: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص622

بحارالأنوار، ج29، ص194

2 -43

(شوری/ 23)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَیُّهَا النَّاس أَمْ هَلْ فِیکُمْ مَنْ أَمَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِمَوَدَّتِهِ فِی الْقُرْآنِ حَیْثُ یَقُولُ (قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی) هَلْ قَالَ مِنْ قَبْلُ لِأَحَدٍ غَیْرِی.

امام علی (علیه السلام) -ای مردم! آیا در میان شما هست کسی که خدای عزّوجلّ در قرآن امر به مودّت او کرده باشد؟ زمانی‌که می‌گوید: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی آیا درباره‌ی غیر من گفته شده؟

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص622

بحارالأنوار، ج31، ص360

2 -44

(شوری/ 23)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً إِلَّا قَالَ لِقَوْمِهِ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی. قَالَ: ثُمَّ قَالَ: أَ مَا رَأَیْتَ الرَّجُلَ یَوَدُّ الرَّجُلَ ثُمَ لَا یَوَدُّ قَرَابَتَهُ فَیَکُونُ فِی نَفْسِهِ عَلَیْهِ شَیْءٌ؟ فَأَحَبَّ اللَّهُ أَنْ لَا یَکُونَ فِی نَفْسِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) شَیْءٌ عَلَی أُمَّتِهِ فَإِنْ أَخَذُوهُ أَخَذُوهُ مَفْرُوضاً وَ إِنْ تَرَکُوهُ تَرَکُوهُ مَفْرُوضاً. قَالَ: قُلْتُ: قَوْلُهُ وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِی‌ها حُسْناً؟ قَالَ: هُوَ التَّسْلِیمُ لَنَا وَ الصِّدْقُ فِینَا وَ أَنْ لَا یَکْذِبَ عَلَیْنَا.

امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌مسلم از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده است: خداوند هرگز هیچ پیامبری را مبعوث نکرد مگر اینکه به قومش گفت: لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی. سپس فرمود: «آیا ندیدی شخص را که مردی دوست دارد، ولی خویشاوندانش را دوست ندارد و در دلش برضدّ او چیزی است. خداوند دوست داشت که در دل پیامبر چیزی ضدّ امّتش نباشد، اگر انجام دادند که واجبی را انجام دادند و اگر ترک کردند، واجبی را ترک کردند. درباره‌ی آیه‌ی وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فی‌ها حُسْنا پرسیدم». فرمود: «آن تسلیم در برابر ما و راستگویی درباره ما است و اینکه بر ما دروغ نبندد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص622

کنزالدقایق، ج11، ص518

2 -45

(شوری/ 23)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أُمِّ سَلَمَهًَْ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ قَالَ لِفَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) ایتِنِی بِزَوْجِکِ وَ ابْنَیْکِ فَأَتَتْ بِهِمْ فَأَلْقَی عَلَیْهِمْ کِسَاءً ثُمَّ رَفَعَ یَدَیْهِ عَلَیْهِمْ فَقَالَ اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ آلُ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فَاجْعَلْ صَلَوَاتِکَ وَ بَرَکَاتِکَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فَإِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِید.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امّ سلمه گفت: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به فاطمه زهرا (سلام الله علیها) فرمود: «شوهر و دو فرزندت را بیاور»! آن‌ها را آورد، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بر روی آن‌ها کسایی انداخت و دست خویش را بلند نموده گفت: «اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ آلُ مُحَمَّدٍ فَاجْعَلْ صَلَوَاتِکَ وَ بَرَکَاتِکَ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ فَإِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص622

الطرایف، ج1، ص113/ البرهان

2 -46

(شوری/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّهَا نَزَلَتْ فِینَا أَهْلَ الْبَیْتِ أَصْحَابَ الْکِسَاء.

امام صادق (علیه السلام) - این آیه درباره‌ی ما اهل بیت و اصحاب کساء نازل شده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص624

بحارالأنوار، ج23، ص232

و هرکس کار نیکی انجام دهد، بر نیکی‌اش می‌افزاییم

3 -1

(شوری/ 23)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أبی جعفر (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِی‌ها حُسْناً قَالَ الِاقْتِرَافُ التَّسْلِیمُ لَنَا وَ الصِّدْقُ عَلَیْنَا وَ أَلَّا یَکْذِبَ عَلَیْنَا.

امام باقر (علیه السلام) - و مَن یقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لهُ فِیهَا حُسْنًا؛ اقتراف به‌معنای تسلیم‌شدن برای ما، راستگویی درباره‌ی ما و نسبت دروغ ندادن به ماست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص624

الکافی، ج1، ص391/ بحارالأنوار، ج2، ص160/ بحارالأنوار، ج2، ص200/ بصایرالدرجات، ص521/ بصایرالدرجات، ص521/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص532/ نورالثقلین/ البرهان

3 -2

(شوری/ 23)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِی‌ها حُسْناً قَالَ: الْمَوَدَّهًُْ لِآلِ مُحَمَّد (علیهم السلام).

ابن‌عبّاس (وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِی‌ها حُسْناً؛ مودّت با آل محمّد (صلی الله علیه و آله) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص624

بحارالأنوار، ج24، ص47/ العمدهًْ، ص55/ بحارالأنوار، ج24، ص45/ بحارالأنوار، ج39، ص256/ شواهدالتنزیل، ج2، ص212/ شواهدالتنزیل، ج2، ص213

3 -3

(شوری/ 23)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أبی‌جعفر (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِی‌ها حُسْناً قَالَ مَنْ تَوَلَّی الْأَوْصِیَاءَ مِنْ آل محمد (علیهم السلام) وَ اتَّبَعَ آثَارَهُمْ فَذَاکَ یَزِیدُهُ وَلَایَهًَْ مَنْ مَضَی مِنَ النَّبِیِّینَ (علیهم السلام) وَ الْمُؤْمِنِینَ الْأَوَّلِینَ حَتَّی تَصِلَ وَلَایَتُهُمْ إِلَی آدَمَ (علیه السلام) وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیْرٌ مِنْها یُدْخِلُهُ الْجَنَّهًَْ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ قُلْ ما سَأَلْتُکُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَکُمْ یَقُولُ أَجْرُ الْمَوَدَّهًِْ الَّذِی لَمْ أَسْأَلْکُمْ غَیْرَهُ فَهُوَ لَکُمْ تَهْتَدُونَ بِهِ وَ تَنْجُونَ مِنْ عَذَابِ یَوْمِ الْقِیَامَهًْ.

امام باقر (علیه السلام) - و مَن یقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لهُ فِیهَا حُسْنًا؛ هرکس ولایت اوصیای خاندان پیامبر (صلی الله علیه و آله) را بپذیرد و از راه و روش و راهنمایی‌هایشان پیروی کند، این امر بر ولایت‌پذیری او می‌افزاید، به‌گونه‌ای که گویی ولایت پیامبران پیشین و اوّلین مؤمنان را از زمان خودش تا حضرت آدم (علیه السلام) پذیرفته است. این مصداق آیه‌ی زیر است که پروردگار می‌فرماید: کسانی که کار نیکی انجام دهند پاداشی بهتر از آن خواهند داشت. (نمل/89). همچنین می‌فرماید: هر مزدی که از شما خواستم برای شما باشد. (سبأ/47)، یعنی تنها پاداشی نیز که از شما خواسته‌ام برای خودتان است. شما به‌وسیله‌ی آن هدایت می‌شوید و در روز قیامت از عذاب رهایی می‌یابید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص624

الکافی، ج8، ص379/ بحارالأنوار، ج23، ص252؛ «و هو قول الله زوجل من جاء… یوم القیامه» محذوف/ نورالثقلین؛ «و هو قول الله… یوم القیامه» محذوف/ البرهان

3 -4

(شوری/ 23)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أَنَّ رسول الله (صلی الله علیه و آله) حِینَ قَدِمَ الْمَدِینَهًَْ وَ اسْتَحْکَمَ الْإِسْلَامَ قَالَتِ الْأَنْصَارُ فِیمَا بَیْنَهُمْ یَأْتِی رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَنَقُولُ لَهُ تَعْرُوکَ أُمُورٌ فَهَذِهِ أَمْوَالُنَا فَاحْکُمْ فِیهَا غَیْرَ حَرِجٍ وَ لَا مَحْظُورٍ عَلَیْکَ فَأَتَوْهُ فِی ذَلِکَ فَنَزَلَ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی فَقَرَأَهَا عَلَیْهِمْ فَقَالَ تَوَدُّونَ قَرَابَتِی مِنْ بَعْدِی فَخَرَجُوا مِنْ عِنْدِهِ مُسَلِّمِینَ لِقَوْلِهِ فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ إِنَّ هَذَا لَشَیْءٌ افْتَرَاهُ فِی مَجْلِسِهِ أَرَادَ بِذَلِکَ أَنْ یُذَلِّلَنَا لِقَرَابَتِهِ مِنْ بَعْدِهِ فَنَزَلَتْ أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً فَأَرْسَلَ إِلَیْهِمْ فَتَلَاهَا عَلَیْهِمْ فَبَکَوْا وَ اشْتَدَّ عَلَیْهِمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ وَ هُوَ الَّذِی یَقْبَلُ التَّوْبَهًَْ عَنْ عِبادِهِ الْآیَهًَْ فَأَرْسَلَ فِی أَثَرِهِمْ فَبَشَّرَهُمْ قَالَ وَ یَسْتَجِیبُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ هُمُ الَّذِینَ سَلَّمُوا لِقَوْلِهِ ثُمَّ قَالَ تَعَالَی وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِی‌ها حُسْناً أَیْ مَنْ فَعَلَ طَاعَهًًْ نَزِدْ لَهُ فِی تِلْکَ الطَّاعَهًِْ حُسْناً بِأَنْ نُوجِبَ لَهُ الثَّوَابَ.

ابن‌عبّاس (وقتی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به مدینه آمد و اسلام نیرو گرفت انصار با یکدیگر گفتند وقتی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) وارد شد به ایشان عرض می‌کنیم: «اینک تمام اموال ما در اختیار تو است اگر پیش آمدی کرد هرچه می‌خواهی بدون مانع و مزاحمتی استفاده کن». این مطلب را عرض کردند، آیه: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی نازل شد، آیه را برای آن‌ها خواند و فرمود: «خویشاوندان مرا پس از من دوست خواهید داشت»؟ انصار با تسلیم نسبت به فرمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) خارج شدند. منافقین گفتند: «این مطلب را از خود ساخت تا ما را نسبت به خویشاوندان خود خوار و کوچک کند». این آیه نازل شد: «أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً از پی آن‌ها فرستاد و برایشان خواند، شروع به گریه نموده خیلی ناراحت شدند، بعد این آیه نازل شد: هُوَ الَّذِی یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ؛ از پی ایشان فرستاد و بشارت قبولی توبه را به آن‌ها داد. فرمود: «وَ یَسْتَجِیبُ الَّذِینَ آمَنُوا؛ پذیرفتند مؤمنین همان کسانی که تسلیم فرمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) شدند. سپس خداوند فرمود: وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِی‌ها حُسْناً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص624

بحارالأنوار، ج23، ص231/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص531؛ «فانزل الله و هو الذی یقبل… له الثواب» محذوف/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی» / نورالثقلین

3 -5

(شوری/ 23)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ هُوَ مَحَبَّهًُْ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) ثُمَّ قَال وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً وَ هِیَ إِقْرَارُ الْإِمَامَهًِْ لَهُمْ وَ الْإِحْسَانُ إِلَیْهِمْ وَ بِرُّهُمْ وَ صِلَتُهُمْ نَزِدْ لَهُ فِی‌ها حُسْناً أَیْ نُکَافِئْ عَلَی ذَلِکَ بِالْإِحْسَان.

علیّ‌بن‌ابراهیم (این همان محبّت آل محمّد (صلی الله علیه و آله) است. سپس فرموده است: وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً، منظور از این حسنه اقرار به امامت و نیکی به ایشان و محبّت و دلبستگی به آن‌ها است. نَزِدْ لَهُ فِی‌ها حُسْناً، یعنی جزا و پاداش او را به احسان عنایت خواهم کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص626

بحارالأنوار، ج23، ص238/ القمی، ج2، ص276

3 -6

(شوری/ 23)

الباقر (علیه السلام) - الحسنةُ وَلَایَهًُْ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ حُبُّهُ وَ السَّیِّئَةُ عَدَاوَتُهُ وَ بُغْضُهُ وَ لَا یُرْفَعُ مَعَهَا عَمَلٌ وَ قَالَ (علیه السلام) وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِی‌ها حُسْناً قَالَ الْمَوَدَّهًُْ لِعلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).

امام باقر (علیه السلام) - الحَسَنَةُ ولایت علی (علیه السلام) و محبّت اوست و السَّیِّئَةُ دشمنی با او و نفرت از وی است و خداوند با این دو صفت هیچ عملی از انسان را نمی¬پذیرد. و در مفهوم آیه: وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِی‌ها حُسْناً، مقصود محبّت علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص626

بحارالأنوار، ج36، ص102/ الصراط المستقیم، ج1، ص241/ المناقب، ج3، ص101

آیه أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً فَإِنْ یَشَإِ اللهُ یَخْتِمْ عَلی قَلْبِکَ وَ یَمْحُ اللهُ الْباطِلَ وَ یُحِقُّ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ إِنَّهُ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ [24]

آیا می‌گویند: «او بر خدا دروغ بسته است»؟! درحالی‌که اگر خدا بخواهد [و تو را دروغگو بداند] بر قلب تو مهر می‌نهد و باطل را محو می‌کند و حق را به فرمانش پابرجا می‌سازد، به یقین او از آنچه درون سینه‌هاست آگاه است. 

 

 

1

(شوری/ 24)

الباقر (علیه السلام) - وَ قَالَ لِأَعْدَاءِ اللَّهِ أَوْلِیَاءِ الشَّیْطَانِ أَهْلِ التَّکْذِیبِ وَ الْإِنْکَارِ قُلْ ما أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُتَکَلِّفِینَ یَقُولُ مُتَکَلِّفاً أَنْ أَسْأَلَکُمْ مَا لَسْتُمْ بِأَهْلِهِ فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ عِنْدَ ذَلِکَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ أَ مَا یَکْفِی مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) أَنْ یَکُونَ قَهَرَنَا عِشْرِینَ سَنَهًًْ حَتَّی یُرِیدُ أَنْ یُحَمِّلَ أَهْلَ بَیْتِهِ (علیهم السلام) عَلَی رِقَابِنَا فَقَالُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ هَذَا وَ مَا هُوَ إِلَّا شَیْءٌ یَتَقَوَّلُهُ یُرِیدُ أَنْ یَرْفَعَ أَهْلَ بَیْتِهِ (علیهم السلام) عَلَی رِقَابِنَا وَ لَئِنْ قُتِلَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) أَوْ مَاتَ لَنَنْزِعَنَّهَا مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ (علیهم السلام) ثُمَّ لَا نُعِیدُهَا فِیهِمْ أَبَداً وَ أَرَادَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یُعْلِمَ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) الَّذِی أَخْفَوْا فِی صُدُورِهِمْ وَ أَسَرُّوا بِهِ فَقَالَ فِی کِتَابِهِ عَزَّوَجَلَّ أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً فَإِنْ یَشَإِ اللهُ یَخْتِمْ عَلی قَلْبِکَ یَقُولُ لَوْ شِئْتُ حَبَسْتُ عَنْکَ الْوَحْیَ فَلَمْ تَکَلَّمْ بِفَضْلِ أَهْلِ بَیْتِکَ (علیهم السلام) وَ لَا بِمَوَدَّتِهِمْ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ یَمْحُ اللهُ الْباطِلَ وَ یُحِقُّ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ یَقُولُ الْحَقُّ لِأَهْلِ بَیْتِکَ (علیهم السلام) الْوَلَایَهًُْ إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ وَ یَقُولُ بِمَا أَلْقَوْهُ فِی صُدُورِهِمْ مِنَ الْعَدَاوَهًِْ لِأَهْلِ بَیْتِکَ (علیهم السلام) وَ الظُّلْمِ بَعْدَکَ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ أَسَرُّوا النَّجْوَی الَّذِینَ ظَلَمُوا هَلْ هذا إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ أَ فَتَأْتُونَ السِّحْرَ وَ أَنْتُمْ تُبْصِرُون.

امام باقر (علیه السلام) - امّا به کسانی که دشمن خدا و پیرو شیطان، اهل تکذیب و انکار هستند می‌فرماید: [ای پیامبر]! بگو: «من برای دعوت نبوّت هیچ پاداشی از شما نمی‌طلبم، و من از متکلّفین نیستم! [سخنانم روشن و همراه با دلیل است]»! . (ص/86) یعنی هرگز چیزی را که شایسته‌ی آن نیستید از شما با مشقّت تقاضا نمی‌کنم در مورد پاداش رسالت. گروهی از منافقین به یکدیگر گفتند: «بس نبود محمّد (صلی الله علیه و آله) را که بیست سال بر دوش ما سوار شد، حالا تصمیم دارد که بستگان خود را بر ما تحمیل کند چنین دستوری را خدا به او نداده از خودش می‌سازد می‌خواهند خویشاوندان خود را بر ما مزیّت دهد اگر کشته شود یا بمیرد این فرمانروایی را از خاندان او خواهیم گرفت دیگر نخواهم گذاشت بر ما حکومت کنند». خداوند خواست به پیامبر خود اطّلاع دهد که آن‌ها چه گفته‌اند و چه تصمیمی دارند در این آیه فرمود: أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً فَإِنْ یَشَأ اللهُ یَخْتِمْ عَلی قَلْبِکَ می‌فرماید: «اگر بخواهم وحی را از تو قطع می‌کنم تا در مورد فضائل خاندان خود سخن نگویی و مردم را به محبّت آن‌ها وادار نکنی؛ یَمْحُ اللهُ الْباطِلَ وَ یُحِقُّ الحَقَّ بِکَلِماتِهِ، ولی خداوند واقعیّت را می‌گوید که ولایت اختصاص به اهل بیت تو دارد، إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ، او دانا است نسبت به همه چیز و آن کینه‌هایی که در دل از اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) پنهان کرده‌اند این آیه اشاره به همان است: و ستمگران پنهانی نجوا کردند [و گفتند]: «آیا جز این است که او بشری همانند شماست؟! آیا به سراغ سحر می‌روید، با اینکه [چشم دارید و] می‌بینید؟! . (انبیاء/3).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص626

الکافی، ج8، ص379/ بحارالأنوار، ج24، ص175؛ «و هو قول الله… و انتم تبصرون» محذوف/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص532؛ «و یقول بما… و انتم تبصرون» محذوف

2

(شوری/ 24)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حِینَ قَدِمَ الْمَدِینَهًَْ وَ اسْتَحْکَمَ الْإِسْلَامَ قَالَتِ الْأَنْصَارُ فِیمَا بَیْنَهَا نَأْتِی رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَنَقُولُ لَهُ إِنَّهُ تَعْرُکُ أُمُورٌ فَهَذِهِ أَمْوَالُنَا تَحْکُمُ فِیهَا مِنْ غَیْرِ حَرَجٍ وَ لَا مَحْظُورٍ فَأَتَوْهُ فِی ذَلِکَ فَنَزَلَتْ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی فَأَقْرَأَهَا عَلَیْهِمْ وَ قَالَ تُوْذُونَ قَرَابَتِی مِنْ بَعْدِی فَخَرَجُوا مِنْ عِنْدِهِ مُسَلِّمِینَ لِقَوْلِهِ فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ إِنَّ هَذِهِ الشَّیْءَ افْتَرَاهُ فِی مَجْلِسِهِ أَرَادَ أَنْ یُذَلِّلَنَا لِقَرَابَتِهِ مِنْ بَعْدِهِ فَنَزَلَ قَوْلُهُ أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً.

ابن‌عبّاس (وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله) به مدینه آمد و اسلام نیرو گرفت انصار با یکدیگر گفتند وقتی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) وارد شد به ایشان عرض می‌کنیم؛ اینک تمام اموال ما در اختیار تو است اگر پیشامدی کرد هرچه می‌خواهی بدون مانع و مزاحمتی استفاده کن. این مطلب را عرض کردند، آیه‌ی: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی نازل شد. آیه را برای آن‌ها خواند و فرمود: «خویشاوندان مرا پس از من دوست خواهید داشت»؟ انصار با تسلیم نسبت به فرمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) خارج شدند. منافقین گفتند: «این مطلب را از خود ساخت تا ما را نسبت به خویشاوندان خود خوار و کوچک کند». این آیه نازل شد: أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِبا! .

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص626

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص531/ بحارالأنوار، ج23، ص231؛ «بتفاوت»

3

(شوری/ 24)

الباقر (علیه السلام) - فَإِنْ یَشَإِ اللهُ یَخْتِمْ عَلی قَلْبِکَ قَالَ لَوِ افْتَرَیْتَ وَ یَمْحُ اللهُ الْباطِلَ یَعْنِی یُبْطِلُهُ وَ یُحِقُّ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ یَعْنِی بِالْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) وَ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مِنْ آل محمد (علیهم السلام).

امام باقر (علیه السلام) - خداوند می‌فرماید: فَإِنْ یَشَأ اللهُ یَخْتِمْ عَلی قَلْبِکَ، اگر دروغ بگویی. وَ یَمْحُ اللهُ الْباطِلَ، باطل را نابود می‌کند. وَ یُحِقُّ الحَقَّ بِکَلِماتِهِ، حق را به‌وسیله‌ی ائمّه (علیهم السلام) و قائم آل محمّد (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ثابت می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص628

بحارالأنوار، ج24، ص176/ القمی، ج2، ص275

4

(شوری/ 24)

الباقر (علیه السلام) -ٍ عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) جَاءَتِ الْأَنْصَارُ إِلَی رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَقَالُوا إِنَّا قَدْ آوَیْنَا وَ نَصَرْنَا فَخُذْ طَائِفَهًًْ مِنْ أَمْوَالِنَا فَاسْتَعِنْ بِهَا عَلَی مَا نَابَکَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً یَعْنِی عَلَی النُّبُوَّهًِْ إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی یَعْنِی فِی أَهْلِ بَیْتِه (علیهم السلام) قَالَ فَانْصَرَفُوا مِنْ عِنْدِهِ وَ بَعْضُهُمْ یَقُولُ عَرَضْنَا عَلَیْهِ أَمْوَالَنَا فَقَالَ قَاتِلُوا عَنْ أَهْلِ بَیْتِی (علیهم السلام) مِنْ بَعْدِی‌وَ قَالَتْ طَائِفَهًٌْ مَا قَالَ هَذَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ جَحَدُوهُ وَ قَالُوا کَمَا حَکَی اللَّهُ أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَإِنْ یَشَإِ اللهُ یَخْتِمْ عَلی قَلْبِکَ قَالَ لَوِ افْتَرَیْتُ وَ یَمْحُ اللهُ الْباطِلَ یَعْنِی یُبْطِلُهُ وَ یُحِقُّ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ یَعْنِی بِالْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) وَ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مِنْ آل محمد (علیهم السلام) إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ.

امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌مسلم گوید، از امام باقر (علیه السلام) شنیدم؛ انصار خدمت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) رسیدند و گفتند: «ما پناه دادیم و یاری نمودیم، پس مقداری از اموال ما را بگیر و در راه آنچه که برای تو گرفتاری ایجاده کرده، یاری بگیر». خداوند این آیه را نازل نمود: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً یعنی بر نبوّت، إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی یعنی درباره‌ی اهل بیتش… از خدمت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) مرخص شدند. بعضی می‌گفتند: «ما اموال خود را به ایشان تقدیم کردیم امّا پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «در پشتیبانی از اهل بیتم (علیهم السلام) پس از من به جنگ پردازید». گروه دیگری گفتند: «این حرف را پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نفرمود» و انکار کردند، همان حرفی را که خداوند از ایشان حکایت کرده، گفتند: أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً. خداوند تعالی فرمود: فَإِنْ یَشَأ اللهُ یَخْتِمْ عَلی قَلْبِکَ گفت: اگر افترا ببندی؛ وَ یَمْحُ اللهُ الْباطِلَ یعنی آن را باطل می‌کند. وَ یُحِقُّ الحَقَّ بِکَلِماتِهِ یعنی به وسیله ائمه (علیهم السلام) و قائم آل محمّد (عجل الله تعالی فرجه الشریف)؛ إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص628

بحارالأنوار، ج23، ص237

5

(شوری/ 24)

الرّضا (علیه السلام) - فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَیْهِ الرُّوحَ الْأَمِینَ فَقَالَ یا محمد (صلی الله علیه و آله) قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی یَعْنِی أَنْ تَوَدُّوا قَرَابَتِی مِنْ بَعْدِی فَخَرَجُوا فَقَالَ الْمُنَافِقُونَ مَا حَمَلَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) عَلَی تَرْکِ مَا عَرَضْنَا عَلَیْهِ إِلَّا لِیَحُثَّنَا عَلَی قَرَابَتِهِ مِنْ بَعْدِهِ إِنْ هُوَ إِلَّا شَیْءٌ افْتَرَاهُ فِی مَجْلِسِهِ وَ کَانَ ذَلِکَ مِنْ قَوْلِهِمْ عَظِیماً فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ هَذِهِ الْآیَهًَْ أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً الْآیَهًْ.

امام رضا (علیه السلام) - خداوند جبرئیل را بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل نمود و این آیه را آورد: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی؛ منظور این است که خویشاوندانم را پس از من دوست بدارید. آن‌ها خارج شدند. منافقین گفتند: «پیامبر (صلی الله علیه و آله) آنچه ما تقدیم نمودیم قبول نکرد مگر به‌جهت تحمیل‌کردن خویشاوندانش». پس از خود بر ما این مطلب افترایی که در مجلس خود بست این سخن آن‌ها خیلی بزرگ بود خداوند این آیه را نازل کرد: أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص628

بحارالأنوار، ج25، ص228

6

(شوری/ 24)

الحسن (علیه السلام) - عَنِ الشَّعْبِیِّ قَال: قِیلَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِیمَن نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ؟ فَنَکَتَ الْأَرْضَ سَاعَهًًْ ثُمَ رَفَعَ بَصَرَهُ ثُمَ نَکَسَ رَأْسَهُ ثُمَّ رَفَعَ فَقَالَ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی فَقَالَ بَعْضُ الْقَوْمِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ هَذَا إِنَّمَا یُرِیدُ أَنْ یَرْفَعَ بِضَبْعِ ابْنِ عَمِّهِ قَالُوهَا حَسَداً وَ بُغْضاً لِأَهْلِ بَیْتِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً فَإِنْ یَشَإِ اللهُ یَخْتِمْ عَلی قَلْبِکَ وَ لَا تَعْتَدَّ هَذِهِ الْمَقَالَ وَ لَا یَشُقَّ عَلَیْکَ مَا قَالُوا قَبْلُ مِنْ فَإِنَّ اللَّهَ یَمْحُو الْباطِلَ وَ یُحِقُّ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ.

امام حسن (علیه السلام) - شعبی گوید: …[به امام حسن (علیه السلام)] گفته شد: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! این آیه درباره‌ی چه کسی نازل شد»؟ [امام (علیه السلام)] ساعتی را با حالت تفکّّر به زمین نگاه کرد، سپس سرش را بالا آورد، مجدّداً سرش را پایین اندخت و سپس بالا آورد و فرمود: «وقتی آیه‌ی: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْموَدَّةَ فِی الْقُرْبی نازل شد بعضی از افراد گفتند: «خداوند این را نازل نکرده است [بلکه] او (پیامبر (صلی الله علیه و آله) ) می‌خواهد که موقعیّت پسر عمویش را بالا ببرد». و این را از روی حسادت و دشمنی با اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفتند. خداوند تعالی این آیه را نازل کرد؛ أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً فَإِنْ یَشَأ اللهُُ یَخْتِمْ عَلی قَلْبِکَ و [ای رسول (صلی الله علیه و آله)]! به این گفته توجّه نکن و نباید آنچه آنان در مورد کسی می‌گویند، بر تو سخت بیاید. چرا که وَ یَمْحُ اللهُ الْباطِلَ وَ یُحِقُّ الحَقَّ بِکَلِماتِهِ إِنَّهُ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدُور.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص628

بشارهًْ المصطفی، ج2 ص196

7

(شوری/ 24)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَدِمَ الْمَدِینَهًَْ وَ لَیْسَ بِیَدِهِ شَیْءٌ، وَ کَانَتْ تَنُوبُهُ نَوَائِبُ وَ حُقُوقٌ، فَکَانَ یَتَکَلَّفُهَا وَ لَیْسَ بِیَدِهِ سَعَهًٌْ، فَقَالَتِ الْأَنْصَارُ فِیمَا بَیْنَهَا: هَذَا رَجُلٌ قَدْ هَدَاکُمُ اللَّهُ عَلَی یَدَیْهِ وَ هُوَ ابْنُ أُخْتِکُمْ تَنُوبُهُ نَوَائِبُ وَ حُقُوقٌ وَ لَیْسَ فِی یَدِهِ سَعَهًٌْ، فَاجْمَعُوا لَهُ طَائِفَهًًْ مِنْ أَمْوَالِکُمْ ثُمَّ ائْتُوهُ بِهَا یَسْتَعِنْ بِهَا عَلَی مَا یَنُوبُهُ، فَفَعَلُوا ثُمَّ أَتَوْهُ بِهَا فَنَزَلَ: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً یَعْنِی عَلَی الْإِیمَانِ وَ الْقُرْآنِ ثَمَناً، یَقُولُ: رِزْقاً وَ لَا جُعْلًا إِلَّا أَنْ تَوَدُّوا قَرَابَتِی مِنْ بَعْدِی فَوَقَعَ فِی قُلُوبِ الْقَوْمِ شَیْءٌ مِنْهَا، فَقَالُوا: اسْتَغْنَی عَمَّا فِی أَیْدِینَا أَرَادَ أَنْ یَحُثَّنَا عَلَی ذَوِی قَرَابَتِهِ مِنْ بَعْدِهِ، ثُمَّ خَرَجُوا فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ فَأَخْبَرَهُ أَنَّ الْقَوْمَ قَدِ اتَّهَمُوکَ فِیمَا قُلْتَ لَهُمْ، فَأَرْسَلَ إِلَیْهِمْ فَأَتَوْهُ فَقَالَ لَهُمْ: أَنْشُدُکُمْ بِاللَّهِ وَ مَا هَدَاکُمْ لِدِینِهِ اتَّهَمْتُمُونِی فِیمَا حَدَّثْتُکُمْ بِهِ عَلَی ذَوِی قَرَابَتِی قَالُوا: لَا یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّکَ عِنْدَنَا صَادِقٌ بَارٌّ، وَ نَزَلَ أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً الْآیَهًْ.

ابن‌عبّاس (پیامبر (صلی الله علیه و آله) به مدینه آمد درحالی‌که چیزی در دست نداشت و حوادثی برای او پیش می‌آمد و او را به زحمت می‌انداخت چون وسعت مالی نداشت، انصار میان خود گفتند: «این مردی است که خداوند به‌وسیله‌ی او شما را هدایت کرده و او پسر خواهر شماست حوادثی برای او پیش می‌آید و وسعت مالی ندارد، از اموال خودتان مقداری جمع‌آوری کنید و به او بدهید تا در این‌گونه موارد از آن کمک بگیرد، آن‌ها این کار را کردند و آن مال را نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آوردند، پس این آیه نازل شد: قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی، یعنی برای ایمان و قرآن قیمتی نمی‌خواهم، یعنی روزی و مالی نمی‌خواهم مگر اینکه پس از من حقّ خویشان مرا ادا کنید. از این سخن چیزی در دل‌های آن قوم واقع شد و گفتند: «از آنچه در دست ما بود اظهار بی‌نیازی کرد، می‌خواهد ما را به دوستی خویشان خود پس از خود وادار کند»، سپس بیرون رفتند، جبرئیل نازل شد و به پیامبر (صلی الله علیه و آله) خبر داد که این قوم تو را در آنچه به آنان گفتی متّهم کردند، پیامبر (صلی الله علیه و آله) نزد آنان کس فرستاد و آنان آمدند و به آنان گفت: «شما را به خدا و آنچه شما را به دین خود هدایت کرد، سوگند می‌دهم آیا شما مرا در آنچه راجع به خویشانم گفتم، متّهم می‌کنید»؟ گفتند: «نه یا رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله)! ، تو نزد ما راستگو و نیک هستی». و این آیه نازل شد؛ أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص630

شواهدالتنزیل، ج2، ص200

8

(شوری/ 24)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَنَزَلَ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً یَعْنِی لَا أَطْلُبُ مِنْکُمْ عَلَی الْإِیمَانِ وَ الْقُرْآنِ جُعْلًا وَ لَا رِزْقاً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی یَعْنِی إِلَّا أَنْ تُحِبَّونِی وَ تُحِبُّوا أَهْلَ بَیْتِی وَ قَرَابَتِی، وَ قَالَ ابْنُ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه): فَوَقَعَ فِی قُلُوبِ الْمُنَافِقِینَ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَهًِْ شَیْءٌ فَقَالُوا: مَا یُرِیدُ مِنَّا إِلَّا أَنْ نُحِبَّ أَهْلَ بَیْتِهِ وَ نَکُونَ تَبَعاً لَهُمْ مِنْ بَعْدِهِ، ثُمَّ خَرَجُوا فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَأَخْبَرَهُ بِمَا قَالُوا، فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی: أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً یَعْنِی اخْتَلَقَ الْآیَهًْ.

ابن‌عبّاس (آیه‌ی قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً نازل شد؛ یعنی در عوض ایمان و قرآن [که برای شما آوردم]، پاداش و رزقی نمی‌خواهم، جز دوست‌داشتن نزدیکانم [اهل بیتم]. یعنی جز اینکه مرا و اهل بیت و خویشاوندی مرا دوست بدارید. ابن‌عبّاس (گوید: [در اثر این آیه] در دل‌های منافقان مدینه چیزی افتاد (کینه به دل گرفتند) و گفتند: «قصدش از اینکه می‌گوید اهل‌بیتش را دوست داشته باشیم، این است که بعد از او از آن‌ها پیروی کنیم». آنگاه خارج شدند. جبرئیل بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شد و او را از گفته‌ی آنان باخبر ساخت و خداوند تعالی این آیه را نازل کرد أَمْ یَقُولُونَ افْتَری عَلَی اللهِ کَذِباً؛ یعنی دروغ بسته است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص630

شواهدالتنزیل، ج2، ص202

آیه وَ هُوَ الَّذی یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ یَعْفُوا عَنِ السَّیِّئاتِ وَ یَعْلَمُ ما تَفْعَلُونَ [25]

او کسی است که توبه را از بندگانش می‌پذیرد و بدی‌ها را می‌بخشد و آنچه را انجام می‌دهید می‌داند.

1

(شوری/ 25)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ عَنْ أبی‌جعفر (علیه السلام) قَالَ کُلَّمَا عَادَ الْمُؤْمِنُ بِالِاسْتِغْفَارِ وَ التَّوْبَهًِْ عَادَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِالْمَغْفِرَهًِْ وَ إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ یَقْبَلُ التَّوْبَهًَْ وَ یَعْفُوا عَنِ السَّیِّئاتِ فَإِیَّاکَ أَنْ تُقَنِّطَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ رَحْمَهًِْ اللَّهِ.

امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌مسلم از امام باقر (علیه السلام) نقل کرد که حضرت (علیه السلام) فرمود: «هرچه بنده طلب آمرزش کند خدا برایش می‌آمرزد همانا خدا آمرزنده و مهربان است. (مائده/98)، و توبه را می‌پذیرد و یَعْفُوا عَنِ السَّیِّئاتِ مبادا اینکه مؤمنان را ناامید از رحمت خدای متعال کنی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص630

بحارالأنوار، ج6، ص40

2

(شوری/ 25)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - مَا کَانَ اللَّهُ لِیَفْتَحَ عَلَی الْعَبْدِ بَابَ الدُّعَاءِ وَ یُغْلِق عَنْهُ بَابَ الْإِجَابَهًِْ وَ هُوَ یَقُولُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ وَ مَا کَانَ اللَّهُ لِیَفْتَحَ بَابَ التَّوْبَهًِْ وَ یُغْلِقَ بَابَ الْمَغْفِرَهًِْ لِأَنَّهُ تَعَالَی یَقُولُ وَ هُوَ الَّذِی یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ یَعْفُوا عَنِ السَّیِّئاتِ.

امام علی (علیه السلام) - خداوند هیچ‌گاه باب اجابت دعا را بر روی بنده نمی‌بندد، چون خودش باب دعا را بر روی او گشوده و فرموده: ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ؛ مرا بخوانید تا [دعای] شما را بپذیرم! (غافر/60). و نیز باب توبه را باز نکرده که باب مغفرت را ببندد، زیرا می‌فرماید: وَ هُوَ الَّذِی یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ یَعْفُوا عَنِ السَّیِّئاتِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص630

إرشادالقلوب، ج1، ص148

آیه وَ یَسْتَجیبُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ یَزیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ الْکافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدیدٌ [26]

و درخواست کسانی را که ایمان آورده و کارهای نیک انجام داده‌اند می‌پذیرد و از فضل خود بر آن‌ها می‌افزاید، امّا برای کافران عذاب شدیدی است!

1

(شوری/ 26)

الباقر (علیه السلام) - فِی قَوْلِهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ یَسْتَجِیبُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ قَالَ هُوَ الْمُؤْمِنُ یَدْعُو لِأَخِیهِ بِظَهْرِ الْغَیْبِ فَیَقُولُ لَهُ الْمَلَکُ آمِینَ وَ یَقُولُ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ وَ لَکَ مِثْلَ مَا سَأَلْتَ وَ قَدْ أُعْطِیتَ مَا سَأَلْتَ بِحُبِّکَ إِیَّاهُ.

امام باقر (علیه السلام) - وَ یَسْتَجِیبُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ؛ مقصود مؤمنی است که برای برادر [دینی] خود در پشت سر او دعا کند، پس فرشته برای دعای او آمین گوید و خدای عزیز جبّار می‌فرماید: برای توست دو برابر آنچه [برای برادرت] درخواست کردی و آنچه [نیز برای او] درخواست کردی، به خاطر اینکه او را دوست داشتی به تو داده شد [و دعایت در حقّ او مستجاب شد]».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص632

الکافی، ج2، ص507/ بحارالأنوار، ج90، ص388/ وسایل الشیعهًْ، ج7، ص111/ مستدرک الوسایل، ج5، ص242/ نورالثقلین/ البرهان

2

(شوری/ 26)

الباقر (علیه السلام) - قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ یَعْنِی الَّذِینَ قَالُوا الْقَوْلُ مَا قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله).

امام باقر (علیه السلام) - وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ؛ یعنی کسانی که گفتند حرف فرمایش پیامبر (صلی الله علیه و آله) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص632

بحارالأنوار، ج23، ص237/ القمی، ج2، ص275

3

(شوری/ 26)

الرّسول (علیه السلام) - وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ الشَّفَاعَهًَْ لِمَنْ وَجَبَتْ لَهُ النَّارُ مِمَّنْ أَحْسَنَ إِلَیْهِمْ فِی الدُّنْیَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ؛ همان شفاعت برای دوزخیانی است که به آن‌ها در دنیا نیکی کردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص632

بحارالأنوار، ج64، ص49/ نورالثقلین

آیه وَ لَوْ بَسَطَ اللهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِی الْأَرْضِ وَ لکِنْ یُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما یَشاءُ إِنَّهُ بِعِبادِهِ خَبیرٌ بَصیرٌ [27]

اگر خداوند روزی را برای بندگانش وسعت بخشد، در زمین طغیان و ستم می‌کنند؛ ولی به مقداری که می‌خواهد [و مصلحت مى‌داند] نازل می‌کند، چرا که او نسبت به بندگانش آگاه و بیناست.

1

(شوری/ 27)

الصّادق (علیه السلام) - لَوْ فَعَلَ لَفَعَلُوا وَ لَکِنْ جَعَلَهُمْ مُحْتَاجِینَ بَعْضُهُمْ إِلَی بَعْضٍ وَ اسْتَعْبَدَهُمْ بِذَلِکَ وَ لَوْ جَعَلَهُمْ کُلَّهُمْ أَغْنِیَاءَ لَبَغَوْا فِی الْأَرْضِ وَ لکِنْ یُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما یَشاءُ مِمَّا یَعْلَمُ أَنَّهُ یُصْلِحُهُمْ فِی دِینِهِمْ وَ دُنْیَاهُمْ إِنَّهُ بِعِبادِهِ خَبِیرٌ بَصِیرٌ.

امام صادق (علیه السلام) - اگر خداوند چنین کند، بندگان مرتکب سرکشی و طغیان خواهند شد. امّا آن‌ها را نیازمند به یکدیگر آفریده و بدین‌وسیله آن‌ها را به بندگی درآورده است. اگر خداوند همه بندگان را ثروتمند می‌آفرید، در زمین به طغیان و سرکشی می‌پرداختند. ولکِن ینَزِّل بِقَدَرٍ مَّا یشَاءُ، یعنی او به‌اندازه‌ای که خودش اراده کند و بداند که آن مقدار برای دین و دنیای آن‌ها مفید است بر آن‌ها نازل می‌کند؛ إِنَّهُ بِعِبَادِهِ خَبِیرٌ بَصِیرٌ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص632

القمی، ج2، ص276/ نورالثقلین/ البرهان

2

(شوری/ 27)

الحسن (علیه السلام) - فَقَالَ الْحَسَنُ (علیه السلام): أَرْزَاقُ الْخَلَائِقِ فِی السَّمَاءِ الرَّابِعَهًِْ تَنْزِلُ بِقَدَرٍ وَ تُبْسَطُ بِقَدَر.

امام حسن (علیه السلام) - روزی مخلوق در آسمان چهارم است که به اندازه نازل می‌شود و با مقدار معیّنی بسط و گسترش می‌یابد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص632

بحارالأنوار، ج10، ص135/ نورالثقلین

3

(شوری/ 27)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَنَسٍ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) عَنْ جَبْرَئِیلَ عَنِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ قَالَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی: إِنَّ مِنْ عِبَادِیَ الْمُؤْمِنِینَ لَمَنْ لَا یَصْلُحُ إِیمَانُهُ إِلَّا بِالْفَقْرِ وَ لَوْ أَغْنَیْتُهُ لَأَفْسَدَهُ ذَلِکَ وَ إِنَّ مِنْ عِبَادِیَ الْمُؤْمِنِینَ لَمَنْ لَا یَصْلُحُ إِیمَانُهُ إِلَّا بِالْغِنَاءِ وَ لَوْ أَفْقَرْتُهُ لَأَفْسَدَهُ ذَلِکَ وَ إِنَّ مِنْ عِبَادِیَ الْمُؤْمِنِینَ لَمَنْ لَا یَصْلُحُ إِیمَانُهُ إِلَّا بِالسُّقْمِ وَ لَوْ صَحَّحْتُ جِسْمَهُ لَأَفْسَدَهُ ذَلِکَ وَ إِنَّ مِنْ عِبَادِیَ

الْمُؤْمِنِینَ لَمَنْ لَا یَصْلُحُ إِیمَانُهُ إِلَّا بِالصِّحَّهًِْ وَ لَوْ أَسْقَمْتُهُ لَأَفْسَدَهُ ذَلِکَ إِنِّی أُدَبِّرُ عِبَادِی لِعِلْمِی بِقُلُوبِهِمْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - [انس از پیامبر (صلی الله علیه و آله) از جبرئیل از خداوند عزّوجلّ روایت کرده است که:] در میان بندگان من کسانی هستند که چیزی جز مریضی آن‌ها را اصلاح نمی‌کند [و حالت مریضی، آن‌ها را به من نزدیکتر می‌کند] و اگر به آن‌ها سلامتی می‌دادم، خراب می‌شدند [و دست از عبادت من بر می‌داشتند] و در میان بندگان من کسانی هستند که چیزی جز سلامتی، آن‌ها را اصلاح نمی‌کند و اگر مریضشان می‌کردم، خراب می‌شدند [و دست از عبادت من بر می‌داشتند] و از بندگان من کسانی هستند که چیزی جز بی‌نیازی (ثروت) آن‌ها را اصلاح نمی‌کند و اگر آن‌ها

را فقیر می‌کردم، خراب می‌شدند [و دست از عبادت من بر می‌داشتند] و از بندگان من کسانی هستند که چیزی جز فقر و بی‌چیزی آن‌ها را اصلاح نمی‌کند و اگر آن‌ها را بی‌نیاز می‌کردم، خراب می‌شدند [و دست از عبادت من بر می‌داشتند]، به همین دلیل است که من با اطّلاعی که از دل بندگان خود دارم به تدبیر امور آنان می‌پردازم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص632

التوحید، ص400

4

(شوری/ 27)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَخْوَفُ مَا أَخَافُ عَلَی أُمَّتِی زَهْرَهًُْ الدُّنْیَا وَ کَثْرَتُهَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - بدترین چیزی که از خطر آن بر امّتم می‌ترسم، مستی خوشی‌ها و سرور دنیا و زیادی آن است. [که این دنیازدگی آن‌ها را از خدا دور کند].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص634

نورالثقلین

5

(شوری/ 27)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - بَغْیُهُمْ فِی الْأَرْضِ طَلَبُهُمُ مَنْزِلَهًًْ بَعْدَ مَنْزِلَهًٍْ وَ دَابَّهًًْ بَعْدَ دَابَّهًٍْ وَ مَلْبَساً بَعْدَ مَلْبَسٍ.

ابن‌عبّاس (طغیان و ستم آن‌ها در زمین [این است که] با به‌دست آوردن یک خانه، حرص خانه‌ای دیگر را بزنند و با به‌دست آوردن یک حیوان، طلب حیوان دیگری را بکنند. و وقتی لباسی را به‌دست می‌آورند، به دنبال کسب لباس دیگری بروند. [و از دنیا سیر نشوند و دنیا را برای دنیا بخواهند].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص634

ریاض السالکین، ج4، ص354

6

(شوری/ 27)

الرّضا (علیه السلام) - الْخَبِیرُ فَهُوَ الَّذِی لَا یَعْزُبُ عَنْهُ شَیْءُ وَ لَا یَفُوتُهُ شَیْءُ لَیْسَ لِلتَّجْرِبَهًِْ وَ لَا لِلِاعْتِبَارِ بِالْأَشْیَاءِ فَعِنْدَ التَّجْرِبَهًِْ وَ الِاعْتِبَارِ عِلْمَانِ وَ لَوْلَاهُمَا مَا عَلِمَ لِأَنَّ کُلَّ مَنْ کَانَ کَذَلِکَ کَانَ جَاهِلًا وَ اللَّهُ لَمْ یَزَلْ خَبِیراً بِمَا یَخْلُقُ وَ الْخَبِیرُ مِنَ النَّاسِ: الْمُسْتَخْبِرُ عَنْ جَهْلٍ، الْمُتَعَلِّمُ، وَ قَدْ جَمَعْنَا الِاسْمَ وَ اخْتَلَفَ الْمَعْنَی. وَ الْبَصِیرُ لَا بِخَرْتٍ کَمَا أَنَّنَا نُبْصِرُ بِخَرْتٍ مِنَّا لَا نَنْتَفِعُ بِهِ فِی غَیْرِهِ وَ لَکِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ لَا یَحْتَمِلُ شَخْصاً مَنْظُوراً إِلَیْهِ فَقَدْ جَمَعْنَا الِاسْمَ وَ اخْتَلَفَ الْمَعْنَی.

امام رضا (علیه السلام) - خَبیرٌ [در باب خدا] به‌معنی آن است که چیزی از او پوشیده نباشد و از او فوت نشود نه به‌جهت تجربه و اعتبار که به اندیشه و فکر درپی آنکه رفته باشد، زیرا که در نزد تجربه و اعتبار دو علم است یکی تجربی که ضروری و بدیهی است و دیگری اعتباری که به فکر احتیاج دارد و اگر چنان‌که تجربه و اعتبار نمی‌بودند چیزی را نمی‌دانست زیرا که هرکه چنین باشد جاهل خواهد بود و خدای تبارک‌وتعالی همیشه به آنچه آفریده خیبر و آگاه بوده و می‌باشد و خیبر از مردمان آن است که بعد از جهل خبیر و آگاه شده باشد و متعلّم است که از تعلیم و تجربه و امتحان چیزی می‌آموزد و این اسم ما را جمع نموده و معنی مختلف است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص634

البرهان

آیه وَ هُوَ الَّذی یُنَزِّلُ الْغَیْثَ مِنْ بَعْدِ ما قَنَطُوا وَ یَنْشُرُ رَحْمَتَهُ وَ هُوَ الْوَلِیُّ الْحَمیدُ [28]

او کسی است که باران سودمند را پس از آنکه مأیوس شدند نازل می‌کند و رحمت خویش را می‌گستراند و او ولیّ [و سرپرستِ] شایسته‌ی ستایش است.

1

(شوری/ 28)

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - بَعْدِ ما قَنَطُوا أَیْ یَئِسُوا.

علیّ‌بن‌ابراهیم (بَعْدِ ما قَنَطُوا، یعنی [بعد از اینکه] مأیوس شدند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص634

القمی، ج2، ص276/ نورالثقلین

2

(شوری/ 28)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنِ الْحَارِثِ الْأَعْوَرِ عَنْ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ سُئِلَ عَنِ السَّحَابِ أَیْنَ یَکُونُ قَالَ: یَکُونُ عَلَی شَجَرٍ کَثِیفٍ عَلَی سَاحِلِ الْبَحْرِ یَأْوِی إِلَیْهِ فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یُرْسِلَ أَرْسَلَ رِیحاً فَأَثَارَهُ وَ وَکَّلَ بِهِ مَلَائِکَهًًْ یَضْرِبُونَهُ بِالْمَخَارِیقِ وَ هُوَ الْبَرْقُ فَیَرْتَفِعُ.

امام علی (علیه السلام) - حارث اعور گوید، از امیرالمؤمنین (علیه السلام) سؤال شد: «ابرها کجا هستند»؟ آن حضرت (علیه السلام) فرمود: «در بالای درخت انبوهی در ساحل دریا که بدان‌جا پناه می‌برند. هرگاه خداوند اراده کند که ابر را به جایی بفرستد، بادی را برمی‌انگیزد، آن باد، ابر را به حرکت درمی‌آورد و فرشتگانی را مأمور آن‌ها می‌نماید که به‌وسیله‌ی شکاف‌دهنده‌هایی ابر را می‌زنند که منظور از آن همان آذرخش است، در نتیجه ابر اوج می‌گیرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص634

القمی، ج2، ص276/ نورالثقلین/ البرهان

3

(شوری/ 28)

الرّضا (علیه السلام) - وَ بِنَا یُنَزِّلُ الْغَیْثَ وَ یَنْشُرُ الرَّحْمَة.

امام رضا (علیه السلام) - به وسیله‌ی ما باران را نازل می‌کند و به‌وسیله‌ی ما خدا رحمت خود را منتشر می‌نماید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص634

بحارالأنوار، ج23، ص35/ نورالثقلین

4

(شوری/ 28)

العسکری (علیه السلام) - وَ بِکُمْ یُنَزِّلُ الْغَیْثَ وَ بِکُمْ یُمْسِکُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَی الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ بِکُمْ یُنَفِّسُ الْهَمَّ وَ یَکْشِفُ الضُّر.

امام عسکری (علیه السلام) - به یمن وجود شما باران را نازل می‌کند و آسمان را از سقوط به زمین بدون اذنش باز می‌دارد و به‌وسیله‌ی الطاف شما غبار اندوه را از دل‌ها می‌زداید و سختی زندگی و بدی حال را برطرف می‌سازد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص634

من لایحضره الفقیه، ج2، ص615/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

آیه وَ مِنْ آیاتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَثَّ فیهِما مِنْ دابَّةٍ وَ هُوَ عَلی جَمْعِهِمْ إِذا یَشاءُ قَدیرٌ [29]

و از آیات اوست آفرینش آسمان‌ها و زمین و آنچه از جنبندگان در آن‌ها منتشر نموده و او هرگاه بخواهد بر گردآوری آن‌ها تواناست.

آیه وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثیرٍ [30]

هر مصیبتی به شما رسد به خاطر اعمالی است که انجام داده‌اید و بسیاری را نیز عفو می‌کند.

1

(شوری/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ هِشَامِ‌بْنِ‌سَالِمٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَال أَمَا إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ عِرْقٍ یَضْرِبُ وَ لَا نَکْبَهًٍْ وَ لَا صُدَاعٍ وَ لَا مَرَضٍ إِلَّا بِذَنْبٍ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ قَالَ ثُمَّ قَالَ وَ مَا یَعْفُو اللهُ أَکْثَرُ مِمَّا یُؤَاخِذُ بِه.

امام صادق (علیه السلام) - هشام‌بن‌سالم از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: «هر رگی که قطع می‌شود، هر مصیبتی که به وجود می‌آید و هر سردرد یا بیماری که فرد بدان دچار می‌شود به سبب ارتکاب گناهان است. زیرا خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: و مَا أَصَابَکُم مِّن مُّصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیدِیکُمْ و یعْفُو عَن کَثِیرٍ. [هشام] گوید، آنگاه امام (علیه السلام) فرمود: «آنچه خداوند عفو و گذشت می‌فرماید، بیشتر است از آنچه مؤاخذه و عقوبت می‌کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص636

الکافی، ج2، ص269/ وسایل الشیعهًْ، ج15، ص299/ مکارم الأخلاق، ص357/ بحارالأنوار، ج70، ص315/ نورالثقلین/ البرهان

2

(شوری/ 30)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - لَیْسَ مِنِ الْتِوَاءِ عِرْقٍ وَ لَا نَکْبَهًِْ حَجَرٍ وَ لَا عَثْرَهًِْ قَدَمٍ وَ لَا خَدْشِ عُودٍ إِلَّا بِذَنْبٍ وَ لَمَا یَعْفُو اللَّهُ أَکْثَرُ فَمَنْ عَجَّلَ اللَّهُ عُقُوبَهًَْ ذَنْبِهِ فِی الدُّنْیَا فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَجَلُّ وَ أَکْرَمُ وَ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ یَعُودَ فِی عُقُوبَتِهِ فِی الْآخِرَهًْ.

امام علی (علیه السلام) - هر رگی که پیچ می‌خورد، هر سنگی که بر فردی فرود می‌آید، هر پایی که می‌لغزد و هر زخمی که در اثر ضربه‌ی چوبی بر تن انسانی وارد می‌شود، هرکدام به خاطر ارتکاب گناهی است. تعداد گناهانی که خداوند آن‌ها را می‌آمرزد بیش از آن تعدادی است که به خاطر آن‌ها بندگان را مجازات می‌کند و خداوند برخی را به خاطر گناهشان در دنیا مجازات می‌کند؛ [بسیاری از گناهان به جهان آخرت کشیده نمی‌شود و در آنجا مؤاخذه قرار نمی‌گردد] زیرا خداوند، بزرگ‌تر و با عظمت‌تر از آن است که در آخرت او را دوباره مورد مجازات قرار دهد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص636

الکافی، ج2، ص445/ مستدرک الوسایل، ج11، ص325/ البرهان/ نورالثقلین

3

(شوری/ 30)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - {فِی کِتَابِ الْخِصَالِ فِیمَا عَلَّمَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَصْحَابَهُ مِنَ الْأَرْبَعِمِأَهًٍْ، بَابُ} مِمَّا یُصْلِحُ لِلْمُسْلِمِ فِی دِینِهِ وَ دُنْیَاهُ: تَوَقُّوا الذُّنُوبَ فَمَا مِنْ نَکْبَهًٍْ وَ لَا نَقْصِ رِزْقٍ إِلَّا بِذَنْبٍ حَتَّی الْخَدْشِ وَ الْکَبْوَهًِْ وَ الْمُصِیبَهًِْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ مَا أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ وَ أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِذا عاهَدْتُمْ فَمَا زَالَتْ نِعْمَهًٌْ وَ لَا نَضَارَهًُْ عَیْشٍ إِلَّا بِذُنُوبٍ اجْتَرَحُوا إِنَّ اللَّهَ لَیْسَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ وَ لَوْ أَنَّهُمُ اسْتَقْبَلُوا ذَلِکَ بِالدُّعَاءِ وَ الْإِنَابَهًِْ لَمَا نَزَلَتْ وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذَا نَزَلَتْ بِهِمُ النِّقَمُ وَ زَالَتْ عَنْهُمُ النِّعَمُ فَزِعُوا إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ بِصِدْقٍ مِنْ نِیَّاتِهِمْ وَ لَمْ یَهِنُوا وَ لَمْ یُسْرِفُوا لَأَصْلَحَ لَهُمْ کُلَّ فَاسِدٍ وَ لَرَدَّ عَلَیْهِمْ کُلَّ صَالِحٍ.

امام علی (علیه السلام) - از آن چیزهایی که برای مسلمان در دین و دنیایش به صلاح اوست (او را اصلاح می‌کند) پرهیز از گناهان است. هر بلا و کم‌شدن روزی، حتّی خراش و زمین‌خوردن و مصیبت، به خاطر انجام گناه است. خداوند تعالی فرمود: وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثیرٍ. و هنگامی‌که با خدا عهد بستید، به عهد او وفا کنید! . (نحل/91). هیچ نعمت و رونق زندگی از بین نرفت مگر به خاطرگناهی که مرتکب شدند. خداوند هرگز به بندگانش ستم نمی‌کند. (آل عمران/182). اگر آن‌ها با دعا و توبه به استقبال آن‌ها (بلاها و مصیبت‌ها) می‌رفتند، [بلا و مصیبت] بر آن‌ها نازل نمی‌شد و اگر آن‌ها هنگامی‌که بلاها بر آن‌ها نازل شد و نعمت‌ها از دستشان رفت، با نیّت راست و درست به‌جانب خدا زاری و بی‌تابی می‌کردند و سستی و اسراف نمی‌کردند، [خدا] هر بدی و فساد را برای آن‌ها اصلاح می‌کرد و هر خوبی و مصلحتی را به آن‌ها برمی‌گرداند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص636

نورالثقلین

4

(شوری/ 30)

الحسین (علیه السلام) - لَوْ لَا التَّقِیَّهًُْ مَا عُرِفَ وَلِیُّنَا مِنْ عَدُوِّنَا وَ لَوْ لَا مَعْرِفَهًُْ حُقُوقِ الْإِخْوَانِ مَا عُرِفَ مِنَ السَّیِّئَاتِ شَیْءٌ إِلَّا عُوقِبَ عَلَی جَمِیعِهَا لَکِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ.

امام حسین (علیه السلام) - اگر تقیّه نبود دوست ما از دشمن ما شناخته نمی‌شد و اگر حق‌شناسی از برادران نبود یک گناه شناخته نمی‌شد جز آنکه بر همه کیفر می‌شد ولی خدای عزّوجلّ می‌فرماید: وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص636

بحارالأنوار، ج72، ص415/ الإمام العسکری، ص321/ جامع الأخبار، ص95

5

(شوری/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌رِئَابٍ قَال سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ عَن قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ أَ رَأَیْتَ مَا أَصَابَ عَلِیّاً (علیه السلام) وَ أَهْلَ بَیْتِهِ (علیهم السلام) مِنْ بَعْدِهِ هُوَ بِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیهِمْ وَ هُمْ أَهْلُ بَیْتِ طَهَارَهًٍْ (علیهم السلام) مَعْصُومُونَ فَقَالَ إِنَّ رسول الله (صلی الله علیه و آله) کَانَ یَتُوبُ إِلَی اللَّهِ وَ یَسْتَغْفِرُهُ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَهًٍْ مِائَهًَْ مَرَّهًٍْ مِنْ غَیْرِ ذَنْبٍ إِنَّ اللَّهَ یَخُصُّ أَوْلِیَاءَهُ بِالْمَصَائِبِ لِیَأْجُرَهُمْ عَلَیْهَا مِنْ غَیْرِ ذَنْبٍ.

امام صادق (علیه السلام) - علیّ‌بن‌رعاب گوید، از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: و مَا أَصَابَکُم مِّن مُّصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیدِیکُمْ و یعْفُو عَن کَثِیرٍ، سؤال کردم: «نظر شما درباره‌ی مصیبت‌هایی که بر سر امیرالمؤمنین (علیه السلام) و اهل بیتش که سلام و درود خدا بر آنان باد، آمده است چیست؟ آیا علّت این مصیبت‌ها هم اعمال آن‌ها بوده است؛ حال آنکه آن‌ها معصوم بوده‌اند»؟ امام صادق (علیه السلام) فرمود: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بدون اینکه مرتکب گناهی شده باشد، هر شبانه‌روز یک‌صدبار به درگاه خداوند توبه و از او طلب آمرزش می‌کرد. خداوند به‌طور ویژه اولیای خود را بدون اینکه مرتکب گناهی شده باشند دچار مصیبت می‌کند و در مقابل به آن‌ها پاداش دهد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص638

نورالثقلین/ البرهان/ الکافی، ج2، ص450/ بحارالأنوار، ج44، ص276/ القمی، ج2، ص277

6

(شوری/ 30)

السّجّاد (علیه السلام) - عَلِیُّ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ رَفَعَهُ قَال… قَالَ یَزِیدُ لَعَنَهُ اللَّهُ وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ فَقَالَ علِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) لَیْسَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ فِینَا إِنَّ فِینَا قَوْلَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ ما أَصابَ مِنْ مُصِیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی أَنْفُسِکُمْ إِلَّا فِی کِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِکَ عَلَی اللهِ یَسِیر.

امام سجّاد (علیه السلام) - علی‌بن‌ابراهیم (به صورت مرفوع روایت کرده است: یزید لعنه اللَّه گفت: «وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ». علیّ‌بن‌الحسین (علیه السلام) در پاسخش فرمود: «این آیه درباره‌ی ماها نیست، درباره‌ی ما این سخن خدای عزّوجلّ است: هیچ مصیبتی [ناخواسته] در زمین و نه در وجود شما روی نمی‌دهد مگر اینکه همه‌ی آن‌ها قبل از آنکه زمین را بیافرینیم در لوح محفوظ ثبت است و این امر برای خدا آسان است! . (حدید/22)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص638

الکافی، ج2، ص450/ نورالثقلین؛ «بتفاوت لفظی» / البرهان/ بحارالأنوار، ج45، ص135

7

(شوری/ 30)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عن ألصّادق (علیه السلام) ثُمَّ قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) {لِعبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌یَحْیَی}: یَا عَبْدَ اللَّهِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ تَمْحِیصَ ذُنُوبِ شِیعَتِنَا فِی الدُّنْیَا بِمِحَنِهِمْ لِتَسْلَمَ لَهُمْ طَاعَاتُهُمْ وَ یَسْتَحِقُّوا عَلَیْهَا ثَوَابَهَا فَقَالَ عبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌یَحْیَی یَا أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ إِنَّا لَا نُجَازَی بِذُنُوبِنَا إِلَّا فِی الدُّنْیَا قَالَ نَعَمْ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) الدُّنْیَا سِجْنُ الْمُؤْمِنِ وَ جَنَّهًُْ الْکَافِرِ إِنَّ اللَّهَ یُطَهِّرُ شِیعَتَنَا مِنْ ذُنُوبِهِمْ فِی الدُّنْیَا بِمَا تُبْلِیهِمْ بِهِ مِنَ الْمِحَنِ وَ بِمَا یَغْفِرُهُ لَهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ.

امام علی (علیه السلام) - امام صادق (علیه السلام) فرمود: آنگاه امیرالمؤمنین (علیه السلام) [خطاب به عبدالله‌بن‌یحیی] فرمود: «ای عبدالله! سپاس و ستایش مخصوص خداوندی است که شیعیان ما را در دنیا با گرفتاری و محنت از گناهان پاک ساخت تا عبادت و اطاعت آن‌ها سلامت بماند و مستحق ثواب و پاداش خود باشند». عبداللَّه‌بن‌یحیی گفت: «ای امیرالمؤمنین (علیه السلام)! ما در دنیا فقط مجازات گناهان خود را خواهیم دید». علی (علیه السلام) فرمود: «آری! مگر نشنیدی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: دنیا برای مؤمن زندان و برای کافر بهشت است، خداوند متعال شیعیان ما را در دنیا از گناهان پاک می‌کند و آن‌ها را به گرفتاری‌ها و محنت‌ها دچار می‌سازد و مورد رحمت و آمرزش قرار می‌دهد و آنان را بدون گناه از جهان می‌برد. خداوند متعال در قرآن مجید می‌فرماید: وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیر».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص638

بحارالأنوار، ج89، ص240/ الإمام العسکری، ص22/ بحارالأنوار، ج64، ص232؛ «و انا لانجازی… قال نعم» محذوف

8

(شوری/ 30)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - قَالَ الْأَصْبَغُ‌بْنُ‌نُبَاتَهًَْ سَمِعْتُ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) یَقُولُ أُحَدِّثُکُمْ بِحَدِیث یَنْبَغِی لِکُلِّ مُسْلِمٍ أَنْ یَعِیَهُ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیْنَا فَقَالَ (علیه السلام) مَا عَاقَبَ اللَّهُ عَبْداً مُؤْمِناً فِی هَذِهِ الدُّنْیَا إِلَّا کَانَ أَجْوَدَ وَ أَمْجَدَ مِنْ أَنْ یَعُودَ فِی عِقَابِهِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ لَا سَتَرَ اللَّهُ علی عبْدٍ مُؤْمِنٍ فِی هَذِهِ الدُّنْیَا وَ عَفَا عَنْهُ إِلَّا کَانَ أَمْجَدَ وَ أَجْوَدَ وَ أَکْرَمَ مِنْ أَنْ یَعُودَ فِی عَفْوِهِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) وَ قَدْ یَبْتَلِی اللَّهُ الْمُؤْمِنَ بِالْبَلِیَّهًِْ فِی بَدَنِهِ أَوْ مَالِهِ أَوْ وُلْدِهِ أَوْ أَهْلِهِ وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ وَ ضَمَّ یَدَهُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ یَقُولُ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ.

امام علی (علیه السلام) - اصبغ‌بن‌نباته گوید، از امیرالمؤمنین (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: «من برای شما سخنی می‌گویم که باید هر فرد مسلمانی آن را بداند». سپس به ما رو کرد و فرمود: «خداوند بزرگ‌تر، بزرگوارتر و بخشنده‌تر از آن است که بنده‌ی مؤمنی را در این دنیا مجازات کند. سپس او را در قیامت هم عذاب دهد. همچنین خداوند بزرگوارتر، بخشنده‌تر و بزرگ‌تر از آن است که گناه بنده‌ای را در این دنیا بپوشاند و او را بیامرزد. سپس در روز قیامت او را مجازات نماید». سپس فرمود: «گاهی خداوند، فرد مؤمن را به‌وسیله‌ی فرستادن بلا و مصیبتی برای او در بدن، اموال یا خانواده‌اش دچار آزمایش می‌کند». آنگاه این آیه را خواند؛ و مَا أَصَابَکُم مِّن مُّصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیدِیکُمْ و یعْفُو عَن کَثِیرٍ، و سه‌بار با دستش را [به نشانه‌ی نشان‌دادن عفو خداوند] تکان داد وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص638

بحارالأنوار، ج75، ص52/ بحارالأنوار، ج78، ص179/ القمی، ج2، ص276/ تحف العقول، ص213/ نورالثقلین/ البرهان

9

(شوری/ 30)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِأَفْضَلِ آیَهًٍْ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ حَدَّثَنَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَکْرَمُ مِنْ أَنْ یُثَنِّیَ عَلَیْهِ الْعُقُوبَهًَْ فِی الْآخِرَهًِْ وَ مَا عُفِیَ عَنْهُ فِی الدُّنْیَا فَاللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَحْلَمُ مِنْ أَنْ یَعُودَ فِی عَفْوِهِ.

امام علی (علیه السلام) - آیا شما را از پرفضیلت¬ترین آیه در کتاب خداوند عزّ‌وجلّ آگاه سازم؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برای ما نقل کرد آیه: و مَا أَصَابَکُم مِّن مُّصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیدِیکُمْ [می‌باشد] و خداوند متعال بزرگوارتر از آن است که در آخرت شخص مصیبت¬زده را دوباره مجازات کند، و خداوند متعال باگذشت¬تر از آن است که گناهی را که در دنیا از آن چشم پوشی کرده است [در آخرت] از عفوش بر گردد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص640

بحارالأنوار، ج78، ص188/ الدعوات، ص167

10

(شوری/ 30)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - خَیْرُ آیَهًٍْ فِی کِتَابِ اللَّهِ هَذِهِ الْآیَهًُْ یَا عَلِیُ (علیه السلام) مَا مِنْ خَدْشِ عُودٍ وَ لَا نَکْبَهًِْ قَدَمٍ إِلَّا بِذَنْبٍ وَ مَا عَفَا اللَّهُ عَنْهُ فِی الدُّنْیَا فَهُوَ أَکْرَمُ مِنْ أَنْ یَعُودَ فِیهِ وَ مَا عَاقَبَ عَلَیْهِ فِی الدُّنْیَا فَهُوَ أَعْدَلُ مِنْ أَنْ یُثَنِّیَ عَلَی عَبْدِه.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از علی (علیه السلام) روایت شده که فرمود: پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بهترین آیه در کتاب خداوند این آیه است. ای علی (علیه السلام)! هیچ خراش چوبی و لغزش قدمی نیست مگر به‌واسطه‌ی گناه. و خداوند کریم‌تر از آن است که نسبت به آنچه در دنیا از آن گذشت کرده، بازگشت به عقاب نماید و عادل‌تر از آن است که نسبت به آنچه در دنیا بر آن عقوبت کرده، عقوبت را بر بنده‌اش تکرار نماید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص640

بحارالأنوار، ج70، ص316/ نورالثقلین

11

(شوری/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌أُسَامَهًَْ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سَمِعْتُهُ یَقُولُ: تَعَوَّذُوا بِاللَّهِ مِنْ سَطَوَاتِ اللَّهِ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ. قَالَ: قُلْتُ لَهُ: وَ مَا سَطَوَاتُ اللَّهِ؟ قَالَ: الْأَخْذُ عَلَی الْمَعَاصِی.

امام صادق (علیه السلام) - ابواسامه گوید، از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: «از سطوت و غضب خدا به خدا پناه ببرید». [ابواسامه] گوید، عرض کردم: «سطوت خداوند چیست»؟ فرمود: «مردم را به گناهان خودشان گرفتن».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص640

الکافی، ج2، ص269/ نورالثقلین

12

(شوری/ 30)

الباقر (علیه السلام) - إِنَ الْعَبْدَ لَیُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیُزْوَی عَنْهُ الرِّزْق.

امام باقر (علیه السلام) - مردی گناهی می‌کند و موجب می‌شود روزی از او گرفته شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص640

الکافی، ج2، ص270/ نورالثقلین

13

(شوری/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - تَجَنَّبُوا الْبَوَائِقَ یُمَدَّ لَکُمْ فِی الْأَعْمَار.

امام صادق (علیه السلام) - از گناهان دوری کنید تا بر طول عمر شما افزوده شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص640

بحارالأنوار، ج69، ص19/ نورالثقلین

14

(شوری/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَ الذَّنْبَ یَحْرِمُ الْعَبْدَ الرِّزْق.

امام صادق (علیه السلام) - همانا ارتکاب گناه، آدمی را از روزی مقدّر محروم می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص640

الکافی، ج2، ص271/ نورالثقلین

15

(شوری/ 30)

الباقر (علیه السلام) - إِنَ الْعَبْدَ یَسْأَلُ اللَّهَ الْحَاجَهًَْ فَیَکُونُ مِنْ شَأْنِهِ قَضَاؤُهَا إِلَی أَجَلٍ قَرِیبٍ أَوْ إِلَی وَقْتٍ بَطِیءٍ فَیُذْنِبُ الْعَبْدُ ذَنْباً فَیَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِلْمَلَکِ لَا تَقْضِ حَاجَتَهُ وَ احْرِمْهُ إِیَّاهَا فَإِنَّهُ تَعَرَّضَ لِسَخَطِی وَ اسْتَوْجَبَ الْحِرْمَانَ مِنِّی.

امام باقر (علیه السلام) - بنده‌ای از خداوند حاجت می‌خواهد و آن حاجت هم قابل رواشدن می‌باشد ولی صاحب حاجت گناهی مرتکب می‌گردد و خداوند به فرشته امر می‌کند حاجت او را نده، زیرا او مرتکب گناه شده و از آن خواسته محروم شده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص640

الکافی، ج2، ص271/ نورالثقلین

16

(شوری/ 30)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَا عَلِیُّ (علیه السلام) مِنْ کَرَامَهًِْ الْمُؤْمِنِ عَلَی اللَّهِ أَنَّهُ لَمْ یَجْعَلْ لِأَجَلِهِ وَقْتاً حَتَّی یَهُمَّ بِبَائِقَهًٍْ فَإِذَا هَمَّ بِبَائِقَهًٍْ قَبَضَهُ إِلَیْهِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - یا علی (علیه السلام)! از عنایات خداوند نسبت به مؤمن این است که برای اجل و مرگ او وقت معیّنی قرار نداده تا وقتی تصمیم کار خلاف و عمل زشتی را بگیرد، همین که مؤمن تصمیم گرفت عمل خلافی را انجام دهد خدا او را به‌سوی خود می‌برد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص640

بحارالأنوار، ج65، ص19/ نورالثقلین

17

(شوری/ 30)

الکاظم (علیه السلام) - حَقٌ عَلَی اللَّهِ أَنْ لَا یُعْصَی فِی دَارٍ إِلَّا أَضْحَاهَا لِلشَّمْسِ حَتَّی تُطَهِّرَهَا.

امام کاظم (علیه السلام) - در خانه‌ای گناه نشود مگر آنکه بر خدا سزاوار است که آن را خراب کند تا خورشید بر آن بتابد و آن را پاک گرداند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص640

الکافی، ج2، ص272/ نورالثقلین

آیه وَ ما أَنْتُمْ بِمُعْجِزینَ فِی الْأَرْضِ وَ ما لَکُمْ مِنْ دُونِ اللهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا نَصیرٍ [31]

و شما هرگز نمی‌توانید در زمین از قدرت خداوند فرار کنید و غیر از خدا هیچ سرپرست و یاوری برای شما نیست.

آیه وَ مِنْ آیاتِهِ الْجَوارِ فِی الْبَحْرِ کَالْأَعْلامِ [32]

از نشانه‌های او کشتی‌های کوه پیکری است که در دریا [به كمك بادها] حرکت می‌کنند.

آیه إِنْ یَشَأْ یُسْکِنِ الرِّیحَ فَیَظْلَلْنَ رَواکِدَ عَلی ظَهْرِهِ إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِکُلِّ صَبَّارٍ شَکُور [33]

اگر او اراده کند، باد را ساکن می‌سازد تا آن‌ها بر روی دریا بی‌حرکت بمانند؛ در این نشانه‌هایی است برای هر صبور شکرگزار.

1

(شوری/ 33)

الباقر (علیه السلام) - صَبَّارٌ عَلَی مَا نَزَلَ بِهِ مِنْ شِدَّهًٍْ أَوْ رَخَاءٍ صَبُورٌ عَلَی الْأَذَی فِینَا شَکُورٌ لِلَّهِ عَلَی وَلَایَتِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ (علیهم السلام).

امام باقر (علیه السلام) - صَبَّارٌ بر ناراحتی‌ها و گرفتاری‌ها یا نعمت و آسایش، صبر می‌کند بر آزاری که در راه ما می‌بیند و خدا را بر ولایت ما اهل بیت شکرگزار است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص642

بحارالأنوار، ج24، ص220

آیه أَوْ یُوبِقْهُنَّ بِما کَسَبُوا وَ یَعْفُ عَنْ کَثیر [34]

یا اگر بخواهد آن‌ها را به خاطر اعمالی که سرنشینانش انجام داده‌اند نابود می‌سازد و بسیاری را می‌بخشد.

آیه وَ یَعْلَمَ الَّذینَ یُجادِلُونَ فی آیاتِنا ما لَهُمْ مِنْ مَحیصٍ [35]

تا کسانی که در آیات ما مجادله می‌کنند بدانند هیچ گریزگاهی ندارند.

آیه فَما أُوتیتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَمَتاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ ما عِنْدَ اللهِ خَیْرٌ وَ أَبْقی لِلَّذینَ آمَنُوا وَ عَلی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ [36]

آنچه به شما عطا شده متاع [زودگذر] زندگی دنیاست و آنچه نزد خداست برای کسانی که ایمان آورده و بر پروردگارشان توکّل می‌کنند بهتر و پایدارتر است.

1

(شوری/ 36)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ أَحَبَ أَنْ یَعْلَمَ مَا لَهُ عِنْدَ اللَّهِ فَلْیَعْلَمْ مَا لِلَّهِ عِنْدَه.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - کسی که دوست دارد بداند که نزد خداوند چه مقام و رتبه‌ای دارد پس باید بداند [و به خود توجّه نماید] که خداوند نزد او چه اندازه قدر و منزلت دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص642

وسایل الشیعه، ج5، ص476/ نورالثقلین

آیه وَ الَّذینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ وَ إِذا ما غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُونَ [37]

همان کسانی که از گناهان بزرگ و اعمال زشت اجتناب می‌ورزند و هنگامی‌که خشمگین شوند عفو می‌کنند.

همان کسانی که از گناهان بزرگ و اعمال زشت اجتناب می‌ورزند

1 -1

(شوری/ 37)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِیِّ (رحمة الله علیه) قَالَ حَدَّثَنِی أَبُوجَعْفَرٍ الثَّانِی (علیه السلام) قَالَ سَمِعْتُ أَبِی یَقُولُ سَمِعْتُ أَبِی‌مُوسَی‌بْنَ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) یَقُول دَخَلَ عَمْرُوبْنُ‌عُبَیْدٍ عَلَی أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَلَمَّا سَلَّمَ وَ جَلَسَ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ وَ الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ ثُمَّ أَمْسَکَ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) مَا أَسْکَتَکَ قَالَ أُحِبُّ أَنْ أَعْرِفَ الْکَبَائِرَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَقَالَ نَعَمْ یَا عَمْرُو أَکْبَرُ الْکَبَائِرِ الْإِشْرَاکُ بِاللَّهِ یَقُولُ اللَّهُ مَنْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْجَنَّهًَْ وَ بَعْدَهُ الْإِیَاسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ لا یَیْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْکافِرُونَ

ثُمَّ الْأَمْنُ مِنْ مَکْرِ اللَّهِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ وَ مِنْهَا عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ لِأَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ جَعَلَ الْعَاقَّ جَبَّاراً شَقِیّاً وَ قَتْلُ النَّفْسِ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِداً فِی‌ها إِلَی آخِرِ الْآیَهًِْ وَ قَذْفُ الْمُحْصَنَهًِْ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ لُعِنُوا فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ إِنَّما یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعِیراً وَ الْفِرَارُ مِنَ الزَّحْفِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ مَنْ یُوَلِّهِمْ یَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلَّا مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ أَوْ مُتَحَیِّزاً إِلی فِئَةٍ فَقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ وَ أَکْلُ الرِّبَا لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ الرِّبا لا یَقُومُونَ إِلَّا کَما یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطانُ مِنَ الْمَسِّ وَ السِّحْرُ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ لَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَراهُ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ وَ الزِّنَا لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ یَلْقَ أَثاماً یُضاعَفْ لَهُ الْعَذابُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ یَخْلُدْ فِیهِ مُهاناً وَ الْیَمِینُ الْغَمُوسُ الْفَاجِرَةُ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ إِنَّ الَّذِینَ یَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللهِ وَ أَیْمانِهِمْ ثَمَناً قَلِیلًا أُولئِکَ لا خَلاقَ لَهُمْ فِی الْآخِرَهًِْ وَ الْغُلُولُ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ مَنْ یَغْلُلْ یَأْتِ بِما غَلَّ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ مَنْعُ الزَّکَاهًِْ الْمَفْرُوضَهًِْ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ فَتُکْوی بِها جِباهُهُمْ وَ جُنُوبُهُمْ وَ ظُهُورُهُمْ وَ شَهَادَةُ الزُّورِ وَ کِتْمَانُ الشَّهَادَةِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ مَنْ یَکْتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ وَ شُرْبُ الْخَمْرِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ نَهَی عَنْهَا کَمَا نَهَی عَنْ عِبَادَهًِْ الْأَوْثَانِ وَ تَرْکُ الصَّلَاهًِْ مُتَعَمِّداً أَوْ شَیْئاً مِمَّا فَرَضَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لِأَنَّ رسول الله (صلی الله علیه و آله) قَالَ مَنْ تَرَکَ الصَّلَاهًَْ مُتَعَمِّداً فَقَدْ بَرِئَ مِنْ ذِمَّهًِْ اللَّهِ وَ ذِمَّهًِْ رَسُولِهِ وَ نَقْضُ الْعَهْدِ وَ قَطِیعَهًُْ الرَّحِمِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ قَالَ فَخَرَجَ عَمْرٌو وَ لَهُ صُرَاخٌ مِنْ بُکَائِهِ وَ هُوَ یَقُولُ هَلَکَ مَنْ قَالَ بِرَأْیِهِ وَ نَازَعَکُمْ فِی الْفَضْلِ وَ الْعِلْمِ.

امام کاظم (علیه السلام) - عبدالعظیم‌بن‌عبدالله حسنی گوید، امام جواد (علیه السلام) به من حدیث کرد و فرمود: از پدرم شنیدم که می‌فرمود: شنیدم از پدرم موسی‌بن‌جعفر (علیه السلام) فرمود: عمروبن‌عبید [که یکی از علمای بزرگ اهل سنّت در آن زمان بود] به خدمت امام صادق (علیه السلام) داخل شد، سلام کرد و نشست، سپس این آیه را خواند وَ الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ و سکوت کرد. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «چرا سکوت کردی»؟ عمروبن‌عبید گفت: «دوست دارم گناهان کبیره را از آیات قرآن برای من بازگو کنی». امام صادق (علیه السلام) فرمود: «ای عمرو! بزرگ‌تر از گناهان بزرگ شرک به خداوند است، خدا می‌گوید: زیرا هرکس شریکی برای خدا قرار دهد، خداوند بهشت را بر او حرام کرده است. (مائده/ 72). و سپس ناامیدی از رحمت خدا است، زیرا خدا می‌گوید: تنها گروه کافران، از رحمت خدا مأیوس می‌شوند! . (یوسف/ 87). سپس ایمن‌بودن از مکر خدا است، زیرا خدا می‌گوید: درحالی‌که جز زیانکاران، خود را از مکر [و مجازات] خدا ایمن نمی‌دانند! . (اعراف/99). سپس عاق‌شدن بر پدر و مادر است، زیرا خدا عاقّ پدر و مادر را ستمگر و شقی قرار داده است. سپس کسی را و یا مؤمنی را به ناحق کشتن است، زیرا خدا می‌گوید: مجازاتِ او دوزخ است درحالی‌که جاودانه در آن می‌ماند و خداوند بر او غضب می‌کند و او را از رحمتش دور می‌سازد و عذاب عظیمی برای او آماده ساخته است. (نساء/ 96). و متّهم‌کردن زن پاکدامن است زیرا خدا می‌گوید: کسانی که زنان پاکدامن بی‌خبر مؤمن را [به زنا] متّهم می‌کنند در دنیا و آخرت لعنت‌شده و برایشان عذاب عظیمی است. (نور/ 23). و خوردن مال یتیم است، زیرا خدا می‌گوید: تنها آتش می‌خورند و به‌زودی در شعله‌های آتش (دوزخ) می‌سوزند. (نساء/10). و فرار از جنگ در راه خدا است، زیرا خدا می‌فرماید: و هرکس در آن هنگام به آن‌ها پشت کند مگر آنکه هدفش کناره‌گیری از میدان برای حمله‌ی مجدّد، و یا به قصد پیوستن به گروهی [از مجاهدان] بوده باشد [چنین کسی] به غضب خدا گرفتار خواهد شد و جایگاه او جهنّم، و چه بد جایگاهی است! . (انفال/ 16). و خوردن ربا است، زیرا خدا می‌فرماید: کسانی که ربا می‌خورند، [در قیامت] برنمی‌خیزند مگر مانند کسی که بر اثر تماسّ شیطان، دیوانه شده [و نمی‌تواند تعادل خود را حفظ کند گاهی زمین می‌خورد، گاهی بپا می‌خیزد]. (بقره/ 275). و مسلّما می‌دانستند هرکسی خریدار این‌گونه متاع باشد، در آخرت بهره‌ای نخواهد داشت. و چه زشت و ناپسند بود. (بقره/102). و زناکردن است، زیرا خدا می‌فرماید: و هرکه انجام دهد آن را [زنا کند] به عقوبت می‌رسد و روز قیامت عذابش چند برابر می‌شود و با خواری برای همیشه در عذاب می‌ماند. (فرقان/6869). و سوگند دروغ و نادرست خوردن است، زیرا خدا می‌فرماید: پیمان الهی و سوگندهای خود [به نام مقدس او] را به بهای ناچیزی می‌فروشند. (آل‌عمران/ 77). و خیانت [و تقلّب] است زیرا خدا می‌فرماید: و هرکه خیانت کند روز قیامت به آنچه خیانت کرده می‌آید. (آل عمران/161). و نپرداختن زکات واجب است زیرا خدا می‌فرماید: و با آن صورت‌ها و پهلوها و پشت‌هایشان را داغ می‌کنند. (توبه/ 35). و به دروغ گواهی و شهادت‌دادن است، زیرا خدا می‌فرماید: و هرکه بپوشاند شهادت را [و یا به دروغ شهادت دهد] همانا قلبش گناهکار باشد. (بقره/ 283). و خوردن خمر و شراب است و در ردیف عبادت بت‌ها قرار داده شده است و از روی عمد نماز را و یا یکی از چیزهای فریضه و واجب را ترک کردن است، زیرا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هرکه از روی عمد نماز را ترک کند از ذمّه‌ی خدا و از ذمّه‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بری و بیزار می‌شود و پیمان‌شکستن و قطع رحم کردن است، زیرا خدا می‌فرماید: کسانی که نقض عهد و قطع رحم می‌کنند] برایشان لعنت است و برایشان خانه‌ی بدی است. (رعد/ 26). [امام کاظم (علیه السلام)] فرمود: «درآن‌هنگام عمروبن‌عبید از خدمت امام صادق (علیه السلام) بیرون آمد و صدایش به گریه بلند شده بود و می‌گفت: هلاک شد آنکه از رأی خود سخن گفت و هلاک شود آن که با شما اهل بیت در فضل و علم به نزاع برخیزد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص642

وسایل الشیعهًْ، ج15، ص318/ إرشادالقلوب، ج1، ص176؛ «بتفاوت لفظی» / علل الشرایع، ج2، ص391؛ «بتفاوت لفظی»

ولایت

1

(شوری/ 37)

الصّادقین (علی‌ها السلام) - أَبُو جَعْفَرٍ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علی‌ها السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ نَزَلَتْ فِی آلِ مُحَمَّد (علیهم السلام).

امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) - کلام خدای متعال: الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ درباره‌ی آل محمّد (صلی الله علیه و آله) نازل شده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص644

بحارالأنوار، ج24، ص301

و هنگامی‌که خشمگین شوند عفو می‌کنند

2 -1

(شوری/ 37)

الباقر (علیه السلام) - وَ إِذا ما غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُونَ قَالَ أَبُوجَعْفَر (علیه السلام) مَنْ کَظَمَ غَیْظاً وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَی إِمْضَائِهِ حَشَا اللَّهُ قَلْبَهُ أَمْناً وَ إِیمَاناً یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ قَالَ وَ مَنْ مَلَکَ نَفْسَهُ إِذَا رَغِبَ وَ إِذَا رَهِبَ وَ إِذَا غَضِبَ حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَی النَّارِ.

امام باقر (علیه السلام) - وَ إِذا ما غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُونَ فرمود: «هرکس قدرتی برایش پیدا شد ولی از انتقام خودداری کرد و گذشت نمود خداوند روز قیامت دل او را آرامش می‌دهد و هرکس در هنگام خشم از انتقام خودداری کرد پروردگار بدن او را بر آتش حرام می‌نماید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص646

بحارالأنوار، ج68، ص417/ القمی، ج2، ص277/ نورالثقلین/ البرهان

2 -2

(شوری/ 37)

الباقر (علیه السلام) - النَّدَامَهًُْ عَلَی الْعَفْوِ أَفْضَلُ وَ أَیْسَرُ مِنَ النَّدَامَهًِْ عَلَی الْعُقُوبَهًِْ.

امام باقر (علیه السلام) - پشیمانی در عفو و گذشت بهتر است از پشیمانی درباره‌ی عقوبت و انتقام.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص646

الکافی، ج2، ص108/ نورالثقلین

2 -3

(شوری/ 37)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مِنْ أَحَبِّ السَّبِیلِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ جُرْعَتَانِ جُرْعَهًُْ غَیْظٍ تَرُدُّهَا بِحِلْمٍ وَ جُرْعَهًُْ مُصِیبَهًٍْ تَرُدُّهَا بِصَبْرٍ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از محبوب‌ترین راه به‌سوی خدای با عزّت و جلال دو جرعه است؛ جرعه‌ی خشمی که به سبب حلم آن را رد کنی [و فرو نشانی] و جرعه‌ی مصیبتی که آن را به شکیبایی برطرف سازی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص646

الکافی، ج2، ص110/ نورالثقلین

2 -4

(شوری/ 37)

السّجّاد (علیه السلام) - إِنَّهُ لَیُعْجِبُنِی الرَّجُلُ أَنْ یُدْرِکَهُ حِلْمُهُ عِنْدَ غَضَبِهِ.

امام سجّاد (علیه السلام) - من از آن مردی خوشم می‌آید که در هنگام غضب بردبار باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص646

الکافی، ج2، ص112/ نورالثقلین

2 -5

(شوری/ 37)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی خُطْبَهًٍْ أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِخَیْرِ خَلَائِقِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ الْعَفْوِ عَمَّنْ ظَلَمَکَ وَ أَنْ تَصِلَ مَنْ قَطَعَکَ وَ الْإِحْسَانِ إِلَی مَنْ أَسَاءَ إِلَیْکَ وَ إِعْطَاءِ مَنْ حَرَمَک.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - اینک شما را از بهترین ملکات و صفات دنیا و آخرت مطّلع سازم و آن‌ها عبارتند از؛ عفو و گذشت در برابر کسی که به شما ظلم می‌کند و رفت‌وآمد با کسی که با شما قطع رابطه کرده و احسان به کسی که به شما بدی نموده و بخشش به کسی که شما را محروم ساخته است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص646

بحارالأنوار، ج66، ص397/ نورالثقلین

2 -6

(شوری/ 37)

الصّادق (علیه السلام) - ثَلَاثُ خِصَالٍ مَنْ کُنَّ فِیهِ اسْتَکْمَلَ خِصَالَ الْإِیمَانِ مَنْ صَبَرَ عَلَی الظُّلْمِ وَ کَظَمَ غَیْظَهُ وَ احْتَسَبَ وَ عَفَا وَ غَفَرَ کَانَ مِمَّنْ یُدْخِلُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْجَنَّهًَْ بِغَیْرِ حِسَابٍ وَ یُشَفِّعُهُ فِی مِثْلِ رَبِیعَهًَْ وَ مُضَرَ.

امام صادق (علیه السلام) - هرکس سه خصلت در او باشد ایمانش کامل می‌باشد؛ هرکس بر ظلم صبر کند و خشمش را فرو برد و از وی درگذرد و او را به خدا واگذارد داخل بهشت می‌شود و برای گروهی مانند ربیعه و مضر شفاعت می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص646

بحارالأنوار، ج64، ص364

آیه وَ الَّذینَ اسْتَجابُوا لِرَبِّهِمْ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَمْرُهُمْ شُوری بَیْنَهُمْ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ [38]

و کسانی که دعوت پروردگارشان را اجابت کرده و نماز را برپا می‌دارند و امورشان با مشورت در میان آن‌ها انجام می‌گیرد و از آنچه به آن‌ها روزی داده‌ایم انفاق می‌کنند.

1

(شوری/ 38)

الصّادق (علیه السلام) - وَ أَمْرُهُمْ شُوری بَیْنَهُمْ أَیْ مُتَشَاوِرُونَ فِیهِ.

امام صادق (علیه السلام) - در امور اجتماعی و پیشامدهای خارجی با مسلمین مشاورت کن و باز می‌فرماید: وَ أَمْرُهُمْ شُوری بَیْنَهُمْ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص646

مستدرک الوسایل، ج8، ص344/ مصباح الشریعهًْ، ص152

2

(شوری/ 38)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ الَّذِینَ اسْتَجابُوا لِرَبِّهِمْ قَالَ فِی إقَامَهًِْ الإمَامِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَمْرُهُمْ شُوری بَیْنَهُمْ أیْ یَقْبَلُونَ مَا أمِروا بِهِ وَ یُشاوِرونَ الإمَام فی مَا یَحْتَاجُونَ إلَیْهِ مِنْ أمْرِ دینِهِمْ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (وَ الَّذِینَ اسْتَجابُوا لِرَبِّهِمْ؛ یعنی کسانی که در برپایی امامت و اطاعت از امام، فرمان خدای خویش را اجابت می‌کنند. وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَمْرُهُمْ شُوری بَیْنَهُمْ یعنی آنچه را که به آن‌ها دستور داده می‌شود، می‌پذیرند و با امامشان درباره‌ی آنچه در امور دین‌شان بدان نیاز پیدا می‌کنند مشورت می‌کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص646

القمی، ج2، ص277/ نورالثقلین/ البرهان

3

(شوری/ 38)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قَالَ لُقْمَانُ (علیه السلام) لِابْنِهِ إِذَا سَافَرْتَ مَعَ قَوْمٍ فَأَکْثِرِ اسْتِشَارَتَهُمْ فِی أَمْرِکَ وَ أُمُورِهِم إلَی قَولِهِ و اجْهَدْ رَأْیَکَ لَهُمْ إِذَا اسْتَشَارُوکَ ثُمَّ لَا تَعْزِمْ حَتَّی تَثَبَّتَ وَ تَنْظُرَ وَ لَا تُجِبْ فِی مَشُورَهًٍْ حَتَّی تَقُومَ فِیهَا وَ تَقْعُدَ وَ تَنَامَ وَ تَأْکُلَ وَ تُصَلِّیَ وَ أَنْتَ مُسْتَعْمِلٌ فِکْرَتَکَ وَ حِکْمَتَکَ فِی مَشُورَتِکَ فَإِنَّ مَنْ لَمْ یَمْحَضِ النَّصِیحَهًَْ لِمَنِ اسْتَشَارَهُ سَلَبَهُ اللَّهُ رَأْیَهُ وَ نَزَعَ مِنْهُ الْأَمَانَهًْ.

امام صادق (علیه السلام) - لقمان به فرزندش گفت: «چون با جمعی به سفر می‌روی در کار خود و آن‌ها با ایشان زیاد مشورت کن، چون از تو مشورت کنند فکرت را به‌کار بر و تا فکر نکرده‌ای و بر یک رأی ثابت قدم نشده‌ای تصمیم نگیر و اقدام نکن و جواب مشورت را نگو تا برخیزی و بنشینی و بخوری و بخوابی و نماز بگزاری و دراین‌مدّت درباره‌ی امر مورد مشورت فکر و دانش خود را به‌کار بری، که هرکس درباره‌ی مشورت‌کننده‌ی خود خیرخواهی کامل و خالص نکند، خداوند رأی و عقلش را سلب کند و امانت‌داری را از او بگیرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص648

مکارم الأخلاق، ص252/ نورالثقلین

4

(شوری/ 38)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَا مِنْ رَجُلٍ یُشَاوِرُ أَحَداً إِلَّا هُدِیَ إِلَی الرُّشْدِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس [در کارهایش] با کسی مشورت کند، به رشد و صلاح هدایت می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص648

نورالثقلین

آیه وَ الَّذینَ إِذا أَصابَهُمُ الْبَغْیُ هُمْ یَنْتَصِرُونَ [39]

و کسانی که هرگاه ستمی به آن‌ها رسد [تسليم ظلم نمى‌شوند و] یاری می‌طلبند.

1

(شوری/ 39)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ الَّذِینَ إِذَا أَصابَهُمُ الْبَغْیُ هُمْ یَنْتَصِرُونَ یَعْنِی إِذَا بُغِیَ عَلَیْهِمْ یَنْتَصِرُونَ وَ هِیَ الرُّخْصَهًُْ الَّتِی صَاحِبُهَا فِیهَا بِالْخِیَارِ إِنْ شَاءَ فَعَلَ وَ إِنْ شَاءَ تَرَکَ ثُمَّ جَزَی ذَلِکَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (وَ الَّذِینَ إِذا أَصابَهُمُ الْبَغْیُ هُمْ یَنْتَصِرُونَ؛ یعنی هرگاه به آن‌ها ظلم و تجاوز می‌شود، به آن‌ها یاری می‌رسد. این امری است که صاحبش در آن دارای اختیار است که اگر بخواهد، می‌تواند همان‌طور که به او ظلم شده، به‌طرف مقابل ظلم کند و اگر بخواهد می‌تواند از مقابله به مثل چشم‌پوشی کند که دراین‌صورت، خداوند به او پاداش می‌دهد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص648

القمی، ج2، ص277

آیه وَ جَزاءُ سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِثْلُها فَمَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَی اللهِ إِنَّهُ لا یُحِبُّ الظَّالِمینَ [40]

کیفر بدی، مجازاتی است همانند آن ولی هرکس عفو و اصلاح کند، پاداش او با خداست، به یقین او ستمکاران را دوست ندارد.

1

(شوری/ 40)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ أَمَّا الرُّخْصَهًُْ الَّتِی صَاحِبُهَا فِیهَا بِالْخِیَارِ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی رَخَّصَ أَنْ یُعَاقَبَ الْعَبْدُ عَلَی ظُلْمِهِ فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَی جَزاءُ سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِثْلُها فَمَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَی اللهِ وَ هَذَا هُوَ فِیهِ بِالْخِیَارِ إِنْ شَاءَ عَفَا وَ إِنْ شَاءَ عَاقَبَ.

امام علی (علیه السلام) - یکی از جاهایی که بندگان اجازه دارند که انجام بدهند عقوبت ظالم می‌باشد مظلوم می‌تواند ظالم را مجازات کند و یا از وی درگذرد. خداوند متعال در قرآن مجید می‌فرماید: جَزاءُ سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِثْلُها فَمَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَی اللهِ؛ پاداش هر گناهی مانند خودش می‌باشد، ولی اگر کسی عفو کرد و اصلاح نمود؛ اجرش با خداوند است و مظلوم در اینجا مختار می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص648

بحارالأنوار، ج68، ص425/ القمی، ج1، ص15/ وسایل الشیعهًْ، ج28، ص373/ القمی، ج2، ص277؛ «بتفاوت لفظی»

2

(شوری/ 40)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ أَنْ یُؤْخَذَ بِرُخَصِهِ کَمَا یُحِبُّ أَنْ یُؤْخَذَ بِعَزَائِمِهِ وَ أَمَّا الرُّخْصَهًُْ الَّتِی صَاحِبُهَا فِیهَا بِالْخِیَارِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی رَخَّصَ أَنْ یُعَاقَبَ الْعَبْدُ عَلَی ظُلْمِهِ فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَی جَزاءُ سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِثْلُها فَمَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَی اللهِ وَ هَذَا هُوَ فِیهِ بِالْخِیَارِ إِنْ شَاءَ عَفَا وَ إِنْ شَاءَ عَاقَب.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خداوند دوست دارد امور مباح او نیز انجام شود، همان‌طور که دوست دارد امور الزامی او انجام گیرد. و امّا آن رخصت و اجازه‌ای که صاحبش اختیار دارد، این است که خداوند متعال اجازه و اذن داده است که انسان در مقابل ظلم انتقام گرفته و ظالم را کیفر کند، که فرموده است: جَزاءُ سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِثْلُها فَمَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَی اللهِ که این موردی است که انسان اختیار دارد، اگر خواست عفو می‌کند و اگر هم خواست کیفر می‌دهد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص648

بحارالأنوار، ج90، ص29

3

(شوری/ 40)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَلَیْکُمْ بِالْعَفْوِ فَإِنَ الْعَفْوَ لَا یَزِیدُ الْعَبْدَ إِلَّا عِزّاً فَتَعَافَوْا یُعِزَّکُمُ اللَّه.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - گذشت و عفو را فراموش نکنید، زیرا که گذشت به بندگان عزّت می‌دهد، اینک عفو داشته باشید تا خداوند به شما عزّت و آبرو عطا فرماید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص648

الکافی، ج2، ص108/ نورالثقلین

4

(شوری/ 40)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ یُنَادِی مُنَادٍ مَنْ کَانَ لَهُ عَلَی اللَّهِ أَجْرٌ فَلْیَقُمْ فَیَقُومُ عِنْدَ ذَلِکَ أَهْلُ الْعَفْوِ فَیَدْخُلُونَ الْجَنَّهًَْ بِغَیْرِ حِسَابٍ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - روز رستاخیز نداکننده‌ای فریاد می‌زند: «هان! هرکس که او را بر خدا اجر و پاداشی است برخیزد»، پس آن کس که عفو نموده است برخیزد و بدون حساب و کتاب، وارد بهشت می‌شوند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص650

مستدرک الوسایل، ج9، ص7/ نورالثقلین

5

(شوری/ 40)

السّجّاد (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌حَمْزَهًَْ الثُّمَالِیِّ عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ جَمَعَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِین‌فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ ثُمَ یُنَادِی مُنَادٍ أَیْنَ أَهْلُ الْفَضْلِ؟ قَالَ: فَیَقُومُ عُنُقٌ مِنَ النَّاسِ فَتَلَقَّاهُمُ الْمَلَائِکَهًُْ فَیَقُولُونَ: وَ مَا کَانَ فَضْلُکُمْ؟ فَیَقُولُونَ: کُنَّا نَصِلُ مَنْ قَطَعَنَا وَ نُعْطِی مَنْ حَرَمَنَا وَ نَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَنَا قَالَ فَیُقَالُ لَهُمْ صَدَقْتُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّهًْ.

امام سجّاد (علیه السلام) - ابوحمزه‌ی ثمالی گوید: از امام سجّاد (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: «هنگامی‌که روز قیامت فرارسد، خداوند متعال همه‌ی گذشتگان و آیندگان را در یک سرزمین وسیع و همواری جمع می‌کند و بعد از آن فرمان می‌دهد منادی در میان آن‌ها فریاد می‌زند، اهل فضیلت و نیکی کجا هستند». [امام (علیه السلام) در ادامه] فرمود: «دراین‌هنگام گروهی سر بلند می‌کنند فرشتگان به‌طرف آن‌ها می‌روند و می‌گویند: «شما چه فضیلتی داشتید»، آن‌ها می‌گویند: «ما با کسانی که با ما قطع رابطه می‌کردند ارتباط برقرار می‌کردیم و هرکس ما را محروم می‌کرد ما او را محروم نمی‌کردیم و هرکس به ما ظلم می‌کرد ما او را عفو می‌کردیم» فرشتگان به آن‌ها می‌گویند: «شما راست می‌گویید اکنون وارد بهشت گردید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص650

الکافی، ج2، ص107/ نورالثقلین

6

(شوری/ 40)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ هِشَامِ‌بْنِ‌سَالِمٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: یُحْشَرُ النَّاسُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ مُتَلَازِمِینَ فَیُنَادِی مُنَادٍ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ قَدْ عَفَا فَاعْفُوا قَالَ فَیَعْفُو قَوْمٌ وَ یَبْقَی قَوْمٌ مُتَلَازِمِینَ قَالَ فَتُرْفَعُ لَهُمْ قُصُورٌ بِیضٌ فَیُقَالُ هَذَا لِمَنْ عَفَا فَیَتَعَافَی النَّاس.

امام صادق (علیه السلام) - هشام از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: «مردم در روز قیامت همراه با هم محشور می‌شوند؛ پس منادی ندا می‌دهد: «ای مردم! خدا عفو کرده پس عفو کنید»؛ پس قومی عفو می‌کنند و قومی هنوز یکدیگر را رها ننموده‌اند؛ قصرهای سفیدی برایشان برافراشته می‌شود و گفته می‌شود: «این برای کسانی است که عفو کنند»! سپس مردم یکدیگر را عفو می‌کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص650

بحارالأنوار، ج7، ص121

7

(شوری/ 40)

الصّادق (علیه السلام) - الالْحَسَنَاتُ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَلَی وَجْهَیْنِ وَ کَذَا السَّیِّئَاتُ عَلَی وَجْهَیْنِ فَمِنَ السَّیِّئَاتِ الْخَوْفُ وَ الْجُوعُ وَ الشِدَّهًُْ وَ هُوَ مَا ذَکَرْنَاهُ فِی قَوْلِهِ وَ إِنْ تُصِبْهُمْ سَیِّئَهًٌْ یَطَّیَّرُوا بِمُوسی (علیه السلام) وَ مَنْ مَعَهُ وَ عُقُوبَاتِ الذُّنُوبِ قَدْ سَمَّاهَا اللَّهُ السَّیِّئَاتِ کَقَوْلِهِ تَعَالَی جَزاءُ سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِثْلُها وَ الْوَجْهُ الثَّانِی مِنَ السَّیِّئَاتِ یَعْنِی بِهَا أَفْعَالَ الْعِبَادِ الَّذِینَ یُعَاقَبُونَ عَلَیْهَا.

امام صادق (علیه السلام) - در تفسیر قمی از امام صادق روایت شده است: حسنات در کتاب خداوند به دو معنا می¬باشند… همچنین سیّئات نیز به دو معنا آمده است: ترس و گرسنگی و سختی از جمله معانی سیّئه هستند که گفتیم در این سخن خداوند: وولی موقعی که بدی [و بلا] به آن‌ها می‌رسید، می‌گفتند: «از شومی موسی و کسان اوست»! . (اعراف/131)، به همین معنا می¬باشد. خداوند از کیفر گناهان نیز با نام سیّئات نام برده است؛ مانند این سخن خداوند متعال: جَزاءُ سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِثْلُها، معنای دوّم سیئات نیز همان افعال بندگان است که بر آن کیفر می¬شوند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص650

بحارالأنوار، ج5، ص201

آیه وَ لَمَنِ انْتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ فَأُولئِکَ ما عَلَیْهِمْ مِنْ سَبیلٍ [41]

و کسی که چون ستمی بر او واقع شود [از خود دفاع كند و] یاری طلبد، هیچ ایرادی بر او نیست.

1

(شوری/ 41)

السّجّاد (علیه السلام) - وَ حَقُّ مَنْ أَسَاءَکَ أَنْ تَعْفُوَ عَنْهُ وَ إِنْ عَلِمْتَ أَنَّ الْعَفْوَ یَضُرُّ انْتَصَرْتَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ لَمَنِ انْتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ فَأُولئِکَ ما عَلَیْهِمْ مِنْ سَبِیلٍ.

امام سجّاد (علیه السلام) - حقّ کسی که با تو بد می‌کند، این است که؛ او را عفو کنی و اگر بدانی که این عفو تو ضرر دارد، از دیگران [در برابر بدرفتاری او] کمک بخواهی، که خدای تبارک‌وتعالی فرمود: وَ لَمَنِ انْتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ، فَأُولئِکَ ما عَلَیْهِمْ مِنْ سَبِیل.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص650

من لایحضره الفقیه، ج2، ص625/ وسایل الشیعهًْ، ج15، ص179/ مستدرک الوسایل، ج11، ص168/ بحارالأنوار، ج71، ص9/ مکارم الأخلاق، ص423/ نورالثقلین

2

(شوری/ 41)

الباقر (علیه السلام) - وَ لَمَنِ انْتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ یَعْنِی الْقَائِمَ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وَ أَصْحَابَهُ فَأُولئِکَ ما عَلَیْهِمْ مِنْ سَبِیلٍ وَ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) إِذَا قَامَ انْتَصَرَ مِنْ بَنِی أُمَیَّهًَْ وَ مِنَ الْمُکَذِّبِینَ وَ النُّصَّابِ هُوَ وَ أَصْحَابُهُ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ إِنَّمَا السَّبِیلُ عَلَی الَّذِینَ یَظْلِمُونَ النَّاسَ وَ یَبْغُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ.

امام باقر (علیه السلام) - وَ لَمَنِ انْتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ، ابوحمزه ثمالی از امام باقر (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: «آن کس که انتقام می‌گیرد بعد از آنکه به وی ظلم شده؛ قائم آل محمّد (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و یاران او هستند. فَأُولئِکَ ما عَلَیْهِمْ مِنْ سَبِیلٍ؛ و کسی را بر ایشان راهی نیست». و فرمود: «چون قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قیام کند خود و یارانش از بنی‌امیّه و دروغگویان و دشمنان اهل بیت انتقام می‌گیرند، إِنَّمَا السَّبِیلُ عَلَی الَّذِینَ یَظْلِمُونَ النَّاسَ وَ یَبْغُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الحَقِّ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص650

بحارالأنوار، ج51، ص48/ القمی، ج2، ص278/ فرات الکوفی، ص399/ نورالثقلین/ البرهان؛ فیهم: «هو و اصحابه… عذاب الیم» محذوف

آیه إِنَّمَا السَّبیلُ عَلَی الَّذینَ یَظْلِمُونَ النَّاسَ وَ یَبْغُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ [42]

ایراد و مجازات بر کسانی است که به مردم ستم می‌کنند و در زمین به ناحق ظلم روا می‌دارند، برای آنان عذاب دردناکی است!

1

(شوری/ 42)

الباقر (علیه السلام) - وَ لَا تَخَافُوا فِی اللهِ لَوْمَةَ لَائِمٍ فَإِنِ اتَّعَظُوا وَ إِلَی الْحَقِّ رَجَعُوا فَلَا سَبِیلَ عَلَیْهِمْ إِنَّمَا السَّبِیلُ عَلَی الَّذِینَ یَظْلِمُونَ النَّاسَ وَ یَبْغُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ هُنَالِکَ فَجَاهِدُوهُمْ بِأَبْدَانِکُمْ وَ أَبْغِضُوهُمْ بِقُلُوبِکُمْ غَیْرَ طَالِبِینَ سُلْطَاناً وَ لَا بَاغِینَ مَالًا وَ لَا مُرِیدِینَ بِظُلْمٍ ظَفَراً حَتَّی یَفِیئُوا إِلَی أَمْرِ اللَّهِ وَ یَمْضُوا عَلَی طَاعَتِهِ.

امام باقر (علیه السلام) - در راه خدا، از سرزنش سرزنش‌کنندگان نهراسید، [و آن‌ها را به راه حق دعوت کنید]، اگر نصیحت را پذیرفتند و به حق بازگشتند، ایراد و مجازاتی بر آن‌ها نیست؛ إِنَّمَا السَّبِیلُ عَلَی الَّذِینَ یَظْلِمُونَ النَّاسَ وَ یَبْغُونَ فِی الْأَرْضِ به‌غیر الحَقِّ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ، امّا در این صورت، با بدن‌هایتان به پیکار با آن‌ها برخیزید و درد دل‌هایتان با آن‌ها دشمنی کنید امّا به‌دنبال سلطنت و مال نباشید و درصورت پیروزی، اراده‌ی ظلم نکنید تا اینکه به امر خدا برگردند و بر طاعت او گردن نهند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص652

الکافی، ج5، ص55/ تهذیب الأحکام، ج6، ص180/ عوالی اللآلی، ج3، ص188

آیه وَ لَمَنْ صَبَرَ وَ غَفَرَ إِنَّ ذلِکَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ [43]

و هرکس شکیبایی نموده و عفو کند، این کار از امور پرارزش است.

1

(شوری/ 43)

السّجّاد (علیه السلام) - مَا أُصِیبَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) بِمُصِیبَهًٍْ إِلَّا صَلَّی فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ أَلْفَ رَکْعَهًٍْ وَ تَصَدَّقَ عَلَی سِتِّینَ مِسْکِیناً وَ صَامَ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ وَ قَالَ لِأَوْلَادِهِ إِذَا أُصِبْتُمْ بِمُصِیبَهًٍْ فَافْعَلُوا بِمِثْلِ مَا أَفْعَلُ فَإِنِّی رَأَیْتُ رسول الله (صلی الله علیه و آله) هَکَذَا یَفْعَلُ فَاتَّبِعُوا أَثَرَ نَبِیِّکُمْ وَ لَا تُخَالِفُوهُ فَیُخَالِفَ اللَّهُ بِکُمْ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ وَ لَمَنْ صَبَرَ وَ غَفَرَ إِنَّ ذلِکَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ ثُمَّ قَالَ زَیْنُ الْعَابِدِینَ (علیه السلام) فَمَا زِلْتُ أَعْمَلُ بِعَمَلِ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام).

امام سجّاد (علیه السلام) - هر وقت مصیبتی به امیرالمؤمنین (علیه السلام) وارد می‌شد، در همان روز هزار رکعت نماز می‌خواند و بر شصت مسکین صدقه می‌داد و سه روز، روزه می‌گرفت و به فرزندان خود می‌فرمود: «هنگامی‌که دچار مصیبتی شدید همان‌طور که من عمل کردم، شما نیز عمل کنید، زیرا دیدم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) چنین می‌کرد». بعد علی (علیه السلام) فرمود: «از پیامبر (صلی الله علیه و آله) خود پیروی کنید و با وی مخالفت ننمایید که خدا با شما مخالفت می‌کند، همانا خدای متعال می‌فرماید: وَ لَمَنْ صَبَرَ وَ غَفَرَ إِنَّ ذلِکَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ. بعد امام سجّاد (علیه السلام) فرمود: «پیوسته عمل امیرالمؤمنین (علیه السلام) را انجام داده‌ام».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص652

مستدرک الوسایل، ج2، ص481/ بحارالأنوار، ج79، ص133/ الدعوات، ص287

2

(شوری/ 43)

الصّادق (علیه السلام) - نَحْنُ صُبَّرٌ وَ شِیعَتُنَا أَصْبَرُ مِنَّا وَ ذَلِکَ أَنَّا صَبَرْنَا عَلَی مَا نَعْلَمُ وَ صَبَرُوا هُمْ عَلَی مَا لَا یَعْلَمُونَ.

امام صادق (علیه السلام) - ما (ائمّه (علیهم السلام) ) صابران و شکیبایان هستیم و شیعیان ما صابرتر از ما هستند و این از آن‌جهت است که ما صبر کرده‌ایم هرچیزی که می‌دانیم و آنان بر چیزی که نمی‌دانند صبر کرده‌اند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص652

بحرالعرفان، ج15، ص28

آیه وَ مَنْ یُضْلِلِ اللهُ فَما لَهُ مِنْ وَلِیٍّ مِنْ بَعْدِهِ وَ تَرَی الظَّالِمینَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذابَ یَقُولُونَ هَلْ إِلی مَرَدٍّ مِنْ سَبیلٍ [44]

کسی را که خدا گمراه کند، هیچ سرپرست و یاوری جز او نخواهد داشت و [روز قيامت] ستمکاران را در آن هنگام که عذاب الهی را مشاهده می‌کنند می‌بینی که می‌گویند: «آیا راهی به‌سوی بازگشت [و جبران] وجود دارد»؟!

و [روز قیامت] ستمکاران را در آن هنگام که عذاب الهی را مشاهده می‌کنند می‌بینی که می‌گویند: «آیا راهی به‌سوی بازگشت [و جبران] وجود دارد»

1 -1

(شوری/ 44)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ وَ تَرَی الظَّالِمِینَ آلُ مُحَمَّد (علیهم السلام) حَقَّهُمْ لَمَّا رَأَوُا الْعَذابَ یَقُولُونَ هَلْ إِلی مَرَدٍّ مِنْ سَبِیلٍ أیْ إلَی الدُّنْیا وَ قَوْلِهِ تَرَی الظَّالِمِینَ آلُ مُحَمَّد (علیهم السلام) حَقَّهُمْ لَمَّا رَأَوُا الْعَذابَ وَ عَلیٌّ (علیه السلام) هُوَ الْعَذابُ فِی هَذَا الْوَجْهِ یَقُولُونَ هَلْ إِلی مَرَدٍّ مِنْ سَبِیلٍ فَنُوالی عَلِیّاً (علیه السلام).

علیّ‌بن‌ابراهیم (و ستمگران به حقّ محمّد (صلی الله علیه و آله) و خاندانش (علیهم السلام) را می‌بینی که زمانی که عذاب را ببینند، و بر اساس این نگاه، علی (علیه السلام) همان عذاب ایشان است، می‌گویند: «آیا هیچ راه بازگشتی هست، تا با علی (علیه السلام) راه ولایت‌پذیری پوییم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص652

القمی، ج2، ص278/ بحارالأنوار، ج31، ص580؛ «یقولون هل الی مرد من سبیل… رأوا العذاب» محذوف/ بحارالأنوار، ج31، ص579؛ «یقولون هل الی مرد من سبیل… رأوا العذاب» محذوف/ المناقب، ج3، ص215/ البرهان

2 -1

(شوری/ 44)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌حَمْزَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَنَّهُ قَرَأَ وَ تَرَی ظَالِمِی آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) حَقَّهُمْ لَمَّا رَأَوُا الْعَذَابَ وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) هُوَ الْعَذَابُ یَقُولُونَ هَلْ إِلی مَرَدٍّ مِنْ سَبِیلٍ یَعْنِی أَنَّهُ هُوَ سَبَبُ الْعَذَابِ لِأَنَّهُ قَسِیمُ الْجَنَّهًِْ وَ النَّارِ.

امام باقر (علیه السلام) - ابوحمزه از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده است که او این آیه را این‌گونه قرائت کرد؛ کسانی را که به اهل بیت ظلم کردند و حق آن‌ها را ادا نکردند مشاهده می‌کنی که هرگاه امام علی (علیه السلام) که همان عذاب الهی برای آن‌هاست را مشاهده می‌کنند، یَقُولُونَ هَلْ إِلی مَرَدٍّ مِنْ سَبِیلٍ علّت اینکه امام علی (علیه السلام) همان عذاب الهی است این است که آن حضرت (علیه السلام)، سبب عذاب است. زیرا او تقسیم‌کننده‌ی بهشت و جهنّم است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص654

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص535/ البرهان

آیه وَ تَراهُمْ یُعْرَضُونَ عَلَیْها خاشِعینَ مِنَ الذُّلِّ یَنْظُرُونَ مِنْ طَرْفٍ خَفِیٍّ وَ قالَ الَّذینَ آمَنُوا إِنَّ الْخاسِرینَ الَّذینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلیهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَلا إِنَّ الظَّالِمینَ فی عَذابٍ مُقیمٍ [45]

و آن‌ها را می‌بینی که بر آتش عرضه می‌شوند درحالی‌که از شدّت ذلّت سرافکنده‌اند و زیر چشمی [به آن] نگاه می‌کنند وکسانی که ایمان آورده‌اند می‌گویند: «زیانکاران واقعی آنانند که سرمایه‌ی وجود خود و خانواده‌ی خویش را در روز قیامت از دست داده‌اند؛ آگاه باشید که ستمکاران [آن روز] در عذاب دائم هستند»!

آیه وَ ما کانَ لَهُمْ مِنْ أَوْلِیاءَ یَنْصُرُونَهُمْ مِنْ دُونِ اللهِ وَ مَنْ یُضْلِلِ اللهُ فَما لَهُ مِنْ سَبیلٍ [46]

آن‌ها جز خدا سرپرست و یاوری ندارند که یاریشان کنند و هرکس را خدا گمراه سازد، هیچ راه نجاتی برای او نیست.

1

(شوری/ 46)

الباقر (علیه السلام) - خاشِعِینَ مِنَ الذُّلِّ یَنْظُرُونَ مِنْ طَرْفٍ خَفِیٍّ یَعْنِی إِلَی الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف).

امام باقر (علیه السلام) - خَاشِعِینَ مِنَ الذُّل ینظُرُونَ مِن طَرْفٍ خَفِی، حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص654

بحارالأنوار، ج24، ص229/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص535/ البرهان

2

(شوری/ 46)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ قِیلَ: خَفِیٍّ ذَلِیلٌ.

ابن‌عبّاس (خفیّ به معنای ذلیل است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص654

بحرالعرفان، ج14، ص151

3

(شوری/ 46)

الباقر (علیه السلام) - قَالَ اللَّهُ وَ تَراهُمْ یُعْرَضُونَ عَلَیْها یَعْنِی أَرْوَاحَهُمْ تُعْرَضُ عَلَی النَّارِ خاشِعِینَ مِنَ الذُّلِّ یَنْظُرُونَ إِلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) مِنْ طَرْفٍ خَفِیٍّ {فَ} قالَ الَّذِینَ آمَنُوا بِآل محمد (علیهم السلام) إِنَّ الْخاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِیهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَلا إِنَّ الظَّالِمِینَ لِآل محمد (علیهم السلام) حَقَّهُمْ فِی عَذابٍ أَلِیمٍ.

امام باقر (علیه السلام) - خداوند می‌فرماید: وَ تَراهُمْ یُعْرَضُونَ عَلَیْها؛ یعنی روحشان به سوی دوزخ برده می‌شود، خاشِعِینَ مِنَ الذُّلِّ یَنْظُرُونَ؛ یعنی به علی (علیه السلام) می‌نگرند. مِنْ طَرْفٍ خَفِیٍّ؛ زیرچشمی. کسانی که ایمان آورده‌اند، گویند یعنی به آل محمد (صلی الله علیه و آله) ایمان آورده‌اند گویند: إِنَّ الْخاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِیهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَلا إِنَّ الظَّالِمِینَ در حق خاندان محمد (علیهم السلام) در عذابی دردناک هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص654

بحارالأنوار، ج31، ص574/ المناقب، ج3، ص215

4

(شوری/ 46)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ تَراهُمْ یُعْرَضُونَ عَلَیْها خاشِعِینَ مِنَ الذُّلِّ أَیْ لِعَلِیّ یَنْظُرُونَ إِلَی عَلِیّ مِنْ طَرْفٍ خَفِیٍّ وَ قالَ الَّذِینَ آمَنُوا یَعْنِی آل محمد (علیهم السلام) وَ شِیعَتَهُمْ إِنَّ الْخاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِیهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَلا إِنَّ الظَّالِمِینَ آل محمد (علیهم السلام) حَقَّهُمْ فِی عَذابٍ مُقِیمٍ قَالَ وَ اللَّهِ یَعْنِی النُّصَّابَ الَّذِینَ نَصَبُوا الْعَدَاوَهًَْ لِأَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ ذُرِّیَّتِهِ وَ الْمُکَذِّبِینَ وَ ما کانَ لَهُمْ مِنْ أَوْلِیاءَ یَنْصُرُونَهُمْ مِنْ دُونِ اللهِ وَ مَنْ یُضْلِلِ اللهُ فَما لَهُ مِنْ سَبِیلٍ.

علی‌بن‌إبراهیم (و ستمگران به حق محمّد و خاندانش را می‌بینی که زمانی که عذاب را ببینند، و بر اساس این نگاه، علی (علیه السلام) همان عذاب ایشان است، می‌گویند آیا هیچ راه بازگشتی هست، تا با علی (علیه السلام) ره ولایت‌پذیری پوییم… و ایشان را می‌بینی که بر آتش دوزخ عرضه می‌گردند و از ذلّت و خواری سر فرو افکنده‌اند، در برابر علی و نگاه می‌کنند، یعنی به علی با چشمی فروافتاده و کسانی که ایمان آورده اند، یعنی به خاندان محمّد و شیعیان ایشان گویند: در حقیقت زیانکاران کسانی‌اند که روز قیامت‌خودشان و کسانشان را دچار زیان کرده‌اند؛ آری ستمکاران یعنی به حق آل محمّد در عذابی همیشگی خواهند بود. گوید به خدا که منظور ناصبیانی است که با خاندان پیامبر (صلی الله علیه و آله) دشمنی ورزیدند و حق امیرالمومنین (علیه السلام) و فرزندانش را ضایع کرده و به آنان ظلم نمودند و این افراد همان دروغ گویانند؛ و مَا کَانَ لهُم مِّنْ أَولیاء ینصُرُونَهُم مِّن دُونِ اللهِ و مَن یضْلل اللهُ فَمَا لهُ مِن سَبِیل.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص654

بحارالأنوار، ج31، ص580/ القمی، ج2، ص278

5

(شوری/ 46)

الباقر (علیه السلام) - قُلْ إِنَّ الْخاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِیهِمْ یَقُولُ: غَبَنُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِیهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَلَا ذلِکَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِینُ.

امام باقر (علیه السلام) - إِنَّ الْخاسِرینَ الَّذینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلیهِمْ خود و خانواده‌ی خویش را دچار زیان کرده‌اند. و سرمایه وجود خویش و بستگانشان را در روز قیامت فریب دادند! آگاه باشید زیان آشکار همین است! (زمر/15).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص656

نورالثقلین

آیه اسْتَجیبُوا لِرَبِّکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ یَوْمٌ لا مَرَدَّ لَهُ مِنَ اللهِ ما لَکُمْ مِنْ مَلْجَإٍ یَوْمَئِذٍ وَ ما لَکُمْ مِنْ نَکیرٍ [47]

اجابت کنید دعوت پروردگار خود را پیش از آنکه روزی فرا رسد که هیچ‌چیز مانع آن در برابر اراده‌ی خدا نیست و در آن روز، نه پناهگاهی دارید و نه مدافعی.

آیه فَإِنْ أَعْرَضُوا فَما أَرْسَلْناکَ عَلَیْهِمْ حَفیظاً إِنْ عَلَیْکَ إِلاَّ الْبَلاغُ وَ إِنَّا إِذا أَذَقْنَا الْإِنْسانَ مِنَّا رَحْمَةً فَرِحَ بِها وَ إِنْ تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ بِما قَدَّمَتْ أَیْدیهِمْ فَإِنَّ الْإِنْسانَ کَفُورٌ [48]

و اگر [از آيين تو] روی‌گردان شوند [غمگين مباش]، ما تو را حافظ آنان [و مأمور اجبارشان] قرار نداده‌ایم؛ وظیفه‌ی تو تنها ابلاغ است و هنگامی‌که ما رحمتی از سوی خود به انسان بچشانیم به آن دلخوش می‌شود و اگر بلایی به خاطر اعمالی که انجام داده‌اند به آن‌ها رسد [به ناسپاسى مى‌پردازند، چرا كه] انسان بسیار ناسپاس است.

آیه لِلهِ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ یَخْلُقُ ما یَشاءُ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ إِناثاً وَ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ الذُّکُورَ [49]

مالکیّت و حاکمیّت آسمان‌ها و زمین از آن خداست؛ هرچه را بخواهد می‌آفریند؛ به هرکس اراده کند دختر می‌بخشد و به هرکس بخواهد پسر.

1

(شوری/ 49)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) قَال أَتَی النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) رَجُلٌ فَقَالَ یَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) إِنَّ أَبِی‌عَمَدَ إِلَی مَمْلُوکٍ لِی فَأَعْتَقَهُ کَهَیْئَهًِْ الْمَضَرَّهًِْ لِی فَقَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) أَنْتَ وَ مَالُکَ مِنْ هِبَهًِْ اللَّهِ لِأَبِیکَ أَنْتَ سَهْمٌ مِنْ کِنَانَتِهِ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ إِناثاً وَ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ الذُّکُورَ وَ یَجْعَلُ مَنْ یَشاءُ عَقِیماً جَازَتْ عَتَاقَهًُْ أَبِیکَ یَتَنَاوَلُ وَالِدُکَ مِنْ مَالِکَ وَ بَدَنِکَ وَ لَیْسَ لَکَ أَنْ تَتَنَاوَلَ مِنْ مَالِهِ وَ لَا مِنْ بَدَنِهِ شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِهِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام علی (علیه السلام) فرمود: مردی نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد و گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! پدرم شخصی را که مملوک من بود [غلام مرا] قصد کرد و او را آزاد کرد به‌گونه‌ای که به من ضرر [مالی] رسید». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «تو و هرآنچه از بخشش خدا داری برای پدرت است [در اختیار پدرت می‌باشد] تو سهمی از دارایی او هستی؛ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ إِناثاً وَ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ الذُّکُورًَ وَ یَجْعَلُ مَنْ یَشاءُ عَقیم. پدرت می‌تواند [غلام تو را] آزاد کند و از مال و بدن تو به نفع خودش استفاده کند امّا تو حق نداری چیزی از مال و بدن او استفاده کنی مگر به اذن (اجازه‌ی) او».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص656

تهذیب الأحکام، ج8، ص235/ وسایل الشیعهًْ، ج23، ص104/ نورالثقلین

2

(شوری/ 49)

الرّضا (علیه السلام) - وَ عِلَّهًُْ تَحْلِیلِ مَالِ الْوَلَدِ لِوَالِدِهِ بِغَیْرِ إِذْنِهِ وَ لَیْسَ ذَلِکَ لِلْوَلَدِ لِأَنَّ الْوَلَدَ مَوْهُوبٌ لِلْوَالِدِ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ إِناثاً وَ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ الذُّکُورَ مَعَ أَنَّهُ الْمَأْخُوذُ بِمَئُونَتِهِ صَغِیراً وَ کَبِیراً وَ الْمَنْسُوبُ إِلَیْهِ وَ الْمَدْعُوُّ لَه.

امام رضا (علیه السلام) - علّت حلال‌بودن مال فرزند برای پدرش بدون اذن و اجازه‌ی او و حلال نبودن مال پدر برای فرزند مگر با اجازه‌ی او این است که فرزند خود بخشیده شده به پدر است، خداوند در کتابش می‌فرماید: یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ إِناثاً وَ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ الذُّکُورَ و اینکه فرزند مئونه‌اش با پدر است چه صغیر و چه کبیر و نسبتش به پدر است و منسوب به اوست و به نام او خوانده و شناخته می‌شود. [می‌گویند: «فلان پسر فلان»].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص656

بحارالأنوار، ج6، ص100/ عیون أخبارالرضا (ج2، ص96/ بحارالأنوار، ج100، ص73 و علل الشرایع، ج2، ص524 و المناقب، ج4، ص357 و وسایل الشیعهًْ، ج17، ص266؛ فیهم: «مع‌انه المأخوذ… المدعوله» محذوف/ نورالثقلین

3

(شوری/ 49)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أبی جعفر (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ إِناثاً یَعْنِی لَیْسَ مَعَهُنَّ ذَکَرٌ وَ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ الذُّکُورَ یَعْنِی لَیْسَ مَعَهُمْ أُنْثَی.

امام باقر (علیه السلام) - یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ إِناثاً یعنی پسر با آن‌ها نباشد وَ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ الذُّکُورَ یعنی دختر با آن‌ها نباشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص656

بحارالأنوار، ج57، ص370/ بحارالأنوار، ج101، ص135/ القمی، ج2، ص278/ نورالثقلین/ البرهان

آیه أَوْ یُزَوِّجُهُمْ ذُکْراناً وَ إِناثاً وَ یَجْعَلُ مَنْ یَشاءُ عَقیماً إِنَّهُ عَلیمٌ قَدیرٌ [50]

یا [اگر بخواهد] پسر و دختر هر دو را به آنان می‌دهد، و هرکس را بخواهد عقیم می‌گذارد؛ زیرا که او دانا و تواناست.

1

(شوری/ 50)

الهادی (علیه السلام) - عن مُحَمَّدِ‌بن‌سَعید أَنَّ یَحْیَی‌بْنَ‌أَکْثَمَ سَأَلَ مُوسَی‌بْنَ‌مُحَمَّدٍ عَن مَسَائِلَ وَ فِیهَا أَخْبِرْنَا عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَوْ یُزَوِّجُهُمْ ذُکْراناً وَ إِناثاً فَهَلْ یُزَوِّجُ اللَّهُ عِبَادَهُ الذُّکْرَانَ وَ قَدْ عَاقَبَ قَوْماً فَعَلُوا ذَلِکَ فَسَأَلَ مُوسَی (علیه السلام) أَخَاهُ ابا الحسن الْعَسْکَرِیَّ (علیه السلام) وَ کَانَ مِنْ جَوَابِ أَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) أَمَّا قَوْلُهُمْ أَوْ یُزَوِّجُهُمْ ذُکْراناً وَ إِناثاً فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یُزَوِّجُ ذُکْرَانَ الْمُطِیعِینَ إِنَاثاً مِنَ الْحُورِ الْعِینِ وَ إِنَاثَ الْمُطِیعَاتِ مِنَ الْإِنْسِ ذُکْرَانَ الْمُطِیعِینَ وَ مَعَاذَ اللَّهِ أَنْ یَکُونَ الْجَلِیلُ عَنَی مَا لَبَّسْتَ عَلَی نَفْسِکَ تَطْلُبُ الرُّخْصَهًَْ لِارْتِکَابِ الْمَأْثَمِ فَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ یَلْقَ أَثاماً* یُضاعَفْ لَهُ الْعَذابُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ یَخْلُدْ فِیهِ مُهاناً إِنْ لَمْ یَتُبْ.

امام هادی (علیه السلام) - محمّدبن‌سعید گوید: یحیی‌بن‌اکثم از موسی‌بن‌محمّد [برادر امام هادی (علیه السلام)] سؤالاتی کرد و در ضمن آن‌ها گفت: «به من بگو درباره‌ی این کلام خدا: أَوْ یُزَوِّجُهُمْ ذُکْراناً وَ إِناثاً؛ آیا خدا بنده‌های نرش را با هم تزویج می‌کند، با اینکه قوم لوط را به خاطر آن کیفر داد»؟ و موسی از برادرش امام هادی (علیه السلام) پرسید و امام در جوابش درباره‌ی کلام خداوند: أَوْ یُزَوِّجُهُمْ ذُکْراناً وَ إِناثاً فرمود: «خداوند به مردهای فرمانبر ماده‌هایی از حور العین تزویج می‌کند و زنان فرمانبر را به مردان فرمانبر تزویج می‌کند. و معاذ اللَّه که خداوند قصد کند آنچه را تو از روی اشتباه برای رخصت جستن در این کار زشت در خاطر گرفتی. هرکس چنین کند، مجازات سختی خواهد دید! عذاب او در قیامت مضاعف می‌گردد، و همیشه با خواری در آن خواهد ماند! (فرقان/69-68) [البته] اگر توبه نکند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص658

بحارالأنوار، ج76، ص66/ نورالثقلین/ البرهان

2

(شوری/ 50)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أبی جعفر (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ إِناثاً یَعْنِی لَیْسَ مَعَهُنَّ ذَکَرٌ وَ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ الذُّکُورَ یَعْنِی لَیْسَ مَعَهُمْ أُنْثَی أَوْ یُزَوِّجُهُمْ ذُکْراناً وَ إِناثاً أَیْ یَهَبُ لِمَنْ یَشَاءُ ذُکْرَاناً وَ إِنَاثاً جَمِیعاً یَجْمَعُ لَهُ الْبَنِینَ وَ الْبَنَاتِ.

امام باقر (علیه السلام) - یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ إِناثاً یعنی پسر با آن‌ها نباشد. و وَ یَهَبُ لِمَنْ یَشاءُ الذُّکُورَ که دختر با آن‌ها نباشد. أَوْ یُزَوِّجُهُمْ ذُکْراناً وَ إِناثاً یعنی به هرکه بخواهد پسران و دختران را با هم می‌بخشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص658

بحارالأنوار، ج57، ص370/ القمی، ج2، ص278؛ «بتفاوت لفظی»

3

(شوری/ 50)

الرّسول (علیه السلام) - قَالَ أبُومُحَمَّدٍ الْحَسَنُ الْعَسْکَرِیُّ (علیه السلام) سَالَ عَبْدُاللهِ‌بْنِ‌صُورِیَا رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ: أَخْبِرْنِی عَمَّنْ لَا یُولَدُ لَهُ وَ مَنْ یُولَدُ لَهُ فَقَالَ (صلی الله علیه و آله): إِذَا اصْفَرَّتِ النُّطْفَهًُْ لَمْ یُولَدْ أَیْ إِذَا احْمَرَّتْ وَ کَدَرَتْ، فَإِذَا کَانَتْ صَافِیَهًًْ وُلِدَ لَهُ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام عسکری فرمود: عبدالله‌بن‌صوریا به پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفت: «بگو ببینم چگونه می‌شود که بعضی فرزند ندارند و بچّه‌دار نمی‌شوند و بعضی دارای بچّه‌اند». فرمود: «اگر نطفه تیره رنگ و سرخ شود، فرزندی به وجود نمی‌آید؛ و اگر ناب باشد، به وجود می‌آید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص658

نورالثقلین/ بحرالعرفان، ج14، ص152

آیه وَ ما کانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللهُ إِلاَّ وَحْیاً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولاً فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ ما یَشاءُ إِنَّهُ عَلِیٌّ حَکیمٌ [51]

و امکان ندارد خدا با هیچ انسانی سخن بگوید، مگر از راه وحی یا از پشت حجابی [همچون ايجاد صوت]، یا رسولی (فرشته‌ای) می‌فرستد و به فرمان خود آنچه را بخواهد وحی می‌کند؛ چرا که او بلند مقام و حکیم است.

1

(شوری/ 51)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - جَاءَ بَعْضُ الزَّنَادِقَهًِْ إِلَی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ قَالَ لَوْ لَا مَا فِی الْقُرْآنِ مِنَ الِاخْتِلَافِ وَ التَّنَاقُضِ لَدَخَلْتُ فِی دِینِکُمْ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ مَا هُوَ قَالَ قَوْلُهُ تَعَالَی ما کانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللهُ إِلَّا وَحْیا قَالَ علِیٌّ (علیه السلام) وَ أَمَّا قَوْلُهُ تَعَالَی ما کانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللهُ إِلَّا وَحْیاً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولًا فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ ما یَشاءُ کَذَلِکَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی قَدْ کَانَ الرَّسُولُ یُوحِی إِلَیْهِ

رُسُلُ السَّمَاءِ فَتَبْلُغُ رُسُلُ السَّمَاءِ إِلَی رُسُلِ الْأَرْضِ وَ قَدْ کَانَ الْکَلَامُ بَیْنَ رُسُلِ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ بَیْنَهُ مِنْ غَیْرِ أَنْ یُرْسِلَ بِالْکَلَامِ مَعَ رُسُلِ أَهْلِ السَّمَاءِ وَ قَدْ قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) یَا جَبْرَئِیلُ هَلْ رَأَیْتَ رَبَّکَ عَزَّوَجَلَّ فَقَالَ جبرئیل إِنَّ رَبِّی عَزَّوَجَلَّ لَا یُرَی فَقَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) مِنْ أَیْنَ تَأْخُذُ الْوَحْیَ قَالَ آخُذُهُ مِنْ إِسْرَافِیلَ قَالَ وَ مِنْ أَیْنَ یَأْخُذُهُ إِسْرَافِیلُ قَالَ یَأْخُذُهُ مِنْ مَلَکٍ مِنْ فَوْقِهِ مِنَ الرُّوحَانِیِّینَ قَالَ فَمِنْ أَیْنَ یَأْخُذُهُ ذَلِکَ الْمَلَکُ قَالَ یُقْذَفُ فِی قَلْبِهِ قَذْفاً فَهَذَا وَحْیٌ وَ هُوَ کَلَامُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ کَلَامُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ لَیْسَ بِنَحْوٍ وَاحِدٍ مِنْهُ مَا کَلَّمَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ الرُّسُلَ وَ مِنْهُ مَا قَذَفَ فِی قُلُوبِهِمْ وَ مِنْهُ رُؤْیَا یَرَاهَا الرُّسُلُ وَ مِنْهُ وَحْیٌ وَ تَنْزِیلٌ یُتْلَی وَ یُقْرَأُ فَهُوَ کَلَامُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ.

امام علی (علیه السلام) - یکی از زندیقان نزد امیرمؤمنان حضرت علی (علیه السلام) رفت و گفت: «اگر در قرآن اختلاف و تناقض نبود، هر آینه به دینتان می¬گرویدم». حضرت علی (علیه السلام) به او فرمود: «از چه سخن می¬گویی»؟ … گفت: «این آیه: و مَا کَانَ لبَشَرٍ أَن یکَلمَهُ اللهُ إِلا وحْیا أَو مِن ورَاء حِجَابٍ یعنی برای هیچ انسانی ممکن نیست که خداوند با او جز از طریق وحی و یا از پشت حجاب و پرده سخن بگوید». امام علی (علیه السلام) به او فرمود: «و مَا کَانَ لبَشَرٍ أَن یکَلمَهُ اللهُ إِلا وحْیا أَو مِن ورَاء حِجَابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولًا فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ ما یَشاءُ و آری! خداوند بلندمرتبه و بزرگ چنین فرموده است: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) وحی را از فرستادگان آسمانی دریافت می‌کرد. بنابراین فرستادگان آسمانی به فرستاده‌های زمین وحی می‌کردند. او با فرستادگان زمین سخن می‌گفت نه با فرستادگان آسمانی». یک‌بار پیامبر (صلی الله علیه و آله) از جبرئیل پرسید: «ای جبرئیل! آیا تو خدایت را دیده‌ای»؟ جبرئیل گفت: «خدایم دیده نمی‌شود». پیامبر (صلی الله علیه و آله) سؤال کرد: «تو وحی را از کجا دریافت می‌کنی»؟ او پاسخ داد: «از اسرافیل»! پیامبر (صلی الله علیه و آله) پرسید: «اسرافیل آن را از کجا دریافت می‌کند»؟ جبرئیل گفت: «از فرشته‌ای در میان عالم ملکوت اعلی که جایگاهش از او برتر است». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مجدّداً پرسید: «آن فرشته، وحی را از چه کسی دریافت می‌کند»؟ جبرئیل فرمود: «وحی به قلب او فرود می‌آید، گویی چیزی به درون آن پرتاب شده است. این وحی است که همان کلام پروردگار است. کلام خداوند به یک شکل نیست. یک نوع از وحی، آن است که خداوند با آن با پیامبران سخن گفته و گاهی مستقیماً آن را به قلبشان القا کرده است. نوعی از آن به صورت رویایی است که پیامبران آن را می‌بینند. از جمله‌ی انواع دیگر آن، وحی و تنزیل است که خوانده و تلاوت می‌شود که همان کلام خداوند است. به آنچه از کلام خدا که برایت توصیف کردم اکتفا کن».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص658

بحارالأنوار، ج90، ص98/ الاحتجاج، ج1، ص240/ نورالثقلین

2

(شوری/ 51)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) -ٍ عَنْ أَبِی‌مَعْمَرٍ السَّعْدَانِی أَنَّ رَجُلًا أَتَی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ علِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ یَا أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) إِنِّی قَدْ شَکَکْتُ فِی کِتَابِ اللَّهِ الْمُنْزَلِ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ أَمَّا قَوْلُهُ تَعَالَی ما کانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللهُ إِلَّا وَحْیاً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولًا فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ ما یَشاءُ وَ قَوْلُهُ وَ کَلَّمَ اللهُ مُوسی تَکْلِیماً وَ قَوْلُهُ وَ ناداهُما رَبُّهُما وَ قَوْلُهُ یا آدَمُ اسْکُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُکَ الْجَنَّةَ فَأَمَّا قَوْلُهُ ما کانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللهُ إِلَّا وَحْیاً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ مَا یَنْبَغِی لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللهُ إِلَّا وَحْیاً وَ لَیْسَ بِکَائِنٍ إِلَّا مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولًا فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ ما یَشاءُ کَذَلِکَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عُلُوّاً کَبِیراً قَدْ کَانَ الرَّسُولُ یُوحِی إِلَیْهِ مِنْ رُسُلِ السَّمَاءِ فَتَبْلُغُ رُسُلُ السَّمَاءِ رُسُلَ الْأَرْضِ وَ قَدْ کَانَ الْکَلَامُ بَیْنَ رُسُلِ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ بَیْنَهُ مِنْ غَیْرِ أَنْ یُرْسِلَ بِالْکَلَامِ مَعَ رُسُلِ أَهْلِ السَّمَاءِ وَ قَدْ قَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) یَا جَبْرَئِیلُ هَلْ رَأَیْتَ رَبَّکَ فَقَالَ جبرئیل إِنَّ رَبِّی لَا یُرَی فَقَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَمِنْ أَیْنَ تَأْخُذُ الْوَحْیَ فَقَالَ آخُذُهُ مِنْ إِسْرَافِیلَ فَقَالَ وَ مِنْ أَیْنَ یَأْخُذُهُ إِسْرَافِیلُ قَالَ یَأْخُذُهُ مِنْ مَلَکٍ فَوْقَهُ مِنَ الرُّوحَانِیِّینَ قَالَ فَمِنْ أَیْنَ یَأْخُذُهُ ذَلِکَ الْمَلَکُ قَالَ یُقْذَفُ فِی قَلْبِهِ قَذْفاً فَهَذَا وَحْیٌ وَ هُوَ کَلَامُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ کَلَامُ اللَّهِ لَیْسَ بِنَحْوٍ وَاحِدٍ مِنْهُ مَا کَلَّمَ اللَّهُ بِهِ الرُّسُلَ وَ مِنْهُ مَا قَذَفَهُ فِی قُلُوبِهِمْ وَ مِنْهُ رُؤْیَا یُرِیهَا الرُّسُلَ وَ مِنْهُ وَحْیٌ وَ تَنْزِیلٌ یُتْلَی وَ یُقْرَأُ فَهُوَ کَلَامُ اللَّهِ فَاکْتَفِ بِمَا وَصَفْتُ لَکَ مِنْ کَلَامِ اللَّهِ فَإِنَّ مَعْنَی کَلَامِ اللَّهِ لَیْسَ بِنَحْوٍ وَاحِدٍ فَإِنَّهُ مِنْهُ مَا تُبَلِّغُ مِنْهُ رُسُلُ السَّمَاءِ رُسُلَ الْأَرْضِ.

امام علی (علیه السلام) - از ابومعمّر سعدانی نقل شده است که: مردی به خدمت امیرالمؤمنین (علیه السلام) علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) آمد و عرض کرد: «یا امیرالمؤمنین (علیه السلام) من در کتاب مُنزل خدا شکّ کرده‌ام» … امام علی (علیه السلام) به او فرمود: «امّا کلام خدای متعال: وَ ما کانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللهُ إِلَّا وَحْیاً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولًا فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ ما یَشاءُ و این کلام خدای متعال: و خداوند با موسی سخن گفت. (نساء/64) و این کلام خدای متعال: و پروردگارشان آن‌ها را ندا داد. (اعراف/22). و این کلام خدای متعال: ای آدم! تو با همسرت در بهشت سکونت کن. (بقره/35). و این کلام: وَ ما کانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللهُ إِلَّا وَحْیاً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ یعنی برای هیچ انسانی ممکن نیست که خداوند با او جز از طریق وحی و یا از پشت حجاب و پرده سخن بگوید یا اینکه فرستاده‌ای را بفرستد و به اجازه‌ی خداوند آنچه را که اراده فرموده است به او وحی نماید. آری! خداوند بلند مرتبه و بزرگ چنین فرموده است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) وحی را از فرستادگان آسمانی دریافت می‌کرد. بنابراین فرستادگان آسمانی به فرستاده‌های زمین وحی می‌کردند. او با فرستادگان زمین سخن می‌گفت نه با فرستادگان آسمانی. یک بار پیامبر (صلی الله علیه و آله) از جبرئیل پرسید: «ای جبرئیل! آیا تو خدایت را دیده‌ای»؟ جبرئیل گفت: «خدایم دیده نمی‌شود». پیامبر (صلی الله علیه و آله) سئوال کرد: «تو وحی را از کجا دریافت می‌کنی»؟ او پاسخ داد: «از اسرافیل»! پیامبر (صلی الله علیه و آله) پرسید: «اسرافیل آن را از کجا دریافت می‌کند»؟ جبرئیل گفت: «از فرشته‌ای در میان عالم ملکوت اعلی که جایگاهش از او برتر است». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مجدداً پرسید: «آن فرشته وحی را از چه کسی دریافت می‌کند»؟ جبرئیل فرمود: «وحی به قلب او فرود می‌آید گویی چیزی به درون آن پرتاب شده است». این وحی است که همان کلام پروردگار است. کلام خداوند به یک شکل نیست. یک نوع از وحی، آن است که خداوند با آن با پیامبران سخن گفته و گاهی مستقیماً آن را به قلبشان القا کرده است. نوعی از آن به صورت رؤیایی است که پیامبران آن را می‌بینند. از جمله انواع دیگر آن، وحی و تنزیل است که خوانده و تلاوت می‌شود که همان کلام خداوند است. به آن چه از کلام خدا که برایت توصیف کردم اکتفا کن. زیرا کلام خدا فقط یک نوع نیست. بلکه یکی از انواع آن، همان چیزی است که فرستادگان آسمان به فرستادگان زمین منتقل می‌کنند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص660

بحارالأنوار، ج90، ص127/ التوحید، ص254؛ «بتفاوت لفظی» / البرهان

3

(شوری/ 51)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ ما کانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللهُ إِلَّا وَحْیاً قَالَ وَحْیَ مُشَافَهَهًٍْ وَ وَحْیَ إِلْهَامٍ وَ هُوَ الَّذِی یَقَعُ فِی الْقَلْبِ أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ کَمَا کَلَّمَ اللَّهُ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) وَ کَمَا کَلَّمَ اللَّهُ مُوسَی (علیه السلام) مِنَ النَّارِ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولًا فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ ما یَشاءُ قَالَ وَحْیَ مُشَافَهَهًٍْ یَعْنِی إِلَی النَّاسِ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (وَ ما کانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللهُ إِلَّا وَحْیاً منظور از وحی، گفت‌وگوی شفاهی و الهام است که در قلب یا از پشت پرده انجام می‌گیرد؛ همچنان‌که خداوند با پیامبر (صلی الله علیه و آله) سخن گفت و همچنین با حضرت موسی (علیه السلام) از داخل آتش گفتگو کرد. یا اینکه فرستاده‌ای را می‌فرستد و به اراده‌ی خودش، آنچه را که اراده فرماید به او القا می‌کند. وحی مشافهه به‌معنای وحی [یا گفتگو با] مردم است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص662

بحارالأنوار، ج11، ص27/ القمی، ج2، ص279/ نورالثقلین

4

(شوری/ 51)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله) لَقَدْ أَسْرَی بِی رَبِّی عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فَأَوْحَی إِلَیَ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ مَا أَوْحَی، وَ کَلَّمَنِی بِمَا کَلَّمَنِی فَکَانَ مِمَّا کَلَّمَنِی بِهِ أَنْ قَالَ: یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنِّی أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا… الْخالِقُ الْبارِئُ الْمُصَوِّرُ، لِیَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی، یُسَبِّحُ لِی مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ، وَ أَنَا الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ. یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله): إِنِّی أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا الْأَوَّلُ فَلَا شَیْءَ قَبْلِی، وَ أَنَا الْآخِرُ فَلَا شَیْءَ بَعْدِی، وَ أَنَا الظَّاهِرُ فَلَا شَیْءَ فَوْقِی، … وَ أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ. یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله): عَلِیٌّ (علیه السلام) أَوَّلُ مَنْ آخُذُ مِیثَاقَهُ مِنَ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام). یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله): عَلِیٌّ (علیه السلام) آخِرُ مَنْ أَقْبِضُ رُوحَهُ مِنَ الْأَئِمَّهًِْ، وَ هُوَ الدَّابَّهًُْ الَّتِی تُکَلِّمُهُمْ. یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله): عَلِیٌّ (علیه السلام) أُظْهِرُهُ عَلَی جَمِیعِ مَا أُوحِیهِ إِلَیْکَ، لَیْسَ لَکَ أَنْ تَکْتُمَ مِنْهُ شَیْئاً. یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله): عَلِیٌّ (علیه السلام) أُبْطِنُهُ سِرِّیَ الَّذِی أَسْرَرْتُهُ إِلَیْکَ، فَلَیْسَ فِیمَا بَیْنِی وَ بَیْنَکَ سِرٌّ دُونَهُ. یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله): عَلِیٌّ (علیه السلام) عَلَی مَا خَلَقْتُ مِنْ حَلَالٍ وَ حَرَامٍ عَلِیٌّ عَلِیمٌ بِه.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در حدیثی فرمود: خداوند مرا به معراج برد و از پشت حجاب به من وحی کرد و با من سخن گفت و فرمود: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! من الله هستم که جز من خدایی نیست. من آگاه مطلق به عالم غیب و عالم شهادت و مهربان و بخشنده هستم. من الله هستم که جز من هیچ خدایی وجود ندارد. من پادشاهی قدّوس، سلام، مؤمن، مهیمن، عزیز، جبّار و متکبّر هستم. خداوند از آنچه آنان شرک می‌ورزند، پاک و منزّه است. ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! همانا من الله هستم که هیچ خدایی جز من نیست. من خالق، آفریننده و مصوّر هستم. اسماء حسنی از آن من است. هرچه در آسمان و زمین است، تسبیح‌گوی من است و من، عزیز حکیم هستم. ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! من الله هستم که جز من خدایی نیست. من اوّل هستم و قبل از من هیچ‌چیز وجود نداشته است. من آخر هستم و پس از من هیچ‌چیز وجود نخواهد داشت. من ظاهر هستم. یعنی هیچ‌چیز برتر از من وجود ندارد. من باطن هستم و جز من چیزی وجود نخواهد داشت. من الله هستم و جز من هیچ خدایی نیست. من از همه‌چیز کاملاً آگاه هستم. ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! علی (علیه السلام) اوّلین کسی است که از میان ائمّه (علیهم السلام) از او عهد و پیمان می‌گیرم. ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! از میان ائمّه (علیهم السلام)، علی (علیه السلام) آخرین کسی است که روح او را می‌گیرم. او همان جنبنده‌ای است که با مردم سخن می‌گوید. ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! علی (علیه السلام) را بر همه‌ی آنچه به تو وحی گردیده است غلبه می‌دهم. تو نباید هیچ‌چیزی را از او پنهان کنی. ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! آن رازهایی را که به تو گفتم، مخفیانه به او بگو. من و تو رازی نداریم که آن را از او پنهان کنیم. ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! علی (علیه السلام) به همه حلال و حرام‌هایی که آفریده‌ام آگاه است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص662

مختصر البصایر، ص201/ البرهان

5

(شوری/ 51)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فِی حَدِیثِ مَسَائِلِ عَبدِاللهِ‌بنِ‌سَلَامٍ لِرَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ لَهُ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) فَأَخْبِرْنِی کَلَّمَکَ اللَّهُ قَبْلًا. قَالَ: مَا لِعَبْدٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللهُ إِلَّا وَحْیاً أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَاب.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در حدیثی که در آن پرسش‌های عبدالله‌بن‌سلام از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌باشد، این‌گونه آمده است: [ابن‌سلام] به ایشان گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! به من بگو! آیا خداوند با تو به‌طور مستقیم سخن گفته است»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خداوند با هیچ بنده‌ای جز به صورت وحی یا از پشت پرده صحبت نمی‌کند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص662

بحارالأنوار، ج9، ص337/ البرهان

حجاب

1

(شوری/ 51)

الرّضا (علیه السلام) - فِی التَّوحِیدِ عَن الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ الرَّجُلُ: فَلِمَ احْتَجَبَ؟ فَقَالَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام): إِنَّ الْحِجَابَ عَلَی الْخَلْقِ لِکَثْرَهًِْ ذُنُوبِهِمْ فَأَمَّا هُوَ فَلَا تَخْفَی عَلَیْهِ خَافِیَهًٌْ فِی آنَاءِ اللَّیْلِ وَ النَّهَار.

امام رضا (علیه السلام) - در کتاب توحید از امام رضا (علیه السلام) نقل شده است که آن مرد عرض کرد: «پس چرا [خدا] محتجب شده و در پرده رفته که کسی او را نمی‌بیند». امام رضا (علیه السلام) فرمود: «حجاب و پرده بر خلق به‌جهت بسیاری گناهان ایشان است و امّا آن جناب به هیچ وجه پنهان و پنهان‌شده در ساعت‌های شب و روز بر او پوشیده و پنهان نمی‌باشد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص662

بحارالأنوار، ج3، ص37/ نورالثقلین

2

(شوری/ 51)

الرّضا (علیه السلام) - لَا تَشْمُلُهُ الْمَشَاعِرُ وَ لَا یَحْجُبُهُ الْحِجَابُ فَالْحِجَابُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ خَلْقِهِ لِامْتِنَاعِهِ مِمَّا یُمْکِنُ فِی ذَوَاتِهِمْ وَ لِإِمْکَانِ ذَوَاتِهِمْ مِمَّا یَمْتَنِعُ مِنْهُ ذَاتُهُ وَ لِافْتِرَاقِ الصَّانِعِ وَ الْمَصْنُوعِ وَ الرَّبِّ وَ الْمَرْبُوبِ وَ الْحَادِّ وَ الْمَحْدُودِ.

امام رضا (علیه السلام) - مشاعر و حواسّ او را فرو نمی‌گیرد و پرده‌های جسمانی او را نمی‌پوشاند و پرده‌ی میان او و آفریدگانش که مانع دیدن است آن است که ایشان را آفریده؛ چرا که آن جناب از آنچه در ذات‌های ایشان ممکن است امتناع فرموده و برای آنکه ذات‌های ایشان از آنچه ذاتش از اتّصاف به آن اباء دارد امکان دارند و سرباز نمی‌زنند و نیز به‌جهت آنکه صانع و مصنوع و ربّ و مربوب و حادّ و محدود از یکدیگر جدا می‌شوند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص664

نورالثقلین

3

(شوری/ 51)

الصّادق (علیه السلام) - فَإِنْ قَالُوا وَ لِمَ اسْتَتَرَ قِیلَ لَهُمْ لَمْ یَسْتَتِرْ بِحِیلَهًْ یَسْتَتِرْ بِحِیلَهًٍْ یَخْلُصُ إِلَیْهَا کَمَنْ یَحْتَجِبُ عَنِ النَّاسِ بِالْأَبْوَابِ وَ السُّتُورِ وَ إِنَّمَا مَعْنَی قَوْلِنَا اسْتَتَرَ أَنَّهُ لَطُفَ عَنْ مَدَی مَا تَبْلُغُهُ الْأَوْهَامُ کَمَا لَطُفَتِ النَّفْسُ وَ هِیَ خَلْقٌ مِنْ خَلْقِهِ وَ ارْتَفَعَتْ عَنْ إِدْرَاکِهَا بِالنَّظَر.

امام صادق (علیه السلام) - [به مفضّل فرمود:] اگر کسی گوید که: «خداوند چرا از خلق پنهان شده است»؟ پاسخ گوییم که: «مستتر و پنهان‌شدن ذات مقدّس نه به آن معنی است که به اراده خود را مستور گردانیده، چنانچه پادشاهان یا دیگران به‌وسیله‌ی درها و پرده‌ها و دیوار از رعیّت خود پنهان می‌شوند، بلکه معنیش آن است که ذات مقدّس لطیف‌تر و رفیع‌تر از آن است که عقل بتواند درک کند، چنانچه «نفس ناطقه» که یکی از مخلوقات اوست ادراک آن به فکر و نظر میسّر نیست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص664

بحارالأنوار، ج3، ص148/ نورالثقلین

آیه وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما کُنْتَ تَدْری مَا الْکِتابُ وَ لاَ الْإیمانُ وَ لکِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدی بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا وَ إِنَّکَ لَتَهْدی إِلی صِراطٍ مُسْتَقیمٍ [52]

همان‌گونه [كه بر پيامبران پيشين وحى فرستاديم] بر تو نیز حقایقی را به فرمان خود وحی کردیم؛ تو پیش از این نمی‌دانستی کتاب و ایمان چیست؛ [و از محتواى قرآن آگاه نبودى] ولی ما آن را نوری قرار دادیم که به‌وسیله‌ی آن هرکس از بندگان خویش را بخواهیم هدایت می‌کنیم و به یقین تو به‌سوی راه راست هدایت می‌کنی.

همان‌گونه [که بر پیامبران پیشین وحی فرستادیم] بر تو نیز حقایقی را به فرمان خود وحی کردیم

1 -1

(شوری/ 52)

الصّادق (علیه السلام) - عَن اَبِی‌بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لَا الْإِیمانُ قَالَ خَلْقٌ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَعْظَمُ مِنْ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ کَانَ مَعَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) یُخْبِرُهُ وَ یُسَدِّدُهُ وَ هُوَ مَعَ الْأَئِمَّهًِْ مِنْ بَعْدِهِ.

امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: و کَذَلکَ أَوحَینَا إِلیکَ رُوحًا مِّنْ أَمْرِنَا مَا کُنتَ تَدْرِی مَا الکِتَابُ و لا الإِیمَانُ، سؤال کردم. امام (علیه السلام) فرمود: «یکی از مخلوقات خداوند بود که دارای جایگاهی برتر از جبرئیل و میکائیل است و همراه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود و امور را به او اطّلاع می‌داد و از او حمایت می‌کرد و پس از ایشان، همراه با ائمّه (علیهم السلام) خواهد بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص664

الکافی، ج1، ص273/ بحارالأنوار، ج18، ص266/بصایرالدرجات، ص459/ نورالثقلین/ البرهان

1 -2

(شوری/ 52)

الصّادق (علیه السلام) - وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لَا الْإِیمانُ قَالَ رُوحُ الْقُدُسِ هِیَ الَّتِی قَالَ ألصّادق (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ وَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی قَالَ هُوَ مَلَکٌ أَعْظَمُ مِنْ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ کَانَ مَعَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ مَعَ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) ثُمَّ کَنَی عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَقَالَ وَ لکِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِی بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا وَ الدَّلِیلُ عَلَی أَنَّ النُّورَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَوْلُهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ الْآیَهًَْ.

امام صادق (علیه السلام) - علی‌بن‌ابراهیم (گوید: وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لَا الْإِیمانُ؛ منظور روح¬القدس است، همان که امام صادق (علیه السلام) درباره آیه: و از تو درباره‌ی «روح» سؤال می‌کنند، بگو: «روح از فرمان پروردگار من است». (اسراء/85) ». فرمود: «او فرشته‌ای است بزرگ‌تر از جبرئیل و میکائیل که با پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بود و با ائمه (علیهم السلام) نیز هست. سپس از امیرالمؤمنین (علیه السلام) یاد کرد و در مورد ایشان فرمود: وَ لکِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِی بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا دلیل بر اینکه نور در این آیه امیرالمؤمنین (علیه السلام) است و دلیل آن، این آیه است: و از نوری که با او نازل شده پیروی نمودند. (اعراف/157)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص664

بحارالأنوار، ج25، ص47/ القمی، ج2، ص279؛ «ثم کن عن امیرالمؤمنین (فقال… معه الایه» محذوف

1 -3

(شوری/ 52)

الصّادق (علیه السلام) - الرُّوحُ خَلْقٌ أَعْظَمُ مِنْ جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ کَانَ مَعَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) یُخْبِرُهُ وَ یُسَدِّدُهُ وَ هُوَ مَعَ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) یُخْبِرُهُمْ وَ یُسَدِّدُهُمْ.

امام صادق (علیه السلام) - روح مخلوقی است بزرگ‌تر از جبرئیل و میکائیل که پیوسته با پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بود. [به ایشان] اطّلاع می‌داد و محافظ آن جناب بود. او در خدمت ائمّه (علیهم السلام) نیز هست اطّلاع می‌دهد و محافظ آن‌ها است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص666

بحارالأنوار، ج24، ص318/ بحارالأنوار، ج25، ص59/ بصایرالدرجات، ص455/ بحارالأنوار، ج25، ص60/ بصایرالدرجات، ص456/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص535/ البرهان

1 -4

(شوری/ 52)

الصّادق (علیه السلام) - عن أبی‌حمزهًْ الثّمالی قال سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنِ الْعِلْمِ أَ هُوَ عِلْمٌ یَتَعَلَّمُهُ الْعَالِمُ مِنْ أَفْوَاهِ الرِّجَالِ أَمْ فِی الْکِتَابِ عِنْدَکُمْ تَقْرَءُونَهُ فَتَعْلَمُونَ مِنْهُ قَالَ الْأَمْرُ أَعْظَمُ مِنْ ذَلِکَ وَ أَوْجَبُ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لَا الْإِیمانُ ثُمَّ قَالَ أَیَّ شَیْءٍ یَقُولُ أَصْحَابُکُمْ فِی هَذِهِ الْآیَهًِْ أَ یُقِرُّونَ أَنَّهُ کَانَ فِی حَالٍ لَا یَدْرِی مَا الْکِتَابُ وَ لَا الْإِیمَانُ فَقُلْتُ لَا أَدْرِی جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا یَقُولُونَ فَقَالَ لِی بَلَی قَدْ کَانَ فِی حَالٍ لَا یَدْرِی مَا الْکِتَابُ وَ لَا الْإِیمَانُ حَتَّی بَعَثَ اللَّهُ تَعَالَی الرُّوحَ الَّتِی ذُکِرَ فِی الْکِتَابِ فَلَمَّا أَوْحَاهَا إِلَیْهِ عَلَّمَ بِهَا الْعِلْمَ وَ الْفَهْمَ وَ هِیَ الرُّوحُ الَّتِی یُعْطِیهَا اللَّهُ تَعَالَی مَنْ شَاءَ فَإِذَا أَعْطَاهَا عَبْداً عَلَّمَهُ الْفَهْمَ.

امام صادق (علیه السلام) - ابوحمزه ثمالی گوید: «از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی علم سؤال کردم که آیا علم چیزی است که فرد آن را از دیگران یاد می‌گیرد یا در کتابی نزد شما است که شما آن را می‌خوانید و از آن یاد می‌گیرید»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «مسأله، بزرگ‌تر و واجب‌تر از این است. مگر این فرموده‌ی خدای عزّوجلّ: و کَذَلکَ أَوحَینَا إِلیکَ رُوحًا مِّنْ أَمْرِنَا مَا کُنتَ تَدْرِی مَا الکِتَابُ و لا الإِیمَانُ را نشنیده‌ای»؟ سپس فرمود: «دوستانت درباره‌ی این آیه چگونه می‌گویند و آن را چه تفسیر می‌کنند؟ آیا به این امر اعتراف می‌کنند که این امر زمانی بوده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از کتاب آسمانی و ایمان اطّلاع نداشته است»؟ پاسخ دادم: «فدایت شوم! نمی‌دانم چه می‌گویند». امام فرمود: «آری! زمانی بود که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نمی‌دانست کتاب آسمانی و ایمان چیست. تا اینکه خداوند روح را که در قرآن از آن نام برده است به‌سوی او فرستاد. زمانی‌که آن روح را بر او فرستاد، به‌وسیله‌ی آن علم و فهم را شناخت. این همان روحی است که خداوند آن را به هرکسی که بخواهد می‌دهد. چنانچه آن را به بنده‌ای عطا کند، فهم را به او یاد خواهد داد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص666

الکافی، ج1، ص273/ بحارالأنوار، ج18، ص266/ بحارالأنوار، ج25، ص59/ بحارالأنوار، ج25، ص62/ بحارالأنوار، ج25، ص63؛ «بتفاوت لفظی» / بصایرالدرجات، ص459/ بصایرالدرجات، ص460/ نورالثقلین/ البرهان

1 -5

(شوری/ 52)

الباقر (علیه السلام) - مُنْذُ أَنْزَلَ اللَّهُ ذَلِکَ الرُّوحَ عَلَی نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا صَعِدَ إِلَی السَّمَاءِ وَ إِنَّهُ لَفِینَا.

امام باقر (علیه السلام) - از زمانی که خدای عزّوجلّ آن روح را بر محمّد (صلی الله علیه و آله) فرو فرستاده، به آسمان بالا نرفته است و آن روح در ما هست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص666

بحارالأنوار، ج25، ص61/ بصایرالدرجات، ص457/ بحارالأنوار، ج25، ص62/ بصایرالدرجات، ص458/ الکافی، ج1، ص273/ بحارالأنوار، ج18، ص265/ بصایرالدرجات، ص456/ نورالثقلین/ البرهان

1 -6

(شوری/ 52)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌یَزِیدَ الْجُعْفِیِّ قَال قُلْت یَا ابْنَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) محمدبن‌علی الباقر (علیه السلام) وَ مَنِ الْمُقَصِّرُ قَالَ الَّذِینَ قَصَّرُوا فِی مَعْرِفَهًِْ الْأَئِمَّهًِْ وَ عَنْ مَعْرِفَهًِْ مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنْ أَمْرِهِ وَ رُوحِهِ قُلْتُ یَا سَیِّدِی وَ مَا مَعْرِفَهًُْ رُوحِهِ قَالَ (علیه السلام) أَنْ یُعْرَفَ کُلُّ مَنْ خَصَّهُ اللَّهُ تَعَالَی بِالرُّوحِ فَقَدْ فَوَّضَ إِلَیْهِ أَمْرَهُ یَخْلُقُ بِإِذْنِهِ وَ یُحْیِی بِإِذْنِهِ وَ یَعْلَمُ الْغَیْرَ مَا فِی الضَّمَائِرِ وَ یَعْلَمُ مَا کَانَ وَ مَا یَکُونُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ ذَلِکَ أَنَّ هَذَا الرُّوحَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ تَعَالَی فَمَنْ خَصَّهُ اللَّهُ تَعَالَی بِهَذَا الرُّوحِ فَهَذَا کَامِلٌ غَیْرُ نَاقِصٍ یَفْعَلُ مَا یَشَاءُ بِإِذْنِ اللَّهِ یَسِیرُ مِنَ الْمَشْرِقِ إِلَی الْمَغْرِبِ فِی لَحْظَهًٍْ وَاحِدَهًٍْ یَعْرُجُ بِهِ إِلَی السَّمَاءِ وَ یَنْزِلُ بِهِ إِلَی الْأَرْضِ وَ یَفْعَلُ مَا شَاءَ وَ أَرَادَ قُلْتُ یَا سَیِّدِی أَوْجِدْنِی بَیَانَ هَذَا الرُّوحِ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی وَ إِنَّهُ مِنْ أَمْرٍ خَصَّهُ اللَّهُ تَعَالَی بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) قَالَ نَعَمِ اقْرَأْ هَذِهِ الْآیَهًَْ وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لَا الْإِیمانُ وَ لکِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِی بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا قَوْلُهُ تَعَالَی أُولئِکَ کَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الْإِیمانَ وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ قُلْتُ فَرَّجَ اللهُ عَنْکَ کَمَا فَرَّجْتَ عَنِّی وَ وَفَّقْتَنِی عَلَی مَعْرِفَةِ الرُّوحِ وَ الْأَمْرِ.

امام باقر (علیه السلام) - جابربن‌یزید جعفی گوید، به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! مقصّر کیست»؟ فرمود: «کسانی که در معرفت امام کوتاهی دارند و همچنین در معرفت آنچه خدا بر آن‌ها از امر و روح خود واجب نموده». عرض کردم: «معرفت روح خدا چیست»؟ فرمود: «اینکه بداند به هرکسی خداوند این روح را بخشیده؛ امر خود را نیز به او تفویض نموده و به اجازه‌ی خدا می‌آفریند و زنده می‌کند و به دیگری علم غیب می‌آموزد و از گذشته و آینده تا روز قیامت اطّلاع دارد؛ چون آن روح از امر اللّه است هرکه ممتاز به این روح شد کامل است و نقصانی ندارد هرچه بخواهد با اجازه‌ی خدا انجام می‌دهد از مشرق به مغرب در یک لحظه می‌رود و به آسمان بالا می‌رود و به زمین فرود می‌آید هرچه اراده کند و بخواهد انجام می‌دهد». عرض کردم: «آقا دلیلی از این روح در قرآن برایم بیاور که خداوند آن را به محمّد (صلی الله علیه و آله) بخشیده فرمود: بسیار خوب این آیه را بخوان: وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لَا الْإِیمانُ وَ لکِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِی بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا و این آیه: أُولئِکَ کَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الْإِیمانَ وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ، گفتم: «خدا گشایش به تو عنایت کند که عقده‌ی دل مرا گشودی و مرا بر شناخت روح و امر کمک کردی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص666

بحارالأنوار، ج26، ص14

تو پیش از این نمی‌دانستی کتاب و ایمان چیست؛ [و از محتوای قرآن آگاه نبودی] ولی ما آن را نوری قرار دادیم که به‌وسیله‌ی آن هرکس از بندگان خویش را بخواهیم هدایت می‌کنیم

2 -1

(شوری/ 52)

الصّادق (علیه السلام) - زَکَرِیَّابْنِ‌إِبْرَاهِیمَ قَالَ کُنْتُ نَصْرَانِیّاً فَأَسْلَمْتُ وَ حَجَجْتُ فَدَخَلْتُ عَلَی أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَقُلْتُ إِنِّی کُنْتُ عَلَی النَّصْرَانِیَّهًِْ وَ إِنِّی أَسْلَمْتُ فَقَالَ وَ أَیَّ شَیْءٍ رَأَیْتَ فِی الْإِسْلَامِ قُلْتُ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لَا الْإِیمانُ وَ لکِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِی بِهِ مَنْ نَشاءُ فَقَالَ لَقَدْ هَدَاکَ اللَّه.

امام صادق (علیه السلام) - زکریّابن‌ابراهیم گوید، من نصرانی بودم مسلمان شدم و به حج رفتم خدمت امام صادق (علیه السلام) رسیدم. گفتم: «من نصرانی بودم اسلام آوردم». فرمود: «در اسلام چه دیدی»؟ گفتم: «این آیه سبب هدایت من شد: ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لَا الْإِیمانُ وَ لکِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِی بِهِ مَنْ نَشاءُ». امام (علیه السلام) فرمود: «واقعاً خدا تو را هدایت نموده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص668

الکافی، ج2، ص160/ مستدرک الوسایل، ج15، ص210/ بحارالأنوار، ج47، ص374/ مشکاهًْ الأنوار، ص159/ نورالثقلین

2 -2

(شوری/ 52)

ألرّسول (علیه السلام) - قال امیرالمومنین (علیه السلام) لَقَدْ بَعَثَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) جَیْشاً ذَاتَ یَوْمٍ إِلَی قَوْمٍ مِنْ أَشِدَّاءِ الْکُفَّارِ فَأَبْطَأَ عَلَیْهِمْ خَبَرُهُمْ وَ تَعَلَّقَ قَلْبُهُ بِهِمْ وَ قَالَ لَیْتَ لَنَا مَنْ یَتَعَرَّفُ أَخْبَارَهُمْ وَ یَأْتِینَا بِأَنْبَائِهِمْ بَیْنَا هُوَ قَائِلٌ إِذْ جَاءَهُ الْبَشِیرُ بِأَنَّهُمْ قَدْ ظَفِرُوا بِأَعْدَائِهِمْ وَ اسْتَوْلَوْا وَ صَیَّرُوهُمْ بَیْنَ قَتِیلٍ وَ جَرِیحٍ وَ أَسِیرٍ وَ انْتَهَبُوا أَمْوَالَهُمْ وَ سَبَوْا ذَرَارِیَّهُمْ وَ عِیَالَهُمْ فَلَمَّا قَرُبَ الْقَوْمُ مِنَ الْمَدِینَهًِْ خَرَجَ إِلَیْهِمْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) بِأَصْحَابِهِ یَتَلَقَّاهُمْ فَلَمَّا لَقِیَهُمْ وَ رَئِیسُهُمْ زَیْدُ‌بْنُ‌حَارِثَهًَْ وَ کَانَ قَدْ أَمَّرَهُ عَلَیْهِمْ فَلَمَّا رَأَی زَیْدٌ رسول الله (صلی الله علیه و آله) نَزَلَ عَنْ نَاقَتِهِ وَ جَاءَ إِلَی رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ قَبَّلَ رِجْلَهُ ثُمَّ قَبَّلَ یَدَهُ فَأَخَذَهُ رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ قَبَّلَ رَأْسَهُ ثُمَّ نَزَلَ إِلَی رسول الله (صلی الله علیه و آله) عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌رَوَاحَهًَْ فَقَبَّلَ رِجْلَهُ وَ یَدَهُ وَ ضَمَّهُ رسول الله (صلی الله علیه و آله) إِلَیْهِ ثُمَّ نَزَلَ إِلَیْهِ سَائِرُ الْجَیْشِ وَ وَقَفُوا یُصَلُّونَ عَلَیْهِ وَ رَدَّ عَلَیْهِمْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) خَیْراً ثُمَّ قَالَ لَهُمْ حَدِّثُونِی خَبَرَکُمْ وَ حَالَکُمْ مَعَ أَعْدَائِکُمْ وَ کَانَ مَعَهُمْ مِنْ أُسَرَاءِ الْقَوْمِ وَ ذَرَارِیِّهِمْ وَ عِیَالَاتِهِمْ وَ أَمْوَالِهِمْ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّهًِْ وَ صُنُوفِ الْأَمْتِعَهًِْ شَیْءٌ عَظِیمٌ فَقَالُوا یَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) لَوْ عَلِمْتَ کَیْفَ حَالُنَا لَعَظُمَ تَعَجُّبُکَ فَقَالَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) لَمْ أَکُنْ أَعْلَمُ ذَلِکَ حَتَّی عَرَّفَنِیهِ الْآنَ جبرئیل وَ مَا کُنْتُ أَعْلَمُ شَیْئاً مِنْ کِتَابِهِ وَ دِینِهِ أَیْضاً حَتَّی عَلَّمَنِیهِ رَبِّی قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لَا الْإِیمانُ إِلَی قَوْلِهِ صِراطٍ مُسْتَقِیمٍٍ وَ لَکِنْ حَدِّثُوا بِذَلِکَ إِخْوَانَکُمْ هَؤُلَاءِ الْمُؤْمِنِینَ لِأُصَدِّقَکُمْ فَقَدْ أَخْبَرَنِی جبرئیل.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امیرالمؤمنین (علیه السلام) می‌فرماید: روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) لشکری را به سوی گروهی از قوی¬ترین و نیرومندترین کفّار فرستاد. آن‌ها در آمدن تأخیر کردند و پیامبر (صلی الله علیه و آله) نگران آنان شد، فرمود: «کاش کسی می‌رفت و از آن‌ها خبری برای ما می‌آورد». درآن‌هنگام ناگهان قاصد از راه رسید و خبر داد که لشکر پیروز گشته و بر دشمنان غلبه یافته‌اند و عدّه‌ای را کشته‌اند و عدّه‌ای را مجروح ساخته‌اند و برخی را اسیر کرده‌اند و مال‌های لشکر دشمن را به غنیمت برده‌اند و فرزندان و زنان آن‌ها را به اسارت گرفته‌اند. وقتی که لشکر نزدیک مدینه رسید حضرت با اصحاب خود به استقبال آن‌ها رفتند. امیر آن لشکر زیدبن‌حارثه بود و خود حضرت فرماندهی آن‌ها را به عهده‌ی او گذاشته بود. چون چشمش به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) افتاد از روی شتر پایین آمد و به طرف حضرت شتافت و پا و دست ایشان را بوسید. حضرت نیز او را در آغوش گرفت و سرش را بوسید. پس عبدالله‌بن‌رواحه نیز فرود آمد و پا و دست حضرت را بوسید و حضرت او را نیز در آغوش خود گرفت. سپس تمام لشکر از اسب‌های خود فرود آمدند و در مقابل حضرت ایستادند و بر ایشان درود و صلوات فرستادند و حضرت نیز دعای خیر می‌کرد. سپس به آن‌ها فرمود: «مرا آگاه کنید از حوادث و جریاناتی که بین شما و دشمنانتان پیش آمد» و لشکر نیز اسیران، فرزندان، زنان، طلا و نقره و انواع کالاهای قیمتی دشمن را همراه خود داشت. افراد لشکر گفتند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! اگر تو حال ما را می‌دانستی بدون شک تعجّب می‌کردی». حضرت فرمود: «من نیز آگاه نبودم تا اینکه جبرئیل مرا باخبر کرد و همچنین من از کتاب و دین خدا چیزی نمی‌دانستم تا اینکه خداوند بلند مرتبه مرا آگاه نمود و خدا فرمود: وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما کُنْتَ تَدْری مَا الْکِتابُ وَ لاَ الْإیمانُ وَ لکِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدی بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا وَ إِنَّکَ لَتَهْدی إِلی صِراطٍ مُسْتَقیم. ولی شما برادران مؤمن خود را از جریانات اتّفاق افتاده آگاه نمایید تا شما را تصدیق کنم. جبرئیل (علیه السلام) مرا از حوادث این جنگ آگاه ساخته است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص668

بحارالأنوار، ج22، ص79/ الإمام العسکری، ص637؛ «بتفاوت لفظی»

2 -3

(شوری/ 52)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌یَزِیدَ الْجُعْفِیِّ عَنْ أبی جعفر (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ لکِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِی بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا قَالَ ذَلِکَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).

امام باقر (علیه السلام) - ولکِن جَعَلنَاهُ نُورًا نَّهْدِی بِهِ مَنْ نَّشَاء مِنْ عِبَادِنَا؛ منظور این آیه، امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص670

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص536/ البرهان

2 -4

(شوری/ 52)

الباقر (علیه السلام) - وَ لکِنْ جَعَلْناهُ نُوراً یَعْنِی عَلِیّاً (علیه السلام) وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) هُوَ النُّورُ فَقَالَ نَهْدِی بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا یَعْنِی عَلِیّاً (علیه السلام) بِهِ هَدَی مَنْ هَدَی مِنْ خَلْقِهِ.

امام باقر (علیه السلام) - ولکِن جَعَلنَاهُ نُورًا منظور از این عبارت، امیرالمؤمنین (علیه السلام) است که او همان نور است. نَّهْدِی بِهِ مَنْ نَّشَاء مِنْ عِبَادِنَا؛ منظور از آن شخص، علی (علیه السلام) است که مردم به‌وسیله‌ی او هدایت شدند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص670

بحارالأنوار، ج35، ص367/ القمی، ج2، ص280؛ «و لکن جعلناه نورا… هو النور» محذوف/ القمی، ج2، ص279؛ «بتفاوت لفظی» / البرهان

2 -5

(شوری/ 52)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - کَنَی عَنْ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَقَالَ: وَ لکِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِی بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا وَ الدَّلِیلُ عَلَی أَنَ النُّورَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَوْلُهُ: وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ الْآیَهًَْ.

علیّ‌بن‌ابراهیم ([این آیه] به کنایه از امیرالمؤمنین (علیه السلام) یاد کرده؛ وَ لکِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِی بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا، دلیل بر اینکه نور در این آیه امیرالمؤمنین (علیه السلام) است این آیه است: و از نوری که با او نازل شده پیروی نمودند. (اعراف/157)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص670

بحارالأنوار، ج25، ص48/ القمی، ج2، ص279/ نورالثقلین

و به یقین تو به‌سوی راه راست هدایت می‌کنی

3 -1

(شوری/ 52)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَمْرٍو الزُّبَیْرِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَال قُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِی عَنِ الدُّعَاءِ إِلَی اللَّهِ وَ الْجِهَادِ فِی سَبِیلِهِ قَالَ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَخْبَرَ (نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) ) فِی کِتَابِهِ الدُّعَاءَ إِلَیْهِ وَ وَصَفَ الدُّعَاهًَْ إِلَیْهِ فَجَعَلَ ذَلِکَ لَهُمْ دَرَجَاتٍ یُعَرِّفُ بَعْضُهَا بَعْضاً وَ یُسْتَدَلُّ بِبَعْضِهَا عَلَی بَعْضٍ فَأَخْبَرَ أَنَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَوَّلُ مَنْ دَعَا إِلَی نَفْسِهِ وَ دَعَا إِلَی طَاعَتِهِ وَ اتِّبَاعِ أَمْرِهِ فَبَدَأَ بِنَفْسِهِ فَقَالَ وَ اللَّهُ یَدْعُوا إِلی دارِ السَّلامِ وَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ ثُمَّ ثَنَّی بِرَسُولِهِ فَقَالَ ادْعُ إِلی سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ یَعْنِی بِالْقُرْآنِ وَ لَمْ یَکُنْ دَاعِیاً إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مَنْ خَالَفَ أَمْرَ اللَّهِ وَ یَدْعُو إِلَیْهِ بِغَیْرِ مَا أُمِرَ (بِهِ) فِی کِتَابِهِ وَ الَّذِی أَمَرَ أَنْ لَا یُدْعَی إِلَّا بِهِ وَ قَالَ فِی نَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ إِنَّکَ لَتَهْدِی إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ یَقُولُ تَدْعُو.

امام صادق (علیه السلام) - ابوعمرو زبیری گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «درباره‌ی دعوت به‌سوی خدا و جهاد در راه او به من بگویید» … فرمود: «خدای عزّ‌وجلّ در کتاب خویش به پیامبرش دستور داده است که مردم را به‌سوی خدا دعوت کند و دعوت‌کنندگان به‌سوی او را توصیف کرده و برای دعوت‌کنندگان، مراتبی قرار داده است که این مراتب، معرّف یکدیگر هستند و بر یکدیگر دلالت دارند. و نیز خداوند خبر داد که خدای تبارک‌وتعالی نخستین کسی بود که به خویش دعوت کرد و [مردم را] به اطاعت و پیروی از دستورات خود فرا خواند. پس از خودش شروع کرد و فرمود: و خداوند به سرای صلح و سلامت دعوت می‌کند و هرکس را بخواهد [و شایسته و لایق ببیند]، به راه راست هدایت می‌نماید. (یونس/25). سپس در مرتبه‌ی دوّم، رسولش (صلی الله علیه و آله) را ذکر کرد و فرمود: با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما! و با آن‌ها به روشی که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن! . (نحل/125). یعنی به‌وسیله‌ی قرآن؛ و کسی که مخالف دستور خداست و به غیر از آنچه خدا در کتابش دستور داده است، به‌سوی خدا دعوت می¬کند، دعوتگر به شمار نیامده است. منظور همان چیزی است که خدا دستور داده است که فقط به‌وسیله‌ی آن دعوت شود و درباره‌ی پیامبرش (صلی الله علیه و آله)، چنین فرمود: وَ إِنَّکَ لَتَهْدِی إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ؛ یعنی دعوت می‌کنی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص670

الکافی، ج5، ص13/ تهذیب الأحکام، ج2، ص127/ وسایل الشیعهًْ، ج15، ص34

3 -2

(شوری/ 52)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّکَ لَتَهْدِی إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ قَالَ إِلَی وَلَایَهًِْ علِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).

امام باقر (علیه السلام) - إِنَّکَ لَتَهْدِی إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ؛ تو به ولایت علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) هدایت می‌کنی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص670

بحارالأنوار، ج24، ص24/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص536؛ «بتفاوت لفظی» / البرهان/ القمی، ج2، ص280؛ «بتفاوت لفظی/ فرات الکوفی، ص400

3 -3

(شوری/ 52)

الباقر (علیه السلام) - وَ قَالَ اللَّهُ لِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ إِنَّکَ لَتَهْدِی إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ یَعْنِی أَنَّکَ لَتَأْمُرُ بِوَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ تَدْعُو إِلَیْهَا وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) هُوَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ صِراطِ اللَّهِ یَعْنِی عَلِیّاً (علیه السلام) الَّذِی لَهُ ما فِی

السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ یَعْنِی عَلِیّاً (علیه السلام) أَنَّهُ جَعَلَهُ خَازِنَهُ عَلَی مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِی الْأَرْضِ مِنْ شَیْءٍ وَ ائْتَمَنَهُ عَلَیْهِ أَلا إِلَی اللهِ تَصِیرُ الْأُمُورُ.

امام باقر (علیه السلام) - خداوند به پیامبرش فرمود: و إِنَّکَ لتَهْدِی إِلی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ یعنی تو به مردم دستور می‌دهی ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) را بپذیرند و مردم را بدان می‌خوانی و علی (علیه السلام) همان راه راست است. مصداق صِرَاطِ الله؛ امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. منظور از الذِی لهُ مَا فِی السَّمَاواتِ ومَا فِی الأَرْضِ حضرت علی (علیه السلام) است که خداوند او را به‌عنوان خزانه‌دار و امانت‌دار آنچه در آسمان‌ها و زمین است قرار داده است. آگاه باشید که همه‌ی کارها تنها به‌سوی خدا بازمی‌گردد! .

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص670

بحارالأنوار، ج35، ص367/ القمی، ج2، ص280/ القمی، ج2، ص279؛ «بتفاوت» / البرهان

3 -4

(شوری/ 52)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ إِنَّکَ لَتَهْدِی إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ أَیْ تَدْعُو إِلَی الْإِمَامَهًِْ الْمُسْتَوِیَهًِْ ثُمَّ قَالَ صِراطِ اللَّهِ أَیْ حُجَّهًِْ اللَّهِ الَّذِی لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ أَلا إِلَی اللهِ تَصِیرُ الْأُمُورُ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (و إِنَّکَ لتَهْدِی إِلی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ یعنی تو مردم را به امامت صحیح فرا می‌خوانی. صِرَاطِ الله به‌معنای حجّت خداوند است، الذِی لهُ مَا فِی السَّمَاواتِ و مَا فِی الأَرْضِ أَلا إِلی اللهِ تَصِیرُ الأمُورُ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص672

بحارالأنوار، ج35، ص369/ القمی، ج2، ص280/ البرهان

3 -5

(شوری/ 52)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّکَ لَتَهْدِی إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ إِنَّکَ لَتَأْمُرُ بِوَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ تَدْعُو إِلَیْهَا وَ هُوَ عَلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیم.

امام باقر (علیه السلام) - إِنَّکَ لتَهْدِی إِلی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ؛ [یعنی] تو به مردم درباره‌ی پذیرفتن ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) دستور می‌دهی و آن‌ها را بدان فرا می‌خوانی، زیر او راه راست است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص672

بحارالأنوار، ج35، ص369/ بصایرالدرجات، ص77/ البرهان

3 -6

(شوری/ 52)

السّجّاد (علیه السلام) - لَیْسَ بَیْنَ اللَّهِ وَ بَیْنَ حُجَّتِهِ حِجَابٌ فَلَا لِلَّهِ دُونَ حُجَّتِهِ سِتْرٌ نَحْنُ أَبْوَابُ اللَّهِ وَ نَحْنُ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِیمُ وَ نَحْنُ عَیْبَهًُْ عِلْمِهِ وَ نَحْنُ تَرَاجِمَهًُْ وَحْیِهِ وَ نَحْنُ أَرْکَانُ تَوْحِیدِهِ وَ نَحْنُ مَوْضِعُ سِرِّه.

امام سجّاد (علیه السلام) - میان خدا و حجّت او که امام هر زمان است حجاب و مانعی وجود ندارد، پس خداوند پیش روی حجّت خود پوششی نیفکنده است. مائیم درهای علم خدا، راه مستقیم و کانون علم او، و مائیم بازگوکننده و شرح دهنده وحی خدا و استوانه‌های اصلی کاخ توحید او، و مائیم جایگاه راز نهانی او.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص672

بحارالأنوار، ج24، ص12

آیه صِراطِ اللهِ الَّذی لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ أَلا إِلَی اللهِ تَصیرُ الْأُمُورُ [53]

راه خداوندی که آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است از آنِ اوست؛ آگاه باشید که همه‌ی امور تنها به‌سوی خدا باز می‌گردد.

راه خداوندی که آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است از آنِ اوست

1 -1

(شوری/ 53)

الباقر (علیه السلام) - عن ابی حمزه الثمالی عَنْ أبی‌جعفر (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی صِراطِ اللهِ الَّذِی لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ أَلا إِلَی اللهِ تَصِیرُ الْأُمُورُ یَعْنِی عَلِیّاً (علیه السلام) أَنَّهُ جَعَلَ علیا (علیه السلام) خَازِنَهُ عَلَی مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِی الْأَرْضِ مِنْ شَیْءٍ وَ ائْتَمَنَهُ عَلَیْهِ أَلا إِلَی اللهِ تَصِیرُ الْأُمُورُ.

امام باقر (علیه السلام) - ابوحمزه ثمالی گوید: امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این سخن خداوند متعال: صِراطِ اللهِ الَّذِی لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ أَلا إِلَی اللهِ تَصِیرُ الْأُمُورُ فرمود: «منظور از صراط خدا، علی (علیه السلام) است، علی (علیه السلام) را خزانه‌دار آنچه در آسمان‌ها و زمین است قرار داده و او را امین خویش نموده است؛ أَلا إِلَی اللهِ تَصِیرُ الْأُمُورُ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص672

بحارالأنوار، ج26، ص108/ بصایرالدرجات، ص106

آگاه باشید که همه‌ی امور تنها به‌سوی خدا باز می‌گردد

2 -1

(شوری/ 53)

الباقر (علیه السلام) - وَقَعَ مُصْحَفٌ فِی الْبَحْرِ فَوَجَدُوهُ وَ قَدْ ذَهَبَ مَا فِیهِ إِلَّا هَذِهِ الْآیَهًَْ أَلا إِلَی اللهِ تَصِیرُ الْأُمُورُ.

امام باقر (علیه السلام) - قرآنی به دریا افتاده بود. مردم با گشودن آن دیدند که همه‌ی آیات آن به جز آیه‌ی أَلا إِلی اللهِ تَصِیرُ الأمُورُ محو شده بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج13، ص672

 

الکافی، ج2، ص632/ بحارالأنوار، ج68، ص121/ بحارالأنوار، ج89، ص35/ عدهًْ الداعی، ص297/ نورالثقلین/ البرهان

مطالب مرتبط
: 1402/02/26     : 90
: 1    : 9
شما نیز به این مطلب امتیاز دهید :
تنظیمات
این پرونده را به اشتراک بگذارید :
Facebook Twitter Google LinkedIn

یادداشت کاربران
درج یک یادداشت :
نام کاربری :
پست الکترونیکی :
وب :
یادداشت :
کد امنیتی :
4 + 1 = ?