تفسیر روایی سوره فاطر
سوره فاطر
ثواب قرائت
1
(فاطر/ مقدمه)
الرّسول (مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الْمَلَائِکَهًِْ دَعَتْهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ ثَلَاثَهًُْ أَبْوَابٍ مِنَ الْجَنَّهًِْ أَنِ ادْخُلْ مِنْ أَیِّ الْأَبْوَابِ شِئْت.
پیامبر ( هرکس سوره‌ی الْملَائِکَةِ (فاطر) را بخواند، در روز قیامت سه در از بهشت او را صدا می‌زنند که از هر دری خواستی وارد شو.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص380
مستدرک الوسایل، ج4، ص346/ نور الثقلین
سوره فاطر
ثواب قرائت
1
(فاطر/ مقدمه)
الرّسول (مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الْمَلَائِکَهًِْ دَعَتْهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ ثَلَاثَهًُْ أَبْوَابٍ مِنَ الْجَنَّهًِْ أَنِ ادْخُلْ مِنْ أَیِّ الْأَبْوَابِ شِئْت.
پیامبر ( هرکس سوره‌ی الْملَائِکَةِ (فاطر) را بخواند، در روز قیامت سه در از بهشت او را صدا می‌زنند که از هر دری خواستی وارد شو.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص380
مستدرک الوسایل، ج4، ص346/ نور الثقلین
2
(فاطر/ مقدمه)
الصّادق (عَنِ ابْنِ أُذَیْنَهًَْ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (قَالَ: مَنْ قَرَأَ الْحَمْدَیْنِ جَمِیعاً حَمْدَ سَبَإٍ وَ حَمْدَ فَاطِرٍ مَنْ قَرَأَهُمَا فِی لَیْلَهًٍْ وَاحِدَهًٍْ لَمْ یَزَلْ فِی لَیْلَتِهِ فِی حِفْظِ اللَّهِ وَ کِلَاءَتِهِ وَ مَنْ قَرَأَهُمَا فِی نَهَارِهِ لَمْ یُصِبْهُ فِی نَهَارِهِ مَکْرُوهٌ وَ أُعْطِیَ مِنْ خَیْرِ الدُّنْیَا وَ خَیْرِ الْآخِرَهًِْ مَا لَمْ یَخْطُرْ عَلَی قَلْبِهِ وَ لَمْ یَبْلُغْ مُنَاهُ.
امام صادق ( ابن اذینه گوید: امام صادق (فرمود: «هرکس دو سوره‌ی سبأ و فاطر را که با کلمه‌ی حمد آغاز می‌شوند به هنگام شب تلاوت کند تمام آن شب را در پناه و امان خداوندی به سر خواهد برد، و چنانچه این دو سوره را در روز بخواند، در آن روز به هیچ‌چیز ناگوار و ناپسندی گرفتار نخواهد شد، و آنقدر از خیر دنیا و آخرت به او عنایت می‌شود که هرگز بر دلش خطور نکرده، و [حتّی] تصوّر آن را [هم] نمی‌کرده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص380
وسایل الشیعهًْ، ج6، ص253/ نور الثقلین
آیه الْحَمْدُ لِلهِ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ جاعِلِ الْمَلائِکَةِ رُسُلاً أُولی أَجْنِحَةٍ مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ یَزیدُ فِی الْخَلْقِ ما یَشاءُ إِنَّ اللهَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ [1]
ستایش مخصوص خداوندی است که آفریننده‌ی آسمانها و زمین است، که فرشتگان را رسولانی قرار داد دارای بالهای دوگانه و سه‌گانه و چهارگانه، او هرچه بخواهد در آفرینش می‌افزاید، زیرا خداوند بر هر چیزی تواناست.
ستایش مخصوص خداوندی است که آفریننده‌ی آسمانها و زمین است، که فرشتگان را رسولانی قرار داد دارای بالهای دوگانه و سه‌گانه و چهارگانه
1 -1
(فاطر/ 1)
أمیرالمومنین (عَنْ زَیْدِ بْنِ وَهْبٍ قَالَ: سُئِلَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (عَنْ قُدْرَهًِْ اللَّهِ تَعَالَی جَلَّتْ عَظَمَتُهُ فَقَامَ خَطِیباً فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَی عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَلَائِکَهًًْ لَوْ أَنَ مَلَکاً مِنْهُمْ هَبَطَ إِلَی الْأَرْضِ مَا وَسِعَتْهُ لِعِظَمِ خَلْقِهِ وَ کَثْرَهًِْ أَجْنِحَتِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَوْ کُلِّفَتِ الْجِنُّ وَ الْإِنْسُ أَنْ یَصِفُوهُ مَا وَصَفُوهُ لِبُعْدِ مَا بَیْنَ مَفَاصِلِهِ وَ حُسْنِ تَرْکِیبِ صُورَتِهِ وَ کَیْفَ یُوصَفُ مِنْ مَلَائِکَتِهِ مَنْ سَبْعُمِائَهًِْ عَامٍ مَا بَیْنَ مَنْکِبَیْهِ وَ شَحْمَهًِْ أُذُنَیْهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسُدُّ الْأُفُقَ بِجَنَاحٍ مِنْ أَجْنِحَتِهِ دُونَ عِظَمِ بَدَنِهِ وَ مِنْهُمْ مَنِ السَّمَاوَاتُ إِلَی حُجْزَتِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ قَدَمُهُ عَلَی غَیْرِ قَرَارٍ فِی جَوِّ الْهَوَاءِ الْأَسْفَلِ وَ الْأَرَضُونَ إِلَی رُکْبَتَیْهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَوْ أُلْقِیَ فِی نُقْرَهًِْ إِبْهَامِهِ جَمِیعُ الْمِیَاهِ لَوَسِعَتْهَا وَ مِنْهُمْ مَنْ لَوْ أُلْقِیَتِ السُّفُنُ فِی دُمُوعِ عَیْنَیْهِ لَجَرَتْ دَهْرَ الدَّاهِرِینَ فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِین.
امام علی ( زیدبن‌وهب گوید: از علی (درباره‌ی قدرت خدای بزرگ سؤال شد. پس آن حضرت برخاست و خطبه خواند و حمد و ثنای الهی را به جا آورد. بعد از آن فرمود: «خدای تبارک و تعالی دارای فرشتگانی است که اگر یکی از ایشان به سوی زمین فرود آید، زمین به جهت بزرگی خلقت و بسیاری بال‌هایش، گنجایش او را ندارد. و برخی از ایشان آن چنانند که اگر جنّ و انس را مکلّف به توصیف او کنند، به خاطر فاصله‌ی زیاد بین مفاصلش و زیبایی ترکیب صورتش نخواهند توانست. و چگونه از فرشتگانش وصف شود، کسی که ما بین دوش‌ها و نرمه گوش‌هایش هفتصد سال راه هست. و از جمله‌ی ایشان کسی است که افق آسمان را با یک بال از بال‌هایش با قطع نظر از بزرگی بدنش می‌بندد و پر می‌کند. و از جمله‌ی ایشان کسی است که آسمانها تا کمر اوست. و از جمله‌ی ایشان کسی است که پایش بر چیزی قرار و آرام ندارد، بلکه در هوای زمین‌های پائین‌تر ایستاده و عمق زمین‌ها تا زانوهای اوست. و از جمله‌ی ایشان کسی است که اگر همه‌ی آب‌ها در گودی انگشت ابهامش ریخته شود، گنجایش آن را دارد. و از جمله‌ی ایشان کسی است که اگر کشتی‌ها در اشک‌های چشمهایش انداخته شوند، رودهای بسیار روان گردد، پس بزرگ است خدایی که بهترین آفرینندگان است! . (مؤمنون/14)».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص380
التوحید، ص278/ نور الثقلین
1 -2
(فاطر/ 1)
الرّسول (ٍ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (یَقُولُ إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَلَکاً یُقَالُ لَهُ دَرْدَائِیلُ کَانَ لَهُ سِتَّهًَْ عَشَرَ أَلْفَ جَنَاحٍ مَا بَیْنَ الْجَنَاحِ إِلَی الْجَنَاحِ هَوَاءٌ وَ الْهَوَاءُ کَمَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ فَجَعَلَ یَوْماً یَقُولُ فِی نَفْسِهِ أَ فَوْقَ رَبِّنَا جَلَّ جَلَالُهُ شَیْءٌ فَعَلِمَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَا قَالَ فَزَادَهُ أَجْنِحَهًًْ مِثْلَهَا فَصَارَ لَهُ اثْنَانِ وَ ثَلَاثُونَ أَلْفَ جَنَاحٍ ثُمَّ أَوْحَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَیْهِ أَنْ طِرْ فَطَارَ مِقْدَارَ خَمْسِمِائَهًِْ عَامٍ فَلَمْ یَنَلْ رَأْسُهُ قَائِمَهًًْ مِنْ قَوَائِمِ الْعَرْشِ فَلَمَّا عَلِمَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِتْعَابَهُ أَوْحَی إِلَیْهِ أَیُّهَا الْمَلَکُ عُدْ إِلَی مَکَانِکَ فَأَنَا عَظِیمٌ فَوْقَ کُلِّ عَظِیمٍ وَ لَیْسَ فَوْقِی شَیْءٌ وَ لَا أُوصَفُ بِمَکَانٍ فَسَلَبَهُ اللَّهُ أَجْنِحَتَهُ وَ مَقَامَهُ مِنْ صُفُوفِ الْمَلَائِکَهًِْ فَلَمَّا وُلِدَ الْحُسَیْنُ‌بْنُ‌عَلِیٍّ (هَبَطَ جَبْرَئِیلُ فِی أَلْفِ قَبِیلٍ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ لِتَهْنِئَهًِْ النَّبِیِّ (فَمَرَّ بِدَرْدَائِیلَ فَقَالَ لَهُ سَلِ النَّبِیَّ (بِحَقِ مَوْلُودِهِ أَنْ یَشْفَعَ لِی عِنْدَ رَبِّی فَدَعَا لَهُ النَّبِیُّ (بِحَقِّ الْحُسَیْنِ (فَاسْتَجَابَ اللَّهُ دُعَاءَهُ وَ رَدَّ عَلَیْهِ أَجْنِحَتَهُ وَ رَدَّهُ إِلَی مَکَانِه.
پیامبر ( ابن عبّاس (گوید: از رسول خدا (شنیدم می‌فرمود: «خدای سبحان ملکی دارد که به او دردائیل می‌گویند و دارای شانزده هزار بال است. بین هر بال وی تا بال دیگرش هوایی وجود دارد که به قدر هوای بین آسمان و زمین است. یک روز آن ملک به خودش می‌گفت: «آیا ما فوق پروردگار ما چیزی هست»؟ خدای علیم که از این حرف او آگاه شده بود، به تعداد بال‌هایی که داشت به بالهای او اضافه کرد و او دارای سی و دو هزار بال شد. سپس خدای توانا به وی دستور داد که پرواز کن! وی مدت پانصد سال پرواز کرد، با این حال سرش به یکی از قائمه‌های عرش هم نرسید. خدای عزیز پس از مشاهده خستگی‌اش، به او وحی کرد که: «به جای خویشتن بازگرد! زیرا من خدای عظیمم که ما فوق هر عظیم و بزرگی هستم و مافوق من چیزی نیست و در هیچ مکانی وصف کرده نخواهم شد». سپس خدای توانا بالهای او را گرفت و از صف ملائکه اخراجش کرد. و چون حسین (زاده شد جبرئیل با هزار دسته از فرشته‌ها برای تهنیت به پیامبر (نازل شدند. وقتی جبرئیل از کنار دردائیل گذر کرد دردائیل از او خواست که از پیغمبر (به حقّ نوزادش خواهش کند که نزد خدا شفیع او گردد، پیغمبر (برایش به حقّ حسین (دعا کرد و خدا دعایش را پذیرفت و بال‌هایش را برگرداند و او به مقامش بازگشت».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص382
بحار الأنوار، ج56، ص174/ نور الثقلین
1 -3
(فاطر/ 1)
الباقر (إِنَ فِی الْجَنَّهًِْ نَهَراً یَغْتَمِسُ فِیهِ جَبْرَئِیلُ کُلَّ غَدَاهًٍْ ثُمَّ یَخْرُجُ مِنْهُ فَیَنْتَفِضُ فَیَخْلُقُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مِنْ کُلِّ قَطْرَهًٍْ تَقَطَّرُ مِنْهُ مَلَکاً.
امام باقر ( از امام باقر (روایت است که در بهشت نهریست و جبرئیل هر بامداد در آن نهر وارد می‌شود و از آن بیرون می‌آید و بال و پرش را می‌تکاند، و خدای عزّوجلّ از هر قطره‌ای که از بال او می‌چکد، فرشته‌ای می‌آفریند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص382
الکافی، ج8، ص272/ البرهان
1 -4
(فاطر/ 1)
الرّسول (عَنْ أبِی‌عَبْدِ‌اللهِ (فِی خَبَرِ‌الْمِعْرَاجِ، قَالَ النَّبِیُّ (: فَصَعِدَ جَبْرَئِیلُ وَ صَعِدْتُ مَعَهُ إِلَی السَّمَاءِ الدُّنْیَا وَ عَلَیْهَا مَلَکٌ یُقَالُ لَهُ إِسْمَاعِیلُ وَ هُوَ صَاحِبُ الْخَطْفَهًِْ الَّتِی قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ إِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَهًَْ فَأَتْبَعَهُ شِهابٌ ثاقِبٌ وَ تَحْتَهُ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ تَحْتَ… حَتَّی دَخَلْتُ السَّمَاءَ الدُّنْیَا فَمَا لَقِیَنِی مَلَکٌ إِلَّا ضَاحِکاً مُسْتَبْشِراً حَتَّی لَقِیَنِی مَلَکٌ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ لَمْ أَرَ أَعْظَمَ خَلْقاً مِنْهُ کَرِیهُ الْمَنْظَرِ ظَاهِرُ الْغَضَبِ… فَقُلْتُ مَنْ هَذَا یَا جَبْرَئِیلُ… هَذَا مَالِکٌ خَازِنُ النَّارِ… ثُمَّ مَرَرْتُ بِمَلَکٍ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ جَالِسٍ عَلَی مَجْلِسٍ وَ إِذَا جَمِیعُ الدُّنْیَا بَیْنَ رُکْبَتَیْهِ وَ إِذَا بِیَدِهِ لَوْحٌ مِنْ نُورٍ سَطْرٌ فِیهِ مَکْتُوبٌ فِیهِ کِتَابٌ یَنْظُرُ فِیهِ لَا یَلْتَفِتُ یَمِیناً وَ لَا شِمَالًا مُقْبِلًا عَلَیْهِ کَهَیْئَهًِْ الْحَزِینِ فَقُلْتُ مَنْ هَذَا یَا جَبْرَئِیلُ فَقَالَ هَذَا مَلَکُ الْمَوْتِ… فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ثُمَ رَأَیْتُ مَلَکاً مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ جَعَلَ اللَّهُ أَمْرَهُ عَجَباً نِصْفُ جَسَدِهِ نَارٌ وَ النِّصْفُ الْآخَرُ ثَلْجٌ فَلَا النَّارُ تُذِیبُ الثَّلْجَ وَ لَا الثَّلْجُ یُطْفِئُ النَّارَ وَ هُوَ یُنَادِی بِصَوْتٍ رَفِیعٍ یَقُولُ سُبْحَانَ الَّذِی کَفَّ حَرَّ هَذِهِ النَّارِ فَلَا تُذِیبُ الثَّلْجَ وَ کَفَّ بَرْدَ هَذَا الثَّلْجِ فَلَا یُطْفِئُ حَرَّ هَذِهِ النَّارِ اللَّهُمَّ یَا مُؤَلِّفَ بَیْنِ الثَّلْجِ وَ النَّارِ أَلِّفْ بَیْنَ قُلُوبِ عِبَادِک الْمُؤْمِنِینَ، فَقُلْتُ مَنْ هَذَا یَا جَبْرَئِیلُ فَقَالَ هَذَا مَلَکٌ وَکَّلَهُ اللَّهُ بِأَکْنَافِ السَّمَاوَاتِ وَ أَطْرَافِ الْأَرَضِینَ وَ هُوَ أَنْصَحُ مَلَائِکَهًِْ اللَّهِ تَعَالَی لِأَهْلِ الْأَرْضِ مِنْ عِبَادِهِ الْمُؤْمِنِینَ یَدْعُو لَهُمْ بِمَا تَسْمَعُ مُنْذُ خُلِقَ، وَ مَلَکَانِ یُنَادِیَانِ فِی السَّمَاءِ أَحَدُهُمَا یَقُولُ اللَّهُمَّ أَعْطِ کُلَّ مُنْفِقٍ خَلَفاً وَ الْآخَرُ یَقُولُ اللَّهُمَّ أَعْطِ کُلَّ مُمْسِکٍ تَلَفا قَالَ ثُمَّ مَرَرْنَا بِمَلَائِکَهًٍْ مِنْ مَلَائِکَهًِْ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَهُمُ اللَّهُ کَیْفَ شَاءَ وَ وَضَعَ وُجُوهَهُمْ کَیْفَ شَاءَ لَیْسَ شَیْءٌ مِنْ أَطْبَاقِ أَجْسَادِهِمْ إِلَّا وَ هُوَ یُسَبِّحُ اللَّهَ وَ یُحَمِّدُهُ مِنْ کُلِّ نَاحِیَهًٍْ بِأَصْوَاتٍ مُخْتَلِفَهًٍْ أَصْوَاتُهُمْ مُرْتَفِعَهًٌْ بِالتَّحْمِیدِ وَ الْبُکَاءِ مِنْ خَشْیَهًِْ اللَّهِ فَسَأَلْتُ جَبْرَئِیلَ عَنْهُمْ، فَقَالَ کَمَا تَرَی خُلِقُوا إِنَّ الْمَلِکَ مِنْهُمْ إِلَی جَنْبِ صَاحِبِهِ مَا کَلَّمَهُ قَطُّ وَ لَا رَفَعُوا رُءُوسَهُمْ إِلَی مَا فَوْقَهَا وَ لَا خَفَضُوهَا إِلَی مَا تَحْتَهُمْ خَوْفاً لِلَّهِ وَ خُشُوعاً ثُمَ صَعِدْنَا إِلَی السَّمَاءِ الثَّانِیَهًِْ فَإِذَا فِیهَا مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ وَ عَلَیْهِمُ الْخُشُوعُ وَ قَدْ وَضَعَ اللَّهُ وُجُوهَهُمْ کَیْفَ شَاءَ لَیْسَ مِنْهُمْ مَلَکٌ إِلَّا یُسَبِّحُ اللَّهَ وَ یُحَمِّدُهُ بِأَصْوَاتٍ مُخْتَلِفَهًٍْ وَ کَذَا السَّمَاءُ الثَّالِثَهًُْ ثُمَّ صَعِدْنَا إِلَی السَّمَاءِ الرَّابِعَهًِْ وَ إِذَا فِیهَا مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ الْخُشُوعِ مِثْلُ مَا فِی السَّمَاوَات فَبَشَّرُونِی بِالْخَیْرِ لِی وَ لِأُمَّتِی ثُمَ رَأَیْتُ مَلَکاً جَالِساً عَلَی سَرِیرٍ وَ تَحْتَ یَدَیْهِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ تَحْتَ کُلِّ مَلَکٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَی قَوْلِهِ ثُمَّ صَعِدْنَا إِلَی السَّمَاءِ السَّابِعَهًِْ قَالَ وَ رَأَیْتُ مِنَ الْعَجَائِبِ الَّتِی خَلَقَ اللَّهُ وَ صَوَّرَ عَلَی مَا أَرَادَهُ دِیکاً رِجْلَاهُ فِی تُخُومِ الْأَرَضِینَ السَّابِعَهًِْ وَ رَأْسُهُ عِنْدَ الْعَرْشِ وَ هُوَ مَلَکٌ مِنْ مَلَائِکَهًِْ اللَّهِ خَلَقَهَا اللَّهُ کَمَا أَرَادَ رِجْلَاهُ فِی تُخُومِ الْأَرَضِینَ السَّابِعَهًِْ ثُمَّ أَقْبَلَ مُصْعِداً حَتَّی خَرَجَ فِی الْهَوَاءِ إِلَی السَّمَاءِ السَّابِعَهًِْ وَ انْتَهَی فِیهَا مُصْعِداً حَتَّی انْتَهَی قَرْنُهُ إِلَی قُرْبِ الْعَرْشِ وَ هُوَ یَقُولُ سُبْحَانَ رَبِّی حَیْثُ مَا کُنْتُ لَا تَدْرِی أَیْنَ رَبُّکَ مِنْ عِظَمِ شَأْنِهِ وَ لَهُ جَنَاحَانِ فِی مَنْکِبَیْهِ إِذَا نَشَرَهُمَا جَاوَزَ الْمَشْرِقَ وَ الْمَغْرِبَ فَإِذَا کَانَ فِی السَّحَرِ نَشَرَ جَنَاحَیْهِ وَ خَفَقَ بِهِمَا وَ صَرَخَ بِالتَّسْبِیحِ یَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ الْمَلِکِ الْقُدُّوسِ سُبْحَانَ اللَّهِ الْکَبِیرِ الْمُتَعَالِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَیُّ الْقَیُّومُ وَ إِذَا قَالَ ذَلِکَ سَبَّحَتْ دُیُوکُ الْأَرْضِ کُلُّهَا وَ خَفَقَتْ بِأَجْنِحَتِهَا وَ أَخَذَتْ بِالصُّرَاخِ فَإِذَا سَکَتَ ذَلِکَ الدِّیکُ فِی السَّمَاءِ سَکَتَ دُیُوکُ الْأَرْضِ کُلُّهَا وَ لِذَلِکَ الدِّیکِ زَغَبٌ أَخْضَرُ وَ رِیشٌ أَبْیَضُ کَأَشَدِّ بَیَاضٍ مَا رَأَیْتُهُ قَطُّ وَ لَهُ زَغَبٌ أَخْضَرُ أَیْضاً تَحْتَ رِیشِهِ الْأَبْیَضِ کَأَشَدِّ خُضْرَهًٍْ مَا رَأَیْتُهَا قَطُّ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( جبرئیل بالا رفت و من هم با او بالا رفتم تا به آسمان دنیا رسیدیم و در آن فرشته‌ای را دیدم که او را اسماعیل می‌گفتند و هم او بود صاحب خطبه که خدای عزّوجلّ درباره‌اش فرمود: مگر آن‌ها که در لحظه‌ای کوتاه برای استراق‌سمع به آسمان نزدیک شوند، که «شهاب ثاقب» آن‌ها را تعقیب می‌کند! . (صافات/10). و تحت فرمان او هفتاد هزار فرشته قرار داشت… تا وارد آسمان دنیا شدم. هر فرشته‌ای را که می¬دیدم، شاد و خندان بود، تا آنکه فرشته‌ای را دیدم که مخلوقی بزرگتر از او ندیده بودم، بدچهره و خشمگین… گفتم: «ای جبرئیل این کیست»؟ گفت: «این مالک، خازن جهنم است». … سپس گذرم به فرشته‌ای افتاد که در جایی نشسته بود و تمام دنیا در میان زانوانش قرار داشت و در دستش لوحی از نور وجود داشت و او به نوشته‌ای که در آن بود با تمام توجّه و بدون نظر به راست و چپ، با حالتی حزین می¬نگریست. پس گفتم: «ای جبرئیل این کیست»؟ جبرئیل پاسخ داد: «این فرشته مرگ است». … آنگاه حضرت فرمود: «سپس فرشته‌ای شگفت‌انگیز دیدم؛ نیمی از تنش آتش و نیم دیگر برف بود. نه آتش برف را آب می¬کرد، و نه برف آتش را خاموش می‌ساخت. و او با صدای بلند این چنین می‌گفت: منزّه است خدائی که حرارت این آتش را از این برف باز داشته، لذا آن را آب نمی¬کند و سردی این برف را از این آتش باز داشته، لذا آن را خاموش نمی¬کند. خدایا، ای آنکه میان برف و آتش سازگاری داده‌ای، میان دل‌های بندگان مؤمنت الفت بینداز». گفتم: «ای جبرئیل این کیست»؟ گفت: «فرشته‌ایست که خدا او را به اکناف آسمان و اطراف زمین‌ها موکّل نموده و او خیرخواه‌ترین ملائکه نسبت به بندگان مؤمن از ساکنان زمین است. و از روزی که خلق شده همواره این دعا را که شنیدی به جان آنان می‌کند. و دو فرشته در آسمان دیدم که یکی می‌گفت: پروردگارا به هر کسی که انفاق می‌کند، خلف و جایگزینی عطا کن و به هر کسی که از انفاق دریغ می‌ورزد، تلف و کمبودی ده. آنگاه فرمود: [از آنجا گذشته] به عدّه‌ای از فرشتگان خدا برخوردیم که خدا به هر نحو که خواسته، خلقشان کرده و صورت‌هایشان را هر طور خواسته، قرار داده بود. هیچ یک از اعضای بدنشان نبود، مگر آن که جداگانه از همه جوانب و به آوازهای مختلف، خدا را حمد و تسبیح می‌کردند، و فریاد آنان به ذکر و گریه از ترس خدا بلند بود. من از جبرئیل پرسیدم: «این‌ها چه کسانی هستند»؟ گفت: «خداوند این‌ها را همین طور که می‌بینی خلق کرده و از روزی که خلق شده‌اند هیچ یک از آنان به رفیق بغل دستی خود نگاه نکرده و حتّی یک کلمه با او حرف نزده است و از ترس و خشوع در برابر خدا به بالای سر خود و پائین پایشان نظر نینداخته‌اند. سپس به آسمان دوم صعود کردیم، در آنجا ناگهان نگاهم به ملائکه‌ای افتاد که در حال خشوع بودند. خداوند چهره‌هایشان را آن طور که خواسته قرار داده بود. احدی از ایشان نبود، مگر اینکه خدا را با صوت‌های مختلف حمد و تسبیح می‌کرد. همچنان بود آسمان سوم، آنگاه به سوی آسمان چهارم صعود نمودیم. در آنجا ملائکه‌ای را در حال خشوع، آن گونه که در آسمان‌های قبل دیده بودم، دیدم که همه مرا و امّتم را بشارت به خیر دادند. علاوه بر آن‌ها در آنجا فرشته‌ای دیدم که بر تخت نشسته، هفتاد هزار فرشته زیر فرمان داشت که هر یک از آن‌ها هفتاد هزار ملک زیر فرمان داشتند… آنگاه به آسمان هفتم صعود نمودیم. رسول خدا صلی الله علیه و آله افزود: از عجائب مخلوقات خدا که هر کدام را مطابق با آنچه که خواسته اوست، مسخّر ساخته خروسی را دیدم که دو بالش در بطون زمین‌های هفتم و سرش نزد عرش پروردگار است و این خود فرشته‌ای از فرشتگان خدای متعالی است که او را آن چنان که خواسته خلق کرده، دو بالش در بطون زمین‌های هفتم قرار داشت. و رو به بالا گرفته بود تا سر از هوا در آورد و از آنجا به آسمان هفتم و از آنجا هم چنان بالا گرفته بود تا اینکه شاخش به عرش خدا نزدیک شده بود، در حالی که می‌گفت: منزّه است پروردگار من، هر چه هم که بزرگ باشی نخواهی دانست که پروردگارت کجا است، چون شأن او عظیم است. و این خروس دو بال در شانه داشت که وقتی باز می‌کرد از شرق و غرب می‌گذشت و چون سحر می‌شد بال‌ها را باز می‌کرد و به هم می‌زد و به تسبیح خدا بانگ بر می‌داشت و می‌گفت: منزّه است خدای ملک قدّوس، منزّه است خدای کبیر متعال، معبودی جز خدای حیّ قیّوم نیست. و وقتی این جملات را می‌گفت، خروس‌های زمین، همگی شروع به تسبیح نموده، بال‌ها را به هم می‌زدند، و مشغول خواندن می‌شدند و چون او ساکت می‌شد همه آن‌ها ساکت می‌گشتند. خروس مذکور پرهایی ریز و سبز رنگ و پرهایی سفید داشت که سفیدیش، سفیدتر از هر چیز سفیدی بود که تا آن زمان دیده بودم و پرهای ریز سبز رنگی هم زیر پرهای سفید داشت، آن هم سبزتر از هر چیز سبزی بود که دیده بودم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص382
بحار الأنوار، ج56، ص173/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»
1 -5
(فاطر/ 1)
الرّسول (الْمَلَائِکَهًُْ عَلَی ثَلَاثَهًِْ أَجْزَاءٍ: فَجُزْءٌ لَهُمْ جَنَاحَانِ وَ جُزْءٌ لَهُمْ ثَلَاثَهًُْ أَجْنِحَهًٍْ وَ جُزْءٌ لَهُمْ أَرْبَعَهًُْ أَجْنِحَهًِْ.
پیامبر ( فرشتگان بر سه گروه‌اند گروهی دارای دو بال و گروهی دارای سه بال و گروهی داراتی چهار بال هستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص386
نورالثقلین/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»
1 -6
(فاطر/ 1)
الصّادق (عَنِ السَّابَاطِیِّ قَالَ: أَصَبْتُ شَیْئاً عَلَی وَسَائِدَ کَانَتْ فِی مَنْزِلِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (فَقَالَ لَهُ بَعْضُ أَصْحَابِنَا مَا هَذَا جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ کَانَ یُشْبِهُ شَیْئاً یَکُونُ فِی الْحَشِیشِ کَثِیراً کَأَنَّهُ خَرَزَهًٌْ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (هَذَا مِمَّا یَسْقُطُ مِنْ أَجْنِحَهًِْ الْمَلَائِکَهًِْ ثُمَّ قَالَ یَا عَمَّارُ إِنَّ الْمَلَائِکَهًَْ لَتَأْتِینَا وَ إِنَّهَا لَتَمُرُّ بِأَجْنِحَتِهَا عَلَی رُءُوسِ صِبْیَانِنَا یَا عَمَّارُ إِنَّ الْمَلَائِکَهًَْ لَتُزَاحِمُنَا عَلَی نَمَارِقِنَا.
امام صادق ( ساباطی گفت: من روی یک پشتی در خانه حضرت صادق (چیزی را یافتم. یکی از اصحاب پرسید: «فدایت شوم! این چیست»؟ شبیه چیزی بود که معمولاً در میان خاشاک پیدا می‌شود، مثل دانه‌ای کوچک. حضرت صادق (فرمود: «این از چیزهایی است که از پر ملائکه می‌ریزد». سپس فرمود: «عمّار! ملائکه پیش ما می‌آیند و پر و بال خود را بر سر بچّه‌های ما می‌مالند. عمّار! ملائکه روی پشتی‌های ما مزاحم ما می‌شوند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص386
بحار الأنوار، ج26، ص253/ نورالثقلین
1 -7
(فاطر/ 1)
السّجّاد (عَنْ أَبِی حَمْزَهًَْ الثُّمَالِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ (فَاحْتُبِسْتُ فِی الدَّارِ سَاعَهًًْ ثُمَّ دَخَلْتُ الْبَیْتَ وَ هُوَ یَلْتَقِطُ شَیْئاً وَ أَدْخَلَ یَدَهُ مِنْ وَرَاءِ السِّتْرِ فَنَاوَلَهُ مَنْ کَانَ فِی الْبَیْتِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذَا الَّذِی أَرَاکَ تَلْتَقِطُهُ أَیُّ شَیْءٍ هُوَ فَقَالَ فَضْلَهًٌْ مِنْ زَغَبِ الْمَلَائِکَهًِْ نَجْمَعُهُ إِذَا خَلَّوْنَا نَجْعَلُهُ سَیْحاً لِأَوْلَادِنَا فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ إِنَّهُمْ لَیَأْتُونَکُمْ فَقَالَ یَا أَبَا حَمْزَهًَْ إِنَّهُمْ لَیُزَاحِمُونَّا عَلَی تُکَأَتِنَا قِیلَ: الزَّغَبُ بِالتَّحْرِیکِ صِغَارُ الشَّعْرِ وَ الرِّیشِ وَ لِینُهُمَا وَ أَوَّلُ مَا یَبْدُو مِنْهُمَا.
امام سجّاد ( وارد خانه زین العابدین (شدم. ساعتی در حیاط ایستادم و سپس وارد خانه شدم؛ دیدم چیزی را از روی زمین بر می‌دارد و از پشت پرده به اهل خانه می‌دهد! عرض کردم: «فدایت شوم! چه چیزی را از روی زمین بر می‌دارید»؟ فرمود: «ریزه‌های پر ملائکه است»! عرض کردم: «فدایت شوم! مگر ملائکه بر شما نیز وارد می‌شوند»؟ فرمود: «ابا حمزه! ملائکه چنان به ما نزدیک می‌شوند که بر بالش ما تکیه می‌زنند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص386
بحارالأنوار، ج26، ص352/ نورالثقلین؛ «قیل الزغب بالتحریک… الی آخر» محذوف
1 -8
(فاطر/ 1)
الصّادق (إِنَ الْمَلَائِکَهًَْ لَتَنْزِلُ عَلَیْنَا فِی رِحَالِنَا وَ تَنْقَلِبُ عَلَی فُرُشِنَا وَ تَحْضُرُ مَوَائِدَنَا وَ تَأْتِینَا مِنْ کُلِّ نَبَاتٍ فِی زَمَانِهِ بِرَطْبٍ وَ یَابِسٍ وَ تَقْلِبُ عَلَیْنَا أَجْنِحَتَهَا وَ تَقْلِبُ عَلَی أَجْنِحَتِهَا صِبْیَانَنَا.
امام صادق ( همانا ملائکه در خانه‌هایمان بر ما فرود می‌آیند، بر روی فرش ما پا می‌نهند و برای ما غذا و از هر گیاهی در زمانش از‌تر و خشک می‌آورند، بال‌هایشان را می‌گشایند و فرزندانمان را روی بال‌هایشان می‌گذارند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص386
الخرایج و الحرایج، ج2، ص852/ نورالثقلین
1 -9
(فاطر/ 1)
أمیرالمومنین (قال امیرالمؤمنین (فی خلق الملائکهًْ: وَ مَلَائِکَهًٌْ خَلَقْتَهُمْ وَ أَسْکَنْتَهُمْ سَمَاوَاتِکَ فَلَیْسَ فِیهِمْ فَتْرَهًٌْ وَ لَا عِنْدَهُمْ غَفْلَهًٌْ وَ لَا فِیهِمْ مَعْصِیَهًٌْ، هُمْ أَعْلَمُ خَلْقِکَ بِکَ، وَ أَخْوَفُ خَلْقِکَ مِنْکَ، وَ أَقْرَبُ خَلْقِکَ إِلَیْکَ وَ أَعْمَلُهُمْ بِطَاعَتِکَ، لَا یَغْشَاهُمْ نَوْمُ الْعُیُونِ وَ لَا سَهْوُ الْعُقُولِ وَ لَا فَتْرَهًُْ الْأَبْدَانِ، لَمْ یَسْکُنُوا الْأَصْلَابَ وَ لَمْ تَتَضَمَّنْهُمُ الْأَرْحَامُ وَ لَمْ تَخْلُقْهُمْ مِنْ مَاءٍ مَهِینٍ، أَنْشَأْتَهُمْ إِنْشَاءً فَأَسْکَنْتَهُمْ سَمَاوَاتِکَ وَ أَکْرَمْتَهُمْ بِجِوَارِکَ وَ ائْتَمَنْتَهُمْ عَلَی وَحْیِکَ وَ جَنَّبْتَهُمُ الْآفَاتِ وَ وَقَیْتَهُمُ الْبَلِیَّاتِ وَ طَهَّرْتَهُمْ مِنَ الذُّنُوبِ وَ لَوْ لَا قُوَّتُکَ لَمْ یَقْوَوْا وَ لَوْ لَا تَثْبِیتُکَ لَمْ یَثْبُتُوا وَ لَوْ لَا رَحْمَتُکَ لَمْ یُطِیعُوا وَ لَوْ لَا أَنْتَ لَمْ یَکُونُوا، أَمَا إِنَّهُمْ عَلَی مَکَانَتِهِمْ مِنْکَ وَ طَوَاعِیَتِهِمْ إِیَّاکَ وَ مَنْزِلَتِهِمْ عِنْدَکَ وَ قِلَّهًِْ غَفْلَتِهِمْ عَنْ أَمْرِکَ لَوْ عَایَنُوا مَا خَفِیَ عَنْهُمْ مِنْکَ لَاحْتَقَرُوا أَعْمَالَهُمْ وَ لَآزَرُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ وَ لَعَلِمُوا أَنَّهُمْ لَمْ یَعْبُدُوکَ حَقَّ عِبَادَتِکَ سُبْحَانَکَ خَالِقاً وَ مَعْبُوداً مَا أَحْسَنَ بَلَاءَکَ عِنْدَ خَلْقِک.
امام علی ( امام علی (در خلق فرشته‌ها فرمود: «آنان را آفریدی و در آسمان‌هایت جا دادی، نه سستی دارند، نه غفلت، نه گناه، از همه نسبت به تو داناترند، و از تو ترسان‌تر، به تو نزدیک‌ترند، و از تو فرمانبرتر، نه خواب دارند، و نه از هوش می‌روند و نه تنشان سست می‌شود، نه پشت پدر بودند، و نه رحم مادر دیدند، و نه از نطفه آفریده‌اند، یک‌باره آن‌ها را آفریدی، و
در آسمان‌هایت جا دادی، و در پناهت ارجمند داشتی و امین وحی خود ساختی، از هر آفتشان دور داشتی، و از هر بلا برکنار نمودی، و از هر گناهی پاک هستند، اگر نیرو بخشی تو نبود نیرو نداشتند، و اگر پایدار کردنت نبود پایدار نبودند، و اگر لطف تو نبود فرمانبردار نمی‌شدند، اگر تو نبودی نبودند. هلا با این مقام و این فرمانبری و شأنی که در پیشگاهت دارند و کم غفلتی از فرمانت اگر آنچه از تو بر آن‌ها نهان است ببینند، کارهای خود را خوار می‌شمارند، و خود را زبون می‌دانند، و می‌دانند که حقّ پرستشت را انجام نداده‌اند، آفریننده و معبود منزّهی تو و چه نیک است آزمایش تو از آفریده‌ات».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص386
البرهان/ نورالثقلین؛ بتفاوت لفظی/ القمی، ج2، ص207؛ «وقدتقدم… الی آخره» محذوف
1 -10
(فاطر/ 1)
الباقر (إِنَّ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ دِیکاً رِجْلَاهُ فِی الْأَرْضِ السَّابِعَهًِْ وَ عُنُقُهُ مَثْنِیَّهًٌْ تَحْتَ الْعَرْشِ وَ جَنَاحَاهُ فِی الْهَوَاءِ إِذَا کَانَ فِی نِصْفِ اللَّیْلِ أَوِ الثُّلُثِ الثَّانِی مِنْ آخِرِ اللَّیْلِ ضَرَبَ بِجَنَاحِهِ وَ صَاحَ سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّنَا اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ الْمُبِینُ فَلَا إِلَهَ غَیْرُهُ رَبُّ الْمَلَائِکَهًِْ وَ الرُّوحِ فَتَضْرِبُ الدِّیَکَهًُْ بِأَجْنِحَتِهَا وَ تَصِیحُ. .
امام باقر ( از امام باقر (روایت است که خدا خروسی دارد و پایش در زمین هفتم و گردنش زیر عرش تا شده، دو بالش در هواست، نیمه‌ی شب یا یک‌سوّم آخر شب پر می‌زند و فریاد می‌کشد: «سبّوح قدّوس پروردگار ما پادشاه حق آشکار، معبودی جز او نیست. پروردگار فرشته‌ها و روح است». و همه‌ی خروس‌ها پر می‌زنند و می‌خوانند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص388
بحار الأنوار، ج56، ص195/ البرهان
1 -11
(فاطر/ 1)
الصّادق (إِنَّ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ مَلَکاً مَا بَیْنَ شَحْمَهًِْ أُذُنِهِ إِلَی عَاتِقِهِ مَسِیرَهًُْ خَمْسِمِائَهًِْ عَامٍ خَفَقَانِ الطَّیْرِ.
امام صادق ( به‌راستی که خدا عزّوجلّ دارای فرشته‌ایست که میان پره‌ی گوشش تا شانه‌اش مسافت پانصد سال پرش پرنده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص388
الکافی، ج8، ص272/ البرهان
1 -12
(فاطر/ 1)
الرّسول (إِنَّ فِی السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ لَبِحَاراً عُمْقُ أَحَدِهَا مَسِیرَهًُْ خَمْسِمِائَهًِْ عَامٍ فِیهَا مَلَائِکَهًٌْ قِیَامٌ مُنْذُ خَلَقَهُمُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ الْمَاءُ إِلَی رُکَبِهِمْ لَیْسَ فِیهِمْ مَلَکٌ إِلَّا وَ لَهُ أَلْفٌ وَ أَرْبَعُمِائَهًِْ جَنَاحٍ فِی کُلِّ جَنَاحٍ أَرْبَعَهًُْ وُجُوهٍ فِی کُلِّ وَجْهٍ أَرْبَعَهًُْ أَلْسُنٍ لَیْسَ فِیهَا جَنَاحٌ وَ لَا وَجْهٌ وَ لَا لِسَانٌ وَ لَا فَمٌ إِلَّا وَ هُوَ یُسَبِّحُ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ بِتَسْبِیحٍ لَا یُشْبِهُ نَوْعٌ مِنْهُ صَاحِبَه.
پیامبر ( در آسمان‌های هفت‌گانه، دریاهایی وجود دارد که عمق یکی از آن¬ها به اندازه‌ی پانصد سال راه است. در آن¬ها فرشتگانی وجود دارد که از لحظه‌ای که خدای عزّوجلّ آن¬ها را آفریده است، ایستاده¬اند و آب تا زانوی آن¬هاست. هرکدام از آن¬ها هزار و چهارصد بال دارد که در هر بالی چهار چهره و در هر چهره چهار زبان، وجود دارد. هر کدام از بال¬ها و چهره¬ها و زبان¬ها و دهان¬ها خدا را به گونه‌ای که مشابه دیگری نیست، تسبیح می¬گویند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص388
التوحید، ص281
1 -13
(فاطر/ 1)
الرّسول (قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ (رَأَی رَسُولُ اللَّهِ (جَبْرَئِیلَ لَیْلَهًَْ الْمِعْرَاجِ وَ لَهُ سِتُّمِائَهًِْ جَنَاحٍ.
ابن‌عباس ( رسول خدا (شب معراج جبرئیل را دید که ششصد بال داشت.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص388
بحار الأنوار، ج56، ص155
1 -14
(فاطر/ 1)
الصّادق (عَنْ حَمَّادٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (أَنَّهُ سُئِلَ: هَلِ الْمَلَائِکَهًُْ أَکْثَرُ أَمْ بَنُو آدَمَ (؟ فَقَالَ: وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَمَلَائِکَهًُْ اللَّهِ فِی السَّمَاوَاتِ أَکْثَرُ مِنْ عَدَدِ التُّرَابِ فِی الْأَرْضِ وَ مَا فِی السَّمَاءِ مَوْضِعُ قَدَمٍ إِلَّا وَ فِیهَا مَلَکٌ یُسَبِّحُهُ وَ یُقَدِّسُهُ وَ لَا فِی الْأَرْضِ شَجَرٌ وَ لَا مَدَرٌ إِلَّا وَ فِیهَا مَلَکٌ مُوَکَّلٌ بِهَا یَأْتِی اللَّهَ کُلَّ یَوْمٍ بِعَمَلِهَا، وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِهَا وَ مَا مِنْهُمْ أَحَدٌ إِلَّا وَ یَتَقَرَّبُ کُلَّ یَوْمٍ إِلَی اللَّهِ بِوَلَایَتِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یَسْتَغْفِرُ لِمُحِبِّینَا وَ یَلْعَنُ أَعْدَاءَنَا وَ یَسْأَلُ اللَّهَ أَنْ یُرْسِلَ عَلَیْهِمُ الْعَذَابَ إِرْسَالًا.
پیامبر ( از امام صادق (پرسیدند: «فرشتگان زیاد هستند یا بنی‌آدم»؟ فرمود: «سوگند به خدایی که جانم در دست او می‌باشد فرشتگان آسمانها از عدد خاک‌های زمین هم زیاد هستند، در آسمان به‌اندازه‌ی پای آدمی هم جایی نیست که در آن فرشته‌ای نباشد و آن فرشتگان پیوسته به ذکر و تسبیح و تقدیس مشغول هستند. در زمین هم درختی و گیاهی نیست مگر اینکه در کنار آن فرشته‌ای هست که بر آن موکّل می‌باشد و هر روزی وظایف و اعمال آن‌ها را می‌آورد، و خداوند به حال آن‌ها آگاه است، هرکدام از آن فرشتگان هر روز به ولایت ما خود را به خداوند نزدیک می‌کنند، و برای دوستان ما استغفار می‌نمایند، و دشمنان ما را مورد لعن و نفرین قرار می‌دهند و از خداوند می‌خواهند که بر آن‌ها عذاب نازل کند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص388
بحار الأنوار، ج24، ص210
1 -15
(فاطر/ 1)
الصّادق (سَأَلَ الزِّنْدِیقُ الصَّادِقَ (مَا عِلَّهًُْ الْمَلَائِکَهًِْ الْمُوَکَّلِینَ بِعِبَادِهِ یَکْتُبُونَ عَلَیْهِمْ وَ لَهُمْ وَ اللَّهُ عَالِمُ السِّرِّ وَ مَا هُوَ أَخْفَی قَالَ اسْتَعْبَدَهُمْ بِذَلِکَ وَ جَعَلَهُمْ شُهُوداً عَلَی خَلْقِهِ لِیَکُونَ الْعِبَادُ لِمُلَازَمَتِهِمْ إِیَّاهُمْ أَشَدَّ عَلَی طَاعَهًِْ اللَّهِ مُوَاظَبَهًًْ وَ عَنْ مَعْصِیَتِهِ أَشَدَّ انْقِبَاضاً وَ کَمْ مِنْ عَبْدٍ یَهُمُّ بِمَعْصِیَهًٍْ فَذَکَرَ مَکَانَهَا فَارْعَوَی وَ کَفَّ فَیَقُولُ رَبِّی یَرَانِی وَ حَفَظَتِی بِذَلِکَ تَشْهَدُ وَ إِنَّ اللَّهَ بِرَأْفَتِهِ وَ لُطْفِهِ أَیْضاً وَکَّلَهُمْ بِعِبَادِهِ یَذُبُّونَ عَنْهُمْ مَرَدَهًَْ الشَّیَاطِینِ وَ هَوَامَّ الْأَرْضِ وَ آفَاتٍ کَثِیرَهًًْ مِنْ حَیْثُ لَا یَرَوْنَ بِإِذْنِ اللَّهِ إِلَی أَنْ یَجِیءَ أَمْرُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ.
پیامبر ( شخص زندیقی از امام صادق (پرسید: «اگر خداوند، دانای به راز و نهان است، چرا فرشتگانی بر بندگان گمارده شده¬اند و اعمال خوب و بد آنان را می¬نویسند»؟ فرمود: «خداوند آنان را به آن کار گماشته و آنان را شاهدانی بر مخلوقاتش قرار داده تا بندگان به سبب اینکه آن¬ها همیشه در کنارشان می¬باشند، بر طاعت خداوند بیشتر مواظب باشند و از معصیت خداوند بیشتر پرهیز کنند، و چه بسا بنده¬ای که قصد انجام معصیتی می¬کند و جایگاه آن فرشتگان را به یاد می¬آورد و باز می¬ایستد و دست می-کشد و می¬گوید خداوند مرا می¬بیند و فرشتگان نگهبان بر آن معصیت شهادت می¬دهند. خداوند از روی رأفت و لطفش آن¬ فرشتگان را بر بندگانش گماشته تا هنگامی که امر خداوند عزّوجلّ [درباره‌ی آن¬ها] سر برسد، به اذن خداوند از آن¬ها در برابر شیطان¬های گردنکش و موجودات درون زمین و آفت¬های زیادی که نمی¬بینند دفاع کنند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص390
بحار الأنوار، ج5، ص223
1 -16
(فاطر/ 1)
الرّسول (إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَلَائِکَهًًْ لَیْسَ شَیْءٌ مِنْ أَطْبَاقِ أَجْسَادِهِمْ إِلَّا وَ هُوَ یُسَبِّحُ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ وَ یُحَمِّدُهُ مِنْ نَاحِیَهًٍْ بِأَصْوَاتٍ مُخْتَلِفَهًٍْ لَا یَرْفَعُونَ رُءُوسَهُمْ إِلَی السَّمَاءِ وَ لَا یَخْفِضُونَهَا إِلَی أَقْدَامِهِمْ مِنَ الْبُکَاءِ وَ الْخَشْیَهًِْ لِلَّهِ تَعَالَی.
پیامبر ( خدای تبارک و تعالی فرشتگانی دارد که با تمام اجزاء و اندام‌هایشان با صداهای مختلف تسبیح و حمد خدا را به جا می-آورند. از شدّت گریه و ترس از خدای عزّوجلّ سرهای خود را نه به آسمان بالا می¬برند و نه به قدم‌های خود نظر می¬افکنند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص390
نورالثقلین
1 -17
(فاطر/ 1)
أمیرالمومنین (لَیْسَ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ إِلَّا وَ مَعَهُ مَلَائِکَهًٌْ حَفَظَهًٌْ یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَنْ یَتَرَدَّی فِی بِئْرٍ أَوْ یَقَعَ عَلَیْهِ حَائِطٌ أَوْ یُصِیبَهُ سُوءٌ فَإِذَا حَانَ أَجَلُهُ خَلَّوْا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ مَا یُصِیبُه.
امام علی ( هیچ کس نیست، مگر اینکه به همراه او فرشته‌های پاسبان هستند که او را از اینکه در چاهی افتد، یا دیوار بر او ویران شود، یا شرّی به او رسد، حفظ می¬کنند. و چون مرگش فرا رسد او را با آنچه به او می¬رسد، رها می¬کنند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص390
بحار الأنوار، ج56، ص184
1 -18
(فاطر/ 1)
الرّسول (عَنِ ابْنِ جُبَیْرٍ أَنَّ عُمَرَ سَأَلَ النَّبِیَّ (عَنْ صَلَاهًِْ الْمَلَائِکَهًِْ فَلَمْ یَرُدَّ عَلَیْهِ شَیْئاً فَأَتَاهُ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ إِنَّ أَهْلَ السَّمَاءِ الدُّنْیَا سُجُودٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ یَقُولُونَ سُبْحَانَ ذِی الْمُلْکِ وَ الْمَلَکُوتِ وَ أَهْلَ السَّمَاءِ الثَّانِیَهًِْ رُکُوعٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ… یَقُولُونَ سُبْحَانَ الْحَیِ الَّذِی لَا یَمُوت وَ عَنْ أَبِی ذَرٍّ (قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (إِنِّی أَرَی مَا لَا تَرَوْنَ وَ أَسْمَعُ مَا لَا تَسْمَعُونَ أَطَّتِ السَّمَاءُ وَ حَقٌّ لَهَا أَنْ تَئِطَّ مَا فِیهَا مَوْضِعُ أَرْبَعِ أَصَابِعَ إِلَّا وَ مَلَکٌ وَاضِعٌ جَبْهَتَهُ لِلَّهِ سَاجِداً وَ اللَّهِ لَوْ تَعْلَمُونَ مَا أَعْلَمُ لَضَحِکْتُمْ قَلِیلًا وَ لَبَکَیْتُمْ کَثِیراً وَ مَا تَلَذَّذْتُمْ بِالنِّسَاءِ عَلَی الْفُرُشِ وَ لَخَرَجْتُمْ إِلَی الصُّعُدَاتِ تَجْأَرُونَ إِلَی اللَّهِ لَوَدِدْتُ أَنِّی کُنْتُ شَجَرَهًًْ تُعْضَد.
پیامبر ( ابن‌جبیر گوید: عمر درباره‌ی نماز فرشتگان از پیامبر (پرسید و حضرت به او پاسخی نداد. پس جبرئیل آمد و گفت: «همانا اهل آسمان دنیا، همگی تا قیامت در سجده‌اند و ذکر آن¬ها این است: منزّه است خدای صاحب فرمانروایی و ملکوت عالم، و اهل آسمان دوم تا قیامت در رکوعند و می¬گویند: منزّه است خدای صاحب عزّت و جبروت، و اهل آسمان سوم تا قیامت ایستاده‌اند و می¬گویند: منزّه است خدای زنده که هرگز نمیرد». و از ابوذر (روایت است که رسول خدا (فرمود: «به‌راستی که من می¬بینم آنچه را شما نمی¬بینید، و می¬شنوم آنچه را شما نمی¬شنوید. آسمان ناله کرد و حق دارد که ناله کند، در آن فضایی به اندازه چهار انگشت نیست، مگر اینکه فرشته‌ای برای خدا پیشانی به سجده نهاده. به خدا سوگند اگر بدانید آنچه را من می¬دانم، بسیار کم می‌خندید، و زیاد می‌گریید، از زنان در بستر کام نمی‌گیرید، و به سوی تپّه‌ها و بلندی‌ها می‌روید و رو به سوی خدا می‌کنید و ندا می‌دهید: «ای کاش من درختی بودم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص390
بحار الأنوار، ج56، ص199
1 -19
(فاطر/ 1)
السّجّاد (ٍ اللَّهُمَّ وَ حَمَلَهًُْ عَرْشِکَ الَّذِینَ لَا یَفْتُرُونَ مِنْ تَسْبِیحِکَ وَ لَا یَسْأَمُونَ مِنْ تَقْدِیسِکَ وَ لَا یَسْتَحْسِرُونَ عَنْ عِبَادَتِکَ وَ لَا یُؤْثِرُونَ التَّقْصِیرَ عَلَی الْجِدِّ فِی أَمْرِکَ وَ لَا یَغْفُلُونَ عَنِ الْوَلَهِ إِلَیْکَ وَ إِسْرَافِیلُ صَاحِبُ الصُّورِ الشَّاخِصُ الَّذِی یَنْتَظِرُ مِنْکَ الْإِذْنَ وَ
حُلُولَ الْأَمْرِ فَیُنَبِّهُ بِالنَّفْخَهًِْ صَرْعَی رَهَائِنَ الْقُبُورِ وَ مِیکَائِیلُ ذُو الْجَاهِ عِنْدَکَ وَ الْمَکَانِ الرَّفِیعِ مِنْ طَاعَتِکَ وَ جَبْرَئِیلُ الْأَمِینُ عَلَی وَحْیِکَ الْمُطَاعُ فِی أَهْلِ سَمَاوَاتِکَ الْمَکِینُ لَدَیْکَ الْمُقَرَّبُ عِنْدَکَ وَ الرُّوحُ الَّذِی هُوَ عَلَی مَلَائِکَهًِْ الْحُجُبِ وَ الرُّوحُ الَّذِی هُوَ مِنْ أَمْرِکَ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی الْمَلَائِکَهًِْ الَّذِینَ مِنْ دُونِهِمْ مِنْ سُکَّانِ سَمَاوَاتِکَ وَ أَهْلِ الْأَمَانَهًِْ عَلَی رِسَالاتِکَ وَ الَّذِینَ لَا یَدْخُلُهُمْ سَأْمَهًٌْ مِنْ دُءُوبٍ وَ لَا إِعْیَاءٌ مِنْ لُغُوبٍ وَ لَا فُتُورٌ وَ لَا تَشْغَلُهُمْ عَنْ تَسْبِیحِکَ الشَّهَوَاتُ وَ لَا یَقْطَعُهُمْ عَنْ تَعْظِیمِکَ سَهْوُ الْغَفَلَاتِ الْخُشَّعُ الْأَبْصَارِ فَلَا یَرُومُونَ النَّظَرَ إِلَیْکَ النَّوَاکِسُ الْأَعْنَاقِ الَّذِینَ قَدْ طَالَتْ رَغْبَتُهُمْ فِیمَا لَدَیْکَ الْمُسْتَهْتَرُونَ بِذِکْرِ آلَائِکَ وَ الْمُتَوَاضِعُونَ دُونَ عَظَمَتِکَ وَ جَلَالِ کِبْرِیَائِکَ وَ الَّذِینَ یَقُولُونَ إِذَا نَظَرُوا إِلَی جَهَنَّمَ تَزْفِرُ عَلَی أَهْلِ مَعْصِیَتِکَ سُبْحَانَکَ مَا عَبَدْنَاکَ حَقَّ عِبَادَتِکَ فَصَلِّ عَلَیْهِمْ وَ عَلَی الرُّوحَانِیِّینَ مِنْ مَلَائِکَتِکَ وَ أَهْلِ الزُّلْفَهًِْ عَنْکَ وَ حَمَلَهًِْ الْغَیْبِ إِلَی رُسُلِکَ وَ الْمُؤْتَمَنِینَ عَلَی وَحْیِکَ وَ قَبَائِلِ الْمَلَائِکَهًْ الَّذِینَ اخْتَصَصْتَهُمْ لِنَفْسِکَ وَ أَغْنَیْتَهُمْ عَنِ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ بِتَقْدِیسِکَ وَ أَسْکَنْتَهُمْ بُطُونَ أَطْبَاقِ سَمَاوَاتِکَ وَ الَّذِینَ هُمْ عَلَی أَرْجَائِهَا إِذَا نَزَلَ الْأَمْرُ بِتَمَامِ وَعْدِکَ وَ خُزَّانِ الْمَطَرِ وَ زَوَاجِرِ السَّحَابِ وَ الَّذِی بِصَوْتِ زَجْرِهِ یُسْمَعُ زَجَلُ الرُّعُودِ وَ إِذَا سَبَّحَتْ بِهِ حَفِیفَهًُْ السَّحَابِ الْتَمَعَتْ صَوَاعِقُ الْبُرُوقِ وَ مُشَیِّعِی الثَّلْجِ وَ الْبَرَدِ وَ الْهَابِطِینَ مَعَ قَطْرِ الْمَطَرِ إِذَا نَزَلَ وَ الْقُوَّامِ عَلَی خَزَائِنِ الرِّیَاحِ وَ الْمُوَکَّلِینَ بِالْجِبَالِ فَلَا تَزُولُ وَ الَّذِینَ عَرَّفْتَهُمْ مَثَاقِیلَ الْمِیَاهِ وَ کَیْلَ مَا تَحْوِیهِ لَوَاعِجُ الْأَمْطَارِ وَ عَوَالِجُهَا وَ رُسُلِکَ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ إِلَی أَهْلِ الْأَرْضِ بِمَکْرُوهِ مَا یَنْزِلُ مِنَ الْبَلَاءِ وَ مَحْبُوبِ الرَّخَاءِ وَ السَّفَرَهًِْ الْکِرَامِ الْبَرَرَهًِْ وَ الْحَفَظَهًِْ الْکِرَامِ الْکَاتِبِینَ وَ مَلَکِ الْمَوْتِ وَ أَعْوَانِهِ وَ مُنْکَرٍ وَ نَکِیرٍ وَ مُبَشِّرٍ وَ بَشِیرٍ وَ رَوْمَانَ فَتَّانِ الْقُبُورِ وَ الطَّائِفِینَ بِالْبَیْتِ الْمَعْمُورِ وَ مَالِکٍ وَ الْخَزَنَهًِْ وَ رِضْوَانَ وَ سَدَنَهًِْ الْجِنَانِ وَ الَّذِینَ لا یَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ وَ الَّذِینَ یَقُولُونَ سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ وَ الزَّبَانِیَهًِْ الَّذِینَ إِذَا قِیلَ لَهُمْ خُذُوهُ فَغُلُّوهُ ثُمَّ الْجَحِیمَ صَلُّوهُ ابْتَدَرُوهُ سِرَاعاً وَ لَمْ یُنْظِرُوهُ وَ مَنْ أَوْهَمْنَا ذِکْرَهُ وَ
لَمْ نَعْلَمْ مَکَانَهُ مِنْکَ وَ بِأَیِّ أَمْرٍ وَکَّلْتَهُ وَ سُکَّانِ الْهَوَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ الْمَاءِ وَ مَنْ مِنْهُمْ عَلَی الْخَلْقِ فَصَلِّ عَلَیْهِمْ یَوْمَ تَأْتِی کُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهِیدٌ.
امام سجاد ( خدایا! [درود فرست بر] حمل‌کنندگان عرشت، کسانی که از تسبیح تو سست نمی‌گردند و از تقدیس تو خسته نمی‌شوند! و از عبادت تو هرگز خسته نمی‌شوند. و کوتاهی را بر کوشش در امر تو ترجیح نمی‌دهند و از شیفتگی به تو غفلت نمی‌ورزند. و [درود بر] اسرافیل، صاحب «صور»، که چشم گشوده و منتظر اذن تو و فرارسیدن فرمان توست تا با دمیدن [در صور] مردگانِ اسیر شده در گورها را برانگیزاند. و [درود فرست بر] میکائیل که به خاطر اطاعت از تو در نزد تو مقامی ارجمند و جایگاه بلندی دارد. و [درود فرست بر] جبرئیل که امین وحیت، اطاعت شده در اهل آسمان‌هایت، دارای مقام والایی نزد تو و مقرّب درگاه تو است. و [درود فرست بر] روحی که [فرمانروا] بر فرشتگان حجاب‌ها است، و [بر] روحی که از امر تو است. بر آن‌ها درود بفرست و بر فرشتگانی که فروتر از آن‌هایند؛ آنان که ساکنان آسمان‌های تو و امانتداران رسالت‌های تو هستند و فرشتگانی که از تلاش و کوشش خسته نمی‌شوند و از رنج و سستی درمانده نمی‌شوند. خواهش‌های دل آن‌ها را از تسبیح تو باز نمی‌دارد و فراموشی غفلت‌ها آن‌ها را از تعظیم تو جدا نمی‌سازد. دیدگانشان از روی خشوع به زیر افتاده و خواستار نگاه به تو نیستند و سر به زیر انداخته‌اند؛ فرشتگانی که رغبتشان به آنچه نزد توست بسیار است. به یاد نعمت‌های تو سرگرمند و در برابر بزرگی تو و جلال با عظمت تو فروتن هستند. و فرشتگانی که چون به دوزخ بنگرند که صدای برافروختن آن برای گنهکاران شنیده می‌شود، می‌گویند: «پروردگارا تو منزّهی! تو را چنانکه سزاوار پرستش توست عبادت نکردیم». [خداوندا]! بر آن‌ها درود فرست و بر روحانیّون از فرشتگانت، و مقرّبان درگاهت، و حاملان غیب به پیامبرانت، و امانتداران بر وحیّت، و گروه‌هایی از فرشتگان که آن‌ها را به خود اختصاص داده‌ای و با تقدیست آن‌ها را از خوردنی و آشامیدنی بی‌نیاز ساخته‌ای و آن‌ها را در درون طبقات آسمان‌هایت جای داده‌ای. و [درود فرست بر] فرشتگانی که هنگام فرا رسیدن [قیامت و] فرمان اتمام وعده‌ی تو، در اطراف آسمانها قرار می‌گیرند. و [درود فرست بر] خزانه‌داران باران و روان‌کنندگان ابرها و فرشته‌ای که با صدای راندن آن، بانگ رعدها شنیده می‌شود و هنگامی‌که صدای ابرها به‌وسیله‌ی آن [فرشته] به راه افتد، نور صاعقه‌ها بدرخشد. و [درود فرست بر فرشتگان] مشایعت‌کننده‌ی برف و تگرگ و فرشتگانی که هنگام نزول باران با قطره‌های باران فرود می‌آیند. و [بر فرشتگانی که] نگهبانان خزانه‌های بادها هستند و [آنان که] بر کوه‌ها گماشته شده‌اند تا فرو نریزند و فرشتگانی که [سنجش] وزن‌های آب‌ها و پیمانه باران‌های تند و رگبارها را به آن‌ها آموخته‌ای. و [درود فرست بر] فرشتگانی که رسولان تو بهسوی اهل زمینند که با گرفتاری ناگواری که نازل می‌شود و با گشایش خوشایند فرود می‌آیند و [بر] سفیرانی که والا مقام و نیکوکار هستند و نگهبانانی که والا مقام و نویسنده [اعمال نیک و بد انسان‌ها] هستند. و [درود فرست بر] فرشته‌ی مرگ و یارانش، و نکیر و منکر و رومان که آزمایش‌کننده‌ی [ساکنان] قبرها است [تا قبل از نکیر و منکر نیکوکار را از بدکار تشخیص دهد]. و فرشتگانی که [در آسمان] بر گرد «بیت المعمور» طواف می‌کنند. و مالک و مأموران [دوزخ] و رضوان و دربانان و خادمان بهشت. و فرشتگانی که هرگز فرمان خدا را مخالفت نمی‌کنند و آنچه را فرمان داده شده‌اند [به‌طور کامل] اجرا می‌نمایند. و [درود فرست بر] فرشتگانی که [به اهل بهشت] می‌گویند: سلام بر شما به خاطر صبر و استقامتتان! چه نیکوست سرانجام سرای جاویدان! و [درود فرست بر] مأموران دوزخ که وقتی به آن‌ها گفته شود: او را بگیرید و در بند و زنجیر شکنید! سپس او را در دوزخ بیفکنید! باسرعت و شتابان بهسوی او می‌آیند و به او مهلت نمی‌دهند. و [درود فرست بر] فرشتگانی که نام آن‌ها را نیاوردیم و منزلت آن‌ها را در نزد تو ندانستیم و [ندانستیم که] آن‌ها را به چه کاری گماشته‌ای. و [درود فرست بر] فرشتگان ساکن در هوا، زمین و آب و کسانی از آن‌ها که بر خلق گماشته شده‌اند. [خدایا]! بر آن‌ها درود فرست در روزی که هر انسانی [به محشر] می‌آید درحالی‌که فرشته‌ای او را [بهسوی دادگاه عدل الهی] می‌راند و گواهی همراه اوست!
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص390
بحار الأنوار، ج56، ص218
ولایت
1
(فاطر/ 1)
الصّادق (عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌إبْرَاهِیم، قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ (: خَلَقَ اللَّهُ الْمَلَائِکَهًَْ مُخْتَلِفَهًًْ وَ قَدْ رَأَی رَسُولُ اللَّهِ (جَبْرَئِیلَ (وَ لَهُ سِتُّمِائَهًِْ جَنَاحٍ عَلَی سَاقِهِ الدُّرُّ مِثْلُ الْقَطْرِ عَلَی الْبَقْلِ قَدْ مَلَأَ مَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ قَالَ إِذَا أَمَرَ اللَّهُ مِیکَائِیلَ (بِالْهُبُوطِ إِلَی الدُّنْیَا صَارَتْ رِجْلُهُ الْیُمْنَی فِی السَّمَاءِ السَّابِعَهًِْ وَ الْأُخْرَی فِی الْأَرْضِ السَّابِعَهًِْ وَ إِنَّ لِلَّهِ مَلَائِکَهًًْ أَنْصَافُهُمْ مِنْ بَرْدٍ وَ أَنْصَافُهُمْ مِنْ نَارٍ یَقُولُونَ یَا مُؤَلِّفَ بَیْنِ الْبَرْدِ وَ النَّارِ ثَبِّتْ قُلُوبَنَا عَلَی طَاعَتِکَ وَ قَالَ إِنَّ لِلَّهِ مَلَکاً بُعْدُ مَا بَیْنَ شَحْمَهًِْ أُذُنِهِ إِلَی عَیْنَیْهِ مَسِیرَهًُْ خَمْسِمِائَهًِْ عَامِ خَفَقَانِ الطَّیْرِ وَ قَالَ إِنَّ الْمَلَائِکَهًَْ لَا یَأْکُلُونَ وَ لَا یَشْرَبُونَ وَ لَا یَنْکِحُونَ وَ إِنَّمَا یَعِیشُونَ بِنَسِیمِ الْعَرْشِ وَ إِنَّ لِلَّهِ مَلَائِکَهًًْ رُکَّعاً إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ إِنَّ لِلَّهِ مَلَائِکَهًًْ سُجَّداً إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ ثُمَّ قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (مَا مِنْ شَیْءٍ خَلَقَهُ اللَّهُ أَکْثَرَ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ وَ إِنَّهُ لَیَهْبِطُ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ فِی کُلِّ لَیْلَهًٍْ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ فَیَأْتُونَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ فَیَطُوفُونَ بِهِ ثُمَّ یَأْتُونَ رَسُولَ اللَّهِ (ثُمَّ یَأْتُونَ أمیرالمؤمنین (فَیُسَلِّمُونَ عَلَیْهِ ثُمَّ یَأْتُونَ الْحُسَیْنَ (فَیُقِیمُونَ عِنْدَهُ فَإِذَا کَانَ السَّحَرُ وُضِعَ لَهُمْ مِعْرَاجٌ إِلَی السَّمَاءِ ثُمَّ لَا یَعُودُونَ أَبَداً.
امام صادق ( علی‌بن‌ابراهیم (گوید: در تفسیر آیه: الْحَمْدُ لِلهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلَائکَةِ رُسُلاً أُوْلیِ أَجْنِحَةٍ مَّثْنیَ وَ ثُلَاثَ وَ رُبَاعَ؛ امام صادق (فرمود: «خداوند، فرشتگان را مختلف خلق کرد، مثلا رسول خدا (جبرئیل را دید درحالی‌که ششصد بال داشت، و بر ساق پایش، دُرّی بود چون قطره شبنمی که روی گیاهان می‌افتد. آن قدر بزرگ بود که بین آسمان و زمین را پر می‌کرد. و نیز فرمود: هرگاه خدای عزّوجلّ به میکائیل دستور دهد به زمین هبوط کند، یک پایش روی زمین هفتم، و پای دیگرش روی آسمان هفتم قرار خواهد گرفت، و نیز خدای تعالی فرشتگانی دارد که نیمی از آن‌ها از یخ، و نیم دیگرشان از آتش است، و ذکرشان این است که: ای خدایی که بین یخ و آتش الفت افکندی، دل‌های ما را بر طاعت خود ثبات بده. و نیز فرمود: «خدا دارای فرشته‌ای است که بین نرمه گوشش تا دیدگانش مسافتی است که اگر پرنده‌ای بخواهد آن را طی کند، باید پانصد سال بال بزند». و نیز فرمود: «ملائکه آب و طعام نمی‌خورند، و ازدواج ندارند، و تنها با نسیم عرش، زنده‌اند. و برای خدای عزّوجلّ، فرشتگانی است که تا روز قیامت یکسره در رکوع‌اند، و برای او فرشتگانی دیگر است که تا روز قیامت یکسره در سجده‌اند». آنگاه امام صادق (فرمود: «رسول خدا (فرموده: هیچ موجودی از مخلوقات خدا نیست که عددش بیشتر از ملائکه باشد، همانا در هر روز و یا هر شب هفتاد هزار فرشته به زمین نازل می‌شوند، پس به سوی خانه کعبه رفته و پیرامون آن طواف می‌کنند. آنگاه نزد من و سپس نزد امیرالمؤمنین علیه السلام رفته، سلام می‌کنند. آنگاه نزد حسین (می‌روند و شب را نزد او می‌مانند تا سحر شود، پس معراجی برای آنان نصب می‌کنند تا به آسمان عروج کنند، و دیگر تا ابد به زمین باز نمی¬گردند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص394
بحار الأنوار، ج56، ص174/ نورالثقلین؛ «بتفاوت لفظی» / البرهان
2
(فاطر/ 1)
أمیرالمومنین (فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (أَتَانِی فِی مَنْزِلِی وَ لَمْ یَکُنْ طَعِمْنَا مُنْذُ ثَلَاثَهًِْ أَیَّامٍ فَقَالَ یَا عَلِیُّ هَلْ عِنْدَکَ مِنْ شَیْءٍ فَقُلْتُ وَ الَّذِی أَکْرَمَکَ بِالْکَرَامَهًِْ وَ اصْطَفَاکَ بِالرِّسَالَهًِْ مَا طَعِمْتُ وَ زَوْجَتِی وَ ابْنَایَ مُنْذُ ثَلَاثَهًِْ أَیَّامٍ فَقَالَ النَّبِیُّ (یَا فَاطِمَهًُْ (ادْخُلِی الْبَیْتَ وَ انْظُرِی هَلْ تَجِدِینَ شَیْئاً فَقَالَتْ خَرَجْتُ السَّاعَهًَْ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (أَدْخُلُهُ أَنَا فَقَالَ ادْخُلْ بِاسْمِ اللَّهِ فَدَخَلْتُ فَإِذَا أَنَا بِطَبَقٍ مَوْضُوعٍ عَلَیْهِ رُطَبٌ مِنْ تَمْرٍ وَ جَفْنَهًٍْ مِنْ ثَرِیدٍ فَحَمَلْتُهَا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (فَقَالَ یَا عَلِیُّ (رَأَیْتَ الرَّسُولَ الَّذِی حَمَلَ هَذَا الطَّعَامَ فَقُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ صِفْهُ لِی فَقُلْتُ مِنْ بَیْنِ أَحْمَرَ وَ أَخْضَرَ وَ أَصْفَرَ فَقَالَ تِلْکَ خِطَطُ {خُطُوطُ} جَنَاحِ جَبْرَئِیلَ مُکَلَّلَهًًْ بِالدُّرِّ وَ الْیَاقُوتِ فَأَکَلْنَا مِنَ الثَّرِیدِ حَتَّی شَبِعْنَا فَمَا رُئِیَ إِلَّا خَدْشُ أَیْدِینَا وَ أَصَابِعِنَا فَخَصَّنِی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِذَلِکَ مِنْ بَیْنِ أَصْحَابِه.
امام علی ( از امام علی (روایت است: رسول خدا (به منزل من آمد. سه روز بود که چیزی نخورده بودیم، فرمود: «ای علی (چیزی داری»؟ گفتم: «به آن کسی که تو را گرامی داشته و جامه‌ی رسالت پوشیده سه روز است خودم و همسرم و فرزندانم چیزی نخوردیم». رو به فاطمه (کرد و فرمود: «برو میانه‌ی اتاق ببین چیزی هست»؟ عرض کرد: «اکنون بیرون آمدم چیزی نبود». عرض کردم: «ای رسول خدا (من بروم»؟ فرمود: «به نام خدا برو». رفتم ناگاه دیدم طبقی از خرمای تازه نهاده و کاسه‌ی ترید پهلوی آن است آن‌ها را حضور رسول خدا (آوردم. فرمود: «ای علی (کسی که این خوراک را آورد دیدی»؟ عرض کردم: «آری». فرمود: «او را برای من وصف کن». عرض کردم: «سرخی و سبزی و زردی داشت»، فرمود: «این‌ها نگارهای بال جبرئیل است که شرابه‌های در و یاقوت دارد از آن ترید خوردیم تا سیر شدیم و هنوز دست ما پاک بود که جز خطوط کف و انگشت چیزی در آن نبود خدا از میان اصحاب پیغمبر (مرا بدین کرامت مخصوص گردانید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص394
بحار الأنوار، ج2، ص578/ نورالثقلین
3
(فاطر/ 1)
الصّادق (عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (فَبَیْنَا أَنَا جَالِسٌ عِنْدَهُ إِذْ أَقْبَلَ مُوسَی (ابْنُهُ وَ فِی رَقَبَتِهِ قِلَادَهًٌْ فِیهَا رِیشٌ غِلَاظٌ فَدَعَوْتُ بِهِ فَقَبَّلْتُهُ وَ ضَمَمْتُهُ إِلَیَّ ثُمَّ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (جُعِلْتُ فِدَاکَ أَیُّ شَیْءٍ هَذَا الَّذِی فِی رَقَبَهًِْ مُوسَی (فَقَالَ هَذَا مِنْ أَجْنِحَهًِْ الْمَلَائِکَهًِْ قَالَ فَقُلْتُ وَ إِنَّهَا لَتَأْتِیَنَّکُمْ قَالَ نَعَمْ إِنَّهَا لَتَأْتِینَا وَ تَتَعَفَّرُ فِی فُرُشِنَا وَ إِنَّ هَذَا الَّذِی فِی رَقَبَهًِْ مُوسَی (مِنْ أَجْنِحَتِهَا.
امام صادق ( مفضّل‌بن‌عمر گوید: خدمت امام صادق (رسیدم در این بین پسرش موسی (آمد در گردنش گردن‌بندی بود که در آن‌ها پرهای ضخیمی قرار داشت او را جلو کشیده بوسیدم و در آغوش گرفتم بعد به امام عرض کردم: «فدایت شوم این چیست در گردن موسی (»؟ فرمود: «از پر و بال ملائکه است». گفتم: «آن‌ها مگر پیش شما می‌آیند». فرمود: «آری می‌آیند و خود را به فرش‌های ما می‌مالند همین‌که در گردن موسی (است از پر و بال ملائکه است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص396
بحار الأنوار، ج26، ص375/ نورالثقلین
4
(فاطر/ 1)
العسکری (الْإِحْتِجَاجُ، بِالْإِسْنَادِ إِلَی أَبِی مُحَمَّدٍ الْعَسْکَرِیِّ (فِیمَا احْتَجَّ رَسُولُ اللَّهِ (بِهِ عَلَی الْمُشْرِکِینَ وَ الْمَلَکُ لَا تُشَاهِدُهُ حَواسُّکُمْ لِأَنَّهُ مِنْ جِنْسِ هَذَا الْهَوَاءِ لَا عِیَانَ مِنْهُ وَ لَوْ شَاهَدْتُمُوهُ بِأَنْ یَزْدَادَ فِی قُوَی أَبْصَارِکُمْ لَقُلْتُمْ لَیْسَ هَذَا مَلَکاً بَلْ هَذَا بَشَر.
امام عسکری ( پیامبر (در احتجاج با مشرکان به آن‌ها فرمود: «حواس شما، فرشته را درک نمی¬کند، چون از جنس هواست که دیده نمی‌شود، و اگر قدرتِ بصری شما به حدّی برسد که او را ببینید، قطعاً می¬گویید که این فرشته نیست، بلکه بشر است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص396
بحار الأنوار، ج56، ص171
5
(فاطر/ 1)
الباقر (وَ اللَّهِ إِنَّ فِی السَّمَاءِ لَسَبْعِینَ صَفّاً مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ لَوِ اجْتَمَعَ أَهْلُ الْأَرْضِ کُلُّهُمْ یُحْصُونَ عَدَدَ کُلِّ صَفٍّ مِنْهُمْ مَا أَحْصَوْهُمْ وَ إِنَّهُمْ لَیَدِینُونَ بِوَلَایَتِنَا.
امام باقر ( به خدا سوگند! در آسمان هفتاد صف از فرشتگان است که اگر همه‌ی مردم روی زمین جمع شوند تا یک صف آن‌ها را بشمارند نمی‌توانند، و به‌راستی همه‌ی آن‌ها به ولایت ما ایمان دارند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص396
الکافی، ج1، ص437
6
(فاطر/ 1)
الصّادق (مَا خَلَقَ اللَّهُ خَلْقاً أَکْثَرَ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ وَ إِنَّهُ لَیَنْزِلُ کُلَّ یَوْمٍ وَ لَیْلَهًٍْ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ فَیَأْتُونَ الْبَیْتَ الْمَعْمُورَ فَیَطُوفُونَ بِهِ فَإِذَا هُمْ طَافُوا بِهِ نَزَلُوا فَطَافُوا بِالْکَعْبَهًِْ فَإِذَا طَافُوا بِهَا أَتَوْا قَبْرَ النَّبِیِّ (فَسَلَّمُوا عَلَیْهِ ثُمَّ أَتَوْا قَبْرَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (فَسَلَّمُوا عَلَیْهِ ثُمَّ أَتَوْا قَبْرَ الْحُسَیْنِ (فَسَلَّمُوا عَلَیْهِ ثُمَّ عَرَجُوا وَ یَنْزِلُ مِثْلُهُمْ أَبَداً إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ: وَ قَالَ (: مَنْ زَارَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (عَارِفاً بِحَقِّهِ غَیْرَ مُتَجَبِّرٍ وَ لَا مُتَکَبِّرٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ أَجْرَ مِائَهًِْ أَلْفِ شَهِیدٍ وَ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ بُعِثَ مِنَ الْآمِنِینَ وَ هُوِّنَ عَلَیْهِ الْحِسَابُ وَ تَسْتَقْبِلُهُ الْمَلَائِکَهًُْ فَإِذَا انْصَرَفَ شَیَّعُوهُ إِلَی مَنْزِلِهِ فَإِذَا مَرِضَ عَادُوهُ وَ إِنْ مَاتَ تَبِعُوهُ بِالاسْتِغْفَارِ إِلَی قَبْرِه.
امام صادق ( خداوند آفریده‌ای بیشتر از فرشته‌ها نیافریده، و البتّه هر روزی هفتاد هزار فرشته پایین می‌آیند و به گرد بیت المعمور می‌گردند، و بعد از آن پایین می‌آیند و گرد کعبه می‌گردند، بعد از آن به زیارت قبر پیغمبر (می‌آیند و بر او سلام می‌دهند، سپس بیرون می‌روند، و مانند آن‌ها پیوسته تا روز قیامت پایین می‌آیند. هرکس با معرفت و بدون خود بزرگ‌بینی و فخرفروشی امیرالمؤمنین (را زیارت کند خداوند برایش ثواب صد هزار شهید را می‌نویسد، و گناه گذشته و آینده‌اش را می‌آمرزد، و با ایمان برانگیخته می‌شود و حساب او آسان می‌باشد، و فرشته‌ها به پیشواز او می‌آیند، و چون به خانه‌اش برگردد، او را بدرقه می‌کنند، و اگر بیمار شود عیادت می‌کنند، و اگر بمیرد او را تا گورش تشییع می‌کنند و برایش آمرزش می‌خواهند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص396
مستدرک الوسایل، ج10، ص213
7
(فاطر/ 1)
الصّادق (عَنْ أَحْمَدَ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ السَّیَّارِیِّ قَالَ وَ قَدْ سَمِعْتُ أَنَا مِنْ أَحْمَدَ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُومُحَمَّدٍ عُبَیْدُ بْنُ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ الْفَارِسِیُّ وَ غَیْرُهُ رَفَعُوهُ إِلَی أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (قَال: إِنَ الْکَرُوبِیِّینَ قَوْمٌ مِنْ شِیعَتِنَا مِنَ الْخَلْقِ الْأَوَّلِ جَعَلَهُمُ اللَّهُ خَلْفَ الْعَرْشِ لَوْ قُسِمَ نُورُ وَاحِدٍ مِنْهُمْ عَلَی أَهْلِ الْأَرْضِ لَکَفَاهُمْ ثُمَّ قَالَ إِنَّ مُوسَی (لَمَّا أَنْ سَأَلَ رَبَّهُ مَا سَأَلَ أَمَرَ وَاحِداً مِنَ الْکَرُوبِیِّینَ فَتَجَلَّی لِلْجَبَلِ فَجَعَلَهُ دَکّاً.
امام صادق ( احمدبن‌محمد سیّاری در حدیثی مرفوع از امام صادق (نقل می‌کند که فرمود: «گروهی از شیعیان ما هستند از خلق اوّل که خداوند آن‌ها را پشت عرش قرار داده است. اگر نور یکی از آن‌ها بر اهل زمین تقسیم شود، آن‌ها را کافی است». سپس فرمود: «وقتی موسی (آنچه را که می‌خواست از خدای خود درخواست کرد، خداوند به یکی از کروبیان امر کرد تا در کوه تجلی کرد و آن را از هم پاشاند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص396
بحار الأنوار، ج26، ص342
8
(فاطر/ 1)
الصّادق (عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ قَالَ: اسْتَأْذَنْتُ عَلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (فَخَرَجَ إِلَیَّ مُعَتِّبٌ فَأَذِنَ لِی فَدَخَلْتُ وَ لَمْ یَدْخُلْ مَعِی کَمَا کَانَ یَدْخُلُ فَلَمَّا أَنْ صِرْتُ فِی الدَّارِ نَظَرْتُ إِلَی رَجُلٍ عَلَی صُورَهًِْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (فَسَلَّمْتُ عَلَیْهِ کَمَا کُنْتُ أَفْعَلُ قَالَ مَنْ أَنْتَ یَا هَذَا لَقَدْ وَرَدْتَ عَلَی کُفْرٍ أَوْ إِیمَانٍ وَ کَانَ بَیْنَ یَدَیْهِ رَجُلَانِ کَأَنَّ عَلَی رُءُوسِهِمَا الطَّیْرَ فَقَالَ ادْخُلْ فَدَخَلْتُ الدَّارَ الثَّانِیَهًَْ فَإِذَا رَجُلٌ عَلَی صُورَتِهِ (وَ إِذَا بَیْنَ یَدَیْهِ خَلْقٌ کَثِیرٌ کُلُّهُمْ صُوَرُهُمْ وَاحِدَهًٌْ فَقَالَ مَنْ تُرِیدُ قُلْتُ أُرِیدُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (فَقَالَ قَدْ وَرَدْتَ عَلَی أَمْرٍ عَظِیمٍ إِمَّا کُفْرٍ أَوْ إِیمَانٍ ثُمَّ خَرَجَ مِنَ الْبَیْتِ رَجُلٌ حِینَ بَدَا بِهِ البیت {الشَّیْبُ} فَأَخَذَ بِیَدِی فَأَوْقَفَنِی عَلَی الْبَابِ وَ غُشِیَ بَصَرِی مِنَ النُّورِ فَقُلْتُ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا بَیْتَ اللَّهِ وَ نُورَهُ وَ حِجَابَهُ فَقَالَ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا یُونُسُ فَدَخَلْتُ الْبَیْتَ فَإِذَا بَیْنَ یَدَیْهِ طَائِرَانِ یَحْکِیَانِ فَکُنْتُ أَفْهَمُ کَلَامَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (وَ لَا أَفْهَمُ کَلَامَهُمَا فَلَمَّا خَرَجَا قَالَ یَا یُونُسُ سَلْ نَحْنُ مَحَلُّ النُّورِ فِی الظُّلُمَاتِ وَ نَحْنُ الْبَیْتُ الْمَعْمُورُ الَّذِی مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً نَحْنُ عِتْرَهًُْ اللَّهِ وَ کِبْرِیَاؤُهُ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ رَأَیْتُ شَیْئاً عَجِیباً رَأَیْتُ رَجُلًا عَلَی صُورَتِکَ قَالَ یَا یُونُسُ إِنَّا لَا نُوصَفُ ذَلِکَ صَاحِبُ السَّمَاءِ الثَّالِثَهًِْ یَسْأَلُ أَنْ أَسْتَأْذِنَ اللَّهَ لَهُ أَنْ یَصِیرَ مَعَ أَخٍ لَهُ فِی السَّمَاءِ الرَّابِعَهًِْ قَالَ فَقُلْتُ فَهَؤُلَاءِ الَّذِینَ فِی الدَّارِ قَالَ هَؤُلَاءِ أَصْحَابُ الْقَائِمِ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ قَالَ قُلْتُ فَهَذَانِ قَالَ جَبْرَئِیلُ وَ مِیکَائِیلُ نَزَلَا إِلَی الْأَرْضِ فَلَنْ یَصْعَدَا حَتَّی یَکُونَ هَذَا الْأَمْرُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ هُمْ خَمْسَهًُْ آلَافٍ یَا یُونُسُ بِنَا أَضَاءَتِ الْأَبْصَارُ وَ سَمِعَتِ الْآذَانُ وَ وَعَتِ الْقُلُوبُ الْإِیمَانَ.
امام صادق ( یونس‌بن‌ظبیان گفته: از امام صادق (اجازه‌ی ورود خواستم، معتّب از خانه بیرون آمد و به من اذن داد، پس داخل شدم ولی او بر خلاف مواقع دیگر با من داخل نشد. وقتی وارد خانه شدم، مردی را به صورت امام صادق (دیدم و به او به شیوه گذشته سلام دادم، گفت: «ای مرد تو کیستی؟ کافری یا مؤمن»؟ و روبروی آن شخص دو مرد که گویا پرنده بر سر آن¬ها است، آرام و بی¬حرکت ایستاده بودند. گفت: «داخل شو». پس من به اتاق دوّم وارد شدم و به ناگاه مردی به صورت امام صادق (آنجا بود و برابرش افراد هم شکل فراوانی بودند. گفت: «با چه کسی کار داری»؟ گفتم: «امام صادق (». گفت: «بر امر بزرگی وارد شدی، یا کفر است و یا ایمان». و از اتاق مردی بیرون آمد که پیری در او ظاهر بود و مرا کنار در نگاه داشت و حجابی از نور چشمم را فرا گرفت و گفتم: «سلام بر شما، ای خانه خدا و نور خدا و حجاب خدا». فرمود: «و بر تو سلام باد‌ای یونس». وارد اتاق شدم و در برابر حضرت، دو پرنده سخن می‌گفتند و من سخن امام را می¬فهمیدم، ولی سخن آن دو را نمی‌فهمیدم. وقتی آن دو پرنده بیرون رفتند، حضرت فرمود: «ای یونس، بپرس، مائیم جایگاه نور در همه تاریکی¬ها و مائیم بیت المعمور که هرکه در آن وارد شد ایمن گردید، مائیم عترت خدا و عظمت او». گفتم: «فدایت شوم، چیز عجیبی دیدم، مردی به صورت شما»، فرمود: «ای یونس، ما را نمی¬توان وصف کرد. آن مرد، سرپرست آسمان سوّم بود، و خواهش می¬کرد از خدا اجازه بگیرم که با برادرش در آسمان چهارم باشد». گفتم: «پس اینان که در خانه بودند چه کسانی بودند»؟ فرمود: «اینان یاوران فرشته‌ی قائم بودند». گفتم: «آن دو تا پرنده چه بودند»؟ فرمود: «جبرئیل و میکائیل بودند، به زمین فرود آمدند، و بالا نمی¬روند تا این کار انجام شود، و آنان پنج هزار تا بودند. روشنایی چشم¬ها¬ و قدرت شنیدن گوش¬ها و پذیرش ایمان برای دل¬ها به برکت ماست».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص398
بحار الأنوار، ج56، ص196
9
(فاطر/ 1)
الصّادق (إِنَّ اللَّهَ عَرَضَ وَلَایَهًَْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (فَقَبِلَهَا الْمَلَائِکَهًُْ وَ أَبَاهَا مَلَکٌ یُقَالُ ل‌ها {لَهُ} فُطْرُسُ فَکَسَرَ اللَّهُ جَنَاحَهُ فَلَمَّا وُلِدَ الْحُسَیْنُ بْنُ عَلِیٍّ (بَعَثَ اللَّهُ جَبْرَئِیلَ فِی سَبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ إِلَی مُحَمَّدٍ (یُهَنِّئُهُمْ بِوِلَادَتِهِ فَمَرَّ بِفُطْرُسَ فَقَالَ لَهُ فُطْرُسُ یَا جَبْرَئِیلُ إِلَی أَیْنَ تَذْهَبُ قَالَ بَعَثَنِی اللَّهُ مُحَمَّداً (یُهَنِّئُهُمْ بِمَوْلُودٍ وُلِدَ فِی هَذِهِ اللَّیْلَهًِْ فَقَالَ لَهُ فُطْرُسُ احْمِلْنِی مَعَکَ وَ سَلْ مُحَمَّداً (یَدْعُو لِی فَقَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ ارْکَبْ جَنَاحِی فَرَکِبَ جَنَاحَهُ فَأَتَی مُحَمَّداً (فَدَخَلَ عَلَیْهِ وَ هَنَّأَهُ فَقَالَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (إِنَّ فُطْرُسَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ أُخُوَّهًٌْ وَ سَأَلَنِی أَنْ أَسْأَلَکَ أَنْ تَدْعُوَ اللَّهَ لَهُ أَنْ یَرُدَّ عَلَیْهِ جَنَاحَهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (لِفُطْرُسَ أَ تَفْعَلُ قَالَ نَعَمْ فَعَرَضَ عَلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ (وَلَایَهًَْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (فَقَبِلَهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (شَأْنَکَ بِالْمَهْدِ فَتَمَسَّحْ بِهِ وَ تَمَرَّغْ فِیهِ قَالَ فَمَضَی فُطْرُسُ فَمَشَی إِلَی مَهْدِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ (وَ رَسُولُ اللَّهِ (یَدْعُو لَهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ فَنَظَرْتُ إِلَی رِیشِهِ وَ إِنَّهُ لَیَطْلَعُ وَ یَجْرِی مِنْهُ الدَّمُ وَ یَطُولُ حَتَّی لَحِقَ بِجَنَاحِهِ الْآخَرِ وَ عَرَجَ مَعَ جَبْرَئِیلَ إِلَی السَّمَاءِ وَ صَارَ إِلَی مَوْضِعِهِ.
امام صادق ( ازهر بطیخی از امام صادق (نقل کرد که فرمود: «خداوند ولایت امیرالمؤمنین (را بر ملائکه عرضه داشت، همه پذیرفتند به جز ملکی به نام فطرس. پس خداوند پر و بال او را شکست. وقتی حسین‌بن‌علی (متولّد شد، خداوند جبرئیل را با هفتاد هزار فرشته برای تهنیت پیامبر اکرم (از جهت ولادت حضرت حسین (فرستاد. جبرئیل از فطرس گذشت. فطرس به او گفت: «جبرئیل کجا می‌روی»؟ جواب داد: «خدا مرا به سوی محمّد (فرستاده تا به ایشان در مورد مولودی که در این شب برایش متولّد شده، تهنیت بگویم». فطرس گفت: «مرا هم با خود ببر و از محمد (بخواه که برایم دعا کند»! جبرئیل گفت: «سوار بالم شو»! پس سوار بال او شد و خدمت حضرت محمّد (رسید، به ایشان تهنیت گفت و عرض کرد: «یا رسول اللَّه! بین من و فطرس برادری است و از من درخواست کرده از شما بخواهم که برایش از خدا بخواهید تا بال و پرش را برگرداند». پیامبر اکرم به فطرس فرمود: «می‌پذیری»؟ عرض کرد: «آری». پیامبر اکرم ولایت امیرالمؤمنین را به او عرضه داشت و پذیرفت. پیامبر فرمود: «اینک به گهواره پناه ببر و خود را به گهواره حسین بمال و به آن تبرک بجو»! فطرس به جانب گهواره امام حسین (رفت. پیامبر نیز برایش دعا می‌کرد. پیامبر اکرم فرمود: «می‌دیدم که بال و پرش می‌روید و از آن خون جاری می‌شود و بزرگ می‌شود، تا چسبید به بال دیگرش و با جبرئیل تا آسمان عروج کرد و به محل خود برگشت».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص398
بصایرالدرجات، ج1.68/ نورالثقلین
نزول فرشتگان
1
(فاطر/ 1)
الباقر (عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (قَالَ: قَالَ جَبْرَئِیلُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (إِنَّا لَا نَدْخُلُ بَیْتاً فِیهِ صُورَهًُْ إِنْسَانٍ وَ لَا بَیْتاً یُبَالُ فِیهِ وَ لَا بَیْتاً فِیهِ کَلْبٌ.
امام باقر ( از امام باقر (روایت است: جبرئیل گفت: «ای رسول خدا (ما در خانه‌ای که در آن عکس آدمی باشد و یا در خانه‌ای که در آن بول شود، یا در آن سگ باشد، نمی‌رویم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص400
الکافی، ج3، ص393
2
(فاطر/ 1)
الباقر (کَانَ فِیمَا نَاجَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ مُوسَی (قَالَ یَا مُوسَی (أَکْرِمِ السَّائِلَ بِبَذْلٍ یَسِیرٍ أَوْ بِرَدٍّ جَمِیلٍ لِأَنَّهُ یَأْتِیکَ مَنْ لَیْسَ بِإِنْسٍ وَ لَا جَانٍّ مَلَائِکَهًٌْ مِنْ مَلَائِکَهًِْ الرَّحْمَنِ یَبْلُونَک فِیمَا خَوَّلْتُکَ وَ یَسْأَلُونَکَ عَمَّا نَوَّلْتُکَ فَانْظُرْ کَیْفَ أَنْتَ صَانِعٌ یَا ابْنَ عِمْرَانَ.
امام باقر ( در ضمن مناجات موسی (با خدای عزّوجلّ این بود که خدا به او فرمود: «ای موسی (سائل را گرامی دار [اگر برایت مقدور نیست] با بخششی اندک یا [اگر چیزی نداری] به نیکی او را رد کن. همانا نزد تو کسی می¬آید که نه آدمی است و نه جنّ، بلکه فرشتگانی از فرشته‌های خدا هستند تا آزمایشت کنند در آنچه من به تو دادم و آنچه را من به تو بخشیدم از تو می¬خواهند، ای پسر عمران! مراقب باش چه می‌کنی».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص400
الکافی، ج4، ص15
3
(فاطر/ 1)
الصّادق (إِذَا کَانَ أَیَّامُ الْمَوْسِمِ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مَلَائِکَهًًْ فِی صُوَرِ الْآدَمِیِّینَ یَشْتَرُونَ مَتَاعَ الْحَاجِّ وَ التُّجَّارِ قُلْتُ فَمَا یَصْنَعُونَ بِهِ قَالَ یُلْقُونَهُ فِی الْبَحْرِ.
امام صادق ( هنگامی‌که روز موسم [حج] باشد، خداوند فرشتگانی را به صورت انسان‌ها می‌فرستد که کالای حاجیان و تاجران را بخرند. عرض کردم: «آن را چه می‌کنند»؟ فرمود: «آن را در دریا می‌اندازند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص400
الکافی، ج4، ص547
او هرچه بخواهد در آفرینش می‌افزاید، و او بر هر چیزی تواناست
2 -1
(فاطر/ 1)
الرّسول (عن دَارِمٍ عَنِ الرِّضَا (عَنْ آبَائِهِ (قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (حَسِّنُوا الْقُرْآنَ بِأَصْوَاتِکُمْ فَإِنَّ الصَّوْتَ الْحَسَنَ یَزِیدُ الْقُرْآنَ حُسْناً وَ قَرَأَ (یَزِیدُ فِی الْخَلْقِ ما یَشاءُ.
پیامبر ( دارم از امام رضا (از پدرانش نقل می‌کند: رسول خدا (فرمود: «قرآن را با صوت زیبا تلاوت کنید چرا که صوت زیبا قرآن را نیکو می‌کند و زینت می‌دهد». و پس از آن این آیه‌ی شریفه را تلاوت فرمود: یَزِیدُ فِی الْخَلْقِ ما یَشاء.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص400
بحار الأنوار، ج76، ص255/ عیون أخبارالرضا (ج2، ص69/ نورالثقلین
2 -2
(فاطر/ 1)
الرّسول (هُوَ الْوَجْهُ الْحَسَنُ وَ الصَّوْتُ الْحَسَنُ وَ الشَّعْرُ الْحَسَن.
پیامبر ( از پیغمبر (روایت است که [افزودن در خلق]: چهره‌ی زیبا، آواز خوب، و موی نیکو است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص400
بحار الأنوار، ج56، ص155/ نورالثقلین
2 -3
(فاطر/ 1)
الصّادق (إِنَّ الْقَضَاءَ وَ الْقَدَرَ خَلْقَانِ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ وَ اللَّهُ یَزِیدُ فِی الْخَلْقِ ما یَشاءُ.
امام صادق ( قضاءوقدر دو آفریده از آفریدگان خدا هستند و خداوند در آفریده‌ی خویش آنچه را که می‌خواهد، می‌افزاید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص400
بحار الأنوار، ج5، ص111/ نورالثقلین
2 -4
(فاطر/ 1)
الرّضا (عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّوْفَلِیِّ أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ: قَدِمَ سُلَیْمَانُ الْمَرْوَزِیُّ مُتَکَلِّمُ خُرَاسَانَ عَلَی الْمَأْمُونِ فَأَکْرَمَهُ وَ وَصَلَهُ ثُمَّ قَالَ لَهُ إِنَّ ابْنَ عَمِّی عَلِیَّ بْنَ مُوسَی (قَدِمَ عَلَیَّ مِنَ الْحِجَازِ وَ هُوَ یُحِبُّ الْکَلَام… فَقَالَ عِمْرَانُ قَدْ رَضِیتُ بِقَوْلِ أَبِی الْحَسَنِ (فِی الْبَدَاءِ عَلَی أَنْ یَأْتِیَنِی فِیهِ بِحُجَّهًٍْ أَحْتَجُّ بِهَا عَلَی نُظَرَائِی مِنْ أَهْلِ النَّظَرِ قَالَ الْمَأْمُونُ یَا أَبَا الْحَسَنِ (مَا تَقُولُ فِیمَا تَشَاجَرَا فِیهِ قَالَ وَ مَا أَنْکَرْتَ مِنَ الْبَدَاءِ یَا سُلَیْمَانُ وَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ أَ وَ لا یَذْکُرُ الْإِنْسانُ أَنَّا خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَمْ یَکُ شَیْئاً وَ یَقُولُ عَزَّوَجَلَّ وَ هُوَ الَّذِی یَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ وَ یَقُولُ بَدِیعُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ یَقُولُ عَزَّوَجَلَّ یَزِیدُ فِی الْخَلْقِ ما یَشاءُ وَ یَقُولُ وَ بَدَأَ خَلْقَ الْإِنْسانِ مِنْ طِینٍ وَ یَقُولُ عَزَّوَجَلَّ وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللهِ إِمَّا یُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا یَتُوبُ عَلَیْهِمْ وَ یَقُولُ عَزَّوَجَلَّ وَ ما یُعَمَّرُ مِنْ مُعَمَّرٍ وَ لا یُنْقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا فِی کِتابٍ قَالَ سُلَیْمَانُ هَلْ رَوَیْتَ فِیهِ شَیْئاً عَنْ آبَائِکَ قَالَ نَعَمْ رَوَیْتُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (أَنَّهُ قَالَ إِنَّ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ عِلْمَیْنِ عِلْماً مَخْزُوناً مَکْنُوناً لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا هُوَ مِنْ ذَلِکَ یَکُونُ الْبَدَاءُ وَ عِلْماً عَلَّمَهُ مَلَائِکَتَهُ وَ رُسُلَهُ فَالْعُلَمَاءُ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّهِ یَعْلَمُونَهُ.
امام رضا ( حسن‌بن محمد نوفلی نقل می‌کند: سلیمان مروزیّ متکلّم خراسان بر مأمون وارد شد، و مأمون ضمن احترام بسیار؛ هدایایی نیز به او داده و گفت: «پسر عمویم علیّ‌بن‌موسی (به تازگی از حجاز آمده و علاقه‌مند به بحث و مناظره است… عمران [صابی] گفت: «با کمال میل خشنودم که امام (برای ما دلیلی در مورد بداء بیاورد تا به‌وسیله‌ی آن بر صاحب‌نظران استدلال نماییم». مأمون گفت: «نظر شما در مورد بحث این دو نفر [در مورد بداء] چیست»؟ امام (فرمود: «من منکر بداء نیستم با اینکه خداوند در قرآن می‌فرماید: آیا انسان به خاطر نمی‌آورد که ما پیش از این او را آفریدیم درحالی‌که چیزی نبود؟! . (مریم/67) و آیه: او کسی است که آفرینش را آغاز می‌کند، سپس آن را بازمی‌گرداند. (روم/27) و در این آیه می‌فرماید: یَزِیدُ فِی الخَلْقِ ما یَشاءُ؛ و آیه‌ی دیگر: و آفرینش انسان را از گِل آغاز کرد. (سجده/7). و می‌فرماید: و گروهی دیگر، به فرمان خدا واگذار شده‌اند [و کارشان با خداست] یا آن‌ها را مجازات می‌کند، و یا توبه آنان را می‌پذیرد، [هرطور که شایسته باشند]. (توبه/106). و در این آیه می‌فرماید: وَ ما یُعَمَّرُ مِنْ مُعَمَّرٍ وَ لا یُنْقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا فِی کِتابٍ». سلیمان گفت: «آیا در مورد بداء از آباء گرامت چیزی روایت شده است»؟ فرمود: «آری، پدرم از امام صادق (نقل کرد که فرمود: «خدا دارای دو علم است: 1 علمی پنهان و مخفی که کسی جز خود او از آن علم اطّلاع ندارد که بداء جزء همین علم است. 2 علمی که به ملائکه و پیامبران (آن را آموخته. علمای اهل بیت (امامان) از این علم اطلاع دارند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص400
التوحید، ص441/ عیون أخبارالرضا (ج1، ص179/ بحار الأنوار، ج4، ص95؛ «قدم سلیمان المروزی متکلم خراسان… فیما تشاجرا فیه» محذوف
2 -5
(فاطر/ 1)
الباقر (عَنْ زُرَارَهًَْ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (عَنْ قَوْلِ اللَّهِ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی قَالَ خَلْقٌ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ وَ اللَّهُ یَزِیدُ فِی الْخَلْقِ ما یَشاءُ.
امام باقر ( زراره گوید: از امام باقر (در مورد کلام خداوند متعال: و از تو درباره «روح» سؤال می‌کنند، بگو: «روح از فرمان پروردگار من است». (اسراء/85) پرسیدم. فرمود: «یعنی یکی از آفریده‌های خداست و خدا هرچه خواهد، در خلق می‌افزاید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص402
بحار الأنوار، ج58، ص42
آیه ما یَفْتَحِ اللهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِکَ لَها وَ ما یُمْسِکْ فَلا مُرْسِلَ لَهُ مِنْ بَعْدِهِ وَ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ [2]
هر رحمتی را خدا به روی مردم بگشاید، کسی بازدارنده آن نیست؛ و هرچه را او باز دارد، کسی بعد از او قادر به فرستادن آن نیست؛ و او توانا و حکیم است.
آیه یا أَیُّهَا النَّاسُ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللهِ عَلَیْکُمْ هَلْ مِنْ خالِقٍ غَیْرُ اللهِ یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّی تُؤْفَکُونَ [3]
ای مردم! نعمت خدا را بر خود به یاد آورید؛ آیا آفریننده‌ای جز خدا هست که شما را از آسمان و زمین روزی دهد؟! هیچ معبودی جز او نیست؛ با این حال چگونه [به‌سوى باطل] منحرف می‌شوید؟!
1
(فاطر/ 3)
الصّادق (عَنْ حَمَّادِ‌بْنِ‌عُثْمَانَ رَفَعَهُ إِلَی أبی عبدالله (فی قول الله ما یَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَهًٍْ فَلا مُمْسِکَ لَها قال الدعاء.
امام صادق ( حمّادبن‌عثمان در حدیثی مرفوع از امام صادق (نقل می‌کند: مقصود از گفتار خداوند جلّ جلاله آنجا که می‌فرماید: ما یَفْتَحِ اللهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِکَ لَها. هر رحمتی را که خداوند برای مردم بگشاید، هیچ‌کس نمی‌تواند جلو آن را بگیرد. همان دعاست.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص402
فلاح السایل، ص28/ بحار الأنوار، ج90، ص299/ مستدرک الوسایل، ج5، ص165
2
(فاطر/ 3)
الصّادق (عَنْ مَالِکِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌أَسْلَمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ رَجُلٍ مِنَ الْکُوفِیِّین عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ ما یَفْتَحِ اللهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِکَ لَها قَالَ وَ الْمُتْعَهًُْ مِنْ ذَلِکَ.
امام صادق ( مالک‌بن‌عبدلله‌بن‌اسلم از پدرش به نقل از مردی از اهل کوفه از امام صادق (شنیده که درباره‌ی سخن خداوند: ما یَفْتَحِ اللهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِکَ لَها فرمود: «متعه هم از این نعمت‌ها است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص402
وسایل الشیعهًْ، ج21، ص9/ مستدرک الوسایل، ج14، ص448/ بحار الأنوار، ج100، ص298/ القمی، ج2، ص207/ نورالثقلین/ البرهان
3
(فاطر/ 3)
الصّادق (عَنْ مُرَازِم عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (قَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ ما یَفْتَحِ اللهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِکَ لَها قَالَ هِیَ مَا أَجْرَی اللَّهُ عَلَی لِسَانِ الْإِمَامِ.
امام صادق ( مرازم گوید: امام صادق (درباره‌ی آیه: ما یَفْتَحِ اللهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِکَ لَها فرمود: «این رحمت مطالبی است که بر زبان امام (جاری می‌شود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص402
بحار الأنوار، ج24، ص66/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص468/ البرهان
4
(فاطر/ 3)
أمیرالمومنین (سُئِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (عَنِ الْقَدَرِ قَالَ فَقِیلَ لَه أَنْبِئْنَا عَنِ الْقَدَرِ یَا امیرالمؤمنین (فَقَالَ سِرُّ اللَّهِ فَلَا تُفَتِّشُوهُ فَقِیلَ لَهُ الثَّانِیَ أَنْبِئْنَا عَنِ الْقَدَرِ یَا امیرالمؤمنین (قَالَ بَحْرٌ عَمِیقٌ فَلَا تَلْحَقُوهُ فَقِیلَ لَهُ الثَّالِثَ أَنْبِئْنَا عَنِ الْقَدَرِ فَقَالَ ما یَفْتَحِ اللهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِکَ لَها وَ ما یُمْسِکْ فَلا مُرْسِلَ لَهُ.
امام علی ( از امام علی (پیرامون قدر پرسیده شد و به ایشان عرض شد: «ای امیرمؤمنان (! ما را از قضا و قدر آگاه کن. فرمود: «سرّ خداوند است؛ پس آن را بررسی نکنید». بار دوّم به ایشان عرض شد: «ای امیرمؤمنان (! ما را از قضا و قدر آگاه کن». فرمود: «دریای عمیقی است؛ پس در آن وارد نشوید». برای بار سوّم به ایشان عرض شد: «ما را از قضا و قدر آگاه کن». فرمود: «ما یَفْتَحِ اللهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِکَ لَها وَ ما یُمْسِکْ فَلا مُرْسِلَ لَهُ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص404
بحار الأنوار، ج5، ص123
آیه وَ إِنْ یُکَذِّبُوکَ فَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِکَ وَ إِلَی اللهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ [4]
اگر تو را تکذیب کنند [غم مخور، موضوع تازه‌اى نيست] پیامبران پیش از تو نیز تکذیب شدند؛ و همه کارها بهسوی خدا بازگشت داده می‌شود.
1
(فاطر/ 4)
الصّادق (وَ إِنْ یُکَذِّبُوکَ فَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِکَ فَصَبَرُوا عَلی ما کُذِّبُوا وَ أُوذُوا فَقَدْ کُذِّبَ نَبِیُّ اللَّهِ (وَ الرُّسُلُ مِنْ قَبْلِهِ وَ أُوذُوا مَعَ التَّکْذِیبِ بِالْحَقِّ.
امام صادق ( وَ إِنْ یُکَذِّبُوکَ فَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِکَ (فاطر/4) فَصَبَرُوا عَلی ما کُذِّبُوا وَ أُوذُوا (انعام/34) به راستی پیغمبر خدا (و رسولان پیش از وی تکذیب شدند و آزار کشیدند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص404
بحار الأنوار، ج75، ص213
آیه یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللهِ حَقٌّ فَلا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا وَ لا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللهِ الْغَرُورُ [5]
ای مردم! وعده‌ی خداوند حق است؛ مبادا زندگی دنیا شما را بفریبد، و مبادا [شيطان] فریبکار شما را نسبت به [كَرَم] خدا فریب دهد [و مغرور سازد]!
آیه إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا إِنَّما یَدْعُوا حِزْبَهُ لِیَکُونُوا مِنْ أَصْحابِ السَّعیرِ [6]
به یقین شیطان دشمن شماست، پس او را دشمن بدانید؛ او فقط حزبش را به این دعوت می‌کند که اهل آتش سوزان [جهنّم] باشند.
1
(فاطر/ 6)
الصّادق (لَا یَتَمَکَّنُ الشَّیْطَانُ بِالْوَسْوَسَهًِْ مِنَ الْعَبْدِ إِلَّا وَ قَدْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ اسْتَهَانَ بِأَمْرِهِ وَ سَکَنَ إِلَی نَهْیِهِ وَ نَسِیَ اطِّلَاعَهُ عَلَی سِرِّهِ فَالْوَسْوَسَهًُْ مَا یَکُونُ مِنْ خَارِجِ الْبَدَنِ بِإِشَارَهًِْ مَعْرِفَهًِْ الْعَقْلِ وَ مُجَاوَرَهًِْ الطَّبْعِ وَ أَمَّا إِذَا تَمَکَّنَ فِی الْقَلْبِ فَذَلِکَ غَیٌّ وَ ضَلَالَهًٌْ وَ کُفْرٌ وَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ دَعَا عِبَادَهُ بِاللُّطْفِ دَعْوَهًًْ وَ عَرَّفَهُمْ عَدَاوَتَهُ فَقَالَ عَزَّ مِنْ قَائِلٍ إِنَّ الشَّیْطَانَ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ وَ قَالَ إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا… فَکُنْ مَعَهُ کَالْغَرِیبِ مَعَ کَلْبِ الرَّاعِی یَفْزَعُ
إِلَی صَاحِبِهِ فِی صَرْفِهِ عَنْهُ وَ کَذَلِکَ إِذَا أَتَاکَ الشَّیْطَانُ مُوَسْوِساً لِیَصُدَّکَ عَنْ
سَبِیلِ الْحَقِّ وَ یُنْسِیَکَ ذِکْرَ اللَّهِ فَاسْتَعِذْ بِرَبِّکَ وَ رَبِّهِ مِنْهُ فَإِنَّهُ یُؤَیِّدُ الْحَقَّ عَلَی
الْبَاطِلِ وَ یَنْصُرُ الْمَظْلُومَ لِقَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَلی
رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ وَ لَنْ تَقْدِرَ عَلَی هَذَا وَ مَعْرِفَهًِْ إِتْیَانِهِ وَ مَذْهَبِ وَسْوَسَتِهِ إِلَّا بِدَوَامِ الْمُرَاقَبَهًِْ وَ الِاسْتِقَامَهًِْ عَلَی بِسَاطِ الْخِدْمَهًِْ وَ هَیْبَهًِْ الْمُطَّلِعِ وَ کَثْرَهًِْ الذِّکْرِ وَ أَمَّا الْمُهْمِلُ لِأَوْقَاتِهِ فَهُوَ صَیْدُ الشَّیْطَانِ لَا مَحَالَهًَْ وَ اعْتَبِرْ بِمَا فَعَلَ بِنَفْسِهِ مِنَ الْإِغْرَاءِ وَ الِاسْتِکْبَارِ مِنْ حَیْثُ غَرَّهُ وَ أَعْجَبَهُ عَمَلُهُ وَ عِبَادَتُهُ وَ بَصِیرَتُهُ وَ رَأْیُهُ قَدْ أَوْرَثَهُ عَمَلُهُ وَ مَعْرِفَتُهُ وَ اسْتِدْلَالُهُ بِمَعْقُولِهِ عَلَیْهِ اللَّعْنَهًَْ إِلَی الْأَبَدِ فَمَا ظَنُّکَ بِنَصِیحَتِهِ وَ دَعْوَتِهِ غَیْرَهُ فَاعْتَصِمْ بِحَبْلِ اللَّهِ الْأَوْثَقِ وَ هُوَ الِالْتِجَاءُ وَ الِاضْطِرَارُ بِصِحَّهًِْ الِافْتِقَارِ إِلَی اللَّهِ فِی کُلِّ نَفَسٍ وَ لَا یَغُرَّنَّکَ تَزْیِینُهُ الطَّاعَاتِ عَلَیْکَ فَإِنَّهُ یَفْتَحُ لَکَ تِسْعَهًًْ وَ تِسْعِینَ بَاباً مِنَ الْخَیْرِ لِیَظْفَرَ بِکَ عِنْدَ تَمَامِ الْمِائَهًِْ فَقَابِلْهُ بِالْخِلَافِ وَ الصَّدِّ عَنْ سَبِیلِهِ وَ الْمُضَادَّهًِْ بِاسْتِهْزَائِهِ.
امام صادق ( امام صادق (فرمود: «شیطان با وسوسه نمی‌تواند کسی را فریب دهد مگر اینکه آن شخص از خداوند روی برگردانیده باشد و اوامر او را کوچک بشمارد و منهیّات او را فراموش کند و نداند که خداوند از اسرار او اطّلاع دارد، وسوسه از خارج بدن نمی‌آید و عقل و طبع در آن دخالتی ندارد. امّا وسوسه هرگاه در قلب جای گرفت، در اینجا گمراهی و کفر و طغیان می‌آید خداوند متعال بندگان خود را از روی لطف دعوت کرده و عداوت شیطان را به آن‌ها گوشتزد کرده است و در قرآن مجید فرموده: او، دشمن آشکار شماست! . (بقره/168). و در جای دیگر فرمود: إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا. … شما با شیطان مانند مرد غریبی که از دست سگ چوپان به صاحب او پناه می‌برد باشید، هرگاه سگ چوپان به مرد غریبی حمله می‌کند و می‌خواهد او را گاز بگیرد مرد غریب به صاحب سگ پناه می‌برد. اکنون هرگاه شیطان نزد تو آمد و خواست شما را وسوسه کند و از راه منحرف سازد و خداوند را از یاد شما ببرد، شما هم به خداوند پناه ببرید و از او یاری بجویید خداوند هم حق را بر باطل نیرو می‌دهد و از مظلوم یاری می‌کند و در قرآن فرموده: چرا که او، بر کسانی که ایمان دارند و بر پروردگارشان توکّل می‌کنند، تسلّطی ندارد. (نحل/99). شما نمی‌توانید شیطان را از خود دور کنید، مگر اینکه بدانید شیطان از کدام راه می‌آید و چگونه وسوسه می‌کند و مردم را فریب می‌دهد. در اینجا مراقبت لازم است و همواره باید خداوند را در نظر داشته باشد و متوجّه باشد که شیطان خود را ظاهر نکند تا او را فریب دهد، ازاین‌رو باید پیوسته در یاد خدا باشد و اگر غفلت کرد ناگزیر در دام شیطان گرفتار می‌شود. از سرگذشت شیطان پند بگیر و بنگر او چگونه خودخواهی کرد و تکبّر ورزید و خود را گمراه ساخت، اعمال او وی را به عجب واداشت و عبادت زیادش او را بفریفت و علم و بصیرت و نظریه‌اش او را از راه بیرون کردند، و گمراهش نمودند، او با استدلال و عقل خود از راه منحرف شد. شیطان با آن همه خودخواهی و عجب از مقام خود سقوط کرد و تا پایان جهان خود را گرفتار لعنت کرد، اینک چگونه راضی می‌گردی شیطان با این همه سابقه تو را نصیحت کند و راه به تو نشان دهد و خیر تو را در نظر بگیرد، و تو را به حقیقت و سعادت راهنمایی کند. اکنون به ایمان خداوند چنگ بزنید که آن محکم و استوار می‌باشد، شما به‌وسیله‌ی آن ریسمان به خداوند پناه ببرید و خود را به آن بیاویزید، و در هر حال از خداوند یاری بخواهید و نیازهای خود را از او درخواست کنید. شیطان شما را فریب ندهد و طاعات را برخ شما نکشد، شیطان نود و نه در را برای رسیدن به خیر و سعادت بروی شما می‌گشاید ولی در هنگام گشودن در صدم بر شما پیروز می‌گردد، اینک راه او را ببندید و او را مسخره کنید، تا از شما دور شود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص404
بحار الأنوار، ج69، ص124/ مستدرک الوسایل، ج1، ص178؛ بتفاوت لفظی/ مصباح الشریعهًْ، ص79؛ بتفاوتٍ لفظی»
2
(فاطر/ 6)
أمیرالمومنین (عَنْ کِتَابِ دَعَائِمِ الدِّینِ قَالَ رُوِیَ فِی کِتَابِ التَّنْبِیهِ عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (: أَنَّهُ خَطَبَ فِی یَوْمِ جُمُعَهًٍْ خُطْبَهًًْ بَلِیغَهًًْ فَقَالَ فِی آخِرِهَا: أَیُّهَا النَّاسُ سَبْعُ مَصَائِبَ عِظَامٌ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْهَا عَالِمٌ زَلَّ وَ عَابِدٌ مَلَّ وَ مُؤْمِنٌ ضَلَّ وَ مُؤْتَمَنٌ غَلَّ وَ غَنِیٌّ أَقَلَّ وَ عَزِیزٌ ذَلَّ وَ فَقِیرٌ اعْتَلَّ فَقَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ فَقَالَ صَدَقْتَ یَا امیرالمؤمنین (أَنْتَ الْقِبْلَهًُْ إِذَا مَا ضَلَلْنَا وَ النُّورُ إِذَا مَا أَظْلَمْنَا وَ لَکِنْ نَسْأَلُکَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ فَمَا بَالُنَا نَدْعُو فَلَا یُجَابُ قَالَ إِنَّ قُلُوبَکُمْ خَانَتْ بِثَمَانِ خِصَالٍ أَوَّلُهَا… وَ السَّابِعَهًُْ أَنَّ اللَّهَ أَمَرَکُمْ بِعَدَاوَهًِْ الشَّیْطَانِ وَ قَالَ إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا فَعَادَیْتُمُوهُ بِلَا قَوْلٍ وَ وَالَیْتُمُوهُ بِلَا مُخَالَفَهًْ.ٍ
امام علی ( در کتاب التنبیه از امام علی (روایت است: ای مردم! هفت بلا و مصیبت، بزرگ است؛ از آن‌ها به خدا پناه می‌بریم: عالمی که بلغزد و عابدی که خسته و بی‌میل شود و مؤمنی که گمراه شود و امانتداری که خیانت کند و توانگری که فقیر شود و عزیزی که خوار گردد و فقیری که بیمار شود. مردی برخاست و بهسوی او رفت و گفت: «راست گفتی‌ای امیرمؤمنان (! هنگامی‌که گمراه شویم، تو قبله هستی و هنگامی‌که در تاریکی وارد شویم، تو نور هستی ولکن درباره‌ی سخن خدای تعالی: مرا بخوانید تا [دعای] شما را اجابت کنم. (غافر/60). از تو سؤال می‌کنم، ما را چه می‌شود که دعا می‌کنیم ولی مستجاب نمی‌شود»؟ فرمود: «قلب‌هایتان با هشت خصلت خیانت کرده است: … و هفتمی اینکه خداوند به شما دستور دشمنی با شیطان داد و فرمود: إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا فَعَادَیْتُمُوهُ پس شما با گفتار با او دشمنی کردید و با مخالفت [دستورات خدا] با او دوستی کردید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص406
مستدرک الوسایل، ج5، ص268/ بحار الأنوار، ج90، ص376 و أعلام الدین، ص269؛ فیهما: «خل» بدل «ضل»
3
(فاطر/ 6)
الصّادق (رَأَیْتُ عَدَاوَهًَْ النَّاسِ بَعْضِهِمْ لِبَعْضٍ فِی دَارِ الدُّنْیَا وَ الْحَزَازَاتِ الَّتِی فِی صُدُورِهِمْ وَ سَمِعْتُ قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَی إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا فَاشْتَغَلْتُ بِعَدَاوَهًِْ الشَّیْطَانِ عَنْ عَدَاوَهًِْ غَیْرِه.
امام صادق ( دشمنی بعضی از مردم را بر بعض دیگر در سرای دنیا و کینه‌هایی که در دلشان هست را دیدم و گفته‌ی خدای متعال را شنیدم که می‌فرماید: إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا؛ پس سرگرم عداوت شیطان از عداوت غیر شیطان شدم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص406
إرشادالقلوب، ج1، ص187/ مجموعهًْ ورام، ج1، ص303
4
(فاطر/ 6)
الرّسول (یَا ابْنَ مَسْعُودٍ اتَّخِذِ الشَّیْطَانَ عَدُوّاً فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا.
پیامبر ( پسر مسعود! شیطان را دشمن بدار که خدای متعال می‌فرماید: إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص406
بحار الأنوار، ج74، ص107/ مکارم الأخلاق، ص453/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»
5
(فاطر/ 6)
أمیرالمومنین (قَالَ اللهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِمُوسَی (: یَا مُوسَی (احْفَظْ وَصِیَّتِی لَکَ بِأَرْبَعَهًِْ أَشْیَاءَ… وَ الرَّابِعَهًُْ مَا دُمْتَ لَا تَرَی الشَّیْطَانَ مَیِّتاً فَلَا تَأْمَنْ مَکْرَهُ.
امام علی ( خدای تبارک‌وتعالی به موسی (فرمود: «ای موسی (! تو را به چهار چیز سفارش می‌کنم، آن را حفظ کن… و چهارم؛ تا زمانی‌که شیطان را مرده نمی‌بینی، از مکر او ایمن نباش».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص406
التوحید، ص372/ نورالثقلین
6
(فاطر/ 6)
الصّادق (فَإِنَّ مَنْ لَمْ یَجْعَلْهُ اللَّهُ مِنْ أَهْلِ صِفَهًِْ الْحَقِّ، فَأُولئِکَ هُمْ شَیَاطِینُ الْإِنْسِ وَ الْجِن.
امام صادق ( آن‌ها که خارج از حقیقت هستند. زیرا کسانی که منحرف از حق باشند همان شیاطین جن و انس‌اند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص408
الکافی، ج15، ص33
آیه الَّذینَ کَفَرُوا لَهُمْ عَذابٌ شَدیدٌ وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ کَبیرٌ [7]
کسانی که راه کفر پیش گرفتند، برای آنان عذابی شدید است؛ و کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند، آمرزش و پاداشی بزرگ از آن آن‌هاست.
آیه أَ فَمَنْ زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَناً فَإِنَّ اللهَ یُضِلُّ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدی مَنْ یَشاءُ فَلا تَذْهَبْ نَفْسُکَ عَلَیْهِمْ حَسَراتٍ إِنَّ اللهَ عَلیمٌ بِما یَصْنَعُونَ [8]
آیا کسی که زشتی عملش برای او آراسته شده و آن را زیبا می‌بیند [همانند كسى است كه واقع را مى‌يابد]؟! خداوند هرکس را بخواهد [و سزاوار باشد] گمراه می‌سازد و هرکس را بخواهد [و شايسته ببيند] هدایت می‌کند؛ پس جانت به خاطر شدّت تأسّف بر آنان از دست نرود؛ خداوند به آنچه انجام می‌دهند داناست.
آیا کسی که زشتی عملش برای او آراسته شده و آن را زیبا می‌بیند
1 -1
(فاطر/ 8)
الرّسول (بَیْنَمَا مُوسَی (جَالِساً إِذْ أَقْبَلَ إِبْلِیسُ وَ عَلَیْهِ بُرْنُسٌ ذُو أَلْوَانٍ فَلَمَّا دَنَا مِنْ مُوسَی (خَلَعَ الْبُرْنُسَ وَ قَامَ إِلَی مُوسَی (فَسَلَّمَ عَلَیْهِ فَقَالَ لَهُ مُوسَی (مَنْ أَنْتَ فَقَالَ أَنَا إِبْلِیسُ قَالَ أَنْتَ فَلَا قَرَّبَ اللَّهُ دَارَکَ قَالَ إِنِّی إِنَّمَا جِئْتُ لِأُسَلِّمَ عَلَیْکَ لِمَکَانِکَ مِنَ اللَّهِ قَالَ فَقَالَ لَهُ مُوسَی (فَمَا هَذَا الْبُرْنُسُ قَالَ بِهِ أَخْتَطِفُ قُلُوبَ بَنِی آدَمَ (فَقَالَ مُوسَی (فَأَخْبِرْنِی بِالذَّنْبِ الَّذِی إِذَا أَذْنَبَهُ ابْنُ آدَمَ (اسْتَحْوَذْتَ عَلَیْهِ قَالَ إِذَا أَعْجَبَتْهُ نَفْسُهُ وَ اسْتَکْثَرَ عَمَلَهُ وَ صَغُرَ فِی عَیْنِهِ ذَنْبُه.
پیامبر ( هنگامی‌که موسی‌بن‌عمران (نشسته بود ناگهان شیطان رسید و درحالی‌که لباسی رنگارنگ بر تن کرده بود کنار موسی (قرار گرفت. شیطان لباس خود را در آورد و در کنار موسی (نشست و بر او سلام نمود، موسی (گفت: «که هستی»؟ گفت: «من ابلیس هستم». گفت: «تو ابلیس هستی! خداوند خانه‌ات را خراب کند». شیطان اظهار داشت آمده‌ام به شما سلام کنم چون در نزد خداوند مقام داری. موسی (به او گفت: «این کلاه چیست که بر سرت گذاشته‌ای». گفت: «با این دل فرزندان آدم را به طرف خودم جلب می‌کنم». موسی (گفت: «به من بگو آن کدام گناه است که اگر فرزند آدم مرتکب شد بر او مسلّط می‌گردی». گفت: «هرگاه خودبین شود و گناهانش را کوچک بشمارد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص408
الکافی، ج2، ص314/ نورالثقلین
1 -2
(فاطر/ 8)
الکاظم (عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌سُوَیْدٍ الْمَدِینِی: سَأَلَهُ أَحْمَدُ‌بْنُ‌نَجْمٍ عَنِ الْعُجْبِ الَّذِی یُفْسِدُ الْعَمَلَ فَقَالَ (لِلْعُجْبِ دَرَجَاتٌ مِنْهَا أَنْ یُزَیَّنَ لِلْعَبْدِ سُوءُ عَمَلِهِ فَیَرَاهُ حَسَناً فَیُعْجِبَهُ وَ یَحْسَبَ أَنَّهُ یُحْسِنُ صُنْعاً.
امام کاظم ( علی‌بن سوید مدینی گوید: از امام کاظم (درباره‌ی خودبینی و تکبّر که کردار را تباه می‌سازد پرسیدم. فرمود: «خودپسندی مراتبی دارد و یکی از آن‌ها این است که رفتار بد و نادرست خودپسند در نظرش خوب و پسندیده و زیبا جلوه می‌کند، و او چنان خوشش می‌آید که گمان می‌کند کار شایسته‌ای انجام می‌دهد، و مورد دیگر اینکه؛ بنده به پروردگارش ایمان آورده و بر خدای عزّوجلّ منّت می‌گذارد، درصورتی‌که خدا باید بر او منّت بگذارد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص408
بحارالأنوار، ج75، ص336
1 -3
(فاطر/ 8)
الصّادق (إِنَّ اللَّهَ عَلِمَ أَنَّ الذَّنْبَ خَیْرٌ لِلْمُؤْمِنِ مِنَ الْعُجْبِ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ مَا ابْتُلِیَ مُؤْمِنٌ بِذَنْبٍ أَبَداً.
امام صادق ( همانا خداوند دانست که گناه برای مؤمن از خودبینی بهتر است و اگر چنین نبود خداوند هرگز مؤمن را مبتلا به گناه نمی‌کرد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص408
الکافی، ج2، ص313/ نورالثقلین
خداوند هرکس را بخواهد گمراه می‌سازد و هرکس را بخواهد هدایت می‌کند
2 -1
(فاطر/ 8)
الهادی (فِی الِاحْتِجَاجِ: عَنْ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ (فِی رِسَالَتِهِ إِلَی أَهْلِ الْأَهْوَازِ حِینَ سَأَلُوهُ عَنِ الْجَبْرِ وَ التَّفْوِیضِ وَ ذَکَرَ الرِّسَالَهًَْ إِلَی أَنْ قَالَ (یُضِلُّ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ قُلْنَا فَعَلَی مَجَازِ هَذِهِ الْآیَهًِْ یَقْتَضِی مَعْنَیَیْنِ أَحَدُهَمَا عَنْ کَوْنِهِ تَعَالَی قَادِراً عَلَی هِدَایَهًِْ مَنْ یَشَاءُ وَ ضَلَالَهًِْ مَنْ یَشَاءُ وَ لَوْ أَجْبَرَهُمْ عَلَی أَحَدِهِمَا لَمْ یَجِبْ لَهُمْ ثَوَابٌ وَ لَا عَلَیْهِمْ عِقَاب.
امام هادی ( در کتاب احتجاج از امام هادی (در نامه‌ای به مردم اهواز که از ایشان در مورد جبر و تفویض پرسیده بودند آمده است: «اگر بگویند: حجّت و دلیل در این کلام الهی که یُضِلُّ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ و مانند آن‌ها چیست»؟ گوییم: «تفسیر این آیات همگی بر دو معنا است، امّا معنای نخست: که قدرت او را اعلام می‌دارد، یعنی: او به هدایت و گمراهی هرکس که خواهد قادر و توانا است، پس هرگاه با قدرت خود آنان را وادار بر یکی از آن دو کند نه ثواب می‌برند و نه عذاب می‌کشند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص410
الاحتجاج، ج2، ص453/ البرهان
پس جانت به خاطر شدّت تأسف بر آنان از دست نرود خداوند به آنچه انجام می‌دهند داناست
3 -1
(فاطر/ 8)
أمیرالمومنین (وَ قَدْ شَقَّ عَلَی النَّبِیِّ (مَا یَئُولُ إِلَیْهِ عَاقِبَهًُْ أَمْرِهِمْ وَ اطِّلَاعُ اللَّهِ إِیَّاهُ عَلَی بَوَارِهِمْ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَیْهِ فَلا تَذْهَبْ نَفْسُکَ عَلَیْهِمْ حَسَراتٍ وَ فَلا تَأْسَ عَلَی الْقَوْمِ الْکافِرِینَ.
امام علی ( و این سرانجام کار بر رسول خدا (بسی گران آمد، و چون خداوند، عالم به ضمیر او بود در این آیه خطاب به او فرمود: فَلا تَذْهَبْ نَفْسُکَ عَلَیْهِمْ حَسَراتٍ، و «فَلا تَأْسَ عَلَی الْقَوْمِ الْکافِرِینَ (مائده/68)
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص410
بحار الأنوار، ج65، ص267/ بحار الأنوار، ج90، ص112/ الاحتجاج، ج1، ص248/ الفصول المختارهًْ، ص77؛ «الفاسقین» بدل «الکافرین»
3 -2
(فاطر/ 8)
أمیرالمومنین (وَ مِنْ کَلَامٍ لَهُ (لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ وَ قَدْ سَأَلَهُ کَیْفَ دَفَعَکُمْ قَوْمُکُمْ عَنْ هَذَا الْمَقَامِ وَ أَنْتُمْ أَحَقُّ بِهِ فَقَالَ… أَحْمِلْهُمْ مِنَ الْحَقِّ عَلَی مَحْضِهِ، وَ إِنْ تَکُنِ الْأُخْرَی، فَلا تَذْهَبْ نَفْسُکَ عَلَیْهِمْ حَسَراتٍ إِنَّ اللهَ عَلِیمٌ بِما یَصْنَعُونَ.
امام علی ( و از سخنان آن حضرت است: یکی از یاران او پرسید: «چگونه مردم شما، شما را از این مقام بازداشتند، درحالی‌که شما به آن سزاوارتر بودید»؟ … اگر از ما سختی‌های غم واندوه‌ها برطرف شود، آن‌ها را به راه حقّ محض خواهم کشید؛ پس‌ای برادر بنی دودانی، باکی بر این قوم فاسق و فاجر نیست و از من دور شو (خود را برای ایشان هلاک مکن).
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص410
بحار الأنوار، ج29، ص485/ نهج البلاغهًْ، ص162، ص231/ نورالثقلین؛ «بتفاوت» / البرهان
آیه وَ اللهُ الَّذی أَرْسَلَ الرِّیاحَ فَتُثیرُ سَحاباً فَسُقْناهُ إِلی بَلَدٍ مَیِّتٍ فَأَحْیَیْنا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها کَذلِکَ النُّشُورُ [9]
خداوند کسی است که بادها را فرستاد تا ابرهایی را به حرکت در آورند؛ ما این ابرها را بهسوی زمین مرده‌ای راندیم و به‌وسیله‌ی آن، زمین را پس از مردنش زنده کردیم؛ رستاخیز نیز همین‌گونه است.
خداوند کسی است که بادها را فرستاد تا ابرهایی را به حرکت در آورند؛ ما این ابرها را بهسوی زمین مرده‌ای راندیم
1
(فاطر/ 9)
أمیرالمومنین (عَنِ ابْنِ‌الْعَزْرَمِیِّ رَفَعَهُ قَال: قَالَ امیرالمؤمنین (وَ سُئِلَ عَنِ السَّحَابِ أَیْنَ یَکُونُ قَالَ یَکُونُ عَلَی شَجَرٍ عَلَی کَثِیبٍ عَلَی شَاطِئِ الْبَحْرِ یَأْوِی إِلَیْهِ فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یُرْسِلَهُ أَرْسَلَ رِیحاً فَأَثَارَتْهُ وَ وَکَّلَ بِهِ مَلَائِکَهًًْ یَضْرِبُوهُ بِالْمَخَارِیقِ وَ هُوَ الْبَرْقُ فَیَرْتَفِعُ ثُمَّ قَرَأَ هَذِهِ الْآیَهًَْ اللهُ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیاحَ فَتُثِیرُ سَحاباً فَسُقْناهُ إِلی بَلَدٍ مَیِّتٍ… وَ الْمَلَکُ اسْمُهُ الرَّعْدُ.
امام علی ( ابن‌عزرمی در حدیث مرفوعی روایت می‌کند که از امیرالمؤمنین (پرسیدند: «ابرها کجا هستند»؟ فرمود: «بر درختی و روی تلّی در کنار دریا که در همان‌جا مأوا می‌کنند، و چون خداوند عزّوجلّ اراده کند که آن را به جایی روانه سازد بادی می‌فرستد تا آن را پراکنده کند و فرشتگانی را می‌گمارد تا آن‌ها را با تازیانه‌ها، بزنند و این همان برق است، و آن ابر به این ترتیب بالا می‌رود». و سپس این آیه را تلاوت فرمود: وَ اللهُ الَّذی أَرْسَلَ الرِّیاحَ فَتُثیرُ سَحاباً فَسُقْناهُ إِلی بَلَدٍ مَیِّتٍ فَأَحْیَیْنا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها کَذلِکَ النُّشُورُ و نام این فرشته که ابر را می‌راند رعد است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص410
الکافی، ج8، ص218/ بحار الأنوار، ج56، ص382/ البرهان/ نورالثقلین؛ بتفاوت
و به‌وسیله‌ی آن، زمین را پس از مردنش زنده می‌کنیم رستاخیز نیز همین‌گونه است
2 -1
(فاطر/ 9)
أمیرالمومنین (وَ أَمَّا احْتِجَاجُهُ عَلَی الْمُلْحِدِینَ فِی دِینِهِ وَ کِتَابِهِ وَ رُسُلِهِ فَإِنَّ الْمُلْحِدِینَ أَقَرُّوا بِالْمَوْتِ وَ لَمْ یُقِرُّوا بِالْخَالِقِ فَأَقَرُّوا بِأَنَّهُمْ لَمْ یَکُونُوا ثُمَّ کَانُوا… وَ قَالَ سُبْحَانَهُ وَ اللهُ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیاحَ إِلَی قَوْلِهِ کَذلِکَ النُّشُورُ فَهَذَا مِثَالٌ أَقَامَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُمْ بِهِ الْحُجَّهًَْ فِی إِثْبَاتِ الْبَعْثِ وَ النُّشُورِ بَعْدَ الْمَوْتِ.
امام علی ( امیرالمؤمنین (فرمود: اما احتجاج خدا علیه ملحدان در دین و کتاب و رسولان اوست. زیرا ملحدان به مرگ اقرار کردند امّا به خالق اقرار نکردند؛ پس اقرار کردند به اینکه نبودند و سپس هستی پیدا کردند… و فرمود: وَ اللهُ الَّذی أَرْسَلَ الرِّیاحَ تا جمله کَذلِکَ النُّشُور. پس این مثالی است که خدای عزّوجلّ بر آن ملحدان درباره‌ی اثبات رستاخیز و نشور بعد از مرگ اقامه حجت نمود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص412
بحار الأنوار، ج7، ص43/ بحار الأنوار، ج90، ص33؛ «و اما احتجاجه… لم یکونوا ثم کانوا» محذوف/ نورالثقلین
آیه مَنْ کانَ یُریدُ الْعِزَّةَ فَلِلهِ الْعِزَّةُ جَمیعاً إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ وَ الَّذینَ یَمْکُرُونَ السَّیِّئاتِ لَهُمْ عَذابٌ شَدیدٌ وَ مَکْرُ أُولئِکَ هُوَ یَبُورُ [10]
کسی که خواهان عزّت و توانایی است [بايد از خدا بخواهد؛ چرا كه] تمام عزّت و توانایی برای خداست؛ سخنان پاکیزه بهسوی او صعود می‌کند، و عمل صالح را بالا می‌برد؛ و آن‌ها که نقشه‌های بد می‌کشند، عذاب سختی برای آن‌هاست و مکر [و توطئه] آنان نابود می‌شود [و به جايى نمى‌رسد].
کسی که خواهان عزّت و توانایی است [باید از خدا بخواهد؛ چرا که] تمام عزّت و توانایی برای خداست
1 -1
(فاطر/ 10)
الرّسول (وَ فِی الْمَجْمَعِ عَنِ النَّبِیِّ (قَالَ: إِنَ رَبَّکُمْ یَقُولُ کُلَ یَوْمٍ أَنَا الْعَزِیزُ فَمَنْ أَرَادَ عِزَّ الدَّارَیْنِ فَلْیُطِعِ الْعَزِیز.
پیامبر ( در کتاب مجمع‌البیان از پیامبر روایت است: «پروردگار شما هر روز اعلام می‌دارد و می‌فرماید. من عزیزم و هرکس عزّت هر دو جهان را می‌خواهد باید سر به فرمان عزیز [من] باشد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص412
بحار الأنوار، ج68، ص120/ نورالثقلین
1 -2
(فاطر/ 10)
الحسن (عَنْ زُبَیْرِ‌بْنِ‌بَکَّارٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ قَال: قَالَ رَجُلٌ لِلْحَسَنِ (إِنَ فِیکَ کِبْراً فَقَالَ کَلَّا الْکِبْرُ لِلَّهِ وَحْدَهُ وَ لَکِنْ فِیَّ عِزَّهًٌْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لِلهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ.
امام حسن ( زبیربن بکار از یکی از یارانش نقل می‌کند: مردی به امام حسن (گفت: «در وجود شما مقداری کبر وجود دارد». فرمود: «هرگز! کبر اختصاص به خدای یکتا دارد ولی در من عزّت نفس است که خداوند در قرآن می‌فرماید: درحالی‌که عزّت مخصوص خدا و رسول او و مؤمنان است. (منافقون/8)».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص412
بحار الأنوار، ج24، ص325
سخنان پاکیزه بهسوی او صعود می‌کند، و عمل صالح را بالا می‌برد و آن‌ها که نقشه‌های بد می‌کشند، عذاب سختی برای آن‌هاست و مکر [و تلاش افسادگرانه] آنان نابود می‌شود [و به جایی نمی‌رسد]
2 -1
(فاطر/ 10)
أمیرالمومنین (إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ یَعْنِی إِذَا کَانَ عَمَلُهُ خَالِصاً ارْتَفَعَ قَوْلُهُ وَ کَلَامُهُ.
امام علی ( إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ؛ یعنی وقتی کردارش صالح باشد، قول و کلامش بالا می‌رود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص412
مستدرک الوسایل، ج5، ص358/ نورالثقلین/ بحار الأنوار، ج90، ص198/ الاحتجاج، ج1، ص259/ البرهان
2 -2
(فاطر/ 10)
الصّادق (رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً لَمْ یُرْضِ نَفْسَهُ أَنْ یَکُونَ إِبْلِیسُ نَظِیراً لَهُ فِی دِینِهِ وَ فِی کِتَابِ اللَّهِ نَجَاهًٌْ مِنَ الرَّدَی وَ بَصِیرَهًٌْ مِنَ الْعَمَی وَ دَلِیلٌ إِلَی الْهُدَی وَ شِفَاءٌ لِمَا فِی الصُّدُورِ فِیمَا أَمَرَکُمُ اللَّهُ بِهِ مِنَ الِاسْتِغْفَارِ مَعَ التَّوْبَهًِْ قَالَ اللَّهُ وَ الَّذِینَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا
اللهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللهُ وَ لَمْ یُصِرُّوا عَلی ما فَعَلُوا وَ هُمْ یَعْلَمُونَ وَ قَالَ وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللهَ یَجِدِ اللهَ غَفُوراً رَحِیماً فَهَذَا مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ مِنَ الِاسْتِغْفَارِ وَ اشْتَرَطَ مَعَهُ التَّوْبَهًَْ وَ الْإِقْلَاعَ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ فَإِنَّهُ یَقُولُ إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ وَ هَذِهِ الْآیَهًُْ تَدُلُّ عَلَی أَنَّ الِاسْتِغْفَارَ لَا یَرْفَعُهُ إِلَی اللَّهِ إِلَّا الْعَمَلُ الصَّالِحُ وَ التَّوْبَهًُْ.
امام صادق ( خداوند رحمت کند بنده‌ای را که راضی نمی‌شود تا ابلیس همتا و همانند برای او در دینش باشد. و در کتاب خدا نجات از پستی، بصیرت از کوری و راهنمایی بهسوی هدایت است و خداوند شما را به استغفار به همراه توبه فرمان داده: و آن‌ها که وقتی مرتکب
عمل زشتی شوند، یا به خود ستم کنند، به یاد خدا می‌افتند و برای گناهان خود، طلب آمرزش می‌کنند و کیست جز خدا که گناهان را ببخشد؟ و بر گناه، اصرار نمی‌ورزند، با اینکه می‌دانند. (آل عمران/135). و فرمود: کسی که کار بدی انجام دهد یا به خود ستم کند، سپس از خداوند طلب آمرزش نماید، خدا را آمرزنده و مهربان خواهد یافت. (نساء/110). این همان استغفاری است که خداوند به آن دستور داده و توبه و جدا شدن از محرمّات را به همراه آن شرط نموده است؛ چون خداوند می‌فرماید: إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص412
مستدرک الوسایل، ج11، ص362/ بحار الأنوار، ج6، ص32/ العیاشی، ج1، ص198
2 -3
(فاطر/ 10)
الرّسول (یَا ابْنَ‌مَسْعُودٍ وَ إِذَا تَکَلَّمْتَ بِلَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ لَمْ تَعْرِفْ حَقَّهَا فَإِنَّهُ مَرْدُودٌ عَلَیْکَ وَ لَا یَزَالُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ یَرُدُّ غَضَبَ اللَّهِ عَنِ الْعِبَادِ حَتَّی إِذَا لَمْ یُبَالُوا مَا یَنْقُصُ مِنْ دِینِهِمْ بَعْدَ إِذْ سَلِمَتْ دُنْیَاهُمْ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی کَذَبْتُمْ کَذَبْتُمْ لَسْتُمْ بِهَا بِصَادِقِینَ فَإِنَّهُ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ یَا ابْنَ مَسْعُودٍ أَحِبَّ الصَّالِحِینَ فَإِنَّ الْمَرْءَ مَعَ مَنْ أَحَبَّهُ فَإِنْ لَمْ تَقْدِرْ عَلَی أَعْمَالِ الْبِرِّ فَأَحِبَّ الْعُلَمَاءَ.
پیامبر (ای پسر مسعود! هرگاه لا إِلهَ إِلَّا اللهُ بگویی و حقّ آن را نشناسی همانا آن به تو برمی‌گردد و همیشه گفتن لا إِلهَ إِلَّا اللهُ خشم خدا را از بندگانش برمی‌گرداند تا زمانی‌که بی‌باک نشوند در آنچه که از دینشان کم شود بعد از آنکه دنیاشان سالم بماند. خدای تعالی می‌فرماید: «شما دروغ گفتید و در دین راستگو نیستید، إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ. ای پسر مسعود! شایستگان را دوست بدار زیرا که انسان با کسی که دوست دارد خواهد بود، اگر توانایی کردار نیک را نداری پس دانشمندان را دوست بدار».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص414
بحار الأنوار، ج74، ص109/ مکارم الأخلاق، ص456
2 -4
(فاطر/ 10)
الرّسول (إِنَ لِکُلِ قَوْلٍ مِصْدَاقاً مِنْ عَمَلٍ یُصَدِّقُهُ أَوْ یُکَذِّبُهُ فَإِذَا قَالَ ابْنُ آدَمَ (وَ صَدَّقَ قَوْلَهُ بِعَمَلِهِ رَفَعَ قَوْلَهُ بِعَمَلِهِ إِلَی اللَّهِ وَ إِذَا قَالَ وَ خَالَفَ عَمَلُهُ قَوْلَهُ رَدَّ قَوْلَهُ عَلَی عَمَلِهِ الْخَبِیثِ وَ هَوِیَ بِهِ إِلَی النَّار.
پیامبر ( هر گفتاری، باید یک مصداق عملی داشته باشد که آن را تأیید نموده یا تکذیب کند. هرگاه انسانی، با زبان خود سخنی بگوید و به آن سخن خود جامه عمل بپوشاند، سخن او به واسطه عملی که انجام داده، به سوی خداوند بالا می‌رود. امّا اگر سخنی بگوید به آن جامه عمل نپوشاند، سخنش نیز به عملش بازگردانده می‌شود و او را به آتش می‌کشاند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص414
بحار الأنوار، ج66، ص64/ نورالثقلین/ البرهان
2 -5
(فاطر/ 10)
أمیرالمومنین (وَ لَوْ لَا إِقْرَارُهُنَّ بِالرُّبُوبِیَّهًِْ وَ إِذْعَانُهُنَّ بِالطَّوَاعِیَهًِْ، لَمَا جَعَلَهُنَّ مَوْضِعاً لِعَرْشِهِ وَ لَا مَسْکَناً لِمَلَائِکَتِهِ وَ لَا مَصْعَداً لِلْکَلِمِ الطَّیِّبِ وَ الْعَمَلِ الصَّالِحِ مِنْ خَلْقِه.
امام علی ( اگر اقرار آسمانها به ربوبیّت و اعترافشان به طاعت نبود آن‌ها را موضع عرش، و جایگاه فرشتگان، و محلّ بالارفتن گفتار نیکو و کردار شایسته بندگانش قرار نمی‌داد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص414
بحار الأنوار، ج34، ص125/ نورالثقلین
ولایت
1
(فاطر/ 10)
الصّادق (عَنْ عَمَّارٍ الْأَسَدِی عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ وَلَایَتُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ أَهْوَی بِیَدِهِ إِلَی صَدْرِهِ فَمَنْ لَمْ یَتَوَلَّنَا لَمْ یَرْفَعِ اللَّهُ لَهُ عَمَلًا.
امام صادق ( عمّاربن‌یقظان اسدی گوید: امام صادق (درباره‌ی آیه: إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ فرمود: «ولایت ما اهل‌بیت است اشاره به سینه خود کرد هرکه ولایت ما را نداشته باشد، عمل صالحی از او پذیرفته نیست».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص414
الکافی، ج1، ص430/ بحار الأنوار، ج24، ص182/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص468/ البرهان/ نورالثقلین
2
(فاطر/ 10)
الرّضا (إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ قَوْلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ عَلِیٌّ وَلِیُّ اللَّهِ وَ خَلِیفَهًُْ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ حَقّاً وَ خُلَفَاؤُهُ خُلَفَاءُ اللَّهِ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ عِلْمُهُ فِی قَلْبِهِ بِأَنَّ هَذَا صَحِیحٌ کَمَا قُلْتُهُ بِلِسَانِی.
امام رضا ( إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ؛ منظور از کلمه «طیب»، گفتن اعتقادات اسلامی: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ عَلِیٌّ وَلِیُّ اللهِ وَ خَلِیفَةُ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللهِ حَقّاً وَ خُلَفَاؤُهُ خُلَفَاءُ اللهِ است وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ؛ منظور از عمل صالح این است که انسان در قلب خود بداند و معتقد باشد که این عمل و کردارش، مطابق قول و گفتارش صحیح و درست است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص414
بحار الأنوار، ج67، ص211/ بحار الأنوار، ج66، ص64؛ «بتفاوت» / بحار الأنوار، ج67، ص198/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص469؛ «فهو دلیله و عمله اعتقاده الذی» بدل «علمه» / الإمام العسکری، ص328/ مجموعهًْ ورام، ج2، ص109/ البرهان
3
(فاطر/ 10)
الصّادق (عَنْ أَبَانِ‌بْنِ‌تَغْلِبَ عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (قَالَ: یَا أَبَانُ إِذَا قَدِمْتَ الْکُوفَهًَْ فَارْوِ هَذَا الْحَدِیثَ مَنْ شَهِدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُخْلِصاً وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّهًُْ قَالَ قُلْتُ لَهُ إِنَّهُ یَأْتِینِی مِنْ کُلِ صِنْفٍ مِنَ الْأَصْنَافِ فَأَرْوِی لَهُمْ هَذَا الْحَدِیثَ قَالَ نَعَمْ یَا أَبَانُ إِنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ وَ جَمَعَ اللَّهُ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ فَیُسْلَبُ مِنْهُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ إِلَّا مَنْ کَانَ عَلَی هَذَا الْأَمْر.
امام صادق ( ابان‌بن‌تغلب گوید: امام صادق (فرمود: «ای ابان! وقتی وارد کوفه شدی این حدیث را روایت کن که: هرکس از روی اخلاص به «لا إله إلا الله» شهادت دهد بهشت بر او واجب می‌شود». عرض کردم: «برای هر صنف و مذهبی از مردم که نزد من می‌آیند این را روایت کنم»؟! امام (فرمود: «بله، ای ابان! وقتی روز قیامت شود و خداوند اوّلین و آخرین را جمع کند از همه‌ی آن‌ها «لا إله إلا الله» را می‌گیرد مگر کسانی که به این امر (تشیع) معتقد باشند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص416
المحاسن، ج1، ص33/ البرهان
4
(فاطر/ 10)
السّجّاد (إِنَّ لِلَّهِ تَعَالَی بِقَاعاً فِی سَمَاوَاتِهِ فَمَنْ عُرِجَ بِهِ إِلَی بُقْعَهًٍْ مِنْهَا فَقَدْ عُرِجَ بِهِ إِلَیْهِ أَ لَا تَسْمَعُ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ تَعْرُجُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ إِلَیْهِ وَ یَقُولُ فِی قِصَّهًِْ عِیسَی (بَلْ رَفَعَهُ اللهُ إِلَیْهِ وَ یَقُولُ عَزَّ وَ جَل إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ.
امام سجاد ( خدای تبارک و تعالی در آسمانهایش بقعه‌هایی دارد؛ پس هرکه را به سوی بقعه‌ای بالا برد به حقیقت او را به سوی خود بالا برده است. آیا نمی‌شنوی که خدا می‌فرماید: فرشتگان و روح [فرشته مقرّب خداوند] بسوی او عروج می‌کنند (معارج/4) و در قصّه‌ی عیسی (می‌فرماید: بلکه خدا او را به سوی خود، بالا برد. (نساء/158) و می‌فرماید: إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص416
علل الشرایع، ج1، ص133/ الأمالی للصدوق، ص458/ من لایحضره الفقیه، ج1، ص198/ بحار الأنوار، ج3، ص320/ بحار الأنوار، ج18، ص348/ التوحید، ص176؛ «فی قصه عیسی بل رفعه الله الیه» محذوف/ نورالثقلین
آیه وَ اللهُ خَلَقَکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ جَعَلَکُمْ أَزْواجاً وَ ما تَحْمِلُ مِنْ أُنْثی وَ لا تَضَعُ إِلاَّ بِعِلْمِهِ وَ ما یُعَمَّرُ مِنْ مُعَمَّرٍ وَ لا یُنْقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلاَّ فی کِتابٍ إِنَّ ذلِکَ عَلَی اللهِ یَسیرٌ [11]
خداوند شما را از خاکی آفرید، سپس از نطفه‌ای؛ سپس شما را به صورت زوج‌هایی قرار داد؛ هیچ جنس ماده‌ای باردار نمی‌شود و وضع حمل نمی‌کند مگر به علم او، و هیچ‌کس عمر طولانی نمی‌کند، یا از عمرش کاسته نمی‌شود مگر اینکه در کتاب [علم خداوند] ثبت است؛ این‌ها همه برای خداوند آسان است.
و هیچ‌کس عمر طولانی نمی‌کند، یا از عمرش کاسته نمی‌شود مگر اینکه در کتاب [علم خداوند] ثبت است؛ این‌ها همه برای خداوند آسان است
1 -1
(فاطر/ 11)
الرّضا (الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ النَّوْفَلِیُّ یَقُولُ قَدِمَ سُلَیْمَانُ الْمَرْوَزِیُّ مُتَکَلِّمُ خُرَاسَانَ عَلَی الْمَأْمُون… قَالَ (وَ مَا أَنْکَرْتَ مِنَ الْبَدَاءِ یَا سُلَیْمَانُ وَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یَقُول… وَ ما یُعَمَّرُ مِنْ مُعَمَّرٍ وَ لا یُنْقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا فِی کِتابٍ قَالَ سُلَیْمَانُ هَلْ رَوَیْتَ فِیهِ شَیْئاً عَنْ آبَائِکَ قَالَ نَعَمْ رَوَیْتُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (أَنَّهُ قَالَ إِنَّ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ عِلْمَیْنِ عِلْماً مَخْزُوناً مَکْنُوناً لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا هُوَ مِنْ ذَلِکَ یَکُونُ الْبَدَاءُ وَ عِلْماً عَلَّمَهُ مَلَائِکَتَهُ وَ رُسُلَهُ فَالْعُلَمَاءُ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّهِ یَعْلَمُونَه.
امام رضا ( حسن‌بن محمد نوفلی گوید: سلیمان مروزی متکلّم خراسان پیش مأمون آمد… امام (فرمود: «من منکر بداء نیستم با اینکه خداوند در قرآن می‌فرماید: … وَ ما یُعَمَّرُ مِنْ مُعَمَّرٍ وَ لا یُنْقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا فِی کِتابٍ. سلیمان گفت: «آیا در مورد بداء از پدران گرامیت چیزی روایت شده است»؟ فرمود: «آری، پدرم از امام صادق (نقل کرده که فرموده است: خدا دارای دو علم است: 1 علمی پنهان و مخفی کسی جز خود او از آن علم اطّلاع ندارد که بداء جزء همین علم است. 2 علمی که آن را به ملائکه و پیامبران (آموخته است و علمای اهل بیت (امامان) از این علم اطّلاع دارند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص416
التوحید، ص441/ عیون أخبارالرضا (ج1، ص179/ بحار الأنوار، ج10، ص330؛ «نبیک» بدل «نبیه» / بحار الأنوار، ج4، ص95؛ «نبیک» بدل «نبیه»
1 -2
(فاطر/ 11)
علی‌بن‌إبراهیم (وَ ما یُعَمَّرُ مِنْ مُعَمَّرٍ وَ لا یُنْقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا فِی کِتابٍ یَعْنِی یُکْتَبُ فِی کِتَابٍ وَ هُوَ رَدٌّ عَلَی مَنْ یُنْکِرُ الْبَدَاءَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( وَ ما یُعَمَّرُ مِنْ مُعَمَّرٍ وَ لا یُنْقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا فِی کِتابٍ یعنی در کتاب نوشته می¬شود که این ردّی بر منکران بداء است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص416
بحار الأنوار، ج4، ص101/ القمی، ج2، ص208/ نورالثقلین/ البرهان
1 -3
(فاطر/ 11)
أمیرالمومنین (ثَلَاثُ خِصَالٍ لَا یَمُوتُ صَاحِبُهُنَّ أَبَداً حَتَّی یَرَی وَبَالَهُنَّ الْبَغْیُ وَ قَطِیعَهًُْ الرَّحِمِ وَ الْیَمِینُ الْکَاذِبَهًُْ یُبَارِزُ اللَّهَ بِهَا… وَ إِنَّ الْقَوْمَ لَیَکُونُونَ فُجَّاراً فَیَتَوَاصَلُونَ فَتَنْمِی أَمْوَالُهُمْ وَ یُثْرُونَ وَ إِنَّ الْیَمِینَ الْکَاذِبَهًَْ وَ قَطِیعَهًَْ الرَّحِمِ لَیَذَرَانِ الدِّیَارَ بَلَاقِعَ مِنْ أَهْلِهَا.
امام علی ( سه خصلت است که دارنده‌ی آن نمی‌میرد مگر آنکه وبال آن‌ها را ببیند: ستم، و قطع رابطه با خویشاوندان، و سوگند دروغ. … و براستی‌که چه بسا مردمی که از حق رویگردانند و چون پیوند خویشاوندی خود را با هم حفظ می‌کنند، اموالشان رشد کرده و ثروتمند می‌گردند. و همانا سوگند دروغ و قطع رابطه با خویشاوندان آبادی‌ها را از اهل و خانمان تهی می‌سازد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص418
تحف العقول، ص294/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»
1 -4
(فاطر/ 11)
الصّادق (مَا نَعْلَمُ شَیْئاً یَزِیدُ فِی الْعُمُرِ إِلَّا صِلَهًَْ الرَّحِمِ حَتَّی إِنَّ الرَّجُلَ یَکُونُ أَجَلُهُ ثَلَاثَ سِنِینَ فَیَکُونُ وَصُولًا لِلرَّحِمِ فَیَزِیدُ اللَّهُ فِی عُمُرِهِ ثَلَاثِینَ سَنَهًًْ فَیَجْعَلُهَا ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَهًًْ وَ یَکُونُ أَجَلُهُ ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِینَ سَنَهًًْ فَیَکُونُ قَاطِعاً لِلرَّحِمِ فَیَنْقُصُهُ اللَّهُ ثَلَاثِینَ سَنَهًًْ وَ یَجْعَلُ أَجَلَهُ إِلَی ثَلَاثِ سِنِینَ.
امام صادق ( ما چیزی که عمر را به جز صله¬رحم افزایش دهد، نمی‌شناسیم؛ تا آنجا که شخصی سه سال از عمرش مانده و صله‌ی -رحم می¬کند و خدا سی سال به عمرش می¬افزاید و آن را سی‌وسه سال می¬کند؛ و شخص دیگری، عمرش سی‌وسه سال است و قطع رحم می¬کند؛ خدا سی سال از عمرش را کم می¬کند و سه سال می‌کند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص418
وسایل الشیعهًْ، ج21، ص356/ نورالثقلین/ البرهان
1 -5
(فاطر/ 11)
الرّسول (مَنْ سَرَّهُ أَنْ یُبْسَطَ لَهُ فِی رِزْقِهِ وَ یُنْسَأَ لَهُ فِی أَجَلِهِ فَلْیَصِلْ رَحِمَهُ.
پیامبر ( هرکس دوست دارد که در روزی‌اش وسعت داده شود و اجلش به تأخیر افتد، پس باید صله‌ی رحم کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص418
نورالثقلین
1 -6
(فاطر/ 11)
الرّسول (إِنَّ الصَّدَقَهًَْ وَ صِلَهًَْ الرَّحِمِ تُعَمِّرَانِ الدِّیَارَ وَ تَزِیدَانِ فِی الْأَعْمَارِ.
پیامبر ( صدقه و صله‌ی رحم شهرها را آباد و عمرها را طولانی می‌کنند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص418
نورالثقلین
1 -7
(فاطر/ 11)
الصّادق (مَنْ صَدَقَ لِسَانُهُ زَکَا عَمَلُهُ وَ مَنْ حَسُنَتْ نِیَّتُهُ زَادَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی رِزْقِهِ وَ مَنْ حَسُنَ بِرُّهُ بِأَهْلِهِ زَادَ اللَّهُ فِی عُمُرِهِ.
امام صادق ( هرکس زبانش راستگو باشد و عملش پاک گردد و نیّت او نیکو شود خداوند روزی او را زیاد می‌کند، و هرکس به خاندان خود نیکی نماید خداوند عمر او را زیاد می‌گرداند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص418
الکافی، ج8، ص219/ نورالثقلین
1 -8
(فاطر/ 11)
الکاظم (عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ: جَاءَنِی مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ وَ قَدِ اعْتَمَرْنَا عُمْرَهًَْ رَجَبٍ وَ نَحْنُ یَوْمَئِذٍ بِمَکَّهًَْ فَقَالَ یَا عَمِّ إِنِّی أُرِیدُ بَغْدَادَ وَ قَدْ أَحْبَبْتُ أَنْ أُوَدِّعَ عَمِّی أَبَا الْحَسَنِ (یَعْنِی مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ (وَ أَحْبَبْتُ أَنْ تَذْهَبَ مَعِی إِلَیْهِ فَخَرَجْتُ مَعَهُ نَحْوَ أَخِی وَ هُوَ فِی دَارِهِ الَّتِی بِالْحَوْبَهًِْ وَ ذَلِکَ بَعْدَ الْمَغْرِبِ بِقَلِیلٍ فَضَرَبْتُ الْبَابَ فَأَجَابَنِی أَخِی فَقَالَ مَنْ هَذَا فَقُلْتُ عَلِیٌّ فَقَالَ هُوَ ذَا أَخْرُجُ وَ کَانَ بَطِیءَ الْوُضُوءِ فَقُلْتُ الْعَجَلَ قَالَ وَ أَعْجَلُ فَخَرَجَ وَ عَلَیْهِ إِزَارٌ مُمَشَّقٌ قَدْ عَقَدَهُ فِی عُنُقِهِ حَتَّی قَعَدَ تَحْتَ عَتَبَهًِْ الْبَابِ فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ جَعْفَرٍ فَانْکَبَبْتُ عَلَیْهِ فَقَبَّلْتُ رَأْسَهُ وَ قُلْتُ قَدْ جِئْتُکَ فِی أَمْرٍ إِنْ تَرَهُ صَوَاباً فَاللَّهُ وَفَّقَ لَهُ وَ إِنْ یَکُنْ غَیْرَ ذَلِکَ فَمَا أَکْثَرَ مَا نُخْطِئُ قَالَ وَ مَا هُوَ قُلْتُ هَذَا ابْنُ أَخِیکَ یُرِیدُ أَنْ یُوَدِّعَکَ وَ یَخْرُجَ إِلَی بَغْدَادَ فَقَالَ لِیَ ادْعُهُ فَدَعَوْتُهُ وَ کَانَ مُتَنَحِّیاً فَدَنَا مِنْهُ فَقَبَّلَ رَأْسَهُ وَ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَوْصِنِی فَقَالَ أُوصِیکَ أَنْ تَتَّقِیَ اللَّهَ فِی دَمِی فَقَالَ مُجِیباً لَهُ مَنْ أَرَادَکَ بِسُوءٍ فَعَلَ اللَّهُ بِهِ وَ جَعَلَ یَدْعُو عَلَی مَنْ یُرِیدُهُ بِسُوءٍ ثُمَّ عَادَ فَقَبَّلَ
رَأْسَهُ فَقَالَ یَا عَمِّ أَوْصِنِی فَقَالَ أُوصِیکَ أَنْ تَتَّقِیَ اللَّهَ فِی دَمِی فَقَالَ مَنْ أَرَادَکَ بِسُوءٍ فَعَلَ اللَّهُ بِهِ وَ فَعَلَ ثُمَّ عَادَ فَقَبَّلَ رَأْسَهُ ثُمَّ قَالَ یَا عَمِّ أَوْصِنِی فَقَالَ أُوصِیکَ أَنْ تَتَّقِیَ اللَّهَ فِی دَمِی فَدَعَا عَلَی مَنْ أَرَادَهُ بِسُوءٍ ثُمَّ تَنَحَّی عَنْهُ وَ مَضَیْتُ مَعَهُ فَقَالَ لِی أَخِی یَا عَلِیُّ مَکَانَکَ فَقُمْتُ مَکَانِی فَدَخَلَ مَنْزِلَهُ ثُمَّ دَعَانِی فَدَخَلْتُ إِلَیْهِ فَتَنَاوَلَ صُرَّهًًْ فِیهَا مِائَهًُْ دِینَارٍ فَأَعْطَانِیهَا وَ قَالَ قُلْ لِابْنِ أَخِیکَ یَسْتَعِینُ بِهَا عَلَی سَفَرِهِ قَالَ عَلِیٌّ فَأَخَذْتُهَا فَأَدْرَجْتُهَا فِی حَاشِیَهًِْ رِدَائِی ثُمَّ نَاوَلَنِی مِائَهًًْ أُخْرَی وَ قَالَ أَعْطِهِ أَیْضاً ثُمَّ نَاوَلَنِی صُرَّهًًْ أُخْرَی وَ قَالَ أَعْطِهِ أَیْضاً فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِذَا کُنْتَ تَخَافُ مِنْهُ مِثْلَ الَّذِی ذَکَرْتَ فَلِمَ تُعِینُهُ عَلَی نَفْسِکَ فَقَالَ إِذَا وَصَلْتُهُ وَ قَطَعَنِی قَطَعَ اللَّهُ أَجَلَهُ ثُمَّ تَنَاوَلَ مِخَدَّهًَْ أَدَمٍ فِیهَا ثَلَاثَهًُْ آلَافِ دِرْهَمٍ وَضَحٍ وَ قَالَ أَعْطِهِ هَذِهِ أَیْضاً قَالَ فَخَرَجْتُ إِلَیْهِ فَأَعْطَیْتُهُ الْمِائَهًَْ الْأُولَی فَفَرِحَ بِهَا فَرَحاً شَدِیداً وَ دَعَا لِعَمِّهِ ثُمَّ أَعْطَیْتُهُ الثَّانِیَهًَْ وَ الثَّالِثَهًَْ فَفَرِحَ بِهَا حَتَّی ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَیَرْجِعُ وَ لَا یَخْرُجُ ثُمَّ أَعْطَیْتُهُ الثَّلَاثَهًَْ آلَافِ دِرْهَمٍ فَمَضَی عَلَی وَجْهِهِ حَتَّی دَخَلَ عَلَی هَارُونَ فَسَلَّمَ عَلَیْهِ بِالْخِلَافَهًِْ وَ قَالَ مَا ظَنَنْتُ أَنَ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَتَیْنِ حَتَّی رَأَیْتُ عَمِّی مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ (یُسَلَّمُ عَلَیْهِ بِالْخِلَافَهًِْ فَأَرْسَلَ هَارُونُ إِلَیْهِ بِمِائَهًِْ أَلْفِ دِرْهَمٍ فَرَمَاهُ اللَّهُ بِالذُّبَحَهًِْ فَمَا نَظَرَ مِنْهَا إِلَی دِرْهَمٍ وَ لَا مَسَّه.
امام کاظم ( علی‌بن‌جعفر گوید: عمره رجب را گزارده و در مکّه بودیم که محمّدبن‌اسماعیل (نوه‌ی امام صادق (که طایفه‌ی اسماعیلیه به پدر او منتسب هستند) نزد من آمد و گفت: «عمو جان! من خیال رفتن به بغداد را دارم و دوست دارم که با عمویم ابوالحسن (یعنی موسی‌بن‌جعفر (خداحافظی کنم. دلم می‌خواهد تو نیز همراه من باشی، من با او به طرف برادرم که در منزل حوبه بود رهسپار شدیم، اندکی از مغرب گذشته بود، من در زدم، برادرم جواب داد و در را باز کرد، و فرمود: «این کیست»؟ گفتم: «علی است»، فرمود: «اکنون می‌آیم و او وضو را طول می‌داد». من گفتم: «شتاب کنید». فرمود: «شتاب می‌کنم، سپس آمد و پارچه رنگ کرده‌ایی به گردنش بسته بود و پایین آستانه در نشست». من به جانب او خم شدم و سرش را بوسیدم و گفتم: «من برای کاری آمده‌ام که اگر تأیید کنی توفیق خداست و اگر غیر از آن باشد، ما خطای بسیار داریم». فرمود: «چه کار است»؟ گفتم: «این برادرزاده شماست که می‌خواهد با شما خداحافظی کند و به بغداد برود». فرمود: «بگو بیاید». من او را که در کناری ایستاده بود صدا زدم. او نزدیک آمد و سر حضرت را بوسید و گفت: «فدایت شوم! مرا سفارشی کن (پند و موعظه بفرما)». فرمود: «به تو سفارش می‌کنم که درباره‌ی خون من از خدا بترسی». او پاسخ داد: «هرکه درباره‌ی تو بدی خواهد خدا به خودش می‌رساند». و به بدخواه او نفرین می‌کرد تا باز سرش را بوسید و گفت: «عمویم! مرا سفارشی کن». فرمود: «به تو سفارش می‌کنم که درباره‌ی خون من از خدا بترسی». گفت: «هرکه بد شما را خواهد، خدا به خودش می‌رساند». باز سرش را بوسید و گفت: «ای عمو! به من سفارشی کن»، فرمود: «به تو سفارش می‌کنم که درباره‌ی خون من از خدا بترسی». باز او بر بد خواهش نفرین کرد و به کناری رفت، من سوی او رفتم. برادرم به من فرمود: «علی اینجا باش»، من ایستادم، حضرت به اندرون رفت و مرا صدا زد، من نزدش رفتم کیسه‌ای که صد دینار داشت برداشت، به من داد و فرمود: «به پسر برادرت بگو این پول را در سفر کمک خرجش سازد». من آن را گرفتم و در حاشیه عبایم گذاشتم، باز صد دینار دیگر داد و فرمود: «این را هم به او بده». سپس کیسه‌ی دیگری داد و فرمود: «این را هم به او بده». من گفتم: «فدایت شوم، اگر به خاطر آنچه که فرمودی، از او می‌ترسی، چرا او را علیه خود کمک می‌کنی»؟ فرمود: «هرگاه من به او بپیوندم و او از من ببرد، خدا عمرش را قطع می‌کند». سپس یک مخدّه چرمی که سه هزار درهم خالص داشت برداشت و فرمود: «این را هم به او بده». من نزد محمّد رفتم و صد دینار اوّل را به او دادم، بسیار خوشحال شد و عمویش را دعا کرد، سپس کیسه‌ی دوّم و سوّم را دادم، چنان خوشحالی کرد که من گمان کردم باز می‌گردد و به بغداد نمی‌رود، باز سیصددرهم را به او دادم، ولی او راه خود را پیش گرفت و نزد هارون رفت و به‌عنوان خلافت به او سلام کرد و گفت: «من گمان نمی‌کردم که در روی زمین دو خلیفه باشند، تا آنکه دیدم مردم به عمویم موسی‌بن‌جعفر (به‌عنوان خلافت سلام می‌کنند، هارون صد هزار درهم برایش فرستاد، ولی خدا او را به بیماری ذبحه (خنازیر و خناق) مبتلا کرد که نتوانست به یک درهمش نگاه کند و دست برساند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص418
الکافی، ج1، ص486/ نورالثقلین
1 -9
(فاطر/ 11)
الصّادق (إِنَ أَیَّامَ زَائِرِی الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ (لَا تُعَدُّ مِنْ آجَالِهِم.
امام صادق ( ایّام زیارت امام حسین (جزء عمر زائر شمرده نشده و از اجلشان محسوب نمی‌گردد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص420
نورالثقلین/ وسایل الشیعهًْ، ج14، ص414/ البرهان؛ «بتفاوت»
1 -10
(فاطر/ 11)
الصّادق (إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ جَعَلَ لِمَنْ جَعَلَ لَهُ سُلْطَاناً أَجَلًا وَ مُدَّهًًْ مِنْ لَیَالٍ وَ أَیَّامٍ وَ سِنِینَ وَ شُهُورٍ فَإِنْ عَدَلُوا فِی النَّاسِ أَمَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ صَاحِبَ الْفَلَکِ أَنْ یُبْطِئَ بِإِدَارَتِهِ فَطَالَتْ أَیَّامُهُمْ وَ لَیَالِیهِمْ وَ سِنِینُهُمْ وَ شُهُورُهُمْ وَ إِنْ جَارُوا فِی النَّاسِ وَ لَمْ یَعْدِلُوا أَمَرَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی صَاحِبَ الْفَلَکِ فَأَسْرَعَ بِإِدَارَتِهِ فَقَصُرَتْ لَیَالِیهِمْ وَ أَیَّامُهُمْ وَ سِنِینُهُمْ وَ شُهُورُهُمْ وَ قَدْ وَفَی لَهُ عَزَّوَجَلَّ بِعَدَدِ اللَّیَالِی وَ الشُّهُورِ.
امام صادق ( به راستی که خداوند به هر کسی که سلطنت داده مدّتی از شب و روز و سال‌ها و ماه برای آن گذاشته است و اگر با مردم به عدالت رفتار کنند خداوند عزّوجلّ به چرخاننده فلک دستور می‌دهد که آن را به اراده‌اش کند بگرداند؛ پس روزها و شبها و سال‌های آن‌ها طولانی می‌شود، و اگر به مردم ظلم کنند و عدالت نورزند، خداوند تبارک و تعالی به صاحب فلک دستور می‌دهد که آن را تند بگرداند، پس شب ها، روزها و سال‌های آن‌ها کوتاه می‌شود و خدای عزّوجلّ نیز درباره‌ی آن‌ها به همان عدد شبها و ماه‌ها وفا کرده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص420
بحار الأنوار، ج55، ص271/ نورالثقلین
1 -11
(فاطر/ 11)
الرّسول (إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَوْحَی إِلَی نَبِیٍّ مِنْ أَنْبِیَائِهِ أَنْ أَخْبِرْ فُلَانَ الْمَلِکِ أَنِّی مُتَوَفِّیهِ إِلَی کَذَا وَ کَذَا فَأَتَاهُ ذَلِکَ النَّبِیُّ فَأَخْبَرَهُ فَدَعَا اللَّهَ الْمَلِکُ وَ هُوَ عَلَی سَرِیرِهِ حَتَّی سَقَطَ مِنَ السَّرِیرِ وَ قَالَ یَا رَبِّ أَجِّلْنِی حَتَّی یَشِبَّ طِفْلِی وَ أَقْضِیَ أَمْرِی فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَی ذَلِکَ النَّبِیِّ أَنِ ائْتِ فُلَانَ الْمَلِکِ فَأَعْلِمْهُ أَنِّی قَدْ أَنْسَیتُ أَجَلَهُ وَ زِدْتُ فِی عُمُرِهِ خَمْسَ عَشْرَهًَْ سَنَهًًْ فَقَالَ ذَلِکَ النَّبِیُّ یَا رَبِّ إِنَّکَ لَتَعْلَمُ أَنِّی لَمْ أَکْذِبْ قَطُّ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَیْهِ إِنَّمَا أَنْتَ عَبْدٌ مَأْمُورٌ فَأَبْلِغْهُ ذَلِکَ وَ اللَّهُ لا یُسْئَلُ عَمَّا یَفْعَل.
پیامبر ( خداوند عزّوجلّ به یکی از پیامبرانش وحی فرمود که به فلان پادشاه خبر بده که در فلان موقع او را قبض روح خواهم کرد! آن پیامبر نزد پادشاه رفت و او را از آن موضوع مطّلع کرد، پادشاه بعد از شنیدن این خبر به دعا و تضرّع پرداخت به‌نحوی که از روی تخت خود به زمین افتاد، او از خداوند چنین درخواست کرد: «خداوندا! به من مهلت بده تا فرزندم جوان شود و کارم را انجام دهد». خداوند به آن پیامبر وحی فرمود که: «نزد پادشاه برو و به او اطّلاع بده که مرگ او را به تأخیر انداختم و پانزده سال به عمر او اضافه کردم». آن پیامبر عرض کرد: «خدایا! تو خود می‌دانی که من تا به حال دروغ نگفته‌ام». خداوند عزّوجلّ به او وحی فرمود: «تو بنده‌ای هستی مأمور، این مطلب را به او ابلاغ کن، خداوند درباره‌ی کارهایش مورد سؤال واقع نمی‌شود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص420
بحارالأنوار، ج10، ص330/ نورالثقلین
1 -12
(فاطر/ 11)
الصّادق (تَجَنَّبُوا الْبَوَائِقَ یُمَدَّ لَکُمْ فِی الْأَعْمَارِ.
امام صادق ( از گناه و ستم دوری کنید، عمرتان طولانی می‌شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص422
بحرالعرفان، ج13، ص189/ نورالثقلین
1 -13
(فاطر/ 11)
الرّسول (یَا عَلِیُّ (مِنْ کَرَامَهًِْ الْمُؤْمِنِ عَلَی اللَّهِ أَنَّهُ لَمْ یَجْعَلْ لِأَجَلِهِ وَقْتاً حَتَّی یَهُمَ بِبَائِقَهًٍْ فَإِذَا هَمَ بِبَائِقَهًٍْ قَبَضَهُ إِلَیْهِ.
پیامبر (ای علی (از کرامت مؤمن در نزد خداوند آن است که برای او وقتی معیّن قرار نداده است، و هرگاه گرفتار مصیبت و یا شرّی شد او را به‌طرف خود می‌برد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص422
بحار الأنوار، ج65، ص19/ نورالثقلین
1 -14
(فاطر/ 11)
الصّادق (إِنَّ قَائِمَنَا (إِذَا قَامَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها وَ اسْتَغْنَی الْعِبَادُ عَنْ ضَوْءِ الشَّمْسِ وَ ذَهَبَتِ الظَّلَمَهًُْ وَ یُعَمَّرُ الرَّجُلُ فِی مُلْکِهِ حَتَّی یُولَدَ لَهُ أَلْفُ ذَکَرٍ لَا تُولَدُ فِیهِمْ أُنْثَی.
امام صادق ( همانا چون قائم ما (قیام کند زمین به نور پروردگارش روشن می‌شود، و مردم از نور خورشید بی‌نیاز می‌گردند، و تاریکی یکسره از میان می‌رود، و مردم در زمان سلطنت آن حضرت عمرهای طولانی می‌کنند تا آنجا که دارای هزار پسر می‌شوند که در میان آن‌ها هیچ دختری متولّد نمی‌شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص422
بحار الأنوار، ج52، ص337/ نورالثقلین
آیه وَ ما یَسْتَوِی الْبَحْرانِ هذا عَذْبٌ فُراتٌ سائِغٌ شَرابُهُ وَ هذا مِلْحٌ أُجاجٌ وَ مِنْ کُلٍّ تَأْکُلُونَ لَحْماً طَرِیًّا وَ تَسْتَخْرِجُونَ حِلْیَةً تَلْبَسُونَها وَ تَرَی الْفُلْکَ فیهِ مَواخِرَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ [12]
[اين] دو دریا یکسان نیستند: این گوارا و شیرین است و نوشیدنش خوشگوار، و آن یکی شور و تلخ و گلوگیر؛ ولی از هریک [از آن دو] گوشتی تازه می‌خورید و وسایل زینتی استخراج کرده می‌پوشید؛ و کشتی‌ها را در آن می‌بینی که آب‌ها را می‌شکافند [و به‌سوى مقصد پيش مى‌روند] تا از فضل خداوند بهره گیرید، و شاید شکر [نعمت‌هاى او را] به‌جا آورید.
[این] دو دریا یکسان نیستند: این گوارا و شیرین است و نوشیدنش خوشگوار، و آن یکی شور و تلخ و گلوگیر
1 -1
(فاطر/ 12)
الباقر (فَالْأُجَاجُ الْمُرُّ قَوْلُهُ وَ تَرَی الْفُلْکَ فِیهِ مَواخِرَ یَقُولُ الْفُلْکُ مُقْبِلَهًٌْ وَ مُدْبِرَهًٌْ بِرِیحٍ وَاحِدَهًًْ.
امام باقر ( اُجاج به معنای تلخ است. وَتَرَی الْفُلْکَ فِیهِ مَوَاخِرَ؛ کشتی‌ها به وسیله‌ی باد، می‌آیند و می‌روند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص422
القمی، ج2، ص208/ البرهان/ نورالثقلین؛ «قوله و‌تری الفلک… الی آخر» محذوف
1 -2
(فاطر/ 12)
الصّادق (عَنْ أَبِی بَکْرٍ الْحَضْرَمِیِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (قَال لِلأَبرَش: یَا أَبْرَشُ هُوَ کَمَا وَصَفَ نَفْسَهُ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ وَ الْمَاءُ عَلَی الْهَوَاءِ وَ الْهَوَاءُ لَا یُحَدُّ وَ لَمْ یَکُنْ یَوْمَئِذٍ خَلْقٌ غَیْرُهُمَا وَ الْمَاءُ یَوْمَئِذٍ عَذْبٌ فُرَاتٌ إلَی أن قَالَ وَ کَانَتِ السَّمَاءُ خَضْرَاءَ عَلَی لَوْنِ الْمَاءِ الْأَخْضَرِ وَ کَانَتِ الْأَرْضُ غَبْرَاءَ عَلَی لَوْنِ الْمَاءِ الْعَذْبِ.
امام صادق ( ابوبکر حضرمی نقل می‌کند: امام صادق (به ابرش فرمود: ای ابرش آن همچنان است که خدا خود را ستوده است: عرش او بر آب بود. (هود/7). و آب بر هوا، و برای هوا مرزی نبود، و آن روز جز آن دو نبود، و آب آن روز شیرین و گوارا بود… و آسمان سبز بود به رنگ آب سبز، و زمین تیره بود به رنگ آب گوارا.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص422
بحار الأنوار، ج54، ص72/ نورالثقلین
[امّا] از هر دو گوشتی تازه می‌خورید و وسایل زینتی استخراج کرده می‌پوشید و کشتی‌ها را در آن می‌بینی که آن‌ها را می‌شکافند [و بهسوی مقصد پیش می‌روند] تا از فضل خداوند بهره‌گیرید، و شاید شکر [نعمت‌های او را] بجا آورید
2 -1
(فاطر/ 12)
أمیرالمومنین (قَالَ ابْنُ أَبِی‌الْحَدِیدِ رُوِّیْتُ عَنِ الشُّیُوخِ وَ رَأَیْتُ بِخَطِّ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌أَحْمَدَ الْخَشَّابِ رَحِمَهُ اللَّهُ… قَالَ الرَّبِیعُ یَا امیرالمؤمنین (أَ لَا أَشْکُو إِلَیْکَ عَاصِمَ بْنَ زِیَادٍ أَخِی قَالَ مَا لَهُ قَالَ لَبِسَ الْعَبَاءَ وَ تَرَکَ الْمُلَاءَ وَ غَمَّ أَهْلَهُ وَ حَزَنَ وُلْدَهُ فَقَالَ (ادْعُوا لِی عَاصِماً فَلَمَّا أَتَاهُ عَبَسَ فِی وَجْهِهِ وَ قَالَ وَیْحَکَ یَا عَاصِمُ أَتَرَی اللَّهَ أَبَاحَ لَکَ اللَّذَّاتِ وَ هُوَ یَکْرَهُ مَا أَخَذْتَ مِنْهَا لَأَنْتَ أَهْوَنُ عَلَی اللَّهِ مِنْ ذَلِکَ أَوَمَا سَمِعْتَهُ یَقُولُ مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ ثُمَّ قَالَ یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ وَ قَالَ وَ مِنْ کُلٍّ تَأْکُلُونَ لَحْماً طَرِیًّا وَ تَسْتَخْرِجُونَ حِلْیَةً تَلْبَسُونَها أَمَا وَ اللَّهِ ابْتِذَالُ نِعَمِ اللَّهِ بِالْفَعَالِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنِ ابْتِذَالِهَا بِالْمَقَالِ.
امام علی ( ابن‌ابی‌الحدید گوید: برای من روایت شد: … ربیع عرض کرد: «یا امیرالمؤمنین! شکایت برادرم عاصم‌بن‌زیاد را به تو می‌نمایم». امام (فرمود: «او را چه شده است»؟ عرض کرد: «لباس درشت در بر کرده و جامه‌های نرم را بیرون آورده و زن و فرزندانش را در غم و اندوه گذاشته است». علی (فرمود: «عاصم را حاضر کنند، هنگامی‌که نزد آن جناب رسید علی (در مقابل او چهره درهم کشید». و فرمود: «ای عاصم! خیال می‌کنی که خداوند لذّت‌ها را برایت مباح کرده ولی تو از استفاده آن‌ها کراهت داری، تو نزد خداوند سبک‌تر از این‌ها می‌باشی. مگر نشنیده‌ای که خداوند فرمود: دو دریای مختلف (شور و شیرین، گرم و سرد) را در کنار هم قرار داد، درحالی‌که با هم تماس دارند. (رحمن/19). و از آن دو، لؤلؤ و مرجان خارج می‌شود. (رحمن/22). و فرمود: وَ مِنْ کُلٍّ تَأْکُلُونَ لحْماً طَرِیًّا وَ تَسْتَخْرِجُونَ حِلْیَةً تَلْبَسُونَها، به خداوند سوگند استفاده‌کردن از نعمت‌های خداوند با عمل بهتر از گفتن درباره‌ی آن‌ها می‌باشد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص424
بحار الأنوار، ج42، ص173/ بحار الأنوار، ج67، ص121/ شرح نهج البلاغهًْ، ج11، ص36
آیه یُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهارِ وَ یُولِجُ النَّهارَ فِی اللَّیْلِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ کُلٌّ یَجْری لِأَجَلٍ مُسَمًّی ذلِکُمُ اللهُ رَبُّکُمْ لَهُ الْمُلْکُ وَ الَّذینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ ما یَمْلِکُونَ مِنْ قِطْمیر [13]
او شب را در روز داخل می‌کند و روز را در شب؛ و خورشید و ماه را مسخّر [شما] کرده، هریک تا سر آمد معیّنی به حرکت خود ادامه می‌دهد؛ این است خداوند، پروردگار شما؛ حاکمیّت [در سراسر عالم] از آن اوست. و کسانی را که جز او می‌خوانید [و مى‌پرستيد] مالک کوچک‌ترین چیزی نیستند.
1
(فاطر/ 13)
علی‌بن‌إبراهیم (مَا یَمْلِکُونَ مِنْ قِطْمِیرٍ قَالَ: الْجَلْدَهًُْ الرَّقِیقَهًُْ الَّتِی عَلَی ظَهْرِ النَّوَاهًِْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( ما یَمْلِکُونَ مِنْ قِطْمِیرٍ؛ [قِطْمِیرٍ یعنی] پوست نازکی که بر پشت هسته است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص424
القمی، ج2، ص208/ نور الثقلین
2
(فاطر/ 13)
علی‌بن‌إبراهیم (وَ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ ما یَمْلِکُونَ مِنْ قِطْمِیرٍ قَالَ: الْجَلْدَهًُْ الرَّقِیقَهًُْ عَلَی ظَهْرِ نَوَاهًِْ التَّمْرِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( وَالَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِهِ مَا یَمْلِکُونَ مِن قِطْمِیرٍ؛ به پوست نازک هسته خرما قطمیر می‌گویند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص424
البرهان
آیه إِنْ تَدْعُوهُمْ لا یَسْمَعُوا دُعاءَکُمْ وَ لَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجابُوا لَکُمْ وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ یَکْفُرُونَ بِشِرْکِکُمْ وَ لا یُنَبِّئُکَ مِثْلُ خَبیر [14]
اگر آن‌ها را بخوانید صدای شما را نمی‌شنوند، و اگر بشنوند به شما پاسخ نمی‌گویند؛ و روز قیامت، شرک [و پرستش] شما را منکر می‌شوند؛ و هیچ‌کس مانند [خداوند] آگاه از همه چیز، تو را [از حقايق] باخبر نمی‌سازد.
1
(فاطر/ 14)
علی‌بن‌إبراهیم (احْتَجَّ اللَّهُ عَلَی عَبَدَهًِْ الْأَصْنَامِ فَقَالَ إِنْ تَدْعُوهُمْ لا یَسْمَعُوا دُعاءَکُمْ وَ لَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجابُوا لَکُمْ وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ یَکْفُرُونَ بِشِرْکِکُمْ یَعْنِی یَجْحَدُونَ بِشِرْکِکُمْ لَهُمْ یَوْمَ
الْقِیَامَهًِْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( خداوند بر بت‌پرستان به‌وسیله‌ی این آیه احتجاج می‌نماید: إِنْ تَدْعُوهُمْ لا یَسْمَعُوا دُعاءَکُمْ وَ لَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجابُوا لَکُمْ وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ یَکْفُرُونَ بِشِرْکِکُمْ یعنی انکار شرک شما را روز قیامت می‌نمایند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص424
بحار الأنوار، ج9، ص231/ القمی، ج2، ص208
آیه یا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللهِ وَ اللهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمیدُ [15]
ای مردم! شما [همگى] نیازمند به خدایید؛ تنها خداوند است که بی‌نیاز و ستوده است.
آیه إِنْ یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَ یَأْتِ بِخَلْقٍ جَدیدٍ [16]
اگر بخواهد شما را می‌برد و خلق جدیدی می‌آورد.
آیه وَ ما ذلِکَ عَلَی اللهِ بِعَزیزٍ [17]
و این برای خداوند مشکل نیست.
1
(فاطر/ 17)
الصّادق (اتَّقُوا اللَّهَ وَ لَا تَمَلُّوا مِنَ الْخَیْرِ وَ لَا تَکْسَلُوا فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ وَ رَسُولَهُ (غَنِیَّانِ عَنْکُمْ وَ عَنْ أَعْمَالِکُمْ وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللهِ عَزَّوَجَلَّ وَ إِنَّمَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِلُطْفِهِ سَبَباً یُدْخِلُکُمْ بِهِ الْجَنَّهًْ.
امام صادق ( از خدا بپرهیزید و در کارهای خیر کسل نشوید زیرا که خدا و رسولش نیازی به شما و کردار شما ندارند و شما فقیران و نیازمندان بهسوی خدایید و همانا خدا اراده دارد وسیله‌ای فراهم کند که شما را وارد بهشت نماید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص426
بحار الأنوار، ج71، ص318
2
(فاطر/ 17)
الصّادق (وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ. یا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَی اللهِ وَ اللهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ. وَ رَبُّکَ الْغَنِیُّ ذُوالرَّحْمَةِ. وَ اللهُ الْغَنِیُّ وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ وَ قَالَ عَبْدُ الْمَلِکِ بْنُ أَبِی الْعَوْجَاءِ لِلطَّاقِیِّ: أَ تَزْعُمُ أَنَّهُ غَنِیٌّ؟ قَالَ: نَعَمْ. قَالَ: أَ یَکُونُ الْغَنِیُّ عِنْدَکَ فِی الْمَعْقُولِ فِی وَقْتٍ مِنَ الْأَوْقَاتِ لَیْسَ عِنْدَهُ ذَهَبٌ وَ لَا فِضَّهًٌْ؟ قَالَ: إِنْ کَانَ غَنِیّاً مِنْ قِبَلِ ذَهَبِهِ وَ فِضَّتِهِ وَ تِجَارَتِهِ فَهَذَا کُلُّ مَا یَتَعَامَلُ النَّاسُ بِهِ مِنْهُ. فَأَیُّ الْقِیَاسِ أَکْثَرُ وَ أَوْلَی مِنْ أَنْ یُقَالَ: غَنِیَ مَنْ أَحْدَثَ الْغِنَی فَأَغْنَی بِهِ النَّاسَ قَبْلَ أَنْ یَکُونَ شَیْءٌ أَوْ مَنْ أَفَادَ مَالًا فِی هِبَهًٍْ أَوْ تِجَارَهًٍْ. فَقَالَ: هَذَا مِنْ کَلَامِ أَبِی عَبْدِ‌اللهِ (.
امام صادق ( [در بیان بی‌نیازی خداوند در قرآن آمده است:] و آن کس که کفران کند، [زیانی به خدا نمی‌رساند] چرا که خداوند بی‌نیاز و ستوده است (لقمان/12) ای مردم! شما [همگی] نیازمند به خدایید؛ تنها خداوند است که بی‌نیاز و ستوده است. (فاطر/15) و پروردگارت بی‌نیاز و مهربان است. (انعام/133) خداوند بی‌نیاز است و شما همه نیازمندید. (محمّد/38) عبدالملک‌بن ابی‌العوجاء به «طاقی» گفت: «آیا گمان می‌کنی که خداوند بی‌نیاز است»؟ طاقی گفت: «بله». گفت: «آیا به نظر تو بی‌نیاز بودن فردی که در زمانی از زمان‌ها نزد او طلا و نقره‌ای نبوده درست است»؟ طاقی گفت: «اگر از ناحیه‌ی طلا، نقره و تجارتش بی‌نیاز باشد؛ این‌ها همه چیزهایی هستند که مردم از ناحیه‌ی او، با آن معامله می‌کنند؛ پس کدام منطق بهتر و سزاوارتر است از اینکه گفته شود: بی‌نیاز کسی است که بی‌نیازی را به وجود آورد و به‌وسیله‌ی آن مردم را قبل از اینکه چیزی باشد بی‌نیاز نمود یا کسی است که مالی را در قالب بخشش یا تجارت [به دیگران] داد. سپس گفت: «این از سخنان امام صادق (است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص426
متشابه القرآن، ج1، ص63
آیه وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری وَ إِنْ تَدْعُ مُثْقَلَةٌ إِلی حِمْلِها لا یُحْمَلْ مِنْهُ شَیْءٌ وَ لَوْ کانَ ذا قُرْبی إِنَّما تُنْذِرُ الَّذینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ مَنْ تَزَکَّی فَإِنَّما یَتَزَکَّی لِنَفْسِهِ وَ إِلَی اللهِ الْمَصیرُ [18]
هیچ گنهکاری بار گناه دیگری را بر دوش نمی‌کشد؛ و اگر شخص سنگین باری دیگری را برای حمل بار [گناه] خود بخواند، چیزی از آن را بر دوش نخواهد گرفت، هرچند از خویشاوندان او باشد. تو فقط کسانی را می‌توانی انذار کنی که از پروردگار خود در نهان [و آشكار] می‌ترسند و نماز را برپا می‌دارند؛ و هرکس پاکی [و تقوا] پیشه کند، نتیجه‌ی آن به خودش باز می‌گردد؛ و بازگشت [همگان] بهسوی خداست.
1
(فاطر/ 18)
علی‌بن‌إبراهیم (وَ قَوْلُهُ وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری أَیْ لَا تَحْمِلُ آثِمَهًٌْ إِثْمَ أُخْرَی وَ قَوْلُهُ وَ إِنْ تَدْعُ مُثْقَلَةٌ إِلی حِمْلِها لا یُحْمَلْ مِنْهُ شَیْءٌ وَ لَوْ کانَ ذا قُرْبی أَیْ لَا یُحْمَلُ ذَنْبُ أَحَدٍ عَلَی أَحَدٍ إِلَّا مَنْ یَأْمُرُ بِهِ فَیَحْمِلُهُ الْآمِرُ وَ الْمَأْمُورُ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری، یعنی هیچ گنهکاری گناه دیگری را حمل نمی‌کند، و آیه: وَ إِنْ تَدْعُ مُثْقَلَةٌ إِلی حِمْلِها لا یُحْمَلْ مِنْهُ شَیْءٌ وَ لَوْ کانَ ذا قُرْبی، یعنی گناه کسی بر کسی حمل نمی‌شود مگر کسی که به آن [گناه] فرمان می‌دهد که در این صورت امرکننده و مأمور [هر دو] آن را حمل می‌کنند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص426
بحار الأنوار، ج65، ص267/ الاحتجاج، ج1، ص248/ الفصول المختارهًْ، ص77/ القمی، ج2، ص208
2
(فاطر/ 18)
الرّسول (أَنَّ النَّفْسَ الْمُثْقَلَهًَْ بِالذُّنُوبِ تَسْأَلُ أَهْلَهَا وَ قَرَابَتَهَا أَنْ یَحْمِلُوا عَنْهَا شَیْئاً مِنْ حَمْلِهَا وَ ذُنُوبِهَا فَإِنَّهُمْ لَا یَحْمِلُونَهُ بَلْ یَکُونُ حَالُهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ نَفْسِی نَفْسِی کَمَا قَالَ تَعَالَی یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ لِکُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ یَوْمَئِذٍ شَأْنٌ یُغْنِیهِ.
پیامبر ( آنکه بارش سنگین است اگر دیگری را هرچند از خویشانش باشد مانند پدر و فرزند و مادر و اولاد کمک بر سبک باری خود بطلبد، ابداً باری از دوشش بر نمی‌دارند، زیرا هرکسی مشغول به خودش می‌باشد و وا نفسا وا نفسا می‌گوید. همچنان‌که خداوند می‌فرماید: در آن روز که انسان از برادر خود می‌گریزد * و از مادر و پدرش * و زن و فرزندانش * در آن روز هر کدام از آن‌ها وضعی دارد که او را کاملًا به خود مشغول می‌سازد! (عبس/3834)
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص426
ارشادالقلوب، ج1، ص57/ بحار الأنوار، ج29، ص485/ نهج البلاغهًْ، ص162، ص231/ نورالثقلین/ القمی، ج2، ص207/ البرهان
3
(فاطر/ 18)
أمیرالمومنین (مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمُفِیدُ فِی الْإِرْشَاد عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (: أَنَّهُ قَالَ لِعُمَرَ وَ قَدْ أُتِیَ بِحَامِلٍ قَدْ زَنَتْ فَأَمَرَ بِرَجْمِهَا فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (هَبْ لَکَ سَبِیلٌ عَلَیْهَا أَیُّ سَبِیلٍ لَکَ عَلَی مَا فِی بَطْنِهَا وَ اللَّهُ یَقُولُ وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری فَقَالَ عُمَرُ لَا عِشْتُ لِمُعْضِلَهًٍْ لَا یَکُونُ لَهَا أَبُوالْحَسَنِ (ثُمَّ قَالَ فَمَا أَصْنَعُ بِهَا یَا أَبَاالْحَسَنِ (قَالَ احْتَطْ عَلَیْهَا حَتَّی تَلِدَ فَإِذَا وَلَدَتْ وَ وَجَدَتْ لِوَلَدِهَا مَنْ یَکْفُلُهُ فَأَقِمِ الْحَدَّ عَلَیْهَا.
امام علی ( محمّدبن‌محمّد مفید در کتاب ارشاد از حضرت علی (نقل می‌کند: روایت شده که زنی باردار و حامله را که زنا داده بود به نزد عمر آوردند، عمر دستور داد آن زن را سنگسار کنند، امیرالمؤمنین (فرمود: «گیرم که تو بر این زن تسلّط داری [که به‌واسطه‌ی زنا سنگسارش کنی] پس چه تسلّطی بر آن کودکی که در شکم اوست داری؟ در صورتی که خدای تعالی می‌فرماید: وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری». پس عمر گفت: «برای امر دشواری که ابوالحسن (علی () در آن نباشد، زنده نباشم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص428
نورالثقلین/ وسایل الشیعه، ج16، ص108
4
(فاطر/ 18)
الرّضا (عَنِ الْفَضْلِ‌بْنِ‌شَاذَانَ قَالَ: سَأَلَ الْمَأْمُونُ عَلِیَّ‌بْنَ‌مُوسَی الرِّضَا (أَنْ یَکْتُبَ لَهُ مَحْضَ الْإِسْلَامِ عَلَی الْإِیجَازِ وَ الِاخْتِصَارِ فَکَتَبَ (أوَ إِنَّ أَفْعَالَ الْعِبَادِ مَخْلُوقَهًٌْ لِلَّهِ خَلْقَ تَقْدِیرٍ لَا خَلْقَ تَکْوِینٍ وَ اللَّهُ خَالِقُ کُلِّ شَیْءٍ وَ لَا یَقُولُ بِالْجَبْرِ وَ التَّفْوِیضِ وَ لَا یَأْخُذُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الْبَرِیءَ بِالسَّقِیمِ وَ لَا یُعَذِّبُ اللَّهُ تَعَالَی الْأَطْفَالَ بِذُنُوبِ الْآبَاءِ وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعی.
امام رضا ( فضل‌بن‌شاذان گوید: مأمون از امام رضا (درخواست کرد به اختصار خلاصه‌ای از اسلام واقعی را برایش بنویسد. امام (این مطالب را نوشت: افعال مردم مخلوق خداست به خلق تقدیری نه به خلق تکوینی و خداوند خالق هرچیزی است و نباید معتقد به جبر و تفویض شد. هرگز خداوند کسی را که خطا نکرده به جرم خطاکار نمی‌گیرد و خداوند به‌واسطه‌ی گناه پدران، بچّه‌ها را عذاب نمی‌کند. وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری و أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعی (نجم/39).
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص428
بحار الأنوار، ج10، ص356
5
(فاطر/ 18)
أمیرالمومنین (عَنْ ثَعْلَبَهًَْ‌بْنِ‌یَزِیدَ الْحِمَّانِیِّ قَالَ: کَتَبَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ علی‌بن‌ابی‌طالب (إِلَی مُعَاوِیَهًَْ‌بْنِ‌أَبِی‌سُفْیَانَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ إِلَیْنَا کِتَابَهُ وَ لَمْ یَدَعْنَا فِی شُبْهَهًٍْ وَ لَا عُذْرَ لِمَنْ رَکِبَ ذَنْباً بِجَهَالَهًٍْ وَ التَّوْبَهًُْ مَبْسُوطَهًٌْ وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری وَ أَنْتَ مِمَّنْ شَرَعَ الْخِلَافَ مُتَمَادِیاً فِی غَمْرَهًِْ الْأَمَلِ مُخْتَلِفَ السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَهًِْ رَغْبَهًًْ فِی الْعَاجِل.
امام علی ( ثعلبه‌بن‌یزید حمانی گوید: علی‌بن‌ابی‌طالب (برای معاویهًْ‌بن‌ابوسفیان نوشت: «امّا بعد خداوند کتابش را بهسوی ما فرستاد و ما را در شبهه رها نکرد، و برای کسی که جاهلانه بر مرکب گناه سوار شود هیچ عذری نیست و در توبه گشوده است و هیچ بار بردارندهای بار دیگری را برنمیدارد و تو از کسانی هستی که اختلاف را بنا نهاد و در طغیان امید در پیدا و پنهان، اصرار کرد تا زودرس دنیا را به دست آورد و دراز مدّت آخرت را تکذیب کند، و گویی که تو آنچه از تو سر زد را به یاد آوردهای و برای بازگشت راهی نیافتهای.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص428
بحار الأنوار، ج33، ص75
6
(فاطر/ 18)
الرّضا (عَن الْهَرَوِیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌الْحَسَنِ الرِّضَا (یَا ابْنَ‌رَسُولِ‌اللَّهِ (مَا تَقُولُ فِی حَدِیثٍ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ (أَنَّهُ قَالَ إِذَا خَرَجَ الْقَائِمُ (قَتَلَ ذَرَارِیَّ قَتَلَهًِْ الْحُسَیْنِ (بِفِعَالِ آبَائِهَا فَقَالَ (هُوَ کَذَلِکَ فَقُلْتُ وَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری مَا مَعْنَاهُ قَالَ صَدَقَ اللَّهُ فِی جَمِیعِ أَقْوَالِهِ وَ لَکِنْ ذَرَارِیُّ قَتَلَهًِْ الْحُسَیْنِ (یَرْضَوْنَ بِفِعَالِ آبَائِهِمْ وَ یَفْتَخِرُونَ بِهَا وَ مَنْ رَضِیَ شَیْئاً کَانَ کَمَنْ أَتَاهُ وَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا قُتِلَ بِالْمَشْرِقِ فَرَضِیَ بِقَتْلِهِ رَجُلٌ بِالْمَغْرِبِ لَکَانَ الرَّاضِی عِنْدَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ شَرِیکَ الْقَاتِلِ وَ إِنَّمَا یَقْتُلُهُمُ الْقَائِمُ (إِذَا خَرَجَ لِرِضَاهُمْ بِفِعْلِ آبَائِهِمْ قَالَ قُلْتُ لَهُ بِأَیِّ شَیْءٍ یَبْدَأُ الْقَائِمُ مِنْکُمْ إِذَا قَامَ قَالَ یَبْدَأُ بِبَنِی شَیْبَهًَْ فَیَقْطَعُ أَیْدِیَهُمْ لِأَنَّهُمْ سُرَّاقُ بَیْتِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ.
امام رضا ( هروی گوید: به امام رضا (عرض کردم: «ای پسر رسول خدا! درباره‌ی حدیثی که امام صادق (فرموده است: «هنگامی‌که حضرت قائم (خروج کند فرزندان قاتلین امام حسین (را به علّت جنایتی که آباء و اجداد آنان انجام دادند به قتل می‌رساند، چه می‌فرمایید»؟ حضرت رضا (فرمود: «همین‌طور است که امام صادق (فرموده است». گفتم: «پس کلام خدای سبحان که می‌فرماید: وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری چیست»؟ فرمود: «خدا در جمیع سخنان خود راست می‌گوید. ولی فرزندان قاتلین امام حسین (به آن عملی که پدران و اجدادشان انجام دادند راضی هستند و به آن اعمال فخر می‌کنند. و کسی که به عملی راضی باشد نظیر این است که آن را انجام داده باشد. اگر مردی در مشرق کشته شود و مردی در مغرب به این عمل راضی باشد او نیز نزد خدا با قاتل شریک خواهد بود. حضرت قائم (موقعی که خروج کند آن‌ها را برای رضایتی که به عمل پدرانشان دارند خواهد کشت». گفتم: «هنگامی‌که قائم شما خروج کند در ابتدا از چه گروهی انتقام خواهد گرفت»؟ فرمود: «از قبیله‌ی بنی‌شیبه. زیرا آنان سارقین خانه‌ی خدا هستند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص428
بحار الأنوار، ج52، ص313
آیه وَ ما یَسْتَوِی الْأَعْمی وَ الْبَصیرُ [19]
[بدانيد] نابینا و بینا هرگز برابر نیستند.
1
(فاطر/ 19)
ابن‌عبّاس (وَ ما یَسْتَوِی الْأَعْمی وَ الْبَصِیرُ قَالَ الْأَعْمَی أَبُوجَهْلٍ وَ الْبَصِیرُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِین (.
ابن‌عبّاس ( وَ ما یَسْتَوِی الْأَعْمی وَ الْبَصِیرُ؛ منظور از کور ابوجهل و بینا امیرالمؤمنین (است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص430
بحار الأنوار، ج24، ص372/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص469/ شواهدالتنزیل، ج2، ص154/ الصراط المستقیم، ج2، ص74
2
(فاطر/ 19)
علی‌بن‌إبراهیم (وَ ما یَسْتَوِی الْأَعْمی وَ الْبَصِیرُ مَثَلٌ ضَرَبَهُ اللَّهُ لِلْمُؤْمِنِ وَ الْکَافِر.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( آیه: وَ ما یَسْتَوِی الْأَعْمی وَ الْبَصِیرُ مثلی است که خداوند برای مؤمن و کافر می‌زند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص430
القمی، ج2، ص208/ بحار الأنوار، ج9، ص231/ البرهان؛ «بتفاوت»
3
(فاطر/ 19)
ابن‌عبّاس (عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (قَالَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَ وَ ما یَسْتَوِی الْأَعْمی وَ الْبَصِیرُ قَالَ الْأَعْمَی أَبُو جَهْلٍ وَ الْبَصِیرُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (وَ لَا الظُّلُماتُ وَ لَا النُّورُ فَالظُّلُمَاتُ أَبُو جَهْلٍ وَ النُّورُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (.
ابن‌عبّاس ( وَ ما یَسْتَوِی الْأَعْمی وَ الْبَصِیرُ؛ الْأَعْمی ابوجهل و الْبَصِیرُ امام علی (است و در لَا الظُّلُماتُ وَ لَا النُّورُ؛ الظُّلُماتُ ابوجهل و النُّورُ امام علی (است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص430
تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص469
آیه وَ لاَ الظُّلُماتُ وَ لاَ النُّورُ [20]
و نه تاریکی‌ها و روشنایی.
1
(فاطر/ 20)
ابن‌عبّاس (فَالظُّلُمَاتُ أَبُوجَهْلٍ وَ النُّورُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِین (.
ابن‌عبّاس ( فَالظُّلُمَاتُ ابوجهل و نور امیرالمؤمنین (است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص430
بحار الأنوار، ج24، ص372/ الصراط المستقیم، ج2، ص74 / المناقب، ج3، ص81
آیه وَ لاَ الظِّلُّ وَ لاَ الْحَرُورُ [21]
و نه سایه [آرام‌بخش] و باد داغ و سوزان.
1
(فاطر/ 21)
ابن‌عبّاس (فَالظِّلُّ ظِلُّ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (فِی الْجَنَّهًِْ وَ الْحَرُورُ یَعْنِی جَهَنَّمَ لِأَبِی‌جَهْلٍ.
ابن‌عبّاس ( فَالظِّلُّ منظور سایه‌ی امیرالمؤمنین (در بهشت است. وَ الحَرُورُ یعنی جهنّم که برای ابوجهل است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص430
بحار الأنوار، ج24، ص372/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص469
2
(فاطر/ 21)
ابن‌عبّاس (وَ لَا الظِّلُّ یَعْنِی ظِلَّ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (فِی الْجَنَّهًِْ وَ لَا الْحَرُورُ یَعْنِی جَهَنَّمَ.
ابن‌عبّاس ( وَ لَا الظِّلُّ منظور سایه‌ی امیرالمؤمنین (در بهشت است. وَ لَا الْحَرُورُ یعنی جهنّم است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص430
بحار الأنوار، ج35، ص396/ المناقب، ج3، ص81
3
(فاطر/ 21)
علی‌بن‌إبراهیم (الظِّلُّ النَّاسُ وَ الْحَرُورُ الْبَهَائِمُ وَ کَأَنَّهُمْ إِنَّمَا سُمُّوا ظِلًّا لِتَعَیُّشِهِمْ فِی الظِّلَالِ وَ الْبَهَائِمُ حَرُوراً لِتَعَیُّشِهِمْ فِیهَا.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( الظِّلُّ مردم وَ الحَرُورُ بهائم هستند. چون مردم در سایه زندگی می‌کنند و بهائم در سوز گرما زندگی می‌کنند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص430
بحار الأنوار، ج64، ص44/ القمی، ج2، ص208؛ «حرورا لتعیشهم فیها» محذوف
آیه وَ ما یَسْتَوِی الْأَحْیاءُ وَ لاَ الْأَمْواتُ إِنَّ اللهَ یُسْمِعُ مَنْ یَشاءُ وَ ما أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِی الْقُبُورِ [22]
و هرگز مردگان و زندگان یکسان نیستند. خداوند پیام خود را به گوش هرکس بخواهد می‌رساند، و تو نمی‌توانی سخن خود را به گوش آنان که در گور [خفته]اند برسانی.
1
(فاطر/ 22)
ابن‌عبّاس (وَ ما یَسْتَوِی الْأَحْیاءُ وَ لَا الْأَمْواتُ فَالْأَحْیَاءُ عَلِیٌّ (وَ حَمْزَهًُْ (وَ جَعْفَرٌ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ (وَ فَاطِمَهًُْ (وَ خَدِیجَهًُْ (وَ الْأَمْوَاتُ کُفَّارُ مَکَّهًَْ.
ابن‌عبّاس ( وَ ما یَسْتَوِی الْأَحْیاءُ وَ لَا الْأَمْواتُ؛ احیاء علی (و حمزه (و جعفر (و حسن و حسین و فاطمه و خدیجه (است و اموات کفّار مکّه هستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص430
بحار الأنوار، ج24، ص372/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص469/ المناقب، ج3، ص81؛ «ولا الأموات فالاحیاء» محذوف
2
(فاطر/ 22)
علی‌بن‌إبراهیم (وَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ (قَالَ: هَؤُلَاءِ الْکُفَّارُ لَا یَسْمَعُونَ مِنْکَ کَمَا لَا یَسْمَعُ أَهْلُ الْقُبُورِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( وَ مَا أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِی الْقُبُورِ؛ این کفّار از تو نمی‌شنوند، چنانچه اهل قبرستان نمی‌شنوند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص432
بحار الأنوار، ج64، ص44/ القمی، ج2، ص208
آیه إِنْ أَنْتَ إِلاَّ نَذیرٌ [23]
تو فقط انذارکننده‌ای، [اگر ايمان نياورند نگران نباش، وظيفه‌ات را انجام ده].
آیه إِنَّا أَرْسَلْناکَ بِالْحَقِّ بَشیراً وَ نَذیراً وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلاَّ خَلا فیها نَذیرٌ [24]
ما تو را بحق به‌عنوان بشارت‌دهنده و انذارکننده فرستادیم؛ و هر امّتی در گذشته انذارکننده‌ای داشته است!
آیه وَ إِنْ یُکَذِّبُوکَ فَقَدْ کَذَّبَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَیِّناتِ وَ بِالزُّبُرِ وَ بِالْکِتابِ الْمُنیرِ [25]
اگر تو را تکذیب کنند [عجب نيست]؛ کسانی که پیش از آنان بودند [نيز پيامبران خود را] تکذیب کردند؛ آن‌ها با دلایل روشن و نوشته‌های محکم و متین و کتاب آسمانی روشنگر به سراغ آنان آمدند [امّا كوردلان ايمان نياوردند].
آیه ثُمَّ أَخَذْتُ الَّذینَ کَفَرُوا فَکَیْفَ کانَ نَکیرِ [26]
سپس من کافران را [بعد از اتمام حجّت] مجازات کردم، پس [ببين] مجازات من نسبت به آنان چگونه بود؟!
1
(فاطر/ 26)
الباقر (عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (أَنَّهُ قَال: … یَا مَعْشَرَ الشِّیعَهًِْ یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلا فِیها نَذِیرٌ قِیلَ یَا أَبَاجَعْفَرٍ (نَذِیرُهَا مُحَمَّدٌ (قَالَ صَدَقْتَ فَهَلْ کَانَ نَذِیرٌ وَ هُوَ حَیٌّ مِنَ الْبِعْثَهًِْ فِی أَقْطَارِ الْأَرْضِ فَقَالَ السَّائِلُ لَا قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (أَرَأَیْتَ بَعِیثَهُ أَ لَیْسَ نَذِیرَهُ کَمَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (فِی بِعْثَتِهِ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ نَذِیرٌ فَقَالَ بَلَی قَالَ فَکَذَلِکَ لَمْ یَمُتْ مُحَمَّدٌ (إِلَّا وَ لَهُ بَعِیثٌ نَذِیرٌ قَالَ فَإِنْ قُلْتُ لَا فَقَدْ ضَیَّعَ رَسُولُ اللَّهِ (مَنْ فِی أَصْلَابِ الرِّجَالِ مِنْ أُمَّتِهِ قَالَ وَ مَا یَکْفِیهِمُ الْقُرْآنُ قَالَ بَلَی إِنْ وَجَدُوا لَهُ مُفَسِّراً قَالَ وَ مَا فَسَّرَهُ رَسُولُ اللَّهِ (قَالَ بَلَی قَدْ فَسَّرَهُ لِرَجُلٍ وَاحِدٍ وَ فَسَّرَ لِلْأُمَّهًِْ شَأْنَ ذَلِکَ الرَّجُلِ وَ هُوَ علی‌بن‌ابی‌طالب (.
امام باقر ( امام باقر (فرمود: …ای گروه شیعه! خدای تبارک‌وتعالی می‌فرماید: وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلا فِیها نَذِیرٌ. عرض شد: «ای اباجعفر! بیم رسان امّت، محمّد (است»؟ فرمود: «درست گفتی ولی آیا پیغمبر (در زمان حیاتش چاره‌ای از فرستادن نمایندگان در اطراف زمین داشت»؟ [یعنی می‌توانست آن‌ها را نفرستد]؟ گفت: «نه»! امام فرمود: «به من بگو مگر فرستاده‌ی پیغمبر (بیم‌رسان او نیست چنانکه خود پیغمبر (فرستاده‌ی خدای عزّوجلّ و بیم‌رسان او بود»؟ گفت: «چرا»! فرمود: «پس همچنین پیغمبر (برای پس از مرگ خود هم فرستاده و بیم‌رسان دارد، اگر بگویی ندارد، لازم می‌آید که پیغمبر (آن‌هایی را که در صلب مردان امّتش بودند، ضایع کرده [و بدون رهبر گذاشته] باشد». آن مرد گفت: «مگر قرآن برای آن‌ها کافی نیست»؟ فرمود: «چرا درصورتی‌که مفسّری برای قرآن داشته باشند». گفت: «مگر پیغمبر (قرآن را تفسیر نفرموده است»؟ فرمود: «چرا تنها برای یک مرد تفسیر کرد و شأن آن مرد را که علیّ‌بن‌ابی‌طالب (است به امّت خود گفت».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص432
الکافی، ج1، ص249/ بحار الأنوار، ج25، ص71/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص796
2
(فاطر/ 26)
الصّادق (إِنَّ اللَّهَ قَدِ اسْتَخْلَصَ الرُّسُلَ لِأَمْرِهِ ثُمَّ اسْتَخْلَصَهُمْ مُصَدِّقِینَ بِذَلِکَ فِی نُذُرِهِ فَقَالَ وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلا فِیها نَذِیر.
امام صادق ( خداوند پیامبران را برای [ابلاغ] فرمان خود برگزید، سپس آنان (والیان امر) را برای تصدیق فرمان خود درباره‌ی بیم دادن خود برگزید: وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلا فِیها نَذِیر.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص432
الکافی، ج1، ص181/ الکافی، ج2، ص47/ بحار الأنوار، ج66، ص10/ القمی، ج1، ص323؛ «بتفاوت»
3
(فاطر/ 26)
علی‌بن‌إبراهیم (قَوْلُهُ وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلا فِیها نَذِیرٌ قَالَ لِکُلِّ زَمَانٍ إِمَامٌ (.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلا فِیها نَذِیرٌ؛ و هر امّتی در گذشته انذارکننده‌ای داشته است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص432
بحار الأنوار، ج9، ص231/ نورالثقلین/ القمی، ج2، ص208/ بحار الأنوار، ج23، ص29
4
(فاطر/ 26)
الصّادق (فی احتجاج أبی‌عبدالله الصادق (: قَالَ السَائِلُ: قَالَ فَأَخْبِرْنِی عَنِ الْمَجُوسِ أَ فَبَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِمْ نَبِیّاً فَإِنِّی أَجِدُ لَهُمْ کُتُباً مُحْکَمَهًًْ وَ مَوَاعِظَ بَلِیغَهًًْ وَ أَمْثَالًا شَافِیَهًًْ یُقِرُّونَ بِالثَّوَابِ وَ الْعِقَابِ وَ لَهُمْ شَرَائِعُ یَعْمَلُونَ بِهَا قَالَ (مَا مِنْ أُمَّهًٍْ إِلَّا خَلا فِیها نَذِیرٌ وَ قَدْ بُعِثَ إِلَیْهِمْ نَبِیٌّ بِکِتَابٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ فَأَنْکَرُوهُ وَ جَحَدُوا کِتَابَه.
امام صادق ( در کتاب احتجاج از امام صادق (روایت است: شخص سؤال‌کننده پرسید: «مرا از مجوس باخبر کنید که آیا خداوند بر ایشان پیامبری مبعوث فرمود؟ زیرا من در آن‌ها کتابی محکم و مواعظی رسا و مثال‌هایی شفّاف یافته‌ام، و نیز آنان به ثواب و عقاب معتقد و برخوردار از دستوراتی دینی بوده و همه‌ی آن را رعایت می‌کنند». فرمود: «هیچ امّتی نیست مگر اینکه در میانشان انذاردهنده‌ای بوده، و در میان مجوس نیز پیامبری با کتاب مبعوث شده، ولی هر دو مورد انکار قوم واقع شدند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص434
الإحتجاج، ج2، ص346/ نورالثقلین
5
(فاطر/ 26)
أمیرالمومنین (وَ مِنْهُ أَجْنَاسُ جَمِیعِ الْحَیَوَانِ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلا فِیها نَذِیرٌ وَ مِنْهُ أُمَّهًُْ مُحَمَّدٍ (وَ هُوَ قَوْلُهُ کَذلِکَ أَرْسَلْناکَ فِی أُمَّةٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِها أُمَمٌ وَ هِیَ أُمَّهًُْ
مُحَمَّدٍ (.
امام علی ( یک معنای آن (امّت) نیز اجناس همه حیوانات است که در این کلام خدا آمده: وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلا فِیها نَذِیرٌ؛ یک معنای آن، امّت محمّد (است و آن این کلام خداست: همان گونه [که پیامبران پیشین را مبعوث کردیم،] تو را به میان امّتی فرستادیم که پیش از آن‌ها امّت‌های دیگری آمدند و رفتند (رعد/30) و این امّت، امّت محمّد (است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص434
بحار الأنوار، ج51، ص44
آیه أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجْنا بِهِ ثَمَراتٍ مُخْتَلِفاً أَلْوانُها وَ مِنَ الْجِبالِ جُدَدٌ بیضٌ وَ حُمْرٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُها وَ غَرابیبُ سُودٌ [27]
آیا ندیدی خداوند از آسمان آبی فرو فرستاد که به‌وسیله‌ی آن میوه‌هایی به رنگ‌های گوناگون [از زمين] خارج ساختیم و از کوه‌ها نیز [به لطف پروردگار] راه‌هایی آفریده شده سفید و سرخ و به رنگ‌های مختلف و گاه به رنگ کاملاً سیاه.
1
(فاطر/ 27)
علی‌بن‌إبراهیم (ثُمَّ ذَکَرَ کِبْرِیَاءَهُ فَقَالَ: أَ لَمْ تَرَ یَا مُحَمَّدُ (أَنَّ اللهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ مَاءً فَأَخْرَجْنا بِهِ ثَمَراتٍ مُخْتَلِفاً أَلْوانُهَا إِلَی قَوْلِهِ وَ غَرابِیبُ سُودٌ وَ هُوَ الْغِرْبَانُ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( سپس ذات کبریائیش را یادآوری می‌کند و می‌فرماید: ای محمّد! آیا ندیدی خداوند از آسمان آبی فرو فرستاد که به‌وسیله‌ی آن میوه‌هایی به رنگ‌های گوناگون [از زمین] خارج ساختیم… و گاه به رنگ کاملاً سیاه؛ یعنی کلاغ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص434
القمی، ج2، ص208
آیه وَ مِنَ النَّاسِ وَ الدَّوَابِّ وَ الْأَنْعامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ کَذلِکَ إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ إِنَّ اللهَ عَزیزٌ غَفُورٌ [28]
و از انسان‌ها و جنبندگان و چهار پایان انواعی با رنگ‌های مختلف آفریدیم، آری [آفرينش جهان با عظمت] چنین است. و تنها از میان بندگان او، دانشمندان خدا ترسند؛ خداوند توانا و آمرزنده است.
1
(فاطر/ 28)
الصّادق (عَنْ صَالِحِ‌بْنِ‌حَمْزَهًَْ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (إِنَّ مِنَ الْعِبَادَهًِْ شِدَّهًَْ الْخَوْفِ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ اللَّهُ إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ وَ قَالَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ فَلا تَخْشَوُا النَّاسَ وَ اخْشَوْنِ وَ قَالَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً قَالَ وَ قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (إِنَّ حُبَّ الشَّرَفِ وَ الذِّکْرِ لَایَکُونَانِ فِی قَلْبِ الْخَائِفِ الرَّاهِبِ.
امام صادق ( صالح‌بن‌حمزه گوید: امام صادق (فرمود: از جمله عبادات، خوف و ترس از خداوند متعال است که فرمود: إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ و نیز فرموده است: فَلا تَخْشَوُا النَّاسَ وَ اخْشَوْنِ. و فرموده: وَ مَنْ یَتَّقِ اللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً. و حضرت فرمود: «جاه دوستی و بزرگی خواهی و نامجویی در دل شخص ترسان و خائف راه نمی‌یابد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص434
الکافی، ج2، ص69/ وسایل الشیعهًْ، ج15، ص220/ بحار الأنوار، ج67، ص359/ البرهان
2
(فاطر/ 28)
السّجّاد (عَنْ أَبِی‌حَمْزَهًَْ قَالَ مَا سَمِعْتُ بِأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ کَانَ أَزْهَدَ مِنْ عَلِیِّ بْنِ‌الْحُسَیْنِ (إِلَّا مَا بَلَغَنِی مِنْ علی‌بن‌ابی‌طالب (قَالَ أَبُوحَمْزَهًَْ کَانَ الْإِمَامُ عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (إِذَا تَکَلَّمَ
فِی الزُّهْدِ وَ وَعَظَ أَبْکَی مَنْ بِحَضْرَتِهِ قَالَ أَبُوحَمْزَهًَْ وَ قَرَأْتُ صَحِیفَهًًْ فِیهَا کَلَامُ زُهْدٍ مِنْ کَلَامِ
عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (وَ کَتَبْتُ مَا فِیهَا ثُمَّ أَتَیْتُ عَلِیَّ‌بْنَ‌الْحُسَیْنِ (فَعَرَضْتُ مَا فِیهَا عَلَیْهِ فَعَرَفَهُ وَ صَحَّحَهُ وَ کَانَ مَا فِیهَا بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ… وَ مَا الْعِلْمُ بِاللَّهِ وَ الْعَمَلُ إِلَّا إِلْفَانِ مُؤْتَلِفَانِ فَمَنْ عَرَفَ اللَّهَ خَافَهُ وَ حَثَّهُ الْخَوْفُ عَلَی الْعَمَلِ بِطَاعَهًِْ اللَّهِ وَ إِنَّ أَرْبَابَ الْعِلْمِ وَ أَتْبَاعَهُمُ الَّذِینَ عَرَفُوا اللَّهَ فَعَمِلُوا لَهُ وَ رَغِبُوا إِلَیْهِ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ.
امام سجّاد ( ابوحمزه ثمالی گفت: نشنیدم کسی زاهدتر از علی‌بن‌الحسین (باشد، مگر آنچه از علی‌بن‌ابی‌طالب (به ما رسیده است. سپس گفت: «وقتی علی‌بن‌الحسین (در مورد زهد صبحت می‌کرد و پند می‌داد، هرکه حضور داشت به گریه می‌افتاد». ابوحمزه گفت،
در یادداشتی، سخنانی از امام سجّاد (درباره زهد خواندم، آن را نوشتم و خدمت ایشان عرضه داشتم، امام آن را تصحیح نمود. در آن نامه نوشته بود: بسم اللَّه الرحمن الرحیم… علم به خدا و عمل به دستورهایش دو دوست صمیمی هستند. پس هر که خدا را شناخت، از او می‌ترسد و همین ترس او را وادار به عمل می‌نماید. ارباب علم و دانشمندان و پیروانشان، کسانی هستند که خدا را شناخته و اعمال خود را برای او انجام می‌دهند و رغبت و میلشان به او است. و خداوند فرموده: إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص434
الکافی، ج8، ص16/ مستدرک الوسایل، ج11، ص233؛ «عن ابی حمزه قال… الرحمن الرحیم» محذوف/ بحار الأنوار، ج67، ص344؛ «عن ابی حمزه قال… الرحمن الرحیم» محذوف/ تحف العقول، ص252/ نورالثقلین/ البرهان
3
(فاطر/ 28)
الصّادق (عَنِ الْحَارِثِ‌بْنِ‌الْمُغِیرَهًِْ النَّصْرِیِّ عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماء قَالَ یَعْنِی بِالْعُلَمَاءِ مَنْ صَدَّقَ فِعْلُهُ قَوْلَهُ وَ مَنْ لَمْ یُصَدِّقْ فِعْلُهُ قَوْلَهُ فَلَیْسَ بِعَالِمٍ.
امام صادق ( حارث‌بن‌مغیره نصری، از امام صادق (روایت کرده که پیرامون آیه: إِنَّمَا یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاء فرمود: «مقصود خداوند از علما، کسانی هستند که عملشان گفتارشان را تأیید کند، و کسی که عمل او گفتارش را تأیید نکند، عالم نیست».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص436
الکافی، ج1، ص36/ بحار الأنوار، ج2، ص59/ مشکاهًْ الأنوار، ص132/ منیهًْ المرید، ص181/ نورالثقلین/ البرهان
4
(فاطر/ 28)
ابن‌عبّاس (عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ فِی قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَ إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ قَال: یَعْنِی بِهِ عَلِیّاً (کَانَ عَالِماً بِاللَّهِ وَ یَخْشَی اللَّهَ وَ یُرَاقِبُهُ وَ یَعْمَلُ بِفَرَائِضِهِ وَ یُجَاهِدُ فِی سَبِیلِهِ وَ یَتَّبِعُ جَمِیعَ أَمْرِهِ بِرِضَاهُ وَ مَرْضَاهًِْ رَسُولِهِ (.
ابن‌عبّاس ( إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ؛ منظور علی (است که عالم به خدا بود و از او از او می¬ترسید و مراقب پروردگار بود و عمل به واجبات می¬نمود، و در راه خدا جهاد می¬کرد، و پیرو تمام دستورات بود، و جویای خشنودی خدا و پیامبر بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص436
بحار الأنوار، ج24، ص122/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص470/ البرهان
5
(فاطر/ 28)
الصّادق (الْخَشْیَهًُْ مِیرَاثُ الْعِلْمِ وَ الْعِلْمُ شُعَاعُ الْمَعْرِفَهًِْ وَ قَلْبُ الْإِیمَانِ وَ مَنْ حُرِمَ الْخَشْیَهًَْ لَا یَکُونُ عَالِماً وَ إِنْ شَقَّ الشَّعْرَ فِی مُتَشَابِهَاتِ الْعِلْمِ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ.
امام صادق ( ترس از خدا میراث دانش است، و دانش پرتو معرفت و قلب ایمان است. و آنکه از ترس از خدا محروم باشد عالم نیست، حتّی اگر بتواند در مسائل علمی موی بشکافد. خدای عزّوجلّ گفته است: إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ هر آینه از میان بندگان خدا علماء از او می‌ترسند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص436
بحار الأنوار، ج2، ص52/ عدهًْ الداعی، ص78/ مصباح الشریعهًْ، ص20
6
(فاطر/ 28)
الصّادق (إِنَ مِنَ الْعِبَادَهًِْ شِدَّهًَْ الْخَوْفِ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ اللَّهُ إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماء.
امام صادق ( بعضی از عبادت‌ها از شدّت خوف خداوند انجام می‌گیرد، خداوند می‌فرماید: إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص436
الکافی، ج2، ص69/ نورالثقلین
7
(فاطر/ 28)
ابن‌عبّاس (الْعُلَمَاءُ بِاللَّهِ الَّذِینَ یَخَافُونَهُ عَزَّ وَ جَل.
ابن‌عبّاس ( دانشمندان الهی کسانی هستند که از خدا می‌ترسند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص436
شواهدالتنزیل، ج2، ص152/ القمی، ج2، ص208؛ «بتفاوت لفظی»
8
(فاطر/ 28)
أمیرالمومنین (طَلَبُ الْعِلْمِ أَفْضَلُ مِنَ الْعِبَادَهًِْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ وَ بِالْعِلْمِ اسْتَحَقُّوا عِنْدَ اللَّهِ اسْمَ الصِّدْقِ وَ سَمَّاهُمْ بِهِ صَادِقِینَ وَ فَرَضَ طَاعَتَهُمْ عَلَی جَمِیعِ الْعِبَادِ.
امام علی ( طلب علم و فضیلت از عبادت بهتر است و خداوند می‌فرماید: إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ و با علم در نزد خداوند شایسته‌ی اسم صدیق می‌باشند، خدا آن‌ها را راستگو نامیده و اطاعت آن‌ها را بر همه‌ی بندگان واجب کرده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص436
بحار الأنوار، ج66، ص80
9
(فاطر/ 28)
الرّسول (الدُّنْیَا سَاعَهًٌْ فَاجْعَلْهَا طَاعَهًًْ وَ بَابُ ذَلِکَ کُلِّهِ مُلَازَمَهًُْ الْخَلْوَهًِْ بِمُدَاوَمَهًِْ الْفِکْرَهًِْ وَ سَبَبُ الْخَلْوَهًِْ الْقَنَاعَهًُْ وَ تَرْکُ الْفُضُولِ مِنَ الْمَعَاشِ وَ سَبَبُ الْفِکْرَهًِْ الْفَرَاغُ وَ عِمَادُ الْفَرَاغِ الزُّهْدُ وَ تَمَامُ الزُّهْدِ التَّقْوَی وَ بَابُ التَّقْوَی الْخَشْیَهًُْ وَ دَلِیلُ الْخَشْیَهًِْ التَّعْظِیمُ لِلَّهِ وَ التَّمَسُّکُ بِتَخْلِیصِ طَاعَتِهِ وَ أَوَامِرِهِ وَ الْخَوْفُ وَ الْحَذَرُ وَ الْوُقُوفُ عَنْ مَحَارِمِهِ وَ دَلِیلُهَا الْعِلْمُ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ.
پیامبر ( دنیا یک ساعت است، در خلوت نشستن و فکرکردن است، خلوت قناعت می‌آورد و زیادی معاش را ترک می‌کند، فراغ موجب می‌شود که آدمی در اندیشه فرو رود، و فراغ ستون زهد به شمار می‌رود و همه‌ی زهد هم تقوی می‌باشد. باب تقوی خشیّت است، و خشیّت موجب تعظیم خداوند می‌باشد، اخلاص در طاعت از اوامر خداوند می‌باشد، و ترس و احتیاط و توقّف از محرّمات می‌باشد، و دلیل آن هم علم می‌باشد خداوند فرموده است: إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص436
بحار الأنوار، ج67، ص68/ مصباح الشریعهًْ، ص22
10
(فاطر/ 28)
أمیرالمومنین (وَ طَلَبُ الْعِلْمِ أَفْضَلُ مِنَ الْعِبَادَهًِْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ. الَّذِینَ لا یَعْصُونَ اللهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ.
امام علی ( طلب علم و فضیلت از عبادت بهتر است و خداوند می‌فرماید: إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ. کسانی‌که هر چه خدا بگوید نافرمانی نمی‌کنند و همان می‌کنند که به آن مأمور شده‌اند (تحریم/6).
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص438
بحار الأنوار، ج90، ص55
11
(فاطر/ 28)
الصّادق (قَدْ رُوِّینَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (أَنَّ سَائِلًا سَأَلَهُ فَقَالَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (أَخْبِرْنِی عَنْ آلِ مُحَمَّدٍ (مَنْ هُمْ قَال هُم ثُمَّ أَخبَرَ عَزَّوَجَلَّ فَقَالَ بِمَا اسْتُحْفِظُوا مِنْ کِتابِ اللهِ وَ کانُوا عَلَیْهِ شُهَداءَ وَ لَمْ یَقُلْ بِمَا جُهِلُوا ثُمَّ قَالَ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ وَ قَالَ بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ قَالَ وَ ما یَعْقِلُها إِلَّا الْعالِمُونَ ثُمَّ قَالَ إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ وَ قَالَ أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدی فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ فَهَذِهِ الْحُجَّهًُْ بِأَنَّ الْأَئِمَّهًَْ (لَا یَکُونُونَ إِلَّا عُلَمَاء لِیَحْتَاجَ النَّاسُ إِلَیْهِمْ وَ لَا یَحْتَاجُونَ إِلَی أَحَدٍ مِنَ النَّاسِ فِی شَیْءٍ مِنَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَام.
امام صادق ( از امام صادق (روایت است: شخصی از ایشان سؤال کرد: «ای فرزند رسول خدا (! مرا آگاه بفرما که آل محمّد (چه کسانی هستند»؟ فرمود: «خداوند خبر داده و فرموده: به حفظ کتاب خدا مأمور بودند و بر آن گواهی دادند، (مائده/44). و نفرمود که به آنچه که جاهل هستند. سپس فرمود: آیا آن‌هایی که می‌دانند با آن‌هایی که نمی‌دانند برابرند؟ تنها خردمندان پند می‌پذیرند (زمر/9) و فرمود: بلکه قرآن آیاتی است روشن، که در سینه اهل دانش جای دارد. (عنکبوت/49) و فرمود: و آن‌ها را جز دانایان درنمی‌یابند (عنکبوت/43) إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ و فرمود: آیا آن که به حق راه می‌نماید به متابعت سزاوارتر است یا آن که به حق راه نمی‌نماید و خود نیز نیازمند هدایت است؟ شما را چه می‌شود؟ چگونه حکم می‌کنید؟ (یونس/35) پس این حجّت است به اینکه ائمّه (دانشمندانی هستند که مردم به آن‌ها احتیاج دارند و در مورد حلال و حرام نیز به احدی از مردم رجوع نمی‌کنند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص438
دعایم الإسلام، ج1، ص35
12
(فاطر/ 28)
الزّهراء (قَالَتِ الصِّدِّیقَهًُْ فَاطِمَهًُْ الزَّهْرَاءُ (سَمِعْتُ أَبِی (یَقُولُ إِنَّ عُلَمَاءَ شِیعَتِنَا یُحْشَرُون… حَتَّی یُخْلَعَ عَلَی الْوَاحِدِ مِنْهُم: أَلْفُ أَلْفِ خِلْعَهًٍْ مِنْ نُورٍ ثُمَ یُنَادِی مُنَادِی رَبِّنَا عَزَّوَجَلَّ أَیُّهَا الْکَافِلُونَ لِأَیْتَامِ آلِ مُحَمَّدِ (النَّاعِشُونَ لَهُمْ عِنْدَ انْقِطَاعِهِمْ عَنْ آبَائِهِمُ الَّذِینَ هُمْ أَئِمَّتُهُم.
حضرت زهرا ( حضرت فاطمه (فرمود: از پدرم شنیدم که می‌فرمود: دانشمندان پیرو ما زنده می‌شوند، … حتی بر یکی از این علما، هزار هزار حلّه از نور پوشانده می‌شود، پس منادی خدا صدا می‌زند: ای کسانی که متکفّل ایتام آل محمّد (هستید، علوم آل محمّد را به آن‌ها برسانید، و آن‌ها را بعد بریدن آن‌ها از پدرانشان که پیشوایان آنان هستند زنده کنید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص438
منیهًْ المرید، ص115
13
(فاطر/ 28)
الرّضا (قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌مُوسَی الرِّضَا (: یُقَالُ لِلْعَابِدِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ نِعْمَ الرَّجُلُ کُنْتَ هِمَّتُکَ ذَاتُ نَفْسِکَ وَ کَفَیْتَ مَئُونَتَکَ فَادْخُلِ الْجَنَّهًَْ… وَ یُقَالُ لِلْفَقِیهِ یَا أَیُّهَا الْکَافِلُ لِأَیْتَامِ آلِ مُحَمَّدٍ (الْهَادِی لِضُعَفَاءِ مُحِبِّیهِمْ وَ مُوَالِیهِمْ قِفْ حَتَّی تَشْفَعَ لِکُلِّ مَنْ أَخَذَ عَنْکَ أَوْ تَعَلَّمَ مِنْکَ فَیَقِفُ فَیُدْخِلُ الْجَنَّهًَْ مَعَهُ فِئَاماً وَ فِئَاماً وَ فِئَاماً حَتَّی قَالَ عَشْراً وَ هُمُ الَّذِینَ أَخَذُوا عَنْهُ عُلُومَهُ وَ أَخَذُوا عَمَّنْ أَخَذَ عَنْهُ وَ عَمَّنْ أَخَذَ عَمَّنْ أَخَذَ عَنْهُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ فَانْظُرُوا کَمْ صُرِفَ مَا بَیْنَ الْمَنْزِلَتَیْن.
امام رضا ( امام رضا (فرمود: روز قیامت به عابد گویند: «آفرین! چه آدم خوبی! خودت را نجات دادی و هیچ کاری به دیگران نداشتی. پس داخل بهشت شو. … و به فقیه گفته شود: ای سرپرست ایتام آل محمّد، دوستدار ضعفای شیعه و موالی آنان، بایست تا شفاعتت را مشمول هر که از تو تحصیل کرده و دانشی آموخته، نمایی، پس می‌ایستد و گروه گروه؛ تا ده گروه صد هزار نفری را وارد بهشت می‌کند، و ایشان همان افراد علم آموخته و شاگرد او تا روز قیامتند، حال تفاوت میان دو جایگاه [عابد و فقیه] را بنگرید!
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص438
الإحتجاج، ج1، ص17
14
(فاطر/ 28)
الحسن (یَأْتِی عُلَمَاءُ شِیعَتِنَا الْقَوَّامُونَ لِضُعَفَاءِ مُحِبِّینَا وَ أَهْلِ وَلَایَتِنَا یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ الْأَنْوَارُ تَسْطَعُ مِنْ تِیجَانِهِمْ عَلَی رَأْسِ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ تَاجٌ قَدِ انْبَثَّتْ تِلْکَ الْأَنْوَارُ فِی عَرَصَاتِ الْقِیَامَهًِْ وَ دُورِهَا مَسِیرَهًَْ ثَلَاثِمِائَهًِْ أَلْفِ سَنَهًٍْ فَشُعَاعُ تِیجَانِهِمْ یَنْبَثُّ فِیهَا کُلِّهَا فَلَا یَبْقَی هُنَاکَ یَتِیمٌ قَدْ کَفَلُوهُ وَ مِنْ ظُلْمَهًِْ الْجَهْلِ وَ حَیْرَهًِْ التِّیهِ أَخْرَجُوهُ إِلَّا تَعَلَّقَ بِشُعْبَهًٍْ مِنْ أَنْوَارِهِمْ فَرَفَعَتْهُمْ فِی
الْعُلُوِّ حَتَّی یُحَاذِیَ بِهِمْ رَبَضَ غُرَفِ الْجِنَانِ ثُمَّ یُنْزِلُهُمْ عَلَی مَنَازِلِهِمُ الْمُعَدَّهًِْ لَهُمْ فِی جِوَارِ أُسْتَادِیهِمْ وَ مُعَلِّمِیهِم وَ بِحَضْرَهًِْ أَئِمَّتِهِمُ الَّذِینَ کَانُوا إِلَیْهِمْ یَدْعُونَ وَ لَا یَبْقَی نَاصِبٌ مِنَ النَّوَاصِبِ یُصِیبُهُ مِنْ شُعَاعِ تِلْکَ التِّیجَانِ إِلَّا عَمِیَتْ عَیْنَاهُ وَ صَمَّتْ أُذُنَاهُ وَ خَرِسَ لِسَانُهُ وَ یَحُولُ عَلَیْهِ أَشَدُّ مِنْ لَهَبِ النِّیرَانِ فیَحْمِلُهُمْ حَتَّی یَدْفَعَهُمْ إِلَی الزَّبَانِیَهًِْ فَیَدْعُوهُمْ إِلی سَواءِ الْجَحِیم.
امام حسن ( علمای شیعیان ما که برپا دارندگان ضعفای محبان ما و اهل ولایت ما هستند، روز قیامت می‌آیند درحالی‌که نور از تاجهایشان ساطع است و بر سر هر یک از آنان تاجی است که آن انوار را در مواقف قیامت و خانه‌های آن تا سیصد هزار سال می‌پراکند؛ پس شعاع تاجهایشان در تمام آن مواقف پراکنده می‌شود؛ پس در آنجا یتیمی که سرپرستی او را کرده‌اند و از ظلمت جهل و حیرت سرگردانی آن بیرونش آورده‌اند نمی‌ماند مگر آنکه به شعبه‌ای از انوار آنان آویزان می‌شود؛ پس آنان را بالا می‌برند تا آنان را در موازات دیوارهای غرفه‌های بهشتی می‌رسانند و سپس آنان را به منازل مهیّا شده برایشان در جوار اساتید و معلّماشان و در محضر امامانشان که به سمت آنان فرا می‌خواندند، فرود می‌آورند؛ پس هیچ ناصبی‌ای از ناصبیان باقی نمی‌ماند که از شعاع آن تاج‌ها به او می‌خورد مگر آنکه دو چشمش کور می‌شود و دو گوشش کر و زبانش لال می‌گردد و عذابی شدیدتر از شعله‌های آتش بر او وارد می‌شود و آنان را بر می‌دارند تا به آتش بانان می‌دهند و آنان نیز آن نواصب را به میان آتش جهنّم می‌فرستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص438
بحار الأنوار، ج7، ص226
15
(فاطر/ 28)
الرّضا (أَفْضَلُ مَا یُقَدِّمُهُ الْعَالِمُ مِنْ مُحِبِّینَا وَ مَوَالِینَا أَمَامَهُ لِیَوْمِ فَقْرِهِ وَ فَاقَتِهِ وَ ذُلِّهِ وَ مَسْکَنَتِهِ أَنْ یُغِیثَ فِی الدُّنْیَا مِسْکِیناً مِنْ مُحِبِّینَا مِنْ یَدِ نَاصِبٍ عَدُوٍّ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ یَقُومُ مِنْ قَبْرِهِ وَ الْمَلَائِکَهًُْ صُفُوفٌ مِنْ شَفِیرِ قَبْرِهِ إِلَی مَوْضِعِ مَحَلِّهِ مِنْ جِنَانِ اللَّهِ فَیَحْمِلُونَهُ عَلَی أَجْنِحَتِهِمْ وَ یَقُولُونَ طُوبَاکَ طُوبَاکَ یَا دَافِعَ الْکِلَابِ عَنِ الْأَبْرَارِ وَ یَا أَیُّهَا الْمُتَعَصِّبُ لِلْأَئِمَّهًِْ الْأَخْیَارِ.
امام رضا ( بهترین توشه‌ای که شخص دانشمند دوستدار ما برای روز فقر و نیاز و ذلّت خود ذخیره می‌کند، حمایت علمی از دوستان ناتوان ما، و نجات ایشان از چنگال دشمنان خدا و رسول او است. [در این صورت] وقتی از قبر برخیزد صفوف فرشتگانی را مشاهده می‌کند که از محلّ قبر تا جایگاهش در بهشت برین صف کشیده‌اند، و او را با بالهای خود بلند نموده و به عمارت مخصوصش در بهشت حمل کرده و به او می‌گویند: آفرین بر تو! خوش باد تو را، ای کسی که دشمنان خوبان را مقهور ساخته و از ائمّه‌ی اطهار خود حمایت و طرفداری می‌نمودی!
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص440
بحار الأنوار، ج2، ص11
16
(فاطر/ 28)
الصّادق (إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ جَمَعَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ النَّاسَ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ وَ وُضِعَتِ الْمَوَازِینُ فَتُوزَنُ دِمَاءُ الشُّهَدَاءِ مَعَ مِدَادِ الْعُلَمَاءِ فَیَرْجَحُ مِدَادُ الْعُلَمَاءِ عَلَی دِمَاءِ الشُّهَدَاء.
امام صادق ( هنگامی که روز قیامت فرا رسد خداوند همه‌ی مردم را در یک جا گرد می‌آورد و میزان‌ها را نصب می‌گرداند، در این هنگام خون شهیدان و مداد علما با هم وزن می‌شوند ولی مداد علماء از آن سنگین‌تر است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص440
بحار الأنوار، ج2، ص14
17
(فاطر/ 28)
الرّسول (إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَجْمَعُ الْعُلَمَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ یَقُولُ لَهُمْ لَمْ أَضَعْ نُورِی وَ حِکْمَتِی فِی صُدُورِکُمْ إِلَّا وَ أَنَا أُرِیدُ بِکُمْ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ اذْهَبُوا فَقَدْ غَفَرْتُ لَکُمْ عَلَی مَا کَانَ مِنْکُم.
پیامبر ( ابودرداء نقل می‌کند: شنیدم رسول خدا (می‌فرمود: خداوند عزّوجلّ روز قیامت علما را جمع نموده و به ایشان می‌فرماید: نور و حکمت خود را در سینه‌های شما قرار ندادم مگر آنکه خیر دنیا و آخرت را از آن قصد نمودم، بروید، تمام شما را آمرزیدم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص440
علل الشرایع، ج2، ص468
آیه إِنَّ الَّذینَ یَتْلُونَ کِتابَ اللهِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَةً یَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ [29]
به یقین کسانی که کتاب الهی را تلاوت می‌کنند و نماز را برپا می‌دارند و از آنچه به آنان روزی داده‌ایم پنهان و آشکار انفاق می‌کنند، تجارتی [پرسود و] بی‌زیان و خالی از کساد را امید دارند.
انفاق
1
(فاطر/ 29)
الرّسول (عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُبَیْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ اللَّیْثِیِّ قَالَ: قَامَ رَجُلٌ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (فَقَالَ: یَا رَسُولَ الله (مَا لِی لَا أُحِبُّ الْمَوْتَ؟ فَقَالَ: أَ لَکَ مَالٌ؟ قَالَ: نَعَمْ. قَالَ: فَقَدِّمْهُ. قَالَ: لَا أَسْتَطِیعُ. قَالَ: فَإِنَ قَلْبَ الرَّجُلِ مَعَ مَالِهِ إِنْ قَدَّمَهُ أَحَبَّ أَنْ یَلْحَقَهُ وَ إِنْ أَخَّرَهُ أَحَبَّ أَنْ یَتَخَلَّفَ مَعَهُ.
پیامبر ( عبدالله‌بن‌عبیدالله گوید: مردی در برابر پیامبر خدا (ایستاد و گفت: «ای پیامبر! به خاطر چه چیزی است که من مرگ را دوست ندارم»؟ فرمود: «آیا مالی داری»؟ گفت: «آری». فرمود: «آن را [به دیگران بده و] برای سرای دیگر از پیش بفرست». گفت: «نمی‌توانم»؛ فرمود: «دل آدمی با مال اوست، اگر آن را از پیش فرستاد، دوست می‌دارد که به آن برسد، و اگر در نزد خود نگاه داشت، چنان می‌خواهد که در کنار آن باشد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص440
بحرالعرفان، ج13، ص194/ نورالثقلین
2
(فاطر/ 29)
السّجّاد (إِنَّمَا الدُّنْیَا سُوقٌ مِنَ الْأَسْوَاقِ مِنْهَا خَرَجَ قَوْمٌ بِمَا یَنْفَعُهُمْ وَ مِنْهَا خَرَجُوا بِمَا یَضُرُّهُمْ… وَ اجْعَلْ فِی قَلْبِکَ اثْنَتَیْنِ تَنْظُرُ الَّذِی تُحِبُّ أَنْ یَکُونَ مَعَکَ إِذَا قَدِمْتَ عَلَی رَبِّکَ فَقَدِّمْهُ بَیْنَ یَدَیْکَ وَ تَنْظُرُ الَّذِی تَکْرَهُهُ أَنْ یَکُونَ مَعَکَ إِذَا قَدِمْتَ عَلَی رَبِّکَ فَابْتَغِ بِهِ الْبَدَلَ وَ لَا تَذْهَبَنَّ إِلَی سِلْعَهًٍْ قَدْ بَارَتْ عَلَی مَنْ کَانَ قَبْلَکَ تَرْجُو أَنْ تَجُوزَ عَنْک.
امام سجاد ( دنیا بازاری است که بعضی از این بازار سود می‌برند و برخی زیان می‌بینند… در دل خود دو چیز قرار بده. دقّت کن هرچه مایلی وقتی به حضور خدا رفتی با تو باشد، اکنون جلوتر بفرست و هرچه مایل نیستی در پیشگاه پروردگار به همراهت باشد چیز دیگری به جای آن بگیر. به دنبال متاعی که کساد شده و نسبت به گذشتگان خریدار نداشته و تو مایلی از تو بگذرد، مرو.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص442
بحار الأنوار، ج46، ص326/ نورالثقلین
تجارتی [پرسود و] بی‌زیان و خالی از کساد
1 -1
(فاطر/ 29)
علی‌بن‌إبراهیم (یَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ أی لَن تَخسر.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( یَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ یعنی آن تجارت، هرگز زیانبار نخواهد بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص442
القمی، ج2، ص208
1 -2
(فاطر/ 29)
الرّسول (قَالَ ابْنُ‌مَسْعُودٍ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ (کَیْفَ لِی بِتِجَارَهًِْ الْآخِرَهًِْ فَقَالَ لَا تُرِیحَنَّ لِسَانَکَ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ ذَلِکَ أَنْ تَقُولَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ فَهَذِهِ التِّجَارَهًُْ الْمُرْبِحَهًُْ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی یَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ لِیُوَفِّیَهُمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزِیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ یَا ابْنَ‌مَسْعُودٍ کُلَّمَا أَبْصَرْتَهُ بِعَیْنِکَ وَ اسْتَحْلَاهُ قَلْبُکَ فَاجْعَلْهُ لِلَّهِ فَذَلِکَ تِجَارَهًُْ الْآخِرَهًِْ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ ما عِنْدَکُمْ یَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اللهِ باقٍ.
پیامبر ( ابن مسعود عرض کرد: «پدر و مادرم فدایت، ای رسول خدا! برای من به بازرگانی آخرت چه راهی است»؟ فرمود: «زبانت را از یاد خداوند باز مدار و این کار به این است که بگویی: سبحان الله و الحمد للَّه و لا اله الا الله و الله اکبر پس این است بازرگانی سودمند؛ خدای تعالی می‌فرماید: یَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ لِیُوَفِّیَهُمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزِیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ. ای پسر مسعود! آنچه را به چشمت می‌بینی و دلت را آرایش می‌دهی آن را برای خدا قرار ده پس همین است بازرگانی سودمند آخرت زیرا که خدای تعالی می‌فرماید: ما عِنْدَکُمْ یَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اللهِ باقٍ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص442
بحار الأنوار، ج74، ص107/ مکارم الأخلاق، ص455؛ «استخلاه» بدل «استحلاه»
آیه لِیُوَفِّیَهُمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَکُورٌ [30]
[آن‌ها اين اعمال صالح را انجام مى‌دهند] تا خداوند اجر و پاداش کامل به آن‌ها دهد و از فضلش بر [پاداش] آن‌ها بیفزاید که او آمرزنده و شکرگزار [و قدردان] است.
1
(فاطر/ 30)
الرّسول (وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ الشَّفَاعَهًُْ لِمَنْ وَجَبَتْ لَهُ النَّارُ مِمَّنْ صَنَعَ إِلَیْهِ مَعْرُوفاً فِی الدُّنْیَا.
پیامبر ( وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ؛ همان شفاعت برای دوزخیانی است که به آن‌ها در دنیا نیکی کردند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص442
نورالثقلین
2
(فاطر/ 30)
الباقر (عَنْ أَبِی‌الْوَرْدِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ یَزِیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ قَالَ الْوِلَایَهًُْ لِآلِ مُحَمَّدٍ (.
امام باقر ( ابو الورد از حضرت باقر (درباره‌ی آیه: وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ نقل کرد که فرمود: ولایت آل محمّد (است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص442
بحار الأنوار، ج24، ص61
آیه وَ الَّذی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ مِنَ الْکِتابِ هُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ إِنَّ اللهَ بِعِبادِهِ لَخَبیرٌ بَصیرٌ [31]
و آنچه از کتاب به تو وحی کردیم حق است و تصدیق‌کننده و هماهنگ با کتب پیش از آن خداوند نسبت به بندگانش خبیر و بیناست!
آیه ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللهِ ذلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبیرُ [32]
سپس این کتاب [آسمانى] را به گروهی از بندگان برگزیده‌ی خود به میراث دادیم [امّا] از میان آن‌ها عدّه‌ای بر خود ستم کردند، و عدّه‌ای میانه‌رو بودند، و گروهی به اذن خدا در نیکی‌ها [از همه] پیشی‌گرفتند، و این، همان فضیلت بزرگ است!
[امّا] از میان آن‌ها عدّه‌ای بر خود ستم کردند، و عدّه‌ای میانه‌رو بودند، و گروهی به اذن خدا در نیکی‌ها [از همه] پیشی‌گرفتند، و این، همان فضیلت بزرگ است
1 -1
(فاطر/ 32)
الباقر (عَنْ جَابِرٍالْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللهِ فَقَالَ الظَّالِمُ مِنَّا مَنْ لَا یَعْرِفُ حَقَّ الْإِمَامِ (وَ الْمُقْتَصِدُ الْعَارِفُ بِحَقِّ الْإِمَامِ (وَ السَّابِقُ بِالْخَیْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ هُوَ الْإِمَامُ جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَها یَعْنِی السَّابِقَ وَ الْمُقْتَصِدَ.
امام باقر ( جابر جعفی گوید: از امام باقر (در مورد کلام خداوند: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللهِ سؤال کردم. فرمود: «ظالمِ از ما خانواده، کسی است که حق امام را نشناسد و مقتصد عارف به حق امام است و سابق در خیرات به اذن خدا خود امام است؛ جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَها بهشت برین که داخل آن می‌شوند سابق و مقتصداند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص444
بحار الأنوار، ج23، ص214/ معانی الأخبار، ص104/ نورالثقلین/ البرهان
1 -2
(فاطر/ 32)
الصّادق (الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ مِنَّا مَنْ لَا یَعْرِفُ حَقَّ الْإِمَامِ وَ الْمُقْتَصِدُ مِنَّا الْعَارِفُ بِحَقِّ الْإِمَامِ وَ السَّابِقُ بِالْخَیْرَاتِ هُوَ الْإِمَامُ وَ هَؤُلَاءِ کُلُّهُمْ مَغْفُورٌ لَهُمْ.
امام صادق ( اصحاب ما از میسربن‌عبد العزیز نقل کرده‌اند که حضرت صادق (فرمود: «ظالم از ما خانواده کسی است که عارف به حقّ امام نباشد و مقتصد کسی از ما خانواده است که عارف به امام باشد و سابق به خیرات خود امام است و تمام این سه دسته آمرزیده خواهند شد». .
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص444
بحار الأنوار، ج23، ص213/ نورالثقلین/ البرهان؛ «العارف» بدل «یعرف»
1 -3
(فاطر/ 32)
الرّضا (عَنْ أَحْمَدَ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاالْحَسَنِ الرِّضَا (عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا… قَالَ وَ السَّابِقُ بِالْخَیْرَاتِ الْإِمَامُ (وَ الْمُقْتَصِدُ الْعَارِفُ بِالْإِمَامِ (وَ الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ الَّذِی لَا یَعْرِفُ الْإِمَامَ.
امام رضا ( احمدبن‌عمر گوید: از امام رضا (در مورد آیه: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا پرسیدم. فرمود: سابق به خیرات امام است و مقتصد کسی است که امام را بشناسد و ظالم به خود کسی است که امام را نشناسد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص444
الکافی، ج1، ص215/ نورالثقلین/ البرهان
1 -4
(فاطر/ 32)
الصّادق (عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ‌اللَّهِ (عَنْ هَذِهِ الْآیَهًِْ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا قَالَ أَیَّ شَیْءٍ تَقُولُ قُلْتُ أَقُولُ إِنَّهَا خَاصٌّ لِوُلْدِ فَاطِمَهًَْ (فَقَالَ مَنْ أَشَالَ سَیْفَهُ وَ دَعَا النَّاسَ إِلَی نَفْسِهِ إِلَی الضَّلَالِ مِنْ وُلْدِ فَاطِمَهًَْ (وَ غَیْرِهِمْ فَلَیْسَ بِدَاخِلٍ فِی هَذِهِ الْآیَهًِْ قُلْتُ مَنْ یَدْخُلُ فِیهَا قَالَ الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ الَّذِی لَا یَدْعُوالنَّاسَ إِلَی ضَلَالٍ وَ لَا هُدًی وَ الْمُقْتَصِدُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ الْعَارِفُ حَقَّ الْإِمَامِ وَ السَّابِقُ بِالْخَیْرَاتِ الْإِمَامُ.
امام صادق ( ابوبصیر گوید: از امام صادق (درباره‌ی این آیه: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا پرسیدم. فرمود: «تو چه می‌گویی». عرض کردم: «من می‌گویم اختصاص به فرزندان فاطمه (دارد». فرمود: «کسی که شمشیر بکشد و مردم را به امامت خویش دعوت کند و گمراه نماید چه از فرزندان فاطمه (و یا دیگری باشد در این آیه داخل نخواهد بود». عرض کردم: «پس آیه شامل چه کسانی است»؟ فرمود: «ظالم به خود کسی است که مردم را دعوت به خیر و شرّ نکند مقتصد کسی است که عارف به حقّ امام باشد و سابق به خیرات خود امام است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص444
بحار الأنوار، ج23، ص215/ بحار الأنوار، ج46، ص180
1 -5
(فاطر/ 32)
الباقر (السَّابِقُ بِالْخَیْرَاتِ الْإِمَامُ فَهِیَ فِی وُلْدِ عَلِیٍّ (وَ فَاطِمَهًَْ (.
امام باقر ( سابق به خیرات، امام (است، که از فرزندان علی (و فاطمه (است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص444
مستدرک الوسایل، ج17، ص332/ بحار الأنوار، ج23، ص217/ بصایرالدرجات، ص45/ نورالثقلین/ البرهان
1 -6
(فاطر/ 32)
الصّادق (عَنْ سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌خَالِد عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَقَالَ أَیَّ شَیْءٍ تَقُولُونَ أَنْتُمْ قُلْتُ نَقُولُ إِنَّهَا فِی الْفَاطِمِیِّینَ قَالَ لَیْسَ حَیْثُ تَذْهَبُ لَیْسَ یَدْخُلُ فِی هَذَا مَنْ أَشَارَ بِسَیْفِهِ وَ دَعَا النَّاسَ إِلَی خِلَافٍ فَقُلْتُ فَأَیُّ شَیْءٍ الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ قَالَ الْجَالِسُ فِی بَیْتِهِ لَا یَعْرِفُ حَقَّ الْإِمَامِ وَ الْمُقْتَصِدُ الْعَارِفُ بِحَقِّ الْإِمَامِ وَ السَّابِقُ بِالْخَیْرَاتِ الْإِمَامُ.
امام صادق ( سلیمان‌بن‌خالد گوید: از امام صادق (تفسیر آیه: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتَابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنَا مِنْ عِبَادِنَا، را پرسیدم و حضرت پاسخ داد: «شما چه نظری دارید»؟ عرض کردم: «ما قائل هستیم به اینکه این آیه در شأن فاطمیّین نازل شده است». حضرت فرمود: «این طور که شما می‌گویید، نیست؛ زیرا کسی که به شمشیر خود اشاره کرده و مردم را به اختلاف فرا می‌خواند، از مصادیق این آیه نیست». عرض کردم: «پس ظالِمٌ لِنَفسِهِ (ستم کننده به خود)
چه کسی است»؟ حضرت فرمود: «منظور، کسی است که در خانه‌اش می‌نشیند و حق امام را نمی‌شناسد و منظور از مقتصد (میانه‌رو)، کسی است که حق امام را می‌شناسد و منظور از سابِقٌ بِالخَیرات (کسی که در اعمال نیک پیشی می‌گیرد)، امام است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص444
الکافی، ج1، ص214/ البرهان
1 -7
(فاطر/ 32)
علی‌بن‌إبراهیم (الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا وَ هُمُ الْأَئِمَّهًُْ (قَالَ فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ (غَیْرَ الْأَئِمَّهًِْ وَ هُوَ الْجَاحِدُ لِلْإِمَامِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ هُوَ الْمُقِرُّ بِالْإِمَامِ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللهِ وَ هُوَ الإمَامُ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا آن‌ها عبارت از ائمّه (هستند. ظالِمٌ لِنَفْسِهِ از آل محمّد آن‌ها غیر از ائمّه هستند که منکر امام باشند وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ کسی است که اقرار به امام دارد وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللهِ که همان امام است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص446
بحار الأنوار، ج23، ص213/ القمی، ج2، ص208/ البرهان
1 -8
(فاطر/ 32)
العسکری (رُوِیَ عَنْ أَبِی‌هَاشِمٍ أَنَّهُ سَأَلَهُ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللهِ قَال: کُلُّهُمْ مِنْ آلِ مُحَمَّد (الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ الَّذِی لَا یُقِرُّ بِالْإِمَامِ (وَ الْمُقْتَصِدُ الْعَارِفُ بِالْإِمَامِ (وَ السَّابِقُ بِالْخَیْرَاتِ الْإِمَامُ فَجَعَلْتُ أُفَکِّرُ فِی نَفْسِی عِظَمَ مَا أَعْطَی اللَّهُ آلَ مُحَمَّدٍ (وَ بَکَیْتُ فَنَظَرَ إِلَیَّ وَ قَالَ الْأَمْرُ أَعْظَمُ مِمَّا حَدَّثْتَ بِهِ نَفْسَکَ مِنْ عِظَمِ شَأْنِ آلِ مُحَمَّدٍ (فَاحْمَدِ اللَّهَ أَنْ جَعَلَکَ مُتَمَسِّکاً بِحَبْلِهِمْ تُدْعَی یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ بِهِمْ إِذَا دُعِیَ کُلُّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ إِنَّکَ عَلَی خَیْر.ٍ
امام عسکری ( از ابوهاشم روایت است که از امام (درباره‌ی این آیه: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللهِ سؤال کرد. فرمود: «تمام این‌ها که وارث کتاب هستند از آل محمّدند؛ کسی که ظالم به نفس خویش است آن کسی است که اقرار به امام ندارد، و مقتصد کسی است که عارف به امام است، و سابق در خیرات خود امام می‌باشد». من در دل درباره‌ی مقام و موقعیّت عظیمی که خداوند به آل محمّد داده است فکر می‌کردم و گریه‌ام گرفت. امام (نگاهی به من نموده و فرمود: «امر بزرگتر از آن است که تو در دل درباره‌ی عظمت مقام و موقعیّت آل محمّد (خیال کردی. خدا را سپاسگزار باش که تو را از چنگ‌زنندگان به دست‌آویز ولایت این خاندان قرار داده. روز قیامت که هر گروه را با پیشوای خود فرا خوانند، ائمّه (را نیز خواهند خواست. تو عاقبت به خیر هستی».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص446
بحار الأنوار، ج50، ص258/ الخرایج و الجرایح، ج2، ص687/ البرهان / نورالثقلین؛ «فجعلت افکر فی نفسی… الی آخر» محذوف
1 -9
(فاطر/ 32)
الباقر (عَنْ سَالِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللهِ قَالَ السَّابِقُ بِالْخَیْرَاتِ الْإِمَامُ (وَ الْمُقْتَصِدُ الْعَارِفُ لِلْإِمَامِ وَ الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ الَّذِی لَا یَعْرِفُ الْإِمَامَ.
امام باقر ( سالم گوید: از امام باقر (در مورد آیه: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللهِ پرسیدم. فرمود: «سابق به خیرات، امام است و مقتصد کسی است که امام را بشناسد و ظالم به خود کسی است که امام را نشناسد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص446
الکافی، ج1، ص214/ بحار الأنوار، ج23، ص216؛ «والمقتصد العارف… الی آخر» محذوف/ الخرایج والجرایح، ج1، ص281/ نورالثقلین/ البرهان
1 -10
(فاطر/ 32)
الصّادق (عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌رَاشِدٍ قَالَ: … ثُمَّ قَالَ أَلَا یَا حَسَنُ إِنَّ فَاطِمَهًَْ (أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَحَرَّمَ اللَّهُ ذُرِّیَّتَهَا عَلَی النَّارِ وَ فِیهِمْ نَزَلَتْ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ فَإِنَّ الظَّالِمَ لِنَفْسِهِ الَّذِی لَا یَعْرِفُ الْإِمَامَ وَ الْمُقْتَصِدُ الْعَارِفُ بِحَقِّ الْإِمَامِ وَ السَّابِقُ بِالْخَیْرَاتِ هُوَ الْإِمَامُ ثُمَّ قَالَ یَا حَسَنُ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ لَا یَخْرُجُ أَحَدُنَا مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یُقِرَّ لِکُلِّ ذِی فَضْلٍ بِفَضْلِهِ.
امام صادق ( حسن‌بن‌راشد گوید: … امام صادق (رو به من نموده و فرمود: «حسن‌بن‌راشد! فاطمه (پاک‌سرشت است خداوند ذرّیّه‌ی او را بر آتش جهنّم حرام نموده و درباره‌ی آن‌ها این آیه: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ نازل شده است. ستم‌کننده به نفس خود کسی است که امام را نمی‌شناسد میانه‌رو مقتصد کسی است که امام را می‌شناسد سبقت‌گیرنده به کار نیک خود امام است. حسن! ما خانواده‌ای هستیم که هر یک از ما قبل از خارج شدن از دنیا به فضیلت هر صاحب فضلی (منظور اقرار به مقام امام وقت است)، اقرار خواهد کرد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص446
بحار الأنوار، ج46، ص185/ نورالثقلین؛ «لظم‌ها علی الله» بدل «أحصنت فرجها»
1 -11
(فاطر/ 32)
الباقر (عَنْ سَوْرَهًَْ‌بْنِ‌کُلَیْبٍ قَال: قُلْتُ لِأَبِی‌جَعْفَرٍ (مَا مَعْنَی قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا… قَالَ الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ الَّذِی لَا یَعْرِفُ الْإِمَامَ (قُلْتُ فَمَنِ الْمُقْتَصِدُ قَالَ الَّذِی یَعْرِفُ الْإِمَامَ (قُلْتُ فَمَنِ السَّابِقُ بِالْخَیْرَاتِ قَالَ الْإِمَامُ (قُلْتُ فَمَا لِشِیعَتِکُمْ قَالَ تُکَفَّرُ ذُنُوبُهُمْ وَ تُقْضَی دُیُونُهُمْ وَ نَحْنُ بَابُ حِطَّتِهِمْ وَ بِنَا یُغْفَرُ لَهُمْ.
امام باقر ( سورهًْ‌بن‌کلیب گوید: از امام باقر (پرسیدم: «معنی این آیه: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ چیست»؟ … فرمود: «ظالم به نفس کسی است که امام را نشناسد». پرسیدم: «مقتصد کیست»؟ فرمود: «کسی که امام را می‌شناسد»، گفتم: «پس سابق به خیرات کیست»؟ فرمود: «امام است»، عرض کردم: «پس برای شیعیان شما چه خواهد بود»؟ فرمود: «از گناهان آن‌ها چشم‌پوشی می‌شود و دیون آن‌ها پرداخت می‌گردد و ما در حطّه‌ی آن‌هاییم و به وسیله‌ی ما بخشیده می‌شوند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص448
بحار الأنوار، ج23، ص219/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص471/ البرهان؛ «نکفر» بدل «تکفر» و «نقضی» بدل «تقضی»
1 -12
(فاطر/ 32)
الکاظم (… وَ قَدْ وَرِثْنَا نَحْنُ هَذَا الْقُرْآنَ الَّذِی فِیهِ مَا تُسَیَّرُ بِهِ الْجِبَالُ وَ تُقَطَّعُ بِهِ الْبُلْدَانُ وَ تُحْیَا بِهِ الْمَوْتَی وَ نَحْنُ نَعْرِفُ الْمَاءَ تَحْتَ الْهَوَاءِ وَ إِنَّ فِی کِتَابِ اللَّهِ لآَیَاتٍ مَا یُرَادُ بِهَا أَمْرٌ إِلَّا أَنْ یَأْذَنَ اللَّهُ بِهِ مَعَ مَا قَدْ یَأْذَنُ اللَّهُ مِمَّا کَتَبَهُ الْمَاضُونَ جَعَلَهُ اللَّهُ لَنَا فِی أُمِّ الْکِتَابِ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ ما مِنْ غائِبَةٍ فِی السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِلَّا فِی کِتابٍ مُبِینٍ ثُمَّ قَالَ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَنَحْنُ الَّذِینَ اصْطَفَانَا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ أَوْرَثَنَا هَذَا الَّذِی فِیهِ تِبْیَانُ کُلِّ شَیْءٍ.
امام کاظم (… ما این قرآن را به ارث برده¬ایم که درون‌مایه¬اش کوه¬ها را روان می‌سازد و سرزمین¬ها را قطعه قطعه می¬گرداند و مردگان را زنده می¬کند، و ما جای آب را به زیر آسمان می¬دانیم. در کتاب خدا آیاتی هست که هر خواسته¬ای به وسیله‌ی آن آیات به اذن خداوند برآورده می¬شود، افزون بر آن، آنچه را که اذن خداوند را جاری می¬سازد و پیامبران پیشین به ارث نهاده¬اند، خداوند در امّ الکتاب برای ما قرار داده است، خداوند می¬فرماید: و هیچ موجود پنهانی در آسمان و زمین نیست مگر اینکه در کتاب مبین (در لوح محفوظ و علم بی‌پایان پروردگار) ثبت است! (نمل/75) و می¬فرماید: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا ما همان کسانی هستیم که خداوند عزّوجلّ برگزید و کتابی را که در آن بیان همه چیز هست، به ما به میراث داد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص448
الکافی، ج1، ص226/ بحار الأنوار، ج17، ص133/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص480/ نورالثقلین؛ «اورثنا» بدل «ورثنا» / البرهان
1 -13
(فاطر/ 32)
أمیرالمومنین (فَنَحْنُ الَّذِینَ اصْطَفَانَا اللَّهُ مِنْ عِبَادِهِ وَ نَحْنُ صَفْوَهًُْ اللَّهِ وَ لَنَا ضَرَبَ الْأَمْثَالَ وَ عَلَیْنَا نَزَلَ الْوَحْیُ.
امام علی ( پس کسانی هستیم که خداوند از میان بندگانش برگزید و ما برگزیده خدا هستیم و برای ما مثال زده شده و بر ما وحی نازل شد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص448
بحار الأنوار، ج33، ص270/ کتاب سلیم بن قیس، ص847
1 -14
(فاطر/ 32)
الصّادق (الْأَئِمَّهًُْ الْهُدَی (الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا.
امام صادق ( اهل قرآن ائمّه هدی هستند که در این آیه ذکر شد: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص448
بحار الأنوار، ج24، ص112/ العیاشی، ج2، ص263 / وسایل الشیعهًْ، ج27، ص200؛ «الأیمه الهدی الذین قال الله» محذوف/ المناقب، ج4، ص130/ نورالثقلین/ البرهان
1 -15
(فاطر/ 32)
الباقر (عَنِ الثُّمَالِیِّ قَالَ: کُنْتُ جَالِساً فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ مَعَ أَبِی‌جَعْفَرٍ (إِذْ أَتَاهُ رَجُلَانِ مِنْ أَهْلِ الْبَصْرَهًْ… قَالا: أَخْبِرْنَا عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللهِ ذلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ إِلَی آخِرِ الْآیَتَیْنِ قَالَ نَزَلَتْ فِینَا أَهْلَ الْبَیْتِ قَالَ أَبُوحَمْزَهًَْ فَقُلْتُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی فَمَنِ الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ مِنْکُمْ قَالَ مَنِ اسْتَوَتْ حَسَنَاتُهُ وَ سَیِّئَاتُهُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ فَهُوَ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ فَقُلْتُ مَنِ الْمُقْتَصِدُ مِنْکُمْ قَالَ الْعَابِدُ لِلَّهِ فِی الْحَالَیْنِ حَتَّی یَأْتِیَهُ الْیَقِینُ فَقُلْتُ فَمَنِ السَّابِقُ مِنْکُمْ بِالْخَیْرَاتِ قَالَ مَنْ دَعَا وَ اللَّهِ إِلَی سَبِیلِ رَبِّهِ وَ أَمَرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَی عَنِ الْمُنْکَرِ وَ لَمْ یَکُنْ لِلْمُضِلِّینَ عَضُداً وَ لَا لِلْخَائِنِینَ خَصِیماً وَ لَمْ یَرْضَ بِحُکْمِ الْفَاسِقِینَ إِلَّا مَنْ خَافَ عَلَی نَفْسِهِ وَ دِینِهِ وَ لَمْ یَجِدْ أَعْوَاناً.
امام باقر ( ثمالی گوید: در مسجدالحرام خدمت امام باقر (نشسته بودم دو نفر از اهالی بصره پیش آمدند، عرض کردند: «ما سؤالی داریم اجازه می‌فرمایید بپرسیم»؟ . فرمود: «هر چه مایلید بپرسید». گفتند: «تفسیر این آیه را: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا… می‌خواهیم». فرمود: «این آیات درباره‌ی ما اهل‌بیت (پیغمبر نازل شده است». عرض کردم: «فدایت شوم پس ظالم از شما اهل‌بیت کیست»؟ فرمود: «کسی که حسنات و گناهانش برابر باشد، او به خود ظلم نموده است. مقتصد کسی است که خدا را در هر دو حالت (سختی و سستی) می‌پرستد تا مرگ گریبانش را بگیرد». عرض کردم: «پس سابق به خیرات کیست»؟ فرمود: «به خدا قسم کسی که دعوت به راه حق کند و امر به معروف و نهی از منکر نماید و پشتیبان گمراهان نباشد و دشمن تبهکاران باشد و هرگز تن به حکم تبهکاران ندهد مگر از جان خویش یا دین خویش باک داشته باشد و یاوری پیدا نکند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص448
بحار الأنوار، ج23، ص214/ البرهان/ معانی الأخبار، ص105/ نورالثقلین
1 -16
(فاطر/ 32)
الرّضا (عَنِ الرَّیَّانِ‌بْنِ‌الصَّلْتِ عَنِ الرِّضَا (فِی حَدِیث: أَنَّ الْمَأْمُونَ سَأَلَ عُلَمَاءَ الْعِرَاقِ وَ خُرَاسَانَ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَقَالَتِ الْعُلَمَاءُ أَرَادَ اللَّهُ بِذَلِکَ الْأُمَّهًَْ کُلَّهَا فَقَالَ الْمَأْمُونُ مَا تَقُولُ یَا أَبَا الْحَسَنِ (فَقَالَ الرِّضَا (إِنَّهُ لَوْ أَرَادَ الْأُمَّهًَْ لَکَانَتْ بِأَجْمَعِهَا فِی الْجَنَّهًِْ إِلَی أَنْ قَالَ فَصَارَتْ وِرَاثَهًُْ الْکِتَابِ لِلْعِتْرَهًِْ الطَّاهِرَهًِْ لَا لِغَیْرِهِمْ… قَالَ الْمَأْمُونُ وَ مَنِ الْعِتْرَهًُْ الطَّاهِرَهًُْ فَقَالَ الرِّضَا (الَّذِینَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً وَ هُمُ الَّذِینَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (إِنِّی مُخَلِّفٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی وَ إِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ انْظُرُوا کَیْفَ تَخْلُفُونِّی فِیهِمَا أَیُّهَا النَّاسُ لَا تُعَلِّمُوهُمْ فَإِنَّهُمْ أَعْلَمُ مِنْکُمْ إِلَی أَنْ قَالَ فَصَارَتْ وِرَاثَهًُْ الْکِتَابِ لِلْمُهْتَدِینَ دُونَ الْفَاسِقِینَ.
امام رضا ( ریّان‌بن‌صلت گوید: امام رضا (به مجلس مأمون در مرو حاضر شد. در آن مجلس عدّه‌ای از علمای عراق و خراسان حضور داشتند، مأمون گفت: «معنی این آیه را برایم بگویید: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا». علما گفتند: «مراد خداوند تمامی امّت است»، مأمون گفت: «یا ابا الحسن! نظر شما چیست»؟ حضرت فرمود: «با آنان هم عقیده نیستم، بلکه به نظر من مراد خداوند عترت طاهره پیامبر (بوده است»، … مأمون سؤال کرد: «عترت طاهره چه کسانی هستند»؟ حضرت فرمود: «همان کسانی که خداوند آنان را در کتابش اینگونه وصف نموده است: خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد (احزاب/33) و آنان همان کسانی هستند که پیامبر (درباره‌شان فرموده است: «من دو چیز گرانبها را که کتاب خدا و عترتم یعنی اهل بیتم را در میان شما باقی می‌گذارم. آن دو از یکدیگر جدا نخواهند شد تا در حوض بر من وارد شوند، ببینید بعد من در مورد آن دو چه می‌کنید؟ ای مردم به آنان چیزی نیاموزید زیرا آنان از شما دانشمندترند» … در نتیجه وراثت پیامبری و کتاب، مختصّ به هدایت یافتگان است نه فاسقین».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص450
وسایل الشیعهًْ، ج27، ص188/ بحار الأنوار، ج25، ص220؛ «بتفاوت لفظی» / نورالثقلین/ البرهان
1 -17
(فاطر/ 32)
الرّضا (عَنِ الرَّیَّانِ‌بْنِ‌الصَّلْتِ: عَنِ الرِّضَا (فِی حَدِیثٍ أَنَّهُ قَالَ لِلْعُلَمَاءِ فِی مَجْلِسِ الْمَأْمُونِ أَخْبِرُونِی عَنْ هَذِهِ الْآیَهًِْ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَقَالَتِ الْعُلَمَاءُ أَرَادَ اللَّهُ بِذَلِکَ الْأُمَّهًَْ کُلَّهَا فَقَالَ الرِّضَا (بَلْ أَرَادَ اللَّهُ الْعِتْرَهًَْ الطَّاهِرَهًَْ إِلَی أَنْ قَالَ الرِّضَا (وَ نَحْنُ أَهْلُ الذِّکْر.ِ
امام رضا ( ریّان‌بن‌صلت گوید: امام رضا (در مجلسی که عدّه‌ای از علمای عراق و خراسان حضور داشتند، فرمود: «معنی این آیه را برایم بگویید: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا». علما گفتند: «مراد خداوند تمامی امّت است»، حضرت فرمود: «بلکه به نظر من مراد خداوند عترت طاهره پیامبر (بوده است… و ما اهل ذکر هستیم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص450
وسایل الشیعهًْ، ج27، ص72
1 -18
(فاطر/ 32)
الباقر (تَفْسِیرُ جَابِرِ‌بْنِ‌یَزِیدَ عَنِ الْإِمَامِ أَثْبَتَ اللَّهُ تَعَالَی بِهَذِهِ وَلَایَهًَْ علی‌بن‌ابی‌طالب (لِأَنَّ عَلِیّاً (کَانَ أَوْلَی بِرَسُولِ اللَّهِ (مِنْ غَیْرِهِ لِأَنَّهُ کَانَ أَخُوهُ أَخَاهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ لِأَنَّهُ حَازَ مِیرَاثَهُ وَ سِلَاحَهُ وَ مَتَاعَهُ وَ بَغْلَتَهُ الشَّهْبَاءَ وَ جَمِیعَ مَا تَرَکَ وَ وَرِثَ کِتَابَهُ مِنْ بَعْدِهِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا وَ هُوَ الْقُرْآنُ کُلُّهُ نَزَلَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (وَ کَانَ یُعَلِّمُ النَّاسَ مِنْ بَعْدِ النَّبِیِّ (وَ لَمْ یُعَلِّمْهُ أَحَدٌ وَ کَانَ یُسْأَلُ وَ لَا یَسْأَلُ أَحَداً عَنْ شَیْءٍ مِنْ دِینِ اللَّهِ وَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَی کِنَانَهًَْ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ (وَ اصْطَفَی قُرَیْشاً مِنْ کِنَانَهًَْ وَ اصْطَفَی هَاشِماً مِنْ قُرَیْشٍ وَ لَمْ یَکُنْ لِلْمَشَایِخِ فِی الَّذِی هُوَ صَفْوَهًُْ الصَّفْوَهًِْ نَصِیبٌ ثُمَّ إِنَّهُ هَاشِمِیٌّ مِنْ هَاشِمِیَّیْنِ وَ لَمْ یَکُنْ فِی زَمَانِهِ غَیْرُهُ وَ غَیْرُ أَخَوَیْهِ وَ غَیْرُ ابْنَیْهِ أَبُوهُ أَبُوطَالِبِ‌بْنُ‌عَبْدِ‌الْمُطَّلِبِ‌بْنِ‌هَاشِمٍ أُمُّهُ فَاطِمَهًُْ‌بِنْتُ‌أَسَدِ‌بْنِ‌هَاشِمٍ.
امام باقر ( در تفسیر جابربن‌یزید از امام (آمده است: «خداوند با این آیه ولایت علی‌بن‌ابی‌طالب (را اثبات فرموده است، زیرا علی (از دیگری به رسول خدا (سزاوارتر بود، چون در دنیا و آخرت برادر وی بود، زیرا میراث، سلاح، اثاثیه، استر او شهباء و هر آنچه را که آن حضرت داشت، به ارث برد، بعد از او کتابش را به ارث برد، خدای متعال می¬فرماید: ثمَُّ أَوْرَثْنَا الْکِتَابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنَا مِنْ عِبَادِنَا و آن عبارت است از کُلّ قرآن که بر رسول خدا (نازل گشت و او پس از پیامبر (مردم را تعلیم می¬داد و کسی وی را تعلیم نداد. از وی پرسیده می‌شد و از کسی درباره‌ی دین خدا نمی¬پرسید، و خداوند از فرزندان اسماعیل (، «کنانه» را برگزید و از کنانه «قریش» را برگزید و از قریش «هاشم» را برگزید، و مشایخ دیگر از آن کسی که برگزیده‌ی برگزیدگان بود نصیبی نداشتند، از طرفی، او یک هاشمی است که از پدر و مادری هاشمی‌زاده شده و در زمان وی کسی جز او و برادرانش و دو پسرش از چنین امتیازی برخوردار نبود. پدرش ابوطالب‌بن‌عبدالمطلّب بن هاشم (بود و مادرش فاطمه بنت اسد بن¬هاشم است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص450
بحار الأنوار، ج38، ص317/ المناقب، ج2، ص168؛ «وکان یعلم الناس… الی آخر» محذوف
1 -19
(فاطر/ 32)
الصّادق (عَنْ عَاصِمِ‌بْنِ‌حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللهِ یَقُولُ لَا حَرَجَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِمَا فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ فَقُلْتُ هِیَ خَاصَّهًٌْ أَوْ عَامَّهًٌْ قَالَ هِیَ بِمَنْزِلَهًِْ قَوْلِهِ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمَنْ دَخَلَ فِیهِمْ مِنَ النَّاسِ کَانَ بِمَنْزِلَتِهِمْ یَقُولُ اللَّهُ وَ مَنْ یُطِعِ اللهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقِینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحِینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفِیقاً.
امام صادق ( عاصم‌بن‌حمید نقل کرده است که از امام صادق (درباره‌ی نزول این کلام خداوند که فرمود: «صفا» و «مروه» از شعائر (و نشانه‌های) خداست! (بقره/158). [و خدا می‌فرماید:] مانعی نیست که بر آن دو طواف کنند. پرسیدم: «این آیه خاص است یا عام»؟ امام فرمود: «این آیه به منزله این سخن خداوند است که فرمود: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا پس هر یک از مردم که در میان آنان وارد شود، به منزله‌ی آنان است. خداوند می‌فرماید: و کسی که خدا و پیامبر را اطاعت کند، (در روز رستاخیز،) همنشین کسانی خواهد بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام کرده از پیامبران و صدّیقان و شهدا و صالحان و آن‌ها رفیقهای خوبی هستند (نساء/69).
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص452
مستدرک الوسایل، ج9، ص436/ بحار الأنوار، ج96، ص237/ العیاشی، ج1، ص70
1 -20
(فاطر/ 32)
الباقر (عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللهِ یَقُولُ لَا حَرَجَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِمَا قَالَ فَقَالَ إِنَّ الْجَاهِلِیَّهًَْ قَالُوا کُنَّا نَطُوفُ بِهِمَا فِی الْجَاهِلِیَّهًِْ فَإِذَا جَاءَ الْإِسْلَامُ فَلَا نَطُوفُ بِهِمَا قَالَ وَ أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ هَذِهِ الْآیَهًَْ قَالَ قُلْتُ خَاصَّهًٌْ هِیَ أَمْ عَامَّهًٌْ قَالَ هِیَ بِمَنْزِلَهًِْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ… فَمَنْ دَخَلَ فِیهِ مِنَ النَّاسِ کَانَ بِمَنْزِلَتِهِمْ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ وَ مَنْ یُطِعِ اللهَ وَ الرَّسُولَ…
امام باقر ( محمّدبن‌مسلم گوید: شنیدم امام باقر (فرمود: «صفا» و «مروه» از شعائر (و نشانه‌های) خداست! و فرمود: مانعی نیست که بر آن دو طواف کنند (بقره/158). … و خداوند این آیه را نازل فرمود. به امام (گفتم: «این آیه خاص است یا عام»؟ امام فرمود: «این آیه به منزله این سخن خداوند است که فرمود: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا پس هر یک از مردم که در میان آنان وارد شود، به منزله‌ی آنان است. خداوند می‌فرماید: و کسی که خدا و پیامبر را اطاعت کند، (در روز رستاخیز،) همنشین کسانی خواهد بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام کرده از پیامبران و صدّیقان و شهدا و صالحان و آن‌ها رفیقهای خوبی هستند (نساء/69).
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص452
مستدرک الوسایل، ج9، ص438
1 -21
(فاطر/ 32)
الصّادق (مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ‌بْنِ‌نَصْرٍ الْبُخَارِیُّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ الْعَلَوِیِّ بِإِسْنَادٍ مُتَّصِلٍ إِلَی الصَّادِقِ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (أنَّهُ سُئِلَ عَن قَولِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللهِِ فَقَالَ الظَّالِمُ یَحُومُ حَوْمَ نَفْسِهِ وَ الْمُقْتَصِدُ یَحُومُ حَوْمَ قَلْبِهِ وَ السَّابِقُ یَحُومُ حَوْمَ رَبِّهِ عَزَّوَجَلَّ.
امام صادق ( عبد اللَّه علوی به اسناد متصل نقل کرد که شخصی از حضرت صادق (تفسیر آیه: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللهِ را پرسید. امام (فرمود: «ظالم کسی است که فکرش در اطراف نفس دور می‌زند و مقتصد کسی است که با دل سر و کار دارد و سابق کسی است که با خدای خود پیوسته [است]».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص452
بحار الأنوار، ج23، ص214/ معانی الأخبار، ص104/ نورالثقلین؛ «المقتصد یحوم… الی آخر» محذوف/ البرهان
1 -22
(فاطر/ 32)
الباقر (عَنْ أَبِی‌الْجَارُود عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (فِی قَوْلِهِ تَعَالَی ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا قَالَ فَهُمْ آلُ مُحَمَّدٍ (صَفْوَهًُْ اللَّهِ فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ هُوَ الْهَالِکُ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ هُمُ الصَّالِحُونَ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ فَهُوَ علی‌بن‌ابی‌طالب (یَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ ذلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ یَعْنِی الْقُرْآنَ.
امام باقر ( در روایت ابوالجارود آمده است: امام باقر (درباره‌ی آیه: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فرمود: «آن‌ها آل محمّد (هستند که برگزیده خدایند فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ او هلاک شده است وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ آن‌ها صالحین هستند وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللهِ علی بن ابی طالب (است خداوند می‌فرماید: ذلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ ابن فضل بزرگی است یعنی قرآن.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص452
بحار الأنوار، ج23، ص220/ البرهان
1 -23
(فاطر/ 32)
الباقر (أَبِی‌إِسْحَاقَ السَّبِیعِیِّ قَالَ خَرَجْتُ حَاجّاً فَلَقِیتُ مُحَمَّدَ‌بْنَ‌عَلِیٍّ (فَسَأَلْتُهُ عَنْ هَذِهِ الْآیَهًِْ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ… فَقَالَ مَا یَقُولُ فِیهَا قَوْمُکَ یَا أَبَا إِسْحَاقَ یَعْنِی أَهْلَ الْکُوفَهًِْ قَالَ قُلْتُ یَقُولُونَ إِنَّهَا لَهُمْ قَالَ فَمَا یُخَوِّفُهُمْ إِذَا کَانُوا مِنْ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ قُلْتُ فَمَا تَقُولُ أَنْتَ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ هِیَ لَنَا خَاصَّهًًْ یَا أَبَا إِسْحَاقَ أَمَّا السَّابِقُ بِالْخَیْرَاتِ فَعلی‌بن‌ابی‌طالب (وَ الْحَسَنُ وَ
الْحُسَیْنُ (وَ الشَّهِیدُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ وَ أَمَّا الْمُقْتَصِدُ فَصَائِمٌ بِالنَّهَارِ وَ قَائِمٌ بِاللَّیْلِ وَ أَمَّا الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ فَفِیهِ مَا جَاءَ فِی التَّائِبِینَ وَ هُوَ مَغْفُورٌ لَهُ یَا أَبَا إِسْحَاقَ بِنَا یَفُکُّ اللَّهُ عُیُوبَکُمْ وَ بِنَا یَحِلُّ اللَّهُ رِبَاقَ الذُّلِّ مِنْ أَعْنَاقِکُمْ وَ بِنَا یَغْفِرُ اللَّهُ ذُنُوبَکُمْ وَ بِنَا یَفْتَحُ اللَّهُ وَ بِنَا یَخْتِمُ لَا بِکُمْ وَ نَحْنُ کَهْفُکُمْ کَأَصْحَابِ الْکَهْفِ وَ نَحْنُ سَفِینَتُکُمْ کَسَفِینَهًِْ نُوحٍ (وَ نَحْنُ بَابُ حِطَّتِکُمْ کَبَابِ حِطَّهًِْ بَنِی إِسْرَائِیلَ.
امام باقر ( ابو اسحاق سبیعی گوید: «به عنوان حج خارج شدم. امام باقر (را ملاقات کردم از این آیه پرسیدم: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللهِ، فرمود: «اهل کوفه در تفسیر آیه چه می‌گویند». گفتم می‌گویند: «آیه درباره‌ی آن‌ها است». فرمود: «پس از چه می‌ترسند وقتی اهل بهشت باشند». عرض کردم: «نظر شما چیست»؟ فرمود: «آیه اختصاص به ما دارد، سابق به خیرات علی‌بن‌ابی طالب و حسن و حسین و شهید (از ما اهل بیت است امّا مقتصد روزها روزه‌دار و شبها شب زنده‌دار است. امّا ظالم به نفس خود جزء تائبین خواهد بود او را می‌آمرزند. ابا اسحاق! به وسیله ما خدا عیب و ننگ را از شما برطرف نمود و به واسطه ما رشته‌ی خواری و ذلت را از گردن شما برداشته و به وسیله‌ی ما خدا گناهانتان را می‌بخشد. به ما می‌گشاید و به ما ختم می‌کند نه به وسیله‌ی شما. ما پناهگاه شما هستیم هم چون غار اصحاب و کهف و کشتی نجات شمائیم مانند کشتی نوح و درب حطه شما هستیم مانند باب حطه بنی اسرائیل».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص452
بحار الأنوار، ج23، ص218/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص470/ سعدالسعود، ص107؛ «یحمل» بدل «یحل» / البرهان؛ «بتفاوت لفظی» / نورالثقلین
1 -24
(فاطر/ 32)
الرّسول (عَنْ جَهْمِ‌بْنِ‌حُرٍّ قَالَ: دَخَلْتُ فِی مَسْجِدِ الْمَدِینَهًْ… فَجَاءَ أَبُو الدَّرْدَاءِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ حَتَّی جَلَسَ إِلَی… فَقَال… سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللهِ فَقَالَ السَّابِقُ یَدْخُلُ الْجَنَّهًَْ بِغَیْرِ حِسَابٍ وَ الْمُقْتَصِدُ یُحاسَبُ حِساباً یَسِیراً وَ الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ یُحْبَسُ فِی یَوْمٍ مِقْدَارُهُ خَمْسُونَ أَلْفَ سَنَهًٍْ حَتَّی یَدْخُلَ الْحَزَنُ فِی جَوْفِهِ ثُمَّ یَرْحَمُهُ فَیُدْخِلُهُ الْجَنَّهًَْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ الَّذِی أَدْخَلَ أَجْوَافَهُمْ فِی طُولِ الْمَحْشَرِ إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکُورٌ قَالَ شَکَرَ لَهُمُ الْعَمَلَ الْقَلِیلَ وَ غَفَرَ لَهُمُ الذُّنُوبَ الْعِظَامَ.
پیامبر ( جهم‌بن‌حر گوید: داخل مسجد مدینه شدم… پس ابودرداء آمد و نزد من نشست… گفت: … شنیدم رسول خدا (این آیه را تلاوت فرمود که ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ الله. پس فرمود: «سابق بدون حساب وارد بهشت می‌شود و مقتصد حساب اندکی می‌شود و ستمکار بر خویش حبس می‌شود در روزی که مقدار آن پنجاه‌هزار سال است تا اندوه در داخل شکمش برود و سپس خدا به او رحمت کند و او را داخل بهشت نماید. حمد خدایی راست که از ما حزنی را که داخل شکمهای اینان کرد را برد؛ همانا پروردگار ما آمرزنده شاکر است؛ فرمود: عمل‌کشان را بر آنان پاس نهاد و گناهان بزرگ را بر آنان بخشید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص454
بحار الأنوار، ج7، ص199/ فرات الکوفی، ص349/ نورالثقلین؛ بتفاوت
1 -25
(فاطر/ 32)
المهدی (عَن سَعدِ‌بنِ‌عَبدِ اللهِ القُمِّی عَن مَولَانَا القَائِم (فِی حَدِیثٍ قُلْتُ أَخْبِرْنِی یَا مَوْلَایَ عَنِ الْعِلَّهًِْ الَّتِی تَمْنَعُ الْقَوْمَ مِنِ اخْتِیَارِ الْإِمَامِ لِأَنْفُسِهِمْ قَالَ مُصْلِحٌ أَوْ مُفْسِدٌ؟ فَقُلْتُ مُصْلِحٌ قَالَ هَلْ یَجُوزُ أَنْ یَقَعَ خِیَرَتُهُمْ عَلَی الْمُفْسِدِ بَعْدَ أَنْ لَا یَعْلَمَ أَحَدٌ مَا یَخْطُرُ بِبَالِ غَیْرِهِ مِنْ صَلَاحٍ أَوْ فَسَادٍ؟ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَهِیَ الْعِلَّهًُْ أَیَّدْتُهَا لَکَ بِبُرْهَانٍ یَقْبَلُ ذَلِکَ عَقْلُکَ؟ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ أَخْبِرْنِی عَنِ الرُّسُلِ الَّذِینَ اصْطَفَاهُمُ اللَّهُ وَ أَنْزَلَ عَلَیْهِمُ الْکُتُبَ وَ أَیَّدَهُمْ بِالْوَحْیِ وَ الْعِصْمَهًِْ إِذْ هُمْ أَعْلَامُ الْأُمَمِ فَأَهْدَی إِلَی ثَبْتِ الِاخْتِیَارِ وَ مِنْهُمْ مُوسَی وَ عِیسَی هَلْ یَجُوزُ مَعَ وُفُورِ عَقْلِهِمَا وَ کَمَالِ عِلْمِهِمَا إِذْ هُمَا عَلَی الْمُنَافِقِ بِالاخْتِیَارِ أَنْ یَقَعَ خِیَرَتُهُمَا وَ هُمَا یَظُنَّانِ أَنَّهُ مُؤْمِنٌ؟ قُلْتُ لَا قَالَ فَهَذَا مُوسَی کَلِیمُ اللَّهِ (مَعَ وُفُورِ عَقْلِهِ وَ کَمَالِ عِلْمِهِ وَ نُزُولِ الْوَحْیِ عَلَیْهِ اخْتَارَ مِنْ أَعْیَانِ قَوْمِهِ وَ وُجُوهِ عَسْکَرِهِ لِمِیقَاتِ رَبِّهِ سَبْعِینَ رَجُلًا مِمَّنْ لَمْ یَشُکَّ فِی إِیمَانِهِمْ وَ إِخْلَاصِهِمْ فَوَقَعَ خِیَرَتُهُ عَلَی الْمُنَافِقِینَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ اخْتارَ مُوسی قَوْمَهُ سَبْعِینَ رَجُلًا لِمِیقاتِنا الْآیَهًَْ فَلَمَّا وَجَدْنَا اخْتِیَارَ مَنْ قَدِ اصْطَفَاهُ اللَّهُ لِلنُّبُوَّهًِْ وَاقِعاً عَلَی الْأَفْسَدِ دُونَ الْأَصْلَحِ وَ هُوَ یَظُنُّ أَنَّهُ الْأَصْلَحُ دُونَ الْأَفْسَدِ عَلِمْنَا أَنْ لَا اخْتِیَارَ لِمَنْ لَا یَعْلَمُ مَا تُخْفِی الصُّدُورُ وَ مَا تُکِنُّ الضَّمَائِرُ وَ یَنْصَرِفُ عَنْهُ السَّرَائِرُ وَ أَنْ لَا خَطَرَ لِاخْتِیَارِ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ بَعْدَ وُقُوعِ خِیَرَهًِْ الْأَنْبِیَاءِ عَلَی ذَوِی الْفَسَادِ لَمَّا أَرَادُوا أَهْلَ الصَّلَاح.
امام مهدی ( سعدبن‌عبدالله قمی نقل می‌کند: از امام مهدی (پرسیدم: «مولای من! بفرمایید چه چیزی مردم را از انتخاب امام برای خود ممنوع ساخته است»؟ . فرمود: «گزینش امام مصلح یا فاسد»؟ گفتم: «امامی مصلح». فرمود: «آیا امکان دارد منتخب اینان بر مفسد قرار گیرد؛ زیرا هیچ کس از درون دیگری مطّلع نیست که صلاح است یا فساد»؟ گفتم: «آری ممکن است». فرمود: «علّت همین می‌باشد، آیا برایت علّت دیگری بیاورم تا عقلت آن را بپذیرد»؟ گفتم: «آری». فرمود: «بگو ببینم، پیامبران الهی که خداوند ایشان را برگزیده و بر آنان کتاب نازل ساخته و با وحی و عصمت تأییدشان فرموده تا پیشوایان امّت‌ها باشند چگونه افرادی هستند؟ آیا افرادی همچون موسی و عیسی (که خود پیشوایان امّتند با وفور عقل و کمال علمی دارند آیا ممکن است منافق را به جای مؤمن انتخاب کنند»؟ گفتم: «نه ممکن نیست». فرمود: «این موسی کلیم اللَّه (است با تمام عقل و علم و نزول وحی بر او از اعیان قوم خود و بزرگان سپاهش برای میقات پروردگارش هفتاد مرد را برگزید و هیچ تردیدی در ایمان و اخلاص اینان نداشت، امّا منافقان را برگزید، خدای تعالی می‌فرماید: موسی از قوم خود، هفتاد تن از مردان را برای میعادگاه ما برگزید (اعراف/155)، و چون مشاهده کردیم که منتخب «پیامبر برگزیده‌ی خداوند» افسد بوده و نه اصلح، حال اینکه می‌پنداشته آنان اصلح هستند، از همین جا پی می‌بریم که انتخاب تنها از دانای به درون سینه‌ها و ضمائر و سرائر مردم ساخته است، و انتخاب و گزینش مهاجران و انصار ارزشی ندارد در جایی که برگزیده پیامبران به جای افراد صالح افراد فاسد باشند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص454
الأحتجاج، ج2، ص464
آیه جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَها یُحَلَّوْنَ فیها مِنْ أَساوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَ لُؤْلُؤاً وَ لِباسُهُمْ فیها حَریرٌ [33]
[پاداش آنان] باغ‌های جاویدان بهشت است که در آن وارد می‌شوند درحالی‌که با دستبندهایی از طلا و مروارید آراسته‌اند، و لباسشان در آنجا حریر است!
1
(فاطر/ 33)
الباقر (عَنْ أَبِی‌الْجَارُود عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (فِی قَوْلِهِ تَعَالَی… جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَها یَعْنِی آلَ مُحَمَّدٍ (یَدْخُلُونَ قُصُورَ جَنَّاتٍ کُلُّ قَصْرٍ مِنْ لُؤْلُؤَهًٍْ وَاحِدَهًٍْ لَیْسَ فِیهَا صَدْعٌ وَ لَا وَصْلٌ لَوِ اجْتَمَعَ أَهْلُ الْإِسْلَامِ فِیهَا مَا کَانَ ذَلِکَ الْقَصْرُ إِلَّا سَعَهًًْ لَهُمْ لَهُ الْقِبَابُ مِنَ الزَّبَرْجَدِ کُلُّ قُبَّهًٍْ لَهَا مِصْرَاعَانِ الْمِصْرَاعُ طُولُهُ اثْنَا عَشَرَ مِیلًا یَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یُحَلَّوْنَ فِیها مِنْ أَساوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَ لُؤْلُؤاً وَ لِباسُهُمْ فِیها حَرِیرٌ.
امام باقر ( در روایت ابوالجارود آمده است: امام باقر (فرمود: … جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَها یعنی آل محمّد (وارد قصرهای بهشت می‌شوند که هر قصر از یک مروارید است که در آن مروارید نه شکاف و نه بند و اتّصالی وجود دارد که اگر تمام اهل اسلام در آن قصر جمع شوند. گنجایش دارد، دارای قبه‌هایی از زبرجد است هر قبه‌ای دارای دو مصراع است [یک لنگه در مصراع نامیده می‌شود] هر مصراعی دوازده میل طول دارد خداوند می‌فرماید: یُحَلَّوْنَ فِیها مِنْ أَساوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَ لُؤْلُؤاً وَ لِباسُهُمْ فِیها حَرِیر.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص456
بحار الأنوار، ج23، ص220/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص471/ البرهان و نورالثقلین؛ «جنات عدن یدخلونها… عشر میلا» محذوف
2
(فاطر/ 33)
الرّضا (عَنِ الرَّیَّانِ‌بْنِ‌الصَّلْتِ قَالَ: حَضَرَ الرِّضَا (مَجْلِسَ الْمَأْمُونِ بِمَرْوَ وَ قَدِ اجْتَمَعَ فِی مَجْلِسِهِ جَمَاعَهًٌْ مِنْ عُلَمَاءِ أَهْلِ الْعِرَاقِ وَ خُرَاسَان… فَقَالَ لَهُ الرِّضَا ({فِی قَولِهِ تَعَالَی ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللهِ} إِنَّهُ لَوْ أَرَادَ الْأُمَّهًَْ لَکَانَتْ بِأَجْمَعِهَا فِی الْجَنَّهًِْ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللهِ ذلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ ثُمَّ جَمَعَهُمْ کُلَّهُمْ فِی الْجَنَّهًِْ فَقَالَ جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَها یُحَلَّوْنَ فِیها مِنْ أَساوِرَ مِنْ ذَهَبٍ… فَصَارَتِ الْوِرَاثَهًُْ لِلْعِتْرَهًِْ الطَّاهِرَهًِْ لَا لِغَیْرِهِم.
امام رضا ( ریّان‌بن‌صلت گوید: حضرت رضا (به مجلس مأمون در مرو حاضر شد. در آن مجلس عدّه‌ای از علمای عراق و خراسان حضور داشتند، … امام رضا ([در مورد آیه: ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللهِ] فرمود: «اگر مراد تمام امّت باشد، همگی آنان باید اهل بهشت باشند، زیرا خداوند می‌فرماید: فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللهِ ذلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ، سپس همه را اهل بهشت قرار داده و فرموده: جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَها یُحَلَّوْنَ فِیها مِنْ أَساوِرَ مِنْ ذَهَب پس وراثت مختصّ عترت طاهره است نه دیگران».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص456
بحار الأنوار، ج25، ص220/ الأمالی للصدوق، ص522/ بشارهًْ المصطفی، ص228/ عیون أخبارالرضا (ج1، ص228؛ «بتفاوت»
3
(فاطر/ 33)
الباقر (جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَها یَعْنِی السَّابِقَ وَ الْمُقْتَصِد.
امام باقر ( جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَها بهشت برین که داخل آن می‌شوند سابق و مقتصدانند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص456
معانی الأخبار، ص104/ بحار الأنوار، ج23، ص214
4
(فاطر/ 33)
الرّسول (عَنْ أَبِی‌الدَّرْدَاءِ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (یَقُولُ فِی الْآیَهًِْ أَمَّا السَّابِقُ فَیَدْخُلُ الْجَنَّهًَْ بِغَیْرِ حِسابٍ وَ أَمَّا الْمُقْتَصِدُ فَ یُحاسَبُ حِساباً یَسِیراً وَ أَمَّا الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ فَیُحْبَسُ فِی الْمَقَامِ ثُمَّ یَدْخُلُ الْجَنَّهًَْ فَهُمُ الَّذِینَ قَالُوا الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَن.
پیامبر ( ابودرداء گوید: شنیدم پیامبر (فرمود: آن‌ها که در آیه سابق بالخیرات یاد شده بدون حساب به بهشت می‌روند، مقتصد مورد حساب مختصری قرار می‌گیرد امّا کسی که ظالم به خود است ابتدا حبس می‌شود بعد وارد بهشت خواهد شد؛ این‌ها همان اشخاصی هستند که از قول ایشان خداوند در این آیه می‌گوید: الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَن.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص456
بحار الأنوار، ج23، ص213/ نورالثقلین/ فرات الکوفی، ص349
5
(فاطر/ 33)
أمیرالمومنین (فی احتجاج علی (علی الناس یوم الشوری قَالَ نَشَدْتُکُمْ بِاللَّهِ هَلْ فِیکُمْ أَحَدٌ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَحْیَی حَیَاتِی وَ یَمُوتَ مَوْتِی وَ یَسْکُنَ جَنَّتِی الَّتِی وَعَدَنِی رَبِّی جَنَّاتِ عَدَنٍ قَضِیبٍ غَرَسَهُ اللَّهُ بِیَدِهِ ثُمَّ قَالَ لَهُ کُنْ فَکَانَ فَلْیُوَالِ عَلِیَ بْنَ أَبِی طَالِبٍ (وَ ذُرِّیَّتَهُ مِنْ بَعْدِهِ فَهُمُ الْأَئِمَّهًُْ وَ هُمُ الْأَوْصِیَاءُ أَعْطَاهُمُ اللَّهُ عِلْمِی وَ فَهْمِی لَا یُدْخِلُونَکُمْ فِی بَابِ ضَلَالٍ وَ لَا یُخْرِجُونَکُمْ مِنْ بَابِ هُدًی لَا تُعَلِّمُوهُمْ فَهُمْ أَعْلَمُ مِنْکُمْ یَزُولُ الْحَقُّ مَعَهُمْ أَیْنَمَا زَالُوا غَیْرِی قَالُوا اللَّهُمَّ لا.
امام علی ( امام علی (در احتجاج بر مردم در روز شورا فرمود: «شما را به خدا آیا هیچ یک از شما غیر از من هست که رسول خدا (درباره‌ی وی فرمود: «هر آن‌کس دوست دارد که همچون من زندگی کند و مرگی چون مرگ من داشته باشد و در بهشت من سکنی گزیند که خدایم مژده‌اش را به من داد، همان بهشتهای جاویدان که نهالی بود که خداوند به دست خود بنشاند و به آن فرمود که هست شو، پس هست گشت و هستی یافت؛ پس علی‌بن‌ابی‌طالب (و فرزندان او که همان امامان باشند را به ولایت گیرد و ایشان جانشینان پیامبر هستند که خداوند دانش و فهم مرا به ایشان عطا فرموده و شما را به راه گمراهی نمی‌کشانند و از راه رهیافتگی به در نمی‌کنند و شما در آن مقامی نیستید که به ایشان چیزی بیاموزید، که از شما داناترند و حق هر کجا که روند، با ایشان است»؟ گفتند: «خدا داند که نه».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص456
الخصال، ج2، ص558/ نورالثقلین
6
(فاطر/ 33)
أمیرالمومنین (عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (وَ سَاقَ الْحَدِیثَ الطَّوِیلَ فِی أَجْوِبَهًِْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (عَنْ مَسَائِلِ الْیَهُودِیِّ إِلَی أَنْ قَالَ قَالَ الْیَهُودِیُّ وَ أَیْنَ یَسْکُنُ نَبِیُّکُمْ مِنَ الْجَنَّهًِْ قَالَ فِی أَعْلَاهَا دَرَجَهًًْ وَ أَشْرَفِهَا مَکَاناً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ قَالَ صَدَقْتَ وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَبِخَطِّ هَارُونَ (وَ إِمْلَاءِ مُوسَی (.
امام علی ( امام صادق (فرمود: امیرالمومنین (در حدیثی طولانی در جواب پرسش‌های یهودی [مطالبی فرمود ...] تا آنجا که یهودی گفت: «جایگاه پیامبر (در بهشت کجاست»؟ امیرالمومنین (فرمود: منزل محمّد (در بهشت در جنّت عدن است و آن در وسط بهشت و نزدیکترین مکان به عرش رحمان است». یهودی گفت: «خدا را گواه می‌گیرم که راست گفتی قسم به خدا همانا خطّ هارون (و املای موسی‌بن‌عمران (است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص458
بحار الأنوار، ج8، ص195/ نورالثقلین
7
(فاطر/ 33)
الرّسول (فَإِذَا دَخَلَ الْمُؤْمِنُ إِلَی مَنَازِلِهِ فِی الْجَنَّهًِْ وُضِعَ عَلَی رَأْسِهِ تَاجُ الْمُلْکِ وَ الْکَرَامَهًِْ وَ أُلْبِسَ حُلَلَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّهًِْ وَ الْیَاقُوتِ وَ الدُّرِّ مَنْظُوماً فِی الْإِکْلِیلِ تَحْتَ التَّاجِ وَ أُلْبِسَ سَبْعِینَ حُلَّهًًْ بِأَلْوَانٍ مُخْتَلِفَهًٍْ مَنْسُوجَهًٍْ بِالذَّهَبِ وَ الْفِضَّهًِْ وَ اللُّؤْلُؤِ وَ الْیَاقُوتِ الْأَحْمَرِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ یُحَلَّوْنَ فِیها مِنْ أَساوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَ لُؤْلُؤاً وَ لِباسُهُمْ فِیها حَرِیرٌ، … قَالَ: فَتَخْرُجُ عَلَیْهِ زَوْجَتُهُ الْحَوْرَاءُ مِنْ خَیْمَتِهَا تَمْشِی مُقْبِلَهًًْ وَ حَوْلَهَا وُصَفَاؤُهَا تَحْنِیهَا عَلَیْهَا سَبْعُونَ حُلَّهًًْ مَنْسُوجَهًًْ بِالْیَاقُوتِ وَ اللُّؤْلُؤِ وَ الزَّبَرْجَدِ صُبِغْنَ بِمِسْکٍ وَ عَنْبَرٍ وَ عَلَی رَأْسِهَا تَاجُ الْکَرَامَهًِْ وَ فِی رِجْلَیْهَا نَعْلَانِ مِنْ ذَهَبٍ مُکَلَّلَانِ بِالْیَاقُوتِ وَ اللُّؤْلُؤِ وَ شِرَاکُهُمَا یَاقُوتٌ أَحْمَرُ فَإِذَا أُدْنِیَتْ مِنْ وَلِیِّ اللَّهِ وَ هَمَّ أَنْ یَقُومَ إِلَیْهَا شَوْقاً تَقُولُ لَهُ یَا وَلِیَّ اللَّهِ لَیْسَ هَذَا یَوْمَ تَعَبٍ وَ لَا نَصَبٍ فَلَا تَقُمْ أَنَا لَکَ وَ أَنْتَ لِی.
پیامبر ( پس چون مؤمن به منزلگاه¬های خود در بهشت درآید، تاج فرمانروایی و ارجمندی را بر سرش می¬گذارند و دیباهایی از طلا ونقره و یاقوت و دُرّ که در دسته¬های گل به رشته در آمده¬اند می¬آورند و به زیر تاج بر تن او می¬کنند و هفتاد دیبای رنگارنگ که از طلا و نقره و مروارید و یاقوت سرخ بافته شده بر او می¬پوشانند و این همان کلام خداوند عزّوجلّ است که فرمود: یُحَلَّوْنَ فِیهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤًا وَلِبَاسُهُمْ فِیهَا حَرِیرٌ… در آن هنگام پری سیاه چشمی که همسر اوست، از خیمه خود به سوی او بیرون می-آید و درحالی‌که کنیزانش او را در میان گرفته¬اند، شورمند گام بر می¬دارد و هفتاد دیبای بافته با یاقوت و مروارید و زبرجد، رنگین به مشک و عنبر، بر تن کرده و تاجی از کرامت بر سر گذاشته و کفشی از طلای آراسته به یاقوت و مروارید، با بندهایی از یاقوت سرخ، به پا دارد؛ چون به نزدیکی دوست خدا می¬رسد و او مشتاقانه می‌خواهد به سویش برخیزد، به او می¬گوید: «ای دوست خدا! امروز روز خستگی و فرسودگی نیست، پس برنخیز، من از برای تو و تو از برای منی» ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص458
بحار الأنوار، ج8، ص129
آیه وَ قالُوا الْحَمْدُ لِلهِ الَّذی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکُورٌ [34]
آن‌ها می‌گویند: «حمد [و ستايش] برای خداوندی است که اندوه را از ما برطرف ساخت پروردگار ما آمرزنده و سپاسگزار است!
1
(فاطر/ 34)
الباقر (عَنْ أَبِی‌الْجَارُودِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (فِی قَوْلِهِ تَعَالَی… وَ قالُوا الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکُورٌ قَالَ وَ الْحَزَنُ مَا أَصَابَهُمْ فِی الدُّنْیَا مِنَ الْخَوْفِ وَ الشِّدَّهًِْ.
امام باقر ( در روایت ابوالجارود آمده است: امام باقر (فرمود: وَ قالُوا الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکُورٌ. حزن که در این آیه ذکر شد منظور وحشت و ناراحتی است که در دنیا مبتلا به آن شدند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص458
بحار الأنوار، ج23، ص220/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص471
2
(فاطر/ 34)
الرّسول (عَنْ أَبِی‌الدَّرْدَاءِ عَنِ النَّبِیِّ (قَالَ: الظَّالِمُ لِنَفْسِهِ یُحْبَسُ فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَهًٍْ حَتَّی یَدْخُلَ الْحَزَنُ فِی جَوْفِهِ ثُمَّ یَرْحَمُهُ فَیَدْخُلُ الْجَنَّهًَْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ الَّذِی أَدْخَلَ أَجْوَافَهُمُ الْحَزَنَ فِی طُولِ الْمَحْشَر.ِ
پیامبر ( ابودرداء نقل می‌کند: پیامبر (فرمود: کسی که به خویش ستم کرده باشد، در روزی که مقدار آن پنجاه هزار سال است حبس می‌شود تا اندوه در شکمش داخل شود سپس خدا به او رحم می‌کند و او را داخل بهشت می‌نماید؛ پس رسول خدا (فرمود: ستایش مخصوص خداوندی است که اندوه را از ما برد، همان خدایی که اندوه را در طول محشر داخل شکمهای ظالمان فرمود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص460
بحار الأنوار، ج7، ص128/ فرات الکوفی، ص349
ولایت
1
(فاطر/ 34)
الرّسول (عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (طُوبی لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ أَتَی الْمِقْدَادُ بْنُ الْأَسْوَدِ الْکِنْدِیُّ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (وَ مَا طُوبَی… فَلَمْ یَزَالُوا یَا مِقْدَادُ مُحِبِّی علی‌بن‌ابی‌طالب (فِی الْعَطَایَا وَ الْمَوَاهِبِ… فَلَمَّا أَرَادُوا الِانْصِرَافَ إِلَی مَنَازِلِهِمْ حُوِّلُوا عَلَی بَرَاذِینَ مِنْ نُورٍ بِأَیْدِی وِلْدَانٍ مُخَلَّدِینَ بِیَدِ کُلِّ وَلِیدٍ مِنْهُمْ حَکَمَهًُْ بِرْذَوْنٍ مِنْ تِلْکَ الْبَرَاذِینِ لُجُمُهَا وَ أَعِنَّتُهَا مِنَ الْفِضَّهًِْ الْبَیْضَاءِ وَ أَثْفَارُهَا مِنَ الْجَوَاهِرِ فَإِذَا دَخَلُوا مَنَازِلَهُمْ وَجَدُوا الْمَلَائِکَهًَْ یُهَنِّئُونَهُمْ بِکَرَامَهًِْ رَبِّهِمْ حَتَّی إِذَا اسْتَقَرَّ قَرَارَهُمْ قِیلَ لَهُمْ هَلْ وَجَدْتُمْ مَا وَعَدَکُمْ رَبُّکُمْ حَقًّا قالُوا نَعَمْ رَبَّنَا رَضِینَا فَارْضَ عَنَّا قَالَ بِرِضَایَ عَنْکُمْ وَ بِحُبِّکُمْ أَهْلَ بَیْتِ نَبِیِّی حَلَلْتُمْ دَارِی وَ صَافَحْتُمُ الْمَلَائِکَهًَْ فَهَنِیئاً هَنِیئاً عَطاءً غَیْرَ مَجْذُوذٍ لَیْسَ فِیهِ تَنْغِیصٌ فَعِنْدَهَا قالُوا الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکُورٌ، الَّذِی أَحَلَّنا دارَ الْمُقامَةِ مِنْ فَضْلِهِ لا یَمَسُّنا فِیها نَصَبٌ وَ لا یَمَسُّنا فِیها لُغُوبٌ.
پیامبر ( از حضرت صادق (از پدرانش از امیر المؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب (روایت است: وقتی این آیه بر پیغمبر اکرم (نازل شد: پاکیزه‌ترین (زندگی) نصیبشان است و بهترین سرانجامها! (رعد/29) مقدادبن‌اسود کندی نزد حضرت رسول (آمد و عرض کرد: «ای رسول خدا! طوبی در آیه شریفه چه معنی دارد»؟ فرمود: «…ای مقداد! از آن به بعد دوستان علی (در عطاها و بخششهای حقّند… چون خواهند به منزل‌های خود بازگردند بر مرکب‌های نیرومندی از نور سوار شوند که [مهار آن‌ها] به دست پسران زیبای جاوید است، در دست هر کدام از آن‌ها دهنه‌ی یکی از آن مرکب‌هاست که مهار و افسار آن از نقره سفید است و پاردم آن از جواهر، وقتی به منزلهایشان وارد شوند فرشتگان به آن‌ها به کرامت خدا درباره‌ی آنان تبریک و تهنیت می‌گویند تا وقتی در محل خود قرار گیرند به آن‌ها گفته می‌شود: «آیا وعده خدا را درباره خود درست یافتید»؟ گویند: «بلی، ای پروردگار ما! ما خشنودیم تو نیز از ما خشنود باش» خطاب می‌شود: «به جهت خشنودی‌ام از شما و دوستی شما با خاندان پیامبر من به خانه‌ی من درآمدید و با فرشته‌ها دست دادید، پس گوارا باد شما را، گوارا باد بخشش نابریدنی بی‌کدورت»، در این هنگام می‌گویند: الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکُورٌ* الَّذِی أَحَلَّنا دارَ الْمُقامَةِ مِنْ فَضْلِهِ لا یَمَسُّنا فِیها نَصَبٌ وَ لا یَمَسُّنا فِیها لُغُوبٌ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص460
بحار الأنوار، ج65، ص73/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص472؛ «بتفاوت» / فرات الکوفی، ص214
2
(فاطر/ 34)
أمیرالمومنین (فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ عِنْدَ رَبِّ الْعِزَّهًِْ یَا عَلِیُّ (ادْخُلِ الْجَنَّهًَْ أَنْتَ وَ شِیعَتُکَ لَا حِسَابَ عَلَیْکَ وَ لَا عَلَیْهِمْ فَیَدْخُلُونَ الْجَنَّهًَْ وَ یَتَنَعَّمُونَ فِیهَا مِنْ فَوَاکِهِهَا وَ یَلْبَسُونَ السُّنْدُسَ وَ الْإِسْتَبْرَقَ وَ مَا لَمْ تَرَ عَیْنٌ فَیَقُولُونَ الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکُورٌ الَّذِی مَنَّ عَلَیْنَا بِنَبِیِّهِ مُحَمَّدٍ (وَ بِوَصِیِّهِ علی‌بن‌ابی‌طالب (وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی مَنَّ عَلَیْنَا بِهِمَا مِنْ فَضْلِهِ وَ أَدْخَلَنَا الْجَنَّهًَْ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِینَ فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ کُلُوا وَ اشْرَبُوا هَنِیئاً قَدْ نَظَرَ إِلَیْکُمُ الرَّحْمَنُ نَظْرَهًًْ فَلَا بُؤْسَ عَلَیْکُمْ وَ لَا حِسَابَ وَ لَا عَذَابَ.
امام علی ( منادی از آسمان نزد پروردگار با عظمت ندا می‌دهد: «ای علی! تو و شیعیانت وارد بهشت شوید که بر تو و ایشان حسابی نیست»؛ پس آنان داخل بهشت می‌شوند و از میوه‌های آن متنعّم می‌شوند و از پرنیان نازک و حریر سبز می‌پوشند و چیزهایی را که چشمی ندیده می‌پوشند! پس می‌گویند: الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکُورٌ، همان خدایی که به پیامبرش محمّد (و به وصی او علی‌بن‌ابی‌طالب (بر ما منّت نهاد و از فضل خود به سبب این دو بر ما منّت نهاد و ما را داخل بهشت کرد و چه نیکوست پاداش عمل کنندگان»! ؛ پس منادی از آسمان ندا سر می‌دهد: «بخورید و بیاشامید که گوارایتان باد که خدای رحمان به شما نظر کرده؛ پس هیچ گزندی بر شما نیست و حساب و عذابی در کار نیست».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص460
بحار الأنوار، ج7، ص198/ فرات الکوفی، ص349
3
(فاطر/ 34)
الرّسول (عَنْ أَبِی‌ذَرٍّ قَالَ رَأَیْتُ سَلْمَانَ وَ بِلَالًا یُقْبِلَانِ إِلَی النَّبِیِّ (… فَقَالَ لَهُ سَلْمَانُ یَا مَوْلَایَ سَأَلْتُکَ بِاللَّهِ إِلَّا أَخْبَرْتَنِی بِفَضْلِ فَاطِمَهًَْ (یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ قَالَ فَأَقْبَلَ النَّبِیُّ (ضَاحِکاً مُسْتَبْشِراً ثُمَ قَالَ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ إِنَّهَا الْجَارِیَهًُْ الَّتِی تَجُوزُ فِی عَرْصَهًِْ الْقِیَامَهًِْ عَلَی نَاقَهًٍْ رَأْسُهَا مِنْ خَشْیَهًِْ اللَّهِ وَ عَیْنَاهَا مِنْ نُورِ اللَّهِ وَ خِطَامُهَا مِنْ جَلَالِ اللَّهِ وَ عُنُقُهَا مِنْ بَهَاءِ اللَّهِ وَ سَنَامُهَا مِنْ رِضْوَانِ اللَّهِ وَ ذَنَبُهَا مِنْ قُدْسِ اللَّهِ وَ قَوَائِمُهَا مِنْ مَجْدِ اللَّهِ إِنْ مَشَتْ سَبَّحَتْ وَ إِنْ رَغَتْ قَدَّسَتْ عَلَیْهَا هَوْدَجٌ مِنْ نُورٍ فِیهِ جَارِیَهًٌْ إِنْسِیَّهًٌْ حُورِیَّهًٌْ عَزِیزَهًٌْ جُمِعَتْ فَخُلِقَتْ وَ صُنِعَتْ وَ مُثِّلَتْ ثَلَاثَهًُْ أَصْنَافٍ فَأَوَّلُهَا مِنْ مِسْکٍ أَذْفَرَ وَ أَوْسَطُهَا مِنَ الْعَنْبَرِ الْأَشْهَبِ وَ آخِرُهَا مِنَ الزَّعْفَرَانِ الْأَحْمَرِ عُجِنَتْ بِمَاءِ الْحَیَوَانِ لَوْ تَفَلَتْ تَفْلَهًًْ فِی سَبْعَهًِْ أَبْحُرٍ مَالِحَهًٍْ لَعَذُبَتْ وَ لَوْ أَخْرَجَتْ ظُفُرَ خِنْصِرِهَا إِلَی دَارِ الدُّنْیَا لَغَشِیَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ جَبْرَئِیلُ عَنْ یَمِینِهَا وَ مِیکَائِیلُ عَنْ شِمَالِهَا وَ عَلِیٌّ أَمَامَهَا وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ (وَرَاءَهَا وَ اللَّهُ یَکْلَؤُهَا وَ یَحْفَظُهَا فَیَجُوزُونَ فِی عَرْصَهًِْ الْقِیَامَهًِْ فَإِذَا النِّدَاءُ مِنْ قِبَلِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ مَعَاشِرَ الْخَلَائِقِ غُضُّوا أَبْصَارَکُمْ وَ نَکِّسُوا رُءُوسَکُمْ هَذِهِ فَاطِمَهًُْ بِنْتُ مُحَمَّدٍ (نَبِیِّکُمْ زَوْجَهًُْ عَلِیٍّ إِمَامِکُمْ أُمِّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ (فَتَجُوزُ الصِّرَاطَ وَ عَلَیْهَا رَیْطَتَانِ بَیْضَاوَتَانِ فَإِذَا دَخَلَتْ إِلَی الْجَنَّهًِْ وَ نَظَرَتْ إِلَی مَا أَعَدَّ اللَّهُ لَهَا مِنَ الْکَرَامَهًِْ قَرَأَتْ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکُورٌ الَّذِی أَحَلَّنا دارَ الْمُقامَةِ مِن فَضْلِهِ لا یَمَسُّنا فِیها نَصَبٌ وَ لا یَمَسُّنا فِیها لُغُوبٌ قَالَ فَیُوحِی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَیْهَا یَا فَاطِمَهًُْ (سَلِینِی أُعْطِکِ وَ تَمَنِّی عَلَیَ أُرْضِکِ فَتَقُولُ إِلَهِی أَنْتَ الْمُنَی وَ فَوْقَ الْمُنَی أَسْأَلُکَ أَنْ لَا تُعَذِّبَ مُحِبِّی وَ مُحِبَّ عِتْرَتِی بِالنَّارِ فَیُوحِی اللَّهُ إِلَیْهَا یَا فَاطِمَهًُْ (وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی وَ ارْتِفَاعِ مَکَانِی لَقَدْ آلَیْتُ عَلَی نَفْسِی مِنْ قَبْلِ أَنْ أَخْلُقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ بِأَلْفَیْ عَام.
پیامبر ( ابوذر (گوید: سلمان (و بلال (را مشاهده کردم خدمت پیامبر اکرم (می‌آیند… سلمان (گفت: «مولای من! شما را به خدا سوگند می‌دهم مرا از مقام فاطمه (در روز قیامت آگاه نمایید». پیامبر اکرم (با چهره‌ای خندان و شاد توجه نموده فرمود: «قسم به کسی که جانم در دست اوست فاطمه (دختری است که از صحرای قیامت می‌گذرد سوار بر شتری است که سر او از خشیّت خدا و چشمانش از نور خدا است آرایش آن از جلال خدا است و گردنش از بهاء اللَّه و کوهانش از رضوان اللَّه و دم او از قدس اللَّه و پاهایش از مجد خدا است اگر راه رود تسبیح می‌کند و اگر سرعت بگیرد تقدیس می‌کند بر روی آن هودجی از نور است که در آن هودج دختری از نسل انسان ولی حوریه‌ای بس ارجمند که آفرینش او از سه چیز جمع و ساخته شده اول آن مشک ناب وسطش عنبر الشهب و آخر آن زعفران قرمز است که با آب حیات آمیخته شده اگر آب دهان در هفت دریای شور بیاندازد شیرین می‌شود و اگر ناخن انگشت کوچک خود را به طرف دنیا خارج کند خورشید و ماه را می‌پوشاند. جبرئیل طرف راست و میکائیل طرف چپ علی (جلو و حسن و حسین (پشت سرش خداوند او را نگه می‌دارد و حفظ می‌کند. از صحرای قیامت رد می‌شود در این موقع ندایی از جانب خدا بلند می‌شود: مردم! چشم بپوشید و سر به زیر اندازید این دختر پیغمبر شماست و همسر علی (امامتان مادر حسن و حسین (از صراط رد می‌شود. چادری سفید دارد وقتی وارد بهشت شود و نگاه می‌کند به آنچه خداوند برایش آماده کرده از جاه و جلال این آیه را می‌خواند: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ. * الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکُورٌ* الَّذِی أَحَلَّنا دارَ الْمُقامَةِ مِنْ فَضْلِهِ لا یَمَسُّنا فِیها نَصَبٌ وَ لا یَمَسُّنا فِیها لُغُوبٌ؛ خداوند به او وحی می‌کند: «ای فاطمه از من بخواه تا به تو عطا کنم و از من درخواست کن تا خشنودت کنم». او می‌گوید: «الهی! تو آرزوی من و بالاتر از آرزوی منی از تو درخواست می‌کنم که دوست من و دوست عترتم را عذاب نکنی». خداوند به او وحی می‌کند: «ای فاطمه! به عزت و جلال و مقام ارجمندم سوگند به ذات خود خورده‌ام دو هزار سال قبل از آفرینش آسمانها و زمین که دوستان تو و دوستان عترت تو را با آتش عذاب نکنم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص462
تأویل الآیات، ص474/ البرهان
4
(فاطر/ 34)
الرّسول (عَنْ سَلْمَانَ (رَضِیَ اللَّه عَنْهُ عَنِ النَّبِیِّ (فِی کَلَامٍ ذَکَرَهُ فِی عَلِیٍّ (فَذَکَرَ سَلْمَانُ (لِعَلِیٍّ (فَقَال… فَمَا زَالَتْ إِلَّا یَوْمَئِذٍ تَعْظِیماً لِأَمْرِکَ حَتَّی سَمِعَتِ الْمَلَائِکَهًُْ صَوْتاً مِنْ عِنْدِ الرَّحْمَنِ اسْکُنُوا عِبَادِی إِنَّ عَبْداً مِنْ عَبِیدِی أَلْقَیْتُ عَلَیْهِ مَحَبَّتِی وَ أَکْرَمْتُهُ بِطَاعَتِی وَ اصْطَفَیْتُهُ بِکَرَامَتِی فَقَالَتِ الْمَلَائِکَهًُْ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ فَمَنْ أَکْرَمُ عَلَی اللَّهِ مِنْک.
پیامبر ( سلمان (برای علی (سخنانی را که پیامبر (درباره‌ی فضیلت حضرت گفته بود نقل کرد: پیامبر (فرمود: «… پس آسمانها نمی‌خواستند بیفتند مگر آن هنگام به خاطر تعظیم تو. تا اینکه ملائکه این صدا را از خداوند شنیدند: «ای بندگانم! آرام شوید؛ محبّتم را نثار بنده¬ای از بندگانم کردم و با طاعتم او را گرامی داشتم و با فضیلتم او را برگزیدم». ملائکه گفتند: «شکر و سپاس پروردگاری را که غم و اندوه را از ما برداشت.». چه کسی نزد خداوند از تو گرامی‌تر است»؟
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص462
بحار الأنوار، ج40، ص63
5
(فاطر/ 34)
الرّسول (عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (عَنِ النَّبِیِّ (حَدِیثٌ طَوِیلٌ یَذْکُرُ فِیهِ مَا أَعَدَّ اللَّهُ لِمُحِبِّی عَلِیٍّ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ، وَ فِیهِ: فَإِذَا دَخَلُوا مَنَازِلَهُمْ وَجَدُوا الْمَلَائِکَهًَْ یُهَنِّئُونَهُمْ بِکَرَامَهًِْ رَبِّهِمْ حَتَّی إِذَا اسْتَقَرَّ قَرَارَهُمْ قِیلَ لَهُمْ هَلْ وَجَدْتُمْ مَا وَعَدَکُمْ رَبُّکُمْ حَقًّا قالُوا نَعَمْ رَبَّنَا رَضِینَا فَارْضَ عَنَّا قَالَ بِرِضَایَ عَنْکُمْ وَ بِحُبِّکُمْ أَهْلَ بَیْتِ نَبِیِّی حَلَلْتُمْ دَارِی وَ صَافَحْتُمُ الْمَلَائِکَهًَْ فَهَنِیئاً هَنِیئاً عَطاءً غَیْرَ مَجْذُوذٍ لَیْسَ فِیهِ تَنْغِیصٌ فَعِنْدَهَا قالُوا الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکُورٌ الَّذِی أَحَلَّنا دارَ الْمُقامَةِ مِنْ فَضْلِهِ لا یَمَسُّنا فِیها نَصَبٌ وَ لا یَمَسُّنا فِیها لُغُوبٌ. و فی هذا الحدیث: ان محبی علی (یقولون لله عزّوجلّ اذا دخلوا الجنهًْ: فَأْذَنْ لَنَا بِالسُّجُودِ قَالَ لَهُمْ رَبُّهُمْ عَزَّوَجَلَّ إِنِّی قَدْ وَضَعْتُ عَنْکُمْ مَئُونَهًَْ الْعِبَادَهًِْ وَ أَرَحْتُ لَکُمْ أَبْدَانَکُمْ فَطَالَمَا أَنْصَبْتُمْ لِیَ الْأَبْدَانَ وَ عَنِتُّمْ لِیَ الْوُجُوهَ فَالْآنَ أَفْضَیْتُمْ إِلَی رُوحِی وَ رَحْمَتِی.
پیامبر ( از امام علی (روایت است: پیامبر (در حدیثی طولانی آنچه را خداوند برای محبّین امیرالمؤمنین (آماده کرده است ذکر نمود و فرمود: «وقتی به منزلهایشان وارد شوند فرشتگان به آن‌ها به کرامت خدا درباره‌ی آنان تبریک و تهنیت می‌گویند تا وقتی در محل خود قرار گیرند به آن‌ها گفته می‌شود: «آیا وعده‌ی خدا را درباره‌ی خود درست یافتید»؟ گویند: «بلی، ای پروردگار ما! ما خشنودیم تو نیز از ما خشنود باش». خطاب می‌شود: «به جهت خشنودی‌ام از شما و دوستی شما با خاندان پیامبر من به خانه من درآمدید و با فرشته‌ها دست دادید، پس گوارا باد شما را، گوارا باد بخشش نابریدنی بی‌کدورت»، در این هنگام می‌گویند: الْحَمْدُ لِلهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکُورٌ الَّذِی أَحَلَّنا دارَ الْمُقامَةِ مِنْ فَضْلِهِ لا یَمَسُّنا فِیها نَصَبٌ وَ لا یَمَسُّنا فِیها لُغُوبٌ. [در این حدیث آمده است: محبّان امیرالمؤمنین (به خداوند عرض می‌کنند:] «به ما اجازه بده تو را سجده کنیم». پروردگارشان می‌فرماید: «من زحمت بندگی را از شما برداشتم و بدن‌های شما را آسایش دادم چه مدت طولانی که شما بدن‌های خود را برای [عبادت] من رنج دادید و چهره‌هاتان را برایم به خاک نهادید و هم اکنون به لطف و مهر من رسیدید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص464
نورالثقلین/ بحار الأنوار، ج65، ص73
آمرزنده و سپاسگزار است
2 -1
(فاطر/ 34)
الرّسول (إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکُورٌ قَالَ شَکَرَ لَهُمُ الْعَمَلَ الْقَلِیلَ وَ غَفَرَ لَهُمُ الذُّنُوبَ الْعِظَامَ.
پیامبر ( إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکُورٌ عمل کمشان را بر آنان پاس نهاد و گناهان بزرگ را بر آنان بخشید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص464
بحار الأنوار، ج7، ص199/ فرات الکوفی، ص349
آیه الَّذی أَحَلَّنا دارَ الْمُقامَةِ مِنْ فَضْلِهِ لا یَمَسُّنا فیها نَصَبٌ وَ لا یَمَسُّنا فیها لُغُوبٌ [35]
همان کسی که با فضل خود ما را در این سرای اقامت [جاويدان] جای داد که نه در آن رنجی به ما می‌رسد و نه سستی و واماندگی!
1
(فاطر/ 35)
علی‌بن‌إبراهیم (النَّصَبُ الْعَنَاءُ، اللُّغُوبُ الْکَسَلُ وَ الضَّجَرُ وَ دَارُ الْمُقَامَهًِْ دَارُ الْبَقَاءِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( منظور از نَصَب، رنج و منظور از لُغوب، تنبلی و آزردگی، و منظور از دار المُقامه، دار البقاء (آخرت) است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص464
القمی، ج2، ص208/ البرهان/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»
2
(فاطر/ 35)
علی‌بن‌إبراهیم (لَا یَمَسُّنَا فِیهَا نَصَبٌ أَیْ تَعَبٌ وَ عَنَاءٌ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( لا یَمَسُّنا فِیها نَصَبٌ؛ یعنی سختی و رنج.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص464
القمی، ج1، ص376
3
(فاطر/ 35)
أمیرالمومنین (أَکْرَمَ أَسْمَاعَهُمْ عَنْ أَنْ تَسْمَعَ حَسِیسَ نَارٍ أَبَداً وَ صَانَ أَجْسَادَهُمْ أَنْ تَلْقَی لُغُوباً وَ نَصَبا.
امام علی ( همیشه گوشهاشان را محفوظ داشته از اینکه آواز آتش را بشنوند [تا مبادا افسرده شوند] و اندام آنان را از دریافت سختی و رنج نگاه داشت.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص464
بحار الأنوار، ج8، ص163/ نورالثقلین/ البرهان؛ «بتفاوت»
4
(فاطر/ 35)
الباقر (فَتَخْرُجُ عَلَیْهِ زَوْجَتُهُ الْحَوْرَاءُ مِنْ خَیْمَتِهَا تَمْشِی مُقْبِلَهًًْ وَ حَوْلَهَا وُصَفَاؤُهَا تَحْنِیهَا عَلَیْهَا سَبْعُونَ حُلَّهًًْ مَنْسُوجَهًًْ بِالْیَاقُوتِ وَ اللُّؤْلُؤِ وَ الزَّبَرْجَدِ صُبِغْنَ بِمِسْکٍ وَ عَنْبَرٍ وَ عَلَی رَأْسِهَا تَاجُ الْکَرَامَهًِْ وَ فِی رِجْلَیْهَا نَعْلَانِ مِنْ ذَهَبٍ مُکَلَّلَانِ بِالْیَاقُوتِ وَ اللُّؤْلُؤِ وَ شِرَاکُهُمَا یَاقُوتٌ أَحْمَرُ
فَإِذَا أُدْنِیَتْ مِنْ وَلِیِّ اللَّهِ وَ هَمَّ أَنْ یَقُومَ إِلَیْهَا شَوْقاً تَقُولُ لَهُ یَا وَلِیَّ اللَّهِ لَیْسَ هَذَا یَوْمَ تَعَبٍ وَ لَا نَصَب.
امام باقر ( در آنگاه پری سیاه‌چشمی که همسر اوست، از خیمه خود به سوی او بیرون می¬آید و درحالی‌که کنیزانش او را در میان گرفته¬اند، شورمند گام بر می¬دارد و هفتاد دیبای بافته با یاقوت و مروارید و زبرجد، رنگین به مشک و عنبر، بر تن کرده و تاجی از کرامت بر سر گذاشته و کفشی از طلای آراسته به یاقوت و مروارید، با بندهایی از یاقوت سرخ، به پا دارد؛ چون به نزدیکی دوست خدا می¬رسد و او مشتاقانه می‌خواهد به سویش برخیزد، به او می¬گوید: «ای دوست خدا! امروز روز خستگی و فرسودگی نیست».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص464
القمی، ج2، ص247/ نورالثقلین
آیه وَ الَّذینَ کَفَرُوا لَهُمْ نارُ جَهَنَّمَ لا یُقْضی عَلَیْهِمْ فَیَمُوتُوا وَ لا یُخَفَّفُ عَنْهُمْ مِنْ عَذابِها کَذلِکَ نَجْزی کُلَّ کَفُورٍ [36]
و کسانی که کافر شدند، آتش دوزخ برای آن‌هاست هرگز فرمان مرگشان صادر نمی‌شود تا بمیرند، و نه چیزی از عذابش از آنان تخفیف داده می‌شود اینگونه هر کفران‌کننده‌ای را کیفر می‌دهیم!
1
(فاطر/ 36)
الصّادق (عَنْ مُسْلِمِ‌بْنِ‌خَالِد عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (قَالُوا کُلُّهُمْ ثَلَاثَهًَْ عَشَرَ صِنْفاً وَ قَالَ تَمِیمٌ سِتَّهًَْ عَشَرَ صِنْفاً مِنْ أُمَّهًِْ جَدِّی (لَا یُحِبُّونَا وَ لَا یُحَبِّبُونَا إِلَی النَّاسِ وَ یُبْغِضُونَا وَ لَا یَتَوَلَّوْنَا وَ یَخْذُلُونَا وَ یُخَذِّلُونَ النَّاسَ عَنَّا فَهُمْ أَعْدَاؤُنَا حَقّاً لَهُمْ نارُ جَهَنَّمَ وَ لَهُمْ عَذابُ الْحَرِیقِ.
امام صادق ( مسلم‌بن‌خالد از امام صادق (و ایشان از پدرشان امام باقر (از جدشان نقل کردند: سیزده صنف [و در روایتی که إبن حبیب از طریق تمیم نقل کرده آمده است: شانزده صنف] از امت جدم (ما را دوست نمی¬دارند و مردم را به ما علاقمند نمی¬کنند و ما را ولیّ خود نمی¬گیرند و از گرد ما پراکنده می¬شوند و مردم را از ما پراکنده می¬نمایند، آنان حقیقتاً دشمنان ما هستند، [آتش دوزخ برای آن‌هاست] و برای آن‌ها عذاب دوزخ و عذاب آتش سوزان است. (بروج/10).
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص466
بحار الأنوار، ج5، ص278
2
(فاطر/ 36)
أمیرالمومنین (وَ نادَوْا یا مالِکُ لِیَقْضِ عَلَیْنا رَبُّکَ قالَ إِنَّکُمْ ماکِثُونَ أَیْ لَیَنْزِلَ عَلَیْنَا الْمَوْتَ وَ مِثْلُهُ لا یُقْضی عَلَیْهِمْ فَیَمُوتُوا وَ لا یُخَفَّفُ عَنْهُمْ مِنْ عَذابِها أَیْ لَا یَنْزِلُ عَلَیْهِمُ الْمَوْتُ فَیَسْتَرِیحُوا وَ مِثْلُهُ فِی قِصَّهًِْ سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌دَاوُدَ (فَلَمَّا قَضَیْنا عَلَیْهِ الْمَوْتَ ما دَلَّهُمْ عَلی مَوْتِهِ إِلَّا دَابَّةُ الْأَرْضِ تَأْکُلُ مِنْسَأَتَهُ یَعْنِی تَعَالَی لَمَّا أَنْزَلْنَا عَلَیْهِ الْمَوْتَ.
امام علی ( آن‌ها فریاد می‌کشند: «ای مالک دوزخ! [ای کاش] پروردگارت ما را بمیراند [تا آسوده شویم]!» می‌گوید: «شما در این جا ماندنی هستید!» (زخرف/77) یعنی مرگ را بر ما نازل کند. و همچنین این آیه: لاَ یُقْضَی عَلَیْهِمْ فَیَمُوتُوا وَ لاَ یُخَفَّفُ عَنْهُمْ مِنْ عَذَابِهَا یعنی مرگ را بر ایشان فرود نمی‌آورد تا آرام گیرند. و در همین معناست آیه‌ای که در داستان سلیمان‌بن‌داود (است [با این همه جلال و شکوه سلیمان] هنگامی که مرگ را بر او مقرّر داشتیم، کسی آن‌ها را از مرگ وی آگاه نساخت مگر جنبنده زمین [موریانه] که عصای او را می‌خورد [تا شکست و پیکر سلیمان فرو افتاد] (سبأ/14) یعنی وقتی مرگ را بر او فرود آوردیم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص466
بحار الأنوار، ج90، ص19
3
(فاطر/ 36)
علی‌بن‌إبراهیم (ثُمَّ ذَکَرَ مَا أَعَدَّهُ لِأَعْدَائِهِمْ وَ مَنْ خَالَفَهُمْ وَ ظَلَمَهُمْ فَقَالَ وَ الَّذِینَ کَفَرُوا لَهُمْ نارُ جَهَنَّمَ لا یُقْضی عَلَیْهِمْ فَیَمُوتُوا إِلَی قَوْلِهِ وَ هُمْ یَصْطَرِخُونَ فِیها.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( [سپس خداوند] آنچه را برای دشمنان و مخالفان ایشان و ستمگران بر آن‌ها، آماده ساخته را ذکر کرده و فرمود: وَ الَّذِینَ کَفَرُوا لَهُمْ نارُ جَهَنَّمَ لا یُقْضی عَلَیْهِمْ فَیَمُوتُوا وَ لا یُخَفَّفُ عَنْهُمْ مِنْ عَذابِها کَذلِکَ نَجْزی کُلَّ کَفُورٍ وَ هُمْ یَصْطَرِخُونَ فِیها.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص466
القمی، ج2، ص208/ البرهان
آیه وَ هُمْ یَصْطَرِخُونَ فیها رَبَّنا أَخْرِجْنا نَعْمَلْ صالِحاً غَیْرَ الَّذی کُنَّا نَعْمَلُ أَ وَ لَمْ نُعَمِّرْکُمْ ما یَتَذَکَّرُ فیهِ مَنْ تَذَکَّرَ وَ جاءَکُمُ النَّذیرُ فَذُوقُوا فَما لِلظَّالِمینَ مِنْ نَصیرٍ [37]
آن‌ها در دوزخ فریاد می‌زنند: «پروردگارا! ما را خارج کن تا عمل صالحی انجام دهیم غیر از آنچه انجام می‌دادیم»! [در پاسخ به آنان گفته مى‌شود]: آیا شما را به‌اندازه‌ای که هرکس اهل تذکّر است در آن متذکّر می‌شود عمر ندادیم، و انذارکننده‌ی [الهى] به‌سراغ شما نیامد؟! اکنون بچشید که برای ظالمان هیچ یاوری نیست!
آن‌ها در دوزخ فریاد می‌زنند: «پروردگارا! ما را خارج کن تا عمل صالحی انجام دهیم غیر از آنچه انجام می‌دادیم»
1 -1
(فاطر/ 37)
الرّسول (عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (قَالَ: قَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ (یَا عَلِیُّ (مَا بَیْنَ مَنْ یُحِبُّکَ وَ بَیْنَ أَنْ یَرَی مَا تَقَرُّ بِهِ عَیْنَاهُ إِلَّا أَنْ یُعَایِنَ الْمَوْتَ ثُمَّ تَلَا رَبَّنا أَخْرِجْنا نَعْمَلْ صالِحاً غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ یَعْنِی إِنَّ أَعْدَاءَنَا إِذَا دَخَلُوا النَّارَ قَالُوا رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحاً فِی وَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ فِی عَدَاوَتِهِ فَیُقَالُ لَهُمْ فِی الْجَوَابِ أَوَ لَمْ نُعَمِّرْکُمْ ما یَتَذَکَّرُ فِیهِ مَنْ تَذَکَّرَ وَ جاءَکُمُ النَّذِیرُ وَ هُوَ النَّبِیُّ (فَذُوقُوا فَما لِلظَّالِمِینَ لآِلِ مُحَمَّدٍ (مِنْ نَصِیرٍ یَنْصُرُهُمْ وَ لَا یُنَجِّیهِمْ مِنْهُ وَ لَا یَحْجُبُهُمْ عَنْهُ.
پیامبر ( از امیر المؤمنین (روایت است: پیامبر اکرم (فرمود: «یا علی! کسی که با تو محبّت می‌ورزد آنگاه چشمهایش روشن می‌شود که با مرگ روبرو گردد»، بعد این آیه را قرائت نمود: رَبَّنا أَخْرِجْنا نَعْمَلْ صالِحاً غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ یعنی دشمنان اهل بیت وقتی داخل جهنّم می‌شوند می‌گویند: «خدایا ما را خارج کن تا کارهای خوبی که همراه با ولایت علی (است انجام دهیم غیر از آن تبهکاری‌هایی که با دشمنی علی (می‌کردیم». در جواب ایشان گفته می‌شود: «أَ وَ لَمْ نُعَمِّرْکُمْ ما یَتَذَکَّرُ فِیهِ مَنْ تَذَکَّرَ وَ جاءَکُمُ النَّذِیرُ فَذُوقُوا فَما لِلظَّالِمِینَ مِنْ نَصِیرٍ ستمگران آل محمّد را یاوری نیست که موجب نجات و خلاصی آن‌ها شود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص466
بحار الأنوار، ج23، ص361/ مسایل علی بن جعفر (ص327/ البرهان؛ «إذا دخلوا النار… الی آخر» محذوف
1 -2
(فاطر/ 37)
الکاظم (عن الفتح‌بن‌یزید الجرجانی عن ابی‌الحسن (حدیث طویل و فی آخره قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَدْ بَقِیَتْ مَسْأَلَهًٌْ قَالَ هَاتِ لِلَّهِ أَبُوکَ قُلْتُ یَعْلَمُ الْقَدِیمُ الشَّیْءَ الَّذِی لَمْ یَکُنْ أَنْ لَوْ کَانَ کَیْفَ کَانَ یَکُونُ قَالَ وَیْحَکَ إِنَ مَسَائِلَکَ لَصَعْبَهًٌْ أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ لَوْ کانَ فِیهِما آلِهَةٌ إِلَّا اللهُ لَفَسَدَتا وَ قَوْلَهُ وَ لَعَلا بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ وَ قَالَ یَحْکِی قَوْلَ أَهْلِ النَّارِ أَخْرِجْنا نَعْمَلْ صالِحاً غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ وَ قَالَ وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ فَقَدْ عَلِمَ الشَّیْءَ الَّذِی لَمْ یَکُنْ أَنْ لَوْ کَانَ کَیْفَ کَانَ یَکُونُ.
امام کاظم ( فتح‌بن‌یزید از امام کاظم (حدیثی طولانی نقل می‌کند و در انتهای آن چنین آمده است: … گفتم: «فدای تو گردم یک مسأله باقی ماند»؛ فرمود: «بپرس از برای خدا است نیکی پدرت» گفتم: «خداوند قدیم آنچه را که نبوده می¬داند که اگر بود می-شد چگونه می‌بود»؟ حضرت فرمود: «وای بر تو! به درستی که مسائل تو دشوار است؛ آیا نشنیده‌ای که خدا می‌فرماید: اگر در آسمان و زمین، جز «اللَّه» خدایان دیگری بود، فاسد می‌شدند [و نظام جهان به هم می‌خورد] (انبیاء/22) و نیز فرمود: منزّه است خدا از آنچه آنان توصیف می‌کنند! (مؤمنون/91) و کلام اهل دوزخ را چنین بازگو می¬کند که: أَخْرِجْنا نَعْمَلْ صالِحاً غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ و فرمود: و اگر بازگردند، به همان اعمالی که از آن نهی شده بودند بازمی‌گردند (انعام/28) پس آنچه را که نبوده دانسته که اگر بود می¬شد چگونه می¬بود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص468
التوحید، ص65/ نورالثقلین
1 -3
(فاطر/ 37)
علی‌بن‌إبراهیم (وَ هُمْ یَصْطَرِخُونَ فِیها أی یَصِیحُونَ وُ یُنَادُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا نَعْمَلْ صالِحاً غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ فَرَدَّ اللهُ عَلَیْهِمْ فَقَالَ أَوَلَمْ نُعَمِّرْکُمْ ما یَتَذَکَّرُ فِیهِ مَنْ تَذَکَّرَ أیْ عَمَّرتُمْ حَتَّی عَرَّفتُمُ الأمُورَ کُلَّهَا وَ جاءَکُمُ النَّذِیرُ یَعْنِی رَسُولُ اللهِ (ٍ
علیّ‌بن‌ابراهیم ( وَهُمْ یَصْطَرِخُونَ فِیهَا، یعنی جیغ کشیده و فریاد می‌زنند. رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ پس خداوند به آنان پاسخ داده و فرمود: أَوَلَمْ نُعَمِّرْکُم مَّا یَتَذَکَّرُ فِیهِ مَن تَذَکَّرَ یعنی به شما عمر طولانی داده شد تا اینکه به تمام آن امور آگاهی پیدا کردید. وَجَاءکُمُ النَّذِیرُ، یعنی رسول خدا (.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص468
القمی، ج2، ص208
[در پاسخ به آنان گفته می‌شود]: آیا شما را به‌اندازه‌ای که هرکس اهل تذکّر است در آن متذکّر می‌شود عمر ندادیم، و انذارکننده‌ی [الهی] به‌سراغ شما نیامد؟! اکنون بچشید که برای ظالمان هیچ یاوری نیست
2 -1
(فاطر/ 37)
الصّادق (وَ سُئِلَ (عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَ وَلَمْ نُعَمِّرْکُمْ ما یَتَذَکَّرُ فِیهِ مَنْ تَذَکَّرَ فَقَالَ تَوْبِیخٌ لِابْنِ ثَمَانِیَ عَشْرَهًَْ سَنَهًًْ.
امام صادق ( از امام صادق (تفسیر آیه: أَوَلَمْ نُعَمِّرْکُم مَّا یَتَذَکَّرُ فِیهِ مَن تَذَکَّرَ را پرسیدند و حضرت پاسخ داد: «این، توبیخی برای پسر هجده‌ساله است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص468
من لایحضره الفقیه، ج1، ص186/ وسایل الشیعهًْ، ج16، ص101/ الأمالی للصدوق، ص36/ الخصال، ج2، ص509/ البرهان
2 -2
(فاطر/ 37)
الرّسول (مَنْ عَمَّرَهُ اللَّهُ سِتِّینَ سَنَهًًْ فَقَدْ أَعْذَرَ إِلَیْهِ.
پیامبر ( خداوند به هر کس شصت سال عمر دهد نسبت به او صاحب عذر گردیده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص468
بحار الأنوار، ج12، ص285/ نورالثقلین
2 -3
(فاطر/ 37)
أمیرالمومنین (الْعُمُرُ الَّذِی أَعْذَرَ اللَّهُ فِیهِ إِلَی ابْنِ آدَمَ (سِتُّونَ سَنَهًْ.
امام علی ( میزان عمری که خداوند در آن به انسان مهلت عذر آوردن می¬دهد شصت سال است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص468
بحار الأنوار، ج6، ص120/ نورالثقلین
آیه إِنَّ اللهَ عالِمُ غَیْبِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ [38]
خداوند از غیب آسمانها و زمین آگاه است، و آنچه را در درون دل‌هاست می‌داند!
آیه هُوَ الَّذی جَعَلَکُمْ خَلائِفَ فِی الْأَرْضِ فَمَنْ کَفَرَ فَعَلَیْهِ کُفْرُهُ وَ لا یَزیدُ الْکافِرینَ کُفْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ إِلاَّ مَقْتاً وَ لا یَزیدُ الْکافِرینَ کُفْرُهُمْ إِلاَّ خَساراً [39]
اوست که شما را جانشینانی در زمین قرار داد هرکس کافر شود، کفر او به زیان خودش خواهد بود، و کافران را کفرشان جز خشم و غضب در نزد پروردگار چیزی نمی‌افزاید، و [نيز] کفرشان جز زیان و خسران چیزی بر آن‌ها اضافه نمی‌کند!
1
(فاطر/ 39)
الأئمّهًْ (السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا خَلِیفَهًَْ اللَّهِ وَ نَاصِرَ حَقِّهِ.
ائمّه ( سلام برتو‌ای جانشین خدا و یاری کننده حق او.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص470
بحار الأنوار، ج53، ص171
آیه قُلْ أَ رَأَیْتُمْ شُرَکاءَکُمُ الَّذینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ أَرُونی ما ذا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْکٌ فِی السَّماواتِ أَمْ آتَیْناهُمْ کِتاباً فَهُمْ عَلی بَیِّنَةٍ مِنْهُ بَلْ إِنْ یَعِدُ الظَّالِمُونَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً إِلاَّ غُرُوراً [40]
بگو: «این معبودانی را که جز خدا می‌خوانید به من نشان دهید چه چیزی از زمین را آفریده‌اند، یا اینکه شرکتی در [آفرينش و مالكيّت] آسمانها دارند؟! یا به آنان کتابی (آسمانی) داده‌ایم و دلیلی از آن برای [شرك] خود دارند»؟! نه هیچ‌یک از این‌ها نیست، ظالمان فقط وعده‌های دروغین به یکدیگر می‌دهند!
آیه إِنَّ اللهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلیماً غَفُوراً [41]
خداوند آسمانها و زمین را نگاه می‌دارد تا [از نظام خود] منحرف نشوند؛ و هرگاه منحرف گردند، کسی جز او نمی‌تواند آن‌ها را نگاه دارد؛ او دارای حلم و آمرزنده است.
1
(فاطر/ 41)
أمیرالمومنین (عَنْ أَحْمَدَ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ الْبَرْقِیِّ رَفَعَهُ قَالَ: سَأَلَ الْجَاثَلِیقُ امیرالمؤمنین (فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَنِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَحْمِلُ الْعَرْشَ أَمِ الْعَرْشُ یَحْمِلُهُ فَقَالَ امیرالمؤمنین (اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ حَامِلُ الْعَرْشِ وَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ مَا فِیهِمَا وَ مَا بَیْنَهُمَا وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّ اللهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلِیماً غَفُورا.
امام علی ( احمدبن‌محمد برقی نقل گوید: جاثلیق از امیر مؤمنان (سؤال نمود: «مرا خبر دهید از اینکه حق تعالی حامل عرش است و یا اینکه عرش او را حامل است». امیر مؤمنان (فرمود: «حق تعالی حامل عرش و آسمانها و زمین و هر چه در آن‌ها و میان آن‌ها است به دلیل کلام حق تعالی: إِنَّ اللهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلِیماً غَفُورا.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص470
الکافی، ج1، ص129/ بحار الأنوار، ج30، ص69/ إرشادالقلوب، ج2، ص308/ نورالثقلین؛ «سأل جاثلیق… قول الله» محذوف
2
(فاطر/ 41)
الصّادق (عن هشام‌بن‌الحکم عن ابی‌عبدالله (انه قال لبعض الزنادقهًْ: یَا أَخَا أَهْلِ مِصْرَ إِنَّ الَّذِی تَذْهَبُونَ إِلَیْهِ وَ تَظُنُّونَ أَنَّهُ الدَّهْرُ إِنْ کَانَ الدَّهْرُ یَذْهَبُ بِهِمْ لِمَ لَا یَرُدُّهُمْ وَ إِنْ کَانَ یَرُدُّهُمْ لِمَ لَا یَذْهَبُ بِهِمُ الْقَوْمُ مُضْطَرُّونَ یَا أَخَا أَهْلِ مِصْرَ لِمَ السَّمَاءُ مَرْفُوعَهًٌْ وَ الْأَرْضُ مَوْضُوعَهًْ، لِمَ لَا تَنْحَدِرُ الْأَرْضُ فَوْقَ طِبَاقِهَا وَ لَا یَتَمَاسَکَانِ وَ لَا یَتَمَاسَکُ مَنْ عَلَیْهَا قَالَ الزِّنْدِیقُ أَمْسَکَهُمَا اللَّهُ رَبُّهُمَا وَ سَیِّدُهُمَا قَالَ فَآمَنَ الزِّنْدِیقُ عَلَی یَدَیْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (.
امام صادق ( هشام‌بن‌حکم گوید: امام صادق (به یکی از زندیقان فرمود: «ای برادر مصری! آنچه شما گروه دهریان به سوی آن می‌روید و مذهب خود می‌سازید و به وهم و خیال گمان می‌کنند که آنکه این افعال از او سر می‌زند دهر و روزگار است، باطل است؛ زیرا که اگر دهر چنان می‌باشد که ایشان را می‌برد چرا ایشان را برنمی‌گرداند و اگر چنان باشد که ایشان را برمی‌گرداند چرا ایشان را نمی‌برد؟ این گروه ناچارند و هیچ اختیار ندارند. ای برادر مصری! آسمان بلند شده و زمین پست شده؛ چرا آسمان بر زمین نمی‌افتد چرا زمین در بالای طاقت خود سرازیر نمی‌شود؛ پس هیچ یک نتوانند که خود را نگاه دارند و هر که بر روی آن‌ها است یکدیگر را نگاه ندارند»؟ زندیق گفت: «خدا که پروردگار و سیّد این‌ها می‌باشد این‌ها را نگاه داشته است» و زندیق به‌وسیله‌ی حضرت صادق (ایمان آورد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص470
الکافی، ج1، ص73/ نورالثقلین
ولایت
1
(فاطر/ 41)
الصّادق (عَنْ أَبِی‌حَمْزَهًَْ الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (قَالَ قُلْتُ لَه: أَ تَبْقَی الْأَرْضُ بِغَیْرِ إِمَامٍ فَقَالَ لَوْ بَقِیَتِ الْأَرْضُ بِغَیْرِ إِمَامٍ سَاعَهًًْ لَسَاخَت.
امام صادق ( ابو حمزه ثمالی گوید: «به امام صادق (عرض کردم: «آیا ممکن است زمین بدون امام بماند»؟ فرمود: «اگر زمین بدون امام بماند حتماً! فرو خواهد رفت».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص472
الغیبهًْ، ص220/ نورالثقلین
2
(فاطر/ 41)
الباقر (عَنْ عَمْرِوبْنِ‌ثَابِتٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (قَال: سَمِعتُهُ یَقُولُ لَوْ بَقِیَتِ الْأَرْضُ یَوْماً بِلَا إِمَامٍ مِنَّا لَسَاخَتْ بِأَهْلِهَا وَ لَعَذَّبَهُمُ اللَّهُ بِأَشَدِّ عَذَابِهِ إِنَ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی جَعَلَنَا حُجَّهًًْ فِی أَرْضِهِ وَ أَمَاناً فِی الْأَرْضِ لِأَهْلِ الْأَرْضِ لَنْ یَزَالُوا فِی أَمَانٍ مِنْ أَنْ تَسِیخَ بِهِمُ الْأَرْضُ مَا دُمْنَا بَیْنَ أَظْهُرِهِمْ وَ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یُهْلِکَهُمْ وَ لَا یُمْهِلَهُمْ وَ لَا یُنْظِرَهُمْ ذَهَبَ بِنَا مِنْ بَیْنِهِمْ وَ رَفَعَنَا اللَّهُ ثُمَّ یَفْعَلُ اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ أَحَبَّ.
امام باقر ( عمروبن‌ثابت از پدر خود نقل می‌کند: امام باقر (فرمود: «اگر زمین یک روز خالی از امامی از خانواده ما باشد اهلش را فرو می‌برد و خداوند مردم را به بدترین عذاب شکنجه می‌کند خداوند ما را حجّت در روی زمین قرار داده و امان برای اهل زمین هستیم تا وقتی ما در میان آن‌ها باشیم از فرو بردن، در امان هستند. اگر خدا تصمیم بگیرد که مردم را هلاک کند و مهلت به ایشان ندهد ما را از میان آن‌ها برمی‌دارد و بلند می‌کند آنگاه آنچه بخواهد و دوست داشته باشد، انجام می‌دهد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص472
بحار الأنوار، ج23، ص37/ نورالثقلین/ کمال الدّین و تمام النعمه، ج1، ص204
3
(فاطر/ 41)
الرّسول (عَنْ سَلْمَانَ (عَنِ النَّبِیِّ (فِی کَلَامٍ ذَکَرَهُ فِی عَلِیٍّ (فَذَکَرَ سَلْمَانُ لِعَلِیٍّ (فَقَالَ وَ اللَّهِ یَا سَلْمَانُ لَقَدْ حَدَّثَنِی بِمَا أَخْبَرَکَ بِهِ ثُمَّ قَالَ یَا عَلِیُّ (وَ اللَّهِ لَقَدْ سَمِعْتُ صَوْتاً مِنْ عِنْدِ الرَّحْمَنِ لَمْ یُسْمَعْ یَا عَلِیُّ (مِثْلُهُ قَطُّ مِمَّا یَذْکُرُونَ مِنْ فَضْلِکَ حَتَّی لَقَدْ رَأَیْتُ السَّمَاوَاتِ تَمُورُ بِأَهْلِهَا حَتَّی إِنَّ الْمَلَائِکَهًَْ لَیَتَطَلَّبُونَ إِلَیَّ مِنْ مَخَافَهًِْ مَا تَجْرِی بِهِ السَّمَاوَاتُ مِنَ الْمَوْرِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ إِنَّ اللهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلِیماً غَفُوراً فَمَا زَالَتْ إِلَّا یَوْمَئِذٍ تَعْظِیماً لِأَمْرِکَ حَتَّی سَمِعَتِ الْمَلَائِکَهًُْ صَوْتاً مِنْ عِنْدِ الرَّحْمَنِ اسْکُنُوا عِبَادِی إِنَّ عَبْداً مِنْ عَبِیدِی أَلْقَیْتُ عَلَیْهِ مَحَبَّتِی وَ أَکْرَمْتُهُ بِطَاعَتِی وَ اصْطَفَیْتُهُ بِکَرَامَتِی.
پیامبر ( سلمان (برای علی (سخنانی را که پیامبر (درباره‌ی فضیلت حضرت گفته بود نقل کرد. علی (فرمود: ای سلمان! به خدا سوگند مرا هم از این سخنانی که می‌گویی باخبر کرد و فرمود: «سوگند به خداوند! صدایی را از جانب خداوند رحمان شنیدم که با تمام آنچه که درباره‌ی فضیلت تو شنیده می¬شود فرق داشت و شباهتی با آن‌ها نداشت تا جایی که آسمانها را با اهلش در اضطراب و لرزش دیدم و ملائکه از ترس لرزشی که آسمانها در آن قرار داشت به من پناه آوردند. و این همان سخن خداوند است که فرمود: با این آیه: إِنَّ اللهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلیماً غَفُوراً. پس آسمانها نمی‌خواست بیفتد مگر آن هنگام به خاطر تعظیم تو. تا اینکه ملائکه این صدا را از خداوند شنیدند: «ای بندگانم! آرام شوید؛ محبّتم را نثار بنده¬ای از بندگانم کردم و با طاعتم او را گرامی داشتم و با فضیلتم او را برگزیدم» ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص472
فرات الکوفی، ص350/ بحار الأنوار، ج40، ص63
4
(فاطر/ 41)
الرّضا (نَحْنُ حُجَجُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ خُلَفَاؤُهُ فِی عِبَادِهِ وَ أُمَنَاؤُهُ عَلَی سِرِّهِ وَ نَحْنُ کَلِمَهًُْ التَّقْوَی وَ الْعُرْوَهًُْ الْوُثْقَی وَ نَحْنُ شُهَدَاءُ اللَّهِ وَ أَعْلَامُهُ فِی بَرِیَّتِهِ بِنَا یُمْسِکُ اللَّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ بِنَا یُنْزِلُ الْغَیْثَ وَ یَنْشُرُ الرَّحْمَهًَْ لَا تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ قَائِمٍ مِنَّا ظَاهِرٍ أَوْ خَافٍ وَ لَوْ خَلَتْ یَوْماً بِغَیْرِ حُجَّهًٍْ لَمَاجَتْ بِأَهْلِهَا کَمَا یَمُوجُ الْبَحْرُ بِأَهْلِهِ.
امام رضا ( ابراهیم‌بن‌محمود گوید: امام رضا (فرمود: ما حجّت خدا در روی زمین و خلیفه او در میان بندگان و امین اسرار خدا و کلمه تقوی و دستاویز محکم و گواهان خدا و نشانه‌های او در میان مردم هستیم. به واسطه‌ی ما خداوند آسمانها و زمین را از ریزش نگه می‌دارد. به واسطه‌ی ما باران می‌بارد و رحمت خدا پراکنده می‌گردد زمین خالی از رهبری از ما خانواده نخواهد بود چه ظاهر و آشکار باشد یا پنهان و ترسان اگر یک روز خالی از حجّت باشد اهلش را مانند دریا فرو می‌برد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص472
بحار الأنوار، ج23، ص35
فضیلت
1
(فاطر/ 41)
الصّادق (عن ابن‌یقطین، قال: قال أبوعبدالله (: مَنْ أَصَابَتْهُ زَلْزَلَهًٌْ فَلْیَقْرَأْ یَا مَنْ یُمْسِکُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولَا وَ لَئِنْ زَالَتَا إِنْ أَمْسَکَهُمَا مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کَانَ حَلِیماً غَفُوراً صَلِّ
عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ (وَ أَمْسِکْ عَنَّا السُّوءَ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ وَ قَالَ إِنَّ مَنْ قَرَأَهَا عِنْدَ النَّوْمِ لَمْ یَسْقُطْ عَلَیْهِ الْبَیْتُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.
امام صادق ( ابن یقطین، از امام صادق (روایت می‌کند که فرمود: «هرکسی که دچار زلزله شود باید این دعا را بخواند: «[ای کسی که آسمانها و زمین را نگاهداشته‌ای تا از بین نرود و اگر از بین بروند، کسی جز او نمی‌تواند آن‌ها را حفظ کند. همانا تو صبور و بخشنده هستی، خدایا! بر محمّد وآل محمّد درود بفرست و سوء و بدی را از من بازدار؛ چرا که تو بر همه چیز توانایی]» حضرت فرمود: «هرکسی که این دعا را به هنگام خواب بخواند، خانه‌اش إن شاءَ الله بر سر او فرو نمی‌ریزد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص472
بحار الأنوار، ج7، ص506/ البرهان
2
(فاطر/ 41)
الصّادق (عَنْ مُعَاوِیَهًَْ بْنِ وَهْبٍ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (قَالَ فَصَدَعَ ابْنٌ لِرَجُلٍ مِنْ أَهْلِ مَرْوَ وَ هُوَ عِنْدَهُ جَالِسٌ قَالَ فَشَکَا ذَلِکَ إِلَی أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (قَالَ أَدْنِهِ مِنِّی قَالَ فَمَسَحَ عَلَی رَأْسِهِ ثُمَ قَالَ إِنَّ اللهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلِیماً غَفُوراً.
امام صادق ( معاویهًْ‌بن‌وهب نقل می‌کند: خدمت امام صادق (بودم، و شخصی از اهالی مرو که نزد امام نشسته بود از سردرد فرزندش به نزد امام (شکایت برد، امام (فرمود: «او را به نزدیک من آر، سپس دستی بر سر او کشید و فرمود: «إِنَّ اللهَ یُمْسِکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَکَهُما مِنْ أَحَدٍمِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ کانَ حَلیماً غَفُوراً».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص474
بحار الأنوار، ج92، ص51/ البرهان
آیه وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لَئِنْ جاءَهُمْ نَذیرٌ لَیَکُونُنَّ أَهْدی مِنْ إِحْدَی الْأُمَمِ فَلَمَّا جاءَهُمْ نَذیرٌ ما زادَهُمْ إِلاَّ نُفُوراً [42]
آنان سوگندهای شدید به خدا یاد کردند که اگر [پيامبر] انذارکننده‌ای به‌سراغشان آید، هدایت یافته‌ترین امّت‌ها خواهند بود؛ امّا چون [پيامبر] انذارکننده‌ای برای آنان آمد، جز فرار و فاصله‌گرفتن [از حق] چیزی بر آن‌ها نیفزود.
1
(فاطر/ 42)
علی‌بن‌إبراهیم (قَوْلُهُ وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلا فِیها نَذِیرٌ قَالَ لِکُلِّ زَمَانٍ إِمَامٌ ثُمَّ حَکَی عَزَّوَجَلَّ قَوْلَ قُرَیْشٍ فَقَالَ وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لَئِنْ جاءَهُمْ نَذِیرٌ لَیَکُونُنَّ أَهْدی مِنْ إِحْدَی الْأُمَمِ یَعْنِی الَّذِینَ هَلَکُوا فَلَمَّا جاءَهُمْ نَذِیرٌ یَعْنِی رَسُولَ اللَّهِ (.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( وَ إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلا فِیها نَذِیرٌ؛ هر زمان امامی هست سپس خداوند سخن قریش را حکایت می‌کند: وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لَئِنْ جاءَهُمْ نَذِیرٌ لَیَکُونُنَّ أَهْدی مِنْ إِحْدَی الْأُمَمِ یعنی کسانی که هلاک شدند فَلَمَّا جاءَهُمْ نَذِیرٌ وقتی آن‌ها را پیامبر یعنی رسول اکرم (آمد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص474
بحار الأنوار، ج9، ص231/ القمی، ج2، ص208؛ «و إن من امهًْ… قال لکل زمان امام» و «الذین هلکوا فلما… الی آخر» محذوفتان/ البرهان
2
(فاطر/ 42)
الرّسول (عن الْکَلْبِی قَالَتْ قُرَیْشٌ یَا مُحَمَّدُ (تُخْبِرُنَا عَنْ مُوسَی وَ عِیسَی وَ عَادٍ وَ ثَمُودَ (فَأْتِ بِآیَهًٍْ حَتَّی نُصَدِّقَکَ فَقَالَ (أَیَّ شَیْءٍ تُحِبُّونَ أَنْ آتِیَکُمْ بِهِ قَالُوا اجْعَلْ لَنَا الصَّفَا ذَهَباً وَ ابْعَثْ لَنَا بَعْضَ مَوْتَانَا حَتَّی نَسْأَلَهُمْ عَنْکَ وَ أَرِنَا الْمَلَائِکَهًَْ یَشْهَدُونَ لَکَ أَوِ ائْتِنَا بِاللَّهِ وَ الْمَلائِکَهًِْ قَبِیلًا فَقَالَ (فَإِنْ فَعَلْتُ بَعْضَ مَا تَقُولُونَ أَ تُصَدِّقُونِّی قَالُوا وَ اللَّهِ لَئِنْ فَعَلْتَ لَنَتَّبِعَنَّکَ أَجْمَعِینَ فَقَامَ (یَدْعُو أَنْ یُجْعَلَ الصَّفَا ذَهَباً فَجَاءَهُ جَبْرَئِیلُ (فَقَالَ إِنْ شِئْتَ أَصْبَحَ الصَّفَا ذَهَباً وَ لَکِنْ إِنْ لَمْ یُصَدِّقُوا عَذَّبْتُهُمْ وَ إِنْ شِئْتَ تَرَکْتَهُمْ حَتَّی یَتُوبَ تَائِبُهُمْ فَقَالَ (بَلْ یَتُوبُ تَائِبُهُمْ فَنَزَلَ وَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لَئِنْ جاءَهُمْ نَذِیرٌ.
پیامبر ( کلبی گوید: قریش گفتند: «ای محمّد! درباره‌ی موسی و عیسی (و قوم عاد و ثمود ما را باخبر کن و آیه¬ای بیاور تا تو را تصدیق کنیم». پیامبر (فرمود: «دوست دارید از چه چیز برای شما آیه¬ای بیاورم»؟ گفتند: «صفا را برای ما طلا کن، و تعدادی از مردگان ما را برانگیز تا درباره‌ی تو از آنان بپرسیم، و فرشتگانی را به ما نشان بده تا برای تو گواهی بدهند، یا اینکه خدا و فرشتگان را در برابر ما حاضر آوری». فرمود: «اگر یکی از این کارها را انجام بدهم مرا تصدیق می¬کنید»؟ گفتند: «سوگند به خدا اگر این کار را انجام بدهی همگی ما از تو پیروی می¬کنیم». پس پیامبر (برخاست تا دعا کند که صفا به طلا تبدیل گردد که جبرئیل (نزد ایشان آمد و گفت: «اگر بخواهی صفا به طلا تبدیل می¬شود امّا اگر تصدیق نکنند آنان را عذاب می¬دهم، و اگر بخواهی آنان را رها می¬کنم تا توبه¬کننده¬شان توبه کند». پس پیامبر (فرمود: «البته توبه¬کننده‌ی آن¬ها توبه کند». پس آیه: وَ أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لَئِنْ جاءَهُمْ نَذیر را قرائت فرمود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص474
بحار الأنوار، ج18، ص202/ المناقب، ج1، ص55
آیه اسْتِکْباراً فِی الْأَرْضِ وَ مَکْرَ السَّیِّئِ وَ لا یَحیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلاَّ بِأَهْلِهِ فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلاَّ سُنَّتَ الْأَوَّلینَ فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللهِ تَبْدیلاً وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللهِ تَحْویلاً [43]
[اين‌ها همه] به خاطر استکبار در زمین و نیرنگ‌های بدشان بود؛ و نیرنگ بد تنها دامان صاحبانش را می‌گیرد؛ آیا آن‌ها چیزی جز سنّت پیشینیان [و عذاب‌هاى دردناك الهى] را انتظار دارند؟! هرگز برای سنّت خدا تبدیلی نخواهی یافت، و هرگز برای سنّت‌الهی دگرگونی نمی‌یابی.
[این‌ها همه] به خاطر استکبار در زمین و نیرنگ‌های بدشان بود؛ و نیرنگ بد تنها دامان صاحبانش را می‌گیرد
1 -1
(فاطر/ 43)
الصّادق (ثَلَاثٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ کُنَّ عَلَیْهِ الْمَکْرُ وَ النَّکْثُ وَ الْبَغْیُ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ وَ لا یَحِیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ فَانْظُرْ کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ مَکْرِهِمْ أَنَّا دَمَّرْناهُمْ وَ قَوْمَهُمْ أَجْمَعِینَ وَ قَالَ جَلَّ وَ عَزَّ فَمَنْ نَکَثَ فَإِنَّما یَنْکُثُ عَلی نَفْسِه.
امام صادق ( سه چیز در هرکس باشد به ضرر اوست: مکر، پیمان‌شکنی، ستم. و این‌ها به دلیل فرموده خدا است: بنگر عاقبت توطئه آن‌ها چه شد، که ما آن‌ها و قومشان همگی را نابود کردیم (نمل/51) و فرموده: پس هرکس پیمان‌شکنی کند، تنها به زیان خود پیمان شکسته است. (فتح/10) و نیز فرموده است: ای مردم! ستمهای شما، به زیان خود شماست! (یونس/23).
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص476
بحار الأنوار، ج75، ص229/ تحف العقول، ص315/ القمی، ج2، ص210؛ «بتفاوت»
آیا آن‌ها چیزی جز سنّت پیشینیان [و عذاب‌های دردناک الهی] را انتظار دارند؟! هرگز برای سنّت خدا تبدیلی نخواهی یافت، و هرگز برای سنّت‌الهی دگرگونی نمی‌یابی
2 -1
(فاطر/ 43)
الصّادقین (إِنَّ اللَّهَ قَضَی الِاخْتِلَافَ عَلَی خَلْقِهِ وَ کَانَ أَمْراً قَدْ قَضَاهُ فِی عِلْمِهِ کَمَا قَضَی عَلَی الْأُمَمِ مِنْ قَبْلِکُمْ وَ هِیَ السُّنَنُ وَ الْأَمْثَالُ یَجْرِی عَلَی النَّاسِ فَجَرَتْ عَلَیْنَا کَمَا جَرَتْ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِنَا وَ قَوْلُ اللَّهِ حَقٌّ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِمُحَمَّدٍ (… فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا سُنَّتَ الْأَوَّلِینَ فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللهِ تَبْدِیلًا وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللهِ تَحْوِیلا… وَ قَالَ (لَا تَبْدِیلَ لِقَوْلِ اللَّهِ وَ قَدْ قَضَی اللَّهُ عَلَی مُوسَی (وَ هُوَ مَعَ قَوْمِهِ یُرِیهِمُ الْآیَاتِ وَ النُّذُرَ ثُمَّ مَرُّوا عَلَی قَوْمٍ یَعْبُدُونَ أَصْنَاماً.
امام باقر (و امام صادق ( همانا خداوند اختلاف را بر مخلوقاتش مقدّر نمود و این چیزی بود که در علم او مقدّر شده بود. همچنان که با امّت¬های پیش از شما نیز چنین کرد، و این سنّت¬ها و امثالی است که بر مردم جاری می¬کند و بر ما نیز مانند گذشتگانمان جاری شد. و سخن خداوند حق است؛ خداوند تبارک و تعالی به محمّد (فرمود: … فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا سُنَّتَ الْأَوَّلِینَ فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللهِ تَبْدِیلًا وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللهِ تَحْوِیلا… سخن خدای تغییرپذیر نیست و خداوند بر موسی (مقدر نمود، درحالی‌که او همراه قومش بود و آیات و هشدارها را به آنان نشان می¬داد. سپس آنان از کنار قومی گذشتند که بت¬ها را می¬پرستیدند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص476
بحار الأنوار، ج28، ص230
آیه أَ وَ لَمْ یَسیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ کانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَ ما کانَ اللهُ لِیُعْجِزَهُ مِنْ شَیْءٍ فِی السَّماواتِ وَ لا فِی الْأَرْضِ إِنَّهُ کانَ عَلیماً قَدیراً [44]
آیا آنان در زمین نگشتند تا ببینند عاقبت کسانی که پیش از آن‌ها بودند چگونه بود؟! همان‌ها که از اینان نیرومندتر بودند؛ نه چیزی در آسمانها و نه چیزی در زمین از حوزه‌ی قدرت او بیرون نخواهد رفت؛ به یقین او دانا و تواناست.
1
(فاطر/ 44)
علی‌بن‌إبراهیم (قوله أَوَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ قال امیرالمؤمنین (أ و لم ینظروا فی القرآن و فی أخبار الأمم الهالکهًْ.
علی‌بن‌ابراهیم ( أَوَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ؛ یعنی آیا در قرآن و اخبار امّت‌های هلاک شده نظر و تأمّل نکردند؟!
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص476
القمی، ج2، ص210/ نورالثقلین؛ «رجعهًْ» زیادهًْ و «فینظروا کیف… الی آخر» محذوف
2
(فاطر/ 44)
الصّادق (عَنْ أَبِی‌الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الَّذِینَ مِنْ قَبْلُ فَقَالَ عَنَی بِذَلِکَ أَیِ انْظُرُوا فِی الْقُرْآنِ فَاعْلَمُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهًُْ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَ مَا أَخْبَرَکُمْ عَنْهُ.
امام صادق ( ابوربیع شامی گوید: از امام صادق (تفسیر آیه بگو: بروید اندر زمین و بنگرید که چگونه بود سرانجام آن کس‌ها که از پیش بودند بیشتر ایشان انباز گیران (روم/42) را پرسیدم. حضرت پاسخ داد: «یعنی در قرآن بنگرید و بدانید که عاقبت کسانی که پیش از شما می‌زیسته‌اند، چگونه بوده است و قرآن چه اخباری در رابطه با آن‌ها به شما داده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص476
القمی، ج8، ص249/ البرهان
آیه وَ لَوْ یُؤاخِذُ اللهُ النَّاسَ بِما کَسَبُوا ما تَرَکَ عَلی ظَهْرِها مِنْ دَابَّةٍ وَ لکِنْ یُؤَخِّرُهُمْ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ فَإِنَّ اللهَ کانَ بِعِبادِهِ بَصیراً [45]
اگر خداوند مردم را به سبب کارهایی که مرتکب شده‌اند مجازات کند، جنبنده‌ای را بر پشت زمین باقی نخواهد گذاشت؛ ولی [به لطفش] آن‌ها را تا سرآمد معیّنی تأخیر می‌اندازد [و مهلت اصلاح مى‌دهد] امّا هنگامی‌که اجل آنان فرا رسد، [خداوند هر‌كس را به مقتضاى عملش جزا مى‌دهد] به یقین خداوند نسبت به بندگانش بیناست.
1
(فاطر/ 45)
علی‌بن‌إبراهیم (فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لَوْ یُؤاخِذُ اللهُ النَّاسَ بِمَا کَسَبُوا ما تَرَکَ عَلَی ظَهْرِهَا مِنْ دَابَّةٍ وَ لکِنْ یُؤَخِّرُهُمْ إِلَی أَجَلٍ مُسَمًّی قَالَ: لَا یُؤَاخِذُهُمُ اللَّهُ عِنْدَ الْمَعَاصِی وَ عِنْدَ اغْتِرَارِهِمْ بِاللَّهِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( وَلَوْ یُؤَاخِذُ اللهُ النَّاسَ بِمَا کَسَبُوا مَا تَرَکَ عَلَی ظَهْرِهَا مِن دَابَّةٍ وَلَکِن یُؤَخِّرُهُمْ إِلَی أَجَلٍ مُّسَمًّی، یعنی خداوند به هنگام انجام معصیت‌ها و به هنگام مغرورشدن آن‌ها در برابر او، آن‌ها را مؤاخذه نمی‌کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص478
البرهان/ القمی، ج2، ص210
2
(فاطر/ 45)
علی‌بن‌إبراهیم (وَ لَوْ یُؤاخِذُ اللهُ النَّاسَ بِما کَسَبُوا ما تَرَکَ عَلی ظَهْرِها مِنْ دَابَّةٍ لَمْ أُکَلِّفْکَ فَوْقَ طَاقَتِکَ وَ لَمْ أَحْمِلْکَ مِنَ الْأَمَانَهًِْ إِلَّا مَا قَرَرْتَ بِهَا عَلَی نَفْسِکَ وَ رَضِیتُ لِنَفْسِی مِنْکَ مَا رَضِیتَ بِهِ لِنَفْسِکَ مِنِّی ثُمَّ قَالَ عَزَّ وَ جَل وَ لکِنْ یُؤَخِّرُهُمْ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ فَإِنَّ اللهَ کانَ بِعِبادِهِ بَصِیراً.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( وَ لَوْ یُؤاخِذُ اللهُ النَّاسَ بِما کَسَبُوا ما تَرَکَ عَلی ظَهْرِها مِنْ دَابَّةٍ؛ تو را بیشتر از طاقتت مکلّف نکردم و بیش از آن امانتی که خودت به آن اقرار کردی بر دوش تو نگذاشتم، و برای خود، از تو همان را پسندیدم که برای تو از خودم پسندیدم. وَ لکِنْ یُؤَخِّرُهُمْ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ فَإِنَّ اللهَ کانَ بِعِبادِهِ بَصِیراً.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص478
القمی، ج2، ص210
3
(فاطر/ 45)
الرّسول ( إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ یَا ابْنَ آدَمَ (أفَلِیَ الْحَمْدُ وَ الْحُجَّهًُْ عَلَیْکَ بِالْبَیَانِ وَ لِیَ السَّبِیلُ عَلَیْکَ بِالْعِصْیَانِ وَ لَکَ الْجَزَاءُ الْحَسَنُ عِنْدِی بِالْإِحْسَانِ لَمْ أَدَعْ تَحْذِیرَکَ بِی وَ لَمْ آخُذْکَ عِنْدَ عِزَّتِکَ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ لَوْ یُؤاخِذُ اللهُ النَّاسَ بِما کَسَبُوا ما تَرَکَ عَلی ظَهْرِها مِنْ دَابَّةٍ لَمْ أُکَلِّفْکَ فَوْقَ طَاقَتِکَ وَ لَمْ أَحْمِلْکَ مِنَ الْأَمَانَهًِْ إِلَّا مَا أَقْرَرْتَ بِهَا عَلَی نَفْسِکَ وَ رَضِیْتُ لِنَفْسِی مِنْکَ مَا رَضِیتُ بِهِ لِنَفْسِکَ مِنِّی.
پیامبر ( رسول خدا (فرمود: خداوند می¬فرماید: ای فرزند آدم! … بنابراین من به جهت حجّت و بیانی که بر تو دارم سزاوار سپاس هستم و به سبب عصیانت بر تو اختیار دارم و تو به سبب احسانی که می¬کنی نزد من پاداش داری، هشدار دادن تو به خود را فرونگذاشتم و تو را در هنگام عزّتمندی مؤاخذه نکردم که این همان سخن خداوند است [که فرمود]: وَ لَوْ یُؤاخِذُ اللهُ النَّاسَ بِما کَسَبُوا ما تَرَکَ عَلی ظَهْرِها مِنْ دَابَّةٍ تو را بیشتر از طاقتت مکلّف نکردم و بیش از آن امانتی که خودت به آن اقرار کردی بر دوش تو نگذاشتم، و برای خود، از تو همان را پسندیدم که برای تو از خودم پسندیدم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج12، ص478
بحار الأنوار، ج5، ص93/ البرهان/ نورالثقلین
مطالب مرتبط
