تفسیر روایی سوره انسان

تفسیر روایی سوره انسان
سوره انسان
کلّیات
1
(انسان/ مقدمه) 
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌ذَرّ قَالَ قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ حَتَّی خَتَمَهَا ثُمَّ قَالَ إِنِّی أَرَی مَا لَا تَرَوْنَ وَ أَسْمَعُ مَا لَا تَسْمَعُونَ أَطَّتِ السَّمَاءُ وَ حَقٌّ لَهَا أَنْ تَئِطَّ مَا فِیهَا مَوْضِعُ أَرْبَعِ أَصَابِعَ إِلَّا وَ فِیهِ مَلَکٌ وَاضِعٌ جَبْهَتَهُ سَاجِداً لِلَّهِ وَ اللَّهِ لَوْ تَعْلَمُونَ مَا أَعْلَمُ لَضَحِکْتُمْ قَلِیلًا وَ لَبَکَیْتُمْ کَثِیراً وَ مَا تَلَذَّذْتُمْ بِالنِّسَاءِ عَلَی الْفُرُشِ وَ لَخَرَجْتُمْ إِلَی الصُّعُدَاتِ تَجْأَرُونَ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ. 
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوذر (رحمة الله علیه) گوید: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ را تا پایان خواند، سپس فرمود: «به‌راستی‌که من می‌بینم آنچه را شما نمی‌بینید. و من می‌شنوم آنچه شما نمی‌شنوید، آسمان سنگین است و شایسته است که سنگین باشد، در آن، جای چهار انگشت نیست مگر آنکه فرشته‌ای در آن سر به سجده گذاشته است، به خدا قسم! اگر آنچه می‌دانم را می‌دانستید کم می‌خندیدید و بسیار می‌گریستید، و با زنان همبستر نمی‌شدید تا کام گیرید، و به تپه‌ها می‌آمدید و به خدا عزّوجلّ پناهنده می‌شدید». 
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص232/بحارالأنوار، ج55، ص107
 

سوره انسان

کلّیات

1

(انسان/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌ذَرّ قَالَ قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ حَتَّی خَتَمَهَا ثُمَّ قَالَ إِنِّی أَرَی مَا لَا تَرَوْنَ وَ أَسْمَعُ مَا لَا تَسْمَعُونَ أَطَّتِ السَّمَاءُ وَ حَقٌّ لَهَا أَنْ تَئِطَّ مَا فِیهَا مَوْضِعُ أَرْبَعِ أَصَابِعَ إِلَّا وَ فِیهِ مَلَکٌ وَاضِعٌ جَبْهَتَهُ سَاجِداً لِلَّهِ وَ اللَّهِ لَوْ تَعْلَمُونَ مَا أَعْلَمُ لَضَحِکْتُمْ قَلِیلًا وَ لَبَکَیْتُمْ کَثِیراً وَ مَا تَلَذَّذْتُمْ بِالنِّسَاءِ عَلَی الْفُرُشِ وَ لَخَرَجْتُمْ إِلَی الصُّعُدَاتِ تَجْأَرُونَ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوذر (رحمة الله علیه) گوید: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ را تا پایان خواند، سپس فرمود: «به‌راستی‌که من می‌بینم آنچه را شما نمی‌بینید. و من می‌شنوم آنچه شما نمی‌شنوید، آسمان سنگین است و شایسته است که سنگین باشد، در آن، جای چهار انگشت نیست مگر آنکه فرشته‌ای در آن سر به سجده گذاشته است، به خدا قسم! اگر آنچه می‌دانم را می‌دانستید کم می‌خندیدید و بسیار می‌گریستید، و با زنان همبستر نمی‌شدید تا کام گیرید، و به تپه‌ها می‌آمدید و به خدا عزّوجلّ پناهنده می‌شدید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص232

بحارالأنوار، ج55، ص107

ثواب قرائت

1

(انسان/ مقدمه)

العسکری (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌عُمَرَ‌الْعَطَّارِ قَالَ دَخَلْتُ عَلَی أَبِی‌الْحَسَنِ‌الْعَسْکَرِیِّ (علیه السلام) یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ فَقَالَ لَمْ أَرَکَ أَمْسِ قُلْتُ کَرِهْتُ الْخُرُوجَ فِی یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ قَالَ یَا عَلِیُّ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَقِیَهُ اللَّهُ شَرَّ یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ فَلْیَقْرَأْ فِی أَوَّلِ رَکْعَهًٍْ مِنْ صَلَاهًِْ الْغَدَاهًِْ هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ ثُمَّ قَرَأَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) فَوَقاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذلِکَ الْیَوْمِ وَ لَقَّاهُمْ نَضْرَهًًْ وَ سُرُوراً.

امام عسکری (علیه السلام) - [در خطاب به علی‌بن‌عمر عطّار:]‌ای علی! هرکس می‌خواهد خدایش او را از شرّ روز دوشنبه نگهدارد، باید در رکعت اوّل نماز بامدادش، هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ را بخواند سپس این آیه را خواند: فَوَقاهُمُ اللهُ شَرَّ ذلِکَ الْیَوْمِ وَ لَقَّاهُمْ نَضْرَهًًْ وَ سُرُوراً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص232

بحارالأنوار، ج56، ص39/ الأمالی للطوسی، ص224/ نورالثقلین

2

(انسان/ مقدمه)

الباقر (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ فِی کُلِّ غَدَاهًِْ خَمِیسٍ زَوَّجَهُ اللَّهُ مِنَ الْحُورِ ثَمَانَ مِائَهًِْ عَذْرَاءَ وَ أَرْبَعَهًَْ آلَافِ ثَیِّبٍ وَ حَوْرَاءَ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ وَ کَانَ مَعَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).

امام باقر (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی هَلْ أَتَی عَلَی الْإِنسَانِ را در هر سپیده‌دم پنجشنبه بخواند، خداوند عزّوجلّ هشتصد حوری بهشتی باکره و چهار هزار حوری بهشتی غیرباکره را به همسری وی درمی‌آورد، و همراه پیامبر (صلی الله علیه و آله) خواهد بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص232

بحارالأنوار، ج89، ص319/ نورالثقلین/ البرهان

3

(انسان/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًُْ هَلْ أَتی کَانَ جَزَاؤُهُ عَلَی اللَّهِ جَنَّهًًْ وَ حَرِیراً.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، پاداش وی نزد خداوند، بوستانی بهشتی و جامه‌ای ابریشمی خواهد بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص232

المسباح للکفعمی، ص449/ نورالثقلین/ البرهان

4

(انسان/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - قِرَاءَتُهَا تُقَوِّی النَّفْسَ وَ تَشُدُّ وَ إِنْ ضَعُفَ فِی قِرَاءَتِهَا کُتِبَتْ وَ مُحِیَتْ وَ شُرِبَ مَاءُهَا مَنَعَتْ مِنْ ضَعْفِ النَّفْسِ (کَذَا) وَ یَزُولُ ضَعْفُهَا عَنْهُ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.

امام صادق (علیه السلام) - خواندن این سوره نفس را قوّت می‌بخشد و خویشتن‌داری را افزون می‌کند و نگرانی را از بین می¬برد و [باعث آرامش خاطر می‌شود]، و اگر در روخوانی این سوره ضعیف است، آن را روی کاغذی بنویسد و با آب حل کند و آب آن را بنوشد که از ضعف و ناتوانی نفس جلوگیری می‌کند و به خواست خداوند، این ضعف نفس وی برطرف می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص232

البرهان

آیه هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ حینٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ یَکُنْ شَیْئاً مَذْکُوراً [1]

آیا این‌گونه نیست که زمانی طولانی از روزگار بر انسان گذشت که چیز قابل ذکری نبود؟!

1

(انسان/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مَالِکٍ‌الْجُهَنِیِّ قَال سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی… هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ حِینٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ یَکُنْ شَیْئاً مَذْکُوراً فَقَالَ کَانَ مُقَدَّراً غَیْرَ مَذْکُور.

امام صادق (علیه السلام) - مالک جُهَنّی گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: هَلْ أَتَی عَلَی الْإِنسَانِ حِینٌ مِّنَ الدَّهْرِ لَمْ یَکُن شَیْئًا مَّذْکُورًا، پرسیدم. فرمود: «مقدّر غیر مذکور بود (در تقدیر بود ولی نامی از او به میان نیامده بود)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص234

الکافی، ج1، ص147/ بحارالأنوار، ج54، ص63/ بحارالأنوار، ج83، ص212/ نورالثقلین/ البرهان

2

(انسان/ 1)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ زُرارَه سَأَلْتُ أَبَاجَعفَر (علیه السلام) عَن قَولِهِ لَمْ یَکُنْ شَیْئاً مَذْکُوراً (قال) فِی الخَلقِ.

امام باقر (علیه السلام) - لَمْ یَکُنْ شَیْئاً مَذْکُوراً در علم الهی ذکر شده بود، ولی در خلق، ذکر نشده بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص234

البرهان

3

(انسان/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ حُمْرَانَ‌بْنِ‌أَعْیَنَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْهُ فَقَالَ کَانَ شَیْئاً مُقَدَّراً وَ لَمْ یَکُنْ مُکَوَّناً.

امام باقر (علیه السلام) - حمران گوید: از ایشان درباره‌ی این آیه پرسیدم. فرمود: «مقدور (در قضا و قدر) بود، ولی هنوز خلق نشده بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص234

بحارالأنوار، ج57، ص328/ البرهان

4

(انسان/ 1)

الباقر (علیه السلام) - کَانَ شَیْئاً وَ لَمْ یَکُنْ مَذْکُوراً.

امام باقر (علیه السلام) - به‌عنوان یک چیز موجود بود، ولی نامی از آن به میان نیامده بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص234

بحارالأنوار، ج83، ص212/ بحارالأنوار، ج5، ص120/ بحارالأنوار، ج57، ص327/ المحاسن، ج1، ص243/ نورالثقلین/ البرهان

5

(انسان/ 1)

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - لَمْ یَکُنْ فِی الْعِلْمِ وَ لَا فِی الذِّکْرِ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - لَمْ یَکُنْ نه در علم بود و نه در ذکر بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص234

بحارالأنوار، ج57، ص376/ القمی، ج2، ص398/ نورالثقلین/ البرهان

6

(انسان/ 1)

الباقر (علیه السلام) - کَانَ مَذْکُوراً فِی الْعِلْمِ وَ لَمْ یَکُنْ مَذْکُوراً فِی الْخَلْق.

امام باقر (علیه السلام) - در علم الهی ذکر شده بود، ولی در خلق، ذکر نشده بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص234

بحارالأنوار، ج57، ص328/ نورالثقلین/ البرهان

7

(انسان/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَعَاشِرَ النَّاسِ هَذَا عَلِیٌّ (علیه السلام) أَنْصَرُکُمْ لِی وَ أَحَقُّکُمْ بِی وَ أَقْرَبُکُمْ إِلَیَّ وَ أَعَزُّکُمْ عَلَیَّ وَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ أَنَا عَنْهُ رَاضِیَانِ وَ مَا نَزَلَتْ آیَهًُْ رِضًی إِلَّا فِیهِ وَ مَا خَاطَبَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا إِلَّا بَدَأَ بِهِ وَ لَا نَزَلَتْ آیَهًُْ مَدْحٍ فِی الْقُرْآنِ إِلَّا فِیهِ وَ لَا شَهِدَ اللَّهُ بِالْجَنَّهًِْ فِی هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ إِلَّا لَهُ وَ لَا أَنْزَلَهَا فِی سِوَاهُ وَ لَا مَدَحَ بِهَا غَیْرَهُ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای گروه مردم! این مرد از همه‌ی شما مرا بیشتر یاری داده است و شایسته‌ترین مردم در رعایت حق خدای عزّوجلّ و من بوده و هست و خدای و من از او خشنودیم و هیچ آیه‌یی که در آن بیان رضایت حق باشد نازل نشده است، مگر اینکه درباره‌ی اوست و خداوند هیچ‌گاه خطاب‌ای کسانی که گرویده‌اند صادر نفرموده است، مگر اینکه او سر فصل آن خطاب است و خداوند در سوره‌ی هَلْ أَتی گواهی به بهشت نداده است، مگر برای او و آن را در مورد کس دیگری جز او نازل نفرموده است و در آن سوره کسی جز او را نستوده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص234

بحارالأنوار، ج37، ص210/ الیقین، ص351

8

(انسان/ 1)

الباقر (علیه السلام) - حَدَّثَنِی عَبْدُ‌اللهِ‌بْنِ‌الْعَبَّاسِ، وَ جَابِرُ‌بْنُ‌عَبْدِ‌اللهِ‌الأنْصَارِیِّ انَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) قُلْ مَا أَوَّلُ نِعْمَهًٍْ بَلَاکَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ أَنْعَمَ عَلَیْکَ بِهَا قَالَ: أَنْ خَلَقَنِی جَلَّ ثَنَاؤُهُ وَ لَمْ أَکُ شَیْئاً مَذْکُوراً. قَالَ: صَدَقْتَ.

امام باقر (علیه السلام) - امام باقر (علیه السلام) فرمود. عبداللَّه‌بن‌عباس و جابربن‌عبداللَّه انصاری که از افرادی بوده که در جنگ بدر و احد و در بیعت، در سایه درخت در حدیبیّه حضور داشته و از آن صحابه‌ای بوده‌اند که از محبّت و دوستی امیر مؤمنان علی (علیه السلام) بهره‌مند بوده‌اند، برای من حدیث کردند که: … پیامبر (صلی الله علیه و آله) به علی (علیه السلام) فرمود: «در عین حال بگو اوّلین نعمتی که خداوند عنایت فرموده چیست»؟ حضرت عرضه داشت: «اینکه مرا آفریده است، با اینکه نام و نشانی از من نبود». فرمود: «راست گفتی»!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص234

نورالثقلین

آیه إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشاجٍ نَبْتَلیهِ فَجَعَلْناهُ سَمیعاً بَصیراً [2]

ما انسان را از نطفه به هم آمیخته‌ای آفریدیم، و او را می‌آزماییم؛ [بدين‌جهت] او را شنوا و بینا قرار دادیم.

1

(انسان/ 2)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ نُطْفَهًٍْ أَمْشاجٍ نَبْتَلِیهِ أَیْ نَخْتَبِرُه.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن نُّطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَّبْتَلِیهِ، او را امتحان می‌کنیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص234

القمی، ج2، ص398/ البرهان/ بحارالأنوار، ج57، ص376

2

(انسان/ 2)

الباقر (علیه السلام) - فِی رِوَایَهًِْ أَبِی‌الْجَارُود عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ أَمْشاجٍ قَالَ مَاءُ الرَّجُلِ وَ مَاءُ الْمَرْأَهًِْ اخْتَلَطَا جَمِیعاً.

امام باقر (علیه السلام) - در روایت ابوالجارود از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: أَمْشَاجٍ نَّبْتَلِیهِ، آمده است که: «آب مرد و زن با همدیگر آمیخته شد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص236

بحارالأنوار، ج57، ص376/ القمی، ج2، ص398/ نورالثقلین/ البرهان/ بحارالأنوار، ج57، ص384؛ «یختلطان» بدل «إختلطا جمیعا»

3

(انسان/ 2)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أَمْشَاجٍ أَیْ أَخْلَاطٍ مِنْ مَاءِ الرَّجُلِ وَ مَاءِ الْمَرْأَهًِْ فِی الرَّحِمِ فَأَیُّهُمَا عَلَا صَاحِبَهُ کَانَ الشَّبَهُ لَهُ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أَمْشاجٍ یعنی مخلوط‌شدن آب مرد و زن در رحم، پس هرکدام از آن‌ها بر دیگری غلبه داشته باشد کودک شبیه آن می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص236

بحارالأنوار، ج57، ص328

4

(انسان/ 2)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشاجٍ قَالَ مُخْتَلِفَهًِْ الْأَلْوَانِ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشاجٍ یعنی چند رنگ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص236

بحارالأنوار، ج57، ص384

5

(انسان/ 2)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عالِمُ الْغَیْبِ مِنْ ضَمَائِرِ الْمُضْمِرِینَ. . . وَ مَحَطِّ الْأَمْشَاجِ مِنْ مَشَارِبِ الْأَصْلَابِ.

امام علی (علیه السلام) - خداوند بر کسانی که راز خود را پنهان کنند عالم و داناست… به رحم‌هایی که نطفه‌های آمیخته به خون که از صلب‌ها بیرون شده در آن قرار گیرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص236

نورالثقلین

آیه إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً [3]

ما راه را به او نشان دادیم، خواه شاکر باشد [و پذيرا گردد] یا ناسپاس.

1

(انسان/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ حَمْزَهًَْ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ الطَّیَّارِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ… إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً قَالَ عَرَّفْنَاهُ إِمَّا آخِذٌ وَ إِمَّا تَارِکٌٌ.

امام صادق (علیه السلام) - منظور از إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَ إِمَّا کَفُورًا، این است که راه را به وی نمایاندیم، یا اینکه از آن پیروی می‌کند و یا از آن سرباز می‌زند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص236

الکافی، ج1، ص163/ بحارالأنوار، ج5، ص196/ بحارالأنوار، ج5، ص301؛ «أخذ و ترک» بدل «آخذ و تارک» / التوحید، ص411/ المحاسن، ج1، ص276/ نورالثقلین/ البرهان

2

(انسان/ 3)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ زُرَارَهًَْ عَنْ حُمْرَانَ‌بْنِ‌أَعْیَنَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً قَالَ عَلَّمَهُ السَّبِیلَ فَإِمَّا آخِذٌ فَهُوَ شَاکِرٌ وَ إِمَّا تَارِکٌ فَهُوَ کَافِرٌ.

امام صادق (علیه السلام) - حمران گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی سخن خداوند: إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً، پرسیدم، فرمود: «راه را به او یاد داد؛ یا [آن راه را] انتخاب می‌کند؛ پس او شاکر است و یا رها می‌کند، پس او کافر و ناسپاس است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص236

بحارالأنوار، ج5، ص302/ المحاسن، ج1، ص276/ الکافی، ج2، ص384/ نورالثقلین/ البرهان؛ «علمه السبیل» محذوف/ وسایل الشیعهًْ، ج1، ص31/ وسایل الشیعهًْ، ج1، ص36/ القمی، ج2، ص398/ نورالثقلین/ البرهان

3

(انسان/ 3)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبِیل أَیْ بَیَّنَّا لَهُ طَرِیقَ الْخَیْرِ وَ الشَّرِّ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً وَ هُوَ رَدٌّ عَلَی الْمُجَبِّرَهًِْ أَنَّهُمْ یَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ لَا فِعْلَ لَهُم.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ، راه خیر و شرّ را برای او نمایاندیم. إِمَّا شَاکِرًا وَ إِمَّا کَفُورًا و این سخن، پاسخی است برای جبرگرایان که می‌گویند هیچ اختیاری در کارهای خویش ندارند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص236

القمی، ج2، ص398/ البرهان

آیه إِنَّا أَعْتَدْنا لِلْکافِرینَ سَلاسِلَ وَ أَغْلالاً وَ سَعیراً [4]

ما برای کافران، زنجیرها و غل‌ها و شعله‌های سوزان آتش آماده کرده‌ایم!

1

(انسان/ 4)

الباقر (علیه السلام) - فِی رِوَایَهًِْ أَبِی‌الْجَارُودِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِینَ فَوُقُوفُهُمْ عَلَی الصِّرَاطِ وَ أَمَّا لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِکُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ فَبَلَغَنِی وَ اللَّهُ أَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ جَعَلَهَا سَبْعَ دَرَکَاتٍ… وَ السَّادِسَهًُْ هِیَ السَّعِیرُ فِیهَا ثَلَاثُ مِائَهًِْ سُرَادِقٍ مِنْ نَارٍ فِی کُلِّ سُرَادِقٍ ثَلَاثُ مِائَهًِْ قَصْرٍ مِنْ نَارٍ فِی کُلِّ قَصْرٍ ثَلَاثُ مِائَهًِْ بَیْتٍ مِنْ نَارٍ فِی کُلِّ بَیْتٍ ثَلَاثُ مِائَهًِْ لَوْنٍ مِنْ عَذَابِ النَّارِ فِیهَا حَیَّاتٌ مِنْ نَارٍ وَ عَقَارِبُ مِنْ نَارٍ وَ جَوَامِعُ مِنْ نَارٍ وَ سَلَاسِلُ مِنْ نَارٍ وَ أَغْلَالٌ مِنْ نَارٍ وَ هُوَ الَّذِی یَقُولُ اللَّهُ إِنَّا أَعْتَدْنا لِلْکافِرِینَ سَلاسِلَ وَ أَغْلالًا وَ سَعِیراً.

امام باقر (علیه السلام) - در روایت ابوالجارود از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی سخن خداوند: و دوزخ، میعادگاه همه‌ی آن‌هاست! . (حجر/43) [آمده است که فرمود]: «توقّفشان بر روی [پل] صراط است. و امّا هفت در دارد و برای هر دری، گروه معیّنی از آن‌ها تقسیم شده‌اند! . (حجر/44) [درباره‌ی این آیه] به من رسیده است و خدا داناتر است که خداوند جهنّم را هفت‌طبقه قرار داد؛ و ششم سعیر (شعله‌های سوزان آتش) است؛ در آن سیصد سراپرده از آتش است؛ در هر سراپرده‌ای سیصد قصر از آتش است؛ در هر قصری سیصد خانه از آتش است؛ در هر خانه‌ای سیصد نوع از عذاب آتش است و در آن مارهایی از آتش، عقرب‌هایی از آتش، [مکان‌های] بزرگ از آتش، زنجیرهایی از آتش و غل‌هایی از آتش است و این مطلب همان است که خداوند می‌فرماید: إِنَّا أَعْتَدْنا لِلْکافِرِینَ سَلاسِلَ وَ أَغْلالًا وَ سَعِیراً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص236

بحارالأنوار، ج8، ص289/ القمی، ج1، ص376؛ «عن ابی جعفر (فی قوله… علی الصراط و أما» محذوف

آیه إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً [5]

به یقین ابرار [و نيكان] از جامی می‌نوشند که با عطر خوشی آمیخته است.

1

(انسان/ 5)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ (علیه السلام)، قَالَ… نَشَدْتُکُمْ بِاللَّهِ هَلْ فِیکُمْ أَحَدٌ أَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِ وَ فِی وُلْدِهِ إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً… إِلَی آخِرِ السُّورَهًِْ، غَیْرِی قَالُوا لا.

امام علی (علیه السلام) - شما را به خدا سوگند می‌دهم آیا غیر از من در میان شما کسی هست که خداوند درباره‌ی او و فرزندانش نازل فرماید: إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً. گفتند: «نه».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص238

بحارالأنوار، ج31، ص336/ الاحتجاج، ج1، ص139/ نورالثقلین

2

(انسان/ 5)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ مَسْلَمَهًَْ‌بْنِ‌خَالِدٍ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) فَوَثَبَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) حَتَّی دَخَلَ عَلَی فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَلَمَّا رَأَی مَا بِهِمْ انْکَبَّ عَلَیْهِمْ یَبْکِی وَ قَالَ أَنْتُمْ مُنْذُ ثَلَاثٍ فِیمَا أَرَی وَ أَنَا غَافِلٌ عَنْکُمْ فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) بِهَذِهِ الْآیَاتِ إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللَّهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجِیراً قَالَ هِیَ عَیْنٌ فِی دَارِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) یُفَجِّرُ إِلَی دُورِ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُؤْمِنِینَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - مسلمةبن‌خالد از امام صادق (علیه السلام) و ایشان از پدرش (علیه السلام) نقل می‌کند که فرمود: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) با شتاب برخاست و به خانه‌ی امیرالمؤمنین (علیه السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) آمد، و چون آن حال را مشاهده نمود، گریست و فرمود: «شما سه روز است که این وضع را دارید و من غافل از حال شما». پس جبرئیل با این آیات: إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجِیراً نازل شد. این چشمه در خانه‌ی پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌باشد که از آنجا می‌جوشد و و روانه‌ی خانه‌های انبیاء (علیهم السلام) و مؤمنان می‌گردد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص238

بحارالأنوار، ج35، ص247/ الأمالی للصدوق، ص260/ روضهًْ الواعظین، ج1، ص163؛ «تفاوت لفظی» /کشف الغمهًْ، ج1، ص303؛ «تفجر» بدل «یفجر» / بحارالأنوار، ج35، ص240/ بناءالمقالهًْ الفاطمیهًْ، ص235/ العمدهًْ، ص347

3

(انسان/ 5)

الحسن (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْحَنَفِیَّهًِْ عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) قَال کُلُّ مَا فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّ الْأَبْرارَ فَوَ اللَّهِ مَا أَرَادَ بِهِ إِلَّا عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) وَ أَنَا وَ الْحُسَیْنَ (علیه السلام) لِأَنَّا نَحْنُ أَبْرَارٌ بِآبَائِنَا وَ أُمَّهَاتِنَا وَ قُلُوبُنَا عَلَتْ بِالطَّاعَاتِ وَ الْبِرِّ وَ تَبَرَّأَتْ مِنَ الدُّنْیَا وَ حُبِّهَا وَ أَطَعْنَا اللَّهَ فِی جَمِیعِ فَرَائِضِهِ وَ آمَنَّا بِوَحْدَانِیَّتِهِ وَ صَدَّقْنَا بِرَسُولِهِ.

امام حسن (علیه السلام) - هرچه در قرآن مجید لفظ إِنَّ الْأَبْرارَ هست به خدا سوگند! جز علیّ‌بن‌ابی‌طالب و فاطمه و من و حسین (علیهم السلام) کسی دیگری را منظور نکرده‌اند. زیرا ما پاکان و نیکان از نظر پدرها و مادرانیم و دل‌های ما شیفته‌ی اطاعت خدا و نیکوکاری است و از دنیا و علاقه به آن بیزار است و در تمام فرایض و واجبات خدا را اطاعت نموده‌ایم و به یکتایی او ایمان داریم و پیامبرش را تصدیق نموده‌ایم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص238

بحارالأنوار، ج24، ص3/ المناقب، ج4، ص2/ نورالثقلین؛ «مبراهًْ من الدنیا» بدل «تبرأت من الدنیا»

4

(انسان/ 5)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی: إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ قَالَ: {یَعْنِی بِهِمُ} الصِّدِّیقِینَ فِی إِیمَانِهِمْ عَلِیٍ (علیه السلام) وَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) وَ الْحَسَنِ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام)، یَشْرَبُونَ فِی الْآخِرَهًْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ منظور از ابرار کسانی هستند که در ایمان خود استوار بودند، علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام)، آنان در آخرت از کاسه شرابی می‌خورند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص238

شواهدالتنزیل، ج2، ص404

5

(انسان/ 5)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - عَلِیُّ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ فِی قَوْلِهِ إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً یَعْنِی بَرْدَهَا وَ طِیبَهَا لِأَنَّ فِیهَا الْکَافُورَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ مِن کَأْسٍ کَانَ مِزَاجُهَا کَافُورًا، سردی و نیکوبودن آن است؛ زیرا کافور در آن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص238

القمی، ج2، ص398/ البرهان

6

(انسان/ 5)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ إِلَی قَوْلِهِ إِنَّ هَذَا کَانَ لَکُمْ جَزَاءً وَ کَانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُوراً نَزَلَتْ فِی عَلِیٍّ وَ فَاطِمَهًَْ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ (علیهم السلام) وَ فِی جَارِیَهًٍْ لَهُمْ تُسَمَّی فِضَّهًَْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِن کَأْسٍ کَانَ مِزَاجُهَا کَافُورًا… إِنَّ هذا کانَ لَکُمْ جَزاءً و کانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُوراً؛ در شأن علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) و کنیز آنان به نام فضّه نازل گردیده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص238

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص724/ نورالثقلین

آیه عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجیراً [6]

از چشمه‌ای که بندگان خاصّ خدا از آن می‌نوشند، و [از هر‌جا بخواهند] آن را جاری می‌سازند.

1

(انسان/ 6)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللهِ یُفَجِّرُونَها، أَیْ مِنْهَا.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - عَیْنًا یَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللهِ یعنی از آن.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص240

البرهان

2

(انسان/ 6)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللهِ أَیْ أولِیَاؤُه.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللهِ یعنی اولیای خداوند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص240

بحارالأنوار، ج8، ص110

آیه یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ یَخافُونَ یَوْماً کانَ شَرُّهُ مُسْتَطیراً [7]

آن‌ها به نذر خود وفا می‌کنند، و از روزی که شرّ و عذابش گسترده است می‌ترسند.

سبب نزول

1

(انسان/ 7)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ (مُسْلِمِ‌بْنِ‌خَالِدٍ) عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) مَرِضَ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) وَ هُمَا صَبِیَّانِ صَغِیرَانِ فَعَادَهُمَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَعَهُ رَجُلَانِ فَقَالَ أَحَدُهُمَا یَا أَبَاالْحَسَنِ (علیه السلام) لَوْ نَذَرْتَ فِی ابْنَیْکَ نَذْراً إِنْ عَافَاهُمَا اللَّهُ فَقَالَ أَصُومُ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ شُکْراً لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ کَذَلِکَ قَالَتْ فَاطِمَهًُْ وَ کَذَلِکَ قَالَتْ جَارِیَتُهُمْ فِضَّهًُْ فَأَلْبَسَهُمَا اللَّهُ عَافِیَهًًْ فَأَصْبَحُوا صِیَاماً وَ لَیْسَ عِنْدَهُمْ طَعَامٌ.

امام باقر (علیه السلام) - مسلم‌بن‌خالد از امام صادق (علیه السلام) و ایشان از پدرش (علیه السلام) نقل می‌کند که فرمود: «حسن و حسین (علی‌ها السلام) درحالی‌که کودک بودند، بیمار شدند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با دو مرد به عیادت آن‌ها آمد، یکی از آن‌ها گفت: ای ابالحسن (علیه السلام) اگر برای دو فرزندت نذری می‌کردی خدا آن‌ها را شفا می‌داد. فرمود: «سه روز به شکرانه‌ی خدا روزه می‌گیرم». و فاطمه (سلام الله علیها) هم چنین گفت و حسن و حسین (علی‌ها السلام) هم گفتند ما هم سه روز روزه می‌داریم و کنیزشان فضه هم چنین نذری کرد. خدا جامه‌ی عافیت بر بدن آن‌ها پوشاند. صبح نیّت روزه داشتند و طعامی نداشتند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص240

وسایل الشیعهًْ، ج23، ص304/ مستدرک الوسایل، ج2، ص152/ المناقب، ج3، ص373؛ بتفاوت یسیر

آن‌ها به نذر خود وفا می‌کنند، و از روزی که شرّ و عذابش گسترده است می‌ترسند

1 -1

(انسان/ 7)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مَرِضَ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) فَعَادَهُمَا جَدُّهُمَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَعَهُ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ وَ عَادَهُمَا عَامَّهًُْ الْعَرَبِ فَقَالُوا یَا أَبَا الْحَسَنِ لَوْ نَذَرْتَ عَلَی وَلَدَیْکَ نَذْراً وَ کُلُّ نَذْرٍ لَا یَکُونُ لَهُ وَفَاءٌ فَلَیْسَ بِشَیْءٍ فَقَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) إِنْ بَرَأَ وَلَدَایَ مِمَّا بِهِمَا صُمْتُ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ شُکْراً وَ قَالَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) إِنْ بَرَأَ وَلَدَایَ مِمَّا بِهِمَا صُمْتُ لِلَّهِ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ شُکْراً وَ قَالَتْ جَارِیَهًٌْ یُقَالُ لَهَا فِضَّهًُْ إِنْ بَرَأَ سَیِّدَایَ مِمَّا بِهِمَا صُمْتُ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ شُکْراً فَأُلْبِسَ الْغُلَامَانِ الْعَافِیَهًَْ وَ لَیْسَ عِنْدَ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) قَلِیلٌ وَ لَا کَثِیرٌ فَانْطَلَقَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) إِلَی شَمْعُونَ الْخَیْبَرِیِّ وَ کَانَ یَهُودِیّاً فَاسْتَقْرَضَ مِنْهُ ثَلَاثَهًَْ أَصْوَاعٍ مِنْ شَعِیرٍ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - خوارزمی در مناقب خود از ابن‌عبّاس که ثعلبی و دیگر مفسّران نیز آن را نقل کرده¬اند، درباره‌ی آیه: یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ یَخافُونَ یَوْماً کانَ شَرُّهُ مُسْتَطیراً گوید: حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) بیمار شدند و جدّشان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به همراه ابوبکر و عمر به عیادتشان رفت و بسیاری دیگر از مردم عرب از ایشان عیادت کردند و گفتند: ای ابالحسن! کاش برای فرزندانت نذری بکنی و هر نذری که به جا آورده نشود ارزشی ندارد پس علی (علیه السلام) فرمود: «اگر پسرانم بهبود یابند، سه روز به شکرانه‌ی این نعمت روزه خواهم گرفت». و فاطمه (سلام الله علیها) فرمود: «اگر پسرانم از بیماری شفا یابند سه روز روزه‌ی شکر می¬گیرم». و کنیزی به نام فضّه که از آن فاطمه (سلام الله علیها) بود نیز نذر کرد: «اگر سرورانم از بیماریشان شفا یابند، سه روز روزه می¬گیرم». پس خداوند لباس عافیت بر تن حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) پوشانید. درحالی‌که در خانه‌ی آل محمد (صلی الله علیه و آله) هیچ غذایی یافت نمی¬شد. از این رو امیرالمؤمنین نزد شمعون خیبری رفت که مردی یهودی بود و سه صاع جو از وی قرض گرفت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص240

بحارالأنوار، ج35، ص245/ شواهدالتنزیل، ج2، ص398؛ «بتفاوت لفظی» / شواهدالتنزیل، ج2، ص404؛ «بتفاوت» / بحارالأنوار، ج35، ص241؛ «بتفاوت»

1 -2

(انسان/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مَسْلَمَهًَْ‌بْنِ‌خَالِدٍ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) مَرِضَ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) وَ هُمَا صَبِیَّانِ صَغِیرَانِ فَعَادَهُمَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَعَهُ رَجُلَانِ فَقَالَ أَحَدُهُمَا یَا أَبَا الْحَسَنِ (علیه السلام) لَوْ نَذَرْتَ فِی ابْنَیْکَ نَذْراً إِنَّ اللَّهَ عَافَاهُمَا فَقَالَ أَصُومُ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ شُکْراً لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ کَذَلِکَ قَالَتْ فَاطِمَهًُْ (علیه السلام) وَ قَالَ الصَّبِیَّانِ وَ نَحْنُ أَیْضاً نَصُومُ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ وَ کَذَلِکَ قَالَتْ جَارِیَتُهُمْ فِضَّهًُْ فَأَلْبَسَهُمَا اللَّهُ عَافِیَتَهُ فَأَصْبَحُوا صِیَاماً وَ لَیْسَ عِنْدَهُمْ طَعَامٌ فَانْطَلَقَ عَلِیٌّ (علیه السلام) إِلَی جَارٍ لَهُ مِنَ الْیَهُودِ یُقَالُ لَهُ شَمْعُونُ یُعَالِجُ الصُّوفَ فَقَالَ هَلْ لَکَ أَنْ تُعْطِیَنِی جِزَّهًًْ مِنْ صُوفٍ تَغْزِلُهَا لَکَ ابْنَهًُْ مُحَمَّدٍ بِثَلَاثَهًِْ أَصْوُعٍ مِنْ شَعِیرٍ قَالَ نَعَمْ فَأَعْطَاهُ فَجَاءَ بِالصُّوفِ وَ الشَّعِیرِ وَ أَخْبَرَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَقَبِلَتْ وَ أَطَاعَتْ ثُمَّ عَمَدَتْ فَغَزَلَتْ ثُلُثَ الصُّوفِ ثُمَّ أَخَذَتْ صَاعاً مِنَ الشَّعِیرِ فَطَحَنَتْهُ وَ عَجَنَتْهُ وَ خَبَزَتْ مِنْهُ خَمْسَهًَْ أَقْرَاصٍ لِکُلِّ وَاحِدٍ قُرْصاً وَ صَلَّی عَلِیٌّ (علیه السلام) مَعَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) الْمَغْرِبَ ثُمَّ أَتَی مَنْزِلَهُ فَوُضِعَ الْخِوَانُ وَ جَلَسُوا خَمْسَتُهُمْ فَأَوَّلُ لُقْمَهًٍْ کَسَرَهَا عَلِیٌّ (علیه السلام) إِذَا مِسْکِینٌ قَدْ وَقَفَ بِالْبَابِ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ بَیْتِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) أَنَا مِسْکِینٌ مِنْ مَسَاکِینِ الْمُسْلِمِینَ أَطْعِمُونِی مِمَّا تَأْکُلُونَ أَطْعَمَکُمُ اللَّهُ عَلَی مَوَائِدِ الْجَنَّهًِْ فَوَضَعَ اللُّقْمَهًَْ مِنْ یَدِه… فَأَقْبَلَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) … وَ عَمَدَتْ إِلَی مَا کَانَ عَلَی الْخِوَانِ فَدَفَعَتْهُ إِلَی الْمِسْکِینِ وَ بَاتُوا جِیَاعاً وَ أَصْبَحُوا صِیَاماً لَمْ یَذُوقُوا إِلَّا الْمَاءَ الْقَرَاحَ ثُمَّ عَمَدَتْ إِلَی الثُّلُثِ الثَّانِی مِنَ الصُّوفِ فَغَزَلَتْهُ ثُمَّ أَخَذَتْ صَاعاً مِنَ الشَّعِیرِ وَ طَحَنَتْهُ وَ عَجَنَتْهُ وَ خَبَزَتْ مِنْهُ خَمْسَهًَْ أَقْرِصَهًٍْ لِکُلِّ وَاحِدٍ قُرْصاً وَ صَلَّی عَلِیٌّ الْمَغْرِبَ مَعَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) ثُمَّ أَتَی مَنْزِلَهُ فَلَمَّا وُضِعَ الْخِوَانُ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ جَلَسُوا خَمْسَتُهُمْ فَأَوَّلُ لُقْمَهًٍْ کَسَرَهَا عَلِیٌّ (علیه السلام) إِذَا یَتِیمٌ مِنْ یَتَامَی الْمُسْلِمِینَ قَدْ وَقَفَ بِالْبَابِ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ بَیْتِ مُحَمَّدٍ أَنَا یَتِیمٌ مِنْ یَتَامَی الْمُسْلِمِینَ أَطْعِمُونِی مِمَّا تَأْکُلُونَ أَطْعَمَکُمُ اللَّهُ عَلَی مَوَائِدِ الْجَنَّهًِْ فَوَضَعَ عَلِیٌّ (علیه السلام) اللُّقْمَهًَْ مِنْ یَدِه… فَأَقْبَلَتْ فَاطِمَهًُْ (علیه السلام) … ثُمَّ عَمَدَتْ فَأَعْطَتْهُ (علیه السلام) جَمِیعَ مَا عَلَی الْخِوَانِ وَ بَاتُوا جِیَاعاً لَمْ یَذُوقُوا إِلَّا الْمَاءَ الْقَرَاحَ وَ أَصْبَحُوا صِیَاماً وَ عَمَدَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) فَغَزَلَتِ الثُّلُثَ الْبَاقِیَ مِنَ الصُّوفِ وَ طَحَنَتِ الصَّاعَ الْبَاقِیَ وَ عَجَنَتْهُ وَ خَبَزَتْ مِنْهُ خَمْسَهًَْ أَقْرَاصٍ لِکُلِّ وَاحِدٍ قُرْصاً وَ صَلَّی عَلِیٌّ (علیه السلام) الْمَغْرِبَ مَعَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) ثُمَّ أَتَی مَنْزِلَهُ فَقَرَّبَ إِلَیْهِ الْخِوَانَ وَ جَلَسُوا خَمْسَتُهُمْ فَأَوَّلُ لُقْمَهًٍْ کَسَرَهَا عَلِیٌّ (علیه السلام) إِذَا أَسِیرٌ مِنْ أُسَرَاءِ الْمُشْرِکِینَ قَدْ وَقَفَ بِالْبَابِ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ بَیْتِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) تَأْسِرُونَنَا وَ تَشُدُّونَنَا وَ لَا تُطْعِمُونَنَا فَوَضَعَ عَلِیٌّ (علیه السلام) اللُّقْمَهًَْ مِنْ یَدِه… فَأَقْبَلَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) … وَ عَمَدُوا إِلَی مَا کَانَ عَلَی الْخِوَانِ فَأَعْطَوْهُ وَ بَاتُوا جِیَاعاً وَ أَصْبَحُوا مُفْطِرِینَ وَ لَیْسَ عِنْدَهُمْ شَیْءٌ قَالَ شُعَیْبٌ فِی حَدِیثِهِ وَ أَقْبَلَ عَلِیٌّ (علیه السلام) بِالْحَسَنِ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) نَحْوَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ هُمَا یَرْتَعِشَانِ کَالْفَرْخِ مِنْ شِدَّهًِْ الْجُوعِ فَلَمَّا بَصُرَ بِهِمُ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ (علیه السلام) شَدَّ مَا یَسُوؤُنِی مَا أَرَی بِکُمْ انْطَلِقْ إِلَی ابْنَتِی فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَانْطَلَقُوا إِلَیْهَا وَ هِیَ فِی مِحْرَابِهَا قَدْ لَصِقَ بَطْنُهَا بِظَهْرِهَا مِنْ شِدَّهًِْ الْجُوعِ وَ غَارَتْ عَیْنَاهَا فَلَمَّا رَآهَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ضَمَّهَا إِلَیْهِ وَ قَالَ وَا غَوْثَاهْ بِاللَّهِ أَنْتُمْ مُنْذُ ثَلَاثٍ فِیمَا أَرَی فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) خُذْ مَا هَیَّأَ اللَّهُ لَکَ فِی أَهْلِ بَیْتِکَ قَالَ وَ مَا آخُذُ یَا جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) قَالَ هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ حِینٌ مِنَ الدَّهْرِ حَتَّی إِذَا بَلَغَ إِنَّ هذا کانَ لَکُمْ جَزاءً وَ کانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُوراً وَ قَالَ الْحَسَنُ‌بْنُ‌مِهْرَانَ فِی حَدِیثِهِ فَوَثَبَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) حَتَّی دَخَلَ مَنْزِلَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَرَأَی مَا بِهِمْ فَجَمَعَهُمْ ثُمَّ انْکَبَّ عَلَیْهِمْ یَبْکِی وَ یَقُولُ أَنْتُمْ مُنْذُ ثَلَاثٍ فِیمَا أَرَی وَ أَنَا غَافِلٌ عَنْکُمْ فَهَبَطَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ بِهَذِهِ الْآیَاتِ إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجِیراً.

امام صادق (علیه السلام) - امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) در دوران کودکی مریض شدند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به همراه دو نفر از یارانش به عیادت آن‌ها رفتند. یکی از آن دو، به امام علی (علیه السلام) عرض کرد: «کاش برای شفای دو فرزند خویش برای خدا نذر می¬کردی»؟ فرمود: «[اگر آن‌ها را شفا دهد]، برای شکر و سپاس خداوند، سه روز، روزه می‌گیرم و فاطمه (سلام الله علیها) نیز همین سخن را تکرار کرد و آن دو فرزند نیز گفتند: «ما هم سه روز، روزه می‌گیریم». و کنیز آن‌ها فضّه نیز گفت: «من هم روزه می‌گیرم». پس خداوند آنان را شفا داد و آنان درحالی‌که غذایی نداشتند، روزه گرفتند. علی (علیه السلام) نزد همسایه یهودی خویش، شمعون که ریسنده پشم بود رفت و فرمود: «آیا این معامله را می‌پذیری که در مقابل ریسیدن مقداری از پشم گوسفند توسط دختر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، سه پیمانه جو به من دهی»؟ آن مرد یهودی پذیرفت. پس علی (علیه السلام) آن مقدار پشم گوسفند و آن سه پیمانه جو را آورد و فاطمه (سلام الله علیها) را از آن باخبر ساخت و ایشان پذیرفت. فاطمه (سلام الله علیها) رشتن آن مقدار پشم گوسفند را شروع کرد و هنگامی‌که یک‌سوّم آن را ریسید، یک پیمانه از آن جو را برداشت و آسیا کرد و پنج قرص نان پخت که به هرکدام از آن‌ها، یک قرص نان اختصاص می‌یافت. علی (علیه السلام) به همراه محمّد (صلی الله علیه و آله)، نماز مغرب را به‌جای آورد و به منزل آمد و سفره را پهن کردند و همه‌ی آن‌ها بر سر سفره نشستند و آن هنگام که علی (علیه السلام) اوّلین لقمه را برداشت، فقیری کنار درآمد و گفت: «سلام علیکم‌ای اهل بیت محمّد (صلی الله علیه و آله)! من فقیری مسلمان هستم. از آن غذایی که می‌خورید، به من نیز بدهید. خداوند شما را از سفره‌های بهشتی بهره‌مند سازد. پس علی (علیه السلام) لقمه‌ی خویش بر زمین گذاشت… پس دست به سفره برد و آنچه بر سفره بود، همه را به آن شخص فقیر بخشید و شکم گرسنه سر بر بالین نهادند و فقط آب نوشیدند. آن¬ها روز بعد را نیز روزه گرفتند. حضرت فاطمه (سلام الله علیها) به سراغ یک‌سوّم دیگر آن پشم گوسفند رفت و آن را ریسید، و یک پیمانه دیگر از آن جو برداشت و آسیاب کرد و پنج قرص نان پخت که به هرکدام از آن‌ها یک قرص نان می¬رسید. علی (علیه السلام) همراه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نماز مغرب را به‌جای آورد و به منزل خویش آمد. سفره را پهن کردند و همه‌ی آن‌ها بر سر سفره نشستند، و آن هنگام که علی (علیه السلام) اوّلین لقمه‌ی خویش را برداشت، یتیم مسلمانی در آستانه در ظاهر شد و گفت: «سلام علیکم‌ای اهل بیت محمّد (صلی الله علیه و آله)! من یتیمی مسلمان هستم، از آن غذایی که می‌خورید، به من نیز بدهید، خداوند شما را از سفره‌های بهشتی بهره‌مند سازد». پس علی (علیه السلام) لقمه‌ی خویش را بر زمین گذاشت و سپس حضرت فاطمه (سلام الله علیها) هرآنچه بر سفره بود به آن یتیم بخشید، و درحالت گرسنگی شب را به صبح رساندند و تنها آب نوشیدند. روز بعد را نیز روزه گرفتند و فاطمه (سلام الله علیها) یک‌سوّم باقیمانده از آن پشم گوسفند را ریسید و آخرین پیمانه از آن جو را آسیاب و خمیر کرد و از آن پنج قرص نان تهیه کرد که هر قرص نان به یکی از آنان اختصاص داشت. علی (علیه السلام) به همراه پیامبر (صلی الله علیه و آله) نماز مغرب را به‌جای آورد و به منزل آمد. سفره پهن شد و همه‌ی آن‌ها بر سر سفره نشستند. هنگامی‌که علی (علیه السلام) اوّلین لقمه‌ی خویش را برداشت، یکی از اسیران مشرک بر در ایستاد و گفت: «سلام علیکم‌ای اهل بیت محمّد (صلی الله علیه و آله)! ما را اسیر می‌کنید و به بند می¬کشید و به ما غذا نمی‌دهید»؟! پس علی (علیه السلام) لقمه را بر زمین گذاشت. پس دست بهسفره بردند و آنچه بر سر سفره بود را به آن اسیر دادند… و شب را با گرسنگی به صبح رساندند و تا صبح روز بعد، بدون غذا ماندند. علی (علیه السلام)، حسن و حسین (علیهم السلام) را نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برد، درحالی‌که آن دو از شدّت گرسنگی مثل جوجه می‌لرزیدند. هنگامی‌که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن دو را دید، فرمود: «ای ابالحسن (علیه السلام)! حال و روز شما خیلی مرا ناراحت می‌کند؛ بشتاب، نزد فاطمه (سلام الله علیها) برویم. پس با شتاب رفتند. حضرت فاطمه (سلام الله علیها) در محراب بود و از شدّت گرسنگی شکمش به پشتش چسبیده بود و چشم‌هایش گود افتاده بود. هنگامی‌که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ایشان را در آن حالت دید، وی را در آغوش گرفت و فرمود: «وای بر من! سه روز است که شما در این حالت هستید»! پس جبرئیل (علیه السلام) فرود آمد و عرض کرد: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! آن را بگیر و در جمع اهل بیت خویش، گوارایت باد». حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: «چه چیزی را بگیرم»؟ عرض کرد: هَلْ أَتَی عَلَی الْإِنسَانِ حِینٌ مِّنَ الدَّهْرِ لَمْ یَکُن شَیْئًا مَّذْکُورًا… إِنَّ هَذَا کَانَ لَکُمْ جَزَاء وَکَانَ سَعْیُکُم مَّشْکُورًا و حسن‌بن‌مهران در حدیث خود نقل می‌کند: پیامبر (صلی الله علیه و آله) باسرعت به خانه‌ی فاطمه (سلام الله علیها) رفت و حال و وضع آنان را مشاهده کرد پس آنان را در آغوش گرفت و اشک ریخت و فرمود: «سه روز است که شما در این حالت هستید و من از شما بی‌خبر هستم». پس جبرئیل این آیات را بر ایشان نازل کرد: إِنَّ الْأَبْرَارَ یَشْرَبُونَ مِن کَأْسٍ کَانَ مِزَاجُهَا کَافُورًا * عَیْنًا یَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللهِ یُفَجِّرُونَهَا تَفْجِیرًا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص242

بحارالأنوار، ج35، ص240/ الأمالی للصدوق، ص260/ بناءالمقالهًْ الفاطمیهًْ، ص235؛ «تفاوت لفظی» / کشف الغمهًْ، ج1، ص303؛ «بتفاوت لفظی» / نورالثقلین/ البرهان/تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص725

1 -3

(انسان/ 7)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - تفسیر فرات‌بن‌إبراهیم أَبُوالْقَاسِمِ الْعَلَوِیُّ عَنْ فُرَاتِ‌بْنِ‌إِبْرَاهِیمَ مُعَنْعَناً عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ مَرِضَ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) مَرَضاً شَدِیداً فَعَادَهُمَا سَیِّدُ وُلْدِ آدَمَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ عَادَهُمَا أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ فَقَالَ عُمَرُ لِأَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) یَا أَبَاالْحَسَنِ إِنْ نَذَرْتَ لِلَّهِ نَذْراً وَاجِباً فَإِنَّ کُلَّ نَذْرٍ لَا یَکُونُ لِلَّهِ فَلَیْسَ فِیهِ وَفَاءٌ فَقَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) إِنْ عَافَی اللَّهُ وَلَدَیَّ مِمَّا بِهِمَا صُمْتُ لِلَّهِ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ مُتَوَالِیَاتٍ وَ قَالَتِ الزَّهْرَاءُ (سلام الله علیها) مِثْلَ مَا قَالَ زَوْجُهَا وَ کَانَتْ لَهُمَا جَارِیَهًٌْ بَرْبَرِیَّهًٌْ تُدْعَی فِضَّهًَْ قَالَتْ إِنْ عَافَی اللَّهُ سَیِّدَیَّ مِمَّا بِهِمَا صُمْتُ لِلَّهِ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ وَ سَاقَ الْحَدِیثَ نَحْواً مِمَّا مَرَّ إِلَی أَنْ قَالَ وَ إِنَّ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) أَخَذَ بِیَدِ الْغُلَامَیْنِ وَ هُمَا کَالْفَرْخَیْنِ لَا رِیشَ لَهُمَا یَرْتَعِشَانِ مِنَ الْجُوعِ فَانْطَلَقَ بِهِمَا إِلَی مَنْزِلِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِمَا النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) اغْرَوْرَقَتْ عَیْنَاهُ بِالدُّمُوعِ وَ أَخَذَ بِیَدِ الْغُلَامَیْنِ فَانْطَلَقَ بِهِمَا إِلَی فَاطِمَهًَْ الزَّهْرَاءِ (علیه السلام) فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ قَدْ تَغَیَّرَ لَوْنُهَا وَ إِذَا بَطْنُهَا لَاصِقٌ بِظَهْرِهَا انْکَبَّ عَلَیْهَا یُقَبِّلُ بَیْنَ عَیْنَیْهَا وَ نَادَتْهُ بَاکِیَهًًْ وَا غَوْثَاهْ بِاللَّهِ ثُمَّ بِکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مِنَ الْجُوعِ قَالَ فَرَفَعَ رَأْسَهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ هُوَ یَقُولُ اللَّهُمَّ أَشْبِعْ آلَ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) اقْرَأْ قَالَ وَ مَا أَقْرَأُ قَالَ اقْرَأْ إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً إِلَی آخِرِ ثَلَاثِ آیَاتٍ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در تفسیر فرات‌بن‌ابراهیم، ابوالقاسم العلویّ از فرات‌بن‌ابراهیم با بیان سند حدیث از جعفربن‌محمّد (علیه السلام) از پدرش از جدّش (علیه السلام) [نقل کرد که] فرمود: «حسن و حسین (علی‌ها السلام) به شدّت مریض شدند و سرور فرزندان آدم محمّد (صلی الله علیه و آله) به عیادت آن دو آمد و ابوبکر و عمر از آن دو عیادت کردند. عمر به امیرالمؤمنین علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) گفت: «ای اباالحسن (علیه السلام)! اگر برای خدا نذر واجبی بکنی، [فرزندانت شفا می‌یابند]؛ چون هر نذری که برای خدا نباشد، وفای به آن [واجب] نیست». علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) فرمود: «اگر خداوند دو فرزندم را از بیماری‌ای که دارند عافیّت بخشد، سه روز پشت‌سر هم برای خدا روزه می‌گیرم». و زهرا (سلام الله علیها) مانند گفته همسرش گفت و کنیزکی مغربیّه داشتند که فضّه نام داشت، او هم گفت: «اگر خداوند دو سرورم را از بیماری‌ای که دارند عافیت بخشد سه روز برای خدا روزه می‌گیرم». … امیرالمؤمنین علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) دست دو کودک را که مانند دو جوجه بی‌پر از گرسنگی می‌لرزیدند گرفت و آن‌ها را به منزل پیامبر (صلی الله علیه و آله) برد. هنگامی‌که پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن دو را دید، چشمانش از اشک پر شد و دست دو کودک را گرفت و همراه آن‌ها به‌سوی فاطمه زهرا (سلام الله علیها) رفت و هنگامی‌که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) او را دید که رنگش تغییر کرده و شکمش به کمرش چسبیده، او را به سینه‌اش چسباند و پیشانیش را بوسید و فاطمه (سلام الله علیها) با گریه فرمود: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! از خدا و سپس از تو به خاطر گرسنگی یاری می‌طلبم»! فرمود: «پیامبر (صلی الله علیه و آله) سرش را به‌سوی آسمان بلند کرد درحالی‌که می‌گفت: «خدایا آل محمّد (علیهم السلام) را سیر بگردان»! پس جبرئیل فرود آمد و گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله) بخوان»! فرمود: «چه بخوانم»؟ گفت: بخوان: إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجِیراً یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ یَخافُونَ یَوْماً کانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیراً وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص244

بحارالأنوار، ج35، ص249/ فرات الکوفی، ص524؛ «بتفاوت»

1 -4

(انسان/ 7)

الصّادق (علیه السلام) - یُوفُونَ بِالنَّذْرِ یَعْنِی عَلِیّاً وَ فَاطِمَهًَْ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ (علیهم السلام) وَ جَارِیَتَهُمْ وَ یَخافُونَ یَوْماً کانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیراً یَکُونُ عَابِساً کَلُوحاً.

امام صادق (علیه السلام) - یُوفُونَ بِالنَّذْرِ مقصود علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم السلام) و کنیز آن‌ها است و وَ یَخافُونَ یَوْماً کانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیراً یعنی عبوس و زشت چهره است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص246

بحارالأنوار، ج35، ص240/ الأمالی للصدوق، ص260/ روضهًْ الواعظین، ج1، ص163

1 -5

(انسان/ 7)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَسْبَاطٍ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِ ابْنِ‌دَأْبٍ قَالَ… قال یَا عَلِیُّ (علیه السلام) مَا عَمِلْتَ فِی لَیْلَتِکَ قَالَ وَ لِمَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ نَزَلَتْ فِیکَ أَرْبَعَهًُْ مَعَالِیَ قَالَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی کَانَتْ مَعِی أَرْبَعَهًُْ دَرَاهِمَ فَتَصَدَّقْتُ بِدِرْهَمٍ لَیْلًا وَ بِدِرْهَمٍ نَهَاراً وَ بِدِرْهَمٍ سِرّاً وَ بِدِرْهَمٍ عَلَانِیَهًًْ قَالَ فَإِنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ فِیکَ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ ثُمَّ قَالَ لَهُ فَهَلْ عَمِلْتَ شَیْئاً غَیْرَ هَذَا فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ أَنْزَلَ عَلَیَّ سَبْعَ عَشْرَهًَْ آیَهًًْ یَتْلُو بَعْضُهَا بَعْضاً مِنْ قَوْلِهِ إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً إِلَی قَوْلِهِ إِنَّ هذا کانَ لَکُمْ جَزاءً وَ کانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُوراً قَوْلِهِ وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای علی (علیه السلام)! در شبی [که گذشت] چه کاری انجام دادی؟ عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! برای چه [می‌پرسی]»؟! فرمود: «درباره‌ی تو چهار مقام بلند نازل شد». عرض کرد: «پدر و مادرم به فدایت! چهار درهم داشتم، درهمی را شب، درهمی را روز، درهمی را در نهان و درهمی را آشکارا صدقه دادم». فرمود: «خداوند درباره‌ی تو نازل فرمود: آن‌ها که اموال خود را، شب و روز، پنهان و آشکار، انفاق می‌کنند، مزدشان نزد پروردگارشان است نه ترسی بر آن‌هاست، و نه غمگین می‌شوند. (بقره/274) سپس به او فرمود: «آیا کاری غیر از این انجام دادی؟ چون خداوند هفده آیه‌ی پی‌درپی بر من نازل کرده است که از آیه: إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً تا… إِنَّ هَذَا کَانَ لَکُمْ جَزَاء وَکَانَ سَعْیُکُم مَّشْکُورًا».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص246

بحارالأنوار، ج40، ص104

1 -6

(انسان/ 7)

الحسن (علیه السلام) - یُوفُونَ بِالنَّذْرِ یَعْنِی یُتِمُّونَ الْوَفَاءَ بِه.

امام حسن (علیه السلام) - یُوفُونَ بِالنَّذْر یعنی آنان به نذر خود وفا می‌کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص246

شواهدالتنزیل، ج2، ص405

1 -7

(انسان/ 7)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْل عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یُوفُونَ بِالنَّذْرِ الَّذِی أَخَذَ عَلَیْهِمْ مِنْ وَلَایَتِنَا.

امام کاظم (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل از امام موسی‌بن‌جعفر (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: یُوفُونَ بِالنَّذْرِ، نقل می‌کند که فرمود: «به آن عهد و پیمانی که درخصوص ولایت از آن‌ها گرفته شده، برای خدا وفا می‌کنند (پایبند هستند)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص246

الکافی، ج1، ص413/ بحارالأنوار، ج24، ص331/ نورالثقلین/ البرهان/ الکافی، ج1، ص434/ بحارالأنوار، ج24، ص338؛ «فی المیثاق» زیادهًْ/ بحارالأنوار، ج26، ص282/ بصایرالدرجات، ص90/ نورالثقلین/ البرهان

1 -8

(انسان/ 7)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - رُوِّینَا عَنْ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) نَهَی عَنِ النَّذْرِ لِغَیْرِ اللَّهِ وَ نَهَی عَنِ النَّذْرِ فِی مَعْصِیَهًِْ أَوْ قَطِیعَهًِْ الرَّحِمِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از نذرکردن برای غیر خدا نهی فرمود و از نذر در معصیت یا قطع رحم نهی فرمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص246

دعایم الإسلام، ج2، ص100

1 -9

(انسان/ 7)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الْمُسْتَطِیرُ الْعَظِیم.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - مُسْتَطِیر یعنی عظیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص246

القمی، ج2، ص398/ نورالثقلین/ البرهان

1 -10

(انسان/ 7)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - یَا عِبَادَ اللَّهِ إِنَّ بَعْدَ الْبَعْثِ مَا هُوَ أَشَدُّ مِنَ الْقَبْرِ یَوْمَ یَشِیبُ فِیهِ الصَّغِیرُ وَ یَسْکَرُ فِیهِ الْکَبِیرُ وَ یَسْقُطُ فِیهِ الْجَنِینُ وَ تَذْهَلُ کُلُّ مُرْضِعَهًٍْ عَمَّا أَرْضَعَتْ یَوْمٌ عَبُوسٌ قَمْطَرِیرٌ یَوْمَ کانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیراً إِنَّ فَزَعَ ذَلِکَ الْیَوْمِ لَیُرْهِبُ الْمَلَائِکَهًَْ الَّذِینَ لَا ذَنْبَ لَهُمْ وَ تَرْعُدُ مِنْهُ السَّبْعُ الشِّدَادُ وَ الْجِبَالُ الْأَوْتَادُ وَ الْأَرْضُ الْمِهَادُ وَ تَنْشَقُّ السَّمَاء.

امام علی (علیه السلام) - بندگان خدا! همانا پس از برانگیخته‌شدن از قبر با چیزی روبرو هستید که از [عذاب] قبر دشوارتر است، و آن روزی است که خردسال در آن روز پیر شود و بزرگسال و به مستی و بیهوشی درآید، و کودکان نارس در جنین بیفتند، و هر زن شیردهی از کودک شیرخوارش غافل گردد، روزی که چهره درهم کشیده، و اخم برهم بسته، روزی که شرّ آن در همه‌جا پخش است، همانا ترس آن روز فرشتگانی را که گناهی ندارند به هراس اندازد، و آسمان‌های هفتگانه و کوه‌های استوار و زمین گسترده و گاهوار از بیم آن بلرزه افتند، و آسمان بشکافد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص246

بحارالأنوار، ج7، ص103/ بحارالأنوار، ج74، ص390؛ «و تنشق السماء» محذوف

آیه وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکیناً وَ یَتیماً وَ أَسیراً [8]

و غذای [خود] را با اینکه به آن علاقه [و نياز] دارند، به «مستمند» و «یتیم» و «اسیر» اطعام می‌کنند.

سبب نزول

1

(انسان/ 8)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - نَزَلَتْ فِی عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ زَوْجَتِهِ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) بِنْتِ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ جَارِیَهًٍْ لَهَا وَ ذَلِکَ أَنَّهُمْ زَارُوا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَعْطَی کُلَّ إِنْسَانٍ مِنْهُمْ صَاعاً مِنْ طَعَامٍ فَلَمَّا انْصَرَفُوا إِلَی مَنَازِلِهِمْ جَاءَهُمْ سَائِلٌ یَسْأَلُ فَأَعْطَی عَلِیٌّ (علیه السلام) صَاعَهُ ثُمَّ دَخَلَ عَلَیْهِمْ یَتِیمٌ مِنَ الْجِیرَانِ فَأَعْطَتْهُ فَاطِمَهًُْ‌بِنْتُ‌مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) صَاعَهَا فَقَالَ لَهَا عَلِیٌّ (علیه السلام) إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ یَقُولُ قَالَ اللَّهُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَا یُسْکِتُ بُکَاءَهُ الْیَوْمَ عَبْدٌ إِلَّا أَسْکَنْتُهُ مِنَ الْجَنَّهًِْ حَیْثُ یَشَاءُ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - [این آیه] درباره‌ی علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) و همسرش فاطمه (سلام الله علیها) دختر محمّد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و کنیز فاطمه (سلام الله علیها) نازل شد و آن [به این نحو بود] که آن‌ها رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را زیارت کردند؛ پس به هرکدامشان یک صاع (تقریبا سه کیلو) غذا داد. وقتی به خانه‌هایشان رفتند، گدایی آمد که درخواست کمک می‌کرد؛ علی (علیه السلام) یک صاع خود را بخشید. سپس یتیمی از همسایه‌ها آمد و فاطمه (سلام الله علیها) دختر محمّد (صلی الله علیه و آله) یک صاع خود را به او بخشید. علی (علیه السلام) به او فرمود: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌فرمود: خداوند می‌فرماید: به‌عزّت و جلالم سوگند! امروز بنده‌ای او را از گریه‌کردن ساکت نمی‌کند، مگر اینکه در هرجای بهشت بخواهد او را ساکن می‌گردانم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص248

مستدرک الوسایل، ج15، ص153/ بحارالأنوار، ج35، ص253؛ «بتفاوت لفظی» / فرات الکوفی، ص528

2

(انسان/ 8)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - نَزَلَتْ فِی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) وَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) أَصْبَحَا وَ عِنْدَهُمْ ثَلَاثَهًُْ أَرْغِفَهًٍْ فَأَطْعَمُوا مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً فَبَاتُوا جِیَاعاً فَنَزَلَتْ فِیهِمْ (علیه السلام).

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ درباره‌ی علی (علیه السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) نازل شده است آنان سه عدد نان داشتند و آن را به مسکین و یتیم و اسیر دادند و خود گرسنه خوابیدند، پس این آیه نازل شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص248

بحارالأنوار، ج35، ص254/ فرات الکوفی، ص528/ شواهدالتنزیل، ج2، ص403

3

(انسان/ 8)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - نَزَلَتْ فِی عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) أَطْعَمَ عَشَاءَهُ وَ أَفْطَرَ عَلَی الْقَرَاحِ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - درباره‌ی علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) نازل شده هنگامی‌که شام خود را داد و با آب افطار کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص248

شواهدالتنزیل، ج2، ص406

4

(انسان/ 8)

الباقر (علیه السلام) - عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌مِهْرَانَ عَنْ (مُسْلِمِ‌بْنِ‌خَالِدٍ) عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) … مَرِضَ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) وَ هُمَا صَبِیَّانِ صَغِیرَانِ فَعَادَهُمَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَعَهُ رَجُلَانِ فَقَالَ أَحَدُهُمَا یَا أَبَا الْحَسَنِ لَوْ نَذَرْتَ فِی ابْنَیْکَ نَذْراً إِنَّ اللَّهَ عَافَاهُمَا فَقَالَ أَصُومُ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ شُکْراً لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ کَذَلِکَ قَالَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) وَ قَالَ الصَّبِیَّانِ وَ نَحْنُ أَیْضاً نَصُومُ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ وَ کَذَلِکَ قَالَتْ جَارِیَتُهُمْ فِضَّهًُْ فَأَلْبَسَهُمَا اللَّهُ عَافِیَتَهُ فَأَصْبَحُوا صِیَاماً وَ لَیْسَ عِنْدَهُمْ طَعَامٌ فَانْطَلَقَ عَلِیٌّ (علیه السلام) إِلَی جَارٍ لَهُ مِنَ الْیَهُودِ یُقَالُ لَهُ شَمْعُونُ یُعَالِجُ الصُّوفَ فَقَالَ هَلْ لَکَ أَنْ تُعْطِیَنِی جِزَّهًًْ مِنْ صُوفٍ تَغْزِلُهَا لَکَ ابْنَهًُْ مُحَمَّدٍ بِثَلَاثَهًِْ أَصْوُعٍ مِنْ شَعِیرٍ قَالَ نَعَمْ فَأَعْطَاهُ فَجَاءَ بِالصُّوفِ وَ الشَّعِیرِ وَ أَخْبَرَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَقَبِلَتْ وَ أَطَاعَتْ ثُمَّ عَمَدَتْ فَغَزَلَتْ ثُلُثَ الصُّوفِ ثُمَّ أَخَذَتْ صَاعاً مِنَ الشَّعِیرِ فَطَحَنَتْهُ وَ عَجَنَتْهُ وَ خَبَزَتْ مِنْهُ خَمْسَهًَْ أَقْرَاصٍ لِکُلِّ وَاحِدٍ قُرْصاً وَ صَلَّی عَلِیٌّ (علیه السلام) مَعَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) الْمَغْرِبَ ثُمَّ أَتَی مَنْزِلَهُ فَوُضِعَ الْخِوَانُ وَ جَلَسُوا خَمْسَتُهُمْ فَأَوَّلُ لُقْمَهًٍْ کَسَرَهَا عَلِیٌّ (علیه السلام) إِذَا مِسْکِینٌ قَدْ وَقَفَ بِالْبَابِ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ بَیْتِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) أَنَا مِسْکِینٌ مِنْ مَسَاکِینِ الْمُسْلِمِینَ أَطْعِمُونِی مِمَّا تَأْکُلُونَ أَطْعَمَکُمُ اللَّهُ عَلَی مَوَائِدِ الْجَنَّهًِْ فَوَضَعَ اللُّقْمَهًَْ مِنْ یَدِه… فَأَقْبَلَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) … وَ عَمَدَتْ إِلَی مَا کَانَ عَلَی الْخِوَانِ فَدَفَعَتْهُ إِلَی الْمِسْکِینِ وَ بَاتُوا جِیَاعاً وَ أَصْبَحُوا صِیَاماً لَمْ یَذُوقُوا إِلَّا الْمَاءَ الْقَرَاحَ ثُمَّ عَمَدَتْ إِلَی الثُّلُثِ الثَّانِی مِنَ الصُّوفِ فَغَزَلَتْهُ ثُمَّ أَخَذَتْ صَاعاً مِنَ الشَّعِیرِ وَ طَحَنَتْهُ وَ عَجَنَتْهُ وَ خَبَزَتْ مِنْهُ خَمْسَهًَْ أَقْرِصَهًٍْ لِکُلِّ وَاحِدٍ قُرْصاً وَ صَلَّی عَلِیٌّ الْمَغْرِبَ مَعَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) ثُمَّ أَتَی مَنْزِلَهُ فَلَمَّا وُضِعَ الْخِوَانُ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ جَلَسُوا خَمْسَتُهُمْ فَأَوَّلُ لُقْمَهًٍْ کَسَرَهَا عَلِیٌّ (علیه السلام) إِذَا یَتِیمٌ مِنْ یَتَامَی الْمُسْلِمِینَ قَدْ وَقَفَ بِالْبَابِ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ بَیْتِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) أَنَا یَتِیمٌ مِنْ یَتَامَی الْمُسْلِمِینَ أَطْعِمُونِی مِمَّا تَأْکُلُونَ أَطْعَمَکُمُ اللَّهُ عَلَی مَوَائِدِ الْجَنَّهًِْ فَوَضَعَ عَلِیٌّ (علیه السلام) اللُّقْمَهًَْ مِنْ یَدِه… فَأَقْبَلَتْ فَاطِمَهًُْ (علیه السلام) … ثُمَّ عَمَدَتْ فَأَعْطَتْهُ (علیه السلام) جَمِیعَ مَا عَلَی الْخِوَانِ وَ بَاتُوا جِیَاعاً لَمْ یَذُوقُوا إِلَّا الْمَاءَ الْقَرَاحَ وَ أَصْبَحُوا صِیَاماً وَ عَمَدَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) فَغَزَلَتِ الثُّلُثَ الْبَاقِیَ مِنَ الصُّوفِ وَ طَحَنَتِ الصَّاعَ الْبَاقِیَ وَ عَجَنَتْهُ وَ خَبَزَتْ مِنْهُ خَمْسَهًَْ أَقْرَاصٍ لِکُلِّ وَاحِدٍ قُرْصاً وَ صَلَّی عَلِیٌّ (علیه السلام) الْمَغْرِبَ مَعَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) ثُمَّ أَتَی مَنْزِلَهُ فَقَرَّبَ إِلَیْهِ الْخِوَانَ وَ جَلَسُوا خَمْسَتُهُمْ فَأَوَّلُ لُقْمَهًٍْ کَسَرَهَا عَلِیٌّ (علیه السلام) إِذَا أَسِیرٌ مِنْ أُسَرَاءِ الْمُشْرِکِینَ قَدْ وَقَفَ بِالْبَابِ فَقَالَ السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ بَیْتِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) تَأْسِرُونَنَا وَ تَشُدُّونَنَا وَ لَا تُطْعِمُونَنَا فَوَضَعَ عَلِیٌّ (علیه السلام) اللُّقْمَهًَْ مِنْ یَدِه… فَأَقْبَلَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) … وَ عَمَدُوا إِلَی مَا کَانَ عَلَی الْخِوَانِ فَأَعْطَوْهُ وَ بَاتُوا جِیَاعاً وَ أَصْبَحُوا مُفْطِرِینَ وَ لَیْسَ عِنْدَهُمْ شَیْءٌ قَالَ شُعَیْبٌ فِی حَدِیثِهِ وَ أَقْبَلَ عَلِیٌّ (علیه السلام) بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) نَحْوَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ هُمَا یَرْتَعِشَانِ کَالْفَرْخِ مِنْ شِدَّهًِْ الْجُوعِ فَلَمَّا بَصُرَ بِهِمُ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ (علیه السلام) شَدَّ مَا یَسُوؤُنِی مَا أَرَی بِکُمْ انْطَلِقْ إِلَی ابْنَتِی فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَانْطَلَقُوا إِلَیْهَا وَ هِیَ فِی مِحْرَابِهَا قَدْ لَصِقَ بَطْنُهَا بِظَهْرِهَا مِنْ شِدَّهًِْ الْجُوعِ وَ غَارَتْ عَیْنَاهَا فَلَمَّا رَآهَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ضَمَّهَا إِلَیْهِ وَ قَالَ وَا غَوْثَاهْ بِاللَّهِ أَنْتُمْ مُنْذُ ثَلَاثٍ فِیمَا أَرَی فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) خُذْ مَا هَیَّأَ اللَّهُ لَکَ فِی أَهْلِ بَیْتِکَ قَالَ وَ مَا آخُذُ یَا جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) قَالَ هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ حِینٌ مِنَ الدَّهْرِ حَتَّی إِذَا بَلَغَ إِنَّ هذا کانَ لَکُمْ جَزاءً وَ کانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُوراً وَ قَالَ الْحَسَنُ‌بْنُ‌مِهْرَانَ فِی حَدِیثِهِ فَوَثَبَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) حَتَّی دَخَلَ مَنْزِلَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَرَأَی مَا بِهِمْ فَجَمَعَهُمْ ثُمَّ انْکَبَّ عَلَیْهِمْ یَبْکِی وَ یَقُولُ أَنْتُمْ مُنْذُ ثَلَاثٍ فِیمَا أَرَی وَ أَنَا غَافِلٌ عَنْکُمْ فَهَبَطَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ بِهَذِهِ الْآیَاتِ إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجِیراً.

امام باقر (علیه السلام) - حسن‌بن‌مهران از امام صادق (علیه السلام) و ایشان از پدرش (علیه السلام) نقل می‌کند که فرموده است: «حسن و حسین (علی‌ها السلام) درحالی‌که کودک بودند بیمار شدند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با دو مرد به عیادت آن‌ها آمد یکی از آن‌ها گفت: «ای ابالحسن (علیه السلام) اگر برای دو فرزندت نذری می‌کردی خدا آن‌ها را شفا می‌داد». فرمود: «سه روز به شکرانه‌ی خدا روزه می‌دارم و فاطمه (سلام الله علیها) هم چنین گفت و حسن و حسین (علی‌ها السلام) هم گفتند: «ما هم سه روز روزه می‌داریم». و کنیزشان فضّه هم چنین نذری کرد خدا جامه‌ی عافیت به بر آن‌ها پوشاند. صبح نیّت روزه داشتند و طعامی نداشتند علی (علیه السلام) نزد همسایه‌ی یهودی خود شمعون که شغل پشم داشت رفت و فرمود: «می‌توانی مقداری پشم به من بدهی که دختر محمّد (صلی الله علیه و آله) برایت بریسد و سه صاع جو در عوض آن بدهی». گفت: «آری؛ مقداری پشم با جو به آن حضرت داد و او به فاطمه (سلام الله علیها) خبر داد و قبول کرد و اطاعت نمود و یک‌سوّم پشم را رشت و یک صاع جو را برداشت آسیا کرد و خمیر کرد و پنج قرص نان از آن پخت برای هر تن قرصی. علی (علیه السلام) نماز مغرب را با پیغمبر (صلی الله علیه و آله) خواند و به منزل آمد و سفره گستردند و هرپنج نشستند افطار کنند اوّلین لقمه را که علی (علیه السلام) برداشت مسکینی به در خانه ایستاد و گفت: «درود بر شما‌ای اهل بیت محمّد (صلی الله علیه و آله)! من مسکینی مسلمانم. مرا از آنچه می‌خورید اطعام کنید. خدا از طعام بهشت به شما طعام دهد». لقمه را از دست نهاد و هرچه در سفره بود برداشت و به مسکین داد و گرسنه خوابیدند و جز آب چیزی نخوردند. و سپس ثلث دوّم پشم را برداشت و رشت و صاعی از جو بر گرفت و آسیا کرد و خمیر کرد و پخت و پنج قرص نان فراهم کرد و برای هر سری قرصی. و علی (علیه السلام) نماز مغرب را با پیغمبر (صلی الله علیه و آله) خواند و به منزل آمد و چون سفره گستردند و پنج تن نشستند و وقتی علی (علیه السلام) اوّلین لقمه را گرفت، یتیم مسلمانی بر در خانه ایستاد و گفت: «درود بر شما خانواده‌ی محمّد (صلی الله علیه و آله)! من یتیم مسلمانم. از آنچه خود می‌خورید به من بدهید. خدا به شما از خوراک بهشت عطا کند علی (علیه السلام) لقمه از دست نهاد». و سپس هرچه در سفره بود به آن یتیم داد، قسمت سوّم پشم را رشت و آخرین صاع جو را آسیاب کرد و خمیر نمود و پنج قرص دیگر برای هر سری قرصی از آن پخت. علی (علیه السلام) نماز مغرب را با پیغمبر (صلی الله علیه و آله) خواند و به منزل آمد و سفره گستردند و باز اوّلین لقمه را که علی (علیه السلام) گرفت، اسیری از مشرکان از در خانه آواز داد: «ای خاندان محمّد (صلی الله علیه و آله)! ما را اسیر می‌کنید و در بند می‌نمایید و طعام نمی‌دهید، علی (علیه السلام) لقمه را از دست بر زمین نهاد. و هرچه در سفره بود برداشتند و به آن اسیر دادند… و همه گرسنه خوابیدند و صبح را روزه نبودند و چیز خوردنی هم نداشتند. شعیب در حدیث خود گوید علی حسن و حسین (علی‌ها السلام) را نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آورد و چون جوجه از گرسنگی می‌لرزیدند. چون پیغمبر (صلی الله علیه و آله) آن‌ها را به این حال دید، فرمود: «فرمود: «ای ابالحسن (علیه السلام)! حال و روز شما خیلی مرا ناراحت می‌کند؛ بشتاب، نزد فاطمه (سلام الله علیها) برویم. و همه نزد فاطمه (سلام الله علیها) آمدند و او در محرابش بود و از گرسنگی شکمش به پشتش چسبیده بود و چشم‌هایش به گودی رفته بود چون رسول خدا (صلی الله علیه و آله) او را دید در آغوشش کشید و گفت: «به خدا استغاثه کنم که شما سه روز است به این حالید، جبرئیل فرود آمد». و گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله) بگیر آنچه را خدا برای خاندانت آماده کرده است»، فرمود: «چه بگیرم»؟ گفت: هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ حِینٌ مِنَ الدَّهْرِ… إِنَّ هذا کانَ لَکُمْ جَزاءً وَ کانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُوراً… حسن‌بن‌مهران در حدیث خود گفته پیغمبر (صلی الله علیه و آله) ازجا جست و به منزل فاطمه (سلام الله علیها) رفت و فکاری آن‌ها را دید و آن‌ها را جمع کرد و بر سر آن‌ها خم شد و می‌گریست و می‌فرمود شما از سه روز در این وضع بودید و من متوجّه نبودم جبرئیل این آیات را آورد: إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجِیراً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص248

بحارالأنوار، ج35، ص240/ الأمالی للصدوق، ص260/ بناءالمقالهًْ الفاطمیهًْ، ص235؛ «بتفاوت لفظی» / کشف الغمهًْ، ج1، ص303/ نورالثقلین/ البرهان/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص725

6

(انسان/ 8)

الباقر (علیه السلام) - عَنِ الْأَصْبَغِ‌بْنِ‌نُبَاتَهًَْ وَ غَیْرِهِ عَنِ الْبَاقِرِ (علیه السلام) وَ اللَّفْظُ لَهُ ثُمَّ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَی قَوْلِهِ وَ أَصْبَحُوا مُفْطِرِینَ لَیْسَ عِنْدَهُمْ شَیْءٌ ثُمَّ قَالَ فَرَآهُمْ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) جِیَاعاً فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) وَ مَعَهُ صَحْفَهًٌْ مِنَ الذَّهَبِ مُرَصَّعَهًٌْ بِالدُّرِّ وَ الْیَاقُوتِ مَمْلُوءَهًٌْ مِنَ الثَّرِیدِ وَ عُرَاقٍ یَفُوحُ مِنْهُ رَائِحَهًُْ الْمِسْکِ وَ الْکَافُورِ فَجَلَسُوا وَ أَکَلُوا حَتَّی شَبِعُوا وَ لَمْ تَنْقُصْ مِنْهَا لُقْمَهًٌْ وَاحِدَهًٌْ وَ خَرَجَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) وَ مَعَهُ قِطْعَهًُْ عُرَاقٍ فَنَادَتْهُ امْرَأَهًٌْ یَهُودِیَّهًٌْ یَا أَهْلَ بَیْتِ الْجُوعِ مِنْ أَیْنَ لَکُمْ هَذَا أَطْعِمْنِیهَا فَمَدَّ یَدَهُ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) لِیُطْعِمَهَا فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ وَ أَخَذَهَا مِنْ یَدِهِ وَ رَفَعَ الصَّحْفَهًَْ إِلَی السَّمَاءِ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) لَوْ لَا مَا أَرَادَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) مِنْ إِطْعَامِ الْجَارِیَهًِْ تِلْکَ الْقَصْعَهًَْ لَبَرَکَتْ تِلْکَ الصَّحْفَهًُْ فِی أَهْلِ بَیْتِی (علیهم السلام) یَأْکُلُونَ مِنْهَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ لَا تَنْقُصُ لُقْمَهًٌْ وَ نَزَلَ یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ کَانَتِ الصَّدَقَهًُْ فِی لَیْلَهًِْ خَمْسٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ ذِی الْحِجَّهًِْ وَ نَزَلَ هَلْ أَتَی فِی یَوْمِ الْخَامِسِ وَ الْعِشْرِینَ مِنْهُ.

امام باقر (علیه السلام) - از اصبغ‌بن‌نباته و غیر او از امام باقر (علیه السلام) [نقل شده است] و لفظ حدیث [در اینجا] از اصبغ‌بن‌نباته است: سپس حدیث را ادامه داد تا اینجا که: افطار کردند درحالی‌که نزد آن‌ها چیزی نبود. سپس فرمود: «پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن‌ها را گرسنه دید و جبرئیل نازل شد و همراه او کاسه‌ی بزرگی از طلا بود که با مروارید و یاقوت آراسته و از نان و آبگوشت و استخوان پر بود و بوی مشک و کافور از آن پخش می‌شد؛ پس نشستند و خوردند تا اینکه سیر شدند و یک لقمه هم از آن کم نشد. و حسین (علیه السلام) بیرون رفت و همراه او تکّه استخوانی بود و زنی یهودی فریاد زد: «ای خانواده‌ی گرسنه این از کجا برای شما آمده؟ آن را به من اطعام کن». حسین (علیه السلام) دستش را دراز کرد تا به او اطعام کند که جبرئیل فرود آمد و آن را از دستش گرفت و کاسه‌ی بزرگ را به آسمان برد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «اگر خواسته‌ی حسین (علیه السلام) برای اطعام آن زن از آن کاسه نبود، آن کاسه در میان اهل بیتم برکت پیدا می‌کرد و تا روز قیامت از آن می‌خوردند و لقمه‌ای از آن کم نمی‌شد و [بعد از این جریان] نازل شد: یُوفُونَ بِالنَّذْرِ و صدقه در شب بیست‌وپنجم ذی‌الحجه بود و هَلْ أَتَی (سوره‌ی انسان) در روز بیست‌وپنجم آن نازل شد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص250

بحارالأنوار، ج35، ص241

7

(انسان/ 8)

العسکری (علیه السلام) - السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ سَیِّدَ الْوَصِیِّینَ وَ أَوَّلَ الْعَابِدِینَ وَ أَزْهَدَ الزَّاهِدِینَ وَ رَحْمَهًُْ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ وَ صَلَوَاتُهُ وَ تَحِیَّاتُهُ أَنْتَ مُطْعِمُ الطَّعَامِ عَلی حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً لِوَجْهِ اللَّهِ لَا تُرِیدُ مِنْهُمْ جَزاءً وَ لا شُکُوراً.

امام عسکری (علیه السلام) - سلام بر تو‌ای امیرمؤمنان (علیه السلام)، سرور جانشینان پیامبران، اوّلین عبادت کنندگان و زاهدترین زاهدان و رحمت خداوند، برکت‌هایش، درودش و الطافش [بر تو باد]. تو اطعام‌کننده غذا هستی و غذای [خود] را با اینکه به آن علاقه [و نیاز] دارند، به «مستمند» و «یتیم» و «اسیر» اطعام می‌کنند. به خاطر خدا [اطعام می‌کنی]، و هیچ پاداش و سپاسی از آن‌ها نمی‌خواهی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص252

بحارالأنوار، ج97، ص364

طعام را

1 -1

(انسان/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ کُنَّا عِنْدَ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) وَ مَعَنَا بَعْضُ أَصْحَابِ الْأَمْوَالِ فَذَکَرُوا الزَّکَاهًَْ فَقَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) إِنَّ الزَّکَاهًَْ لَیْسَ یُحْمَدُ بِهَا صَاحِبُهَا وَ إِنَّمَا هُوَ شَیْءٌ ظَاهِرٌ إِنَّمَا حَقَنَ بِهَا دَمَهُ وَ سُمِّیَ بِهَا مُسْلِماً وَ لَوْ لَمْ یُؤَدِّهَا لَمْ تُقْبَلْ لَهُ صَلَاهًٌْ وَ إِنَّ عَلَیْکُمْ فِی أَمْوَالِکُمْ غَیْرَ الزَّکَاهًِْ فَقُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ وَ مَا عَلَیْنَا فِی أَمْوَالِنَا غَیْرُ الزَّکَاهًِْ… قُلْتُ لَهُ وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً قَالَ لَیْسَ مِنَ الزَّکَاهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: نزد امام صادق (علیه السلام) بودیم و بعضی از ثروتمندان نیز در میان ما بودند که سخن از زکات به میان آمد، فرمود: «زکات چیزی نیست که زکات‌دهنده بدان ستایش شود، بلکه وظیفه‌ای رسمی است؛ که خون او به‌وسیله‌ی آن حفظ می‌شود، و با پرداخت آن، شخص «مسلمان» نامیده می‌شود، و اگر آن را نپردازد، نمازش پذیرفته نیست. و بدانید که در اموال شما حقّی اداکردنی جز زکات نیز هست… گفتم: منظور از این آیه چیست: وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً فرمود: «این زکات نیست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص252

الکافی، ج3، ص499/ وسایل الشیعهًْ، ج9، ص47/ نورالثقلین و البرهان؛ فیهما: «کنا عند ابی عبدالله… اموالنا غیر الزکاهًْ» محذوف

1 -2

(انسان/ 8)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - خَیْرُکُمْ مَنْ أَطْعَمَ الطَّعَامَ وَ أَفْشَی السَّلَامَ وَ صَلَّی وَ النَّاسُ نِیَامٌ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - بهترین شما کسی می‌باشد که اطعام دهد و سلام را بلند ادا کند و نماز بخواند با اینکه مردم در خوابند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص252

الکافی، ج4، ص50/ نورالثقلین

1 -3

(انسان/ 8)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَا مِنْ مُسْلِمٍ أَطْعَمَ مُسْلِماً عَلَی جُوعٍ إِلَّا أَطْعَمَهُ اللَّهُ مِنْ ثِمَارِ الْجَنَّهًِْ وَ مَا مِنْ مُسْلِمٍ کَسَا أَخَاهُ عَلَی عُرْیٍ إِلَّا کَسَاهُ اللَّهُ مِنْ خُضْرِ الْجَنَّهًِْ وَ مَنْ سَقَی مُسْلِماً عَلَی ظَمَإٍ سَقَاهُ اللَّهُ مِنَ الرَّحِیقِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هر مسلمانی که مسلمان برهنه را بپوشاند خداوند از پارچه‌های سبز بهشت به او می‌پوشاند. و هر مسلمانی که مسلمان گرسنه را سیر کند خداوند روز رستاخیز از میوه‌های بهشت به او می‌چشاند و هر مسلمانی که مسلمان تشنه‌ای را سیراب کند خداوند روز قیامت شربت به او بنوشاند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص252

نورالثقلین

1 -4

(انسان/ 8)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - رُوِّینَا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ قَالَ: إِذَا وُضِعَتْ مَوَائِدُ آلِ مُحَمَّدِ حَفَّتْ بِهَا الْمَلَائِکَهًُْ یُقَدِّسُونَ اللَّهَ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُمْ وَ لِمَنْ أَکَلَ طَعَامَهُمْ وَ کَانَ بَعْضُهُمْ (علیهم السلام) إِذَا حَضَرَ طَعَامَهُ أَحَدٌ قَالَ کُلْ یَا عَبْدَ اللَّهِ وَ تَبَرَّکْ بِهِ.

وقتی سفره‌های آل محمّد (علیهم السلام) گسترده شود، فرشتگان آن را احاطه می‌کنند و خدا را تقدیس می‌کنند و برای آن‌ها و برای کسی که غذایشان را خورده استغفار می‌کنند و بعضی از آن‌ها هنگامی‌که کسی کنار غذایش حاضر می‌شد، می‌فرمود: «بخور‌ای بنده‌ی خدا و از آن برکت بگیر».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص252

دعایم الإسلام، ج2، ص104

با اینکه به آن علاقه [و نیاز] دارند

2 -1

(انسان/ 8)

الرّضا (علیه السلام) - عَنْ مُعَمَّرِ‌بْنِ‌خَلَّاد عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ‌الرِّضَا (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکِیناً قُلْتُ حُبِّ اللَّهِ أَوْ حُبِّ الطَّعَامِ قَالَ حُبِّ الطَّعَامِ.

امام رضا (علیه السلام) - معمّربن‌خلّاد از امام رضا (علیه السلام) گوید: درباره‌ی قول خداوند متعال: وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکِیناً از ایشان پرسیدم که: «مقصود این است که خدا را دوست دارند یا آن خوراک را»؟ فرمود: «آن خوراک را دوست دارند (یعنی نیاز به خوردن آن دارند)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص254

بحارالأنوار، ج71، ص367/ البرهان/ المحاسن، ج2، ص397/ نورالثقلین؛ «مسکین قلت حب الله أوحب الطعام» محذوف

2 -2

(انسان/ 8)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلَی شَهْوَتِهِمْ لَهُ وَ مَحَبَّتِهِمْ إِیَّاهُ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ و غذای [خود] را با اینکه به آن میل و علاقه دارند، اطعام می‌کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص254

بحرالعرفان، ج16، ص244

2 -3

(انسان/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - رَوَی الصَّدُوقُ (رحمة الله علیه) فِی مَجَالِسِهِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ یَذْکُرُ فِیهِ سَبَبَ نُزُولِ سُورَهًِْ هَلْ‌أَتَی فِی أَصْحَابِ الْکِسَاءِ (علیه السلام): وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ یَقُولُ عَلَی شَهْوَتِهِمْ لِلطَّعَامِ وَ إِیثَارِهِمْ لَهُ مِسْکِیناً مِنْ مَسَاکِینِ الْمُسْلِمِینَ وَ یَتِیماً مِنْ یَتَامَی الْمُسْلِمِینَ وَ أَسِیراً مِنْ أُسَارَی الْمُشْرِکِینَ.

امام صادق (علیه السلام) - وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ یعنی با داشتن نیاز نسبت به آن، آن را به مسکینی از مساکین مسلمان و یتیمی از مسلمان و اسیری از اسرای مشرکان می‌بخشند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص254

بحارالأنوار، ج35، ص240/ بحارالأنوار، ج67، ص226/ الأمالی للصدوق، ص260/ روضهًْ الواعظین، ج1، ص163/ نورالثقلین

اسیر

3 -1

(انسان/ 8)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُعَمَّرِ‌بْنِ‌خَلَّادٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ: یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَی عِیَالِهِ کَیْلَا یَتَمَنَّوْا مَوْتَهُ وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً قَالَ الْأَسِیرُ عِیَالُ الرَّجُلِ یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ إِذَا زِیدَ فِی النِّعْمَهًِْ أَنْ یَزِیدَ أُسَرَاءَهُ فِی السَّعَهًِْ عَلَیْهِمْ ثُمَّ قَالَ إِنَّ فُلَاناً أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِنِعْمَهًٍْ فَمَنَعَهَا أُسَرَاءَهُ وَ جَعَلَهَا عِنْدَ فُلَانٍ فَذَهَبَ اللَّهُ بِهَا قَالَ مُعَمَّرٌ وَ کَانَ فُلَانٌ حَاضِراً.

امام کاظم (علیه السلام) - معمّربن‌خلّاد از امام کاظم (علیه السلام) نقل می‌کند که فرمود: «مرد باید نسبت به خانواده‌ی خویش بخشنده باشد که آرزوی مرگ وی را نکنند». و این آیه را تلاوت نمود: وَ یُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَی حُبِّهِ مِسْکِینًا وَ یَتِیمًا وَ أَسِیرًا، منظور از اسیر، خانواده‌ی مرد هستند. اگر رزق و روزی مردی افزون گشت، لازم است که در حقّ خانواده خویش بخشنده باشد. سپس فرمود: «خداوند رزق و روزی فلان شخص را زیاد کرد، ولی آن شخص نسبت به خانواده‌ی خویش بخشنده نبود؛ پس خداوند رزق و روزی را از وی گرفت و به دیگری بخشید». فلان شخص در همان لحظه حاضر بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص254

الکافی، ج4، ص11/ وسایل الشیعهًْ، ج21، ص540؛ «ثم قال ان فلانا انعم الله… الی آخر» محذوف/ نورالثقلین/ البرهان

3 -2

(انسان/ 8)

الصّادق (علیه السلام) - الأَسِیرُ یُطْعَمُ وَ إِنْ کَانَ یُقَدَّمُ لِلْقَتْلِ وَ قَالَ إِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) کَانَ یُطْعِمُ مَنْ خُلِّدَ فِی السِّجْنِ مِنْ بَیْتِ مَالِ الْمُسْلِمِینَ.

امام صادق (علیه السلام) - باید به اسیر غذا داد هرچند او را برای کشتن آماده کرده‌اند، علی (علیه السلام) از بیت المال مسلمانان به زندانیان ابدی غذا می‌داد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص254

تهذیب الأحکام، ج6، ص153/ وسایل الشیعهًْ، ج15، ص92

آیه إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللهِ لا نُریدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شُکُوراً [9]

[و مي‌گويند]: ما شما را به خاطر خدا اطعام می‌کنیم، و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم.

1

(انسان/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - وَ اللَّهِ مَا قَالُوا هَذَا لَهُمْ وَ لَکِنَّهُمْ أَضْمَرُوهُ فِی أَنْفُسِهِمْ فَأَخْبَرَ اللَّهُ بِإِضْمَارِهِمْ یَقُولُونَ لَا نُرِیدُ جَزَاءً تُکَافُونَنَا بِهِ وَ لَا شُکُوراً تُثْنُونَ عَلَیْنَا بِهِ وَ لَکِنْ إِنَّمَا أَطْعَمْنَاکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ وَ طَلَبِ ثَوَابِه.

امام صادق (علیه السلام) - به خدا این جمله را برای آن‌ها به زبان نیاوردند ولی در دل گرفتند و خدا از آن خبر داد. گویند: «چیزی در عوض از شما نمی‌خواهیم و نمی‌خواهیم که قدردانی کنید. تنها برای رضای خدا به شما اطعام کردیم و ثواب او را خواهیم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص254

بحارالأنوار، ج67، ص226/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج35، ص240/ الأمالی للصدوق، ص260/ روضهًْ الواعظین، ج1، ص163

2

(انسان/ 9)

الکاظم (علیه السلام) - أَمَا إِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) لَمْ یَقُلْ فِی مَوْضِعٍ إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللهِ لا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَ لا شُکُوراً وَ لَکِنَّ اللَّهَ عَلِمَ مِنْ قَلْبِهِ أَنَّمَا أَطْعَمَ لِلَّهِ فَأَخْبَرَهُ بِمَا یَعْلَمُ مِنْ قَلْبِهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْطِقَ بِه.

امام کاظم (علیه السلام) - علی (علیه السلام) در هیچ کجا نگفت که ما شما را به خاطر خدا اطعام می‌کنیم، وهیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم. ولی خداوند عزّوجلّ از پیش می¬دانست که او برای خدای عزّوجلّ این کار را انجام داده است، پس بدون آنکه علی (علیه السلام) نیّت خویش را بر زبان بیاورد، او را از نیّت درونی¬اش باخبر ساخت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص256

بحارالأنوار، ج40، ص104/ البرهان

آیه إِنَّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا یَوْماً عَبُوساً قَمْطَریراً [10]

ما از پروردگارمان خائفیم در آن روزی که عبوس و سخت است.

1

(انسان/ 10)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - یَعْبِسُ فِیهِ الْکَافِرُ حَتَّی یَسِیلَ مِنْ بَیْنِ عَیْنَیْهِ عَرَقٌ مِثْلُ الْقَطِرَانِ قَمْطَرِیراً.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - کافر در آن روز چنان گرفته و عبوس می‌شود که از میان دو چشمش عرقی مانند مس گداخته جاری می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص256

بحارالأنوار، ج7، ص167

آیه فَوَقاهُمُ اللهُ شَرَّ ذلِکَ الْیَوْمِ وَ لَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَ سُرُوراً [11]

[به خاطر اين عقيده و عمل] خداوند آنان را از شرّ آن روز نگه می‌دارد و از آن‌ها استقبال می‌کند درحالی‌که شادمان و مسرورند.

1

(انسان/ 11)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ وَ حُشِرَ النَّاسُ فِی الْمَحْشَرِ وَجَدْتُمْ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) یَتَلَأْلَأُ نُوراً کَالْکَوْکَبِ الدُّرِّیِّ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - وقتی روز قیامت مردم در محشر بر انگیخته می‌شوند، علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) را می‌یابید که نور درخشانی مانند ستاره درخشان است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص256

بحارالأنوار، ج39، ص228

2

(انسان/ 11)

العسکری (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌عُمَرَ الْعَطَّارِ، قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیِّ (علیه السلام) یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ فَقَالَ: لَمْ أَرَکَ أَمْسِ قُلْتُ: کَرِهْتُ الْحَرَکَهًَْ فِی یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ. قَالَ: یَا عَلِیُّ، مَنْ أَحَبَ أَنْ یَقِیَهُ اللَّهُ شَرَّ یَوْمِ الْإِثْنَیْنِ فَلْیَقْرَأْ فِی أَوَّلِ رَکْعَهًٍْ مِنْ صَلَاهًِْ الْغَدَاهًِْ هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ ثُمَّ قَرَأَ أَبُو الْحَسَنِ (علیه السلام) فَوَقاهُمُ اللهُ شَرَّ ذلِکَ الْیَوْمِ وَ لَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَ سُرُوراً.

امام عسکری (علیه السلام) - [در خطاب به علی‌بن‌عمر عطّار:]‌ای علی! هرکس می‌خواهد خدایش او را از شرّ روز دوشنبه نگهدارد، باید در رکعت اوّل نماز بامدادش، هَلْ أَتی عَلَی الْإِنْسانِ را بخواند سپس این آیه را خواند: فَوَقاهُمُ اللهُ شَرَّ ذلِکَ الْیَوْمِ وَ لَقَّاهُمْ نَضْرَهًًْ وَ سُرُوراً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص256

الأمالی للصوسی، ص224/ نورالثقلین

آیه وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا جَنَّةً وَ حَریراً [12]

و در برابر صبرشان، بهشت و لباس‌های حریر [بهشتي] را به آن‌ها پاداش می‌دهد.

1

(انسان/ 12)

الباقر (علیه السلام) - وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا جَنَّةً یَسْکُنُونَهَا وَ حَرِیراً یَفْتَرِشُونَهُ وَ یَلْبَسُونَهُ.

امام باقر (علیه السلام) - برای شکیبایی آنان عوض بهشت داد که در آن ساکن شوند و فرش حریر بگسترانند و بپوشند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص256

بحارالأنوار، ج35، ص240/ بحارالأنوار، ج66، ص268/ الأمالی للصدوق، ص260/ روضهًْ الواعظین، ج1، ص163/ نورالثقلین

2

(انسان/ 12)

الباقر (علیه السلام) - وَ عَنْ أَبِی‌حَمْزَهًَْ‌الثُّمَالِیِّ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا جَنَّةً وَ حَرِیراً قَالَ بِمَا صَبَرُوا عَلَی الْفَقْرِ وَ مَصَائِبِ الدُّنْیَا.

امام باقر (علیه السلام) - ابوحمزه‌ثمالی از امام باقر (علیه السلام) نقل می‌کند که فرمود: وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا جَنَّةً وَ حَرِیراً این برای جماعتی است که بر فقر و مصائب دنیا صبر کردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص256

بحارالأنوار، ج75، ص186/ کشف الغمهًْ، ج2، ص132

آیه مُتَّکِئینَ فیها عَلَی الْأَرائِکِ لا یَرَوْنَ فیها شَمْساً وَ لا زَمْهَریراً [13]

در آنجا بر تخت‌های زیبا تکیه کرده‌اند، نه آفتاب [سوزان] را در آنجا می‌بینند و نه سرما را.

در آنجا بر تخت‌های زیبا تکیه کرده‌اند

1 -1

(انسان/ 13)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - مُتَّکِئِینَ فِی‌ها عَلَی الْأَرائِکِ یَقُولُ مُتَّکِئِینَ فِی الْحِجَالِ عَلَی السُّرُر.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - مُتَّکِئِینَ فِیهَا عَلَی الْأَرَائِکِ در حجله‌ها نشسته‌اند درحالی‌که بر تخت‌هایی تکیه داده‌اند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص258

بحارالأنوار، ج8، ص135

1 -2

(انسان/ 13)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَلَی الْأَرَائِکِ أَیْ عَلَی الْأَسِرَّهًِْ فِی الْحِجَالِ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَلَی الْأَرائِکِ یعنی بر همسران بهشتی در حجله‌های بهشت [تکیه می‌کنند].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص258

بحرالعرفان، ج16، ص255

نه آفتاب [سوزان] را در آنجا می‌بینند و نه سرما را

2 -1

(انسان/ 13)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ذَکَرَ الشَّیْخُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌بَابَوَیْهِ رَحِمَهُ اللَّهُ فِی أَمَالِیهِ قَال قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) فَبَیْنَا أَهْلُ الْجَنَّهًِْ فِی الْجَنَّهًِْ إِذْ رَأَوْا مِثْلَ الشَّمْسِ قَدْ أَشْرَقَتْ لَهُ الْجِنَانُ فَیَقُولُ أَهْلُ الْجَنَّهًِْ یَا رَبِّ إِنَّکَ قَدْ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ لا یَرَوْنَ فِی‌ها شَمْساً وَ لا زَمْهَرِیراً فَیُرْسِلُ اللَّهُ إِلَیْهِمْ جَبْرَئِیلَ فَیَقُولُ لَیْسَ هَذِهِ بِشَمْسٍ وَ لَکِنَّهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ فَاطِمَهًُْ قَدْ ضَحِکَا فَأَشْرَقَتِ الْجِنَانُ مِنْ نُورِ ضَحِکِهِمَا.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - در همان حال که بهشتیان در بهشت هستند، پرتوی چون پرتو خورشید می‌بینند که بهشت را روشن می‌کند. می‌گویند: «خدایا تو خود در قرآن فرموده‌ای: لا یَرَوْنَ فِی‌ها شَمْساً وَ لا زَمْهَرِیراً خداوند جبریل را پیش ایشان می‌فرستد و می‌فرماید: «این پرتو آفتاب نیست بلکه فاطمه (سلام الله علیها) و علی (علیه السلام) لبخند زدند و بهشت از پرتو لبخند ایشان چنین نورانی شد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص258

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص727/ بحارالأنوار، ج35، ص240/ الأمالی للصدوق: ، ص260/ نورالثقلین

2 -2

(انسان/ 13)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ أَمَّا الرَّدُّ عَلَی مَنْ أَنْکَرَ الثَّوَابَ وَ الْعِقَابَ فِی الدُّنْیَا بَعْدَ الْمَوْتِ قَبْلَ الْقِیَامَهًِْ فَیَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی… وَ لَهُمْ رِزْقُهُمْ فِی‌ها بُکْرَةً وَ عَشِیًّا وَ الْبُکْرَهًُْ وَ الْعَشِیُّ إِنَّمَا یَکُونَانِ مِنَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ فِی جَنَّهًِْ الْحَیَاهًِْ قَبْلَ یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی لا یَرَوْنَ فِی‌ها شَمْساً وَ لا زَمْهَرِیراً.

امام علی (علیه السلام) - و امّا ردّ بر کسی که ثواب و عذاب را در دنیا بعد از مرگ و قبل از قیامت انکار می‌کند [این است که] خدای تعالی می‌فرماید: … وَ لَهُمْ رِزْقُهُمْ فِی‌ها بُکْرَةً وَ عَشِیًّا و در بهشتِ زندگانی قبل از قیامت، صبح و شام از شب و روز به وجود می‌آیند. خدای تعالی [در مورد بهشت بعد از قیامت] فرمود: لا یَرَوْنَ فِی‌ها شَمْساً وَ لا زَمْهَرِیراً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص258

بحارالأنوار، ج6، ص245/ بحارالأنوار، ج90، ص85

2 -3

(انسان/ 13)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - النَّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْها غُدُوًّا وَ عَشِیًّا قَالَ ذَلِکَ فِی الدُّنْیَا قَبْلَ الْقِیَامَهًِْ وَ ذَلِکَ أَنَّ فِی الْقِیَامَهًِْ لَا یَکُونُ غُدُوّاً وَ لَا عَشِیّاً لِأَنَّ الْغُدُوَّ وَ الْعِشَاءَ إِنَّمَا یَکُونُ فِی الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ لَیْسَ فِی جِنَانِ الْخُلْدِ وَ نِیرَانِهَا شَمْسٌ وَ لَا قَمَرٌ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - النَّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْها غُدُوًّا وَ عَشِیًّا؛ آن در دنیا [بعد از مردن] و قبل از قیامت است و به این دلیل است که در قیامت صبح و شام وجود ندارد؛ چون صبح و شام در اثر خورشید و ماه به وجود می‌آید و در بهشت جاودان و دوزخ، خورشید و ماه نیست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص258

بحارالأنوار، ج6، ص285/ نورالثقلین

2 -4

(انسان/ 13)

الرّضا (علیه السلام) - إِنَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ آیَتَانِ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ یَجْرِیَانِ بِأَمْرِهِ مُطِیعَانِ لَهُ، ضَوْؤُهُمَا مِنْ نُورِ عَرْشِهِ وَ حَرُّهُمَا مِنْ جَهَنَّمَ فَإِذَا کَانَتِ الْقِیَامَهًُْ عَادَ إِلَی الْعَرْشِ نُورُهُمَا وَ عَادَ إِلَی النَّارِ حَرُّهُمَا فَلَا یَکُونُ شَمْسٌ وَ لَا قَمَر.

امام رضا (علیه السلام) - خورشید و ماه، دو موجود از آفریده‌های خداوند هستند که به دستور او در گردشند و از او اطاعت می‌کنند. نور آن‌ها از نور عرش و حرارت آن دو از حرارت جهنّم است. روز قیامت نور آن دو به عرش برمی‌گردد و حرارت آن‌ها به آتش جهنّم. و دیگر خورشید و ماهی نخواهد بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص258

القمی، ج2، ص343/ نورالثقلین

آیه وَ دانِیَةً عَلَیْهِمْ ظِلالُها وَ ذُلِّلَتْ قُطُوفُها تَذْلیلاً [14]

و درحالی است که سایه‌های آن [درختان بهشتي] بر آن‌ها فرو افتاده و چیدن میوه‌هایش بسیار آسان است.

1

(انسان/ 14)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ الْأَنْهَارُ تَجْرِی مِنْ تَحْتِ مَسَاکِنِهِمْ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهارُ وَ الثِّمَارُ دَانِیَهًٌْ مِنْهُمْ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ دانِیَةً عَلَیْهِمْ ظِلالُها وَ ذُلِّلَتْ قُطُوفُها تَذْلِیلًا مِنْ قُرْبِهَا مِنْهُمْ یَتَنَاوَلُ الْمُؤْمِنُ مِنَ النَّوْعِ الَّذِی یَشْتَهِیهِ مِنَ الثِّمَارِ بِفِیهِ وَ هُوَ مُتَّکِئٌ وَ إِنَّ الْأَنْوَاعَ مِنَ الْفَاکِهَهًِْ لَیَقُلْنَ لِوَلِیِّ اللَّهِ یَا وَلِیَّ اللَّهِ کُلْنِی قَبْلَ أَنْ تَأْکُلَ هَذَا قَبْلِی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - جویبارها از زیر اتاق‌های نشیمن آن‌ها روانند و این است مفهوم سخن پروردگار که می‌فرماید: تَجْرِی مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهارُ، وَ دانِیَةً عَلَیْهِمْ ظِلالُها وَ ذُلِّلَتْ قُطُوفُها تَذْلِیلًا، از فرط نزدیکی مؤمن هر میوه‌ای را که می‌خواهد می‌تواند همان‌طورکه تکیه داده با دهانش بگیرد، و هر نوع میوه به ولیّ خدا می‌گوید: «ای دوست خدا! مرا بخور پیش از آنکه آن یکی را بخوری».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص258

الکافی، ج8، ص99/ بحارالأنوار، ج8، ص159/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص723/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

2

(انسان/ 14)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ دانِیَةً عَلَیْهِمْ ظِلالُها یَقُولُ قَرِیبٌ ظِلَالُهَا مِنْهُمْ قَوْلُهُ وَ ذُلِّلَتْ قُطُوفُها تَذْلِیلًا دُلِّیَتْ عَلَیْهِمْ ثِمَارُهَا یَنَالُهَا الْقَائِمُ وَ الْقَاعِد.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ دَانِیَةً عَلَیْهِمْ ظِلَالُهَا [و سایه‌ها [ی درختان] به آنان نزدیک است، فاصله‌ی آن‌ها با سایه‌ی درختان اندک است، و منظور از وَ ذُلِّلَتْ قُطُوفُهَا تَذْلِیلًا این است که: میوه‌ی آن درختان از شاخه‌ها آویزان است، به‌طوری که هم درحالت نشسته و هم درحالت ایستاده می‌توان از میوه‌ی آن درختان چید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص260

القمی، ج2، ص399/ البرهان

آیه وَ یُطافُ عَلَیْهِمْ بِآنِیَةٍ مِنْ فِضَّةٍ وَ أَکْوابٍ کانَتْ قَواریرَاً [15]

و در گرداگرد آن‌ها ظرف‌هایی سیمین و قدح‌هایی بلورین می‌گردانند، [پر از بهترين غذاها و نوشيدني‌ها].

1

(انسان/ 15)

الصّادق (علیه السلام) - یَنْفُذُ الْبَصَرُ فِی فِضَّهًِْ الْجَنَّهًِْ کَمَا یَنْفُذُ فِی الزُّجَاجِ.

امام صادق (علیه السلام) - این است که چشم، درون آن¬ها را می¬بیند، همان‌طور که داخل شیشه دیده می¬شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص260

بحارالأنوار، ج8، ص111/ نورالثقلین/ البرهان

2

(انسان/ 15)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الْأَکْوَابُ الْأَکْوَازُ الْعِظَامُ الَّتِی لَا آذَانَ لَهَا وَ لَا عُرًی.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَکْوَابٍ کوزه‌های بزرگ است که دسته یا دستگیره ندارند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص260

القمی، ج2، ص399/ البرهان

آیه قَواریرَا مِنْ فِضَّةٍ قَدَّرُوها تَقْدیراً [16]

ظرف‌های بلورینی از نقره [شفاف]، که آن‌ها را به‌اندازه‌ی مناسب آماده کرده‌اند.

1

(انسان/ 16)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَکْوابٍ کانَتْ قَوارِیرَا قَوارِیرَا مِنْ فِضَّةٍ الْأَکْوَابُ الْأَکْوَازُ الْعِظَامُ الَّتِی لَا آذَانَ لَهَا وَ لَا عُرَی قَوَارِیرَ مِنْ فِضَّهًِْ الْجَنَّهًِْ یَشْرَبُونَ فِیهَا قَدَّرُوها تَقْدِیراً یَقُولُ صَنَعْتُ لَهُمْ عَلَی قَدْرِ رُتْبَتِهِمْ (رَیِّهِمْ) لَا عَجْزَ فِیهِ وَ لَا فَضْلَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَکْوابٍ کانَتْ قَوارِیرَا قَوارِیرَا مِنْ فِضَّةٍ؛ اکواب؛ کوزه‌های بزرگ است که دسته یا دستگیره ندارند؛ این‌ها ظرف‌هایی از جنس نقره هستند که اهل بهشت به‌وسیله‌ی آن می‌نوشند. قَدَّرُوهَا تَقْدِیرًا [یعنی] طبق ظرفیّت و درجه‌ی سیراب‌شدن آن‌ها ساخته شده است، به‌طوری که نه اضافه می‌آید و نه کم می‌آید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص260

بحارالأنوار، ج8، ص135/ القمی، ج2، ص399؛ «لاتحجیر فیه و لافصل» بدل «لاعجز فیه و لافضل»

آیه وَ یُسْقَوْنَ فیها کَأْساً کانَ مِزاجُها زَنْجَبیلاً [17]

و در آنجا از جام‌هایی سیراب می‌شوند لبریز [از شراب طهوري] که آمیخته با زنجبیل است.

1

(انسان/ 17)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - کُلُّ مَا ذَکَرَ اللَّهُ فِی الْقُرْآنِ مِمَّا فِی الْجَنَّهًِْ وَ سَمَّاهُ، لَیْسَ لَهُ مَثَلٌ فِی الدُّنْیَا لَکِنْ سَمَّاهُ اللَّهُ بِالِاسْمِ الَّذِی یُعْرَفُ وَ الزَّنْجَبِیلُ مِمَّا کَانَتِ الْعَرَبُ تَسْتَطِیبُهُ فَلِذَلِکَ ذَکَرَهُ اللَّهُ فِی الْقُرْآنِ وَ وَعَدَهُمْ أَنَّهُمْ یُسْقَوْنَ فِی الْجَنَّهًِْ الْکَأْسَ الْمَمْزُوجَهًَْ بِزَنْجَبِیلِ الْجَنَّهًِْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - هرچیزی که خداوند در قرآن از نعمت‌های بهشتی بیان فرمود و نام برد، در دنیا مانندی ندارد لکن خداوند آن را به اسمی که شناخته شده است، نامگذاری کرده و زَنْجَبیلاً از چیزهایی است که خوشایند عرب بود؛ به همین خاطر خداوند آن را در قرآن بیان فرمود و به آن‌ها وعده داد که در بهشت از جام‌های آمیخته با زنجبیل بهشت سیراب می‌شوند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص260

بحرالعرفان، ج3، ص73

آیه عَیْناً فیها تُسَمَّی سَلْسَبیلاً [18]

از چشمه‌ای در آنجا که نامش سلسبیل است.

1

(انسان/ 18)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَعْطَانِیَ اللَّهُ تَعَالَی خَمْساً وَ أَعْطَی عَلِیّاً خَمْساً أَعْطَانِی جَوَامِعَ الْکَلِمِ وَ أَعْطَی عَلِیّاً (علیه السلام) جَوَامِعَ الْعِلْمِ وَ جَعَلَنِیَ نَبِیّاً وَ جَعَلَهُ وَصِیّاً وَ أَعْطَانِی الْکَوْثَرَ وَ أَعْطَاهُ السَّلْسَبِیلَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خدای تبارک‌وتعالی پنج چیز به من عطا فرمود و پنج چیز به علی (علیه السلام)، مرا کوثر داد، و او را سلسبیل.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص260

الفضایل، ص5

2

(انسان/ 18)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ ثَوْبَانَ أَنَّ یَهُودِیّاً جَاءَ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَقَال… فَمَا أَوَّلُ مَا یَأْکُلُ أَهْلُ الْجَنَّهًِْ إِذَا دَخَلُوهَا قَالَ کَبِدُ الْحُوتِ قَالَ فَمَا شَرَابُهُمْ عَلَی أَثَرِ ذَلِکَ قَالَ السَّلْسَبِیلُ قَالَ صَدَقْتَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ثوبان گوید: روزی مردی یهودی خدمت نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) آمد و عرض کرد: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! اوّلین غذای بهشت چیست هنگامی‌که داخل بهشت شدند»؟ فرمود: «جگر ماهی». گفت: «بعد از آن چه می‌آشامند». فرمود: «آب چشمه سلسبیل». عرض کرد: «راست گفتی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص262

علل الشرایع، ج1، ص96

3

(انسان/ 18)

الصّادق (علیه السلام) - السَّلَامُ عَلَی أَبِی الْأَئِمَّهًِْ وَ خَلِیلِ النُّبُوَّهًِْ وَ الْمَخْصُوصِ بِالْأُخُوَّهًِْ السَّلَامُ عَلَی یَعْسُوبِ الدِّینِ وَ الْإِیمَانِ وَ کَلِمَهًِْ الرَّحْمَنِ السَّلَامُ عَلَی مِیزَانِ الْأَعْمَالِ وَ مُقَلِّبِ الْأَحْوَالِ وَ سَیْفِ ذِی الْجَلَالِ وَ سَاقِی السَّلْسَبِیلِ الزُّلَال.

امام صادق (علیه السلام) - در زیارت امیرالمؤمنین (علیه السلام) [آمده است]: سلام بر پدر امامان و دوست نبوّت و اختصاص یافته به برادریِ [پیامبر (صلی الله علیه و آله)]. سلام بر رئیس دین و ایمان، و مخلوق ویژه‌ی رحمان. سلام بر ترازوی اعمال، دگرگون‌کننده‌ی حالت‌ها، شمشیر [خدای] صاحب جلال و ساقی سلسبیل زلال.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص262

بحارالأنوار، ج97، ص287

آیه وَ یَطُوفُ عَلَیْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ إِذا رَأَیْتَهُمْ حَسِبْتَهُمْ لُؤْلُؤاً مَنْثُوراً [19]

و بر گردشان [براي پذيرايي] نوجوانانی جاودانی می‌گردند که هرگاه آن‌ها را ببینی گمان می‌کنی مروارید پراکنده‌اند.

1

(انسان/ 19)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ قَالَ مُسَوَّرُونَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وِلْدَانٌ مُّخَلَّدُونَ، این است که در حجاب و مستور هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص262

بحارالأنوار، ج8، ص135/ القمی، ج2، ص399 و نورالثقلین و البرهان؛ فیهم: «مستوون» بدل «مسورون»

2

(انسان/ 19)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - الْوِلْدَانُ أَوْلَادُ أَهْلِ الدُّنْیَا لَمْ یَکُنْ لَهُمْ حَسَنَاتٌ یُثَابُونَ عَلَیْهَا وَ لَا سَیِّئَاتٌ فَیُعَاقِبُونَ عَلَیْهَا فَأُنْزِلُوا هَذِهِ الْمَنْزِلَهًَْ.

امام علی (علیه السلام) - وِلْدَانٌ اولاد اهل دنیا هستند و حسناتی نداشته‌اند تا بر آن پاداش داده شوند و نه بدی‌هایی که بر آن عذاب شوند؛ به‌همین خاطر در این مرتبه قرار گرفته‌اند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص262

تأویل الآیات الظاهره، ص720

آیه وَ إِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعیماً وَ مُلْکاً کَبیراً [20]

و هنگامی‌که آنجا را ببینی نعمت و ملک عظیمی را می‌بینی!

1

(انسان/ 20)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌إِسْحَاقَ‌الْمَدَنِیِّ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ إِنَّ رَسُولَ‌اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) سُئِل… قال إِذَا أُدْخِلَ الْمُؤْمِنُ إِلَی مَنَازِلِهِ فِی الْجَنَّهًِْ وَ وُضِعَ عَلَی رَأْسِهِ تَاجُ الْمُلْکِ وَ الْکَرَامَهًِْ أُلْبِسَ حُلَلَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّهًِْ وَ الْیَاقُوتِ… ثُمَّ یَبْعَثُ اللَّهُ إِلَیْهِ أَلْفَ مَلَکٍ یُهَنِّئُونَهُ بِالْجَنَّهًِْ وَ یُزَوِّجُونَهُ بِالْحَوْرَاءِ قَالَ فَیَنْتَهُونَ إِلَی أَوَّلِ بَابٍ مِنْ جِنَانِهِ فَیَقُولُونَ لِلْمَلَکِ الْمُوَکَّلِ بِأَبْوَابِ جِنَانِهِ اسْتَأْذِنْ لَنَا عَلَی وَلِیِّ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ بَعَثَنَا إِلَیْهِ نُهَنِّئُهُ فَیَقُولُ لَهُمُ الْمَلَکُ حَتَّی أَقُولَ لِلْحَاجِبِ فَیُعْلِمَهُ مَکَانَکُمْ قَالَ فَیَدْخُلُ الْمَلَکُ إِلَی الْحَاجِبِ وَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْحَاجِبِ ثَلَاثُ جِنَانٍ حَتَّی یَنْتَهِیَ إِلَی أَوَّلِ بَابٍ فَیَقُولَ لِلْحَاجِبِ إِنَّ عَلَی بَابِ الْعَرْصَهًِْ أَلْفَ مَلَکٍ أَرْسَلَهُمْ رَبُّ الْعَالَمِینَ لِیُهَنِّئُوا وَلِیَّ اللَّهِ وَ قَدْ سَأَلُونِی أَنْ آذَنَ لَهُمْ عَلَیْهِ فَیَقُولُ الْحَاجِبُ إِنَّهُ لَیَعْظُمُ عَلَیَّ أَنْ أَسْتَأْذِنَ لِأَحَدٍ عَلَی وَلِیِّ اللَّهِ وَ هُوَ مَعَ زَوْجَتِهِ الْحَوْرَاءِ قَالَ وَ بَیْنَ الْحَاجِبِ وَ بَیْنَ وَلِیِّ اللَّهِ جَنَّتَانِ قَالَ فَیَدْخُلُ الْحَاجِبُ إِلَی الْقَیِّمِ فَیَقُولُ لَهُ إِنَّ عَلَی بَابِ الْعَرْصَهًِْ أَلْفَ مَلَکٍ أَرْسَلَهُمْ رَبُّ الْعِزَّهًِْ یُهَنِّئُونَ وَلِیَّ اللَّهِ فَاسْتَأْذِنْ فَیَتَقَدَّمُ الْقَیِّمُ إِلَی الْخُدَّامِ فَیَقُولُ لَهُمْ إِنَّ رُسُلَ الْجَبَّارِ عَلَی بَابِ الْعَرْصَهًِْ وَ هُمْ أَلْفُ مَلَکٍ أَرْسَلَهُمُ اللَّهُ یُهَنِّئُونَ وَلِیَّ اللَّهِ فَأَعْلِمُوهُ بِمَکَانِهِمْ قَالَ فَیُعْلِمُونَهُ فَیُؤْذَنُ لِلْمَلَائِکَهًِْ فَیَدْخُلُونَ عَلَی وَلِیِّ اللَّهِ وَ هُوَ فِی الْغُرْفَهًِْ وَ لَهَا أَلْفُ بَابٍ وَ عَلَی کُلِّ بَابٍ مِنْ أَبْوَابِهَا مَلَکٌ مُوَکَّلٌ بِهِ فَإِذَا أُذِنَ لِلْمَلَائِکَهًِْ بِالدُّخُولِ عَلَی وَلِیِّ اللَّهِ فَتَحَ کُلُّ مَلَکٍ بَابَهُ الْمُوَکَّلَ بِهِ قَالَ فَیُدْخِلُ الْقَیِّمُ کُلَّ مَلَکٍ مِنْ بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ الْغُرْفَهًِْ قَالَ فَیُبَلِّغُونَهُ رِسَالَهًَْ الْجَبَّارِ جَلَّ وَ عَزَّ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ الْمَلائِکَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ بابٍ مِنْ أَبْوَابِ الْغُرْفَةِ سَلامٌ عَلَیْکُمْ إِلَی آخِرِ الْآیَهًِْ قَالَ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ إِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعِیماً وَ مُلْکاً کَبِیراً یَعْنِی بِذَلِکَ وَلِیَّ اللَّهِ وَ مَا هُوَ فِیهِ مِنَ الْکَرَامَهًِْ وَ النَّعِیمِ وَ الْمُلْکِ الْعَظِیمِ الْکَبِیرِ إِنَّ الْمَلَائِکَهًَْ مِنْ رُسُلِ اللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ یَسْتَأْذِنُونَ عَلَیْهِ فَلَا یَدْخُلُونَ عَلَیْهِ إِلَّا بِإِذْنِهِ فَذَلِکَ الْمُلْکُ الْعَظِیمُ الْکَبِیر.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - محمّدبن‌اسحاق مدنی از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده است: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: … هنگامی‌که مؤمن به منازل خود در بهشت درآید تاج ملک و کرامت بر سر او نهاده شود و حلّه‌های طلاباف و نقره‌باف و مزیّن به یاقوت به تن کند… سپس خداوند هزار فرشته به سوی او می‌فرستد تا او را به بهشت تبریک گویند و آن حوریه را زوج او کنند. پس به نخستین در بستان‌های او رسند و به فرشته دربان این بستان‌ها گویند از ولیّ خدا برای ما اجازه بگیر، زیرا خدا ما را فرستاده تا به او تهنیت گوییم. فرشته بدیشان می‌گوید: تا من به دربان بگویم و او وی را از محلّ شما آگاه گرداند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: آن فرشته نزد دربان می‌رود درحالی‌که میان آن‌ها سه بستان فاصله است تا به در اوّل می‌رسد و به دربان می‌گوید: «بر در باغ هزار فرشته هستند که خداوند جهانیان ایشان را فرستاده تا به ولیّ خدا تبریک گویند و از من خواسته‌اند از او برای ایشان اجازه بگیرم» و دربان می‌گوید: «بر من گران است از ولیّ خدا که با همسر حوریّه خود است برای کسی اجازه گیرم». پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: میان این دربان و دوست خدا دو بستان فاصله است. دربان نزد پیشکار او می‌رود و به او می‌گوید: «بر در باغ هزار فرشته‌اند که خداوند آن‌ها را برای تبریک به ولیّ خدا فرستاده پس برای ایشان اجازه شرفیابی بگیر». پیشکار نزد خدمتکاران مخصوص می‌رود و به آن‌ها می‌گوید: «هزار فرشته که فرستادگان خداوند جبّارند بر در باغ انتظار می‌کشند تا به ولیّ خدا خجسته باد گویند، پس حضور آن‌ها را به آگاهی او برسانید». حضور آن‌ها را به آگاهی او می‌رسانند و او به فرشتگان اذن ورود می‌دهد و بدین ترتیب آن‌ها بر ولیّ خدا وارد می‌شوند درحالی‌که او در غرفه خود است و این غرفه هزار در دارد که بر هر یک از این درها فرشته‌ای گمارده شده است و ناگاه به فرشته‌ها اجازه ورود داده می‌شود که نزد ولیّ خدا روند و هر فرشته‌ای دری را که به آن گمارده شده بگشاید. پیشکار هر فرشته را از یک در این غرفه وارد می‌کند و آن‌ها پیام خداوند جبّار را بدو می‌رسانند و این است مفهوم سخن پروردگار که: وَ الْملَئکَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیهْم مِّن کلُِّ بَاب، سَلَامٌ عَلَیْکمُ بِمَا صَبرَْتمُ‌ْ فَنِعْمَ عُقْبیَ الدَّار؛ و فرشتگان از هر دری بر آنان وارد می‌گردند. [و به آنان می‌گویند]: سلام بر شما به خاطر صبر و استقامتتان! چه نیکوست سرانجام آن سرا [ی جاویدان]! . (رعد/24-23) و نیز قول خداوند عزّوجلّ: وَ إِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعیماً وَ مُلْکاً کَبیراً همین است، یعنی ولیّ خدا و ارجمندی و نعمت‌ها و ملک پهناور او چنین است. راستی که فرشته‌ها که پیامبر از طرف خداوند عزّ ذکره هستند برای ورود بر او اجازه می‌خواهند و جز با اجازه نزد او نمی‌روند و این است ملک بزرگ و با شکوه.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص262

الکافی، ج8، ص97/ بحارالأنوار، ج8، ص159/ نورالثقلین؛ «بتفاوت لفظی» / بحارالأنوار، ج8، ص128/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص723

2

(انسان/ 20)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ مُلْکاً کَبِیراً قَالَ: قَالَ: لَا یَزُولُ وَ لَا یَفْنَی.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ مُلْکًا کَبِیرًا؛ یعنی اینکه از بین نمی‌رود و ماندگار است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص264

بحارالأنوار، ج8، ص111/ بحارالأنوار، ج8، ص135؛ «لایزال» بدل «لایزول» / القمی، ج2، ص399؛ «لایزال» بدل «لایزول» / البرهان/ نورالثقلین

3

(انسان/ 20)

الصّادق (علیه السلام) - إِذَا أَدْخَلَ اللَّهُ أَهْلَ الْجَنَّهًِْ الْجَنَّهًَْ أَرْسَلَ رَسُولًا إِلَی وَلِیٍّ مِنْ أَوْلِیَائِهِ فَیَجِدُ الْحَجَبَهًَْ عَلَی بَابِهِ فَیَقُولُونَ لَهُ قِفْ حَتَّی نَسْتَأْذِنَ لَکَ فَمَا یَصِلُ إِلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ إِلَّا بِإِذْنٍ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ إِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعِیماً وَ مُلْکاً کَبِیراً.

امام صادق (علیه السلام) - هنگامی که خداوند بهشتیان را وارد بهشت گرداند فرستاده‌ای را نزد یکی از دوستان خود می‌فرستد و پرده‌ای را بر درگاه او می‌بیند. به او می‌گویند: «بایست تا اجازه بگیریم، پس فرستاده‌ی خداوند به او نمی‌رسد مگر اینکه اجازه گرفته است. و این معنای فرموده خداوند است: وَ إِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعِیماً وَ مُلْکاً کَبِیرا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص264

بحارالأنوار، ج8، ص197/ فضایل الشیعهًْ، ص42/ معانی الأخبار، ص210/ نورالثقلین/ البرهان

4

(انسان/ 20)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَ مِنْ أَدْنَی نَعِیمِ الْجَنَّهًِْ یُوجَدُ رِیحُهَا مِنْ مَسِیرَهًِْ أَلْفِ عَامٍ مِنْ مَسَافَهًِْ الدُّنْیَا.

امام صادق (علیه السلام) - بوی پایین‌ترین نعمت اهل بهشت از فاصله‌ی هزار سال از مسافت دنیا استشمام می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص264

القمی، ج2، ص 82

5

(انسان/ 20)

الصّادق (علیه السلام) - قال هِشَامُ‌بْنُ‌الْحَکَمِ: سَأَلَ الزِّنْدِیقُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فَقَال… قَالَ فَکَیْفَ یُنَعَّمُ أَهْلُ الْجَنَّهًِْ بِمَا فِیهَا مِنَ النَّعِیمِ وَ مَا مِنْهُمْ أَحَدٌ إِلَّا وَ قَدِ افْتَقَدَ ابْنَهُ أَوْ أَبَاهُ أَوْ حَمِیمَهُ أَوْ أُمَّهُ فَإِذَا افْتَقَدُوهُمْ فِی الْجَنَّهًِْ لَمْ یَشْکُوا فِی مَصِیرِهِمْ إِلَی النَّارِ فَمَا یَصْنَعُ بِالنَّعِیمِ مَنْ یَعْلَمُ أَنَّ حَمِیمَهُ فِی النَّارِ یُعَذَّبُ قَالَ (علیه السلام) إِنَّ أَهْلَ الْعِلْمِ قَالُوا إِنَّهُمْ یُنْسَوْنَ ذِکْرَهُمْ وَ قَالَ بَعْضُهُمُ انْتَظَرُوا قُدُومَهُمْ وَ رَجَوْا أَنْ یَکُونُوا بَیْنَ الْجَنَّهًِْ وَ النَّارِ فِی أَصْحَابِ الْأَعْرَاف.

امام صادق (علیه السلام) - هشام‌بن‌حکم گوید: زندیقی از امام صادق (علیه السلام) پرسید: «… نحوه‌ی استفاده بهشتیان از نعمات آنجا چگونه است، با اینکه غالبشان فاقد پسر یا پدر یا رفیق یا مادر خود شده، و فقدانشان فقط حاکی از این است که همه‌ی مفقودین در دوزخند، پس با نعمات چه کند آنکه از حال رفیقش در جهنّم و عذاب با خبر است»؟! . فرمود: «أهل علم گفته‌اند: أهل بهشت یاد آنان را فراموش می‌کنند، و برخی دیگر گفته‌اند: چشم به راه آنان می‌باشند، و امید آن دارند که از جمله أهل اعراف؛ میان دوزخ و بهشت باشند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص264

بحارالأنوار، ج8، ص136/ نورالثقلین

6

(انسان/ 20)

الباقر (علیه السلام) - وَ إِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعِیماً وَ مُلْکاً کَبِیراً یَعْنِی بِذَلِکَ وَلِیَّ اللَّهِ وَ مَا هُوَ فِیهِ مِنَ الْکَرَامَهًِْ وَ النَّعِیمِ وَ الْمُلْکِ الْعَظِیمِ وَ إِنَّ الْمَلَائِکَهًَْ مِنْ رُسُلِ الْجَبَّارِ لَیَسْتَأْذِنُونَ عَلَیْهِ فَلَا یَدْخُلُونَ عَلَیْهِ إِلَّا بِإِذْنِهِ فَذَلِکَ الْمُلْکُ الْعَظِیمُ وَ الْأَنْهَارُ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا.

امام باقر (علیه السلام) - وَ إِذَا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعِیمًا وَ مُلْکًا کَبِیرًا منظور، ولیّ خداست و آن همه کرامت و بزرگواری و نعمت‌ها و پاداش عظیم و باشکوهی که در اختیار دارد. فرشتگان که از جانب خداوند تبارک‌وتعالی می¬آیند برای ورود نزد او از وی اجازه می‌گیرند و تنها درصورتی که به آن‌ها اجازه دهد بر وی وارد می‌شوند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص266

القمی، ج2، ص248/ البرهان

7

(انسان/ 20)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبَّاسِ‌بْنِ‌یَزِیدَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) وَ کُنْتُ جَالِساً عِنْدَهُ ذَاتَ یَوْمٍ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل وَ إِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعِیماً وَ مُلْکاً کَبِیراً مَا هَذَا الْمُلْکُ الَّذِی کَبَّرَهُ اللَّهُ حَتَّی سَمَّاهُ کَبِیراً قَالَ فَقَالَ لِی إِذَا أَدْخَلَ اللَّهُ أَهْلَ الْجَنَّهًِْ الْجَنَّهًَْ أَرْسَلَ رَسُولًا إِلَی وَلِیٍّ مِنْ أَوْلِیَائِهِ فَیَجِدُ الْحَجَبَهًَْ عَلَی بَابِهِ فَیَقُولُ لَهُ قِفْ حَتَّی نَسْتَأْذِنَ لَکَ فَمَا یَصِلُ إِلَیْهِ رَسُولُ رَبِّهِ إِلَّا بِإِذْنٍ فَهُوَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ إِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعِیماً وَ مُلْکاً کَبِیراً.

امام صادق (علیه السلام) - عبّاس‌بن‌یزید گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: در قول خداوند متعال: وَ إِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعِیماً وَ مُلْکاً کَبِیراً منظور از آن مُلکی که خداوند آن را بزرگ و با شکوه کرده و کبیر نامیده است، چیست؟ فرمود: «هنگامی‌که بهشتیان وارد بهشت می‌شوند، خداوند رسولی را نزد یکی از اولیای خویش می‌فرستد. هنگامی‌که رسول به آنجا می‌رسد، نگهبانان و حاجبان زیادی بر در آنجا می‌بیند که به وی می‌گویند: باید برای تو اجازه ورود بگیریم، و رسول تنها درصورتی‌که به وی اجازه‌ی ورود داده شود، می‌تواند وارد شود. و این همان سخن خداوند عزّوجلّ است: وَ إِذَا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعِیمًا وَ مُلْکًا عظیماً».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص266

معانی الأخبار، ص210

آیه عالِیَهُمْ ثِیابُ سُندُسٍ خُضْرٌ وَ إِسْتَبْرَقٌ وَ حُلُّوا أَساوِرَ مِنْ فِضَّةٍ وَ سَقاهُمْ رَبُّهُمْ شَراباً طَهُوراً [21]

بر اندام آن‌ها (بهشتیان) لباس‌هایی است از حریر نازک سبز رنگ، و از دیبای ضخیم، و با دستبندهایی از نقره آراسته شده‌اند، و پروردگارشان شراب طهور به آنان می‌نوشاند.

1

(انسان/ 21)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَوْفِ‌بْنِ‌عَبْدِ‌اللَّهِ‌الْأَزْدِیِّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِذَا أَرَادَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی قَبْضَ رُوحِ الْمُؤْمِنِ قَالَ یَا مَلَکَ الْمَوْتِ انْطَلِقْ أَنْتَ وَ أَعْوَانُکَ إِلَی عَبْدِی فَطَالَ مَا نَصَبَ نَفْسَهُ مِنْ أَجْلِی فَأْتِنِی بِرُوحِهِ لِأُرِیحَهُ عِنْدِی فَیَأْتِیهِ مَلَکُ الْمَوْتِ بِوَجْهٍ حَسَنٍ وَ ثِیَابٍ طَاهِرَهًٍْ وَ رِیحٍ طَیِّبَهًٍْ… فَیَبْسُطُ صَحِیفَتَهُ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ هُوَ یُنَادِی هاؤُمُ اقْرَؤُا کِتابِیَهْ إِنِّی ظَنَنْتُ أَنِّی مُلاقٍ حِسابِیَهْ فَهُوَ فِی عِیشَةٍ راضِیَةٍ فَإِذَا انْتَهَی إِلَی بَابِ الْجَنَّهًِْ قِیلَ لَهُ هَاتِ الْجَوَازَ قَالَ هَذَا جَوَازِی مَکْتُوبٌ فِیهِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ هَذَا جَوَازٌ جَائِزٌ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ لِفُلَانِ‌بْنِ‌فُلَانٍ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِینَ فَیُنَادِی مُنَادٍ یَسْمَعُ أَهْلُ الْجَمْعِ کُلُّهُمْ أَلَا إِنَّ فُلَانَ‌بْنَ‌فُلَانٍ قَدْ سَعِدَ سَعَادَهًًْ لَا یَشْقَی بَعْدَهَا أَبَداً قَالَ فَیَدْخُلُ فَإِذَا هُوَ بِشَجَرَهًٍْ ذَاتِ ظِلٍّ مَمْدُودٍ وَ ماءٍ مَسْکُوبٍ وَ ثِمَارٍ مُهْدَلَهًٍْ یَخْرُجُ مِنْ سَاقِهَا عَیْنَانِ تَجْرِیَانِ فَیَنْطَلِقُ إِلَی إِحْدَاهُمَا فَیَغْتَسِلُ مِنْهَا فَیَخْرُجُ عَلَیْهِ نَضْرَهًُْ النَّعِیمِ ثُمَّ یَشْرَبُ مِنَ الْأُخْرَی فَلَا یَکُونُ فِی بَطْنِهِ مَغْصٌ وَ لَا مَرَضٌ وَ لَا دَاءٌ أَبَداً وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ سَقاهُمْ رَبُّهُمْ شَراباً طَهُوراً.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از امام صادق (علیه السلام) روایت است که فرمود: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرموده است: هنگامی‌که خدای تبارک‌وتعالی بخواهد جان مؤمن را بگیرد، می‌فرماید: «ای فرشته‌ی مرگ! تو و یارانت به‌سوی بنده‌ی من بروید که خسته‌کردن خودش به خاطر من طولانی شد. سپس روحش را برایم بیاور تا آن را نزد خود آسایش دهم». فرشته‌ی مرگ با چهره‌ای نیکو، لباس پاکیزه و بوی خوش نزد او می‌آید… پرونده‌ی عملش را برای مردان و زنان مؤمن می‌گستراند و فریاد می‌زند: [ای اهل محشر]! نامه‌ی اعمال مرا بگیرید و بخوانید! من یقین داشتم که [قیامتی در کار است و] به حساب اعمالم می‌رسم»! او در یک زندگی [کاملًا] رضایتبخش قرار خواهد داشت. (حاقه/21-19) او در یک زندگی کاملا رضایت‌بخش قرار خواهد داشت. وقتی به در بهشت برسد به او گفته شود: «مجوّز [ورود به بهشت] را بده». می‌گوید: «این مجوّز من است که در آن نوشته شده است: به‌نام خداوند بخشنده‌ی مهربان. این مجوّزی نافذ از خداوند عزیز حکیم برای فلانی فرزند فلانی است [و این مجوّز] از طرف پروردگار جهانیان است». سپس ندادهنده‌ای فریاد می‌زند و همه‌ی جماعت می‌شنوند: «آگاه باشید! فلانی فرزند فلانی سعادتمند شده سعادتی که بعد از آن هرگز بدبخت نمی‌شود». وارد بهشت می‌شود و ناگهان در کنار درختی با سایه کشیده و گسترده، و در کنار آبشارها، و میوه‌هایی آویزان قرار می‌گیرد و از ساقه‌ی آن درخت دو چشمه همیشه جاری بیرون می‌آید. به‌سوی یکی از آن‌ها می‌رود و با آب آن غسل می‌کند و بر او شادابی نعمت ظاهر می‌شود. سپس از دیگری می‌خورد و هرگز در درونش دل درد، بیماری و درد پیدا نمی‌شود و این معنای سخن خداوند است که می‌فرماید: وَ سَقاهُمْ رَبُّهُمْ شَراباً طَهُوراً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص266

بحارالأنوار، ج8، ص211/ الاختصاص، ص349

2

(انسان/ 21)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقِینَ إِلَی الرَّحْمنِ وَفْداً فَقَالَ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) إِنَّ الْوَفْدَ لَا یَکُونُونَ إِلَّا رُکْبَاناً أُولَئِکَ رِجَالٌ اتَّقَوُا اللَّهَ فَأَحَبَّهُمُ اللَّهُ وَ اخْتَصَّهُمْ وَ رَضِیَ أَعْمَالَهُمْ فَسَمَّاهُمُ الْمُتَّقِینَ ثُمَّ قَالَ لَهُ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) أَمَا وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّهًَْ وَ بَرَأَ النَّسَمَهًَْ إِنَّهُمْ لَیَخْرُجُونَ مِنْ قُبُورِهِمْ وَ إِنَّ الْمَلَائِکَهًَْ لَتَسْتَقْبِلُهُمْ بِنُوقٍ مِنْ نُوقِ الْعِزِّ عَلَیْهَا رَحَائِلُ الذَّهَبِ مُکَلَّلَهًًْ بِالدُّرِّ وَ الْیَاقُوتِ وَ جَلَائِلُهَا الْإِسْتَبْرَقُ وَ السُّنْدُسُ وَ خُطُمُهَا جَدْلُ الْأُرْجُوَانِ تَطِیرُ بِهِمْ إِلَی الْمَحْشَرِ مَعَ کُلِّ رَجُلٍ مِنْهُمْ أَلْفُ مَلَکٍ مِنْ قُدَّامِهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ یَزُفُّونَهُمْ زَفّاً حَتَّی یَنْتَهُوا بِهِمْ إِلَی بَابِ الْجَنَّهًِْ الْأَعْظَمِ وَ عَلَی بَابِ الْجَنَّهًِْ شَجَرَهًٌْ إِنَّ الْوَرَقَهًَْ مِنْهَا لَیَسْتَظِلُّ تَحْتَهَا أَلْفُ رَجُلٍ مِنَ النَّاسِ وَ عَنْ یَمِینِ الشَّجَرَهًِْ عَیْنٌ مُطَهِّرَهًٌْ مُزَکِّیَهًٌْ قَالَ فَیُسْقَوْنَ مِنْهَا شَرْبَهًًْ فَیُطَهِّرُ اللَّهُ بِهَا قُلُوبَهُمْ مِنَ الْحَسَدِ وَ یُسْقِطُ مِنْ أَبْشَارِهِمُ الشَّعْرَ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ سَقاهُمْ رَبُّهُمْ شَراباً طَهُوراً مِنْ تِلْکَ الْعَیْنِ الْمُطَهِّرَهًِْ قَالَ ثُمَّ یَنْصَرِفُونَ إِلَی عَیْنٍ أُخْرَی عَنْ یَسَارِ الشَّجَرَهًِْ فَیَغْتَسِلُونَ فِیهَا وَ هِیَ عَیْنُ الْحَیَاهًِْ فَلَا یَمُوتُونَ أَبَداً.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: علی (علیه السلام) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی آیه: در آن روز که پرهیزگاران را دسته جمعی به‌سوی خداوند رحمان [و پاداش‌های او] محشور می‌کنیم. (مریم/85) پرسید؛ فرمود: «وفد نمی‌باشد مگر سواره؛ آنان مردانی هستند که تقوای الهی پیشه کردند و خدا آنان را دوست می‌دارد و آنان را جدا کرده و از اعمالشان راضی گشته و آنان را متّقین نامیده است». سپس فرمود: «ای علی! آگاه باش! قسم به کسی که دانه را شکافت و انسان را آفرید، آنان از قبرهایشان بیرون می‌آیند درحالی‌که سفیدی صورتهایشان مثل سفیدی برف است و بر آنان لباس‌هایی است که سفیدی آن مثل سفیدی شیر است و نعلین‌هایی به پا دارند که بند آن از لؤلؤی درخشان است». و در حدیث دیگری فرمود: «فرشتگان با ناقه‌هایی بهشتی به دیدار آن‌ها می‌آیند که زین‌هایی از طلا دارند که با مروارید و یاقوت مزیّن شده است و پالان¬هایی از حریر و پرنیان دارند و طناب بینی آن‌ها بافته‌هایی از ارغوان است و افساری از زبرجد دارند. سپس آنان را به سمت صحرای محشر به پرواز در می‌آورند، درحالی‌که همراه هریک از ایشان هزار فرشته است که در جلو و راست و چپ ایشان قرار دارند. این فرشتگان، آنان را احاطه می‌کنند تا اینکه به دروازه‌ی بزرگ بهشت می‌رسند. بر دروازه‌ی بهشت، درختی است که هزار نفر از سایه یک برگ آن بهره می‌گیرد و در طرف راست آن چشمه‌ای است که پاک می‌کند و مطهّر می‌سازد. پس جرعه‌ای از آن می‌نوشند و خداوند با آن قلب‌هایشان را از حسد پاک می‌کند و موهای صورتشان را می‌زداید. همچنان که خود در قرآن می‌فرماید: وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا یعنی از همان چشمه‌ی پاک کننده، سپس به‌سوی چشمه‌ای دیگر که در طرف چپ درخت واقع است، باز می‌گردند و در آن خود را می‌شویند و این همان چشمه‌ی حیات است که پس از آن دیگر نمی‌میرند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص268

الکافی، ج8، ص95/ بحارالأنوار، ج7، ص172؛ بتفاوت / نورالثقلین؛ «جذل» بدل «جدل» و «یصرفون» بدل «ینصرفون» / بحارالأنوار، ج8، ص157/ القمی، ج2، ص53؛ «بتفاوت»

3

(انسان/ 21)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - عالِیَهُمْ ثِیابُ سُندُسٍ خُضْرٌ وَ إِسْتَبْرَقٌ قَالَ یَعْلُوهُمُ الثِّیَابُ یَلْبَسُونَهَا.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - عَالِیَهُمْ ثِیَابُ سُندُسٍ خُضْرٌ وَ إِسْتَبْرَقٌ یعنی اینکه بر بالای سر آن‌ها لباس‌هایی است که آن را بر تن می‌کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص268

بحارالأنوار، ج8، ص135/ القمی، ج2، ص399/ نورالثقلین/ البرهان؛ «بتفاوت»

4

(انسان/ 21)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الْإِسْتَبْرَقُ الدِّیبَاج.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - استبرق دیبای ضخیم است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص268

البرهان

5

(انسان/ 21)

الصّادق (علیه السلام) - قیل یُطَهِّرُهُمْ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ سِوَی اللَّهِ إِذْ لَا طَاهِرَ مِنْ تَدَنُّسٍ بِشَیْءٍ مِنَ الْأَکْوَانِ إِلَّا اللَّهُ.

امام صادق (علیه السلام) - [خداوند با این شراب طهور] آن‌ها را از هرچیزی غیر از خدا پاک می‌کند؛ چون جز خداوند، پاک‌کننده‌ای نیست که از آلودگی به چیزی از هستی پاک گرداند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص268

بحارالأنوار، ج8، ص113/ بحرالعرفان، ج16، ص257

6

(انسان/ 21)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فَیُسْقَوْنَ مِنْهَا شَرْبَهًًْ فَیُطَهِّرُ اللَّهُ بِهَا قُلُوبَهُمْ مِنَ الْحَسَدِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - آن مردان از آن می‌آشامند و خداوند با آن دل‌هایشان را از حسد پاک می‌گرداند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص268

الکافی، ج8، ص95/ بحارالأنوار، ج7، ص172/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج8، ص157/ القمی، ج2، ص53

آیه إِنَّ هذا کانَ لَکُمْ جَزاءً وَ کانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُوراً [22]

این پاداش شماست، و سعی و تلاش شما مورد قدردانی است.

1

(انسان/ 22)

الصّادق (علیه السلام) - فَأَنْزَلَ اللَّهُ فِیهِمْ هَذِهِ الْآیَهًَْ إِلَی قَوْلِه وَ کانَ سَعْیُکُمْ مَشْکُوراً فِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ هِیَ جَارِیَهًٌْ فِی کُلِ مُؤْمِنٍ فَعَلَ مِثْلَ ذَلِکَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَل.

امام صادق (علیه السلام) - سخن خداوند متعال: وَ کَانَ سَعْیُکُم مَّشْکُورًاً درباره‌ی امیرالمؤمنین (علیه السلام) است و این آیه بر هر مؤمنی که چنین عملی را با شادابی و رضایت در راه خداوند عزّوجلّ انجام دهد، [صدق می‌کند].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص268

القمی، ج2، ص398

آیه إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ تَنْزیلاً [23]

به یقین قرآن را ما بر تو نازل کردیم.

1

(انسان/ 23)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ‌الْمَاضِی (علیه السلام) قَال سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزوجل… إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ تَنْزِیلًا قَالَ بِوَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) تَنْزِیلًا قُلْتُ هَذَا تَنْزِیلٌ قَالَ نَعَمْ ذَا تَأْوِیل.

امام کاظم (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل گوید: به امام کاظم (علیه السلام) عرض کردم: «منظور از این آیه: إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ تَنزِیلًا چیست»؟ فرمود: «به ولایت علی (علیه السلام) نازل کردیم». عرض کردم: «این‌گونه نازل شده است»؟ فرمود: «خیر، بلکه تأویل آیه این‌گونه است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص270

الکافی، ج1، ص434/ بحارالأنوار، ج24، ص338/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص727؛ «بتفاوت لفظی» / نورالثقلین/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»

2

(انسان/ 23)

الکاظم (علیه السلام) - إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ بِوَلَایَهًِْ عَلِیٍّ تَنْزِیلًا.

امام کاظم (علیه السلام) - إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ تَنْزِیلًا [یعنی] به ولایت علی (علیه السلام).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص270

بحرالعرفان، ج2، ص267

3

(انسان/ 23)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مَعْنَاهُ فَصَّلْنَاهُ فِی الْإِنْزَالِ آیَهًًْ بَعْدَ آیَهًٍْ وَ لَمْ یُنْزَلْ جُمْلَهًًْ وَاحِدَهًًْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - معنای آیه این است که ما قرآن را در موقع نزول، آیه‌ای بعد از آیه‌ای جدا از هم تفصیل دادیم و یک مرتبه نازل نشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص270

بحرالعرفان، ج16، ص260

آیه فَاصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ وَ لا تُطِعْ مِنْهُمْ آثِماً أَوْ کَفُوراً [24]

پس در [تبليغ و اجراي] حکم پروردگارت شکیبا و با استقامت باش، و از هیچ گنهکار یا کافری از آنان اطاعت مکن.

1

(انسان/ 24)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - نَهَی أَبُوجَهْلٍ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَنِ الصَّلَاهًِْ وَ قَالَ إِنْ رَأَیْتُ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) یُصَلِّی لَأَطَأَنَّ عُنُقَهُ فَنَزَلَ فَاصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ وَ لا تُطِعْ مِنْهُمْ آثِماً أَوْ کَفُوراً.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ابوجهل رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را از نماز نهی می‌کرد و می‌گفت: «اگر محمّد (صلی الله علیه و آله) را دیدم که نماز می‌خواند، گردنش را لگدکوب می‌کنم؛ پس نازل شد: فَاصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ وَ لا تُطِعْ مِنْهُمْ آثِماً أَوْ کَفُوراً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص270

بحارالأنوار، ج18، ص203

آیه وَ اذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ بُکْرَةً وَ أَصیلاً [25]

و نام پروردگارت را هر صبح و شام یاد کن.

1

(انسان/ 25)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - بُکْرَةً وَ أَصِیلًا قَالَ بِالْغُدْوَهًِْ وَ نِصْفِ النَّهَار.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - بُکْرَةً وَأَصِیلًا؛ منظور، صبحگاه و شبانگاه و نیم روز است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص270

القمی، ج2، ص399/ نورالثقلین/ البرهان

آیه وَ مِنَ اللَّیْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَ سَبِّحْهُ لَیْلاً طَویلاً [26]

و پاسی از شب را برای او سجده کن، و مقداری طولانی از شب، او را تسبیح گوی.

1

(انسان/ 26)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ مِنَ اللَّیْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَ سَبِّحْهُ لَیْلاً طَویلاً قَالَ: صَلَاهًُْ اللَّیْل.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ مِنَ اللَّیْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَ سَبِّحْهُ لَیْلًا طَوِیلًا منظور، نماز شب است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص270

القمی، ج2، ص399/ نورالثقلین/ البرهان

2

(انسان/ 26)

الصّادق (علیه السلام) - أَمَرَهُ أَنْ یُصَلِّیَ فِی سَاعَاتٍ مِنَ اللَّیْلِ فَفَعَلَ (صلی الله علیه و آله).

امام صادق (علیه السلام) - خداوند به پیامبر (صلی الله علیه و آله) دستور داد که در ساعاتی از شب نماز بخواند و او [به این دستور] عمل کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص270

مستدرک الوسایل، ج6، ص328/ بحارالأنوار، ج84، ص159/ دعایم الإسلام، ج1، ص211

آیه إِنَّ هؤُلاءِ یُحِبُّونَ الْعاجِلَةَ وَ یَذَرُونَ وَراءَهُمْ یَوْماً ثَقیلاً [27]

آن‌ها زندگی زودگذر دنیا را دوست دارند، درحالی‌که روز سختی را پشت‌سر خود رها می‌کنند.

آیه نَحْنُ خَلَقْناهُمْ وَ شَدَدْنا أَسْرَهُمْ وَ إِذا شِئْنا بَدَّلْنا أَمْثالَهُمْ تَبْدیلاً [28]

ما آن‌ها را آفریدیم و پیوندهای وجودشان را محکم کردیم، و هر زمان بخواهیم جای آنان را به گروهی همانند آنان می‌دهیم.

آیه إِنَّ هذِهِ تَذْکِرَةٌ فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلی رَبِّهِ سَبیلاً [29]

این یک تذکّرو یادآوری است، و هرکس بخواهد [با استفاده از آن] راهی به‌سوی پروردگارش برمی‌گزیند.

1

(انسان/ 29)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ‌الْمَاضِی (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ… إِنَّ هذِهِ تَذْکِرَةٌ قَالَ الْوَلَایَهًُْ.

امام کاظم (علیه السلام) - محّدبن‌فضیل گوید: از امام کاظم (علیه السلام) درباره‌ی این سخن خداوند عزّ‌وجلّ إِنَّ هَذِهِ تَذْکِرَةٌ، پرسیدم. فرمود: «منظور، ولایت است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص272

الکافی، ج1، ص434/ بحارالأنوار، ج24، ص338/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص727/ نورالثقلین/ البرهان

آیه وَ ما تَشاؤُنَ إِلاَّ أَنْ یَشاءَ اللهُ إِنَّ اللهَ کانَ عَلیماً حَکیماً [30]

و شما [چيزي را] نمی‌خواهید مگر اینکه خدا بخواهد، خداوند دانا و حکیم بوده و هست.

1

(انسان/ 30)

العسکری (علیه السلام) - قُلُوبُنَا أَوْعِیَهًٌْ لِمَشِیَّهًِْ اللَّهِ فَإِذَا شَاءَ شِئْنَا وَ اللَّهُ یَقُولُ وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللهُ.

امام عسکری (علیه السلام) - دل‌های ما ظرف مشیّت خداست وقتی او بخواهد ما خواهیم خواست. و [خداوند] در قرآن کریم می‌فرماید: وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللهُ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص272

بحارالأنوار، ج25، ص336/ دلایل الإمامهًْ، ص273/ الغیبهًْ للطوسی، ص246/ نورالثقلین

2

(انسان/ 30)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فِی خَبَرِ الزِّنْدِیقِ الْمُدَّعِی لِلتَّنَاقُضِ فِی الْقُرْآنِ قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی اللهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ قَوْلِهِ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ وَ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا وَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ طَیِّبِینَ وَ الَّذِینَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ ظالِمِی أَنْفُسِهِمْ فَهُوَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَجَلُّ وَ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ یَتَوَلَّی ذَلِکَ بِنَفْسِهِ وَ فِعْلُ رُسُلِهِ وَ مَلَائِکَتِهِ فِعْلُهُ لِأَنَّهُمْ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ فَاصْطَفَی جَلَّ ذِکْرُهُ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ رُسُلًا وَ سَفَرَهًًْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ خَلْقِهِ وَ هُمُ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ فِیهِمْ اللهُ یَصْطَفِی مِنَ الْمَلائِکَةِ رُسُلًا وَ مِنَ النَّاسِ فَمَنْ کَانَ مِنْ أَهْلِ الطَّاعَهًِْ تَوَلَّتْ قَبْضَ رُوحِهِ مَلَائِکَهًُْ الرَّحْمَهًِْ وَ مَنْ کَانَ مِنْ أَهْلِ الْمَعْصِیَهًِْ تَوَلَّی قَبْضَ رُوحِهِ مَلَائِکَهًُْ النَّقِمَهًِْ وَ لِمَلَکِ الْمَوْتِ أَعْوَانٌ مِنْ مَلَائِکَهًِْ الرَّحْمَهًِْ وَ النَّقِمَهًِْ یَصْدُرُونَ عَنْ أَمْرِهِ وَ فِعْلُهُمْ فِعْلُهُ وَ کُلُّ مَا یَأْتُونَهُ مَنْسُوبٌ إِلَیْهِ وَ إِذَا کَانَ فِعْلُهُمْ فِعْلَ مَلَکِ الْمَوْتِ وَ فِعْلُ مَلَکِ الْمَوْتِ فِعْلُ اللَّهِ لِأَنَّهُ یَتَوَفَّی الْأَنْفُسَ عَلَی یَدِ مَنْ یَشَاءُ وَ یُعْطِی وَ یَمْنَعُ وَ یُثِیبُ وَ یُعَاقِبُ عَلَی یَدِ مَنْ یَشَاءُ وَ إِنَّ فِعْلَ أُمَنَائِهِ فِعْلُهُ کَمَا قَالَ وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللهُ.

امام علی (علیه السلام) - زندیقی که ادّعا می‌کرد در قرآن تناقض وجود دارد، امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «در سخن خدای تعالی: خداوند ارواح را به هنگام مرگ قبض می‌کند. (زمر/42) و سخنش: فرشته‌ی مرگ که بر شما مأمور شده. (سجده/11) و [آیه:] فرستادگان ما جان او را می‌گیرند. (انعام/61) و [آیه:] فرشتگان [مرگ] جانشان را می‌گیرند درحالی‌که پاک و پاکیزه‌اند. (نحل/32) و [آیه:] همان‌ها که فرشتگان [مرگ] روحشان را می‌گیرند درحالی‌که به خود ظلم کرده بودند! . (نحل/28) خداوند تبارک‌وتعالی برتر و بزرگ‌تر از آن است که خودش آن را به عهده بگیرد و کار رسولان و فرشتگان او، کار خود اوست؛ چون آن‌ها [پیوسته] به فرمان او عمل می‌کنند. و آن‌ها کسانی هستند که خداوند درباره‌ی آن‌ها فرمود: خداوند از فرشتگان رسولانی برمی‌گزیند. و همچنین از مردم. (حج/75) پس هرکس از اهل اطاعت بود، قبض روح او را فرشتگان رحمت به عهده می‌گیرند و هرکس از اهل معصیت بود، قبض روح او را فرشتگان عذاب به عهده می‌گیرند و فرشته‌ی مرگ (عزرائیل) یارانی از فرشتگان رحمت و [فرشتگان] عذاب دارد که از دستور او تبعیّت می‌کنند و کار آن‌ها کار اوست و هرچیزی که انجام می‌دهند، منسوب به اوست و هنگامی‌که کار آن‌ها، کار فرشته‌ی مرگ (عزرائیل) باشد، کار فرشته‌ی مرگ کار خداست؛ چون او جان‌ها را به دست هرکسی که می‌خواهد می‌گیرد و عطا می‌کند و منع می‌کند. و به دست هرکسی که بخواهد، پاداش می‌دهد و عذاب می‌کند و کار امانتدارانش کار اوست. همانگونه که فرمود: وَ ما تَشاؤُنَ إِلّا أَنْ یَشاءَ اللهُ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص272

بحارالأنوار، ج6، ص140/ بحارالأنوار، ج90، ص108

3

(انسان/ 30)

الصّادق (علیه السلام) - یَا مُفَضَّلُ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَنَا مِنْ نُورِهِ وَ خَلَقَ شِیعَتَنَا مِنَّا وَ سَائِرُ الْخَلْقِ فِی النَّارِ بِنَا یُطَاعُ اللَّهُ وَ بِنَا یُعْصَی یَا مُفَضَّلُ سَبَقَتْ عَزِیمَهًٌْ مِنَ اللَّهِ أَنَّهُ لَا یَتَقَبَّلُ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا بِنَا وَ لَا یُعَذِّبُ أَحَداً إِلَّا بِنَا فَنَحْنُ بَابُ اللَّهِ وَ حُجَّتُهُ وَ أُمَنَاؤُهُ عَلَی خَلْقِهِ وَ خُزَّانُهُ فِی سَمَائِهِ وَ أَرْضِهِ حَلَّلْنَا عَنِ اللَّهِ وَ حَرَّمْنَا عَنِ اللَّهِ لَا نَحْتَجِبُ عَنِ اللَّهِ إِذَا شِئْنَا وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللهُ وَ هُوَ قَوْلُهُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ قَلْبَ وَلِیِّهِ وَکْراً لِإِرَادَتِهِ فَإِذَا شَاءَ اللَّهُ شِئْنَا.

امام صادق (علیه السلام) - مفضّل‌بن‌عمر گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «ای مفضّل! خداوند ما را از نور خود آفرید و شیعیان ما را از ما آفرید. و بقیّه‌ی مردم در آتشند به‌وسیله‌ی ما خدا اطاعت می‌شود و به‌وسیله‌ی ما معصیت می‌گردد. ای مفضّل! خدا تصمیم غیرقابل برگشت گرفته که از کسی عملی را نپذیرد مگر به‌واسطه‌ی ما و کسی را عذاب ننماید مگر به‌واسطه‌ی ما. ما باب اللَّه و حجّت و امین او بر خلق و خزانه‌دار او در آسمان و زمین هستیم. از جانب خدا حلال می‌کنیم و به دستور او حرام می‌نماییم. بین ما و خدا پرده‌ای نیست وقتی بخواهیم. این آیه اشاره به همان است: وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللهُ و این فرمایش پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نیز ناظر برهمین‌مطلب است: «خداوند دل ولیّ خود را آشیانه اراده‌ی خویش قرار داده هرگاه او بخواهد ما نیز می‌خواهیم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص272

بحارالأنوار، ج26، ص256/ فرات الکوفی، ص529

4

(انسان/ 30)

الهادی (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ قُلُوبَ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) مَوْرِداً لِإِرَادَتِهِ فَإِذَا شَاءَ اللَّهُ شَیْئاً شَاءُوهُ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللهُ.

امام هادی (علیه السلام) - خداوند دل‌های ائمّه (علیهم السلام) را محلّ اراده‌ی خود قرار داده اگر خدا چیزی را بخواهد آن‌ها خواهند خواست و این معنی آیه است ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللهُ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص274

بحارالأنوار، ج25، ص372/ بصایرالدرجات، ص517/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»

5

(انسان/ 30)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ أَحْمَدَ‌بْنِ‌مُحَمَّدِ‌بْنِ‌أَبِی نَصْرٍ قَالَ قَالَ أَبُوالْحَسَنِ‌الرِّضَا (علیه السلام) … یَا یُونُسُ إِنَّ الْقَدَرِیَّهًَْ لَمْ یَقُولُوا بِقَوْلِ اللَّهِ وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّه… ثُمَّ قَالَ قَالَ اللَّهُ یَا ابْنَ آدَمَ (علیه السلام) بِمَشِیَّتِی کُنْتَ أَنْتَ الَّذِی تَشَاءُ وَ بِقُوَّتِی أَدَّیْتَ إِلَیَّ فَرَائِضِی وَ بِنِعْمَتِی قَوِیتَ عَلَی مَعْصِیَتِی وَ جَعَلْتُکَ سَمِیعاً بَصِیراً قَوِیّاً فَمَا أَصَابَکَ مِنْ حَسَنَهًٍْ فَمِنِّی وَ مَا أَصَابَکَ مِنْ سَیِّئَهًٍْ فَمِنْ نَفْسِک.

امام رضا (علیه السلام) - ابونصر گوید: امام رضا (علیه السلام) فرمود: «ای یونس! قَدَری¬ها نه سخن خداوند را گفتند که فرمود: وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللهُ…‌ای فرزند آدم! به خواست من است که تو چیزی می¬¬خواهی و به [کمک] نیروی من است که فرائض من را ادا می¬کنی و به [سبب] نعمت من است که تو بر معصیت من قوّت یافتی، من تو را شنوا و بینا و قوی قرار دادم، [آری]، آنچه از نیکی‌ها به تو می‌رسد، از طرف خداست و آنچه از بدی به تو می‌رسد، از سوی خود توست. (نساء/79) زیرا من از آن¬چه انجام می‌دهم بازخواست نمی¬شوم ولی آنان سؤال خواهند شد. سپس فرمود: هرچه که می¬خواستی را به صورت منظّم برایت گفتم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص274

بحارالأنوار، ج5، ص122/ المحاسن، ج1، ص244

6

(انسان/ 30)

الجواد (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌سِنَانٍ قَالَ کُنْتُ عِنْدَ أَبِی‌جَعْفَرٍ‌الثَّانِی (علیه السلام) فَأَجْرَیْتُ اخْتِلَافَ الشِّیعَهًِْ فَقَال یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمْ یَزَلْ مُتَفَرِّداً بِوَحْدَانِیَّتِهِ ثُمَّ خَلَقَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیّاً (علیه السلام) وَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَمَکَثُوا أَلْفَ دَهْرٍ ثُمَّ خَلَقَ جَمِیعَ الْأَشْیَاءِ فَأَشْهَدَهُمْ خَلْقَهَا وَ أَجْرَی طَاعَتَهُمْ عَلَیْهَا وَ فَوَّضَ أُمُورَهَا إِلَیْهِمْ فَهُمْ یُحِلُّونَ مَا یَشَاءُونَ وَ یُحَرِّمُونَ مَا یَشَاءُونَ وَ لَنْ یَشَاءُوا إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی.

امام جواد (علیه السلام) - محمّدبن‌سنان گوید: نزد امام جواد (علیه السلام) بودم فرمود: «ای محمّد! همانا خدای تبارک‌وتعالی همواره به یگانگی خود یکتا بود (یگانه‌ای غیر او نبود) سپس محمّد و علی و فاطمه (سلام الله علیها) را آفرید، آن‌ها هزار دوران ماندند، سپس چیزهای دیگر را آفرید. و ایشان را بر آفرینش آن‌ها گواه گرفت و اطاعت ایشان را در میان مخلوق جاری ساخت [بر آن‌ها واجب کرد] و کارهای مخلوق را به ایشان واگذاشت. پس ایشان هرچه را خواهند حلال کنند و هرچه را خواهند حرام سازند، ولی هرگز جز آنچه خدای تبارک‌وتعالی خواهد، نخواهند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص274

بحارالأنوار، ج54، ص195

7

(انسان/ 30)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - لِأَنَّا کُلَّنَا وَاحِدٌ أَوَّلُنَا مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ آخِرُنَا مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ أَوْسَطُنَا مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ کُلُّنَا مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) فَلَا تَفَرَّقُوا بَیْنَنَا وَ نَحْنُ إِذَا شِئْنَا شَاءَ اللَّهُ وَ إِذَا کَرِهْنَا کَرِهَ اللَّهُ الْوَیْلُ کُلُّ الْوَیْلِ لِمَنْ أَنْکَرَ فَضْلَنَا وَ خُصُوصِیَّتَنَا وَ مَا أَعْطَانَا اللَّهُ رَبُّنَا لِأَنَّ مَنْ أَنْکَرَ شَیْئاً مِمَّا أَعْطَانَا اللَّهُ فَقَدْ أَنْکَرَ قُدْرَهًَْ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ مَشِیَّتَهُ فِینَا.

امام علی (علیه السلام) - چون ما همه یکی هستیم اوّل ما محمّد (صلی الله علیه و آله) آخر ما محمّد (صلی الله علیه و آله) و وسط ما محمّد (صلی الله علیه و آله) است. همه‌ی ما محمّدیم. بین ما جدایی نیاندازید. ما وقتی بخواهیم، خدا هم می‌خواهد. وقتی نخواهیم خدا هم نمی‌خواهد. وای بس وای بر کسی که منکر فضل و امتیازات و الطافی که خدا به ما عنایت کرده باشد؛ زیرا هرکسی منکر یکی از چیزهایی باشد که خدا به ما عنایت کرده منکر قدرت خدا و مشیّت خداوند درباره‌ی ماست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص274

بحارالأنوار، ج26، ص7/ بحرالعرفان، ج16، ص262

آیه یُدْخِلُ مَنْ یَشاءُ فی رَحْمَتِهِ وَ الظَّالِمینَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً أَلیماً [31]

هرکس را بخواهد [و شايسته باشد] در رحمت [وسيع] خود وارد می‌کند، و برای ستمکاران عذاب دردناکی آماده ساخته است!

1

(انسان/ 31)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ‌الْمَاضِی (علیه السلام) قَال سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ… یُدْخِلُ مَنْ یَشاءُ فِی رَحْمَتِهِ قَالَ فِی وَلَایَتِنَا قَالَ وَ الظَّالِمِینَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً أَلِیماً أَ لَا تَرَی أَنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ ما ظَلَمُونا وَ لکِنْ کانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ أَعَزُّ وَ أَمْنَعُ مِنْ أَنْ یَظْلِمَ أَوْ یَنْسُبَ نَفْسَهُ إِلَی ظُلْمٍ وَ لَکِنَّ اللَّهَ خَلَطَنَا بِنَفْسِهِ فَجَعَلَ ظُلْمَنَا ظُلْمَهُ وَ وَلَایَتَنَا وَلَایَتَهُ ثُمَّ أَنْزَلَ بِذَلِکَ قُرْآناً عَلَی نَبِیِّهِ فَقَالَ وَ ما ظَلَمْناهُمْ وَ لکِنْ کانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ قُلْتُ هَذَا تَنْزِیلٌ قَالَ نَعَمْ.

امام کاظم (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل گوید: از امام کاظم (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: یُدْخِلُ مَنْ یَشاءُ فِی رَحْمَتِهِ پرسیدم. فرمود: «یعنی در ولایت ما [داخل می‌کند]». فرمود: گفتم: وَ الظَّالِمِینَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً أَلِیماً فرمود: «مگر در این آیه دقّت نکرده‌ای: [ولی شما کفران کردید]! آن‌ها به ما ستم نکردند بلکه به خود ستم می‌نمودند. (بقره/79) خداوند عزیزتر و قوی¬تر است از اینکه به او ستم روا شود یا اینکه به خود نسبت ظلم دهد، امّا در این آیات که می‌فرماید: به ما ستم روا نداشته‌اند، ما را با نفس خود قرین و همراه قرار داده و به همین جهت ظلم به ما را ظلم به خود نسبت داده و ولایت ما را ولایت خود محسوب نموده، سپس در این مورد بر پیامبرش آیه نازل کرده است: ما به آن‌ها ستم نکردیم، اما آن‌ها به خودشان ظلم و ستم می‌کردند! (نحل/118) گفتم: «آیه همین طور نازل شده است»؟ فرمود: «آری».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص276

الکافی، ج1، ص434/ بحارالأنوار، ج24، ص338/ نورالثقلین/ البرهان؛ «أخلطنا» بدل «خلطنا»

2

(انسان/ 31)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ قَال قَوْلُهُ تَعَالَی یُدْخِلُ مَنْ یَشاءُ فِی رَحْمَتِهِ قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) وَلَایَهًِْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).

امام صادق (علیه السلام) - وَ لکِنْ یُدْخِلُ مَنْ یَشاءُ فِی رَحْمَتِهِ (شوری/8) منظور از رحمت ولایت امام علی (علیه السلام) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص276

بحارالأنوار، ج35، ص254/ فرات الکوفی، ص529

3

(انسان/ 31)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ یُدْخِلُ بِصِدْقِ النِّیَّهًِْ وَ السَّرِیرَهًِْ الصَّالِحَهًِْ مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ الْجَنَّهًْ.

امام علی (علیه السلام) - خدای سبحان به خاطر نیّت راست و نهاد پاک بنده، هر بنده را که بخواهد، وارد بهشت می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص276/نهج البلاغه، ص476/ نورالثقلین.

منبعhttpalvahy.com

مطالب مرتبط
: 1402/02/22     : 170
: 1    : 9
شما نیز به این مطلب امتیاز دهید :
تنظیمات
این پرونده را به اشتراک بگذارید :
Facebook Twitter Google LinkedIn

یادداشت کاربران
درج یک یادداشت :
نام کاربری :
پست الکترونیکی :
وب :
یادداشت :
کد امنیتی :
2 + 3 = ?