تفسیر روایی سوره مدثر

سوره مدثر

ثواب قرائت

1

(مدثر/ مقدمه)

الباقر (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ فِی الْفَرِیضَهًِْ سُورَهًَْ الْمُدَّثِّرِ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یَجْعَلَهُ مَعَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فِی دَرَجَتِهِ وَ لَا یُدْرِکُهُ فِی حَیَاهًِْ الدُّنْیَا شَقَاءٌ أَبَداً إِنْ شَاءَ اللَّهُ.

امام باقر (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی مدثّر را در نماز واجب بخواند، حقّی بر خداوند خواهد بود که وی را همراه حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) در جایگاه ایشان قرار دهد و به خواست خداوند، در زندگی دنیوی به هیچ وجه، سختی و گرفتاری به وی نخواهد رسید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص154/ثواب الأعمال، ص120/ نورالثقلین/ البرهان

2

(مدثر/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ أُعْطِیَ مِنَ الْأَجْرِ بِعَدَدِ مَنْ صَدَّقَ بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ بِعَدَدِ مَنْ کَذَّبَ بِهِ عَشْرَ مَرَّاتٍ، وَ مَنْ أَدْمَنَ فِی قِرَاءَتِهَا وَ سَأَلَ اللَّهَ فِی آخِرِهَا حِفْظَ الْقُرْآنِ لَمْ یَمُتْ حَتَّی یَشْرَحَ اللَّهُ قَلْبَهُ وَ یَحْفَظَهُ. وَ قَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله): مَنْ أَدْمَنَ قِرَاءَتَهَا کَانَ لَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ وَ مَنْ طَلَبَ مِنَ اللَّهِ حِفْظَ کُلِّ سُوَرِ الْقُرْآنِ لَمْ یَمُتْ حَتَّی یَحْفَظَهُ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، ده برابر تعداد کسانی که به حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) ایمان آوردند و کسانی که ایشان را تکذیب کردند، به وی پاداش داده می‌شود، و هرکس به خواندن آن عادت کند و در پایان آن سوره، از خداوند بخواهد که قرآن را از حفظ کند، تا زمانی‌که خداوند قلب وی را آماده نکند و قرآن را از حفظ نکند، از دنیا نخواهد رفت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص154

البرهان/ نورالثقلین؛ «عشر مرات؟ … الی آخر» محذوف

آیه یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ [1]

ای جامه‌ی خواب به خود پیچیده [و در بستر آرميده]!

1

(مدثر/ 1)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ قَالَ: تَدَثَّرَ الرَّسُولُ فَالْمُدَّثِّرُ یَعْنِی الْمُتَدَثِّرَ بِثَوْبِهِ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یا أَیُّهَا المُدَّثِّرُ منظور، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است، فَالمُدَّثِّرُ کسی است که جامه را به خود پیچیده باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص154

بحارالأنوار، ج16، ص96/ القمی، ج2، ص393/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»

2

(مدثر/ 1)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌یَزِید عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ: یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ قُمْ فَأَنْذِرْ یَعْنِی بِذَلِکَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) وَ قِیَامَهُ فِی الرَّجْعَهًِْ یُنْذِرُ فِیهَا وَ قَوْلِهِ: إِنَّها لَإِحْدَی الْکُبَرِ نَذِیراً یَعْنِی مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) نَذِیراً لِلْبَشَرِ فِی الرَّجْعَهًِْ وَ فِی قَوْلِهِ: إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ کَافَّهًًْ لِلنَّاسِ فِی الرَّجْعَهًِْ.

امام باقر (علیه السلام) - جابربن‌یزید از امام باقر (علیه السلام) روایت می‌کند، که درباره‌ی این آیه: یَا أَیُّهَا الْمدَّثِّرُ، قُمْ فَأَنذِرْ، فرمود: «مقصود از مدثّر، محمّد (صلی الله علیه و آله) و آمدن آن حضرت در زمان رجعت است که مردم را از نافرمانی خدا برحذر می‌دارد. و در آیه‌ی دیگر که خدا می‌فرماید: إِنَّها لَإِحْدَی الْکُبَرِ نَذِیراً لِلْبَشَرِ؛ نیز مقصود پیامبر (صلی الله علیه و آله) است که در رجعت به دنیا بازگشته و بشر را از معصیت خدا برحذر می‌دارد. و هم در آیه‌ی دیگری که می‌فرماید: و ما تو را جز برای همه مردم نفرستادیم. (سبأ/28) مقصود آن حضرت است که خدا او را در رجعت، برای هدایت و تأمین حوائج تمام مردم جهان برانگیخته می‌گرداند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص154

بحارالأنوار، ج53، ص42/ البرهان؛ «بتفاوت»

3

(مدثر/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْکَلْبِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: قَالَ لِی کَمْ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) اسْمٌ فِی الْقُرْآنِ. قَالَ: قُلْتُ اسْمَانِ أَوْ ثَلَاثٌ. فَقَالَ: یَا کَلْبِیُّ لَهُ عَشَرَهًُْ أَسْمَاءٍ وَ ما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَ مُبَشِّراً بِرَسُولٍ یَأْتِی مِنْ بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ وَ أَنَّهُ لَمَّا قامَ عَبْدُ اللهِ یَدْعُوهُ کادُوا یَکُونُونَ عَلَیْهِ لِبَداً وَ طه ما أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقی وَ یس وَ الْقُرْآنِ الْحَکِیمِ إِنَّکَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ وَ ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ ما أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّکَ بِمَجْنُونٍ وَ یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ وَ یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ وَ قَدْ أَنْزَلَ اللهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً رَسُولًا.

امام صادق (علیه السلام) - کلبی گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: «محمّد (صلی الله علیه و آله) در قرآن چند اسم دارد»؟ عرض کردم: «دو اسم یا سه اسم». فرمود: «ای کلبی! او ده اسم دارد؛ [که در این آیه‌ها آمده است]: وَ ما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ. (آل‌عمران/144) و [آیه]: مُبَشِّراً بِرَسُولٍ یَأْتِی مِنْ بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ. (صف/6) [و آیه]: وَ أَنَّهُ لَمَّا قامَ عَبْدُ اللهِ یَدْعُوهُ کادُوا یَکُونُونَ عَلَیْهِ لِبَداً. (جن/19) و طه، ما أَنْزَلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقی. (طه/1-2) و یس وَ الْقُرْآنِ الحَکِیمِ إِنَّکَ لَمِنَ المُرْسَلِینَ عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ. (یس/4-1) و ن وَ الْقَلَمِ وَ ما یَسْطُرُونَ ما أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّکَ بِمَجْنُونٍ. (قلم/2-1) و یا أَیُّهَا المُزَّمِّلُ؛ (مزمّل/1) و یا أَیُّهَا الْمدَّثِّرُ و قَدْ أَنْزَلَ اللهُ إِلَیْکُمْ ذِکْراً رَسُولًا».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص156

بحارالأنوار، ج16، ص101/ بصایرالدرجات، ص512

4

(مدثر/ 1)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ: یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ یَعْنِی مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) ادَّثَّرَ بِثِیَابِهِ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - یا أَیُّهَا الْمدَّثِّرُ یعنی محمّد (صلی الله علیه و آله) جامه را به دور خود پیچید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص156

بحارالأنوار، ج38، ص202/ المناقب، ج2، ص14؛ «یدثر» بدل «ادثر»

5

(مدثر/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَنَّ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) أَخْرَجَ قِطْعَهًَْ دِیبَاجٍ فِیهَا خَطٌّ فَقَالَ: اقْرَأْ قُلْتُ کَیْفَ أَقْرَأُ وَ لَسْتُ بِقَارِئٍ إِلَی ثَلَاثِ مَرَّاتٍ. فَقَالَ: فِی الْمَرَّهًِْ الرَّابِعَهًِْ اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ إِلَی قَوْلِهِ ما لَمْ یَعْلَمْ ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی جَبْرَئِیلَ وَ مِیکَائِیلَ (علی‌ها السلام) وَ مَعَ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ وَ أَتَی بِالْکُرْسِیِّ وَ وَضَعَ تَاجاً عَلَی رَأْسِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ أَعْطَی لِوَاءَ الْحَمْدِ بِیَدِهِ فَقَالَ اصْعَدْ عَلَیْهِ وَ احْمَدِ اللَّهَ فَلَمَّا نَزَلَ عَنِ الْکُرْسِیِّ تَوَجَّهَ إِلَی خَدِیجَهًَْ فَکَانَ کُلُّ شَیْءٍ یَسْجُدُ لَهُ وَ یَقُولُ: بِلِسَانٍ فَصِیحٍ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ فَلَمَّا دَخَلَ الدَّارَ صَارَتِ الدَّارُ مُنَوَّرَهًًْ فَقَالَتْ خَدِیجَهًُْ وَ مَا هَذَا النُّورُ قَالَ هَذَا نُورُ النُّبُوَّهًِْ قُولِی لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَتْ طَالَ مَا قَدْ عَرَفْتُ ذَلِکَ ثُمَّ أَسْلَمَتْ فَقَالَ: یَا خَدِیجَهًُْ إِنِّی لَأَجِدُ بَرْداً فَدَثَّرَتْ عَلَیْهِ فَنَامَ فَنُودِیَ یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ الْآیَهًَْ فَقَامَ وَ جَعَلَ إِصْبَعَهُ فِی أُذُنِهِ وَ قَالَ اللهُ أَکْبَرُ اللهُ أَکْبَرُ فَکَانَ کُلُّ مَوْجُودٍ یَسْمَعُهُ یُوَافِقُهُ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - جبرئیل قسمتی از پارچه‌ی ابریشمی‌ای که در آن نوشته‌ای بود بیرون آورد و گفت: «بخوان». گفتم: «چگونه بخوانم درحالی‌که من توان خواندن ندارم»؟ تا سه مرتبه [این سخنان بین پیامبر (صلی الله علیه و آله) و جبرئیل تکرار شد] و در مرتبه‌ی چهارم جبرئیل گفت: بخوان به نام پروردگارت که [جهان را] آفرید، همان کس که انسان را از خون بسته‌ای خلق کرد! بخوان که پروردگارت [از همه] بزرگوارتر است، همان کسی که به‌وسیله‌ی قلم تعلیم نمود، و به انسان آنچه را نمی‌دانست یاد داد! . (علق/5-1) سپس خدای تعالی هریک از جبرئیل و میکائیل را با هفتادهزار فرشته فرستاد و کرسی (تخت) را آورد و تاجی را بر سر محمّد (صلی الله علیه و آله) قرارداد و پرچم حمد را به دست او داد و فرمود: «بالای آن برو و خدا را ستایش کن». وقتی از تخت پایین آمد، به‌سوی خدیجه (سلام الله علیها) آمد و همه چیز بر او سجده می‌کرد و با زبان فصیح می‌گفت: «سلام بر تو‌ای پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله)»! هنگامی‌که وارد خانه شد، خانه نورانی شد. خدیجه گفت: «این نور چیست»؟ فرمود: «این نور نبوّت است. بگو: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ». خدیجه (سلام الله علیها) گفت: «مدّت طولانی است آن را شناخته‌ام». سپس ایمان آورد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای خدیجه! من احساس سرما می‌کنم»؛ پس خدیجه (سلام الله علیها) روی او را پوشاند و پیامبر (صلی الله علیه و آله) خوابید. سپس ندا داده شد: یا أَیُّهَا المُدَّثِّرُ برخاست و انگشتش را در گوشش قرار داد و گفت: اللهُ أَکْبَرُ اللهُ أَکْبَرُ و هر موجودی آن را می‌شنید، با او همراهی می‌کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص156

بحارالأنوار، ج18، ص196/ العددالقویهًْ، ص337/ المناقب، ج1، ص46

6

(مدثر/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ جَابِرٌ (رحمة الله علیه) أُحَدِّثُکُمْ مَا حَدَّثَنَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ جَاوَرْتُ بِحِرَاءَ شَهْراً فَلَمَّا قَضَیْتُ جَوَارِی نَزَلْتُ فَاسْتَبْطَنْتُ الْوَادِیَ فَنُودِیتُ فَنَظَرْتُ أَمَامِی وَ خَلْفِی وَ عَنْ یَمِینِی وَ عَنْ شِمَالِی فَلَمْ أَرَ أَحَداً ثُمَّ نُودِیتُ فَرَفَعْتُ رَأْسِی فَإِذَا هُوَ عَلَی الْعَرْشِ فِی الْهَوَاءِ یَعْنِی جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) فَقُلْتُ دَثِّرُونِی دَثِّرُونِی فَصَبُّوا عَلَیَّ مَاءً فَأَنْزَلَ اللَّهُ عزّوجلّ: یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - جابر گفت: حدیث کنم برای شما آنچه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ما را حدیث نمود. فرمود: «یک ماه مجاور کوه حرا شدم پس از آن از کوه پائین آمده و وارد صحرا شدم پس سرم را بلند نموده و ناگاه او را (جبرئیل) را در هوا بر تختی دیدم. گفتم: «مرا بپوشانید مرا بپوشانید». پس روی من آب ریختند. خداوند عزّوجلّ این آیه نازل فرمود: یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص156

بحارالأنوار، ج18، ص166

7

(مدثر/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَرْسَلَهُ اللَّهُ تَعَالَی بَعْدَ أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ مِنْ عُمُرِهِ حِینَ تَکَامَلَ بِهَا وَ اشْتَدَّ قُوَاهُ لِیَکُونَ مُتَهَیِّئاً وَ مُتَأَهِّباً لِمَا أَنْذَرَ بِهِ وَ لِبِعْثَتِهِ دَرَجَاتٌ أُولَاهَا الرُّؤْیَا الصَّادِقَهًُْ وَ الثَّانِیَهًُْ مَا رَوَاهُ الشَّعْبِیُّ وَ دَاوُدُبْنُ‌عَامِرٍ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی قَرَنَ جَبْرَئِیلَ بِنُبُوَّهًِْ رَسُولِهِ ثَلَاثَ سِنِینَ یَسْمَعُ حِسَّهُ وَ لَا یَرَی شَخْصَهُ وَ یُعَلِّمُهُ الشَّیْءَ بَعْدَ الشَّیْءِ وَ لَا یَنْزِلُ عَلَیْهِ الْقُرْآنُ فَکَانَ فِی هَذِهِ الْمُدَّهًِْ مُبَشِّراً غَیْرَ مَبْعُوثٍ إِلَی الْأُمَّهًِْ وَ الثَّالِثَهًُْ حَدِیثُ خَدِیجَهًَْ (سلام الله علیها) وَ وَرَقَهًَْ‌بْنِ‌نَوْفَلٍ الرَّابِعَهًُْ أَمْرُهُ بِتَحْدِیثِ النِّعَمِ فَأُذِنَ لَهُ فِی ذِکْرِهِ دُونَ إِنْذَارِهِ قَوْلُهُ: وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ أَیْ بِمَا جَاءَکَ مِنَ النُّبُوَّهًِْ وَ الْخَامِسَهًُْ حِینَ نَزَلَ عَلَیْهِ الْقُرْآنُ بِالْأَمْرِ وَ النَّهْیِ فَصَارَ بِهِ مَبْعُوثاً وَ لَمْ یُؤْمَرْ بِالْجَهْرِ وَ نَزَلَ یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ فَأَسْلَمَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ خَدِیجَهًُْ (سلام الله علیها) ثُمَّ زَیْدٌ ثُمَّ جَعْفَرٌ وَ السَّادِسَهًُْ أُمِرَ بِأَنْ یَعُمَّ بِالْإِنْذَارِ بَعْدَ خُصُوصِهِ وَ یَجْهَرَ بِذَلِکَ وَ نَزَلَ فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَر.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خدای تعالی پیامبر (صلی الله علیه و آله) را بعد از گذشت چهل سال از عمرش هنگامی‎که چهل سال کامل‎ شد و نیروهای [بدنی او] استوار شد به رسالت مبعوث ‎کرد تا نسبت به آنچه انذار می‎کند آمادگی و توانایی داشته ‎باشد. و بعثت پیامبر (صلی الله علیه و آله) درجاتی دارد که اوّل آن رؤیای صادقانه است و دوّمی چیزی است که شعبی و داودبن‎عامر روایت‎ کرده‎اند که خدای تعالی جبرئیل را سه سال قبل از نبوّت با رسولش همراه ساخت که صدایش را می‎شنید و خودش را نمی‎دید و مطلبی را بعد از دیگری به او می‎آموخت ولی بر او قرآن نازل نمی‎کرد و در این مدّت به‌سوی امّت مبعوث نشده بود و [تنها] بشارت‌دهنده‎ بود و [درجه‌ی] سوّم حدیث خدیجه و ورقةبن‎نوفل است و چهارم: خداوند به او دستور داد [بدون آنکه انذار کند] نعمت‌ها را بازگو کند و بیان آن نعمت‌ها را – نه انذار با آن‌ها را – با این سخنش به او اجازه داد: و نعمت‌های پروردگارت را بازگو کن! یعنی نبوّتی که به سراغ تو آمده است [بازگو کن]. و [درجه‌ی] پنجم زمانی است که قرآن با امر و نهی‌کردن بر او نازل شد و پیامبر (صلی الله علیه و آله) بدین‌وسیله مبعوث شد ولی مأمور به آشکارنمودن نشد و [در این زمان بود که] نازل شد: یا أَیُّهَا المُدَّثِّرُ. در نتیجه علی (علیه السلام) و خدیجه (سلام الله علیها)، سپس زید، سپس جعفر (رحمة الله علیه) ایمان آوردند. و [درجه‌ی] ششم: مأمور شد که انذار را بعد از اینکه خصوصی بود فراگیر سازد و آن را آشکار نماید و [دراین‌هنگام] نازل شد: آنچه را مأموریت داری، آشکارا بیان کن! (حجر/94)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص156

بحارالأنوار، ج18، ص193

8

(مدثر/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - نَزَلَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) مِنَ الْجَبَلِ فَرَأَی عَیْنَ مَاءٍ بَارِدٍ أَحْلَی مِنَ الْعَسَلِ وَ أَلْیَنَ مِنَ الزُّبْدِ فَقَعَدَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) عِنْدَ الْعَیْنِ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فِی ذَلِکَ الْمَوْضِعِ وَ مِیکَائِیلُ وَ إِسْرَافِیلُ وَ دَرْدَائِیلُ (علیهم السلام) فَقَالَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام): السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا مُحَمَّدُ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَحْمَدُ (صلی الله علیه و آله) السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حَامِدُ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا مَحْمُودُ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا طه السَّلَامُ عَلَیْکَ یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَیُّهَا الْمَلِیح.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) پیامبر (صلی الله علیه و آله) از کوه پایین آمد و چشمه‌ی آبی خنک دید که از عسل شیرین‌تر و از کره نرم‌تر [و لطیف‌تر] بود. پیامبر (صلی الله علیه و آله) نزد چشمه نشست و جبرئیل، میکائیل، اسرافیل و دردائیل به آن مکان فرود آمدند و جبرئیل گفت: «سلام بر تو‌ای محمّد (صلی الله علیه و آله) (کسی که ویژگی‌های پسندیده‌اش بسیار زیاد است)! سلام بر تو‌ای احمد (کسی که در ستوده‌بودن از دیگران برتر است)! سلام بر تو‌ای حامد (ستایش‌کننده)! سلام بر تو‌ای محمود (ستوده)! سلام بر تو‌ای طه! سلام بر تو یا أَیُّهَا الْمدَّثِّرُ! سلام بر تو‌ای ملیح (با نمک)»!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص158

بحارالأنوار، ج15، ص350

آیه قُمْ فَأَنْذِرْ [2]

برخیز و انذارکن، [و جهانيان را بيم ده].

1

(مدثر/ 2)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قُمْ فَأَنْذِرْ قَالَ هُوَ قِیَامُهُ فِی الرَّجْعَهًِْ یُنْذِرُ فِیهَا.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - قُمْ فَأَنْذِرْ؛ قیام رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در رجعت است که در آن انذار می‌دهد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص158

بحارالأنوار، ج9، ص244/ القمی، ج2، ص393/ نورالثقلین

2

(مدثر/ 2)

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ: قُمْ فَأَنْذِرْ أَیْ فَصَلِّ وَ ادْعُ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) إِلَی‌الصَّلَاهًِْ مَعَکَ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قُمْ فَأَنْذِرْ؛ یعنی نماز بخوان و علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) را همراه خودت به نماز دعوت کن.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص158

بحارالأنوار، ج38، ص202/ المناقب، ج2، ص14

3

(مدثر/ 2)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌یَزِید عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ: یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ قُمْ فَأَنْذِرْ یَعْنِی بِذَلِکَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) وَ قِیَامَهُ فِی الرَّجْعَهًِْ یُنْذِرُ فِیهَا.

امام باقر (علیه السلام) - جابربن‌یزید از امام باقر (علیه السلام) روایت می‌کند، که درباره‌ی این آیه: یَا أَیُّهَا الْمدَّثِّرُ، قُمْ فَأَنذِرْ، فرمود: «مقصود از مدثّر، محمّد (صلی الله علیه و آله) و آمدن آن حضرت در زمان رجعت است که مردم را از نافرمانی خدا برحذر می‌دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص158

بحارالأنوار، ج53، ص42

4

(مدثر/ 2)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌یَزِید عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ: یا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ قُمْ فَأَنْذِرْ لِلْبَشَرِ فِی الرَّجْعَهًْ.

امام باقر (علیه السلام) - جابربن‌یزید از امام باقر (علیه السلام) روایت می‌کند، که درباره‌ی این آیه: یَا أَیُّهَا الْمدَّثِّرُ، قُمْ فَأَنذِرْ، فرمود: [یعنی] به پاخیز و بشر را از رجعت و قیامت بترسان.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص158

بحارالأنوار، ج53، ص42/ بحرالعرفان، ج16، ص212

5

(مدثر/ 2)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قُمْ فَأَنْذِرْ أَیْ فَصَلِّ وَ ادْعُ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) إِلَی الصَّلَاهًِْ مَعَکَ وَ رَبَّکَ فَکَبِّرْ مِمَّا تَقُولُ عَبَدَهًُْ الْأَوْثَانِ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قُمْ فَأَنْذِرْ یعنی نماز بخوان و علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) را همراه خودت به نماز دعوت کن. و پروردگارت را از آنچه عبادت‌کنندگان بت‌ها می‌گویند، بزرگ بشمار.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص158

بحارالأنوار، ج38، ص202/ المناقب، ج2، ص14؛ «بتفاوت»

آیه وَ رَبَّکَ فَکَبِّرْ [3]

و پروردگارت را بزرگ بشمار.

1

(مدثر/ 3)

علی‌بن‌إبراهیم (فِی قَوْلِهِ: وَ رَبَّکَ فَکَبِّرْ مِمَّا تَقُولُ عَبَدَهًُْ الْأَوْثَانِ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و پروردگارت را از آنچه عبادت‌کنندگان بت‌ها می‌گویند، بزرگ بشمار.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص160

بحارالأنوار، ج38، ص202/ المناقب، ج2، ص14

آیه وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ [4]

و لباست را پاکیزه دار.

1

(مدثر/ 4)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْن‌سِنَان عَنْ أَبِی‎عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی: وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ قَالَ فَشَمِّرْ.

امام صادق (علیه السلام) - عبدالله‌بن‌سنان از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که درباره‌ی آیه: وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ فرمود: «یعنی لباست را کوتاه کن».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص160

الکافی، ج6، ص455/ وسایل الشیعهًْ، ج5، ص38/ نورالثقلین

2

(مدثر/ 4)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - عَنْ مُعَلَّی‌بْنِ‌خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَال إِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) کَانَ عِنْدَکُمْ فَأَتَی بَنِی دِیوَانٍ وَ اشْتَرَی ثَلَاثَهًَْ أَثْوَابٍ بِدِینَارٍ الْقَمِیصَ إِلَی فَوْقِ الْکَعْبِ وَ الْإِزَارَ إِلَی نِصْفِ السَّاقِ وَ الرِّدَاءَ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ إِلَی ثَدْیَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ إِلَی أَلْیَتَیْهِ ثُمَّ رَفَعَ یَدَهُ إِلَی السَّمَاءِ فَلَمْ یَزَلْ یَحْمَدُ اللَّهَ عَلَی مَا کَسَاهُ حَتَّی دَخَلَ مَنْزِلَهُ ثُمَّ قَالَ هَذَا اللِّبَاسُ الَّذِی یَنْبَغِی لِلْمُسْلِمِینَ أَنْ یَلْبَسُوهُ قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) وَ لَکِنْ لَا یَقْدِرُونَ أَنْ یَلْبَسُوا هَذَا الْیَوْمَ وَ لَوْ فَعَلْنَاهُ لَقَالُوا مَجْنُونٌ وَ لَقَالُوا مُرَاءٍ وَ اللَّهُ تَعَالَی یَقُولُ: وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ قَالَ: وَ ثِیَابَکَ ارْفَعْهَا وَ لَا تَجُرَّهَا وَ إِذَا قَامَ قَائِمُنَا (عجل الله تعالی فرجه الشریف) کَانَ هَذَا اللِّبَاسَ.

امام علی (علیه السلام) - معلی‌بن‌خُنَیس از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: علی (علیه السلام) نزد شما بود که به بنی‌دیوان آمد و با یک دینار سه لباس خرید: پیراهنی تا بالای پاشنه‌ی پا و شلواری تا نیمه‌ی ساق پا و ردایی که از جلو تا سینه و از پشت تا سُرین وی بود. سپس دستان خویش را به آسمان بالابرد و تا آن زمان‌که وارد منزل شد، به خاطر پوششی که خداوند عزّوجلّ به وی عطا کرده است، خداوند را شکرگزار بود. سپس فرمود: «این همان لباس و پوششی است که باید مسلمانان به تن کنند». امام صادق (علیه السلام) فرمود: «ولی امروزه این امکان برای آن‌ها وجود ندارد که چنین لباسی را بر تن‌کنند، و اگر ما این کار را انجام می¬دادیم، ما را دیوانه می‌پنداشتند و می‌گفتند که ریاکار هستیم؛ درحالی‌که خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: وَ ثِیَابَکَ فَطَهِّرْ، آنگاه فرمود: لباس‌های خویش را کوتاه کن و اجازه نده که لباس‌هایت روی زمین کشیده شود. آن هنگام‌که قائم ما (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ظهور کند، چنین لباسی بر تن خواهد داشت».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص160

الکافی، ج6، ص455/ وسایل الشیعهًْ، ج5، ص40/ بحارالأنوار، ج41، ص159/ نورالثقلین

3

(مدثر/ 4)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ سَلَمَهًَْ‌بَیَّاعِ الْقَلَانِسِ قَال کُنْتُ عِنْدَ أَبِی‎جَعْفَرٍ (علیه السلام) إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) یَا بُنَیَّ أَلَا تُطَهِّرُ قَمِیصَکَ فَذَهَبَ فَظَنَنَّا أَنَّ ثَوْبَهُ قَدْ أَصَابَهُ شَیْءٌ فَرَجَعَ فَقَالَ إِنَّهُ هَکَذَا فَقُلْنَا جَعَلَنَا اللَّهُ فِدَاکَ مَا لِقَمِیصِهِ قَالَ کَانَ قَمِیصُهُ طَوِیلًا وَ أَمَرْتُهُ أَنْ یُقَصِّرَ إِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ یَقُولُ: وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ.

امام باقر (علیه السلام) - سلمه بیّاع گوید: نزد امام باقر (علیه السلام) بودم که امام صادق (علیه السلام) وارد شد. امام باقر (علیه السلام) به ایشان فرمود: «فرزندم! لباس خویش را تطهیر نمی¬کنی»؟ پس امام صادق (علیه السلام) رفت. ما گمان کردیم که بر لباس ایشان نجاستی عارض شده است. زمانی‌که برگشت، فرمود: «این درست است (منظورم همین بود)». ما به امام باقر (علیه السلام) عرض کردیم: «فدایت شویم! مگر لباس ایشان چه مشکلی داشت»؟ فرمود: «لباسش بلند بود، گفتم که آن را کوتاه کند؛ خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: وَ ثِیَابَکَ فَطَهِّرْ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص160

الکافی، ج6، ص457/ وسایل الشیعهًْ، ج5، ص39

4

(مدثر/ 4)

الکاظم (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی قَالَ لِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله): وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ وَ کَانَتْ ثِیَابُهُ طَاهِرَهًًْ وَ إِنَّمَا أَمَرَهُ بِالتَّشْمِیرِ.

امام کاظم (علیه السلام) - خداوند عزّوجلّ به پیامبرش (صلی الله علیه و آله) فرمود: وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ درحالی‌که لباس ایشان طاهر بود، و فقط ایشان را امر به کوتاه‌نمودن لباس کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص160

الکافی، ج6، ص456/ بحارالأنوار، ج16، ص271/ وسایل الشیعهًْ، ج5، ص40/ نورالثقلین/ البرهان

5

(مدثر/ 4)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - هَلَکَ تَشْمِیرُ الثِّیَابِ طَهُورٌ لَهَا قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی: وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ یَعْنِی فَشَمِّرْ.

امام علی (علیه السلام) - کوتاه‌کردن لباس موجب پاکی آن است. خداوند تبارک‌وتعالی می‌فرماید: وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ یعنی لباست را کوتاه کن.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص160

بحارالأنوار، ج10، ص100/ الخصال، ج2، صس622/ تحف العقول، ص113/ وسایل الشیعهًْ، ج5، ص41/ نورالثقلین/ البرهان

6

(مدثر/ 4)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - غَسْلُ الثِّیَابِ یُذْهِبُ الْهَمَّ وَ الْحَزَنَ وَ هُوَ طَهُورٌ لِلصَّلَاهًِْ وَ تَشْمِیرُ الثِّیَابِ طَهُورٌ لَهَا وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ أَیْ فَشَمِّرْ.

امام علی (علیه السلام) - شستن جامه اندوه و غم را می¬برد و پاکیزگی نماز باشد، و بالا زدن جامه، پاک‌کننده‌ی آن است و خداوند فرموده است: وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ یعنی، کوتاه کن.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص160

وسایل الشیعهًْ، ج5، ص41/ بحارالأنوار، ج64، ص278/ مکارم الأخلاق، ص103؛ «تشمیر الثیاب» محذوف/ نورالثقلین

7

(مدثر/ 4)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ: وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ قَالَ یَعْنِی فَشَمِّرْ وَ کَانَ‌أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) یُشَمِّرُالْإِزَارَ وَ الْقَمِیصَ.

امام باقر (علیه السلام) - از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ پرسیده شد. فرمود: «یعنی لباست را کوتاه کن. و امیرالمومنین (علیه السلام) شلوار و لباسش را کوتاه می‌کردند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص162

مستدرک الوسایل، ج3، ص260/ دعایم الإسلام، ج2، ص157؛ «بتفاوت» / مستدرک الوسایل، ج3، ص238؛ «وکان امیرالمؤمنین… الی آخر» محذوف/ مکارم الأخلاق، ص103؛ «بتفاوت»

8

(مدثر/ 4)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَبْداللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ قَالَ: مَعْنَاهُ ثِیَابَکَ فَقَصِّرْ.

امام صادق (علیه السلام) - وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ فرمود: یعنی لباست را کوتاه کن.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص162

وسایل الشیعهًْ، ج5، ص41/ بحارالأنوار، ج64، ص277

9

(مدثر/ 4)

الباقر (علیه السلام) - دَعَوَاتُ‌الرَّاوَنْدِیِّ، عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‎عَلِیٍّ (علیه السلام) أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی: وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ قَالَ یَعْنِی فَشَمِّرْ ثُمَّ قَالَ لَا یَجُوزُ ثَوْبُکَ کَعْبَکَ فَإِنَّ الْإِسْبَالَ مِنْ عَمَلِ بَنِی أُمَیَّهًَْ.

امام باقر (علیه السلام) - از امام باقر (علیه السلام) درباره‎ی آیه: وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ پرسیده‎ شد. فرمود: «یعنی لباست را کوتاه ‎کن». پس فرمود: «جایز نیست لباست برای مقامت باشد پس همانا خودنمایی از کارهای بنی‌امیّه است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص162

بحارالأنوار، ج80، ص260/ الدعوات، ص131

10

(مدثر/ 4)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ قَالَ تَطْهِیرُهَا تَشْمِیرُهَا. وَ یُقَالُ: شِیعَتُنَا یُطَهِّرُونَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - ثِیابَکَ فَطَهِّر یعنی جامه‌ات را بالا بزن گفته می‌شود: شیعتنا یطهرون یعنی جامه‌های خود را کوتاه می‌کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص162

بحارالأنوار، ج9، ص244/ القمی، ج2، ص393

11

(مدثر/ 4)

الکاظم (علیه السلام) - مَنْ کَانَ یَلْبَسُ ثَوْباً طَوِیلًا فَشَمَّرَ لَمْ یَعُدْ یَلْبَسُ ثَوْباً طَوِیلًا لِمَا یَجِدُ مِنَ الرَّاحَهًِْ.

امام کاظم (علیه السلام) - هرکس لباس بلندی بپوشد، بعد پایین آن را کوتاه کند، هرگز لباس بلند نخواهد پوشید، به دلیل راحتی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص162

مشکاهًْ الأنوار، ص262

12

(مدثر/ 4)

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ قِیلَ: لَا یَکُنْ ثِیَابُکَ عَنْ حَرَامٍ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - و گفته ‎شده است: لباست از حرام نباشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص162

بحرالعرفان، ج16، ص210

13

(مدثر/ 4)

الصّادق (علیه السلام) - نِقَاءُ الثَّوْبِ یَکْبِتُ الْعَدُوَّ وَ غَسْلُ الثِّیَابِ یُذْهِبُ الْهَمَّ وَ الْغَمَّ وَ تَشْمِیرُهَا طَهُورُهَا وَ مِنْهُ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ یَعْنِی فَشَمِّرْ.

امام صادق (علیه السلام) - لباس پاکیزه دشمن را خوار کند و شستن لباس ناراحتی و اندوه را می‌برد و کوتاه‌کردن لباس طهارت آن است. وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ یعنی لباست را کوتاه کن.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص162

دعایم الإسلام، ج2، ص158

14

(مدثر/ 4)

الباقر (علیه السلام) - وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ أَیْ فَارْفَعْهَا وَ لَا تَجُرَّهَا.

امام باقر (علیه السلام) - وَ ثِیَابَکَ فَطَهِّرْ؛ یعنی لباس‌های خویش را کوتاه کن و اجازه نده که لباس‌هایت روی زمین کشیده شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص162

مکارم الأخلاق، ص103

15

(مدثر/ 4)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: نَظَرَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) إِلَی رَجُلٍ قَدْ لَبِسَ قَمِیصاً یُصِیبُ الْأَرْضَ، فَقَالَ: مَا هَذَا الثَّوْبُ بِطَاهِرٍ.

امام صادق (علیه السلام) - محمّدبن‌مسلم گوید: امام صادق (علیه السلام) مردی را دید که لباس‌های وی خیلی بلند بود به‌طوری که به زمین کشیده می¬شد. فرمود: «این لباس، طاهر نیست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص162

البرهان

آیه وَ الرُّجْزَ فَاهْجُرْ [5]

و از پلیدی دوری کن.

1

(مدثر/ 5)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ الرُّجْزَ فَاهْجُرْ الرُّجْزُ الْخَبِیثُ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ الرُّجْزَ فَاهْجُرْ، رُجز به معنای انسان خبیث است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص162

بحارالأنوار، ج9، ص244/ القمی، ج2، ص393/ البرهان

2

(مدثر/ 5)

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ الرُّجْزَ فَاهْجُرْ أَیِ اهْجُرِ الْأَصْنَامَ وَ الْأَوْثَانَ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ الرُّجْزَ فَاهْجُرْ یعنی بت‌ها را از خود دور کن. (از بت‌ها دور شو)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص162

بحرالعرفان، ج16، ص210

آیه وَ لا تَمْنُنْ تَسْتَکْثِرُ [6]

و منّت مگذار و عملت را بزرگ مشمار.

1

(مدثر/ 6)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ ابْنِ‌الْقَدَّاحِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ مَنْ خَیْرُ أَهْلِ الْمَسْجِدِ. فَقَالَ: أَکْثَرُهُمْ لِلَّهِ ذِکْراً وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَنْ أُعْطِیَ لِسَاناً ذَاکِراً فَقَدْ أُعْطِیَ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ وَ قَالَ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: وَ لا تَمْنُنْ تَسْتَکْثِرُ قَالَ: لَاتَسْتَکْثِرْ مَا عَمِلْتَ مِنْ خَیْرٍ لِلَّهِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌قدّاح از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که فرموده است: مردی نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد و عرض کرد: «بهترین اهل مسجد کیست»؟ فرمود: «آنکه بسیار ذکر خدا کند». و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «به هرکه زبان گویای ذکر خدا داده شده، خیر دنیا و آخرت به او داده شده است». و در تفسیر سخن خداوند متعال: وَ لا تَمْنُنْ تَسْتَکْثِرُ، فرمود: «هرآنچه از کار خوب برای خدا کردی آن را بیش مشمار».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص164

الکافی، ج2، ص498/ وسایل الشیعهًْ، ج7، ص154/ نورالثقلین و البرهان؛ «جاء رجل الی النبی… خیر الدنیا و الآخرهًْ» محذوف

2

(مدثر/ 6)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - مِنَ السُّحْتِ… الْهَدِیَّهًُْ یُلْتَمَسُ أَفْضَلُ مِنْهَا وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی: وَ لاتَمْنُنْ تَسْتَکْثِرُ وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی: وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا فِی أَمْوالِ النَّاسِ فَلا یَرْبُوا عِنْدَ اللهِ وَ هِیَ الْهَدِیَّهًُْ یُطْلَبُ مِنْهَا مِنْ تُرَاثِ الدُّنْیَا أَکْثَرَ مِنْهَا وَ الرِّشْوَهًُْ فِی الْحُکْمِ وَ عَسْبُ الْفَحْلِ وَ لَا بَأْسَ أَنْ یُهْدَی لَهُ الْعَلَفُ.

امام علی (علیه السلام) - از جمله‌ی حرام… هدیه‌ای است که [در عوضش] بهتر از آن درخواست می‌شود و آن [براساس] سخن خداوند متعال است: وَ لاتَمْنُنْ تَسْتَکْثِرُ و آن [برگرفته از این] سخن خداوند متعال است: آنچه به‌عنوان ربا می‌پردازید تا در اموال مردم فزونی یابد، نزد خدا فزونی نخواهد یافت. (روم/39) و آن هدیه‌ای است که از مال دنیا بیشتر از آن طلب شود و [از جمله‌ی حرام]: رشوه در قضاوت و کرایه برای آب حیوان نر است و اشکالی ندارد که علف به آن داده شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص164

مستدرک الوسایل، ج13، ص69/ الجعفریات، ص180؛ «و لابأس… الی آخر» محذوف

3

(مدثر/ 6)

الباقر (علیه السلام) - لَا تُعْطِی الْعَطِیَّهًَْ تَلْتَمِسُ أَکْثَرَ مِنْهَا.

امام باقر (علیه السلام) - وقتی به شخصی چیزی را بخشش می‌کنی، بیش از آنچه بخشیده¬ای از آن شخص مخواه.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص164

بحارالأنوار، ج93، ص144/ بحارالأنوار، ج9، ص244/ القمی، ج2، ص393/ البرهان

4

(مدثر/ 6)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - مِنَ السُّحْتِ الْهَدِیَّهًُْ یَلْتَمِسُ بِهَا مُهْدِیهَا مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْهَا وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ: وَ لاتَمْنُنْ تَسْتَکْثِرُ أَیْ لَا تُعْطِ عَطِیَّهًًْ أَنْ تُعْطَی أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ.

امام علی (علیه السلام) - از جمله حرام هدیه است که هدیه‌کننده به خاطر آن، چیزی را که بهتر از آن است درخواست می‌کند و آن سخن خدای عزّوجلّ است: وَ لا تَمْنُنْ تَسْتَکْثِرُ یعنی هدیه را نبخش [به این امید] که بیشتر از آن به تو عطا شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص164

مستدرک الوسایل، ج13، ص335/ دعایم الإسلام، ج2، ص327؛ «أی لاتعط عطیهًْ… الی آخر» محذوف/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

5

(مدثر/ 6)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - وَ إِیَّاکَ وَ الْمَنَ عَلَی رَعِیَّتِکَ بِإِحْسَانِکَ أَوِ التَّزَیُّدَ فِیمَا کَانَ مِنْ فِعْلِکَ أَوْ أَنْ تَعِدَهُمْ فَتُتْبِعَ مَوْعُودَکَ بِخُلْفِکَ فَإِنَّ الْمَنَّ یُبْطِلُ الْإِحْسَانَ وَ التَّزَیُّدَ یَذْهَبُ بِنُورِ الْحَق.

امام علی (علیه السلام) - از اینکه در احسانت به زیردستان به آن‌ها منّت‌گذاری، یا کارت را بیشتر به حساب آن‌ها واگذاری، یا به آن‌ها وعده بدهی و سپس تخلّف کنی، پرهیز کن. زیرا منّت‌نهادن احسان را نابود می‌کند، و بیشتر به حساب‌نهادن نور حق را از بین می‌برد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص164

نهج البلاغه، ص444/ نورالثقلین

6

(مدثر/ 6)

ابن‎عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ لا تَمْنُنْ تَسْتَکْثِرُ أَیْ لَا تُعْطِ عَطِیَّهًًْ لِتُعْطَی أَکْثَرَ مِنْهَا. وَ هَذَا لِلنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) خَاصَّهًًْ أَدَّبَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ نَبِیَّهُ بِأَکْرَمِ الْآدَابِ وَ أَشْرَفِهَا.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ لاتَمْنُنْ تَسْتَکْثِرُ یعنی هدیه را نبخش تا در عوض بیشتر از آن به تو عطا شود. و این مخصوص پیامبر (صلی الله علیه و آله) است. خداوند سبحان پیامبرش را با بهترین آداب و شریف‌ترین آن‌ها تربیت نمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص164

بحرالعرفان، ج16، ص210

آیه وَ لِرَبِّکَ فَاصْبِرْ [7]

و به خاطر پروردگارت شکیبایی‌کن.

آیه فَإِذا نُقِرَ فِی النّاقُورِ [8]

و [بدانيد] هنگامی‌که در صور دمیده شود.

1

(مدثر/ 8)

الصّادق (علیه السلام) -ِعَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ: فَإِذا نُقِرَ فِی النَّاقُورِ قَالَ: إِنَّ مِنَّا إِمَاماً مُظَفَّراً مُسْتَتِراً فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ ذِکْرُهُ إِظْهَارَ أَمْرِهِ نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَهًًْ فَظَهَرَ فَقَامَ بِأَمْرِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی.

امام صادق (علیه السلام) - مفضّل‌بن‌عمر از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که درباره‌ی این آیه: فَإِذَا نُقِرَ فِی النَّاقُورِ، فرمود: «بی‌گمان، در میان ما، امامی پیروز و غایب خواهد بود، که هرگاه خداوند عزّوجلّ بخواهد امر خویش را به منصه‌ی ظهور برساند، به قلب آن امام غایب (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، اشاره‌ای می‌کند و آن امام ظهور خواهد کرد و امر خدای عزّوجلّ را جاری خواهد کرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص164

الکافی، ج1، ص343/ مستدرک الوسایل، ج12، ص299؛ «بتفاوت لفظی» / بحارالأنوار، ج2، ص70 / بحارالأنوار، ج51، ص57/ بحارالأنوار، ج52، ص284/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص708/ رجال الکشی، ص192 / الغیبهًْ للطوسی، ص164/ کمال الدین، ص2، ص349/ الغیبهًْ للنعمانی، ص187/ نورالثقلین/ البرهان

2

(مدثر/ 8)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌یَزِیدَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ فَإِذا نُقِرَ فِی النَّاقُور قَالَ النَّاقُورُ هُوَ النِّدَاءُ مِنَ السَّمَاءِ أَلَا إِنَّ وَلِیَّکُمْ فُلَانَ‌بْنَ‌فُلَانٍ الْقَائِمَ بِالْحَقِّ یُنَادِی بِهِ جَبْرَئِیلُ فِی ثَلَاثِ سَاعَاتٍ مِنْ ذَلِکَ الْیَوْمِ فَذلِکَ یَوْمَئِذٍ یَوْمٌ عَسِیرٌ عَلَی الْکافِرِینَ غَیْرُ یَسِیرٍ یَعْنِی بِالْکَافِرِینَ الْمُرْجِئَهًَْ الَّذِینَ کَفَرُوا بِنِعْمَهًِْ اللَّهِ وَ بِوَلَایَهًِْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).

امام باقر (علیه السلام) - جابربن‌یزید از امام باقر (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: فَإِذَا نُقِرَ فِی النَّاقُورِ، ناقور ندایی از آسمان است که می‌گوید: ولیّ شما فلانی فرزند فلانی که قائم به حق است. جبرئیل در آن روز، سه ساعت آن ندا را تکرار می‌کند و آن روز، روزی دشوار است که بر کافران آسان نیست. منظور از کافران، فرقه‌ی مرجئه هستند که به نعمت‌های خداوند و ولایت علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) کفر ورزیدند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص166

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص708/ البرهان

3

(مدثر/ 8)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ فَإِذا نُقِرَ فِی النَّاقُورِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَیْفَ أُنْعَمُ وَ صَاحِبُ الصُّورِ قَدِ الْتَقَمَ الْقَرْنَ وَ حَنَی جَبْهَتَهُ یَسْتَمِعُ مَتَی یُؤْمَرُ قَالُوا کَیْفَ نَقُولُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ: قُولُوا حَسْبُنَا اللهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ وَ عَلَی اللهِ تَوَکَّلْنا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) روایت است که گوید: وقتی آیه: فَإِذا نُقِرَ فِی النَّاقُورِ، نازل شد پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «چگونه خوش باشم، درحالی‌که صاحب صور شاخ به دم گرفته و پیشانی خم کرده و گوش می‌دارد که چه وقت فرمان داده می‌شود»، گفتیم: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) چه بگوییم». فرمود: «بگویید: خدا ما را کافی است و او بهترین حامی ماست. (آل عمران/173) و تنها بر خدا توکّل کرده‌ایم. (اعراف/89)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص166

بحارالأنوار، ج52، ص263

آیه فَذالِکَ یَوْمَئِذٍ یَوْمٌ عَسِیرٌ [9]

آن روز، روز سختی است.

1

(مدثر/ 9)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌یَزِیدَ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: قَوْلُهُ عَزَّ‌وَ‌جَل: فَذلِکَ یَوْمَئِذٍ یَوْمٌ عَسِیرٌ عَلَی الْکافِرِینَ غَیْرُ یَسِیرٍ یَعْنِی بِالْکَافِرِینَ الْمُرْجِئَهًَْ الَّذِینَ کَفَرُوا بِنِعْمَهًِْ اللَّهِ وَ بِوَلَایَهًِْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).

امام باقر (علیه السلام) - جابربن‌یزید از امام باقر (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: فَإِذَا نُقِرَ فِی النَّاقُورِ، منظور از کافران، فرقه‌ی مرجئه هستند که به نعمت‌های خداوند و ولایت علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) کفر ورزیدند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص166

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص708

آیه عَلَی الْکافِرِینَ غَیْرُ یَسِیرٍ [10]

که برای کافران آسان نیست!

1

(مدثر/ 10)

الباقر (علیه السلام) - یَعْنِی بِالْکَافِرِینَ الْمُرْجِئَهًَْ الَّذِینَ کَفَرُوا بِنِعْمَهًِْ اللَّهِ وَ بِوَلَایَهًِْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).

امام باقر (علیه السلام) - منظور از کافران، فرقه‌ی مرجئه هستند که به نعمت‌های خداوند و ولایت علیّ‌بن‌ابیطالب (علیه السلام) کفر ورزیدند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص166

تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص708

آیه ذَرْنِی وَ مَنْ خَلَقْتُ وَحِیداً [11]

مرا با کسی‌که او را به تنهایی آفریده‌ام واگذار!

1

(مدثر/ 11)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَوْلُهُ: ذَرْنِی وَ مَنْ خَلَقْتُ وَحِیداً فَإِنَّهَا نَزَلَتْ فِی الْوَلِیدِبْنِ‌الْمُغِیرَهًِْ وَ کَانَ شَیْخاً کَبِیراً مُجَرَّباً مِنْ دُهَاهًِْ الْعَرَبِ وَ کَانَ مِنَ الْمُسْتَهْزِءِینَ بِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقْعُدُ فِی الْحِجْرِ وَ یَقْرَأُ الْقُرْآنَ فَاجْتَمَعَتْ قُرَیْشٌ إِلَی الْوَلِیدِبْنِ‌الْمُغِیرَهًِْ فَقَالُوا یَا أَبَا عَبْدِشَمْسٍ مَا هَذَا الَّذِی یَقُولُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) شِعْرٌ أَمْ کِهَانَهًٌْ أَمْ خَطْبٌ فَقَالَ دَعُونِی أَسْمَعْ کَلَامَهُ فَدَنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) أَنْشِدْنِی مِنْ شِعْرِکَ. قَالَ: مَا هُوَ شِعْرٌ وَ لَکِنَّهُ کَلَامُ اللَّهِ الَّذِی ارْتَضَاهُ الْمَلَائِکَهًُْ وَ أَنْبِیَاؤُهُ (علیهم السلام) وَ رُسُلُهُ فَقَالَ اتْلُ عَلَیَّ مِنْهُ شَیْئاً. فَقَرَأَ عَلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حم السَّجْدَةَ فَلَمَّا بَلَغَ قَوْلَهُ: فَإِنْ أَعْرَضُوا یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) قُرَیْشٌ {فَ} قُلْ لَهُمْ أَنْذَرْتُکُمْ صاعِقَةً مِثْلَ صاعِقَةِ عادٍ وَ ثَمُودَ قَالَ: فَاقْشَعَرَّ الْوَلِیدُ وَ قَامَتْ کُلُّ شَعْرَهًٍْ فِی رَأْسِهِ وَ لِحْیَتِهِ وَ مَرَّ إِلَی بَیْتِهِ وَ لَمْ یَرْجِعْ إِلَی قُرَیْشٍ مِنْ ذَلِکَ فَمَشَوْا إِلَی أَبِی‌جَهْلٍ فَقَالُوا یَا أَبَاالْحَکَمِ إِنَّ أَبَا عَبْدشَمْسٍ صَبَأَ إِلَی دِینِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) أَمَا تَرَاهُ لَمْ یَرْجِعْ إِلَیْنَا فَعَدَا أَبُوجَهْلٍ إِلَی الْوَلِیدِ. فَقَالَ: لَهُ یَا عَمِّ نَکَّسْتَ رُءُوسَنَا وَ فَضَحْتَنَا وَ أَشْمَتَّ بِنَا عَدُوَّنَا وَ صَبَوْتَ إِلَی دِینِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) قَالَ مَا صَبَوْتُ إِلَی دِینِهِ وَ لَکِنِّی سَمِعْتُ کَلَاماً صَعْباً تَقْشَعِرُّ مِنْهُ الْجُلُودُ فَقَالَ لَهُ: أَبُوجَهْلٍ أَخَطْبٌ هِیَ. قَالَ: لَا إِنَّ الْخَطْبَ کَلَامٌ مُتَّصِلٌ وَ هَذَا کَلَامٌ مَنْثُورٌ وَ لَا یُشْبِهُ بَعْضُهُ بَعْضاً. قَالَ: فَشِعْرٌ هُوَ قَالَ لَا أَمَا إِنِّی قَدْ سَمِعْتُ أَشْعَارَ الْعَرَبِ بَسِیطَهَا وَ مَدِیدَهَا وَ رَمَلَهَا وَ رَجَزَهَا وَ مَا هُوَ بِشِعْرٍ قَالُوا فَمَا هُوَ قَالَ دَعْنِی أُفَکِّرُ فِیهِ فَلَمَّا کَانَ مِنَ الْغَدِ قَالُوا لَهُ یَا أَبَا عَبْدِشَمْسٍ مَا تَقُولُ فِیمَا قُلْنَاهُ قَالَ: قُولُوا هُوَ سِحْرٌ فَإِنَّهُ أَخَذَ بِقُلُوبِ النَّاسِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ فِی ذَلِکَ ذَرْنِی وَ مَنْ خَلَقْتُ وَحِیداً وَ إِنَّمَا سُمِّیَ وَحِیداً لِأَنَّهُ قَالَ لِقُرَیْشٍ أَنَا أَتَوَحَّدُ بِکِسْوَهًِْ الْبَیْتِ سَنَهًًْ وَ عَلَیْکُمْ فِی جَمَاعَتِکُمْ سَنَهًًْ وَ کَانَ لَهُ مَالٌ کَثِیرٌ وَ حَدَائِقُ وَ کَانَ لَهُ عَشْرُ بَنِینَ بِمَکَّهًَْ وَ کَانَ لَهُ عَشْرُ عَبِیدٍ عِنْدَ کُلِّ عَبْدٍ أَلْفُ دِینَارٍ یَتَّجِرُ بِهَا وَ تِلْکَ الْقِنْطَارُ فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ وَ یُقَالُ إِنَّ الْقِنْطَارَ جِلْدُ ثَوْرٍ مَمْلُوءٌ ذَهَباً فَأَنْزَلَ اللَّهُ: ذَرْنِی وَ مَنْ خَلَقْتُ وَحِیداً.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - ذَرْنِی وَ مَنْ خَلَقْتُ وَحِیداً در خصوص ولیدبن‌مغیره نازل شده است که پیرمرد سالخورده و با تجربه‌ای بود و از مردان زیرک و باهوش عرب بود و از جمله کسانی بود که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را مسخره می‌کردند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در اتاقی می‌نشست و قرآن را تلاوت می‌نمود. قریشی‌ها نزد ولیدبن‌مغیره گرد آمدند و گفتند: «ای اباعبدشمس! این چیزی‌که محمّد (صلی الله علیه و آله) می‌گوید، چیست؛ شعر است یا پیش‌گویی است و یا خطبه است»؟ گفت: «اجازه دهید من سخنان وی را گوش دهم». به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نزدیک شد و گفت: «از شعرهای خویش برای من بخوان». حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) فرمود: «این سخنان شعر نیست؛ بلکه کلام و سخن خداوند است که آن را برای فرشتگان و پیامبرانش برگزید». گفت: «مقداری از آن سخنان را بر من تلاوت کن». پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سوره‌ی حم السَّجْدَةَ را بر وی خواند و آنگاه که به این آیه رسید: اگر آن‌ها روی‌گردان شوند. (فصلت/13) که منظور قریش است؛ بگو: من شما را از صاعقه‌ای همانند صاعقه عاد و ثمود می‌ترسانم! . (فصلت/13) ولید از وحشت لرزید و مو بر اندام وی راست شد و به منزل خویش رفت و در این زمینه، سخنی با قریشی‌ها نگفت و به سراغ آنان نرفت. پس قریشی‌ها نزد ابوجهل رفتند. و گفتند: «ای اباحکم! ابا عبدشمس به دین محمّد (صلی الله علیه و آله) گرایش پیدا کرده است. به نظر تو دیگر نزد ما نمی¬آید»؟ ابوجهل نزد ولید رفت و به او گفت: «ای عمو! ما را سرشکسته کردی و آبروی ما را بر باد دادی و زبان دشمنان ما را بر سر ما دراز کردی و به دین محمّد (صلی الله علیه و آله) گرایش پیدا کردی»! پاسخ داد: «به دین محمّد (صلی الله علیه و آله) گرایش پیدا نکرده¬ام، ولی سخنانی از وی شنیدم که تکان‌دهنده بود و مرا به لرزه انداخت». ابوجهل به وی گفت: «آیا سخنان وی از نوع خطبه بود»؟ گفت: «خیر، خطبه، کلامی متّصل و مرتبط است، و این سخنان به نثر است و هیچ ارتباطی با یکدیگر ندارد». گفت: «پس کلام وی شعر بود»؟ گفت: «خیر، من انواع شعرهای عرب از بحر بسیط و مدید و رمل و رجز را شنیده¬ام، ولی کلام وی شعر نبود». ابوجهل گفت: «پس کلام وی چه بود»؟ گفت: «اجازه بده فکر کنم. فردای آن روز به او گفتند: ای ابا عبدشمس! درباره‌ی آنچه به تو گفتیم، نظرت چیست»؟ گفت: «بگویید سخنان او سحر و جادو است که دل انسان‌ها را شیفته‌ی خویش می‌کند. پس خداوند عزّوجلّ این آیه را نازل کرد: ذَرْنِی وَ مَنْ خَلَقْتُ وَحِیدًا، به این دلیل [ولیدبن‌مغیره] وحید نامیده شد که به قریش گفت: من به تنهایی به مدّت یک سال پوشش کعبه را به عهده می¬گیرم و شما و همراهانتان نیز به مدّت یک سال به عهده بگیرید. وی دارای ثروت فراوانی بود و باغ‌هایی داشت و ده فرزند پسر داشت و ده بنده که هرکدام از بندگانش دارای هزار دینار بود که با آن تجارت می‌کرد؛ او در آن زمان، سرمایه‌داری بی‌چون و چرا بود. پس خداوند عزّوجلّ این آیات را نازل کرد: ذَرْنِی وَ مَنْ خَلَقْتُ وَحِیدًا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص166

بحارالأنوار، ج9، ص244/ القمی، ج2، ص393؛ «بتفاوت» / نورالثقلین/ البرهان

2

(مدثر/ 11)

إبن عباس (رحمة الله علیه) - قَالَ ابنُ‌عَبَّاس (رحمة الله علیه) کَانَ الْوَلِیدُ‌بْنُ‌الْمُغِیرَهًْ یُسَمَّی الْوَحِیدَ فِی قَومٍ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ولیدبن‌مغیره در میان قومش (مشرکان قریش) وحید (منحصر به فرد) نامیده می‌شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص168

بحارالأنوار، ج30، ص169

3

(مدثر/ 11)

الباقر (علیه السلام) -ٍعَنْ جَابِر عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عزّوجلّ: ذَرْنِی وَ مَنْ خَلَقْتُ وَحِیداً قَالَ: یَعْنِی بِهَذِهِ الولایهًْ الْآیَهًِْ إِبْلِیسَ اللَّعِینَ خَلَقَهُ وَحِیداً مِنْ غَیْرِ أَبٍ وَ لَا أُمٍّ.

امام باقر (علیه السلام) - جابر (رحمة الله علیه) از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: ذَرْنِی وَ مَنْ خَلَقْتُ وَحِیداً؛ نقل می‌کند که فرمود: «منظور از این آیه شیطان است که او را تنها و بدون پدر و مادر آفرید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص168

بحارالأنوار، ج24، ص325/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص709/ البرهان

4

(مدثر/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ‌الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌کَثِیر عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ: ذَرْنِی وَ مَنْ خَلَقْتُ وَحِیداً، قَالَ: الْوَحِیدُ وَلَدُ الزِّنَا، وَ هُوَ زُفَرُ.

امام صادق (علیه السلام) - ذَرْنِی وَمَنْ خَلَقْتُ وَحِیدًا؛ وحید در این آیه حرام‌زاده است یعنی زُفر.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص168

بحارالأنوار، ج30، ص168/ القمی، ج2، ص395/ بحارالأنوار، ج31، ص108/ نورالثقلین؛ «عمر» بدل «زفر»

5

(مدثر/ 11)

الصّادقین (علی‌ها السلام) - إنَّ الوَحِید الوَلیِدُ وَلَدُ زِنَا.

امام باقر و امام صادق (علی‌ها السلام) - منظور از وحید، ولید است که به معنای ولد الزّنا می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص168

نورالثقلین/ البرهان؛ «ولدزنا» محذوف

6

(مدثر/ 11)

الباقر (علیه السلام) - قَالَ زُرَارَهًُْ ذُکِرَ لِأَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ أَحَدِ بَنِی هَاشِمٍ أَنَّهُ قَالَ فِی خُطْبَتِهِ: أَنَا ابْنُ الْوَحِیدِ. فَقَالَ: وَیْلَهُ! لَوْ عَلِمَ مَا الْوَحِیدُ مَا فَخَرَ بِهَا. فَقُلْنَا لَهُ: وَ مَا هُوَ؟ قَالَ: مَنْ لَا یُعْرَفُ لَهُ أَبٌ.

امام باقر (علیه السلام) - زراره گوید: در حضور امام صادق (علیه السلام) از شخصی از بنی‌هاشم سخن به میان آمد که در برخی خطبه‌های خویش گفته است: «من فرزند وحید هستم». حضرت فرمود: «وای بر او! اگر می‌دانست معنای وحید چیست، هیچ‌گاه به آن افتخار نمی‌کرد». عرض کردیم: «معنای وحید چیست»؟ فرمود: «کسی‌که معلوم نباشد پدرش کیست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص168

بحارالأنوار، ج30، ص170/ نورالثقلین/ البرهان

آیه وَ جَعَلْتُ لَهُ مالاً مَمْدُوداً [12]

همان کس‎که برای او مال گسترده‎ای قراردادم.

1

(مدثر/ 12)

الباقر (علیه السلام) - وَجَعَلْتُ لَهُ مالًا مَمْدُوداً یَعْنِی هَذِهِ الدَّوْلَهًُْ إِلَی یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ یَوْمَ یَقُومُ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف).

امام باقر (علیه السلام) - وَ جَعَلْتُ لَهُ مالًا مَمْدُوداً منظور همان قدرت اوست که تا مدّتی معیّن ادامه دارد تا وقتی قائم آل محمّد (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قیام کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص170

بحارالأنوار، ج24، ص325/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص709

2

(مدثر/ 12)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ: وَ جَعَلْتُ لَهُ مالًا مَمْدُوداً، قَالَ: أَجَلًا إِلَی مُدَّهًٍْ.

امام صادق (علیه السلام) - وَ جَعَلْتُ لَهُ مَالًا مَّمْدُودًا؛ منظور اجل و زمان معیّن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص170

بحارالأنوار، ج30، ص168/ القمی، ج2، ص395

آیه وَ بَنِینَ شُهُوداً [13]

و فرزندان فراوانی که همواره در کنار او [و در خدمت او] هستند.

1

(مدثر/ 13)

الصّادق (علیه السلام) - أَصْحَابُهُ الَّذِینَ شَهِدُوا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَا یُورَثُ.

امام صادق (علیه السلام) - منظور، اصحاب اوست که شهادت دادند از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ارث برده نمی‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص170

بحارالأنوار، ج30، ص168/ القمی، ج2، ص395

آیه وَ مَهَّدْتُ لَهُ تَمْهِیداً [14]

و وسایل زندگی را [از هر نظر] برایش فراهم ساختم!

1

(مدثر/ 14)

الصّادق (علیه السلام) - وَ مَهَّدْتُ لَهُ تَمْهِیداً مُلْکَهُ الَّذِی مَلِکَ مَهَّدْتُ لَه.

امام صادق (علیه السلام) - وَ مَهَّدتُّ لَهُ تَمْهِیدًا، یعنی مُلکی را که صاحب آن شد، برای او آماده کردم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص170

بحارالأنوار، ج30، ص168/ القمی، ج2، ص395؛ «مهده» بدل «مهدت»

آیه ثُمَّ یَطْمَعُ أَنْ أَزِیدَ [15]

باز طمع دارد که [به آن] بیفزایم.

آیه کَلّا إِنَّهُ کانَ لِآیاتِنا عَنِیداً [16]

هرگز چنین نخواهد شد؛ چرا که او نسبت به آیات ما دشمنی‎می‎ورزد.

1

(مدثر/ 16)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرعَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عزّوجلّ: کَلَّا إِنَّهُ کانَ لِآیاتِنا عَنِیداً یَقُولُ: مُعَانِداً لِلْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) یَدْعُو إِلَی غَیْرِ سَبِیلِهَا وَ یَصُدُّ النَّاسَ عَنْهَا وَ هِیَ آیَاتُ اللَّهِ.

امام باقر (علیه السلام) - جابر (رحمة الله علیه) از امام باقر (علیه السلام) روایت می‌کند که درباره‌ی آیه: کَلَّا إِنَّهُ کانَ لِآیاتِنا عَنِیداً فرمود: «او دشمن ائمّه (علیهم السلام) است و مردم را از راه آن‌ها باز می‌دارد که آن‌ها آیات خدا هستند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص170

بحارالأنوار، ج24، ص325/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص709

2

(مدثر/ 16)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ‌الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌کَثِیر عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ: کَلَّا إِنَّهُ کانَ لِآیاتِنا عَنِیداً. قَالَ: لِوَلَایَهًِْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) جَاحِداً، عَانِداً لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله).

امام صادق (علیه السلام) - کَلَّا إِنَّهُ کَانَ لِآیَاتِنَا عَنِیدًا؛ یعنی اینکه ولایت علی (علیه السلام) را انکار می‌کرد و نمی‌پذیرفت و سخن رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را در این خصوص پذیرا نبود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص170

بحارالأنوار، ج30، ص168/ القمی، ج2، ص395

3

(مدثر/ 16)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وقِیلَ عَنِیداً جُحُوداً.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِیداً [یعنی آیات ما را] با علم به حقانیّتش انکار می‎کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص170

بحرالعرفان، ج16، ص214

آیه سَأُرْهِقُهُ صَعُوداً [17]

و به‌زودی او را مجبور می‌کنم که از قلّه‌ی زندگی بالا رود. [پس او را به زير مى‌افكنم]!

1

(مدثر/ 17)

الباقر (وَ أَمَّا صَعُوداً فَجَبْلٌ مِنْ صُفْرٍ مِنْ نَارٍ وَسَطَ جَهَنَّمَ.

امام باقر (علیه السلام) - صَعُوداً کوهی آتشین از جنس برنج در وسط جهنّم است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص172

بحارالأنوار، ج8، ص289/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»

2

(مدثر/ 17)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَوْلُه: صَعُوداً قَالَ: جَبَلٌ یُسَمَّی صَعُوداً.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - صَعُوداً کوهی است که صعود نامیده می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص172

بحارالأنوار، ج9، ص244/ القمی، ج2، ص394/ البرهان؛ «بتفاوت»

آیه إِنَّهُ فَکَّرَ وَ قَدَّرَ [18]

او [براى مبارزه با قرآن] اندیشه کرد و نقشه‌ای [شيطانى] کشید!

1

(مدثر/ 18)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ‌الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌کَثِیرعَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ: إِنَّهُ فَکَّرَ وَ قَدَّرَ فَکَّرَ فِیمَا أُمِرَ بِهِ مِنَ الْوَلَایَهًِْ، وَ قَدَّرَ إِنْ مَضَی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنْ لَا یُسَلِّمَ لِأَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) الْبَیْعَهًَْ الَّتِی بَایَعَهُ بِهَا.

امام صادق (علیه السلام) - إِنَّهُ فَکَّرَ وَ قَدَّرَ، یعنی او در مورد ولایت که به آن مأمور شده بود، اندیشید و عهد بست، اگر رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) از دنیا رفت، بیعتی را که در زمان رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) با امیرمؤمنان کرده بود به حضرت وانگذارد (تسلیم نکند).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص172

بحارالأنوار، ج30، ص168/ القمی، ج2، ص395

2

(مدثر/ 18)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِر عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عزّوجلّ: إِنَّهُ فَکَّرَ وَ قَدَّرَ فَقُتِلَ کَیْفَ قَدَّرَ إِلَی قَوْلِهِ إِنْ هذا إِلَّا قَوْلُ الْبَشَرِ قَالَ: هَذَا یَعْنِی تَدْبِیرَهُ وَ نَظَرَهُ وَ فِکْرَتَهُ وَ اسْتِکْبَارَهُ فِی نَفْسِهِ وَ ادِّعَاءَهُ الْحَقَّ لِنَفْسِهِ دُونَ أَهْلِه.

امام باقر (علیه السلام) - إِنَّهُ فَکَّرَ وَ قَدَّرَ * فَقُتِلَ کَیْفَ قَدَّرَ * ثُمَّ قُتِلَ کَیْفَ قَدَّرَ * ثُمَّ نَظَرَ * ثُمَّ عَبَسَ وَ بَسَرَ * ثُمَّ أَدْبَرَ وَ اسْتَکْبَرَ * فَقَالَ إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ یُؤْثَرُ * إِنْ هَذَا إِلَّا قَوْلُ الْبَشَرِ؛ منظور، تدبیر و نگاه و فکر و استکبار و غروری است که در نفس خویش می‌دید و ادّعا می‌کرد که حق، مخصوص اوست و آن را مخصوص اهل حق نمی‌دانست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص172

بحارالأنوار، ج24، ص325

3

(مدثر/ 18)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَوْلُه: إِنَّهُ فَکَّرَ وَ قَدَّرَ فَقُتِلَ کَیْفَ قَدَّرَ ثُمَّ قُتِلَ کَیْفَ قَدَّرَ یَعْنِی قَدَّرَهُ کَیْفَ سَوَّاهُ وَ عَدَلَهُ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّهُ فَکَّرَ وَ قَدَّرَ فَقُتِلَ کَیْفَ قَدَّرَ ثُمَّ قُتِلَ کَیْفَ قَدَّرَ یعنی اندیشید که چگونه این کلام تهیّه شده و مرتّب گردیده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص172

بحارالأنوار، ج9، ص244

آیه فَقُتِلَ کَیْفَ قَدَّرَ [19]

مرگ بر او! چگونه نقشه‌ای کشید؟!

آیه ثُمَّ قُتِلَ کَیْفَ قَدَّرَ [20]

باز هم مرگ بر او، چگونه نقشه کشید؟!

1

(مدثر/ 20)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ‌الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌کَثِیر عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ: فَقُتِلَ کَیْفَ قَدَّرَ ثُمَّ قُتِلَ کَیْفَ قَدَّرَ قَالَ: عَذَابٌ بَعْدَ عَذَابٍ یُعَذِّبُهُ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف).

امام صادق (علیه السلام) - فَقُتِلَ کَیْفَ قَدَّرَ * ثُمَّ قُتِلَ کَیْفَ قَدَّرَ؛ شکنجه‌ی او عذابی بعد از عذاب است که قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) او را عذاب می‌دهد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص172

بحارالأنوار، ج30، ص169/ القمی، ج2، ص395

آیه ثُمَّ نَظَرَ [21]

پس نگاهی‎کرد.

1

(مدثر/ 21)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ‌الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌کَثِیر عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ: ثُمَّ نَظَرَ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام).

امام صادق (علیه السلام) - ثُمَّ نَظَرَ سپس به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و امیرالمؤمنین (علیه السلام) نگاه کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص172

بحارالأنوار، ج30، ص169/ القمی، ج2، ص395

آیه ثُمَّ عَبَسَ وَ بَسَرَ [22]

و چهره درهم کشید و عجولانه دست به کار شد.

1

(مدثر/ 22)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ‌الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌کَثِیرعَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ: فَ عَبَسَ وَ بَسَرَ مِمَّا أُمِرَ بِهِ.

امام صادق (علیه السلام) - عَبَسَ وَ بَسَرَ؛ نسبت به آنچه به آن امر شده است، روی درهم کشید و ترشرویی‌کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص174

بحارالأنوار، ج30، ص169/ القمی، ج2، ص395

2

(مدثر/ 22)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ عَبَسَ وَ بَسَرَ قَالَ: عَبَسَ وَجْهَهُ وَ بَسَرَ قَالَ: لَوَی شِدْقَهُ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ نَظَرَ ثُمَّ عَبَسَ وَ بَسَرَ؛ از روی تمسخر نگاهی کرده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص174

بحارالأنوار، ج9، ص244/ القمی، ج2، ص394؛ «القی» بدل «لوی»

آیه ثُمَّ أَدْبَرَ وَ اسْتَکْبَرَ [23]

سپس پشت کرد و تکبّر ورزید.

آیه فَقالَ إِنْ هذا إِلّا سِحْرٌ یُؤْثَرُ [24]

و سرانجام گفت: این [قرآن] چیزی جز سحر پیشینیان نیست!

آیه إِنْ هذا إِلّا قَوْلُ الْبَشَرِ [25]

این فقط سخن انسان است.

1

(مدثر/ 25)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عَمِّهِ عَبْدِ‌الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌کَثِیرعَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ: إِنْ هذا إِلَّا قَوْلُ الْبَشَرِ… أَیْ لَیْسَ هُوَ وَحْیٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ.

امام صادق (علیه السلام) - إِنْ هذا إِلَّا قَوْلُ الْبَشَرِ، [حکایت سخن ولید است]: یعنی این [قرآن] وحی از طرف خدای عزّوجلّ نیست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص174

بحارالأنوار، ج30، ص169/ القمی، ج2، ص395

2

(مدثر/ 25)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِر عَنْ أَبِی‎جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ: إِنْ هذا إِلَّا قَوْلُ الْبَشَرِ قَالَ: هَذَا یَعْنِی تَدْبِیرَهُ وَ نَظَرَهُ وَ فِکْرَتَهُ وَ اسْتِکْبَارَهُ فِی نَفْسِهِ وَ ادِّعَاءَهُ الْحَقَّ لِنَفْسِهِ دُونَ أَهْلِهِ.

امام باقر (علیه السلام) - إِنَّهُ فَکَّرَ وَ قَدَّرَ، فَقُتِلَ کَیْفَ قَدَّرَ تا إِنْ هذا إِلَّا قَوْلُ الْبَشَرِ منظور تدبیر و فکر و اندیشه‌ی اوست و تکبّرش که مقامی را مدّعی شد که شایسته آن نبود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص174

بحارالأنوار، ج24، ص325

آیه سَأُصْلِیهِ سَقَرَ [26]

[امّا] به‌زودی او را وارد سَقَر (دوزخ) می‌کنم!

1

(مدثر/ 26)

الباقر (علیه السلام) - إِنَ فِی جَهَنَّمَ جَبَلًا یُقَالُ لَهُ صَعُودُ وَ إِنَّ فِی صَعُودٍ لَوَادِیاً یُقَالُ لَهُ سَقَرُ وَ إِنَّ لفی {فِی} قَعْرِ سَقَرَ لَجُبّاً یُقَالُ لَهُ هَبْهَبُ کُلَّمَا کُشِفَ غِطَاءُ ذَلِکَ الْجُبِّ ضَجَّ أَهْلُ النَّارِ مِنْ حَرِّهِ وَ ذَلِکَ مَنَازِلُ الْجَبَّارِینَ.

امام باقر (علیه السلام) - در جهنّم کوهی به نام صعود است. و در آن کوه درّه‌ای است به نام سقر (سعر)، و در آن چاهی است به نام هیهب (هیمب، برهوت)، هرگاه روپوش آن چاه برکنار می‌رود، دوزخیان از شدّت گرمای آن فریاد برمی‌آورند، جایگاه سرکشان در آن چاه است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص174

المحاسن، ج1، ص123

2

(مدثر/ 26)

الکاظم (علیه السلام) - کُلُ مَنْ تَقَدَّمَ إِلَی وَلَایَتِنَا تَأَخَّرَ عَنْ سَقَرَ وَ کُلُّ مَنْ تَأَخَّرَ عَنْ وَلَایَتِنَا تَقَدَّمَ إِلَی سَقَرَ.

امام کاظم (علیه السلام) - هرکس در جهت ولایت ما گام نهد، از دوزخ دور می‌شود و هرکس از ولایت ما روی‌گردان شود، با سرعت راهی دوزخ می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص174

بحارالأنوار، ج8، ص273

آیه وَ ما أَدْراکَ ما سَقَرُ [27]

و توچه می‌دانی «سَقَر» چیست!

1

(مدثر/ 27)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - سَقَرُ وَادٍ فِی النَّار.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - سَقَرُ؛ محلّی در جهنّم است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص174

بحارالأنوار، ج8، ص294/ القمی، ج2، ص394

2

(مدثر/ 27)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ أَمَّا التِّسْعَهًَْ عَشَرَ فَهِیَ سَقَرُ* لا تُبْقِی وَ لا تَذَرُ* لَوَّاحَةٌ لِلْبَشَرِ* عَلَیْها تِسْعَةَ عَشَرَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امّا نوزده: عبارت از [نگهبان] جهنّم است که باقی نمی‌گذارد و فروگذاری نمی‌کند. این آیه اشاره به همان است: لَوَّاحَةٌ لِلْبَشَرِ* عَلَیْها تِسْعَةَ عَشَرَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص174

بحارالأنوار، ج9، ص340/ الاختصاص، ص47

3

(مدثر/ 27)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَ فِی جَهَنَّمَ لَوَادِیاً لِلْمُتَکَبِّرِینَ یُقَالُ لَهُ سَقَرُ شَکَا إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ شِدَّهًَْ حَرِّهِ وَ سَأَلَهُ أَنْ یَأْذَنَ لَهُ أَنْ یَتَنَفَّسَ فَتَنَفَّسَ فَأَحْرَقَ جَهَنَّمَ.

امام صادق (علیه السلام) - در جهنّم، درّه‌ای است برای متکبّرین که سَقَر نامیده می‌شود. این درّه از شدّت حرارت به خداوند عزّوجلّ شکایت کرد و از خداوند متعال خواست که به او اجازه دهد که نفس بکشد؛ پس نفس کشید و جهنّم شعله‌ور شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص176

الکافی، ج2، ص310/ نورالثقلین

4

(مدثر/ 27)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ إِسْحَاقَ‌بْنِ‌عَمَّارٍ الصَّیْرَفِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ یَقُولُ فِیهِ یَا إِسْحَاقُ إِنَّ فِی النَّارِ لَوَادِیاً یُقَالُ لَهُ سَقَرُ لَمْ یَتَنَفَّسْ مُنْذُ خَلَقَهُ اللَّهُ لَوْ أَذِنَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ فِی التَّنَفُّسِ بِقَدْرِ مِخْیَطٍ لَأَحْرَقَ مَا عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ وَ إِنَّ أَهْلَ النَّارِ لَیَتَعَوَّذُونَ مِنْ حَرِّ ذَلِکَ الْوَادِی وَ نَتْنِهِ وَ قَذَرِهِ وَ مَا أَعَدَّ اللَّهُ فِیهِ لِأَهْلِهِ وَ إِنَّ فِی ذَلِکَ الْوَادِی لَجَبَلًا یَتَعَوَّذُ جَمِیعُ أَهْلِ ذَلِکَ الْوَادِی مِنْ حَرِّ ذَلِکَ الْجَبَلِ وَ نَتْنِهِ وَ قَذَرِهِ وَ مَا أَعَدَّ اللَّهُ فِیهِ لِأَهْلِهِ وَ إِنَّ فِی ذَلِکَ الْجَبَلِ لَشِعْباً یَتَعَوَّذُ جَمِیعُ أَهْلِ ذَلِکَ الْجَبَلِ مِنْ حَرِّ ذَلِکَ الشِّعْبِ وَ نَتْنِهِ وَ قَذَرِهِ وَ مَا أَعَدَّ اللَّهُ فِیهِ لِأَهْلِهِ وَ إِنَّ فِی ذَلِکَ الشِّعْبِ لَقَلِیباً یَتَعَوَّذُ أَهْلُ ذَلِکَ الشِّعْبِ مِنْ حَرِّ ذَلِکَ الْقَلِیبِ وَ نَتْنِهِ وَ قَذَرِهِ وَ مَا أَعَدَّ اللَّهُ فِیهِ لِأَهْلِهِ وَ إِنَّ فِی ذَلِکَ الْقَلِیبِ لَحَیَّهًًْ یَتَعَوَّذُ جَمِیعُ أَهْلِ ذَلِکَ الْقَلِیبِ مِنْ خُبْثِ تِلْکَ الْحَیَّهًِْ وَ نَتْنِهَا وَ قَذَرِهَا وَ مَا أَعَدَّ اللَّهُ فِی أَنْیَابِهَا مِنَ السَّمِّ لِأَهْلِهَا وَ إِنَّ فِی جَوْفِ تِلْکَ الْحَیَّهًِْ لَسَبْعَهًَْ صَنَادِیقَ فِیهَا خَمْسَهًٌْ مِنَ الْأُمَمِ السَّالِفَهًِْ وَ اثْنَانِ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَنِ الْخَمْسَهًُْ وَ مَنِ الِاثْنَانِ قَالَ وَ أَمَّا الْخَمْسَهًُْ فَقَابِیلُ الَّذِی قَتَلَ هَابِیلَ وَ نُمْرُودُ الَّذِی حَاجَّ إِبْراهِیمَ فِی رَبِّهِ {فَ} قالَ أَنَا أُحْیِی وَ أُمِیتُ وَ فِرْعَوْنُ الَّذِی قَالَ أَنَا رَبُّکُمُ الْأَعْلی وَ یَهُودُ الَّذِی هَوَّدَ الْیَهُودَ وَ یُونُسُ الَّذِی نَصَّرَ النَّصَارَی وَ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ أَعْرَابِیَّانِ.

امام کاظم (علیه السلام) - اسحاق‌بن‌عمّار از امام کاظم (علیه السلام) روایت می‌کند که در حدیث طولانی می‌فرماید: «ای اسحاق! همانا در آتش دوزخ محلّی هست که به آن سقر می‌گویند، که از لحظه‌ای که خداوند آن را خلق نموده زبانه‌هایش فروکش نکرده و هوایی به آن نرسیده و اهل دوزخ از حرارت آن وادی و از کراهت و آلودگی آن و آنچه خدا برای اهل آن وادی مهیّا نموده به خدا پناه می‌برند و این وادی کوهی دارد که همه‌ی اهل آن وادی از حرارت و بوی تعفّن و آلودگی آن کوه و عذاب‌هایی‎ که خداوند برای اهل آن تدارک دیده به خدا پناه می‌برند و آن کوه درّه‌ای دارد که همه‌ی اهل آن کوه از حرارت و آلودگی آن درّه و عذاب‌هایی که خداوند برای اهل آن مهیّا نموده به خدا پناه می‌برند و همانا در آن درّه چاه عمیقی وجود دارد که اهل آن درّه از حرارت و تعفّن و عذابی که خداوند برای اهل آن چاه مهیّا نموده به خدا پناه می‌برند و همانا در آن چاه ماریست که اهل آن چاه از پلیدی و تعفّن آن مار و سمّی که خداوند برای عذاب در نیش او تعبیه نموده به خدا پناه می‌برند و همانا در شکم آن مار هفت صندوقچه قرار دارد که پنج نفر از امّت‌های گذشته و دو نفر از این امّت قرار دارند». عرض کردم: «جانم فدایت! این امّت‌ها کدامند»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «قابیل که برادرش هابیل را کشت، نمرود که با ابراهیم (علیه السلام) درباره‌ی پروردگار محاجّه کرد، فرعون که ادّعای ربوبیّت نمود، یهودا که امّت موسی (علیه السلام) را به یهودیّت کشید و بولس که مسیحیان را به نصرانیّت دچار کرد، و از این امّت دو نفر عرب هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص176

الخصال، ج2، ص399

آیه لا تُبْقِی وَ لا تَذَرُ [28]

[آتشى است كه] نه چیزی را باقی می‌گذارد و نه رها می‌سازد.

1

(مدثر/ 28)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - لا تُبْقِی وَ لا تَذَرُ أَیْ لَا تُبْقِیهِ وَ لَا تَذَرُهُ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - لَا تُبْقِی وَلَا تَذَرُ یعنی اینکه چیزی باقی نمی‌گذارد و همه‌ی آن را از بین می‌برد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص176

بحارالأنوار، ج8، ص294/ القمی، ج2، ص394

2

(مدثر/ 28)

الحسین (علیه السلام) - إِذَا وَرَدْتَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ أَرْضَ کَرْبَلَاء فقُل: … وَ قَدْ أَمْهَلْتَ الَّذِینَ اجْتَرَءُوا عَلَیْکَ… فِی سَقَرَ الَّتِی لا تُبْقِی وَ لا تَذَرُ فِی‌الْحَمِیمِ وَالْجَحِیم.

امام حسین (علیه السلام) - هنگامی‌که به خواست خدا وارد سرزمین کربلا شدی، بگو: … [خداوندا]! به کسانی که بر [معصیت] تو جرئت پیدا کردند مهلت داده‎ای… [تا آن‌ها را] در دوزخی که: [آتشی است که] نه چیزی را باقی می‌گذارد و نه رها می‌سازد. و در آب جوشان و آتش فروزان [جاودانه سازی]».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص176

بحارالأنوار، ج98، ص216

آیه لَوّاحَةٌ لِلْبَشَرِ [29]

پوست را دگرگون می‎کند.

1

(مدثر/ 29)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - لَوَّاحَةٌ لِلْبَشَرِ قَالَ: تَلُوحُ عَلَیْهِ فَتُحْرِقُهُ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - لَوَّاحَةٌ لِّلْبَشَرِ بر او نمایان می‌شود و او را می‌سوزاند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص178

بحارالأنوار، ج8، ص294/ القمی، ج2، ص394

آیه عَلَیْها تِسْعَةَ عَشَرَ [30]

نوزده [نگهبان] بر آن گمارده شده‎اند!

1

(مدثر/ 30)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَوْلُه: عَلَیْها تِسْعَةَ عَشَرَ قَالَ مَلَائِکَهًٌْ یُعَذِّبُونَهُمْ وَ هُوَ قَوْلُهُ: وَ ما جَعَلْنا أَصْحابَ النَّارِ إِلَّا مَلائِکَةً وَ هُمْ مَلَائِکَهًٌْ فِی النَّارِ یُعَذِّبُونَ النَّاسَ وَ ما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلَّا فِتْنَةً لِلَّذِینَ کَفَرُوا قَالَ: لِکُلِّ رَجُلٍ تِسْعَةَ عَشَرَ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ یُعَذِّبُونَهُمْ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - عَلَیْهَا تِسْعَةَ عَشَرَ فرشتگانی هستند که آن‌ها را عذاب می‌دهند و این همان سخن خداوند عزّوجلّ است: وَ مَا جَعَلْنَا أَصْحَابَ النَّارِ إِلَّا مَلَائِکَةً؛ و آن‌ها، فرشتگانی در جهنّم هستند که مأمور عذاب دادن مردمند وَ مَا جَعَلْنَا عِدَّتَهُمْ إِلَّا فِتْنَةً لِّلَّذِینَ کَفَرُوا برای هر شخصی نوزده فرشته وجود دارد که مأمور عذاب دادن وی است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص178

بحارالأنوار، ج8، ص294/ القمی، ج2، ص394؛ «و هو قوله و ما جعلنا… الی آخر» محذوف

2

(مدثر/ 30)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرعَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عزّوجلّ… عَلَیْها تِسْعَةَ عَشَرَ أَیْ تِسْعَهًَْ عَشَرَ رَجُلًا فَیَکُونُونَ مِنَ النَّاسِ کُلُّهُمْ فِی الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ.

امام باقر (علیه السلام) - عَلَیْها تِسْعَةَ عَشَرَ یعنی نوزده نفر از مردم هستند که همه در شرق و غرب هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص178

بحارالأنوار، ج24، ص325

3

(مدثر/ 30)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عِدَّهًُْ الْمَلَائِکَهًِْ الْمُوَکَّلِینَ بِالنَّارِ فِی التَّوْرَاهًِْ وَ الْإِنْجِیلِ تِسْعَهًَْ عَشَرَ فَکَانَ ذِکْرُ هَذَا الْعَدَدِ تَصْدِیقاً لِلنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله).

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - در تورات و انجیل تعداد فرشتگان گمارده‎ شده بر آتش [جهنّم] نوزده تا است و این عدد را [در تورات و انجیل] برای تصدیق پیامبر (صلی الله علیه و آله) ذکر کرده ‎بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص178

متشابه القرآن، ج1، ص16

آیه وَ ما جَعَلْنا أَصْحابَ النّارِ إِلّا مَلائِکَةً وَ ما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلّا فِتْنَةً لِلَّذِینَ کَفَرُوا لِیَسْتَیْقِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ وَ یَزْدادَ الَّذِینَ آمَنُوا إِیماناً وَ لا یَرْتابَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ لِیَقُولَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْکافِرُونَ ما ذا أَرادَ اللهُ بِهذا مَثَلاً کَذالِکَ یُضِلُّ اللهُ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ وَ ما یَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّکَ إِلّا هُوَ وَ ما هِیَ إِلّا ذِکْری لِلْبَشَرِ [31]

نگهبانان دوزخ را فقط فرشتگان [عذاب] قرار دادیم، و تعداد آن‌ها را جز برای آزمایش کافران معیّن نکردیم تا اهل کتاب (یهود و نصاری) یقین پیدا کنند و بر ایمان مؤمنان بیفزاید، و اهل کتاب و مؤمنان [در حقّانيت اين كتاب آسمانى] تردید به خود راه ندهند، و بیماردلان و کافران بگویند: «خدا از این سخن چه منظوری دارد»؟! [آرى] این‌گونه خداوند هرکس را بخواهد گمراه می‎سازد و هرکس را بخواهد هدایت می‎کند. و لشکریان پروردگارت را جز او کسی نمی‎داند، و این جز هشدار و تذکّری برای انسان‌ها نیست!

نگهبانان دوزخ را فقط فرشتگان [عذاب] قرار دادیم، و تعداد آن‌ها را جز برای آزمایش کافران معیّن نکردیم

1 -1

(مدثر/ 31)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِر عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عزّوجلّ… وَ ما جَعَلْنا أَصْحابَ النَّارِ إِلَّا مَلائِکَةً قَالَ: فَالنَّارُ هُوَ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) الَّذِی أَنَارَ ضَوْؤُهُ وَ خُرُوجُهُ لِأَهْلِ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ وَ الْمَلَائِکَهًُْ هُمُ الَّذِینَ یَمْلِکُونَ عِلْمَ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) وَ قَوْلُهُ: وَ ما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلَّا فِتْنَةً لِلَّذِینَ کَفَرُوا قَالَ: یَعْنِی الْمُرْجِئَهًَْ وَ قَوْلُهُ: لِیَسْتَیْقِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ قَالَ: هُمُ الشِّیعَهًُْ وَ هُمْ أَهْلُ الْکِتَابِ وَ هُمُ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ وَ الْحُکْمَ وَ النُّبُوَّهًَْ وَ قَوْلُهُ: وَ یَزْدادَ الَّذِینَ آمَنُوا إِیماناً وَ لا یَرْتابَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ أَیْ لَا یَشُکُّ الشِّیعَهًُْ فِی شَیْءٍ مِنْ أَمْرِ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وَ قَوْلُهُ: وَ لِیَقُولَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ یَعْنِی بِذَلِکَ الشِّیعَهًَْ وَ ضُعَفَاءَهَا وَ الْکافِرُونَ ما ذا أَرادَ اللَّهُ بِهذا مَثَلًا فَقَالَ اللَّهُ عزّوجلّ لَهُمْ: کَذلِکَ یُضِلُّ اللهُ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ فَالْمُؤْمِنُ یُسَلِّمُ وَ الْکَافِرُ یَشُکُّ وَ قَوْلُهُ: وَ ما یَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّکَ إِلَّا هُوَ فَجُنُودُ رَبِّکَ هُمُ الشِّیعَهًُْ وَ هُمْ شُهَدَاءُ اللَّهِ فِی الْأَرْضِ وَ قَوْلُهُ: وَ ما هِیَ إِلَّا ذِکْری لِلْبَشَرِ لِمَنْ شاءَ مِنْکُمْ أَنْ یَتَقَدَّمَ أَوْ یَتَأَخَّر.

امام باقر (علیه السلام) - جابر (رحمة الله علیه) از امام باقر (علیه السلام) روایت می‌کند که درباره‌ی آیه: وَ ما جَعَلْنا أَصْحابَ النَّارِ إِلَّا مَلائِکَةً؛ فرمود: «منظور از نار حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است که نور او می‌درخشد و قیامش شرق و غرب را می‌گیرد و ملائکه کسانی هستند که علم آل محمّد (علیهم السلام) را دارند. این آیه: وَما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلَّا فِتْنَةً لِلَّذِینَ کَفَرُوا؛ منظور گروه مرجئه هستند و این آیه: لِیَسْتَیْقِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ یعنی شیعیان که اهل کتابند و آن‌ها هستند که به ایشان کتاب و نبوّت و حکمت ارزانی شده است. وَ یَزْدادَ الَّذِینَ آمَنُوا إِیماناً وَ لا یَرْتابَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ؛ یعنی شیعیان شک در چیزی از کار حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ندارند. وَ لِیَقُولَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ؛ منظور ضعفای شیعه هستند. وَ الْکافِرُونَ ما ذا أَرادَ اللهُ بِهذا مَثَلًا؛ که می‌گویند خدا از این چه منظوری دارد خداوند می‌فرماید: کَذلِکَ یُضِلُّ اللهُ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ این چنین خداوند کسی را که می‌خواهد، گمراه می‌کند و آن کس را که بخواهد، هدایت می‌نماید. مؤمن تسلیم می‌شود و کافر شک می‌کند. وَ ما یَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّکَ إِلَّا هُوَ؛ منظور از جنود و سپاه خدا شیعیان هستند که تعداد آن‌ها را فقط خدا می‌داند و آن‌ها گواهان روی زمینند. برای کسانی از شما که می‌خواهند پیش افتند یا عقب بمانند [به‌سوی هدایت و نیکی پیش روند یا نروند]! .

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص178

بحارالأنوار، ج24، ص325

1 -2

(مدثر/ 31)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَوْلُه: وَما جَعَلْنا أَصْحابَ النَّارِ إِلَّا مَلائِکَةً وَ هُمْ مَلَائِکَهًٌْ فِی النَّارِ یُعَذِّبُونَ النَّاسَ وَ ما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلَّا فِتْنَةً لِلَّذِینَ کَفَرُوا قَالَ: لِکُلِّ رَجُلٍ تِسْعَهًَْ عَشَرَ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ یُعَذِّبُونَهُمْ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَما جَعَلْنا أَصْحابَ النَّارِ إِلَّا مَلائِکَةً؛ آن‌ها فرشتگانی در آتش هستند که مردم را عذاب می‎کنند وَ ما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلَّا فِتْنَةً لِلَّذِینَ کَفَرُوا؛ برای هر مردی نوزده نفر از فرشتگان هستند که آن‌ها را عذاب می‎کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص180

بحارالأنوار، ج8، ص294/ القمی، ج2، ص394

تا اهل کتاب یهود و نصاری) یقین پیدا کنند و بر ایمان مؤمنان بیفزاید، و اهل کتاب و مؤمنان [در حقّانیت این کتاب آسمانی] تردید به خود راه ندهند، و بیماردلان و کافران بگویند: «خدا از این سخن چه منظوری دارد»

2 -1

(مدثر/ 31)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْل عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ‌الْمَاضِی (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ… لِیَسْتَیْقِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ قَالَ: یَسْتَیْقِنُونَ أَنَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) وَ وَصِیَّهُ حَقٌّ قُلْتُ: وَیَزْدادَ الَّذِینَ آمَنُوا إِیماناً قَالَ: وَ یَزْدَادُونَ بِوَلَایَهًِْ الْوَصِیِّ إِیمَاناً. قُلْتُ: وَ لایَرْتابَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ وَ الْمُؤْمِنُونَ قَالَ: بِوَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) قُلْتُ مَا هَذَا الِارْتِیَابُ قَالَ: یَعْنِی بِذَلِکَ أَهْلَ الْکِتَابِ وَ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ ذَکَرَ اللَّهُ فَقَالَ وَ لَا یَرْتَابُونَ فِی الْوَلَایَهًِْ قُلْتُ: وَ ما هِیَ إِلَّا ذِکْری لِلْبَشَرِ قَالَ: نَعَمْ وَلَایَهًُْ عَلِیٍّ (علیه السلام).

امام کاظم (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل گوید: به امام کاظم (علیه السلام) عرض کردم: «منظور از لِیَسْتَیْقِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ چیست»؟ فرمود: «یقین افزون‌تری داشته ‎باشند که خداوند عزّوجلّ و رسولش و وصیّ آن بر حق هستند». عرض ‎کردم: «منظور از وَ یَزْدَادَ الَّذِینَ آمَنُوا إِیمَانًا چیست»؟ فرمود: «نسبت به ولایت جانشین و وصیّ پیامبر (صلی الله علیه و آله)، ایمان افزون‌تری پیدا کنند». عرض ‎کردم: «منظور از وَ لَا یَرْتَابَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ وَ المُؤْمِنُونَ چیست»؟ فرمود: «نسبت به ولایت علی (علیه السلام) است». عرض‎ کردم: «منظور از این شک و ریب چیست»؟ فرمود: «منظور، اهل کتاب و مؤمنانی هستند که خداوند درباره‎ی آن‌ها می‌فرماید: نسبت به ولایت علی (علیه السلام) شک و تردید ندارند». عرض‎ کردم: «منظور از وَ مَا هِیَ إِلَّا ذِکْرَی لِلْبَشَرِ چیست»؟ فرمود: «آری، منظور ولایت علی (علیه السلام) است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص180

الکافی، ج1، ص434/ بحارالأنوار، ج24، ص338/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص714؛ «لیتیقنون» بدل «یستیقنون» / نورالثقلین/ البرهان

[آری] این‌گونه خداوند هرکس را بخواهد گمراه می‎سازد و هرکس را بخواهد هدایت می‎کند

3 -1

(مدثر/ 31)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - الضَّلَالَهًُْ عَلَی وُجُوهٍ فَمِنْهُ مَحْمُودٌ وَ مِنْهُ مَذْمُومٌ وَ مِنْهُ مَا لَیْسَ بِمَحْمُودٍ وَ لَا مَذْمُومٍ وَ مِنْهُ ضَلَالُ النِّسْیَانِ فَأَمَّا الضَّلَالُ الْمَحْمُودُ وَ هُوَ الْمَنْسُوبُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی کَقَوْلِهِ: یُضِلُّ اللهُ مَنْ یَشاءُ هُوَ ضَلَالُهُمْ عَنْ طَرِیقِ الْجَنَّهًِْ بِفِعْلِهِمْ… قَالَ سُبْحَانَهُ: وَ لاتَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَنْ سَبِیلِهِ ذلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ… فَخَالَفُوا مَا وَصَّاهُمُ اللَّهُ تَعَالَی بِهِ وَ اتَّبَعُوا أَهْوَاءَهُمْ فَحَرَّفُوا دِینَ اللَّهِ جَلَّتْ عَظَمَتُهُ وَ شَرَائِعَهُ وَ بَدَّلُوا فَرَائِضَهُ وَ أَحْکَامَهُ وَ جَمِیعَ مَا أُمِرُوا بِهِ کَمَا عَدَلُوا عَمَّنْ أُمِرُوا بِطَاعَتِهِ وَ أَخَذَ عَلَیْهِمُ الْعَهْدَ بِمُوَالَاتِهِ وَ اضْطَرَّهُمْ ذَلِکَ إِلَی اسْتِعْمَالِ الرَّأْیِ وَ الْقِیَاسِ فَزَادَهُمْ ذَلِکَ حَیْرَهًًْ وَ الْتِبَاساً وَ مِنْهُ قَوْلُهُ سُبْحَانَهُ: وَ لِیَقُولَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْکافِرُونَ ما ذا أَرادَ اللهُ بِهذا مَثَلًا کَذلِکَ یُضِلُّ اللهُ مَنْ یَشاءُ فَکَأَنَّ تَرْکَهُمُ اتِّبَاعَ الدَّلِیلِ الَّذِی أَقَامَ لَهُمْ ضَلَالَهًٌْ لَهُمْ فَصَارَ ذَلِکَ کَأَنَّهُ مَنْسُوبٌ إِلَیْهِ تَعَالَی لِمَا خَالَفُوا أَمْرَهُ فِی اتِّبَاعِ الْإِمَامِ ثُمَّ افْتَرَقُوا وَ اخْتَلَفُوا وَ لَعَنَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ اسْتَحَلَّ بَعْضُهُمْ دِمَاءَ بَعْضٍ فَما ذا بَعْدَ الْحَقِّ إِلَّا الضَّلالُ فَأَنَّی تُؤْفَکُونَ.

امام علی (علیه السلام) - گمراهی چندگونه است: بعضی از آن پسندیده است و بعضی از آن ناپسند و بعضی از آن نه پسندیده است و نه ناپسند؛ که از جمله‌ی آن گمراهی به‌معنای فراموشی است. و امّا گمراهی پسندیده و آن گمراهی منسوب به خدای تعالی است مانند سخن خداوند: یُضِلُّ اللهُ مَنْ یَشاءُ، و آن گمراه‌کردن آن‌ها به سبّب عملشان از مسیر بهشت است… خداوند سبحان فرمود: و از راه‌های پراکنده [و انحرافی] پیروی نکنید، که شما را از طریق حق، دور می‌سازد! این چیزی است که خداوند شما را به آن سفارش می‌کند، شاید پرهیزگاری پیشه کنید! . (انعام/153) ولی با آنچه خداوند آن‌ها را به آن سفارش کرد مخالفت کردند و از هوای نفسشان پیروی ‎کردند و دین خداوند عزّوجلّ و آیین او را تحریف کردند و واجبات و احکام او و همه‌ی آنچه را که به آن مأمور بودند دگرگون ساختند، چنانچه از کسی ‎که مأمور به اطاعت از او بودند و از آن‌ها برای پیروی از او پیمان گرفته ‎بود، روی‌گردان شدند و این [کار] آن‌ها را ناگزیر کرد از تفسیر به رأی و قیاس استفاده ‎کنند و این کار هم، سرگردانی و اشتباه آن‌ها را زیاد کرد. و از جمله‌ی گمراهی پسندیده سخن خداوند سبحان: وَ لِیَقُولَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْکافِرُونَ ما ذا أَرادَ اللهُ بِهذا مَثَلًا کَذلِکَ یُضِلُّ اللهُ مَنْ یَشاءُ است. و گویا پیروی‌نکردن از دلیلی که برایشان اقامه کرد، گمراهی برای آن‌ها است؛ پس گویا آن [گمراهی] به خاطر مخالفت با امر خدا در مورد پیروی از امام – منسوب به خدای تعالی است. سپس پراکنده شدند و اختلاف کردند و بعضی از آن‌ها بعضی را لعنت کرد و بعضی از آن‌ها خون بعضی را حلال شمرد. با این حال بعد از حق، چه چیزی جز گمراهی وجود دارد؟! پس چرا از حق روی‌گردان می‌شوید؟!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص180

بحارالأنوار، ج5، ص208

و لشکریان پروردگارت را جز او کسی نمی‎داند، و این جز هشدار و تذکّری برای انسان‌ها نیست

4 -1

(مدثر/ 31)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌سَعِیدٍ‌الْخُدْرِی أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حَدَّثَهُمْ عَنْ لَیْلَهًٍْ أُسْرِیَ بِهِ قَالَ فَصَعِدْتُ أَنَا وَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) إِلَی السَّمَاءِ الدُّنْیَا فَإِذَا أَنَا بِمَلَکٍ یُقَالُ لَهُ إِسْمَاعِیلُ وَ هُوَ صَاحِبُ سَمَاءِ الدُّنْیَا وَ بَیْنَ یَدَیْهِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ مَعَ کُلِّ مَلَکٍ جُنْدُهُ مِائَهًُْ أَلْفٍ وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَهًَْ: وَ ما یَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّکَ إِلَّا هُوَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوسعید خدری گوید: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برای اصحاب از شب معراج سخن گفت، فرمود: «من و جبرئیل تا آسمان دنیا بالا رفتیم و به ناگاه فرشته‌ای به نام اسماعیل که سرپرست آسمان دنیاست را دیدم که برابرش هفتادهزار فرشته بودند و با هر فرشته صدهزار سپاه و این آیه را تلاوت فرمود: وَ ما یَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّکَ إِلَّا هُوَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص182

بحارالأنوار، ج56، ص200

4 -2

(مدثر/ 31)

الأئمه (علیهم السلام) - أَنَّ بَنِی‌آدَمَ عُشْرُ الْجِنِّ وَ الْجِنُّ وَ بَنُوآدَمَ عُشْرُ حَیَوَانَاتِ الْبَرِّ وَ هَؤُلَاءِ کُلُّهُمْ عُشْرُ الطُّیُورِ وَ هَؤُلَاءِ کُلُّهُمْ عُشْرُ حَیَوَانَاتِ الْبَحْرِ وَ هَؤُلَاءِ کُلُّهُمْ عُشْرُ مَلَائِکَهًِْ الْأَرْضِ الْمُوَکَّلِینَ بِهَا وَ کُلُّ هَؤُلَاءِ عُشْرُ مَلَائِکَهًِْ السَّمَاءِ الدُّنْیَا وَ کُلُّ هَؤُلَاءِ عُشْرُ مَلَائِکَهًِْ السَّمَاءِ الثَّانِیَهًِْ وَ عَلَی هَذَا التَّرْتِیبِ إِلَی السَّمَاءِ السَّابِعَهًِْ ثُمَّ الْکُلُّ فِی مُقَابَلَهًِْ مَلَائِکَهًِْ الْکُرْسِیِّ نَزْرٌ قَلِیلٌ ثُمَّ کُلُّ هَؤُلَاءِ عُشْرُ مَلَائِکَهًِْ سُرَادِقِ وَاحِدٍ مِنْ سُرَادِقَاتِ الْعَرْشِ الَّتِی عَدَدُهَا سِتُّمِائَهًِْ أَلْفٍ طُولُ کُلِّ سُرَادِقٍ وَ عَرْضُهُ وَ سَمْکُهُ إِذَا قُوبِلَتْ بِهِ السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرَضُونَ وَ مَا فِیهِمَا وَ مَا بَیْنَهُمَا فَإِنَّهَا کُلُّهَا تَکُونُ شَیْئاً یَسِیراً وَ قَدْراً صَغِیراً وَ مَا مِنْ مِقْدَارِ مَوْضِعِ قَدَمٍ إِلَّا وَ فِیهِ مَلَکٌ سَاجِدٌ أَوْ رَاکِعٌ أَوْ قَائِمٌ لَهُمْ زَجَلٌ بِالتَّسْبِیحِ وَ التَّقْدِیسِ ثُمَّ کُلُّ هَؤُلَاءِ فِی مُقَابَلَهًِْ الْمَلَائِکَهًِْ الَّذِینَ یَحُومُونَ حَوْلَ الْعَرْشِ کَالْقَطْرَهًِْ فِی الْبَحْرِ وَ لَا یَعْرِفُ عَدَدَهُمْ إِلَّا اللَّهُ ثُمَّ مَعَ هَؤُلَاءِ مَلَائِکَهًُْ اللَّوْحِ الَّذِینَ هُمْ أَشْیَاعُ إِسْرَافِیلَ (علیه السلام) وَ الْمَلَائِکَهًُْ الَّذِینَ هُمْ جُنُودُ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) وَ هُمْ کُلُّهُمْ سَامِعُونَ مُطِیعُونَ لَا یَفْتُرُونَ مُشْتَغِلُونَ بِعِبَادَتِهِ سُبْحَانَهُ رِطَابُ الْأَلْسِنَهًِْ بِذِکْرِهِ وَ تَعْظِیمِهِ یَتَسَابَقُونَ فِی ذَلِکَ مُنْذُ خَلَقَهُمْ لَا یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ آنَاءَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ لَا یَسْأَمُونَ لَا تُحْصَی أَجْنَاسُهُمْ وَ لَا مُدَّهًُْ أَعْمَارِهِمْ وَ لَا کَیْفِیَّهًُْ عِبَادَاتِهِمْ وَ هَذَا تَحْقِیقُ حَقِیقَهًِْ مَلَکُوتِهِ جَلَّ جَلَالُهُ عَلَی مَا قَالَ: وَما یَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّکَ إِلَّا هُوَ.

ائمه (علیهم السلام) - روایت شده است که: آدمیزاده یک‌دهم پریانند، و پریان همه یک‌دهم جانداران بیابان، و آنان همه یک‌دهم پرنده‌ها، و آنان همه یک‌دهم جانداران دریا، و آنان همه یک‌دهم فرشته‌های گماشته بر زمین، و آنان همه یک‌دهم فرشته‌های آسمان نزدیک‌تر، و آنان همه یک‌دهم فرشته‌های آسمان دوّم، و به‌همین روش تا آسمان هفتم، سپس همه در برابر فرشته‌های کرسی کمی و اندک باشند، سپس همه‌ی آنان یک‌دهم فرشته‌های یک سراپرده از سراپرده‌های عرشند که شماره‌های آن‌ها ششصدهزار است. و چون درازای هر سراپرده و پهنا و بلندیش با آسمان‌ها و زمین‌ها و آنچه در آن‌ها و میان آن‌هاست، سنجیده شود همه‌ی این‌ها در برابرش اندکند، و اندازه‌ی کوچکی، و به‌اندازه‌ی جای پایی در آن نیست جز اینکه فرشته‌ای در آن به سجده است یا در رکوع و یا بر سر پا ایستاده، و جنجالی دارند به تسبیح و تقدیس. سپس همه‌ی اینان در برابر فرشته‌ها که گرد عرش می‌گردند چون یک قطره باشند در دریا و شماره‌شان را جز خدا نمی‌داند، سپس با این‌ها است فرشته‌های لوح که پیروان اسرافیلند، و فرشته‌هایی که سپاه‌های جبرئیلند، و همه شنوا و فرمانبردارند، سستی ندارند، و در کار پرستش خدای سبحان هستند، و زبانشان به ذکر و تعظیمش گویاست و از روزی‎ایکه خدایشان آفریده نسبت به هم در ذکر او پیشی می‌گیرند، شب و روز از پرستش او سر بزرگی نکنند و خسته نشوند، اجناس آن‌ها شماره ندارند، و نه مدّت عمرشان، و نه کیفیّت عباداتشان، و این است تحقیق حقیقت ملکوتش چنانکه فرمود: وَ ما یَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّکَ إِلَّا هُوَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص182

بحارالأنوار، ج54، ص318

آیه کَلّا وَ الْقَمَرِ [32]

هرگز چنین نیست سوگند به ماه.

آیه وَ الَّیْلِ إِذْ أَدْبَرَ [33]

و به شب، هنگامی‌که [دامن برچينيد و] پشت کند.

آیه وَ الصُّبْحِ إِذا أَسْفَرَ [34]

و به صبح هنگامی‌که چهره بگشاید.

آیه إِنَّها لِأَحْدَی الْکُبَرِ [35]

که آن [حوادث هولناك قيامت] از مسائل مهم است!

1

(مدثر/ 35)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ… قَال سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ… إِنَّها لَإِحْدَی الْکُبَرِ قَالَ: الْوَلَایَهًُْ.

امام کاظم (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل گوید: از امام کاظم (علیه السلام) درباره‌ی این آیه: إِنَّهَا لَإِحْدَی الْکُبَر پرسیدم؟ فرمود: «ولایت است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص184

الکافی، ج1، ص434/ بحارالأنوار، ج24، ص338/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص714

2

(مدثر/ 35)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّها لَإِحْدَی الْکُبَرِ نَذِیراً لِلْبَشَرِ قَالَ یَعْنِی فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها).

امام باقر (علیه السلام) - إِنَّهَا لَإِحْدَی الْکُبَر* نَذِیرًا لِّلْبَشَرِ؛ منظور، فاطمه (سلام الله علیها) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص184

بحارالأنوار، ج24، ص331/ القمی، ج2، ص396/ نورالثقلین/ البرهان

3

(مدثر/ 35)

الباقر (علیه السلام) - وَ قَوْلَهُ إِنَّها لَإِحْدَی الْکُبَرِ نَذِیراً لِلْبَشَرِ یَعْنِی مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله).

امام باقر (علیه السلام) - إِنَّهَا لَإِحْدَی الْکُبَرِ* نَذِیرًا؛ منظور محمّد (صلی الله علیه و آله) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص184

بحارالأنوار، ج53، ص64/ بحارالأنوار، ج53، ص42

آیه نَذِیراً لِلْبَشَرِ [36]

هشداری است برای همه‌ی انسان‌ها.

آیه لِمَنْ شاءَ مِنْکُمْ أَنْ یَتَقَدَّمَ أَوْ یَتَأَخَّرَ [37]

برای کسانی از شما که می‌خواهند [به‌سوى هدايت] پیش روند یا عقب بمانند.

1

(مدثر/ 37)

الکاظم (علیه السلام) - مَنْ تَقَدَّمَ إِلَی وَلَایَتِنَا أُخِّرَ عَنْ سَقَرَ وَ مَنْ تَأَخَّرَ عَنَّا تَقَدَّمَ إِلَی سَقَرَ إِلَّا أَصْحابَ الْیَمِینِ قَالَ هُمْ وَ اللَّهِ شِیعَتُنَا.

امام کاظم (علیه السلام) - هرکس به‌سوی ولایت ما سبقت جوید از جهنّم دور شده و هرکه از ولایت کناره‌گیری کند به جهنّم نزدیک شده است؛ به‌جز اصحاب یمین. به خدا قسم آن‌ها شیعیان ما هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص184

الکافی، ج1، ص434/ بحارالأنوار، ج24، ص338

2

(مدثر/ 37)

الباقر (علیه السلام) - لِمَنْ شاءَ مِنْکُمْ أَنْ یَتَقَدَّمَ أَوْ یَتَأَخَّرَ قَالَ یَعْنِی الْیَوْمَ قَبْلَ خُرُوجِ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مَنْ شَاءَ قَبِلَ الْحَقَّ وَ تَقَدَّمَ إِلَیْهِ وَ مَنْ شَاءَ تَأَخَّرَ عَنْهُ.

امام باقر (علیه السلام) - لِمَنْ شاءَ مِنْکُمْ أَنْ یَتَقَدَّمَ أَوْ یَتَأَخَّرَ یعنی در این ایّام پیش از ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) هرکه مایل است حق را بپذیرد و به‌جانب حق رود و هرکه می‌خواهد از حق کناره‌گیری کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص184

بحارالأنوار، ج24، ص325

آیه کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَةٌ [38]

[آرى] هرکس در گرو اعمال خویش است.

1

(مدثر/ 38)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - إِنِّی أُوصِیکُمْ بِتَقْوَی اللَّهِ فِیمَا أَنْتُمْ عَنْهُ مَسْئُولُونَ وَ عَمَّا أَنْتُمْ إِلَیْهِ صَائِرُونَ فَإِنَّ اللَّهَ قَالَ فِی کِتَابِهِ کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَةٌ.

امام علی (علیه السلام) - من شما را به رعایت تقوای الهی در آنچه مسئول آن هستید و از آنچه به‌سوی آن گرایش پیدا می‌کنید، سفارش می‌کنم؛ زیرا خداوند در کتاب خود فرموده است: کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَةٌ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص184

بحارالأنوار، ج33، ص585/ الأمالی للطوسی، ص24/ الأمالی للمفید، ص260/ بشارهًْ المصطفی، ص43/ تحف العقول، ص176/ شرح نهج البلاغهًْ، ج6، ص67/ الغارات، ج1، ص146/ مجموعهًْ ورام، ج2، ص178

2

(مدثر/ 38)

الصّادق (علیه السلام) - أَقْصِرْ نَفْسَکَ عَمَّا یَضُرُّهَا مِنْ قَبْلِ أَنْ تُفَارِقَکَ وَ اسْعَ فِی فَکَاکِهَا کَمَا تَسْعَی فِی طَلَبِ مَعِیشَتِکَ فَإِنَّ نَفْسَکَ رَهِینَهًٌْ بِعَمَلِکَ.

امام صادق (علیه السلام) - نفس خود را از تمایلات مضرّش بازدار پیش از آنکه مرگت فرا رسد و جان از تنت جدا نماید، و در راه آزادی نفس خویش کوشش کن همان‌طورکه در طلب معاش خود مجاهده می‌کنی که نفس تو در گرو اعمال تو خواهد بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص186

الکافی، ج2، ص455/ نورالثقلین

آیه إِلّا أَصْحابَ الْیَمِینِ [39]

مگر «اصحاب یمین» [كه نامه‌ی اعمالشان را به دست راستشان مى‌دهند]!

1

(مدثر/ 39)

الکاظم (علیه السلام) - أَصْحابَ الْیَمِینِ قَالَ: هُمْ وَ اللَّهِ شِیعَتُنَا.

امام کاظم (علیه السلام) - أَصْحابَ الْیَمِینِ؛ به‌خدا قسم آن‌ها شیعیان ما هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص186

الکافی، ج1، ص434/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص714

2

(مدثر/ 39)

الباقر (علیه السلام) - أَصْحابَ الْیَمِینِ قَالَ: هُمْ شِیعَتُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ.

امام باقر (علیه السلام) - کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَةٌ إِلَّا أَصْحابَ الْیَمِینِ؛ آنان شیعیان ما هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص186

بحارالأنوار، ج7، ص192/ بحارالأنوار، ج65، ص29/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص714/ شواهدالتنزیل، ج2، ص389/ المحاسن، ج1، ص171/ فرات الکوفی، ص513

3

(مدثر/ 39)

الباقر (علیه السلام) -ِ عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ کُنَّا جُلُوساً مَعَهُ فَتَلَا رَجُلٌ هَذِهِ الْآیَهًَْ: کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَةٌ إِلَّا أَصْحابَ الْیَمِینِ فَقَالَ: رَجُلٌ مَنْ أَصْحَابُ الْیَمِینِ قَالَ: شِیعَهًُْ عَلِیِّ‎بْنِ‎أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).

امام باقر (علیه السلام) - جابربن‌عبدالله انصاری گوید: در محضر امام باقر (علیه السلام) بودیم که مردی این آیه: کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَةٌ إِلَّا أَصْحابَ الْیَمِینِ را قرائت کرد. شخصی گفت: «اصحاب یمین کدام افراد هستند»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «شیعیان علیّبن‌ابی‌طالب (علیه السلام)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص186

بحارالأنوار، ج65، ص48/ بشارهًْ المصطفی، ص162

4

(مدثر/ 39)

الباقر (علیه السلام) - أَصْحابَ الْیَمِینِ قَالَ نَحنُ وَ شیِعَتُنَا.

امام باقر (علیه السلام) - أَصْحابَ الْیَمِینِ؛ ما و شیعیانمان می‌باشیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص186

فرات الکوفی، ص513/ شواهدالتنزیل، ج2، ص388/ البرهان

5

(مدثر/ 39)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - الْیَمِینُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ أَصْحَابُهُ شِیعَتُه.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَصْحابَ الْیَمِینِ، همانا علی (علیه السلام) و شیعیانش هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص186

القمی، ج2، ص395/ نورالثقلین/ البرهان

6

(مدثر/ 39)

الباقر (علیه السلام) - أَصْحابَ الْیَمِینِ قَالَ: هُمْ أَطْفَالُ الْمُؤْمِنِینَ.

امام باقر (علیه السلام) - أَصْحابَ الْیَمِینِ آن‌ها اطفال مؤمنین هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص186

بحارالأنوار، ج24، ص325

آیه فِی جَنّاتٍ یَتَساءَلُونَ [40]

آن‌ها در باغ‌های بهشتی‌اند، و سؤال می‌کنند.

آیه عَنِ الْمُجْرِمِینَ [41]

از مجرمان؛

1

(مدثر/ 41)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ جَابِرٍ‌الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ (علیه السلام) أَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) یَا عَلِیُّ (علیه السلام) قَوْلُهُ عزّوجلّ: کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَةٌ إِلَّا أَصْحابَ الْیَمِینِ فِی جَنَّاتٍ یَتَساءَلُونَ عَنِ الْمُجْرِمِینَ ما سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ وَ الْمُجْرِمُونَ؛ هُمُ الْمُنْکِرُونَ لِوَلَایَتِک.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پیامبر (صلی الله علیه و آله) به علی (علیه السلام) فرمود: «ای علی (علیه السلام)! در این آیات: کُلُّ نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ رَهِینَةٌ* إِلَّا أَصْحَابَ الْیَمِینِ* فِی جَنَّاتٍ یَتَسَاءلُونَ* عَنِ المُجْرِمِینَ* مَا سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ؛ منظور از گناهکاران، همان کسانی هستند که ولایت تو را انکار کردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص186

بحارالأنوار، ج24، ص8/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص714/ البرهان

2

(مدثر/ 41)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) الْمُجْرِمُونَ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) الْمُکَذِّبُونَ بِوَلَایَتِکَ.

امام باقر (علیه السلام) - مجرمان [در پاسخ] به امام علی (علیه السلام) می‌گویند: «ای علی (علیه السلام)! کسانی که ولایت تو را تکذیب کردند [ما را به دوزخ وارد ساختند]».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص186

بحارالأنوار، ج36، ص109

آیه ما سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ [42]

«چه چیز شما را به دوزخ وارد ساخت»؟!

1

(مدثر/ 42)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَیَقُولُونَ لِأَعْدَاءِ آلِ مُحَمَّد (علیهم السلام) ما سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ فَیَقُولُونَ لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّین.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - به دشمنان آل محمّد (علیهم السلام) می‌گویند: «ما سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ»؟ آن‌ها پاسخ می‌دهند: «لَمْ نَکُ مِنَ المُصَلِّینَ». یعنی از پیروان امامان (علیهم السلام) نبودیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص188

القمی، ج2، ص395

آیه قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ [43]

می‌گویند: ما از نمازگزاران نبودیم.

1

(مدثر/ 43)

الصّادق (علیه السلام) - قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ قَالَ: عَنَی بِهَا لَمْ نَکُ مِنْ أَتْبَاعِ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فِیهِمْ: وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ. أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ أَمَا تَرَی النَّاسَ یُسَمُّونَ الَّذِی یَلِی السَّابِقَ فِی الْحَلْبَهًِْ مُصَلِّی فَذَلِکَ الَّذِی عَنَی حَیْثُ قَالَ: لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ لَمْ نَکُ مِنْ أَتْبَاعِ السَّابِقِینَ.

امام صادق (علیه السلام) - قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمصَلِّینَ؛ مقصود این است که: از امامانی (علیهم السلام) که خدای تبارک‌وتعالی درباره‌ی ایشان فرموده‎ است: و [سوّمین گروه] پیشگامان پیشگامند، آن‌ها مقرّبانند! . (واقعه/11-10)، پیروی نکردیم». مگر نمی‌بینی که مردم اسبی را که در مسابقه پشت‌سر سابق است مصلّی نامند؟ همین معنی مقصود است. در آنجا که فرماید: لَمْ نَکُ مِنَ المُصَلِّینَ یعنی پیرو پیشروان نبودیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص188

الکافی، ج1، ص419/ بحارالأنوار، ج24، ص7؛ «لم نکن» بدل «لم نک» / بحارالأنوار، ج24، ص300/ المناقب، ج4، ص330؛ «اولیک المقربون» محذوف و «انا نری أن» بدل «أما تری» / الصراطالمستقیم، ج1، ص191؛ «بتفاوت»

2

(مدثر/ 43)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ الْمَاضِی (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ… لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ قَالَ: إِنَّا لَمْ نَتَوَلَّ وَصِیَّ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ الْأَوْصِیَاءَ مِنْ بَعْدِهِ وَ لَا یُصَلُّونَ عَلَیْهِمْ.

امام کاظم (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل گوید: از امام کاظم (علیه السلام) درباره‌ی سخن خدای عزّوجلّ: لَمْ نَکُ مِنَ الْمصَلِّینَ پرسیدم. فرمود: «یعنی ما دوستدار وصیّ محمّد (صلی الله علیه و آله) و اوصیاء (علیهم السلام) بعد از او نبودیم». و به آن‌ها صلوات نمی‌فرستادند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص188

الکافی، ج1، ص434/ بحارالأنوار، ج24، ص338/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص714؛ «لانصلی» بدل «لایصلون» / نورالثقلین

3

(مدثر/ 43)

الباقر (قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ یَعْنِی لَمْ یَکُونُوا مِنْ شِیعَهًِْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِب (علیه السلام).

امام باقر (علیه السلام) - قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ المُصَلِّینَ یعنی از شیعیان علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) نبودند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص188

بحارالأنوار، ج51، ص61/ فرات الکوفی، ص514

4

(مدثر/ 43)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - مُحَمَّدُ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ‌الرَّضِیُّ فِی نَهْجِ‌الْبَلَاغَهًِْ عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ فِی کَلَامٍ یُوصِی أَصْحَابَهُ تَعَاهَدُوا أَمْرَ الصَّلَاهًِْ وَ حَافِظُوا عَلَیْهَا وَ اسْتَکْثِرُوا مِنْهَا وَ تَقَرَّبُوا بِهَا فَإِنَّهَا کانَتْ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً مَوْقُوتاً أَ لَا تَسْمَعُونَ إِلَی جَوَابِ أَهْلِ النَّارِ حِینَ سُئِلُوا ما سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ وَ إِنَّهَا لَتَحُتُّ الذُّنُوبَ حَتَّ الْوَرَقِ وَ تُطْلِقُهَا إِطْلَاقَ الرِّبَقِ وَ شَبَّهَهَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِالْحَمَّهًِْ تَکُونُ عَلَی بَابِ الرَّجُلِ فَهُوَ یَغْتَسِلُ مِنْهَا فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَهًِْ خَمْسَ مَرَّاتٍ فَمَا عَسَی أَنْ یَبْقَی عَلَیْهِ مِنَ الدَّرَنِ وَ قَدْ عَرَفَ حَقَّهَا رِجَالٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ لَا یَشْغَلُهُمْ عَنْهَا زِینَهًُْ مَتَاعٍ وَ لَا قُرَّهًُْ عَیْنٍ مِنْ وَلَدٍ وَ لَا مَالٍ یَقُولُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ: رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللهِ وَ إِقامِ الصَّلاهًِْ وَ إِیتاءِ الزَّکاهًِْ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) نَصِباً بِالصَّلَاهًِْ بَعْدَ التَّبَاشُرِ لَهُ بِالْجَنَّهًِْ لِقَوْلِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها فَکَانَ یَأْمُرُ بِهَا أَهْلَهُ وَ یَصْبِرُ عَلَیْهَا نَفْسَهُ ثُمّ إِنَّ الزَّکَاهًَْ جُعِلَتْ مَعَ الصَّلَاهًِْ قُرْبَاناً لِأَهْلِ الْإِسْلَامِ عَلَی أَهْلِ الْإِسْلَامِ.

امام علی (علیه السلام) - از سخنان آن حضرت است که یاران خود را به آن وصیّت می‌فرمود: «کارگزاردن نماز را بر عهده بگیرید و نگاهداشت آن را بپذیرید، و آن را بسیار به‌جای آرید و با نماز خود را به خدا نزدیک دارید. که نماز بر مؤمنان واجب است و باید گزارده شود به وقت آن. آیا گوش فرا نمی‌دهید به پاسخ دوزخیان که چون از آنان پرسیدند: ما سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ المُصَلِّینَ و نماز گناهان را می‌زداید چنان‌که برگ را از درخت بزدایند، و گناهان را از گناهکار می‌گشاید چنان‌که بند از کسی بگشایند، و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نماز را به چشمه‌ی آب گرم که بر در سرای مردی بود همانند فرمود، که او روزان و شبان پنج‌بار خود را بدان بشوید دیگر چرکی بر تن وی نخواهد بود. همانا کسانی از مؤمنان حقّ آن را شناختند که زیور دنیا از نمازشان به فکر دیگر کار نیفکند و نه آنچه موجب روشنی چشم بود از مال و فرزند. خدای سبحان فرماید: «مردانی که نه تجارت و نه معامله‌ای آنان را از یاد خدا و برپاداشتن نماز و ادای زکات غافل نمی‌کند. (نور/37)». و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) خود را با گزاردن نماز رنجه می‌فرمود، با آنکه مژده بهشت شنیده بود. چون خدای سبحان بدو گفت: «خانواده‌ی خود را به نماز فرمان ده و بر انجام آن شکیبا باش! . (طه/132)». پس کسان خود را امر به نماز می‌کرد و خود برگزاردن نماز طاقت می‌آورد. دیگر اینکه زکات و نماز برای مسلمانان موجب نزدیکی است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص188

بحارالأنوار، ج79، ص224/ بحارالأنوار، ج33، ص449؛ «بتفاوت» / شرح نهج البلاغهًْ، ج10، ص202/ وسایل الشیعهًْ، ج4، ص30/ نورالثقلین/ الکافی، ج5، ص36/ وسایل الشیعهًْ، ج15، ص93/ بحارالأنوار، ج33، ص446/ البرهان

5

(مدثر/ 43)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌صَدَقَهًَْ أَنَّهُ قَالَ: سَأَلَ أَبُو ذَرٍّ الْغِفَارِیُّ سَلْمَانَ الْفَارِسِیَّ (یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا مَعْرِفَهًُْ الْإِمَامِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) بِالنُّورَانِیَّهًِْ قَالَ… فَمَنْ أَقَامَ وَلَایَتِی فَقَدْ أَقَامَ الصَّلَاهًَْ… قَالَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) قُلْتُ یَا أَخَا رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَنْ أَقَامَ الصَّلَاهًَْ أَقَامَ وَلَایَتَکَ قَالَ نَعَمْ یَا سَلْمَانُ تَصْدِیقُ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی فِی الْکِتَابِ الْعَزِیزِ وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَی الْخاشِعِینَ فَالصَّبْرُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الصَّلَاهًُْ إِقَامَهًُْ وَلَایَتِی فَمِنْهَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ إِنَّها لَکَبِیرَةٌ وَ لَمْ یَقُلْ وَ إِنَّهُمَا لَکَبِیرَهًٌْ لِأَنَّ الْوَلَایَهًَْ کَبِیرَهًٌْ حَمْلُهَا إِلَّا عَلَی الْخَاشِعِین.

امام علی (علیه السلام) - سلمان گفت: «آیا هرکس نماز را به پا دارد، ولایت تو را بپا داشته است»؟ فرمود: «آری دلیل این مطلب آیه قرآن است: از صبر و نماز یاری جویید [و با استقامت و مهار هوس‌های درونی و توجّه به پروردگار، نیرو بگیرید] و این کار، جز برای خاشعان، گران است. (بقره/45) صبر پیامبر (صلی الله علیه و آله) است و نماز اقامه ولایت من است. به همین جهت خداوند می‌فرماید: این کار، گران است. و نفرموده إنهما لَکَبِیرَةٌ آن دو سنگین است چون حمل ولایت سنگین است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص190

بحارالأنوار، ج26، ص1

آیه وَ لَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکِینَ [44]

و اطعام مستمند نمی‌کردیم.

1

(مدثر/ 44)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ لَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکِینَ قَالَ: حُقُوقُ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) مِنَ الْخُمُسِ لِذَوِی الْقُرْبَی وَ الْیَتَامَی وَ الْمَسَاکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ وَ هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام).

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَلَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکِینَ، منظور، حقوق آل رسول خدا (صلی الله علیه و آله)؛ همان خمس است که متعلّق به خویشاوندان و یتیمان و فقیران و در راه ماندگان است که آل رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص190

مستدرک الوسایل، ج7، ص279/ بحارالأنوار، ج93، ص185/ القمی، ج2، ص395/ نورالثقلین/ البرهان؛ «الرسول» بدل «محمد»

آیه وَ کُنّا نَخُوضُ مَعَ الْخائِضِینَ [45]

و پیوسته با اهل باطل همنشین و هم‌صدا بودیم.

1

(مدثر/ 45)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ جَابِرٍ‌الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ (علیه السلام) أَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) یَا عَلِی (علیه السلام) وَکُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخائِضِینَ فَیَقُولُ لَهُمْ: أَصْحَابُ الْیَمِینِ لَیْسَ مِنْ هَذَا أُوتِیتُمْ فَمَا الَّذِی سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ یَا أَشْقِیَاءُ قَالُوا: وَ کُنَّا نُکَذِّبُ بِیَوْمِ الدِّینِ حَتَّی أَتانَا الْیَقِینُ. فَقَالُوا لَهُمْ: هَذَا الَّذِی سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ یَا أَشْقِیَاءُ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - وَ کُنَّا نَخُوضُ مَعَ الخَائِضِینَ، پس اصحاب یمین به آنان می‌گویند: «مگر این همان کسی نبود که از او صرف‌نظر کردید. پس چه چیزی شما را به راه دوزخ کشاند»؟ می‌گویند: «وَ کُنَّا نُکَذِّبُ بِیَوْمِ الدِّینِ* حَتَّی أَتانَا الْیَقِینُ» پس به آن‌ها گفتند: «ای گناهگاران! این همان چیزی است که شما را وارد دوزخ کرد، و روز جزا، روز پیمان و میثاق است، آن روز که ولایت تو را دروغ انگاشتند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص190

بحارالأنوار، ج24، ص8/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص714

آیه وَکُنّا نُکَذِّبُ بِیَوْمِ الدِّینِ [46]

و همواره روز جزا را انکار می‌کردیم.

1

(مدثر/ 46)

الباقر (علیه السلام) -ٍعَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) وَ قَوْلُهُ: وَکُنَّا نُکَذِّبُ بِیَوْمِ الدِّینِ، قَالَ: یَوْمُ الدِّینِ خُرُوجُ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف).

امام باقر (علیه السلام) - وَ کُنَّا نُکَذِّبُ بِیَوْمِ الدِّینِ؛ منظور روز قیام حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص190

بحارالأنوار، ج24، ص325/ فرات الکوفی، ص514؛ «فذلک یوم القایم (» بدل «قال یوم الدین خروج القایم» / بحارالأنوار، ج51، ص61

2

(مدثر/ 46)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَکُنَّا نُکَذِّبُ بِیَوْمِ الدِّینِ أَیْ یَوْمِ الْمُجَازَاهًْ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ کُنَّا نَخُوضُ مَعَ الخَائِضِینَ، وَ کُنَّا نُکَذِّبُ بِیَوْمِ الدِّینِ؛ منظور، روز جزاست.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص190

القمی، ج2، ص395

3

(مدثر/ 46)

الباقر (علیه السلام) - فَذَاکَ یَوْمُ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وَ هُوَ یَوْمُ الدِّینِ.

امام باقر (علیه السلام) - این در روز ظهور قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ما است که یَوْمِ الدِّینِ می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص190

بحارالأنوار، ج51، ص61/ فرات الکوفی، ص514

آیه حَتّی أَتانَا الْیَقِینُ [47]

تا زمانی‌که مرگ ما فرا رسید!

1

(مدثر/ 47)

الباقر (علیه السلام) - حَتَّی أَتانَا الْیَقِینُ أَیَّامُ الْقَائِم (عجل الله تعالی فرجه الشریف).

امام باقر (علیه السلام) - حَتَّی أَتانَا الْیَقِینُ ما یَوْمِ الدِّینِ (روز ظهور قائم آل محمّد (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ) را تکذیب می‌کردیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص192

بحارالأنوار، ج51، ص61/ فرات الکوفی، ص514

2

(مدثر/ 47)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - حَتَّی أَتانَا الْیَقِینُ أَیِ الْمَوْت.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - حَتَّی أَتَانَا الْیَقِینُ منظور، مرگ است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص192

القمی، ج2، ص395

آیه فَما تَنْفَعُهُمْ شَفاعَةُ الشَّافِعینَ [48]

از این‌رو شفاعت شفاعت‌کنندگان به حال آن‌ها سودی نمی‌بخشد.

1

(مدثر/ 48)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ ابْنِ‎عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: فَما تَنْفَعُهُمْ شَفاعَةُ الشَّافِعِینَ قَالَ: یَعْنِی مَا تَنْفَعُ کُفَّارَ مَکَّهًَْ شَفَاعَهًُْ الشَّافِعِینَ ثُمَّ قَالَ أَوَّلُ مَنْ یَشْفَعُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ فِی أُمَّتِهِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَوَّلُ مَنْ یَشْفَعُ فِی أَهْلِ بَیْتِهِ وَ وُلْدِهِ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ أَوَّلُ مَنْ یَشْفَعُ فِی الرُّومِ الْمُسْلِمِینَ صُهَیْبٌ وَ أَوَّلُ مَنْ یَشْفَعُ فِی مُؤْمِنِی الْحَبَشَهًِْ بِلَالٌ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - از ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) درباره‌ی سخن خدای تعالی فَما تَنْفَعُهُمْ شَفاعَةُ الشَّافِعِینَ [نقل شده است] که: یعنی شفاعت شفاعت‌کنندگان به حال کافران مکّه سودی نمی‌بخشد. سپس گفت: «اوّلین کسی که روز قیامت درباره‌ی امّتش شفاعت می‌کند، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است و اوّلین کسی که درباره‌ی اهل بیتش و فرزندانش شفاعت می‌کند امیرالمؤمنین (علیه السلام) است و اوّلین کسی که درباره‌ی مسلمانان روم شفاعت می‌کند صهیب است و اوّلین کسی که درباره‌ی مؤمنان حبشه شفاعت می‌کند بلال است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص192

بحارالأنوار، ج8، ص43/ المناقب، ج2، ص164

2

(مدثر/ 48)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَما تَنْفَعُهُمْ شَفاعَةُ الشَّافِعِینَ فَمَا یَنْفَعُهُمْ شَفَاعَهًُْ مَخْلُوقٍ وَ لَنْ یَشْفَعَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَما تَنْفَعُهُمْ شَفاعَةُ الشَّافِعِینَ پس شفاعت هیچ‌کس به حال آن‌ها سود ندارد و پیغمبر (صلی الله علیه و آله) هم در روز رستاخیز از آنان شفاعت نخواهد کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص192

بحارالأنوار، ج51، ص61/ فرات الکوفی، ص514

3

(مدثر/ 48)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَما تَنْفَعُهُمْ شَفاعَةُ الشَّافِعِینَ أیْ شَفَاعَهًُْ الْمَلَائِکَهًِْ وَ النَّبِیِّینَ (علیهم السلام) کَمَا نَفَعَتْ الْمُوَحِّدِینَ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَما تَنْفَعُهُمْ شَفاعَةُ الشَّافِعِینَ یعنی شفاعت فرشتگان و پیامبران (علیهم السلام) همانگونه که برای یکتاپرستان سودمند بود [به حال آن‌ها سودی نمی‌بخشد].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص192

بحارالأنوار، ج8، ص32/ نورالثقلین

4

(مدثر/ 48)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَما تَنْفَعُهُمْ شَفاعَةُ الشَّافِعِینَ قَالَ: لَوْ أَنَ کُلَ مَلَکٍ مُقَرَّبٍ وَ نَبِیٍ مُرْسَلٍ شَفَعُوا فِی نَاصِبِ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) مَا قُبِلَ مِنْهُمْ مَا شَفَعُوا فِیهِ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَما تَنْفَعُهُمْ شَفاعَةُ الشَّافِعِینَ اگر هر فرشته‌ی مقرّبی و پیامبر مرسلی درباره‌ی دشمن آل محمّد (علیهم السلام) شفاعت کنند، آنچه درباره‌ی آن شفاعت کرده‌اند از آن‌ها پذیرفته نمی‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص192

القمی، ج2، ص395

5

(مدثر/ 48)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌مُوسَی الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام) عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَرْبَعَهًٌْ أَنَا الشَّفِیعُ لَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ لَوْ أَتَوْنِی بِذُنُوبِ أَهْلِ الْأَرْضِ مُعِینُ أَهْلِ بَیْتِی وَ الْقَاضِی لَهُمْ حَوَائِجَهُمْ عِنْدَ مَا اضْطُرُّوا إِلَیْهِ وَ الْمُحِبُّ لَهُمْ بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِهِ وَ الدَّافِعُ عَنْهُمْ بِیَدِهِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - چهار کس را روز قیامت خودم شفاعت خواهم نمود؛ هرچند با بار گناه مردم روی زمین به نزد من آیند: یاور خاندانم را و آن را که نیازمندی آنان را هنگامی‌که راه چاره بر آنان بسته باشد برطرف سازد و کسی را که آنان را به دل و زبان دوست داشته باشد و کسی را که با دست خویش از آنان دفاع نماید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص192

الخصال، ج1، ص196

آیه فَما لَهُمْ عَنِ التَّذْکِرَةِ مُعْرِضینَ [49]

قوله تعالی: چرا آن‌ها از تذکّر روی گردانند؟!

1

(مدثر/ 49)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‎الْحَسَنِ‌الْمَاضِی (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ… فَما لَهُمْ عَنِ التَّذْکِرَةِ مُعْرِضِینَ قَالَ: عَنِ الْوَلَایَهًِْ مُعْرِضِینَ قُلْتُ کَلَّا إِنَّها تَذْکِرَهًٌْ قَالَ الْوَلَایَهًُْ.

امام کاظم (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل گوید: از امام کاظم (علیه السلام) درباره‌ی آیه: فَما لَهُمْ عَنِ التَّذْکِرَةِ مُعْرِضِینَ پرسیدم. فرمود: «یعنی چه شده که آن‌ها از ولایت اعراض دارند». گفتم: «کَلَّا إِنَّها تَذْکِرَةٌ». فرمود: «منظور ولایت است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص192

الکافی، ج1، ص434/ بحارالأنوار، ج24، ص338 و نورالثقلین؛ فیهما: «قلت کلا… قال الولایهًْ» محذوف

2

(مدثر/ 49)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‎جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عزّوجلّ… فَما لَهُمْ عَنِ التَّذْکِرَةِ مُعْرِضِینَ یَعْنِی بِالتَّذْکِرَهًِْ وَ الْآیَهًِْ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام).

امام باقر (علیه السلام) - فَما لَهُمْ عَنِ التَّذْکِرَةِ مُعْرِضِینَ؛ منظور از تذکره و آیه‌ی امیرالمؤمنین (علیه السلام) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص194

بحارالأنوار، ج24، ص325

3

(مدثر/ 49)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَما لَهُمْ عَنِ التَّذْکِرَةِ مُعْرِضِینَ قَالَ عَمَّا یُذْکَرُ لَهُمْ مِنْ مُوَالاهًِْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام).

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَمَا لَهُمْ عَنِ التَّذْکِرَةِ مُعْرِضِینَ، آن چیزی است که درباره‌ی ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) به آن‌ها گفته می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص194

القمی، ج2، ص395/ نورالثقلین

آیه کَأَنَّهُمْ حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَةٌ [50]

گویی گورخرانی رمیده‌اند.

1

(مدثر/ 50)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی‎جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عزّوجلّ… کَأَنَّهُمْ حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَةٌ فَرَّتْ مِنْ قَسْوَرَةٍ قَالَ: یَعْنِی کَأَنَّهُمْ حُمُرُ وَحْشٍ فَرَّتْ مِنَ الْأَسَدِ حِینَ رَأَتْهُ وَ کَذَلِکَ الْمُرْجِئَهًُْ إِذَا سَمِعَتْ بِفَضْلِ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) نَفَرَتْ عَنِ الْحَقِّ.

امام باقر (علیه السلام) - جابر (رحمة الله علیه) از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: … کَأَنَّهُمْ حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَةٌ فَرَّتْ مِنْ قَسْوَرَةٍ نقل می‌کند که فرمود: «یعنی آن‌ها مانند الاغ‌های وحشی هستند (گوره‌خر) که از دیدن شیر فرار کنند) دشمنان آل محمّد (علیهم السلام) همین‌طور هستند؛ وقتی یکی از فضایل آل محمّد (علیهم السلام) را می‌شنوند از حق فرار می‌کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص194

بحارالأنوار، ج24، ص325

2

(مدثر/ 50)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) الْحُمُرُ الْوَحْشِیَّهًُْ إِذَا عَایَنَتِ الْأَسَدَ هَرَبَتْ مِنْهُ، کَذَلِکَ هَؤُلَاءِ الْکُفَّارُ إِذَا سَمِعُوا النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) یَقْرَأُ الْقُرْآنَ هَرَبُوا مِنْهُ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - گورخر وحشی هنگامی‌که شیر را ببیند، از آن فرار می‌کند؛ همین‌طور این کافران وقتی‌که بشنوند، پیامبر (صلی الله علیه و آله) قرآن می‌خواند، از او فرار می‌کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص194

بحارالأنوار، ج18، ص169

3

(مدثر/ 50)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ کَانَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) إِذَا خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ تَبِعَهُ أَحْدَاثُ الْمُشْرِکِینَ یَرْمُونَهُ بِالْحِجَارَهًِْ حَتَّی أَدْمَوْا کَعْبَهُ وَ عُرْقُوبَیْهِ فَکَانَ عَلِیٌّ (علیه السلام) یَحْمِلُ عَلَیْهِمْ فَیَنْهَزِمُونَ فَنَزَلَ: کَأَنَّهُمْ حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَةٌ فَرَّتْ مِنْ قَسْوَرَةٍ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - وقتی‌که پیامبر (صلی الله علیه و آله) از خانه‌اش بیرون می‌آمد، جوانان مشرکان به او سنگ پرتاب می‌کردند تا اینکه پای او را خونی کردند و علیّ (علیه السلام) بر آن‌ها حمله می‌کرد و آن‌ها فرار می‌کردند؛ پس نازل شد: کَأَنَّهُمْ حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَةٌ فَرَّتْ مِنْ قَسْوَرَةٍ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص194

بحارالأنوار، ج41، ص62/ المناقب، ج2، ص68

4

(مدثر/ 50)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - کَأَنَّهُمْ حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَةٌ فَرَّتْ مِنْ قَسْوَرَةٍ فَإِذَا أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَدْ أَقْبَلَ وَ سَیْفُهُ یَنْطُفُ وَ وَجْهُهُ کَشُقَّهًِْ الْقَمَرِ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - [در جنگ صفین امیرالمؤمنین (علیه السلام) به همراه تعداد اندکی به هزاران نفر از لشگر معاویه حمله کرد. همه‌ی لشگر معاویه پا به فرار گذاشتند]. کَأَنَّهُمْ حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَةٌ فَرَّتْ مِنْ قَسْوَرَةٍ و ناگهان امیرالمؤمنین (علیه السلام) آمد درحالی‌که [خون] از شمشیرش چکه می‌کرد و صورتش مانند ماه پاره بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص194

بحارالأنوار، ج32، ص601

5

(مدثر/ 50)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ ابْنِ‌ظَبْیَانَ عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) قَال إِنَّ أُولِی الْأَلْبَابِ الَّذِینَ عَمِلُوا بِالْفِکْرَهًِْ حَتَّی وَرِثُوا مِنْهُ حُبَّ اللَّهِ فَإِنَّ حُبَّ اللَّهِ إِذَا وَرِثَهُ الْقَلْبُ وَ اسْتَضَاءَ بِهِ أَسْرَعَ إِلَیْهِ اللُّطْفُ فَإِذَا نَزَلَ اللُّطْفُ صَارَ مِنْ أَهْلِ الْفَوَائِدِ فَإِذَا صَارَ مِنْ أَهْلِ الْفَوَائِدِ تَکَلَّمَ بِالْحِکْمَهًِْ وَ إِذَا تَکَلَّمَ بِالْحِکْمَهًِْ صَارَ صَاحِبَ فِطْنَهًٍْ فَإِذَا نَزَلَ مَنْزِلَهًَْ الْفِطْنَهًِْ عَمِلَ فِی الْقُدْرَهًِْ فَإِذَا عَمِلَ فِی الْقُدْرَهًِْ عَرَفَ الْأَطْبَاقَ السَّبْعَهًَْ فَإِذَا بَلَغَ هَذِهِ الْمَنْزِلَهًَْ صَارَ یَتَقَلَّبُ فِی فِکْرٍ بِلُطْفٍ وَ حِکْمَهًٍْ وَ بَیَانٍ فَإِذَا بَلَغَ هَذِهِ الْمَنْزِلَهًَْ جَعَلَ شَهْوَتَهُ وَ مَحَبَّتَهُ فِی خَالِقِهِ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ نَزَلَ الْمَنْزِلَهًَْ الْکُبْرَی فَعَایَنَ رَبَّهُ فِی قَلْبِهِ وَ وَرِثَ الْحِکْمَهًَْ بِغَیْرِ مَا وَرِثَهُ الْحُکَمَاءُ وَ وَرِثَ الْعِلْمَ بِغَیْرِ مَا وَرِثَهُ الْعُلَمَاءُ وَ وَرِثَ الصِّدْقَ بِغَیْرِ مَا وَرِثَهُ الصِّدِّیقُونَ إِنَّ الْحُکَمَاءَ وَرِثُوا الْحِکْمَهًَْ بِالصَّمْتِ وَ إِنَّ الْعُلَمَاءَ وَرِثُوا الْعِلْمَ بِالطَّلَبِ وَ إِنَّ الصِّدِّیقِینَ وَرِثُوا الصِّدْقَ بِالْخُشُوعِ وَ طُولِ الْعِبَادَهًِْ فَمَنْ أَخَذَهُ بِهَذِهِ الْمَسِیرَهًِْ إِمَّا أَنْ یَسْفُلَ وَ إِمَّا أَنْ یُرْفَعَ وَ أَکْثَرُهُمُ الَّذِی یَسْفُلُ وَ لَا یُرْفَعُ إِذَا لَمْ یَرْعَ حَقَّ اللَّهِ وَ لَمْ یَعْمَلْ بِمَا أُمِرَ بِهِ فَهَذِهِ صِفَهًُْ مَنْ لَمْ یَعْرِفِ اللَّهَ حَقَّ مَعْرِفَتِهِ وَ لَمْ یُحِبَّهُ حَقَّ مَحَبَّتِهِ فَلَا یَغُرَّنَّکَ صَلَاتُهُمْ وَ صِیَامُهُمْ وَ رِوَایَاتُهُمْ وَ عُلُومُهُمْ فَإِنَّهُمْ حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَةٌ.

امام صادق (علیه السلام) - اولوالالباب کسانی هستند که با تفکّر و اندیشه کار کردند تا آنجا که محبّت خداوند را ارث بردند، هرگاه محبّت خداوند به قلب برسد و از آن روشنایی بگیرد لطف خداوند زودتر به آن می‌رسد. هنگامی‌که لطف در قلب فرود آمد مرکز فواید خواهد شد، و هنگامی‌که محلّ فوائد گردید قلب از حکمت سخن می‌گوید، و هرگاه از روی حکمت سخن گفت دارای هوش و ذکاوت می‌گردد، هنگامی‌که هوش و فراست پیدا کرد با قدرت عمل می‌کند و هرگاه با قدرت کار کرد آسمان‌ها را می‌شناسد. هنگامی‌که به این مقام رسید در فکر و اندیشه و حکمت و بیان فرو می‌رود، وقتی‌که این چنین شد خواهش‌ها و دوستی‌های او به خدا ارتباط پیدا می‌کند، و هرگاه چنین مقامی پیدا کرد به جایگاه بزرگ می‌رسد و خداوند را در قلب خود می‌نگرد. در اینجا حکمت را به ارث می‌برد ولی نه آن‌طور که حکیمان آن را به ارث می‌برند، و علم را وارث می‌شوند امّا به آن‌گونه که عالمان وارث می‌گردند، و صدق را ارث می‌برد نه آن‌طور که صدیقان ارث می‌برند. حکماء حکمت را به سکوت ارث بردند و علماء علم را به دست آوردند، صدیقان با خشوع صدق را فراگرفتند و با عبادت آن را به‌دست آوردند هرکس آن‌ها را به این وسیله فرا گیرد یا پایین می‌رود و یا بالا قرار می‌گیرد ولی بیشتر آن‌ها پایین قرار می‌گیرند و بالا نمی‌روند. زیرا آن‌ها حق خداوند را مراعات نکردند و اوامر او را انجام ندادند، این‌ها صفت کسانی است که خداوند را به خوبی نشناختند و او را آن‌طور که شایسته است دوست نداشتند، اکنون از نماز و روزه آن‌ها گول نخورید و از روایات و علوم آن‌ها مغرور نگردید فإنهم حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَةٌ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص194

بحارالأنوار، ج67، ص25

6

(مدثر/ 50)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - وَ مِنْ کَلَامِهِ (علیه السلام) یَجْرِی مَجْرَی الِاحْتِجَاجِ، مُشْتَمِلًا عَلَی التَّوْبِیخِ لِأَصْحَابِهِ عَلَی تَثَاقُلِهِمْ لِقِتَالِ مُعَاوِیَهًَْ، وَ التَّفْنِیدِ، مُتَضَمِّناً لِلَّوْمٍ وَ الْوَعِیدِ أَیُّهَا النَّاس… وَأَعِظُکُمْ بِالْمَوْعِظَهًِْ الْبَالِغَهًِْ فَتَنْفِرُونَ عَنْهَا، کَأَنَّکُمْ حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَةٌ فَرَّتْ مِنْ قَسْوَرَةٍ وَ أَحُثُّکُمْ عَلَی جِهَادِ أَهْلِ الْجَوْرِ فَمَا آتِی عَلَی آخِرِ قَوْلِی.

امام علی (علیه السلام) - از سخنان امام (علیه السلام) که در جایگاه احتجاج بوده و مشتمل بر توبیخ و سرزنش یارانش به خاطر سرباز زدن از جنگ با معاویه، و نیز در بردارنده سرزنش و تهدید آنان است: ای مردم… من کلمات حکمت‌آمیز را برای شما گفتم از آن¬ها دوری کردید و موعظه‌های سودمند برای شما بیان کردم از آن¬ها روگردان شدید و مانند درازگوشانی که از شیر درنده می-گریزند همچنان از بیانات الهی من گریزان شدید. شما را به پیکار با ستمگران خواندم هنوز سخن خود را به پایان نرسانیده همه شما مانند ایادی سبا (کنایه از فرزندان سبا بوده که در سیل عرم فرزندان او یکی بعد از دیگری ناپیدا شدند و این ضرب المثلی شد برای بیان تفرقه) متفرّق ¬شدید و به مجلس¬های خود برگشتید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص196

بحارالأنوار، ج34، ص135/ الاحتجاج، ج1، ص173؛ «و التفنید… ای‌ها الناس» محذوف/ نورالثقلین؛ «و من کلامه علیه السلام یجری مجری… ای‌ها الناس» محذوف

آیه فَرَّتْ مِنْ قَسْوَرَةٍ [51]

که از [مقابل] شیری فرار کرده‌اند!

1

(مدثر/ 51)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَرَّتْ مِنْ قَسْوَرَةٍ یَعْنِی مِنَ الْأَسَدِ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَرَّتْ مِن قَسْوَرَةٍ به‌معنای شیر است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص196

بحارالأنوار، ج9، ص244/ القمی، ج2، ص395

آیه بَلْ یُریدُ کُلُّ امْرِئٍ مِنْهُمْ أَنْ یُؤْتی صُحُفاً مُنَشَّرَةً [52]

بلکه هرکدام از آن‌ها انتظار دارد نامه‌ی جداگانه‌ای [از سوي خدا] برای او فرستاده شود!

1

(مدثر/ 52)

الباقر (علیه السلام) - یُرِیدُ کُلُّ رَجُلٍ مِنَ الْمُخَالِفِینَ أَنْ یَنْزِلَ عَلَیْهِ کِتَابٌ مِنَ السَّمَاءِ.

امام باقر (علیه السلام) - هریک از مخالفین مایلند برای آن‌ها کتابی از آسمان نازل شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص196

بحارالأنوار، ج24، ص325

2

(مدثر/ 52)

الباقر (علیه السلام) - فِی رِوَایَهًِْ أَبِی‌الْجَارُودِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ: بَلْ یُرِیدُ کُلُّ امْرِئٍ مِنْهُمْ أَنْ یُؤْتی صُحُفاً مُنَشَّرَةً وَ ذَلِکَ أَنَّهُمْ قَالُوا یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) قَدْ بَلَغَنَا أَنَّ الرَّجُلَ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ کَانَ یُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیُصْبِحُ وَ ذَنْبُهُ مَکْتُوبٌ عِنْدَ رَأْسِهِ وَ کَفَّارَتُهُ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ عَلَی نَبِیِّ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ قَالَ یَسْأَلُکَ قَوْمُکَ سُنَّهًَْ بَنِی إِسْرَائِیلَ فِی الذُّنُوبِ فَإِنْ شَاءُوا شِئْنَا فَعَلْنَا ذَلِکَ بِهِمْ وَ أَخَذْنَاهُمْ بِمَا کُنَّا نَأْخُذُ بِهِ بَنِی‎إِسْرَائِیلَ فَزَعَمُوا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَرِهَ ذَلِکَ لِقَوْمِهِ.

امام باقر (علیه السلام) - در روایت ابوالجارود از امام باقر (علیه السلام) در مورد آیه: بَلْ یُرِیدُ کُلُّ امْرِئٍ مِنْهُمْ أَنْ یُؤْتی صُحُفاً مُنَشَّرَةً آمده است: جریان این بود که آن‌ها گفتند: ای محمّد (صلی الله علیه و آله) به ما رسیده که هریک از بنی‌اسرائیل گناهی می‌کردند فردا صبح گناه او و کفّاره‌ی آن گناه سرش گذاشته می‌شد. جبرئیل بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نازل شده و گفت: «قوم تو خواسته‌اند سنّت بنی‌اسرائیل در مورد گناه میان ایشان نیز جاری شود، اگر بخواهند همین کار را در مورد آن‌ها نیز می‌کنیم و مانند بنی‌اسرائیل کیفر خواهیم کرد». چنین گمان کردند که پیامبر (صلی الله علیه و آله) خوش ندانست این کیفر درباره‌ی قومش اجرا شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص196

بحارالأنوار، ج9، ص246/ القمی، ج2، ص396/ نورالثقلین/ البرهان

3

(مدثر/ 52)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مِسْمَعٍ کِرْدِینٍ عَنْ أَبِی‎عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ دَخَلْتُ عَلَیْهِ وَ عِنْدَهُ إِسْمَاعِیلُ قَالَ وَ نَحْنُ إِذْ ذَاکَ نَأْتَمُّ بِهِ بَعْدَ أَبِیهِ فَذَکَرَ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ أَنَّهُ سَمِعَ رَجُلٌ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) خِلَافَ مَا ظُنَّ فِیهِ قَالَ فَأَتَیْتُ رَجُلَیْنِ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَهًِْ کَانَا یَقُولَانِ بِهِ فَأَخْبَرْتُهُمَا فَقَالَ وَاحِدٌ مِنْهُمَا سَمِعْتُ وَ أَطَعْتُ وَ رَضِیتُ وَ سَلَّمْتُ وَ قَالَ الْآخَرُ وَ أَهْوَی بِیَدِهِ إِلَی جَیْبِهِ فَشَقَّهُ ثُمَّ قَالَ لَا وَ اللَّهِ لَا سَمِعْتُ وَ لَا أَطَعْتُ وَ لَا رَضِیتُ حَتَّی أَسْمَعَهُ مِنْهُ قَالَ ثُمَّ خَرَجَ مُتَوَجِّهاً إِلَی أَبِی‎عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ وَ تَبِعْتُهُ فَلَمَّا کُنَّا بِالْبَابِ فَاسْتَأْذَنَّا فَأَذِنَ لِی فَدَخَلْتُ قَبْلَهُ ثُمَّ أَذِنَ لَهُ فَدَخَلَ فَلَمَّا دَخَلَ قَالَ لَهُ أَبُوعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) یَا فُلَانُ أَیُرِیدُ کُلُّ امْرِئٍ مِنْکُمْ أَنْ یُؤْتی صُحُفاً مُنَشَّرَةً إِنَّ الَّذِی أَخْبَرَکَ بِهِ فُلَانٌ الْحَقُّ.

امام صادق (علیه السلام) - مسمع کردین گفت: خدمت امام صادق (علیه السلام) بودم؛ اسماعیل فرزندش نیز حضور داشت که ما در آن موقع او را امام بعد از پدرش می‌دانستیم. در ضمن یک جریان طولانی گفت: از مردی شنیدم که امام صادق (علیه السلام) مطلبی بر خلاف تصوّر ما در مورد امامت اسماعیل فرموده است. من پیش دو نفر از اهالی کوفه که اسماعیل را امام می‌دانستند رفتم و جریان را به آن‌ها گفتم، یکی از آن‌ها گفت: «شنیدم مطیع امام (علیه السلام) خود هستم و به این امر راضی هستم». آن دیگری گریبان خود را چاک زده گفت: «نه به خدا نمی‌شنوم و اطاعت نمی‌کنم و راضی نیستم مگر از خود امام (علیه السلام) بشنوم». به‌طرف خانه امام صادق (علیه السلام) رفت؛ من هم به دنبال او رفتم به در خانه که رسیدیم، اجازه خواستیم. به من اجازه داد قبل از او وارد شدم. بعد به او اجازه داد وقتی وارد شد، فرمود: «فلانی می‌خواهی برای هر کدام از شماها یک نامه خصوصی بفرستند که آنچه فلانی گفت درست است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص196

بحارالأنوار، ج47، ص82/ بحارالأنوار، ج48، ص24

آیه کَلاَّ بَلْ لا یَخافُونَ الْآخِرَةَ [53]

چنین نیست که آنان می‌گویند، بلکه آن‌ها از آخرت نمی‌ترسند!

1

(مدثر/ 53)

الباقر (علیه السلام) -ٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی‎جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عزّوجلّ… کَلَّا بَلْ لا یَخافُونَ الْآخِرَةَ هِیَ دَوْلَهًُْ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف).

امام باقر (علیه السلام) - کَلَّا بَلْ لا یَخافُونَ الْآخِرَةَ؛ منظور دولت حضرت قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص198

بحارالأنوار، ج24، ص325

2

(مدثر/ 53)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ قَالَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ. . . کَلاَّ قِیلَ: رَدْعٌ عَنِ اقْتِرَاحِهِمُ الْآیَاتِ بَلْ لَا یَخافُونَ الْآخِرَةَ فَلِذَلِکَ أَعْرَضُوا عَنِ التَّذْکِرَهًِْ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - کَلَّا بَلْ لا یَخافُونَ الْآخِرَةَ این‌طور نیست که واقعاً این کفّار معجزه و دلیل برای اثبات رسالت می‌خواهند تا ایمان بیاورند، بلکه بهانه‌جویی می‌کنند و اساسا هیچ خوف و وحشتی از آخرت ندارند و لذا از هرگونه تذکّر سرپیچی کرده و رویگردانند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص198

بحارالأنوار، ج67، ص349

آیه کَلاَّ إِنَّهُ تَذْکِرَةٌ [54]

چنین نیست که آن‌ها می‌گویند، آن (قرآن) یک تذکّر و یادآوری است!

1

(مدثر/ 54)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍعَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عزّوجلّ… بَعْدَ أَنْ عَرَّفَهُمُ التَّذْکِرَهًَْ أَنَّهَا الْوَلَایَهًُْ کَلَّا إِنَّهُ تَذْکِرَةٌ فَمَنْ شاءَ ذَکَرَهُ وَ ما یَذْکُرُونَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللهُ هُوَ أَهْلُ التَّقْوی وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ.

امام باقر (علیه السلام) - جابر (رحمة الله علیه) از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این آیه پس از معرّفی تذکره که منظور همان ولایت آل محمّد (علیهم السلام) است، می‌فرماید: کَلَّا إِنَّهُ تَذْکِرَةٌ فَمَنْ شاءَ ذَکَرَهُ* وَ ما یَذْکُرُونَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللهُ هُوَ أَهْلُ التَّقْوی وَ أَهْلُ المَغْفِرَةِ

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص198

بحارالأنوار، ج24، ص325

2

(مدثر/ 54)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْمَاضِی (علیه السلام) قَالَ: … قُلْتُ: «کَلَّا إِنَّها تَذْکِرَةٌ»؟ قَالَ: «الْوَلَایَهًُْ».

امام کاظم (علیه السلام) - محمّدبن‌فضیل از امام کاظم (علیه السلام) نقل می‌کند… که [درباره‌ی آیه:] کَلَّا إِنَّها تَذْکِرَةٌ فرمود: «منظور ولایت است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص198

الکافی، ج1، ص434

آیه فَمَنْ شاءَ ذَکَرَهُ [55]

قوله تعالی: هر کس بخواهد از آن پند می‌گیرد

آیه وَ ما یَذْکُرُونَ إِلاَّ أَنْ یَشاءَ اللهُ هُوَ أَهْلُ التَّقْوی وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ [56]

قوله تعالی: و هیچ‌کس پند نمی‌گیرد مگر اینکه خدا بخواهد او اهل تقوا و اهل آمرزش است!

1

(مدثر/ 56)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌إبْرَاهِیمَ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ: هُوَ أَهْلُ التَّقْوی وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ قَالَ هُوَ أَهْلٌ أَنْ یُتَّقَی وَ أَهْلٌ أَنْ یَغْفِر.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - درباره‌ی سخن خداوند هُوَ أَهْلُ التَّقْوی وَ أَهْلُ المَغْفِرَةِ گفت: «او شایسته است که از او بترسند و شایسته است که [گناهان بندگانش را] بیامرزد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص198

القمی، ج2، ص395/ نورالثقلین

2

(مدثر/ 56)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَلَیْکَ بِخَشْیَهًِْ اللَّهِ وَ أَدَاءِ الْفَرَائِضِ فَإِنَّهُ یَقُولُ: هُوَ أَهْلُ التَّقْوی وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - بر تو باد به ترس از خدا و انجام واجبات، زیرا خداوند می‌فرماید: هُوَ أَهْلُ التَّقْوی وَ أَهْلُ الْمغْفِرَةِ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص200

مستدرک الوسایل، ج11، ص230/ مکارم الأخلاق، ص451

3

(مدثر/ 56)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنَا أَهْلٌ أَنْ أُتَّقَی وَ لَا یُشْرِکَ بِی عَبْدِی شَیْئاً وَ أَنَا أَهْلٌ إِنْ لَمْ یُشْرِکْ بِی عَبْدِی شَیْئاً أَنْ أُدْخِلَهُ الْجَنَّهًَْ. وَ قَالَ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ وَ جَلَالِهِ أَنْ لَا یُعَذِّبَ أَهْلَ تَوْحِیدِهِ بِالنَّارِ أَبَداً.

امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر از امام صادق (علیه السلام) روایت می‌کند که فرمود: «هُوَ أَهْلُ التَّقْوی وَ أَهْلُ المَغْفِرَةِ خدای تبارک‌وتعالی فرموده که من سزاوار آنم که از من پرهیز شود و بندگان از من بترسند و بنده‌ی من چیزی را با من شریک نگرداند. و اگر بنده‌ی من چیزی را با من شریک نکند، او را داخل بهشت می‌گردانم». و فرمود: «خدای تبارک‌وتعالی به عزّت و جلال خود قسم یاد کرده که هرگز اهل توحیدش را به آتش دوزخ عذاب نکند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص200

بحارالأنوار، ج3، ص4/ التوحید، ص19/ نورالثقلین؛ «و قال ان الله تبارک و تعالی… الی آخر» محذوف/ البرهان؛ «اتقی» محذوف

4

(مدثر/ 56)

الصّادق (علیه السلام) - قَالَ أَنَا أَهْلٌ أَنْ یَتَّقِیَنِی عَبْدِی فَإِنْ لَمْ یَفْعَلْ فَأَنَا أَهْلٌ أَنْ أَغْفِرَ لَهُ.

امام صادق (علیه السلام) - فرمود: [خداوند می‌فرماید] من سزاوارم که بنده‌ام تقوای مرا پیشه کند، پس اگر هم این کار را به جای نیاورد، من سزاوارم که او را بیامرزم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص200

مشکاهًْ الأنوار، ص44/ بحارالأنوار، ج67، ص286/ مستدرک الوسایل، ج11، ص265

5

(مدثر/ 56)

الکاظم (علیه السلام) -ٍعَنْ دَاوُدَ‌الرَّقِّیِّ أَنَّ أَبَاحَنِیفَهًَْ قَالَ لِابْنِ‌أَبِی‌لَیْلَی مُرَّ بِنَا إِلَی مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَا لَهُ أَخْبِرْنَا عَنْ أَفَاعِیلِ الْعِبَادِ مِمَّنْ هِیَ فَقَالَ لَهُمَا إِنْ کَانَتْ أَفَاعِیلُ الْعِبَادِ مِنَ اللَّهِ دُونَ خَلْقِهِ فَاللَّهُ أَعْلَی وَ أَعَزُّ وَ أَعْدَلُ مِنْ أَنْ یُعَذِّبَ عَبِیدَهُ عَلَی فِعْلِ نَفْسِهِ وَ إِنْ کَانَتْ مِنَ اللَّهِ وَ مِنْ خَلْقِهِ فَإِنَّهُ أَعْلَی وَ أَعَزَّ مِنْ أَنْ یُعَذِّبَ عَبِیدَهُ عَلَی فِعْلٍ قَدْ شَارَکَهُمْ فِیهِ وَ إِنْ کَانَتْ أَفَاعِیلُ الْعِبَادِ مِنَ الْعِبَادِ فَإِنْ عَذَّبَ فَبِعَدْلِهِ وَ إِنْ غَفَرَ فَ هُوَ أَهْلُ التَّقْوی وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ.

امام کاظم (علیه السلام) - داود رقّی گوید: ابوحنیفه به ابن‌أبی لیلی گفت: موسی‌بن‌جعفر (علیه السلام) از کنار ما می‌گذشت که گفتند: «به ما خبر بده از کارهای بندگان خدا که از کیست و فاعل حقیقی آن‌ها کیست»؟ در پاسخشان فرمود: «اگر کارهای بندگان از خدا باشد و آن‌ها ابزار صرف باشند و کار آن‌ها نباشد خدا والاتر و عزیزتر و عادل‌تر است که بنده‌هایش را بر کاری که خودش کرده عذاب کند و اگر از خدا و از خلقش هر دو باشند و در کار مشترک باشند خدا والاتر و عزیزتر است از اینکه بندگانش را بر کاری که خودش شریک آنان بوده عذاب کند و اگر کارها از خود بنده‌ها باشند، اگر بر کارهای بد عذاب کند، عدالت است و اگر هم بیامرزد خدا اهل تقوا و اهل آمرزش است!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص200

بحارالأنوار، ج10، ص248

6

(مدثر/ 56)

أمیرالمومنین (علیه السلام) - هَذَا دَعَاءُ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) لَیْلَهًَْ بَاتَ عَلَی فِرَاشِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ یَا مَنْ لَیْسَ مَعَهُ رَبٌّ یُدْعَی… وَ افْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ فَإِنَّکَ أَهْلُ التَّقْوی وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ وَ أَنْتَ أَهْلُ الْجُودِ وَ الْخَیْرِ وَ الْکَرَمِ.

امام علی (علیه السلام) - این دعای امیرالمؤمنین (علیه السلام) است؛ در شبی که در رختخواب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) خوابید، به این صورت: یَا مَنْ لَیْسَ مَعَهُ رَبٌّ یُدْعَی… و آنچه را که خود سزاوار آن هستی با من بکن، که تو اهل تقوا و اهل آمرزش هستی! و نیز زیبنده‌ی بخشش و خیر و بزرگواری می‌باشی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص200

بحارالأنوار، ج81، ص180

7

(مدثر/ 56)

الباقر (علیه السلام) - فَالتَّقْوَی فِی هَذَا الْمَوْضِعِ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ الْمَغْفِرَهًُْ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام).

امام باقر (علیه السلام) - تقوی در این آیه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و مغفرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج17، ص200

بحارالأنوار، ج24، ص325

مطالب مرتبط

نام کاربری :

پست الکترونیکی :

وب :

یادداشت :

کد امنیتی :

3 + 6 = ?