تفسیر روایی سوره الرحمن
سوره الرحمنسبب نزول1(الرحمن/ مقدمه)الصّادق (علیه السلام) - سُورَهًُْ الرَّحْمَنِ نَزَلَتْ فِینَا مِنْ أَوَّلِهَا إِلَی آخِرِهَا.امام صادق (علیه السلام) - سوره‌ی الرَّحْمَنِ از اوّل آن تا آخر آن درباره‌ی ما نازل شده است.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص384تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص611/ بحارالأنوار، ج36، ص164/ البرهان
سوره الرحمن
سبب نزول
1
(الرحمن/ مقدمه)
الصّادق (علیه السلام) - سُورَهًُْ الرَّحْمَنِ نَزَلَتْ فِینَا مِنْ أَوَّلِهَا إِلَی آخِرِهَا.
امام صادق (علیه السلام) - سوره‌ی الرَّحْمَنِ از اوّل آن تا آخر آن درباره‌ی ما نازل شده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص384
تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص611/ بحارالأنوار، ج36، ص164/ البرهان
فضیلت
1
(الرحمن/ مقدمه)
الکاظم (علیه السلام) - لِکُلِّ شَیْءٍ عَرُوسٌ وَ عَرُوسُ الْقُرْآنِ سُورَهًُْ الرَّحْمَنِ جَلَّ ذِکْرُه.
امام کاظم (علیه السلام) - هرچیزی عروسی دارد و عروس قرآن سوره‌ی الرَّحْمَنِ است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص384
مستدرک الوسایل، ج4، ص351/ البرهان
2
(الرحمن/ مقدمه)
الصّادق (علیه السلام) - یُسْتَحَبُّ أَنْ تَقْرَأَ فِی دُبُرِ الْغَدَاهًِْ یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ الرَّحْمَنَ کُلَّهَا ثُمَّ تَقُولَ کُلَّمَا قُلْتَ فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ لَا بِشَیْءٍ مِنْ آلَائِکَ رَبِ أُکَذِّبُ.
امام صادق (علیه السلام) - مستحبّ است که سوره‌ی الرَّحْمَنِ را در روز جمعه پس از نماز صبح بخوانی و هرگاه گفتی: فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ بگویی: پروردگارا! هیچ‌یک از نعمت‌های تو را تکذیب نمی‌کنم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص384
الکافی، ج3، ص429/ البرهان
ثواب قرائت
1
(الرحمن/ مقدمه)
الکاظم (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الرَّحْمَنِ لَیْلًا، یَقُولُعِنْدَ کُلِّ فَبِأَیِّ آلَاءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبانِ لَا بِشَیْءٍ مِنْ آلَائِکَ رَبِّ أُکَذِّبُ، وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ مَلَکاً فِی أَوَّلِ اللَّیْلِ یَحْفَظُهُ حَتَّی یُصْبِحَ وَ مَنْ قَرَأَهَا حِینَ یُصْبِحُ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ مَلَکاً حَتَّی یُمْسِیَ.
امام کاظم (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی الرَّحْمَنِ را هنگام شب بخواند و بعد از هر فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ بگوید: «پروردگارا! هیچ‌یک از نعمت‌های تو را انکار نمی‌کنم»، خداوند در اوّل شب فرشته‌ای بر او می‌گمارد تا او را حفظ کند و هرکس آن را هنگام صبح بخواند، خداوند تا شب بر او فرشته‌ای می‌گمارد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص384
بحرالعرفان، ج15، ص232
2
(الرحمن/ مقدمه)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الرَّحْمَنِ فَقَالَ عِنْدَ کُلِ فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ لَا بِشَیْءٍ مِنْ آلَائِکَ رَبِّ أُکَذِّبُ فَإِنْ قَرَأَهَا لَیْلًا ثُمَ مَاتَ مَاتَ شَهِیداً وَ إِنْ قَرَأَهَا نَهَاراً ثُمَّ مَاتَ مَاتَ شَهِیداً.
امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی الرَّحْمَنِ را بخواند، باید هنگام خواندن تمامی آیات فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ، بگوید: «پروردگارا! من هیچ‌یک از نعمت‌های تو را تکذیب نمی‌کنم». اگر شب این سوره را بخواند و سپس بمیرد، شهید مرده است و اگر در روز آن را بخواند و پس از آن بمیرد، شهید مرده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص384
ثواب الأعمال، ص116/ البرهان
3
(الرحمن/ مقدمه)
الصّادق (علیه السلام) - لَا تَدَعُوا قِرَاءَهًَْ سُورَهًِْ الرَّحْمَنِ وَ الْقِیَامَ بِهَا فَإِنَّهَا لَا تَقِرُّ فِی قُلُوبِ الْمُنَافِقِینَ وَ یَأْتِی بِهَا رَبُّهَا یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ فِی صُورَهًِْ آدَمِیٍّ فِی أَحْسَنِ صُورَهًٍْ وَ أَطْیَبِ رِیحٍ حَتَّی یَقِفَ مِنَ اللَّهِ مَوْقِفاً لَا یَکُونُ أَحَدٌ أَقْرَبَ إِلَی اللَّهِ مِنْهَا فَیَقُولُ لَهَا مَنِ الَّذِی کَانَ یَقُومُ بِکِ فِی الْحَیَاهًِْ الدُّنْیَا یُدْمِنُ قِرَاءَتَکِ فَتَقُولُ یَا رَبِّ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ فَتَبْیَضُّ وُجُوهُهُمْ فَیَقُولُ لَهُمُ اشْفَعُوا فِیمَنْ أَحْبَبْتُمْ فَیَشْفَعُونَ حَتَّی لَا یَبْقَی لَهُمْ غَایَهًٌْ وَ لَا أَحَدٌ یَشْفَعُونَ لَهُ فَیَقُولُ لَهُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّهًَْ وَ اسْکُنُوا فِیهَا حَیْثُ شِئْتُمْ.
امام صادق (علیه السلام) - خواندن سوره‌ی الرَّحمن و مداومت به آن را ترک نکنید، این سوره در قلب منافقان جای نمی‌گیرد. خداوند آن را در روز قیامت در قالب چهره‌ی انسانی ظاهر می‌سازد، در بهترین شکل و در خوشبوترین عطر و بو، تا اینکه در برابر خداوند در جایگاهی می‌ایستد که هیچ‌کس از او به خداوند نزدیک‌تر نیست. آنگاه خداوند به او می‌گوید: «چه کسی در دنیا به قرائت تو اقدام می‌کرد و به خواندن تو عادت داشت»؟ او در جواب می‌گوید: «پروردگارا! فلانی و فلانی». آنگاه چهره‌هایشان سفید می‌گردد و خداوند به آن‌ها می‌گوید: «شفاعت کسانی را بکنید که دوستشان دارید». آن‌ها هم شفاعت می‌کنند تا اینکه هیچ شخص و هیچ فردی نمی‌ماند که شفاعتش را نکرده باشند و خداوند به آن‌ها می‌گوید: «وارد بهشت شوید و در هرکجای آن می‌خواهید ساکن گردید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص386
ثواب الأعمال، ص116/ نورالثقلین/ البرهان
4
(الرحمن/ مقدمه)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَهَا رَحِمَ اللَّهُ ضَعْفَهُ وَ أَدَّی شُکْرَ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، خداوند ضعف او را می‌پوشاند و شکر آنچه را به او ارزانی داشته است به‌جا می‌آورد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص386
المصباح للکفعمی، ص446/ نورالثقلین/ البرهان
5
(الرحمن/ مقدمه)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ کَتَبَهَا وَ عَلَّقَهَا عَلَیْهِ أَمِنَ وَ هَانَ عَلَیْهِ کُلُّ أَمْرٍ صَعْبٍ؛ وَ إِنْ عُلِّقَتْ عَلَی مَنْ بِهِ رَمَدٌ یُبْرَأُ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس آن را بنویسد و بر خودش آویزان نماید، خداوند هر کار سختی را بر او آسان می‌نماید و اگر بر کسی که دچار بیماری چشم است آویزان شود، بهبود پیدا می‌کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص386
البرهان
آیه الرَّحْمنُ [1]
خداوند رحمان.
1
(الرحمن/ 1)
العسکری (علیه السلام) - أَنَّ قَوْلَهُ الرَّحْمَنُ مُشْتَقٌ مِنَ الرَّحِمِ.
امام عسکری (علیه السلام) - الرَّحْمَنُ مشتق از رحم است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص386
بحارالأنوار، ج23، ص266
2
(الرحمن/ 1)
الرّضا (علیه السلام) - عَن أَبِی الحَسَن الرِّضَا (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ: الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ قَالَ (علیه السلام): اللَّهُ عَلَّمَ مُحَمَّداً الْقُرْآنَ.
امام رضا (علیه السلام) - الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ، خداوند به محمّد (صلی الله علیه و آله) قرآن را آموخت.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص386
بحارالأنوار، ج24، ص67/القمی، ج2، ص343/ بصایرالدرجات، ص505 وتأویل الآیات الظاهرهًْ، ص611
3
(الرحمن/ 1)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ إِذا قِیلَ لَهُمُ اسْجُدُوا لِلرَّحْمنِ قالُوا وَ مَا الرَّحْمنُ قال جوابه الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَیانَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و هنگامی‌که به آنان گفته شود: «برای خداوند رحمان سجده کنید»! می‌گویند: «رحمان چیست؟! . (فرقان/60) جوابش [این آیه است]: الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَیانَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص386
القمی، ج2، ص115/ نورالثقلین
آیه عَلَّمَ الْقُرْآنَ [2]
قرآن را تعلیم فرمود.
1
(الرحمن/ 2)
الرّضا (علیه السلام) - اللَّهُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ.
امام رضا (علیه السلام) - خداوند قرآن را تعلیم فرمود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص386
البرهان
2
(الرحمن/ 2)
الرّضا (علیه السلام) - اللَّهُ عَلَّمَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) الْقُرْآنَ.
امام رضا (علیه السلام) - خداوند عزّوجلّ، قرآن را به محمّد (صلی الله علیه و آله) آموخت.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص386
بحرالعرفان، ج12، ص74/ نورالثقلین
آیه خَلَقَ الْإِنْسانَ [3]
انسان را آفرید.
1
(الرحمن/ 3)
الرّضا (علیه السلام) - عَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌خَالِدٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَیانَ قَالَ ذَلِکَ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) علَّمَهُ اللَّهُ تَعَالَی بَیَانَ کُلِّ شَیْءٍ یَحْتَاجُ إِلَیْهِ النَّاسُ.
امام رضا (علیه السلام) - حسین‌بن‌خالد گوید: از امام رضا (علیه السلام) درباره‌ی آیات: الرَّحْمَنُ* عَلمَ القُرْآنَ، پرسیدم. حضرت (علیه السلام) فرمود: «خداوند عزّوجلّ، قرآن را به محمّد (صلی الله علیه و آله) آموخت». پرسیدم: «خَلقَ الإِنسَانَ * عَلمَهُ البَیَانَ یعنی چه»؟ فرمود: «او علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است. خداوند بیان هرچیزی را که مردم به آن نیاز دارند به او آموخته است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص388
بحارالأنوار، ج24، ص67/ القمی، ج2، ص343/ بحارالأنوار، ج36، ص164/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص611
2
(الرحمن/ 3)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - خُلِقَتِ الْأَرْضُ لِسَبْعَهًٍْ بِهِمْ یُرْزَقُونَ وَ بِهِمْ یُمْطَرُونَ وَ بِهِمْ یُنْصَرُونَ أَبُو ذَرٍّ وَ سَلْمَانُ وَ الْمِقْدَادُ وَ عَمَّارٌ وَ حُذَیْفَهًُْ وَ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌مَسْعُودٍ قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ أَنَا إِمَامُهُمْ وَ هُمُ الَّذِینَ شَهِدُوا الصَّلَاهًَْ عَلَی فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها).
امام علی (علیه السلام) - زمین به خاطر هفت نفر خلق شده که مردم به‌واسطه‌ی آنان رزق و روزی داده می‌شوند و باران برای آنان می‌آید و یاری می‌شوند. [آن هفت‌نفر عبارتند از]؛ ابوذر، سلمان، مقداد، عمّار، حذیفه و عبداللَّه‌بن‌مسعود. من امام آنان هستم! آن‌ها بودند که بر بدن فاطمه (سلام الله علیها) نماز خواندند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص388
الخصال، ج2، ص361/ نورالثقلین
3
(الرحمن/ 3)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ خَلَقَ الْخَلْقَ عَلَی ضَرْبَیْنِ نَاطِقٍ عَاقِلٍ فَاعِلٍ مُخْتَارٍ وَ ضَرْبٍ مُسْتَبْهَمٍ فَکَلَّفَ النَّاطِقَ الْعَاقِلَ الْمُخْتَارَ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَیانَ.
امام علی (علیه السلام) - خداوند سبحان خلق را دو گروه آفرید؛ [گروهی را] سخنگو، عاقل، کارکننده و با اختیار [آفرید] و گروهی سخن نمی‌گویند [و عاقل نیستند]. پس سخنگوی عاقلِِ بااختیار را مکلّف ساخت و فرمود: خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَیانَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص388
بحارالأنوار، ج90، ص41
4
(الرحمن/ 3)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - خَلَقَ الْإِنْسانَ أَیْ أَخْرَجَهُ مِنَ الْعَدَمِ إِلَی الْوُجُودِ وَ الْمُرَادُ بِالْإِنْسَانِ هُوَ آدَمُ (علیه السلام).
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - خَلَقَ الْإِنْسانَ یعنی او را ازعدم به وجود آورد و منظور از انسان، آدم (علیه السلام) است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص388
بحرالعرفان، ج15، ص233
آیه عَلَّمَهُ الْبَیانَ [4]
و به او سخن گفتن آموخت.
1
(الرحمن/ 4)
الرّضا (علیه السلام) - ذَلِکَ أمیرُالمُؤمِنینَ (علیه السلام) علَّمَهُ اللَّهُ تَعَالَی بَیَانَ کُلِّ شَیْءٍ یَحْتَاجُ إِلَیْهِ النَّاسُ.
امام رضا (علیه السلام) - او علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است، خداوند بیان هرچیزی را که مردم به آن نیاز دارند به او آموخته است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص388
بحارالأنوار، ج36، ص164/ بحارالأنوار، ج30، ص256/ بحارالأنوار، ج36، ص171/ نورالثقلین/ القمی، ج2، ص343/ البرهان
2
(الرحمن/ 4)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَزَّ اللَّهُ وَ جَلَّ أَنْ یُقَالَ لَهُ مَکَانٌ یُومَی إِلَیْهِ وَ اللَّهُ لَیْسَ کَمَا یَقُولُ الْمُلْحِدُونَ وَ لَا کَمَا یَظُنُّ الْجَاهِلُونَ وَ لَکِنْ کَانَ وَ لَا مَکَانَ بِحَیْثُ لَا تَبْلُغُهُ الْأَذْهَانُ وَ قَوْلِی (کَانَ) لِتَعْرِیفِ کَوْنِهِ وَ هُوَ مِمَّا عَلَّمَ مِنَ الْبَیَانِ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَیانَ فَقَوْلِی لَهُ کَانَ مِمَّا عَلَّمَنِی الْبَیَانَ لِأَنْطِقَ بِحُجَّهًِْ عَظَمَهًِْ الْمَنَّان.
امام علی (علیه السلام) - و خداوند بلند مرتبه‌تر از آن است که مکانی داشته باشد که بتوان بدان اشاره کرد. به خدا قسم! نه همچون گفته‌ی کافران است و نه همچون گمان جاهلان، ولی بود و حال آنکه هیچ جا و مکانی وجود نداشت، طوری که ذهن آدمی بدان نمی¬رسد. و مرادم از این گفته که خداوند بود، برای شناخت وجود و بودن اوست. این شناخت جزئی است از آن بیانی که دانسته شده. خداوند بلند مرتبه می‌فرماید: خَلَقَ الْإِنسَانَ * عَلَّمَهُ الْبَیَانَ منظور از این سخنم که خداوند بود، از جمله بیانی است که خداوند آن را به من یاد داد تا از حجّت و برهان بزرگی خداوند منّان سخن بگویم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص388
بحارالأنوار، ج30، ص101/ مجموعهًْ ورام، ج2، ص5
3
(الرحمن/ 4)
الصّادق (علیه السلام) - الْبَیَانُ الِاسْمُ الْأَعْظَمُ الَّذِی بِهِ عَلِمَ کُلَّ شَیْءٍ.
امام صادق (علیه السلام) - الْبَیانَ همان اسم اعظم است که به‌وسیله‌ی آن همه‌چیز دانسته می‌شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص388
نورالثقلین/ البرهان
آیه الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ بِحُسْبانٍ [5]
خورشید و ماه با حساب دقیقی در گردشند.
1
(الرحمن/ 5)
الرّضا (علیه السلام) - عَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌خَالِدٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَی أَنْ قَالَ: قُلْتُ قَالَ هُمَا بِعَذَابِ اللَّهِ قُلْتُ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ یُعَذَّبَانقَالَ سَأَلْتَ عَنْ شَیْءٍ فَأَیْقِنْهُإِنَّ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ آیَتَانِ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ یَجْرِیَانِ بِأَمْرِهِ مُطِیعَانِ لَهُ ضَوْؤُهُمَا مِنْ نُورِ عَرْشِهِ وَ حَرُّهُمَا مِنْ جَهَنَّمَ فَإِذَا کَانَتِ الْقِیَامَهًُْ عَادَ إِلَی الْعَرْشِ نُورُهُمَا وَ عَادَ إِلَی النَّارِ حَرُّهُمَا فَلَا یَکُونُ شَمْسٌ وَ لَا قَمَرٌ.
امام رضا (علیه السلام) - حسین‌بن‌خالد گوید: … گفتم: «الشَّمْسُ و القَمَرُ بِحُسْبَانٍ چه معنایی دارد»؟ فرمود: «آن دو عذاب می‌شوند». گفتم: «خورشید و ماه مورد عذاب قرار می‌گیرند»؟ فرمود: «در مورد چیزی که پرسیدی پس یقین داشته باش. خورشید و ماه دو نشانه از نشانه‌های خداوند هستند که به دستور او می‌چرخند و از او اطاعت می‌کنند. نور آن دو بر گرفته از نور عرش است امّا گرمای آن دو از جهنّم است. وقتی قیامت فرا رسد، نور آن دو به عرش برمی‌گردد و گرمای آن دو به آتش جهنّم، دیگر خورشید و ماه وجود نخواهد داشت، بلکه مقصود خداوند آن دو هستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص390
بحارالأنوار، ج7، ص120/ بحارالأنوار، ج30، ص256/ نورالثقلین/ البرهان/ القمی، ج2، ص343
2
(الرحمن/ 5)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ بِحُسْبانٍ أَیْ یَجْرِیَانِ بِحِسَابٍ وَ مَنَازِلَ لَا یَعْدُوَانِهَا وَ هُمَا یَدُلَّانِ عَلَی عَدَدِ الشُّهُورِ وَ السِّنِینَ وَ الْأَوْقَاتِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ بِحُسْبانٍ یعنی در جایگاه خود به‌اندازه روانند و از آن تجاوز نمی‌کنند تا دلیل بر شمار سال و ماه و اوقات باشند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص390
بحرالعرفان، ج15، ص233
3
(الرحمن/ 5)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ بِحُسْبانٍ قَالَ یَا دَاوُدُ سَأَلْتَ عَنْ أَمْرٍ فَاکْتَفِ بِمَا یَرِدُ عَلَیْکَ أَنَّ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ آیَتَانِ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ یَجْرِیَانِ بِأَمْرِهِ ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ ضَرَبَ ذَلِکَ مَثَلًا لِمَنْ وَثَبَ عَلَیْنَا وَ هَتَکَ حُرْمَتَنَا وَ ظَلَمَنَا حَقَّنَا فَقَالَ هُمَا بِحُسْبَانٍ قَالَ هُمَا فِی عَذَابِی.
امام صادق (علیه السلام) - داود رقّی گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: الشَّمْسُ و القَمَرُ بِحُسْبَانٍ پرسیدم. فرمود: «فرمود: از چیزی پرسیدی، به آنچه به تو وارد شده، کفایت کن. همانا خورشید و ماه دو نشانه از نشانه‌های خدا هستند که به امر او در گردشند. سپس خدا این را به عنوان مثلی برای کسی که به ما حمله کرده و حرمت ما را هتک نموده و در حقّ ما ستم روا داشته، زده است. فرمود: «هما بحسبان» یعنی خورشید و ماه در عذاب من هستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص390
تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص613/ البرهان/ بحارالأنوار، ج24، ص309/ بحارالأنوار، ج30، ص256
4
(الرحمن/ 5)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَنَسِ‌بْنِ‌مَالِکٍ قَالَ: صَلَّی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) صَلَاهًَْ الْفَجْرِ فَلَمَّا انْفَتَلَ مِنْ صَلَاتِهِ أَقْبَلَ عَلَیْنَا بِوَجْهِهِ الْکَرِیمِ عَلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ ثُمَّ قَالَ مَعَاشِرَ النَّاسِ مَنِ افْتَقَدَ الشَّمْسَ فَلْیَسْتَمْسِکْ بِالْقَمَرِ وَ مَنِ افْتَقَدَ الْقَمَرَ فَلْیَسْتَمْسِکْ بِالزُّهَرَهًِْ فَمَنِ افْتَقَدَ الزُّهَرَهًَْ فَلْیَسْتَمْسِکْ بِالْفَرْقَدَیْنِ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنَا الشَّمْسُ وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) الْقَمَرُ وَ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) الزُّهَرَهًُْ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ (علیها السلام) الْفَرْقَدَانِ وَ کِتَابُ اللَّهِ لَا یَفْتَرِقَانِ حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - انس‌بن‌مالک گوید: هنگامی‌که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نماز صبح و تعقیباتش را انجام داد، چهره‌ی آبرومندش به درگاه خدا را به‌جانب ما نموده، فرمود: «مردم [جهت حرکت و راه‌یابی] از خورشید استفاده می‌نمایند و هرکس که خورشید را از دست داد باید فوراً به نور ماه بپیوندد و هرکس که از ماه نیز محروم شد فوراً به ستاره‌ی ناهید تمسّک جوید و اگر ستاره‌ی زهره نیز از دیدش نهان گردید باید به فرقدین چشم بدوزد». آنگاه پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من خورشیدم و علی (علیه السلام) ماه و فاطمه (سلام الله علیها) زهره و حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) فرقدان (دو برادران)، که با کتاب خدا از هم جدا نگردند تا اینکه بر لب حوض [کوثر] بر من وارد گردند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص390
معانی الأخبار، ص114
5
(الرحمن/ 5)
الکاظم (علیه السلام) - إِنَّمَا مَنْزِلَهًُْ الْإِمَامِ فِی الْأَرْضِ بِمَنْزِلَهًِْ الْقَمَرِ فِی السَّمَاءِ وَ فِی مَوْضِعِهِ هُوَ مُطَّلِعٌ عَلَی جَمِیعِ الْأَشْیَاءِ کُلِّهَا.
امام کاظم (علیه السلام) - مقام امام در زمین مانند ماه در آسمان است، او در محلّ خود از تمام چیزها مطّلع است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص390
بصایرالدرجات، ج1، ص441
آیه وَ النَّجْمُ وَ الشَّجَرُ یَسْجُدانِ [6]
و گیاهان و درختان برای خدا سجده می‌کنند.
1
(الرحمن/ 6)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ النَّجْمُ وَ الشَّجَرُ یَسْجُدانِ قَالَ النَّجْمُ رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ قَدْ سَمَّاهُ اللَّهُ فِی غَیْرِ مَوْضِعٍ فَقَالَ وَ النَّجْمِ إِذا هَوی وَ قَالَ وَ عَلاماتٍ وَ بِالنَّجْمِ هُمْ یَهْتَدُونَ فَالْعَلَامَاتُ الْأَوْصِیَاءُ وَ النَّجْمُ رسول الله (صلی الله علیه و آله) قُلْتُ یَسْجُدانِقَالَ یَعْبُدَانِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - گفتم: «و النَّجْمُ و الشَّجَرُ یَسْجُدَانِ چه معنایی دارد»؟ فرمود: «نجم پیامبر (صلی الله علیه و آله) است که در چند مورد از آن جناب به نجم تعبیر شده، یکی در این آیه: سوگند به ستاره هنگامی‌که افول می‌کند. (نجم/1) و آیه‌ی: و [نیز] علاماتی قرار داد و [شب هنگام] به‌وسیله‌ی ستارگان هدایت می‌شوند. (نحل/16) که منظور از عَلَاماتٍ اوصیاء (علیهم السلام) پیامبر هستند و نجم خود پیامبر (صلی الله علیه و آله) است. گفتم: «یَسْجُدَانِ چه معنایی دارد»؟ فرمود: «یعنی عبادت می‌کنند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص390
بحارالأنوار، ج16، ص88/ بحارالأنوار، ج24، ص67/ القمی، ج2، ص343/ نورالثقلین/ البرهان
2
(الرحمن/ 6)
الصّادق (علیه السلام) - النَّجْمُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الشَّجَرُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ الْأَئِمَّهًْ (علیهم السلام) لَمْ یَعْصُوا اللَّهَ طَرْفَهًَْ عَیْن.
امام صادق (علیه السلام) - النَّجْمُ؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌باشد و الشَّجَرُ؛ امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) و دیگر ائمّه (علیهم السلام) که حتّی یک لحظه از فرمان خدا سرپیچی نکرده‌اند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص392
بحارالأنوار، ج24، ص309/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص613/ البرهان
3
(الرحمن/ 6)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ النَّجْمُ وَ الشَّجَرُ یَسْجُدانِ یَعْنِی بِالنَّجْمِ نَبَاتَ الْأَرْضِ الَّذِی لَیْسَ لَهُ سَاقٌ وَ بِالشَّجَرِ مَا کَانَ لَهُ سَاقٌ وَ یَبْقَی فِی الشِّتَاءِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ النَّجْمُ وَ الشَّجَرُ یَسْجُدانِ؛ منظور از النَّجْمُ؛ گیاهان زمین است که ساقه ندارد و [منظور] از الشَّجَرُ؛ چیزهایی است که ساقه دارد و در زمستان می‌ماند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص392
بحرالعرفان، ج15، ص234
آیه وَ السَّماءَ رَفَعَها وَ وَضَعَ الْمیزانَ [7]
و آسمان را برافراشت و میزان و قانون نهاد.
1
(الرحمن/ 7)
الرّضا (علیه السلام) - وَ السَّماءَ رَفَعَها وَ وَضَعَ الْمِیزانَ قال السَّمَاءُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) رَفَعَهُ اللَّهُ إِلَیْهِ وَ الْمِیزَانُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) نَصَبَهُ لِخَلْقِه.
امام رضا (علیه السلام) - و السَّمَاء رَفَعَهَا و وضَعَ المِیزَانَ منظور از السَّماءَ؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌باشد که خداوند او را به نزد خود بالا برد و منظور از الْمِیزانَ؛ امیرالمؤمنین (علیه السلام) می‌باشد که خداوند او را در میان خلق خود منصوب کرده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص392
القمی، ج2، ص343/ نورالثقلین/ البرهان/ بحارالأنوار، ج16، ص88
2
(الرحمن/ 7)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ… وَ السَّماءَ رَفَعَها وَ وَضَعَ الْمِیزانَ قَالَ السَّمَاءُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَبَضَهُ اللَّهُ ثُمَ رَفَعَهُ إِلَیْهِ وَ وَضَعَ الْمِیزانَ وَ الْمِیزَانُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ نَصَبَهُ لَهُمْ مِنْ بَعْدِهِ.
امام صادق (علیه السلام) - داود رقّی گوید: از امام صادق درباره‌ی این آیه: و السَّمَاء رَفَعَهَا و وضَعَ المِیزَانَ پرسیدم: «چه معنایی دارد»؟ فرمود: «السَّماءَ؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌باشد که خداوند او را قبض روح نمود و سپس به نزد خود بالا برد. و وضَعَ المِیزَانَ؛ منظور از میزان؛ امیرالمؤمنین (علیه السلام) می‌باشد که پس از خود او را جانشین گردانید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص392
بحارالأنوار، ج24، ص309/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص613/ البرهان
3
(الرحمن/ 7)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - الْمِیزَانُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ قَوْلُهُ فِی سُورَهًِْ الرَّحْمَنِ وَ السَّماءَ رَفَعَها وَ وَضَعَ الْمِیزانَ قَالَ یَعْنِی الْإِمَامَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الْمِیزانَ؛ امیرالمؤمنین (علیه السلام) است و دلیل بر آن سخن خدا در سوره‌ی الرّحمن است؛ وَ السَّماءَ رَفَعَها وَ وَضَعَ الْمِیزانَ. منظور امام است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص392
بحارالأنوار، ج35، ص373/ بحارالأنوار، ج36، ص84/ القمی، ج2، ص274
آیه أَلاَّ تَطْغَوْا فِی الْمیزانِ [8]
تا در میزان طغیان نکنید [و از مسير عدالت منحرف نشويد].
1
(الرحمن/ 8)
الرّضا (علیه السلام) - عَن أَبِی الحَسَن الرِّضَا (علیه السلام) فی قوله أَلَّا تَطْغَوْا فِی الْمِیزانِ قَالَلَا تَعْصُوا الْإِمَام.
امام رضا (علیه السلام) - أَلا تَطْغَوا فِی المِیزَانِ، یعنی از امام نافرمانی نکنید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص392
بحارالأنوار، ج24، ص67/ بحارالأنوار، ج36، ص171/ القمی، ج2، ص343/ نورالثقلین/ البرهان
2
(الرحمن/ 8)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ أَلَّا تَطْغَوْا فِی الْمِیزانِ قَالَ لَا تَطْغَوْا فِی الْإِمَامِ بِالْعِصْیَانِ وَ الْخِلَاف.
امام صادق (علیه السلام) - داود رقّی گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «أَلا تَطْغَوا فِی المِیزَانِ، چه معنایی دارد»؟ فرمود: «یعنی درباره‌ی امام با نافرمانی و مخالفت، طغیان نکنید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص392
بحارالأنوار، ج24، ص309/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص613/ البرهان
آیه وَ أَقیمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَ لا تُخْسِرُوا الْمیزانَ [9]
و وزن را براساس عدل برپا دارید و در سنجش کاستی نکنید.
1
(الرحمن/ 9)
الرّضا (علیه السلام) - عَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌خَالِدٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) فِی قَوْلِه… وَ أَقِیمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ قَالَ أَقِیمُوا الْإِمَامَ الْعَدْلَ قُلْتُ وَ لا تُخْسِرُوا الْمِیزانَ قَالَ لَا تَبْخَسُوا الْإِمَامَ حَقَّهُ وَ لَا تَظْلِمُوهُ.
امام رضا (علیه السلام) - حسین‌بن‌خالد گوید: از امام رضا (علیه السلام) پرسیدم: «و أَقِیمُوا الوزْنَ بِالقِسْطِ به چه معنا است»؟ فرمود: «یعنی امام را با عدالت برپا دارید (یاری کنید)». گفتم: «و لا تُخْسِرُوا المِیزَانَ چه معنایی دارد»؟ فرمود: «از حقّ امام نکاهید و به او ظلم نکنید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص392
بحارالأنوار، ج16، ص88/ نورالثقلین/ القمی، ج2، ص343/ بحارالأنوار، ج36، ص171/ البرهان
2
(الرحمن/ 9)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ دَاوُدَ الرَّقِّیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَو أَقِیمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَ لا تُخْسِرُوا الْمِیزانَ قَالَ أَطِیعُوا الْإِمَامَ بِالْعَدْلِ وَ لَا تَبْخَسُوه مِنْ حَقِّه.
امام صادق (علیه السلام) - داود رقّی گوید: از امام صادق درباره‌ی این آیه: و أَقِیمُوا الوزْنَ بِالقِسْطِ و لا تُخْسِرُوا المِیزَانَ، پرسیدم: «چه تفسیری دارد»؟ فرمود: «از امام عادل اطاعت کنید و در حقّ او ظلم نکنید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص394
بحارالأنوار، ج24، ص309/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص613/ البرهان
آیه وَ الْأَرْضَ وَضَعَها لِلْأَنامِ [10]
و زمین را برای مردم آفرید.
1
(الرحمن/ 10)
الرّضا (علیه السلام) - عَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌خَالِدٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) فِی قَوْلِه… وَ الْأَرْضَ وَضَعَها لِلْأَنامِ قَالَ لِلنَّاسِ.
امام رضا (علیه السلام) - و الأَرْضَ وضَعَهَا للأَنَامِ، للأَنَامِ یعنی برای مردم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص394
بحارالأنوار، ج24، ص67/ بحارالأنوار، ج57، ص74/ القمی، ج2، ص343
2
(الرحمن/ 10)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فِی احْتِجَاجِ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) عَلَی عَاصِمِ‌بْنِ‌زِیَادٍ حِینَ لَبِسَ الْعَبَاءَ وَ تَرَکَ الْمُلَاءَ وَ شَکَاهُ أَخُوهُ الرَّبِیعُ‌بْنُ‌زِیَادٍ إِلَی أمیرالمؤمنین (علیه السلام) أَنَّهُ قَدْ غَمَّ أَهْلَهُ وَ أَحْزَنَ وُلْدَهُ بِذَلِکَ فَقَالَ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) عَلَیَّ بِعَاصِمِ‌بْنِ‌زِیَادٍ فَجِیءَ بِهِ فَلَمَّا رَآهُ عَبَسَ فِی وَجْهِهِ فَقَالَ لَهُ أَ مَا اسْتَحْیَیْتَ مِنْ أَهْلِکَ أَ مَا رَحِمْتَ وُلْدَکَ أَ تَرَی اللَّهَ أَحَلَّ لَکَ الطَّیِّبَاتِ وَ هُوَ یَکْرَهُ أَخْذَکَ مِنْهَا أَنْتَ أَهْوَنُ عَلَی اللَّهِ مِنْ ذَلِکَ أَ وَ لَیْسَ اللَّهُ یَقُولُ وَ الْأَرْضَ وَضَعَها لِلْأَنامِ فِی‌ها فاکِهَةٌ وَ النَّخْلُ ذاتُ الْأَکْمامِ.
امام علی (علیه السلام) - از احمدبن‌محمد و با اسناد مختلف در مورد اقامه دعوای امیرالمؤمنین (علیه السلام) بر عاصم‌بن‌زیاد وقتی که عبا بر تن کرد و لباسی که پاها را می¬پوشاند رها کرد. برادرش ربیع‌بن‌زیاد از او به امیرالمؤمنین (علیه السلام) شکایت کرد که خانواده و فرزندش را با این کار اندوهگین ساخته است. امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «عاصم‌بن‌زیاد را نزد من بیاورید». او را آوردند، وقتی او را دید چهره در هم کشید و به او فرمود: «از خانواده¬ات خجالت نمی¬کشی آیا به فرزندت رحم نمی¬کنی؟ خدا را نمی¬بینی طیّبات را برای تو حلال کرده و اکراه دارد که تو خود را از آن محروم کنی؟ تو در مورد این مسئله پایین‌تر از خدایی. آیا خدا نمی¬فرماید:ِوَ الْأَرْضَ وَضَعَها لِلْأَنامِ فِی‌ها فاکِهَةٌ وَ النَّخْلُ ذاتُ الْأَکْمامِ»؟
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص394
الکافی، ج1، ص410/ وسایل الشیعهًْ، ج5، ص112/ بحارالأنوار، ج41، ص123/ نورالثقلین
3
(الرحمن/ 10)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الْأَنَامُ الْخَلْقُ وَ هُمْ أَلْفُ أُمَّهًٍْ سِتُّمِائَهًٍْ فِی الْبَحْرِ وَ أَرْبَعُمِائَهًٍْ فِی الْبَرِّ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الْأَنَامُ هزار امّتند، ششصد در دریا و چهارصد در بیابان.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص394
بحارالأنوار، ج54، ص348
4
(الرحمن/ 10)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ أَمَّا السَّبَبُ الَّذِی بِهِ بَقَاءُ الْخَلْقِ فَقَدْ بَیَّنَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ أَنَّ بَقَاءَ الْخَلْقِ مِنْ أَرْبَعِ وُجُوهٍ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ وَ اللِّبَاسِ وَ الْکِنِّ وَ الْمَنَاکِحِ لِلتَّنَاسُلِ مَعَ الْحَاجَهًِْ فِی ذَلِکَ کُلِّهِ إِلَی الْأَمْرِ وَ النَّهْیِ فَأَمَّا الْأَغْذِیَهًُْ فَمِنْ أَصْنَافِ النَّبَاتِ وَ الْأَنْعَامِ الْمُحَلَّلِ أَکْلُهَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فِی النَّبَاتِ أَنَّا صَبَبْنَا الْماءَ صَبًّا ثُمَّ شَقَقْنَا الْأَرْضَ شَقًّا فَأَنْبَتْنا فِی‌ها حَبًّا وَ عِنَباً وَ قَضْباً وَ زَیْتُوناً وَ نَخْلًا وَ حَدائِقَ غُلْباً وَ فاکِهَةً وَ أَبًّا مَتاعاً لَکُمْ وَ لِأَنْعامِکُمْ وَ قَالَ تَعَالَی أَ فَرَأَیْتُمْ ما تَحْرُثُونَ أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ وَ الْأَرْضَ وَضَعَها لِلْأَنامِ فِی‌ها فاکِهَةٌ وَ النَّخْلُ ذاتُ الْأَکْمامِ وَ الْحَبُّ ذُو الْعَصْفِ وَ الرَّیْحانُ وَ هَذَا وَ شِبْهُهُ مِمَّا یُخْرِجُهُ اللَّهُ تَعَالَی مِنَ الْأَرْضِ سَبَباً لِبَقَاءِ الْخَلْق.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امّا سببی که بقای خلق به‌وسیله‌ی آن است، خدای عزّوجلّ در کتابش بیان فرمود که بقای خلق از چهار چیز [نشأت گرفته] است: خوردن، نوشیدن، لباس پوشیدن و ازدواج‌ها که برای‌زاد و ولد است و در همه‌ی آن‌ها به امر و نهی [از طرف خداوند] نیاز است. امّا [توضیح]: خوردنی‌ها از انواع روییدنی‌ها و چهار پایان حلال گوشت است. خدای متعال در مورد روییدنی‌ها فرمود: ما آب فراوان از آسمان فرو ریختیم، سپس زمین را از هم شکافتیم، و در آن دانه‌های فراوانی رویاندیم، و انگور و سبزی بسیار، و زیتون و نخل فراوان، و باغ‌های پردرخت، و میوه و چراگاه، تا وسیله‌ای برای بهره‌گیری شما و چهارپایانتان باشد! . (عبس/3225) و خدای متعال فرمود: آیا هیچ درباره‌ی آنچه کشت می‌کنید اندیشیده‌اید؟! آیا شما آن را می‌رویانید یا ما می‌رویانیم؟! . (واقعه/6463) و باز خداوند سبحان فرمود: وَ الْأَرْضَ وَضَعَها لِلْأَنامِ فِی‌ها فاکِهَةٌ وَ النَّخْلُ ذاتُ الْأَکْمامِ وَ الحَبُّ ذُو الْعَصْفِ وَ الرَّیْحانُ. این‌ها و امثالشان از چیزهایی است که خدای تعالی از زمین برای بقای خلق بیرون می‌آورد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص394
بحارالأنوار، ج90، ص41
5
(الرحمن/ 10)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الْانَامُکُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ فِیهِ رُوحٌ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الْأَنامِ؛ هرچیز دارای قدرتی است که روح دارد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص394
بحرالعرفان، ج15، ص234
آیه فیها فاکِهَةٌ وَ النَّخْلُ ذاتُ الْأَکْمام [11]
که در آن میوه‌ها و نخلهای پرشکوفه است.
1
(الرحمن/ 11)
الرّضا (علیه السلام) - عَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌خَالِدٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) فِی قَوْلِه… فِی‌ها فاکِهَةٌ وَ النَّخْلُ ذاتُ الْأَکْمامِ قَالَ یَکْبُرُ ثَمَرُ النَّخْلِ فِی الْقَمْعِ ثُمَّ یَطْلُعُ مِنْهُ.
امام رضا (علیه السلام) - فِی‌ها فاکِهَةٌ وَ النَّخْلُ ذاتُ الْأَکْمامِ؛ خرما در بن شکوفه بزرگ می‌شود آنگاه از آن جدا می¬گردد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص396
بحارالأنوار، ج24، ص67/ بحارالأنوار، ج57، ص74/ القمی، ج2، ص343
2
(الرحمن/ 11)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ لَمَّا نَزَلَتْ فِی‌ها فاکِهَةٌ قَامَ إِلَیْهِ رَجُلٌ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ هَلْ فِی تِلْکَ الْفَاکِهَهًِْ الَّتِی وَصَفَ اللَّهُ تَعَالَی رُمَّاناً وَ نَخْلًا فَإِنِّی مَشْعُوفٌ بِهِمَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فِیهِما فاکِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هنگامی‌که فِی‌ها فاکِهَةٌ نازل شد، مردی بلند شد و به‌سوی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رفت و عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا در آن میوه‌هایی که خدای متعال توصیف کرده، انار و درخت خرما هم هست؟ چون من شیفته‌ی این دو تا هستم». پس خدای تبارک‌وتعالی [این آیه را] نازل فرمود: فِیهِما فاکِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص396
الجعفریات، ص181
آیه وَ الْحَبُّ ذُو الْعَصْفِ وَ الرَّیْحانُ [12]
و دانه‌هایی که همراه با ساقه و برگی است که به‌صورت کاه [و خوراك حيوانات] درمی‌آید و گیاهان خوشبو.
1
(الرحمن/ 12)
الرّضا (علیه السلام) - عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) فِی قَوْلِه وَ الْحَبُّ ذُو الْعَصْفِ وَ الرَّیْحانُ قَالَ الْحَبُ الْحِنْطَهًُْ وَ الشَّعِیرُ وَ الْحُبُوبُ وَ الْعَصْفُ التِّبْنُ وَ الرَّیْحَانُ مَا یُؤْکَلُ مِنْه.
امام رضا (علیه السلام) - و الحَبُّ ذُو العَصْفِ و الرَّیْحَانُ؛ منظور از الحَبُّ، گندم و جو و حبوبات است و منظور از الْعَصْفِ، انجیر می‌باشد و منظور از الرَّیْحانُ، هرچیزی که خورده می‌شود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص396
بحارالأنوار، ج24، ص67/ بحارالأنوار، ج57، ص74/ القمی، ج2، ص343/ نورالثقلین/ البرهان
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ [13]
پس [اى گروه جنّ و انس] کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
قرائت
1
(الرحمن/ 13)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ حَمَّادِ‌بْنِ‌عُثْمَان قَالَ: سَمِعْتُ أبا عبد الله (علیه السلام) یَقُولُ یُسْتَحَبُّ أَنْ تَقْرَأَ فِی دُبُرِ الْغَدَاهًِْ یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ الرَّحْمَنَ کُلَّهَا ثُمَّ تَقُولَ کُلَّمَا قُلْتَ فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ لَا بِشَیْءٍ مِنْ آلَائِکَ رَبِّ أُکَذِّبُ.
امام صادق (علیه السلام) - حمّادبن‌عثمان گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: مستحبّ است که روز جمعه بعد از نماز صبح، سوره‌ی الرّحمن را بخوانی و هرگاه به آیه: فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ برسی، بگویی: «پروردگارا هیچ‌یک از آیات و نشانه‌های تو را تکذیب نمی‌کنم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص396
الکافی، ج3، ص429/ تهذیب الأحکام، ج3، ص8/ وسایل الشیعهًْ، ج7، ص408/ مستدرک الوسایل، ج6، ص102/ بحارالأنوار، ج89، ص306/ نورالثقلین
2
(الرحمن/ 13)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ الرَّحْمَنُ فَلْیَقُلْ عِنْدَ فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ لَا بِشَیْءٍ مِنْ آلَائِکَ رَبِّ أُکَذِّبُ.
امام صادق (علیه السلام) - هرکه سوره‌ی الرّحمن را تلاوت کند و هربار که آیه: فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ را تلاوت می‌کند بگوید: «پروردگارا هیچ‌یک از آیات و نشانه‌های تو را تکذیب نمی‌کنم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص396
مستدرک الوسایل، ج4، ص181
3
(الرحمن/ 13)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: لَمَّا قَرَأَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) سُورَهًَْ الرَّحْمَنِ عَلَی النَّاسِ سَکَتُوا فَلَمْ یَقُولُوا شَیْئاً فَقَالَ (صلی الله علیه و آله) لَلْجِنُّ کَانُوا أَحْسَنَ جَوَاباً مِنْکُمْ لَمَّا قَرَأْتُ عَلَیْهِمْ فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ قَالُوا لَا بِشَیْءٍ مِنْ آلَائِکَ رَبَّنَا نُکَذِّبُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله) سوره‌ی الرّحمن را برای مردم تلاوت کرد، ساکت شدند و چیزی نگفتند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: جنیّان از شما در جواب‌دادن بهتر هستند. وقتی آیه‌ی فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ را بر آن‌ها خواندم گفتند: «ای پروردگار من! هیچ‌یک از آیات و نشانه‌های تو را تکذیب نمی‌کنم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص396
المناقب لإبن شهرآشوب، ج1، ص47/ البرهان
4
(الرحمن/ 13)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الرَّحْمَنِ فَقَالَ عِنْدَ کُلِّ فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ لَا بِشَیْءٍ مِنْ آلَائِکَ رَبِّ أُکَذِّبُ فَإِنْ قَرَأَهَا لَیْلًا ثُمَّ مَاتَ مَاتَ شَهِیداً وَ إِنْ قَرَأَهَا نَهَاراً ثُمَّ مَاتَ مَاتَ شَهِیداً.
امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی الرّحمن را تلاوت کند و هربار که آیه: فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ را تلاوت می‌کند بگوید: «ای پروردگار من هیچ‌یک از آیات و نشانه‌های تو را تکذیب نمی‌کنم». اگر هنگام شب آن را تلاوت کند و آنگاه بمیرد، شهید مرده است و اگر در روز تلاوت کند و سپس بمیرد [باز] شهید مرده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص398
وسایل الشیعهًْ، ج6، ص72/ بحارالأنوار، ج82، ص48/ بحارالأنوار، ج89، ص306/ ثواب الأعمال، ص116/ الدعوات، ص219/ نورالثقلین
5
(الرحمن/ 13)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الرَّحْمَنِ لَیْلًا، یَقُولُ عِنْدَ کُلِّ فَبِأَیِّ آلَاءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبانِ لَا بِشَیْءٍ مِنْ آلَائِکَ رَبِّ أُکَذِّبُ، وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ مَلَکاً فِی أَوَّلِ اللَّیْلِ یَحْفَظُهُ حَتَّی یُصْبِحَ وَ مَنْ قَرَأَهَا حِینَ یُصْبِحُ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ مَلَکاً حَتَّی یُمْسِیَ.
امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی الرّحمن را هنگام شب بخواند و بعد از هر فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ بگوید: «پروردگارا! هیچ‌یک از نعمت‌های تو را انکار نمی‌کنم»، اگر اوّل شب بخواند، خداوند تا صبح فرشته‌ای برای حفظ او بگمارد و اگر آن را هنگام صبح بخواند، خداوند تا شب فرشته‌ای برای حفظ او بگمارد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص398
نورالثقلین
ولایت
1
(الرحمن/ 13)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی یُوسُفَ الْبَزَّازِ قَالَ: تَلَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) هَذِهِ الْآیَهًَْ فَاذْکُرُوا آلاءَ اللهِ قَالَ أَ تَدْرِی مَا آلَاءُ اللَّهِ قُلْتُ لَا قَالَ هِیَ أَعْظَمُ نِعَمِ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ هِیَ وَلَایَتُنَا.
امام صادق (علیه السلام) - یوسف بزّاز گوید: امام صادق (علیه السلام) این آیه: فَاذْکُرُوا آلاءَ اللهِ را تلاوت نمود. و فرمود: «آیا می‌دانی آلَاءُ خدا چیست»؟ عرض کردم: «نه»! فرمود: «آن‌ها بزرگ‌ترین نعمت‌های خدا بر خلق هستند. و آن ولایت ماست».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص398
الکافی، ج1، ص217
2
(الرحمن/ 13)
الصّادق (علیه السلام) - فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِأَیْ بِأَیِ نِعْمَتِی تُکَذِّبَانِ بِمُحَمَّدٍ أَمْ بِعَلِیٍّ فِیهِمَا أَنْعَمْتَ عَلَی الْعِبَاد.
امام صادق (علیه السلام) - فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ، یعنی کدام‌یک از دو نعمت مرا تکذیب می‌کنید؛ محمّد (صلی الله علیه و آله) را یا علی (علیه السلام) را؟ چون به‌واسطه‌ی آن دو نفر به بندگان نعمت دادیم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص398
بحارالأنوار، ج24، ص59/ بحارالأنوار، ج24، ص309/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص613/ البرهان
3
(الرحمن/ 13)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما یَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ تُکَذِّبانِ بِوَلَایَهًِْ‌أمیرالمؤمنین (علیه السلام) أَوْ حُبِّ فاطمهًْ الزَّهْرَاءِ (سلام الله علیها).
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ؛ ای گروه جنّیان و انسیان! ولایت امیرالمؤمنین علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) و حبّ فاطمه زهرا (سلام الله علیها) را تکذیب می‌کنید؟!
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص398
بحارالأنوار، ج24، ص99
4
(الرحمن/ 13)
الصّادق (علیه السلام) - فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ قَالَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٌّ (علیه السلام).
امام صادق (علیه السلام) - فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ؛ منظور از آلاء، محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) هستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص398
بحارالأنوار، ج24، ص69/ القمی، ج2، ص344
5
(الرحمن/ 13)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ: فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِقَالَ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ تَقَدَّسَ فَبِأَیِ النِّعْمَتَیْنِ تَکْفُرَانِ بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) أَمْ بِعَلِی (علیه السلام).
امام صادق (علیه السلام) - فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ؛ مقصود این است که خداوند متعال می‌فرماید: به‌کدام‌یک از دو نعمت من ناسپاس هستید؟ به محمّد (صلی الله علیه و آله) یا علی (علیه السلام)؟!
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص398
بحارالأنوار، ج36، ص173/ القمی، ج2، ص344/ نورالثقلین/ نورالثقلین
آیه خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ صَلْصالٍ کَالْفَخَّارِ [14]
انسان را از گلِ خشکیده‌ای همچون سفال آفرید.
1
(الرحمن/ 14)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ صَلْصالٍ کَالْفَخَّارِ علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) قَالَ الْمَاءِ الْمُتَصَلْصِلِ بِالطِّینِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ صَلْصالٍ کَالْفَخَّارِ یعنی آب آمیخته با گل.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص398
بحارالأنوار، ج11، ص153/ البرهان
آیه وَ خَلَقَ الْجَانَّ مِنْ مارِجٍ مِنْ نار [15]
و جنّ را از شعله‌های آتش خلق کرد.
1
(الرحمن/ 15)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - سَأَلَ الشَّامِیُّ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) عَنِ اسْمِ أَبِی الْجِنِّ فَقَالَ شُومَانُ وَ هُوَ الَّذِی خُلِقَ مِنْ مارِجٍ مِنْ نارٍ وَ سَأَلَهُ هَلْ بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً (صلی الله علیه و آله) إِلَی الْجِنِّ فَقَالَ نَعَمْ بَعَثَ إِلَیْهِمْ نَبِیّاً یُقَالُ لَهُ یُوسُفُ (علیه السلام) فَدَعَاهُمْ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَقَتَلُوهُ.
امام علی (علیه السلام) - شامی، نام پدر جنّ را از امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرسید، فرمود: «خُلِقَ مِنْ مارِجٍ مِنْ نارٍ». پرسید: «آیا خدا پیغمبری بر پریان فرستاده است»؟ فرمود: «آری! پیغمبری به نام یوسف بر آن‌ها فرستاد و آن‌ها را به سوی خدای عزّوجلّ دعوت کرد ولی او را کشتند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص400
بحارالأنوار، ج60، ص78
2
(الرحمن/ 15)
الرّضا (علیه السلام) - أَنَا تَمْرِیٌّ وَ شِیعَتُنَا یُحِبُّونَ التَّمْرَ لِأَنَّهُمْ خُلِقُوا مِنْ طِینَتِنَا وَ أَعْدَاؤُنَا یَا سُلَیْمَانُ یُحِبُّونَ الْمُسْکِرَ لِأَنَّهُمْ خُلِقُوا مِنْ مارِجٍ مِنْ نار.
امام رضا (علیه السلام) -ای سلیمان! همگی خرما را دوست داریم و شیعیان ما نیز خرما را دوست دارند، زیرا از طینت ما آفریده شده و دشمنان ما، مُسکر را دوست دارند، زیرا آنان از شعله‌های آتش خلق شده‌اند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص400
بحارالأنوار، ج49، ص102
3
(الرحمن/ 15)
الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَمَّا خَلَقَ نَارَ السُّمُومِ وَ هِیَ نَارٌ لَا حَرَّ لَهَا وَ لَا دُخَانَفَخَلَقَ مِنْهَا الْجَانَّ فَذَلِکَ مَعْنَی قَوْلِهِ وَ الْجَانَّ خَلَقْنَاهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السَّمُومِ وَ سَمَّاهُ مَارِجاً وَ خَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهُ وَ سَمَّاهَا مَارِجَهًًْ فَوَاقَعَهَا فَوَلَدَتِ الْجَانَّ، ثُمَّ وَلَدَ الْجَانُّ وَلَداً سَمَّاهُ الْجِنَّ وَ مِنْهُ تَفَرَّعَتْ قَبَائِلُ الْجِنِّ وَ مِنْهُمْ إِبْلِیسُ اللَّعِینُ وَ کَانَ یُولَدُ لِلْجَانِّ الذَّکَرُ وَ الْأُنْثَی وَ یُولَدُ الْجِنُّ کَذَلِکَ تَوْأَمَیْنِ فَصَارُوا تِسْعِینَ أَلْفاً ذَکَراً وَ أُنْثَی وَ ازْدَادُوا حَتَّی بَلَغُوا عَدَدَ الرِّمَالِ.
امام صادق (علیه السلام) - خداوند متعال وقتی آتش سموم را خلق کرد؛ آتشی که نه گرما دارد و نه دود، جانّ را از آن آتش آفرید. این است معنای آیه: و جن را پیش از آن، از آتش گرم و سوزان خلق کردیم! . (حجر/27) و آن را مارج نامید و از آن همسر او را خلق کرد و آن را مارجهًْ نامید. مارج با مارجه همبستر شد و جانّ متولّد گردید. سپس جانّ فرزندی به دنیا آورد و آن را جنّ نامید و قبایل جنّ از او منشعب شده است و یکی از آن‌ها ابلیس ملعون است. برای جانّ، مذکّر و مؤنّث به دنیا می‌آمد و همچنین جنّ‌ها دوقلو به دنیا می‌آمدند که به نودهزار مذکّر و مؤنّث تبدیل شده و زیاد شدند تا اینکه بالغ به تعداد ماسه‌ها شدند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص400
البرهان
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ [16]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَیْن [17]
او پروردگارِ دو مشرق و دو مغرب است.
1
(الرحمن/ 17)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - ابْنُ الْکَوَّاء قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ رَبُ الْمَشارِقِ وَ الْمَغارِبِ وَ قَالَ فِی آیَهًٍْ أُخْرَی رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَیْنِ وَ قَالَ فِی آیَهًٍْ أُخْرَی رَبُّ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ قَالَ ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ یَا ابْنَ الْکَوَّاءِ هَذَا الْمَشْرِقُ وَ هَذَا الْمَغْرِبُ وَ أَمَّا قَوْلُهُ رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَیْنِ فَإِنَّ مَشْرِقَ الشِّتَاءِ عَلَی حِدَهًٍْ وَ مَشْرِقَ الصَّیْفِ عَلَی حِدَهًٍْ أَ مَا تَعْرِفُ بِذَلِکَ مِنْ قُرْبِ الشَّمْسِ وَ بُعْدِهَا.
امام علی (علیه السلام) - ابن‌کوّاء گفت: ای امیرالمؤمنین! در کتاب خداوند عزّوجلّ یافتم که [در جایی] می‌فرماید: بِرَبِّ الْمشارِقِ وَ المَغارِبِ و در آیه دیگری می‌فرماید: رَبُّ الْمشْرِقَیْنِ وَ رَبُّ المَغْرِبَیْنِ و در آیه دیگری می‌فرماید: رَبُّ الْمشْرِقِ وَ الْمغْرِبِ. امام (علیه السلام) فرمود: «پسر کواء! مادرت به عزایت بنشیند این مشرق است و آن مغرب. امّا رَبُ الْمشْرِقَیْنِ وَ رَبُّ المَغْرِبَیْنِ به این معنی است که مشرق زمستان غیر مشرق تابستان است این مطلب را از نزدیکی و دوری خورشید نمی‌یابی»؟!
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص400
بحارالأنوار، ج10، ص122/ الاحتجاج، ج1، ص259/ نورالثقلین
2
(الرحمن/ 17)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ: رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَیْنِ، قَالَ الْمَشْرِقَیْنِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ الْمَغْرِبَیْنِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ (علیها السلام) وَ فِی أَمْثَالِهِمَا تَجْرِی.
امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: رَبُّ المَشْرِقَیْنِ و رَبُّ المَغْرِبَیْنِ پرسیدم. فرمود: «منظور از المَشْرِقَیْنِ؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می‌باشد و منظور از المَشْرِقَیْنِ؛ حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) است و به این دو نفر صدق می‌کند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص400
بحارالأنوار، ج24، ص69/ القمی، ج2، ص344/ البرهان/ نورالثقلین
3
(الرحمن/ 17)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - لِلشَّمْسِ مَطْلِعٌ فِی الشِّتَاءِ وَ مَغْرِبٌ فِی الشِّتَاءِ وَ مَطْلِعٌ فِی الصَّیْفِ وَ مَغْرِبٌ فِی الصَّیْفِ غَیْرُ مَطْلِعِهَا فِی الشِّتَاءِ وَ غَیْرُ مَغْرِبِهَا فِی الشِّتَاءِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - خورشید محلّ طلوع و غروبی در زمستان دارد و محلّ طلوع و غروبی هم در تابستان دارد، که غیر از محلّ طلوع و غروبش در زمستان است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص402
بحارالأنوار، ج55، ص210
4
(الرحمن/ 17)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَیْنِ قال مَشْرِقُ الشِّتَاءِوَ مَشْرِقُ الصَّیْفِ و مَغْرِبُ الشِّتَاءِ و مَغْرِبُالصَّیْفِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - رَبُّ المَشْرِقَیْنِ وَ رَبُّ المَغْرِبَیْنِ یعنی مشرق زمستان و مشرق تابستان و مغرب زمستان و مغرب تابستان.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص402
القمی، ج2، ص344/ نورالثقلین/ البرهان؛ «مغرب اشتاء و مغرب الصیف» محذوف
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبان [18]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ [19]
دو دریای مختلف [شور و شيرين، گرم و سرد] را در کنار هم قرار داد، درحالی‌که با هم تماس دارند.
1
(الرحمن/ 19)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ قَالَ أَرْسَلَ الْبَحْرَیْن.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ یعنی دو دریا را فرستاد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص402
بحارالأنوار، ج57، ص45
2
(الرحمن/ 19)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الْمُرَادُ بِالْبَحْرَیْنِ بَحْرُ السَّمَاءِ وَ بَحْرُ الْأَرْضِ فَإِنَّ فِی السَّمَاءِ بَحْراً یُمْسِکُهُ اللَّهُ بِقُدْرَتِهِ یُنْزِلُ مِنْهُ الْمَطَرَ فَیَلْتَقِیَانِ فِی کُلِّ سَنَهًٍْ وَ بَیْنَهُمَا حَاجِزٌ یَمْنَعُ بَحْرَ السَّمَاءِ مِنَ النُّزُولِ وَ بَحْرَ الْأَرْضِمِنَ الصُّعُودِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مقصود دریای آسمان و دریای زمین است، زیرا در آسمان دریایی است که خدا به قدرت خود آن را نگه می‌دارد و از آن باران می‌بارد و در هر سال به‌وسیله‌ی باران به‌هم می‌خورند و در میان آن‌ها پرده‌ای است که از فرود شدن دریای آسمان و بالاشدن دریای زمین جلوگیری می‌کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص402
بحرالعرفان، ج15، ص240/ بحارالأنوار، ج57، ص26
ولایت
1
(الرحمن/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ قال عَلِیٌّ (علیه السلام) و فَاطِمَهًْ (سلام الله علیها).
امام صادق (علیه السلام) - مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ منظور، علی (علیه السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص402
بحارالأنوار، ج24، ص97/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص614/کشف الیقین، ص400/ نهج الحق، ص188/ القمی، ج2، ص344
2
(الرحمن/ 19)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَلِیٍّ (علیه السلام) و فَاطِمَهًْ (سلام الله علیها).
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - [منظور] علی (علیه السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص402
تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص614/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج24، ص97
3
(الرحمن/ 19)
الرّضا (علیه السلام) - مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ قَالَ ذَلِکَ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ فَاطِمَه (سلام الله علیها).
امام رضا (علیه السلام) - مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ منظور از آن علی (علیه السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص402
بحرالعرفان، ج15، ص243
4
(الرحمن/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ قَالَ عَلِیٍّ (علیه السلام) و فَاطِمَهًْ (سلام الله علیها) بَیْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَا یَبْغِیانِ قَالَ: لَا یَبْغِی عَلِیٌّ (علیه السلام) عَلَی فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) وَ لَا فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) تَبْغِی عَلَی عَلِیٍّ (علیه السلام).
امام صادق (علیه السلام) - مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ منظور از آن علی (علیه السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) است. بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لا یَبْغِیانِ؛ یعنی علی (علیه السلام) بر فاطمه (سلام الله علیها) ستم روا نمی‌دارد و فاطمه (سلام الله علیها) نیز بر علی (علیه السلام) ستم روا نمی‌دارد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص402
نورالثقلین
5
(الرحمن/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) جَاءَهُمَا النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فَأَدْخَلَ رِجْلَیْهِ بَیْنَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) وَ عَلِیٍّ (علیه السلام).
امام صادق (علیه السلام) - مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ، علی (علیه السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) هستند که پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن دو را آورد و دو پایش را بین فاطمه (سلام الله علیها) و علی (علیه السلام) قرار داد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص402
بحرالعرفان، ج15، ص243/ فرات الکوفی، ص459
6
(الرحمن/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) بَحْرَانِ عَمِیقَانِ لَا یَبْغِی أَحَدُهُمَا عَلَی صَاحِبِهِ.
امام صادق (علیه السلام) - علی (علیه السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) دو دریای عمیق می‌باشند که به یکدیگر تعدّی و ستم نمی‌کنند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص402
القمی، ج2، ص344/ بحارالأنوار، ج24، ص98؛ «من العلم» زیادهًْ/المناقب، ج3، ص318/ نورالثقلین؛ «من العلم» زیادهًْ/ روضهًْ الواعظین، ج1، ص148/ الخصال، ج1، ص65/ البرهان
7
(الرحمن/ 19)
الصّادق (علیه السلام) - وَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی ذَکَرَ اثْنَتَیْ عَشْرَهًَْ امْرَأَهًًْ فِی الْقُرْآنِ عَلَی وَجْهِ الْکِنَایَهًْ‌مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ فاطمهًْ (سلام الله علیها).
امام صادق (علیه السلام) - بدان که خدای حکیم در قرآن مجید به نحو کنایه به وجود دوازده نفر زن اشاره فرموده… و مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ حضرت فاطمه (سلام الله علیها) می‌باشد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص404
بحارالأنوار، ج43، ص32
8
(الرحمن/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - رُوِیَ أَنَّهُ قَالَ مَرْحَباً بِبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیَانِ وَ نَجْمَیْنِ یَقْتَرِنَانِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - روایت شده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آفرین به دو دریایی که به هم می‌رسند و دو ستاره‌ای که در کنار هم قرار می‌گیرند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص404
المناقب، ج3، ص355
10
(الرحمن/ 19)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - یَا سَلْمَانُ (رحمة الله علیه) وَ یَا جُنْدَبُ أَنَا مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) أَنَا وَ أَنَا مِنْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) مِنِّی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لا یَبْغِیان.
امام علی (علیه السلام) -ای سلمان و‌ای اباذر! محمّد (صلی الله علیه و آله) منم. من از محمّدم و محمّد از من است خداوند در این آیه می‌فرماید: مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لا یَبْغِیان.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص404
بحارالأنوار، ج26، ص5
11
(الرحمن/ 19)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَنَسِ‌بْنِ‌مَالِکٍ، قَالَ: وَرَدَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ‌بْنُ‌عَوْفٍ الزُّهْرِیُّ، وَ عُثْمَانُ‌بْنُ‌عَفَّانَ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله)، فَقَالَ لَهُ عَبْدُ الرَّحْمَنِ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)، تُزَوِّجُنِی فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) ابْنَتَکَ؟ وَ قَدْ بَذَلْتُ لَهَا مِنَ الصَّدَاقِ مِائَهًَْ نَاقَهًٍْ سَوْدَاءَ، زُرْقَ الْأَعْیُنِ، مُحَمَّلَهًًْ کُلُّهَا قَبَاطِیَّ مِصْرَ، وَ عَشَرَهًَْ آلَافِ دِینَارٍ. وَ لَمْ یَکُنْ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَیْسَرُ مِنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ وَ عُثْمَانَ. قَالَ عُثْمَانُ: بَذَلْتُ لَهَا ذَلِکَ، وَ أَنَا أَقْدَمُ مِنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ إِسْلَاماً. فَغَضِبَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) مِنْ مَقَالَتَیْهِمَا، ثُمَّ تَنَاوَلَ کَفّاً مِنَ الْحَصَی، فَحَصَّبَ بِهِ عَبْدَ الرَّحْمَنِ، وَ قَالَ لَهُ: إِنَّکَ تَهُولُ عَلَیَّ بِمَالِکَ؟ قَالَ: فَتَحَوَّلَ الْحَصَی دُرّاً، فَقُوِّمَتْ دُرَّهًٌْ مِنْ تِلْکَ الدُّرَرِ، فَإِذَا هِیَ تَفِی بِکُلِّ مَا یَمْلِکُهُ عَبْدُ الرَّحْمَنِ. وَ هَبَطَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فِی تِلْکَ السَّاعَهًِْ، فَقَالَ: یَا أَحْمَدُ، إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یُقْرِئُکَ السَّلَامَ، وَ یَقُولُ: قُمْ إِلَی عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام)، فَإِنَّ مَثَلَهُ مَثَلُ الْکَعْبَهًِْ یُحَجُّ إِلَیْهَا، وَ لَا تَحُجُّ إِلَی أَحَدٍ. إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَمَرَنِی أَنْ آمُرَ رِضْوَانَ خَازِنَ الْجَنَّهًِْ أَنْ یُزَیِّنَ الْأَرْبَعَ جِنَانٍ، وَ أَمَرَ شَجَرَهًَْ طُوبَی وَ سِدْرَهًَْ الْمُنْتَهَی أَنْ تَحْمِلَا الْحُلِیَّ وَ الْحُلَلَ، وَ أَمَرَ الْحُورَ الْعِینَ أَنْ یَتَزَیَّنَ، وَ أَنْ یَقِفْنَ تَحْتَ شَجَرَهًِْ طُوبَی وَ سِدْرَهًِْ الْمُنْتَهَی، وَ أَمَرَ مَلَکاً مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ، یُقَالُ لَهُ رَاحِیلُ وَ لَیْسَ فِی الْمَلَائِکَهًِْ أَفْصَحُ مِنْهُ لِسَاناً، وَ لَا أَعْذَبُ مَنْطِقاً، وَ لَا أَحْسَنُ وَجْهاً، أَنْ یَحْضُرَ إِلَی سَاقِ الْعَرْشِ. فَلَمَّا حَضَرَتِ الْمَلَائِکَهًُْ وَ الْمَلَکُ أَجْمَعُونَ، أَمَرَنِی أَنْ أَنْصِبَ مِنْبَراً مِنَ النُّورِ، وَ أَمَرَ رَاحِیلُ ذَلِکَ الْمَلَکَ أَنْ یَرْقَی، فَخَطَبَ خُطْبَهًًْ بَلِیغَهًًْ مِنْ خُطَبِ النِّکَاحِ، وَ زَوَّجَ عَلِیّاً (علیه السلام) مِنْ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) بِخُمُسِ الدُّنْیَا لَهَا وَ لِوُلْدِهَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ. وَ کُنْتُ أَنَا وَ مِیکَائِیلُ شَاهِدَیْنِ، وَ کَانَ وَلِیُّهَا اللَّهَ تَعَالَی. وَ أَمَرَ شَجَرَهًَْ طُوبَی وَ سِدْرَهًَْ الْمُنْتَهَی أَنْ تَنْثُرَا مَا فِیهِمَا مِنَ الْحُلِیِّ وَ الْحُلَلِ وَ الطِّیبِ، وَ أَمَرَ الْحُورَ أَنْ یَلْقِطْنَ ذَلِکَ، وَ أَنْ یَفْتَخِرْنَ بِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ. وَ قَدْ أَمَرَکَ اللَّهُ أَنْ تُزَوِّجَهُ بِفَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فِی الْأَرْضِ، وَ أَنْ تَقُولَ لِعُثْمَانَ‌بْنِ‌عَفَّانَ: أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلِی فِی الْقُرْآنِ: بِسْمِ
اللهِ‌الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ، بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لا یَبْغِیانِ وَ مَا سَمِعْتَ فِی کِتَابِی: وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراًفَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً؟! فَلَمَّا سَمِعَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) کَلَامَ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) وَجَّهَ خَلْفَ عَمَّارِ‌بْنِ‌یَاسِر (رحمة الله علیه)ٍ وَ سَلْمَانَ (رحمة الله علیه) وَ الْعَبَّاسِ، فَأَحْضَرَهُمْ، ثُمَّ قَالَ لِعَلِیٍّ (علیه السلام): إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی قَدْ أَمَرَنِی أَنْ أُزَوِّجَک.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عبدالرّحمن‌بن‌عوف زهری و عثمان‌بن‌عفّان نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمدند و عبدالرّحمان به او گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! عقد ازدواج دخترت فاطمه (سلام الله علیها) را برایم می‌خوانی؟ بابت مهریّه‌ی او صد شتر مادّه‌ی سیاه رنگ و چشم آبی می‌بخشم که بر همه‌ی آن‌ها پارچه‌های سفید از کتان مصر بار شده باشد و ده‌هزار دینار [نیز می‌بخشم]». از اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) کسی توانگرتر و پولدارتر از عبدالرّحمن و عثمان نبود. عثمان گفت: «من آن مقدار را می‌بخشم و من زودتر از عبدالرّحمن مسلمان شده‌ام». پیامبر (صلی الله علیه و آله) از سخنان آن دو خشمگین شد و کفی از سنگریزه‌ها را برداشت و آن را به طرف عبدالرّحمن انداخت و فرمود: «تو با مالت مرا می‌ترسانی»؟! سنگریزه‌ها به مروارید درشت تبدیل شد و مرواریدی از آن مرواریدها قیمت‌گذاری شد که ناگهان [دیدند] آن [مروارید] با همه‌ی آنچه عبدالرّحمان مالک آن است برابری می‌کند و جبرئیل در آن لحظه نازل شد و گفت: «ای احمد (صلی الله علیه و آله)! خداوند به تو سلام می‌رساند و می‌فرماید: «برخیز و به‌سوی علیّّبن‌ابی‌طالب (علیه السلام) برو؛ چون مَثل او مَثل کعبه است که [برای حج] به‌سوی آن می‌روند و به‌سوی کسی نمی‌رود. خداوند به من دستور داد که به رضوان، خزانه‌دار بهشت دستور دهم تا چهار باغ بهشت را آذین بندد و به درخت طوبی و سدرهًْ المنتهی دستور داد که زیورآلات و جامه‌های نو بردارند و به حورالعین دستور داد که آراسته شوند و زیر درخت طوبی و سدرهًْ المنتهی بایستند و به فرشته‌ای از فرشتگان که به او راحیل گفته می‌شود و در میان فرشتگان سخنورتر و شیرین سخن‌تر و نیکو صورت‌تر از او وجود ندارد دستور داد تا در کنار ساق عرش حاضر شود و هنگامی‌که همه‌ی فرشتگان حاضر شدند، به من دستور داد که منبری از نور نصب کنم و به راحیل دستور داد که بالا رود؛ [پس بالا رفت] و خطبه‌ی فصیحی از خطبه‌های عقد خواند و عقد ازدواج فاطمه (سلام الله علیها) را برای علی (علیه السلام) خواند با [این مهریّه که] خمس دنیا تا روز قیامت برای او و فرزندانش باشد و من و میکائیل شاهد بودیم و خدای تعالی ولیّ فاطمه (سلام الله علیها) بود و به درخت طوبی و سدرهًْ المنتهی دستور داد که آنچه در آن دو زیورآلات، جامه‌های نو و عطر هست پخش کنند و به حوری‌ها دستور داد که آن را بگیرند و تا روز قیامت به آن افتخار کنند و خداوند دستور داده که عقد ازدواج فاطمه (سلام الله علیها) را در زمین برای او بخوانی و به عثمان بگویی: آیا سخن مرا در قرآن نشنیده‌ای: مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیانِ بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لا یَبْغِیانِ؟ و سخن مرا در آن [نشنیده‌ای]: او کسی است که از آب، انسانی را آفرید سپس او را نسب و سبب قرار داد [و نسل او را از این دو طریق گسترش داد]. (فرقان/54) وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله) سخن جبرئیل را شنید، دنبال عمّاربن‌یاسر و سلمان و عبّاس فرستاد و آن‌ها را احضار کرد و به علی (علیه السلام) فرمود: «خداوند به من دستور داده است که برای تو عقد بخوانم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص404
دلایل الإمامهًْ، ص12
آیه بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لا یَبْغِیانِ [20]
در میان آن دو مانعی است که یکی بر دیگری غلبه نمی‌کند [و به هم نمى‌آميزند].
1
(الرحمن/ 20)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - بَیْنَهُما بَرْزَخٌ قَالَ حَاجِزٌ لا یَبْغِیانِ قَالَ لَا یَخْتَلِطَانِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - و بَیْنَهُما بَرْزَخٌ یعنی پرده‌ای میانشان بود. لا یَبْغِیانِ؛ به‌هم نیامیختند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص406
بحارالأنوار، ج57، ص45
2
(الرحمن/ 20)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لا یَبْغِیانِ وَدٌّ لَا یَتَبَاغَضَانِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لا یَبْغِیانِ؛ [میان آن دو] دوستی‌ای [هست] که به یکدیگر کینه نمی‌ورزند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص406
شواهدالتنزیل، ج2، ص289
ولایت
1
(الرحمن/ 20)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ فَاطِمَهًٌْ (سلام الله علیها) بَیْنَهُما بَرْزَخٌ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله).
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - بَیْنَهُما بَرْزَخٌ یعنی حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله).
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص406
کشف الغمهًْ، ج1، ص323/ کشف الیقین، ص400
2
(الرحمن/ 20)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لا یَبْغِیانِ قَالَ: حُبٌ دَائِمٌ لَا یَنْقَطِعُ وَ لَا یَنْفَدُ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لا یَبْغِیانِ؛ محبّت دائمی که قطع نمی‌شود و تمام نمی‌گردد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص406
شواهدالتنزیل، ج2، ص286
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ [21]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ [22]
از آن دو، لؤلؤ و مرجان خارج می‌شود.
1
(الرحمن/ 22)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - یَخْرُجُ مِنْهُمَا أَیْ مِنْ مَاءِ السَّمَاءِ وَ مَاءِ الْبَحْرِ فَإِنَّ الْقَطْرَإِذَا جَاءَ مِنَ السَّمَاءِ تَفَتَّحَتِ الْأَصْدَافُ فَکَانَ مِنْ ذَلِکَ الْقَطْرِ اللُّؤْلُؤُ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - یَخْرُجُ مِنْهُمَا یعنی از آب آسمان و آب دریا زیرا چون قطره‌ها از آسمان به دریا چکد صدف‌ها دهن گشایند و لؤلؤ از آن قطره‌ها باشد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص406
بحرالعرفان، ج15، ص240
2
(الرحمن/ 22)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - مِنْ مَاءِ السَّمَاءِ وَ مَاءِ الْبَحْرِ، فَإِذَا أَمْطَرَتْ فَتَحَتِ الْأَصْدَافُ أَفْوَاهَهَا فَیَقَعُ فِیهَا مِنَ الْمَطَرِ فَیَخْلُقُ اللَّهُ اللُّؤْلُؤَهًَْ الصَّغِیرَهًَْ مِنَ الْقَطْرَهًِْ الصَّغِیرَهًِْ وَ اللُّؤْلُؤَهًَْ الْکَبِیرَهًَْ مِنَ الْقَطْرَهًِْ الْکَبِیرَهًِْ.
امام علی (علیه السلام) - یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللؤْلؤُ والمَرْجَانُ؛ یعنی از آب آسمان و از آب دریا. وقتی باران ببارد صدف‌ها دهان‌هایشان را در دریا باز می‌کنند و آب باران داخل آن‌ها می‌شود، آنگاه لؤلؤ کوچک از قطره‌ی کوچک خارج می‌شود و لؤلؤ بزرگ از قطره‌ی بزرگ بیرون می‌آید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص406
مجمع البحرین، ج2، ص293/ بحارالأنوار، ج56، ص373/ بحارالأنوار، ج57، ص41/ قرب الإسناد، ص64 و نورالثقلین؛ «تفاوت لفظی» / البرهان؛ «فیخرج» بدل «فیخلق»
3
(الرحمن/ 22)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - {فَ}للُّؤْلُؤُ الْحَسَنُ (علیه السلام) وَ الْمَرْجَانُ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) لِأَنَّ اللُّؤْلُؤَ الْکِبَارَ وَ الْمَرْجَانَ الصِّغَار.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - اللُّؤْلُؤُ حسن (علیه السلام) و المَرْجَانُ؛ حسین (علیه السلام) است، زیرا دانه‌های لؤلؤ بزرگ‌تر از دانه‌های مرجان است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص406
المناقب، ج3، ص319/ نورالثقلین
4
(الرحمن/ 22)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مِنْ طَرِیقِ الْمُخَالِفِینَ مَا رَوَاهُ الثَّعْلَبِیُّ فِی تَفْسِیرِ قَوْلِهِ تَعَالَی یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ یَرْفَعُهُإِلَی سُفْیَانَ الثَّوْرِیِّ فِی هَذِهِ الْآیَهًِْ قَالَ: فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجَانُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - مقصود از آن دو، فاطمه (سلام الله علیها) و علی (علیه السلام) می‌باشد و مقصود از لؤلؤ و مرجان در آیه: یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللؤْلؤُ والمَرْجَانُ، حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) می‌باشند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص408
البرهان
ولایت
1
(الرحمن/ 22)
الصّادق (علیه السلام) - یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ قَالَ الحَسَنُ (علیه السلام) وَالحُسَینُ (علیه السلام).
امام صادق (علیه السلام) - یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللؤْلؤُ و المَرْجَانُ منظور، حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) می‌باشد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص408
نورالثقلین/ البرهان/ روضهًْ الواعظین، ج1، ص148/ بحارالأنوار، ج24، ص97/تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص614/ فرات الکوفی، ص459/ القمی، ج2، ص344/ الخصال، ج1، ص65
2
(الرحمن/ 22)
الرّضا (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌فُضَیْلٍ عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌مُوسَی الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی‌یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ قَالَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ ذُرِّیَّتُهُمَا.
امام رضا (علیه السلام) - علی‌بن‌فضیل گوید: از امام رضا (علیه السلام) درباره‌ی سخن خدای تبارک‌وتعالی: یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمرْجانُ پرسیدم، فرمود: «[منظور] حسن (علیه السلام) و حسین (علیه السلام) و فرزندان آن دو [هستند]».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص408
فرات الکوفی، ص460
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبان [23]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه وَ لَهُ الْجَوارِ الْمُنْشَآتُ فِی الْبَحْرِ کَالْأَعْلامِ [24]
و برای او [و از ناحيه‌ی او] است کشتی‌های کوه پیکر ساخته شده که در دریا به حرکت در می‌آیند!
1
(الرحمن/ 24)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ عُمَیْرِ‌بْنِ‌سَعْدٍ قَالَ: کُنَّا مَعَ عَلِیٍّ (علیه السلام) عَلَی شَطِّ الْفُرَاتِ فَمَرَّتْ سَفِینَهًٌْ فَقَرَأَ هَذِهِ الْآیَهًَْ وَ لَهُ الْجَوارِ الْمُنْشَآتُ فِی الْبَحْرِ کَالْأَعْلامِ.
امام علی (علیه السلام) - عمیربن‌سعد گوید: ما نزد علی (علیه السلام) کنار شطّ فرات بودیم و کشتی در حال گذشتن بود؛ آن حضرت (علیه السلام) این آیه را خواند: وَ لَهُ الجَوارِ المُنْشَآتُ فِی الْبَحْرِ کَالْأَعْلامِ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص408
بحارالأنوار، ج57، ص46
2
(الرحمن/ 24)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ لَهُ الْجَوارِ الْمُنْشَآتُ فِی الْبَحْرِ کَالْأَعْلامِ قَالَ السُّفُن.
امام علی (علیه السلام) - منظور از آیه: و لهُ الجَوارِ المُنشَآتُ فِی البَحْرِ کَالأَعْلامِ، کشتی‌ها می‌باشد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص408
بحارالأنوار، ج90، ص142/ عیون أخبارالرضا (ع)، ج2، ص66/ البرهان
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ [25]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ [26]
همه‌ی کسانی که روی آن (زمین) هستند فانی می‌شوند.
1
(الرحمن/ 26)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - الدُّنْیَا مَلْعُونَهًٌْ مَلْعُونٌ مَنْ فِیهَا مَلْعُونٌ مَنْ طَلَبَهَا وَ أَحَبَّهَا وَ نَصَبَ لَهَا وَ تَصْدِیقُ ذَلِکَ فِی کِتَابِ اللَّهِ کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ وَ یَبْقی وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ وَ قَوْلِهِ کُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پسر مسعود! دنیا ملعون است و ملعون است هرچه در اوست و ملعون است هر که به آن عشق بورزد و طالب آن باشد و آن را هدف نهایی خود قرار دهد و گواه این مطلب، این آیه قرآن است که می‌فرماید: کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ. * وَ یَبْقی وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الجَلالِ وَ الْإِکْرامِ و [همچنین] فرموده‌ی خدا: همه‌چیز جز ذات [پاک] او فانی می‌شود. (قصص/88) ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص408
مستدرک الوسایل، ج12، ص38/ بحارالأنوار، ج74، ص105/ مکارم الأخلاق، ص453
2
(الرحمن/ 26)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ یَذْکُرُ فِیهِ إِتْیَانَ رَجُلٍ مِنَ الزَّنَادِقَهًِْ‌أمیرالمؤمنین (علیه السلام) وَ سُؤَالَهُ عَمَّا اشْتَبَهَ عَلَیْهِ مِنْ آیَاتِ الْقُرْآنِ وَ ظَنَّ التَّنَاقُضَ فِیهَا فَأَجَابَهُ (علیه السلام) وَ أَسْلَمَ فَکَانَ مِمَّا سَأَلَهُ قَوْلُهُ وَ أَجِدُهُ یَقُولُ یا حَسْرَتی عَلی ما فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللهِ فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللهِ وَ کُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَه وَ أَصْحابُ الْیَمِینِ ما أَصْحابُ الْیَمِینِ وَ أَصْحابُ الشِّمالِ ما أَصْحابُ الشِّمالِ مَا مَعْنَی الْجَنْبِ وَ الْوَجْهِ وَ الْیَمِینِ وَ الشِّمَالِ فَإِنَّ الْأَمْرَ فِی ذَلِکَ مُلْتَبِسٌ جِدّافقال (علیه السلام) وَ أَمَّا قَوْلُهُ کُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ فَالْمُرَادُ کُلُّ شَیْءٍ هَالِکٌ إِلَّا دِینَهُ لِأَنَّ مِنَ الْمَحَالِ أَنْ یَهْلِکَ مِنْهُ کُلُّ شَیْءٍ وَ یَبْقَی الْوَجْهُ هُوَ أَجَلُّ وَ أَعْظَمُ وَ أَکْرَمُ مِنْ ذَلِکَ وَ إِنَّمَا یَهْلِکُ مَنْ لَیْسَ مِنْهُ أَ لَا تَرَی أَنَّهُ قَالَ کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ وَ یَبْقی وَجْهُ رَبِّکَ فَفَصَّلَ بَیْنَ خَلْقِهِ وَ وَجْهِه.
امام علی (علیه السلام) - مردی از کفّار خدمت امیرالمؤمنین (علیه السلام) رسید و سؤال‌هایی از آیات قرآن که برایش مشکل بود نمود و خیال می‌کرد این آیات تناقض دارد، امیرالمؤمنین (علیه السلام) جوابش را می‌داد تا بالأخره مسلمان شد، از جمله سؤال‌هایی که کرد، این بود که گفت: «در آیاتی که در قرآن آمده: افسوس بر من از کوتاهی‌هایی که در اطاعت فرمان خدا کردم. (زمر/56) و و به هر سو رو کنید، خدا آنجاست! . (بقره/115) و همه‌چیز جز ذات [پاک] او فانی می‌شود. (قصص/88) و اصحاب یمین و خجستگان، چه اصحاب یمین و خجستگانی! . (واقعه/27) و اصحاب شمال، چه اصحاب شمالی [که نامه‌ی اعمالشان به نشانه‌ی جرمشان به دست چپ آن‌ها داده می‌شود)!. (واقعه/41) معنی و منظور از جنب و وجه و یمین و شمال چیست؟ معنی این‌ها واقعاً مشکل است»؟ فرمود: ... «امّا آیه: همه‌چیز جز ذات [پاک] او فانی می‌شود. (قصص/88) زیرا محال است که از خدا چیزی هلاک شود و صورت او باقی بماند، خداوند منزّه و بزرگ‌تر از این نسبت‌ها است. هلاک‌شدنی چیزهای دیگر است، مگر [در قرآن] نمی‌بینی که می‌فرماید: کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ وَ یَبْقی وَجْهُ رَبِّکَ پس بین سایر موجودات و وجه خود فرق گذاشته است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص408
بحارالأنوار، ج24، ص195/ بحارالأنوار، ج89، ص47؛ «فی حدیث طویل… ملتبس جدّا» محذوف/ بحارالأنوار، ج90، ص121
3
(الرحمن/ 26)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قوله کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍقَالَمَنْ عَلَی وَجْهِ الْأَرْض.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - کُل مَنْ عَلیْهَا فَانٍ، یعنی هرکس بر روی زمین است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص410
القمی، ج2، ص345/ البرهان/ نورالثقلین
4
(الرحمن/ 26)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - لَمَّا أنْزَلَ اللهُ کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ قالَتِ الْمَلائِکَهًُْ هَلَکَ أهْلُ الْأرْضِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - زمانی‌که خداوند متعال: کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ را نازل فرمود، ملائکه گفتند: همه اهل زمین هلاک شدند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص410
سعدالسعود، ص210
5
(الرحمن/ 26)
الهادی (علیه السلام) - إِذَا أَفْنَی اللَّهُ الْأَشْیَاءَ أَفْنَی الصُّورَهًَْ وَ الْهِجَاءَ وَ التَّقْطِیعَ وَ لَا یَزَالُ مَنْ لَمْ یَزَلْ عَالِما.
امام هادی (علیه السلام) - هنگامی‌که خداوند همه‌چیز را فنا کند، شکل و تلفّظ و بندبند حروف را هم فنا می‌کند. ولی تا همیشه، کسی که همیشه بوده است، عالم است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص410
الکافی، ج1، ص117/ نورالثقلین
آیه وَ یَبْقی وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ [27]
و تنها ذات صاحب جلال و گرامی پروردگارت باقی می‌ماند.
1
(الرحمن/ 27)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ یَبْقی وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ قَالَ دینُ رَبِّک.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ یَبْقی وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الجَلالِ وَ الْإِکْرامِ یعنی دین پروردگارت.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص410
القمی، ج2، ص345؛ «ذوالجلال و الاکرام» محذوف/ البرهان/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»
2
(الرحمن/ 27)
السّجّاد (علیه السلام) - قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) نَحْنُ الْوَجْهُ الَّذِی یُؤْتَی اللَّهُ مِنْه.
امام سجّاد (علیه السلام) - ما همان چهره‌ی خدا هستیم که از آن به‌سوی خداوند می‌روند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص410
القمی، ج2، ص345/ البرهان/ نورالثقلین
3
(الرحمن/ 27)
الصّادق (علیه السلام) - قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام) نَحْنُ وَجْهُ اللَّهِ.
امام صادق (علیه السلام) - ما وجه خدا هستیم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص410
بحارالأنوار، ج24، ص192/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج39، ص88/ المناقب، ج3، ص272
4
(الرحمن/ 27)
الرّضا (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ‌بْنِ‌صَالِحٍ الْهَرَوِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِعَلِیِّ‌بْنِ‌مُوسَی الرِّضَا (علیه السلام) … قَالَ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَا مَعْنَی الْخَبَرِ الَّذِی رَوَوْهُ أَنَّ ثَوَابَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ النَّظَرُ إِلَی وَجْهِ اللَّهِ فَقَالَ (علیه السلام) یَا أَبَا الصَّلْتِ مَنْ وَصَفَ اللَّهَ بِوَجْهٍ کَالْوُجُوهِ فَقَدْ کَفَرَ وَ لَکِنَّ وَجْهَ اللَّهِ أَنْبِیَاؤُهُ وَ رُسُلُهُ وَ حُجَجُهُ (علیهم السلام) هُمُ الَّذِینَ بِهِمْ یُتَوَجَّهُ إِلَی اللَّهِ وَ إِلَی دِینِهِ وَ مَعْرِفَتِهِ وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ وَ یَبْقی وَجْهُ رَبِّکَ وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَ کُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ فَالنَّظَرُ إِلَی أَنْبِیَاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ حُجَجِهِ (علیهم السلام) فِی دَرَجَاتِهِمْ ثَوَابٌ عَظِیمٌ لِلْمُؤْمِنِینَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ قَدْ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) مَنْ أَبْغَضَ أَهْلَ بَیْتِی وَ عِتْرَتِی لَمْ یَرَنِی وَ لَمْ أَرَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًْ.
امام رضا (علیه السلام) - عبدالسّلام‌بن‌صالح هروی گوید: به امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: … «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! معنای این خبر چیست که گفته‌اند: «پاداش لا اله الا الله گفتن، نگاه‌کردن به چهره‌ی خداوند متعال است»؟ در پاسخ فرمود: «ای اباصلت! هرکس خداوند را با چهره‌ای مثل چهره‌های دیگر وصف نماید، درحقیقت کافر گشته است. امّا چهره‌ی خداوند متعال، پیامبران و فرستادگان و حجّت‌های او می‌باشند، صلوات خداوند نثار همه‌ی آن‌ها باد. آن‌ها هستند که به‌وسیله‌ی آن‌ها آدمی به خداوند عزّوجلّ روی می‌آورد و به دین و معرفت او گرایش پیدا می‌کند. خداوند متعال فرموده است: کُل مَنْ عَلیْهَا فَانٍ، و یَبْقَی وجْهُ رَبِّکَ و همچنین فرموده است: همه‌چیز جز ذات [پاک] او فانی می‌شود. (قصص/88) پس نظرکردن به‌سوی پیامبران و رسولان و حجّت‌های خدا (علیهم السلام) در درجه‌ی ایشان در روز قیامت ثواب عظیمی برای مؤمنان است و به‌تحقیق که پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هرکه خاندان من و عترت مرا دشمن دارد، در روز قیامت مرا نبیند و من او را نبینم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص410
نورالثقلین/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ [28]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه یَسْئَلُهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فی شَأْنٍ [29]
تمام کسانی که در آسمان‌ها و زمین هستند از او تقاضا می‌کنند و او هر روز در شأن و کاری است.
1
(الرحمن/ 29)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - اللَّهُ تَعَالَی کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ فَإِنَّ مِنْ شَأْنِهِ أَنْ یَغْفِرَ ذَنْباً وَ یُفَرِّجَ کَرْباً وَ یَرْفَعَ قَوْماً وَ یَضَعَ آخَرِینَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خدای متعال هر روز در شأنی است. و از شؤون او این است که گناهی را ببخشد و غمی را برطرف کند و قومی را بلند گرداند و قومی دیگر را پست سازد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص412
بحارالأنوار، ج4، ص71/ الأمالی للطوسی، ص521/ مجموعهًْ ورام، ج2، ص176/ نورالثقلین
2
(الرحمن/ 29)
الحسین (علیه السلام) - لِلَّهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ وَ کُلَّ یَوْمٍ رَبُّنَا هُوَ فِی شَأْنٍإِنْ نَزَلَ الْقَضَاءُ بِمَا نُحِبُّ فَنَحْمَدُ اللَّهَ عَلَی نَعْمَائِهِ وَ هُوَ الْمُسْتَعَانُ عَلَی أَدَاءِ الشُّکْرِ وَ إِنْ حَالَ الْقَضَاءُ دُونَ الرَّجَاءِ فَلَمْ یَبْعُدْ مَنْ کَانَ الْحَقَّ نِیَّتُهُ وَ التَّقْوَی سِیرَتُهُ.
امام حسین (علیه السلام) - امور گذشته و آینده به دست قدرت خداست. و خدا هر روز برای بشر تقدیری تعیین می‌فرماید. اگر قضا و قدر خدا آن طور که ما دوست داریم نازل شود، در مقابل نعمت‌هایش سپاسگزاریم و خدا بر ادای شکر یاور ماست. و اگر قضا و قدر بین ما و آرزوی ما فاصله شود، پس کسی که نیّت او خیر و تقوا روش او باشد، محروم و دور نخواهد شد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص412
بحارالأنوار، ج44، ص365
3
(الرحمن/ 29)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَا یَمُوتُ وَ لَا تَنْقَضِی عَجَائِبُهُ لِأَنَّهُ کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ مِنْ إِحْدَاثِ بَدِیعٍ لَمْ یَکُنْ إِلَی قَوْلِهِ لَیْسَتْ لَهُ فِی أَوَّلِیَّتِهِ نِهَایَهًٌْ وَ لَا لِآخِرِیَّتِهِ حَدٌّ وَ لَا غَایَهًٌْ الَّذِی لَمْ یَسْبِقْهُ وَقْتٌ وَ لَمْ یَتَقَدَّمْهُ زَمَانٌ إِلَی قَوْلِهِ الْأَوَّلِ قَبْلَ کُلِّ شَیْءٍ وَ لَا قَبْلَ لَهُ وَ الْآخِرِ بَعْدَ کُلِّ شَیْءٍ وَ لَا بَعْدَ لَهُ إِلَی قَوْلِهِ أَتْقَنَ مَا أَرَادَ خَلْقَهُ مِنَ الْأَشْبَاحِ کُلِّهَا لَا بِمِثَالٍ سَبَقَ إِلَیْهِ وَ لَا لُغُوبٍ دَخَلَ عَلَیْهِ فِی خَلْقِ مَا خَلَقَ لَدَیْهِ ابْتَدَأَ مَا أَرَادَ ابْتِدَاءَهُ وَ أَنْشَأَ مَا أَرَادَ إِنْشَاءَهُ عَلَی مَا أَرَادَ مِنَ الثَّقَلَیْنِ لِیَعْرِفُوا بِذَلِکَ رُبُوبِیَّتَهُ.
امام علی (علیه السلام) - سپاس از آن خدا است که نمی‌میرد و شگفتی‌های او پایان نمی‌پذیرد زیرا هر روز در کاری است و پدیده تازه‌ای می‌آورد که نبوده… آغاز او را نهایتی نیست و انت‌ها و آخر او حدّ و غایتی ندارد، کسی است که زمانی پیش از او نبوده و زمانی بر او تقدّم نداشته… آغاز پیش از هر چیز است و قبلی برای او نیست و آخر پس از هر چیز است و بعدی برای او نیست… به محکم‌ترین وجه هرچه را خواست بیافریند، ساخت، از هر نمونه‌ی بی‌مانندی که پیش از آن بوده، و بی‌رنج و خستگی در آفرینش هر آنچه آفریده، هر آنچه را خواسته آغاز کرده و هرچه خواسته، از جن و انس ایجاد کرده تا به‌وسیله‌ی آن ربوبیّت و پروردگاری او را بشناسند…
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص412
بحارالأنوار، ج54، ص167/ نورالثقلین
4
(الرحمن/ 29)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - إِنَّ مِمَّا خَلَقَ اللَّهُ لَوْحاً مَحْفُوظاً مِنْ دُرَّهًٍْ بَیْضَاءَ دَفَّتَاهُ مِنْ یَاقُوتَهًٍْ حَمْرَاءَ قَلَمُهُ نُورٌ وَ کِتَابُهُ نُورٌ وَ عَرْضُهُ مَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ یَنْظُرُ فِیهِ کُلَّ یَوْمٍ ثَلَاثَمِائَهًٍْ وَ سِتِّینَ نَظْرَهًًْ یَخْلُقُ فِی کُلِّ نَظْرَهًٍْ وَ یَرْزُقُ وَ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُعِزُّ وَ یُذِلُّ وَ یَفُکُّ وَ یَفْعَلُ مَا یَشَاءُ فَذَلِکَ قَوْلُهُ کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ابن عبّاس در تفسیر آیه: کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ گفت: راستی از آنچه خدا آفریده، لوحی از یک درّ سپید است که دو پوسته جلدش از یاقوت سرخ است، قلمش از نور و کتابش از نور و پهنایش به اندازه فاصله بین آسمان و زمین است. هر روز سیصد و شصت بار در آن نگاهی می‌کند، در هر نگاهی می‌آفریند، روزی می‌دهد، می‌میراند و زنده می‌کند، عزیز می‌سازد و خوار می‌کند، و آزاد می‌کند، و هرچه خواهد می‌کند، و این است فرموده او کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص412
بحارالأنوار، ج54، ص374
5
(الرحمن/ 29)
الحسن (علیه السلام) - إِنِّی لَمْ أَفْعَلْ مَا فَعَلْتُ إِلَّا إِبْقَاءً عَلَیْکُمْ وَ اللَّهُ تَعَالَی کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ.
امام حسن (علیه السلام) - من این عمل را جز برای باقی‌ماندن شما انجام ندادم؛ کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص412
نورالثقلین
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ [30]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَ الثَّقَلانِ [31]
ای دو گروه انس و جن! به‌زودی به [حساب] شما می‌پردازیم!
1
(الرحمن/ 31)
الصّادق (علیه السلام) - سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَ الثَّقَلانِ قَالَ الثَّقَلَانِ نَحْنُ (علیهم السلام) وَ الْقُرْآن.
امام صادق (علیه السلام) - سَنَفْرُغُ لکُمْ أَیُّهَا الثَّقَلانِ، الثَّقَلانِ، ما و قرآن هستیم.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص414
بحارالأنوار، ج24، ص324/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص616/ البرهان
2
(الرحمن/ 31)
الباقر (علیه السلام) -َعنْ زُرَارَهَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَ الثَّقَلانِ قَالَ کِتَابُ اللَّهِ وَ نَحْنُ (علیهم السلام).
امام باقر (علیه السلام) - زراره گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی آیه: سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَ الثَّقَلانِ پرسیدم. فرمود: «کتاب خدا قرآن و ما هستیم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص414
بحارالأنوار، ج24، ص324/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص616/ نورالثقلین
3
(الرحمن/ 31)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَ الثَّقَلانِ قَالَ نَحْنُ وَ کِتَابُ اللَّهِ و الدلیل علی ذلک قَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی (علیهم السلام).
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - سَنَفْرُغُ لکُمْ أَیُّهَا الثَّقَلانِ، یعنی: ما و قرآن کتاب خدا هستیم. و دلیل بر آن سخن پیامبر (صلی الله علیه و آله) است که می‌فرماید: «من میان شما دو چیز گران‌بها می‌گذارم؛ کتاب خدا و عترتم اهل بیت (علیهم السلام)».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص414
القمی، ج2، ص345/ نورالثقلین؛ «بتفاوت»
4
(الرحمن/ 31)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ إِلَّا أَنَّ أَحَدَهُمَاأَکْبَرُ مِنَ الْآخَرِ کِتَابُ اللَّهِ مَمْدُودٌ مِنَ السَّمَاءِ إِلَی الْأَرْضِ وَ عِتْرَتِی أَهْلُ بَیْتِی وَ إِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْض.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - من دو چیز گران‌بها در میان شما می‌گذارم؛ یکی از آن‌ها بزرگ‌تر از دیگری است؛ [اوّلی] کتاب خدا [است] که [مانند ریسمانی] از آسمان به‌سوی زمین کشیده شده است و [دیگری]، اهل بیت (علیهم السلام) من است. هرگز از هم جدا نمی‌شوند تا کنار حوض [کوثر] نزد من وارد شوند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص414
بحارالأنوار، ج22، ص312
5
(الرحمن/ 31)
الرّضا (علیه السلام) - فَمَنِ الْمُبَلِّغُ عَنِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِلَی الثَّقَلَیْنِ الْجِنِ وَ الْإِنْس.
امام رضا (علیه السلام) - پس چه کسی از قول خداوند متعال به جنّ و انس پیام آورده است؟
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص414
نورالثقلین
6
(الرحمن/ 31)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنِّی أَدَعُهَا إِمَامَهًًْ وَ وِرَاثَهًًْ فِی عَقِبِی إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ قَدْ بَلَّغْتُ مَا أُمِرْتُ بِتَبْلِیغِهِ حُجَّهًًْ عَلَی کُلِّ حَاضِرٍ وَ غَائِبٍ وَ عَلَی کُلِّ أَحَدٍ مِمَّنْ شَهِدَ أَوْ لَمْ یَشْهَدْ وُلِدَ أَوْ لَمْ یُولَدْ فَلْیُبَلِّغِ الْحَاضِرُ الْغَائِبَ وَ الْوَالِدُ الْوَلَدَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ سَیَجْعَلُونَهَا مُلْکاً وَ اغْتِصَاباً أَلَا لَعَنَ اللَّهُ الْغَاصِبِینَ وَ الْمُغْتَصِبِینَ وَ عِنْدَهَا سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَ الثَّقَلانِفَیُرْسَلُ عَلَیْکُما شُواظٌ مِنْ نارٍ وَ نُحاسٌ فَلا تَنْتَصِرانِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) -ای مردم همانا من امامت را به‌صورت وراثت تا روز رستاخیز در اعقاب خود به ودیعه می‌سپرم و به‌تحقیق آنچه را باید تبلیغ کنم، تبلیغ کردم و این برای هر حاضر و غایبی و بر هرکس چه در اینجا حاضر باشد و چه نباشد و هنوز متولّد نشده است، حجّت است. همانا شاهدان به غایبان تبلیغ کنند و پدران به فرزندان تا روز قیامت تبلیغ کنند و به‌زودی این موضوع را غصب می‌کنند و به‌صورت پادشاهی در می‌آورند و درآن‌صورت‌ای دو گروه انس و جن! به‌زودی به [حساب] شما می‌پردازیم! شعله‌هایی از آتش بی‌دود، و دودهایی متراکم بر شما فرستاده می‌شود و نمی‌توانید از کسی یاری بطلبید! .
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص414
التوحید، ص111/ بحارالأنوار، ج37، ص211/ نورالثقلین
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ [32]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه یا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطارِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ فَانْفُذُوا لا تَنْفُذُونَ إِلاَّ بِسُلْطانٍ [33]
ای گروه جنّ و انس! اگر می‌توانید از مرزهای آسمان‌ها و زمین بگذرید، پس بگذرید، ولی هرگز نمی‌توانید، مگر با نیرویی [فوق العاده].
1
(الرحمن/ 33)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - یا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطارِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ فَانْفُذُوا لا تَنْفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطانٍ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ أَحَاطَتْ سَمَاءُ الدُّنْیَا بِالْأَرْضِ وَ أَحَاطَتِ السَّمَاءُ الثَّانِیَهًُْ بِسَمَاءِ الدُّنْیَا وَ أَحَاطَتِ السَّمَاءُ الثَّالِثَهًُْ بِالسَّمَاءِ الثَّانِیَهًِْ وَ أَحَاطَتْ کُلُّ سَمَاءٍ بِالَّذِی یَلِیهَا ثُمَّ یُنَادِی مُنَادٍ یا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِلَی قَوْلِهِ بِسُلْطانٍ أَیْ بِحُجَّهًٍْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وقتی روز قیامت می‌شود، آسمان دنیا زمین را احاطه می‌کند و آسمان دوّم آسمان دنیا را احاطه می‌کند و آسمان سوّم آسمان دوّم را و هر آسمانی آسمان کنار خود را احاطه می‌کند، سپس منادی ندا می‌دهد: یا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ… بِسُلْطانٍ یعنی حجت و دلیل.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص414
بحارالأنوار، ج7، ص103/ القمی، ج55، ص345
2
(الرحمن/ 33)
الصّادق (علیه السلام) - إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ جَمَعَ اللَّهُ الْعِبَادَ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ یُوحِی إِلَی السَّمَاءِ الدُّنْیَا أَنِ اهْبِطِی بِمَنْ فِیکِ فَیَهْبِطُ أَهْلُ السَّمَاءِ الدُّنْیَا بِمِثْلَیْ مَنْ فِی الْأَرْضِ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الْمَلَائِکَهًِْ ثُمَّ یَهْبِطُ أَهْلُ السَّمَاءِ الثَّانِیَهًِْ بِمِثْلِ الْجَمِیعِ مَرَّتَیْنِ فَلَا یَزَالُونَ کَذَلِکَ حَتَّی یَهْبِطَ أَهْلُ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ فَیَصِیرُ الْجِنُّ وَ الْإِنْسُ فِی سَبْعِ سُرَادِقَاتٍ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ ثُمَّ یُنَادِی مُنَادٍ یَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ الْآیَهًَْ فَیَنْظُرُونَ فَإِذَا قَدْ أَحَاطَ بِهِمْ سَبْعَ أَطْوَاقٍ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام) - وقتی روز قیامت [برپا] می‌شود، خداوند بندگان را در یک قسمت از زمین جمع می‌کند و آن چنین است که به آسمان دنیا وحی می‌کند که هرکس در توست پایین بفرست؛ درنتیجه اهل آسمان دنیا به‌اندازه‌ی دو برابر جن، انس و ملائکه‌ای که در زمین است فرود می‌آیند. سپس اهل آسمان دوّم، دوبار به‌اندازه‌ی همه‌ی [آن‌هایی که قبلاً فرود آمده‌اند] فرود می‌آیند و پیوسته چنین است تا اهل هفت آسمان فرود آیند و جنّ و انس در هفت سراپرده از فرشتگان قرار می‌گیرند؛ سپس ندادهنده فریاد می‌زند: یا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطارِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ فَانْفُذُوا لا تَنْفُذُونَ إِلاَّ بِسُلْطان در آن هنگام نگاه می‌کنند و ناگهان [می‌بینند که] هفت گروه از فرشتگانی که گرداگردشان هستند آن‌ها را احاطه کرده‌اند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص416
بحارالأنوار، ج7، ص80/ نورالثقلین؛ «تفاوت لفظی»
3
(الرحمن/ 33)
الباقر (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ إِذَا بَدَا لَهُ أَنْ یُبِینَ خَلْقَهُ وَ یَجْمَعَهُمْ لِمَا لَا بُدَّ مِنْهُ أَمَرَ مُنَادِیاً فَنَادَی فَاجْتَمَعَ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ فِی أَسْرَعَ مِنْ طَرْفَهًِْ الْعَیْنِ ثُمَّ أَذِنَ السَّمَاءَ الدُّنْیَا فَنَزَلَ وَ کَانَ مِنْ وَرَاءِ النَّاسِ وَ أَذِنَ السَّمَاءَ الثَّانِیَهًَْ فَنَزَلَ وَ هِیَ ضِعْفُ الَّتِی تَلِیهَا فَإِذَا رَآهَا أَهْلُ السَّمَاءِ الدُّنْیَا قَالُوا جَاءَ رَبُّنَا فَیُقَالُ لَا وَ هُوَ آتٍ حَتَّی یَنْزِلَ کُلُّ سَمَاءٍ یَکُونُ کُلُّ وَاحِدَهًٍْ مِنْ وَرَاءِ الْأُخْرَی وَ هِیَ ضِعْفُ الَّتِی تَلِیهَا ثُمَّ یَنْزِلَ اللَّهُ فِی ظُلَلٍ مِنَ الْغَمامِ وَ الْمَلائِکَةُ وَ قُضِیَ الْأَمْرُوَ إِلَی اللهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ ثُمَّ یَأْمُرَ اللَّهُ مُنَادِیاً یُنَادِی یا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطارِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ فَانْفُذُوا لا تَنْفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطان.
امام باقر (علیه السلام) - وقتی برای خداوند «بدا» حاصل شود که مخلوقات خود را آشکار سازد و آن‌ها را برای کار ضروری جمع نماید، به یک ندادهنده‌ای دستور می‌دهد که ندا دهد تا انس و جن در یک چشم‌به‌هم‌زدن گرد هم آیند. سپس به آسمان اوّل دستور می‌دهد تا فرود بیاید و خودش در پشت سر مردم است و به آسمان دوّم نیز دستور می‌دهد فرود بیاید و آن، دو برابر آسمان اوّل است. وقتی ساکنان آسمان اوّل، آسمان دوّم را ببینند، خواهند گفت: «پروردگار ما آمد». گفتند: «نه! ولی او می‌آید مقصود امر و فرمان اوست تا اینکه همه‌ی آسمان‌ها فرود آیند به‌گونه‌ای که هرکدام از آن‌ها پشت‌سر دیگری قرار گیرد و هرکدام دو برابر قبلی باشند. سپس امر و دستور خداوند در سایبانی از ابرها و فرشتگان می‌آید و کار انجام می‌شود و همه‌ی کارها به‌سوی خداوند بازگردانده می‌شود. آنگاه خداوند به ندادهنده‌ای دستور می‌دهد که ندا دهد: یَا مَعْشَرَ الجِنِّ و الإِنسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَن تَنفُذُوا مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاواتِ و الأَرْضِ فَانفُذُوا لا تَنفُذُونَ إِلا بِسُلطَانٍ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص416
بحارالأنوار، ج7، ص117/ القمی، ج2، ص77/ نورالثقلین»/ البرهان
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبان [34]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه یُرْسَلُ عَلَیْکُما شُواظٌ مِنْ نارٍ وَ نُحاسٌ فَلا تَنْتَصِران [35]
[در قيامت] شعله‌هایی از آتش و دودهایی متراکم بر شما فرستاده می‌شود و نمی‌توانید از کسی یاری بطلبید.
1
(الرحمن/ 35)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - یُرْسَلُ عَلَیْکُمَا شُوَاظٌ مِنْ نارٍ وَ هُوَ اللَّهَبُ الْأَخْضَرُ الْمُنْقَطِعُ مِنَ النَّارِ وَ نُحَاسٌ وَ هُوَ الصُّفْرُ الْمُذَابُ لِلْعَذَابِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - یُرْسَلُ عَلَیْکُما شُواظٌ مِنْ نارٍ؛ و آن شعله‌ی سبزی است که از آتش جدا می‌شود. وَ نُحاسٌ؛ و آن مس مذاب برای عذاب کردن است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص416
بحرالعرفان، ج15، ص246
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبان [36]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه فَإِذَا انْشَقَّتِ السَّماءُ فَکانَتْ وَرْدَةً کَالدِّهانِ [37]
درآن‌هنگام که آسمان شکافته شود و همچون روغن مذاب گلگون گردد [حوادث هولناكى رخ مى‌دهد كه تاب تحمّل آن را نخواهيد داشت].
1
(الرحمن/ 37)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ دُعِیَ بِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَیُکْسَی حُلَّهًًْ وَرْدِیَّهًًْ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَرْدِیَّهًًْ قَالَ نَعَمْ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فَإِذَا انْشَقَّتِ السَّماءُ فَکانَتْ وَرْدَةً کَالدِّهانِ.
امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «وقتی روز قیامت فرا رسد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرا خوانده می‌شود و به او لباس صورتی پوشانده می‌شود». گفتم: «فدایت شوم! لباس صورتی»؟ فرمود: «آری! آیا کلام خداوند عزّوجلّ را نشنیدی که می‌فرماید: فَإِذَا انشَقَّتِ السَّمَاء فَکَانَتْ ورْدَةً کَالدِّهَانِ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص418
المحاسن، ج1، ص180/ نورالثقلین/ البرهان
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ [38]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه فَیَوْمَئِذٍ لا یُسْئَلُ عَنْ ذَنْبِهِ إِنْسٌ وَ لا جَانّ [39]
در آن روز هیچ‌کس از انس و جن از گناهش سؤال نمی‌شود [و همه‌چيز روشن است].
1
(الرحمن/ 39)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَیَوْمَئِذٍ لا یُسْئَلُ عَنْ ذَنْبِهِ قَالَ مِنْکُمْ یَعْنِی مِنَ الشِّیعَهًِْ إِنْسٌ وَ لا جَانٌّقَالَ مَعْنَاهُ أَنَّهُ مَنْ تَوَلَّی أمیرالمؤمنین (علیه السلام) وَ تَبَرَّأَ مِنْ أَعْدَائِهِ وَ أَحَلَّ حَلَالَهُ وَ حَرَّمَ حَرَامَهُ ثُمَّ دَخَلَ فِی الذُّنُوبِ وَ لَمْ یَتُبْ فِی الدُّنْیَا عُذِّبَ لَهَا فِی الْبَرْزَخِ وَ یَخْرُجُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ لَیْسَ لَهُ ذَنْبٌ یُسْأَلُ عَنْهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَیَومَئِذٍ لا یُسْأَل عَن ذَنبِهِ، از شما یعنی از شیعه پرسیده نمی‌شود. إِنسٌ ولا جَانٌّ؛ معنایش این است که هرکس ولایت علی (علیه السلام) را بپذیرد و از دشمنانش برائت بجوید و حلالش را حلال و حرامش را حرام بشمارد، سپس مرتکب گناه شود و در دنیا توبه نکند، در برزخ مورد عذاب قرار می‌گیرد و در روز قیامت که مبعوث می‌شود، دیگر در آن روز از گناهش بازخواست نمی‌شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص418
بحارالأنوار، ج6، ص246/ الأمالی للطوسی، ص521/ مجموعهًْ ورام، ج2، ص176/ نورالثقلین/ البرهان
2
(الرحمن/ 39)
الرّضا (علیه السلام) - أَنَ مَنِ اعْتَقَدَ الْحَقَ ثُمَ أَذْنَبَ وَ لَمْ یَتُبْ فِی الدُّنْیَا عُذِّبَ عَلَیْهِ فِی الْبَرْزَخِ وَ یَخْرُجُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ لَیْسَ لَهُ ذَنْبٌ یُسْأَلُ عَنْهُ.
امام رضا (علیه السلام) - هرکس به حق اعتقاد داشته باشد و سپس گناه کند و در دنیا توبه نکند، در برزخ به خاطر آن عذاب می‌شود و روز قیامت [از قبر] بیرون می‌آید درحالی‌که گناهی بر او نیست تا از آن سؤال شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص418
بحارالأنوار، ج7، ص81/ بحارالأنوار، ج54، ص167/ نورالثقلین/ البرهان
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ [40]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه یُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسیماهُمْ فَیُؤْخَذُ بِالنَّواصی وَ الْأَقْدامِ [41]
مجرمان از چهره‌هایشان شناخته می‌شوند و موهای پیش‌سر و پاهایشان را می‌گیرند [و به دوزخ مى‌افكنند].
1
(الرحمن/ 41)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُعَاوِیَهًَْ الدُّهْنِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی یُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِیماهُمْ فَیُؤْخَذُ بِالنَّواصِی وَ الْأَقْدامِ فَقَالَ یَا مُعَاوِیَهًُْ مَا یَقُولُونَ فِی هَذَا قُلْتُ یَزْعُمُونَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَعْرِفُ الْمُجْرِمِینَ بِسِیمَاهُمْ فِی الْقِیَامَهًِْ فَیَأْمُرُ بِهِمْ فَیُؤْخَذُ بِنَوَاصِیهِمْ وَ أَقْدَامِهِمْ فَیُلْقَوْنَ فِی النَّارِ فَقَالَ لِی وَ کَیْفَ یَحْتَاجُ الْجَبَّارُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِلَی مَعْرِفَهًِْ خَلْقٍ أَنْشَأَهُمْ وَ هُمْ خَلْقُهُ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا ذَلِکَ قَالَ لَوْ قَامَ قَائِمُنَا أَعْطَاهُ اللَّهُ السِّیمَاءَ فَیَأْمُرُ بِالْکَافِرِ فَیُؤْخَذُ بِنَوَاصِیهِمْ وَ أَقْدَامِهِمْ ثُمَّ یَخْبِطُ بِالسَّیْفِ خَبْطاً.
امام صادق (علیه السلام) - معاویه‌ی دهنی گوید: امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: یُعْرَفُ المُجْرِمُونَ بِسِیمَاهُمْ فَیُؤْخَذُ بِالنَّواصِی و الأَقْدَامِ، فرمود: «ای معاویه! دراین‌باره چه می‌گویند»؟ گفتم: «می‌پندارند که خداوند تبارک‌وتعالی مجرمان را از چهره‌هایشان می‌شناسد و دستور می‌دهد که آن‌ها را از سرها و پاهایشان بگیرند و به داخل آتش بیندازند». حضرت (علیه السلام) به من فرمود: «مگر می‌شود که خداوند تبارک‌وتعالی به شناخت مخلوقی نیاز داشته باشد که خودش آن‌ها را پدید آورده و آفریده است»؟! گفتم: «جانم فدای تو! موضوع چیست»؟ فرمود: «موضوع این است که وقتی امام قائم (قیام می‌کند، خداوند چهره‌ها را به او می‌دهد و او دستور می‌دهد که کافر را بگیرند. آنگاه آن‌ها را از پیشانی‌هایشان و پاهایشان می‌گیرند، سپس حضرت (با شمشیر به‌شدّت آن‌ها را می‌زند و به قتل می‌رساند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص418
بحارالأنوار، ج52، ص320/ الاختصاص، ص304/ بصایرالدرجات، ص356/ بصایرالدرجات: ، ص359/ نورالثقلین/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»
2
(الرحمن/ 41)
الصّادق (علیه السلام) - اللَّهُ یَعْرِفُهُمْ وَ لَکِنْ نَزَلَتْ فِی الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) یَعْرِفُهُمْ بِسِیمَاهُمْ فَیَخْبِطُهُمْ بِالسَّیْفِ هُوَ وَ أَصْحَابُهُ خَبْطاً.
امام صادق (علیه السلام) - خداوند آن‌ها را می‌شناسد، ولی این آیه درباره‌ی امام زمان (نازل شده است که آن حضرت (آن‌ها را از چهره‌هایشان می‌شناسد، آنگاه خودش و یارانش با شمشیر به‌شدّت آن‌ها را می‌زنند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص420
بحارالأنوار، ج51، ص58/ الغیبهًْ للنعمانی، ص242/ البرهان/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص617
3
(الرحمن/ 41)
الصّادق (علیه السلام) - أَیُّمَا مُؤْمِنٍ مَنَعَ مُؤْمِناً شَیْئاً مِمَّا یَحْتَاجُ إِلَیْهِ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَیْهِ مِنْ عِنْدِهِ أَوْ مِنْ عِنْدِ غَیْرِهِ أَقَامَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ مُسْوَدّاً وَجْهُهُ مُزْرَقَّهًًْ عَیْنَاهُ مَغْلُولَهًًْ یَدَاهُ إِلَی عُنُقِهِ فَیُقَالُ هَذَا الْخَائِنُ الَّذِی خَانَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ ثُمَّ یُؤْمَرُ بِهِ إِلَی النَّارِ.
امام صادق (علیه السلام) - هر مؤمنی که مؤمنی را از چیزی که نیاز به آن دارد دریغ کند درحالی‌که قادر به دادن آن چیز باشد یا قدرت داشته باشد از جای دیگری تهیّه کند؛ [خداوند] او را روز قیامت روسیاه و با چشم کبود و دست‌های بسته به گردن برمی‌انگیزد. در آن هنگام به او گفته می‌شود: «این خیانتکار کسی است که به خدا و رسولش خیانت کرده است». بعد فرمان می‌رسد که او را به جهنّم ببرند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص420
الکافی، ج2، ص367
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبان [42]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه هذِهِ جَهَنَّمُ الَّتی یُکَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُونَ [43]
این همان دوزخی است که مجرمان آن را انکار می‌کردند.
1
(الرحمن/ 43)
الرّضا (علیه السلام) - عَنِ الْهَرَوِی قَالَ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَأَخْبِرْنِی عَنِ الْجَنَّهًِْ وَ النَّارِ أَ هُمَا الْیَوْمَ مَخْلُوقَتَانِ فَقَالَ نَعَمْ وَ إِنَّ رسول الله (صلی الله علیه و آله) قَدْ دَخَلَ الْجَنَّهًَْ وَ رَأَی النَّارَ لَمَّا عُرِجَ بِهِ إِلَی السَّمَاءِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ قَوْماً یَقُولُونَ إِنَّهُمَا الْیَوْمَ مُقَدَّرَتَانِ غَیْرُ مَخْلُوقَتَیْنِ فَقَالَ (علیه السلام) مَا أُولَئِکَ مِنَّا وَ لَا نَحْنُ مِنْهُمْ مَنْ أَنْکَرَ خَلْقَ الْجَنَّهًِْ وَ النَّارِ فَقَدْ کَذَّبَ النبی (صلی الله علیه و آله) وَ کَذَّبَنَا وَ لَیْسَ مِنْ وَلَایَتِنَا عَلَی شَیْءٍ وَ یُخَلَّدُ فِی نَارِ جَهَنَّمَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ هذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِی یُکَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُونَ یَطُوفُونَ بَیْنَها وَ بَیْنَ حَمِیمٍ آنٍ وَ قَالَ النبی (صلی الله علیه و آله) لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَی السَّمَاءِ أَخَذَ بِیَدِی جَبْرَئِیلُ فَأَدْخَلَنِی الْجَنَّهًَْ فَنَاوَلَنِی مِنْ رُطَبِهَا فَأَکَلْتُهُ فَتَحَوَّلَ ذَلِکَ نُطْفَهًًْ فِی صُلْبِی فَلَمَّا هَبَطْتُ إِلَی الْأَرْضِ وَاقَعْتُ خَدِیجَهًَْ فَحَمَلَتْ بِفاطمهًْ (سلام الله علیها) فَفاطمهًْ (سلام الله علیها) حَوْرَاءُ إِنْسِیَّهًٌْ فَکُلَّمَا اشْتَقْتُ إِلَی رَائِحَهًِْ الْجَنَّهًِْ شَمِمْتُ رَائِحَهًَْ ابْنَتِی فاطمهًْ (سلام الله علیها).
امام رضا (علیه السلام) - عبدالسّلام‌بن‌صالح هروی گوید به امام رضا (علیه السلام) گفتم: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! مرا از بهشت و دوزخ خبر ده که امروزه خلق شده‌اند»؟ فرمود: «آری! رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در بهشت وارد شد و دوزخ را هم هنگام معراج خود دید». به او عرض کردم: «جمعی معتقدند که امروز مقدّرند و مخلوق نیستند»!؟ فرمود: «آن‌ها از ما نیستند و ما هم از آن‌ها نیستیم هرکه منکر وجود فعلی بهشت و دوزخ است پیغمبر (صلی الله علیه و آله) و ما را تکذیب کرده و از اهل ولایت ما نیست و در آتش دوزخ مخلّد است، خداوند متعال فرموده است: هذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِی یُکَذِّبُ بِهَا الْمجْرِمُونَ یَطُوفُونَ بَیْنَها وَ بَیْنَ حَمِیمٍ آنٍ. پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «چون مرا به آسمان بردند، جبرئیل دست مرا گرفت و به بهشت برد و از خرمایش به من داد و خوردم و در صلب من نطفه شد و چون به زمین آمدم با خدیجه (سلام الله علیها) همبستر شدم و به فاطمه (سلام الله علیها) آبستن شد و فاطمه (سلام الله علیها) حوراء انسیّه است و هرگاه مشتاق بوی بهشت شوم، فاطمه دخترم را می‌بویم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص420
بحارالأنوار، ج4، ص3/ بحارالأنوار، ج8، ص119/ الاحتجاج، ج2، ص408/ الأمالی للصدوق، ص460/ التوحید، ص117/ عیون أخبارالرضا (ع)، ج11، ص115/ البرهان/ بحارالأنوار، ج8، ص283/ نورالثقلین
آیه یَطُوفُونَ بَیْنَها وَ بَیْنَ حَمیمٍ آنٍ [44]
اکنون در میان آن و آب سوزان در رفت و آمدند.
1
(الرحمن/ 44)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - لَمَّا قَدِمَ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) الْبَصْرَهًَْ بَعْدَ قِتَالِ أَهْلِ الْجَمَلِ دَعَاهُ الْأَحْنَفُ‌بْنُ‌قَیْسٍ وَ اتَّخَذَ لَهُ طَعَاماً فَبَعَثَ إِلَیْهِ (صلی الله علیه و آله) وَ إِلَی أَصْحَابِهِ فَأَقْبَلَ ثُمَّ قَالَ یَا أَحْنَفُ ادْعُ لِی أَصْحَابِی فَدَخَلَ عَلَیْهِ قَوْمٌ مُتَخَشِّعُونَ کَأَنَّهُمْ شِنَانٌ بَوَالِی فَقَالَ الْأَحْنَفُ‌بْنُ‌قَیْسٍ یَا
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) مَا هَذَا الَّذِی نَزَلَ بِهِمْ أَ مِنْ قِلَّهًِْ الطَّعَامِ أَوْ مِنْ هَوْلِ الْحَرْبِ فَقَالَ (صلی الله علیه و آله) لَا یَا أَحْنَفُ إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَحَبَّ أَقْوَاماً تَنَسَّکُوا لَهُ فِی دَارِ الدُّنْیَا تَنَسُّکَ مَنْ هَجَمَ عَلَی مَا عَلِمَ مِنْ قُرْبِهِمْ مِنْ یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُشَاهِدُوهَا فَحَمَلُوا أَنْفُسَهُمْ عَلَی مَجْهُودِهَا وَ کَانُوا إِذَا ذَکَرُوا صَبَاحَ یَوْمِ الْعَرْضِ عَلَی اللَّهِ سُبْحَانَهُ تَوَهَّمُوا خُرُوجَ عُنُقٍ یَخْرُجُ مِنَ النَّارِ یُحْشَرُ الْخَلَائِقُ إِلَی رَبِّهِمْ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ کِتَابٍ یَبْدُو فِیهِ عَلَی رُءُوسِ الْأَشْهَادِ فَضَائِحُ ذُنُوبِهِمْ فَکَادَتْ أَنْفُسُهُمْ تَسِیلُ سَیْلًا أَوْ تَطِیرُ قُلُوبُهُمْ بِأَجْنِحَهًِْ الْخَوْفِ طَیَرَاناً وَ تُفَارِقُهُمْ عُقُولُهُمْ إِذَا غَلَتْ بِهِمْ مِنْ أَجْلِ الْمُجَرَّدِ إِلَی اللَّهِ سُبْحَانَهُ غَلَیَاناً فَکَانُوا یَحِنُّونَ حَنِینَ الْوَالِهِ فِی دُجَی الظُّلَمِ وَ کَانُوا یَفْجَعُونَ مِنْ خَوْفِ مَا أَوْقَفُوا عَلَیْهِ أَنْفُسَهُمْ فَمَضَوْا ذُبُلَ الْأَجْسَامِ حَزِینَهًٌْ قُلُوبُهُمْ کَالِحَهًٌْ وُجُوهُهُمْ ذَابِلَهًٌْ شِفَاهُهُمْ خَامِصَهًٌْ بُطُونُهُمْ مُتَخَشِّعُونَ کَأَنَّهُمْ شِنَانٌ بَوَالِی قَدْ أَخْلَصُوا لِلَّهِ أَعْمَالَهُمْ سِرّاً وَ عَلَانِیَهًًْ فَلَمْ تَأْمَنْ مِنْ فَزَعِهِ قُلُوبُهُمْ بَلْ کَانُوا کَمَنْ جَرَسُوا قِبَابَ خَرَاجِهِمْ فَلَوْ رَأَیْتَهُمْ فِی لَیْلَتِهِمْ وَ قَدْ نَامَتِ الْعُیُونُ وَ هَدَأَتِ الْأَصْوَاتُ وَ سَکَنَتِ الْحَرَکَاتُ وَ قَدْ نَبَّهَهُمْ هَوْلُ یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ الْوَعِیدُ کَمَا قَالَ سُبْحَانَهُ أَ فَأَمِنَ أَهْلُ الْقُری أَنْ یَأْتِیَهُمْ بَأْسُنا بَیاتاً وَ هُمْ نائِمُونَ فَاسْتَیْقَظُوا لَهَا فَزِعِینَ وَ قَامُوا إِلَی صَلَاتِهِمْ مُعَوِّلِینَ بَاکِینَ تَارَهًًْ وَ أُخْرَی مُسَبِّحِینَ یَبْکُونَ فِی مَحَارِیبِهِمْ وَ یَرِنُّونَ یَصْطَفُّونَ لَیْلَهًًْ مُظْلِمَهًًْ بَهْمَاءَ یَبْکُونَ فَلَوْ رَأَیْتَهُمْ یَا أَحْنَفُ فِی لَیْلَتِهِمْ قِیَاماً عَلَی أَطْرَافِهِمْ مُنْحَنِیَهًًْ ظُهُورُهُمْ یَتْلُونَ أَجْزَاءَ الْقُرْآنِ لِصَلَاتِهِمْ قَدِ اشْتَدَّتْ أَعْوَالُهُمْ وَ نَحِیبُهُمْ وَ زَفِیرُهُمْ إِذَا زَفَرُوا خِلْتَ النَّارَ قَدْ أَخَذَتْ مِنْهُمْ إِلَی حَلَاقِیمِهِمْ وَ إِذَا أَعْوَلُوا حَسِبْتَ السَّلَاسِلَ قَدْ صُفِّدَتْ فِی أَعْنَاقِهِمْ فَلَوْ رَأَیْتَهُمْ فِی نَهَارِهِمْ إِذاً لَرَأَیْتَ قَوْماً یَمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْناً وَ یَقُولُونَ لِلنَّاسِ حُسْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِراماً قَدْ قَیَّدُوا أَقْدَامَهُمْ مِنَ التُّهَمَاتِ وَ أَبْکَمُوا أَلْسِنَتَهُمْ أَنْ یَتَکَلَّمُوا فِی أَعْرَاضِ النَّاسِ وَ سَجَّمُوا أَسْمَاعَهُمْ أَنْ یَلِجَهَا خَوْضُ خَائِضٍ وَ کَحَلُوا أَبْصَارَهُمْ بِغَضِّ الْبَصَرِ مِنَ الْمَعَاصِی وَ انْتَحَوْا دَارَ السَّلَامِ الَّتِی مَنْ دَخَلَهَا کَانَ آمِناً مِنَ الرَّیْبِ وَ الْأَحْزَانِ فَلَعَلَّکَ یَا أَحْنَفُ شَغَلَکَ نَظَرُکَ إِلَی الدُّنْیَا عَنِ الدَّارِ الَّتِی خَلَقَهَا اللَّهُ سُبْحَانَهُ مِنْ لُؤْلُؤَهًٍْ بَیْضَاءَ فَشَقَّقَ فِیهَا أَنْهَارَهَا وَ کَبَسَهَا بِالْعَواتِقِ مِنْ حُورِهَا ثُمَّ سَکَنَهَا أَوْلِیَاؤُهُ وَ أَهْلُ طَاعَتِهِ فَلَوْ رَأَیْتَهُمْ یَا أَحْنَفُ وَ قَدْ قَدِمُوا عَلَی زِیَادَاتِ رَبِّهِمْ سُبْحَانَهُ صَوَّتَتْ رَوَاحِلُهُمْ بِأَصْوَاتٍ لَمْ یَسْمَعِ السَّامِعُونَ بِأَحْسَنَ مِنْهَا وَ أَظَلَّتْهُمْ غَمَامَهًٌْ فَأَمْطَرَتْ عَلَیْهِمُ الْمِسْکَ وَ الزَّعْفَرَانَ وَ صَهَلَتْ
خُیُولُهَا بَیْنَ أَغْرَاسِ تِلْکَ الْجِنَانِ وَ تَخَلَّلَتْ بِهِمْ نُوقُهُمْ بَیْنَ کُثُبِ الزَّعْفَرَانِ وَ یَتَطَأْمَنُ تَحْتَ أَقْدَامِهِمُ اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجَانُ وَ اسْتَقْبَلَتْهُمْ قَهَارِمَتُهَا بِمَنَابِرِ الرَّیْحَانِ وَ هَاجَتْ لَهُمْ رِیحٌ مِنْ قِبَلِ الْعَرْشِ فَنَثَرَتْ عَلَیْهِمُ الْیَاسَمِینَ وَ الْأُقْحُوَانَ ذَهَبُوا إِلَی بَابِهَا فَیَفْتَحُ لَهُمُ الْبَابَ رِضْوَانُ ثُمَّ یَسْجُدُونَ لِلَّهِ فِی فِنَاءِ الْجِنَانِ فَقَالَ لَهُمُ الْجَبَّارُ ارْفَعُوا رُءُوسَکُمْ فَإِنِّی قَدْ رَفَعْتُ عَنْکُمْ مَئُونَهًَْ الْعِبَادَهًِْ وَ أَسْکَنْتُکُمْ جَنَّهًَْ الرِّضْوَانِ فَإِنْ فَاتَکَ یَا أَحْنَفُ مَا ذَکَرْتُ لَکَ فِی صَدْرِ کَلَامِی لَتَتْرُکَنَّ فِی سَرَابِیلِ الْقَطِرَانِ وَ لَتَطُوفَنَّ بَیْنَها وَ بَیْنَ حَمِیمٍ آنٍ وَ لَتَسْقِیَنَّ شَرَاباً حَارَّ الْغَلَیَانِ.
امام علی (علیه السلام) - هنگامی‌که علی (علیه السلام) وارد بصره شد احنف‌بن‌قیس او را برای خوردن غذا دعوت کرد و این در هنگامی بود که جنگ جمل تمام شده بود، علی (علیه السلام) فرمود: «ای احنف! اصحاب مرا بگو بیایند». در اینجا گروهی که خشوع داشتند و سر به زیر بودند وارد شدند و مانند مشک‌های کوچک خشک به‌نظر می‌رسیدند. احنف گفت: «یا امیرالمؤمنین (علیه السلام)! این‌ها چرا اینچنین شده‌اند، آیا این‌ها غذا نخورده‌اند و یا از ترس جنگ به این روز افتاده‌اند»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «نه احنف! این چنین نیست خداوند متعال گروهی را که در دنیا به عبادت و پارسایی گذرانیده‌اند دوست دارد، این جماعت به خاطر معلوماتی که از روز قیامت دارند اینچنین شده‌اند. آن‌ها قبل از اینکه روز قیامت بیاید و اعمال و افعال آدمیان عرضه گردد خود را در عرصات می‌نگرند و چنین تصوّر می‌کنند که اکنون روز قیامت است و کوه‌هایی از آتش آن‌ها را احاطه کرده است و مردم برای عرض اعمال در آنجا حاضر شده‌اند. گویا اکنون نامه‌ی اعمال آن‌ها آشکار شده و مردم از کارهای آن‌ها مطّلع شده‌اند و رسوایی آنان بر همه روشن گردیده است ازاین‌جهت جان آن‌ها می‌خواهد از تن بیرون رود و با بال‌های خوف پرواز کنند و اینک با جوش‌وخروش آماده‌ی حرکت به‌طرف خداوند می‌باشند. آن‌ها مانند کسانی که در شب تاریکی گرفتار و پریشان گشته باشند فریاد و ناله می‌کنند، آن‌ها از ترس مطالبی که از آخرت به‌دست آورده‌اند گریه‌ها دارند آن‌ها با بدن‌های خشک درگذشتند و با دل‌های محزون و چهره‌های گرفته و لب‌های به‌هم چسبیده می‌باشند. آن‌ها را بی‌هوش ملاحظه می‌کنی، آن‌ها را در شب‌ها بیدار و وحشت‌زده می‌نگری، چهره‌ها خاشع و سربه‌زیر و خشکیده هستند، کارهای مخفی و علنی خود را برای رضای خداوند انجام می‌دهند دل‌های آن‌ها از ترس آرامش ندارند. اگر آن‌ها را در هنگام شب ملاحظه کنی در آن هنگام که همه‌ی دیدگان به خواب رفته‌اند و صداها خاموش گشته‌اند و حرکت‌ها ساکت گردیده‌اند، همان‌گونه که پرندگان در لانه‌ها به خواب رفته‌اند سختی‌های روز قیامت آن‌ها را از آرامش و سکون باز داشته است. خداوند متعال می‌فرماید: آیا اهل این آبادی‌ها، از این ایمنند که عذاب ما شبانه به سراغ آن‌ها بیاید درحالی‌که در خواب باشند؟! . (اعراف/97) درحال ترس از خواب بیدار می‌شوند و به طرف مصلّای خود می‌روند، گاهی گریه می‌کنند و گاهی تسبیح می‌گویند و در محراب‌ها گریه می‌کنند و ناله‌ها سر می‌دهند. ای احنف! اگر آن‌ها را مشاهده کنی که در شب‌ها با حالت انحناء برای نماز ایستاده‌اند و اجزاء قرآن را تلاوت می‌کنند، در این هنگام ناله‌ها و فریاد سوزان آن‌ها بلند است، هنگام ناله‌کردن آن‌ها خیال می‌کنی که آتش گلوهای آن‌ها را گرفته است. هنگامی‌که بانگ خود را بلند می‌کنند خیال می‌کنی که سلسله‌های جهنّم را بر گردن آن‌ها افکنده‌اند، إِذاً لَرَأَیْتَ قَوْماً یَمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْناً. و به مردم نیک بگویید. (بقره/83) هنگامی‌که جاهلان آن‌ها را مخاطب سازند [و سخنان نابخردانه گویند]، به آن‌ها سلام می‌گویند [و با بی‌اعتنایی و بزرگواری می‌گذرند]. (فرقان/63). و هنگامی‌که با لغو و بیهودگی برخورد کنند، بزرگوارانه از آن می‌گذرند. (فرقان/72)». آن‌ها هرگز گرد تهمت‌ها نمی‌روند و زبانشان را از بدگویی مردم حفظ کرده‌اند، گوش‌های خود را از شنیدن سخن‌های بیهوده نگه می‌دارند و دیدگان خود را از نگاه‌کردن به حرام حفظ می‌کنند. آن‌ها همواره متوجّه دارالسّلام هستند، خانه‌ای که هرکس در آن داخل شود در امن‌وامان خواهد بود و از شکّ و تردید و حزن و اندوه مصون خواهند شد. ای احنف! شاید نظر تو در ظاهر این باشد که دنیا را پر از نعمت و خوشی مشاهده می‌کنی ولی در باطن همه‌اش بیماری می‌باشد. دنیا خانه‌ای است پر از نقش و نگار و رواقی است پر از زرق‌وبرق که پرده‌ها بر آن افکنده‌اند و بادها و گرمی‌ها میوه‌های آن را رسانیده‌اند، ولی این خانه با همه‌ی این‌ها جای همیشگی نیست ولی همین دنیا تو را از خانه آخرت باز داشته است. خانه‌ی آخرت که از لؤلؤ سفید ساخته شده و نهرها در آن جاری گردیده و درخت‌ها در آن کاشته شده و میوه‌های آن رسیده و حوریان در آنجا مهیّا گشته است و خداوند دوستان و مطیعان خود را در آن جای داده است. ای احنف! اگر آن‌ها را مشاهده کنی هنگامی‌که بر پیشگاه خداوند حاضر می‌گردند، چگونه بر مرکب‌هایی سوار می‌شوند که کسی مانند آن‌ها را ندیده است، صداهایی از آن مراکب شنیده می‌شود که کسی مانند آن صداها را نشنیده است. ابرهایی بر آن‌ها سایه می‌افکنند و باران‌هایی از مشک و زعفران بر آن‌ها ریزش می‌کنند و فریاد و شیهه‌ی اسب‌های آن‌ها در میان کشتزارهای بهشت بلند می‌باشد، شترهای آن‌ها از میان تپّه‌هایی از زعفران عبور می‌کنند و قدم‌های آن‌ها در میان لؤلؤ و مرجان جای دارند. کارگزاران از آن‌ها استقبال می‌کنند و دسته‌هایی از گل برای آن‌ها می‌آورند و بادی از طرف عرش وزیدن می‌گیرد و بوهای یاسمین بر آن‌ها نثار می‌کند، آن‌ها به‌طرف بهشت می‌روند و رضوان در بهشت را برای آن‌ها باز می‌کند و آن‌ها در آنجا خداوند را سجده می‌کنند. دراین‌هنگام خداوند متعال به آن‌ها خطاب می‌کند: «سرهای خود را بلند کنید که من سختی‌های عبادت را از شما برداشتم و شما را در بهشت رضوان جای دادم». ای احنف! همان‌گونه که در آغاز سخنم به شما گفتم در جامه‌هایی از آتش افکنده خواهید شد و در میان دوزخ درهم خواهید غلتید. در آنجا آبی داغ و جوشان به آن‌ها می‌دهند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص420
بحارالأنوار، ج7، ص219
2
(الرحمن/ 44)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ قَوْلُهُ: یَطُوفُونَ بَیْنَها وَ بَیْنَ حَمِیمٍ آنٍ قَالَ: لَهُمَا أَنِینٌ فِی شِدَّهًِْ حَرِّهَا.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَطُوفُونَ بَیْنَهَا وبَیْنَ حَمِیمٍ آنٍ، جهنّم از شدّت گرما دارای صدایی است که گویی ناله می‌کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص424
القمی، ج2، ص345/ البرهان
3
(الرحمن/ 44)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مَعْنَاهُ أَنَّهُمْ یُعَذَّبُونَ بِالنَّارِ مَرَّهًًْ وَ یَجْرَعُونَ مِنَ الْحَمِیمِ یُصَبُّ عَلَیْهِمْ لَیْسَ لَهُمْ مِنَ الْعَذَابِ أَبَداً فَرَجٌ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - معنای آیه [این است که] آن‌ها گاهی با آتش عذاب می‌شوند و [گاهی] از آب سوزانی که بر روی آن‌ها ریخته می‌شود، می‌نوشند. هرگز برای آن‌ها گشایش و رهایی از عذاب نیست.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص424
بحرالعرفان، ج15، ص247
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ [45]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتان [46]
و برای کسی که از مقام پروردگارش خائف است، دو باغ بهشتی است.
1
(الرحمن/ 46)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ عَلِمَ أَنَّ اللَّهَ یَرَاهُ وَ یَسْمَعُ مَا یَقُولُ وَ یَعْلَمُ مَا یَعْمَلُهُ مِنْ خَیْرٍ أَوْ شَرٍّ فَیَحْجُزُهُ ذَلِکَ عَنِ الْقَبِیحِ مِنَ الْأَعْمَالِ فَذَلِکَ الَّذِی خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوَی.
امام صادق (علیه السلام) - هرکس بداند که خداوند او را می‌بیند و آنچه را که می‌گوید، می‌شنود و از کارهای خوب و بد او آگاه است، از کارهای زشت دست برمی‌دارد. از مقام پروردگارش خائف است و نفس را از هوی و هوس بازمی‌دارد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص424
الکافی، ج2، ص70/ الکافی، ج2، ص80/ وسایل الشیعهًْ، ج14، ص219/ مستدرک الوسایل، ج11، ص279/ بحارالأنوار، ج67، ص364/ مشکاهًْ الأنوار، ص154/ نورالثقلین/ البرهان
2
(الرحمن/ 46)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ عَرَضَتْ لَهُ فَاحِشَهًٌْ أَوْ شَهْوَهًٌْ فَاجْتَنَبَهَا مِنْ مَخَافَهًِْ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ النَّارَ وَ آمَنَهُ مِنَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ وَ أَنْجَزَ لَهُ مَا وَعَدَهُ فِی کِتَابِهِ فِی قَوْلِهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ أَلَا وَ مَنْ عَرَضَتْ لَهُ دُنْیَا وَ آخِرَهًٌْ فَاخْتَارَ الدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَهًِْ لَقِیَ اللَّهَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ لَیْسَتْ لَهُ حَسَنَهًٌْ یَتَّقِی بِهَا النَّارَ وَ مَنِ اخْتَارَ الْآخِرَهًَْ عَلَی الدُّنْیَا وَ تَرَکَ الدُّنْیَا رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ وَ غَفَرَ لَهُ مَسَاوِیَ عَمَلِهِ وَ مَنْ مَلَأَ عَیْنَیْهِ مِنْ حَرَامٍ مَلَأَ اللَّهُ عَیْنَیْهِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ مِنَ النَّارِ إِلَّا أَنْ یَتُوبَ وَ یَرْجِعَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکه هرزگی یا شهوترانی برایش آماده شود و از ترس خدا از آن دوری کند، خدایش بر دوزخ حرام کند و او را از هراس بزرگ آسوده کند و آنچه در قرآنش وعده داده برای او عملی کند و برای کسی که از مقام پروردگارش خائف است، دو باغ بهشتی است. آگاه باشید! کسی که دنیا و آخرت در مقابلش باشد و دنیا را بر آخرت ترجیح دهد؛ روز قیامت درحالی خدا را ملاقات می‌کند که عمل خوبی ندارد تا او را از دوزخ نگاه دارد و هرکه آخرت را بر دنیا ترجیح دهد خدا از او خشنود است و بدکاری‌های او را می‌آمرزد، هرکه چشم از حرام پر کند خدا روز قیامت چشمش را از دوزخ پر می‌کند مگر توبه کند و برگردد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص424
من لایحضره الفقیه، ج4، ص13/ الأمالی للصدوق، ص429/ مکارم الأخلاق، ص429/ نورالثقلین
3
(الرحمن/ 46)
الباقر (علیه السلام) - إِنَّ الْجِنَانَ أَرْبَعٌ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِوَ هُوَ الرَّجُلُ یَهْجُمُ عَلَی شَهْوَهًٍْ مِنْ شَهَوَاتِ الدُّنْیَا وَ هِیَ مَعْصِیَهًٌْ فَیَذْکُرُ مَقَامَ رَبِّهِ فَیَدَعُهَا مِنْ مَخَافَتِهِ فَهَذِهِ الْآیَهًُْ فِیهِ فَهَاتَانِ جَنَّتَانِ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ السَّابِقِینَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ مِنْ دُونِهِما جَنَّتانِ یَقُولُ مِنْ دُونِهِمَا فِی الْفَضْلِ وَ لَیْسَ مِنْ دُونِهِمَا فِی الْقُرْبِ وَ هُمَا لِأَصْحَابِ الْیَمِینِ وَ هِیَ جَنَّةُ النَّعِیمِ وَ جَنَّةُ الْمَأْوَی وَ فِی هَذِهِ الْجِنَانِ الْأَرْبَعِ فَوَاکِهُ فِی الْکَثْرَهًِْ کَوَرَقِ الشَّجَرَهًِْ وَ النُّجُومِ وَ عَلَی هَذِهِ الْجِنَانِ الْأَرْبَعِ حَائِطٌ مُحِیطٌ بِهَا طُولُهُ مَسِیرَهًُْ خَمْسِمِائَهًِْ عَامٍ لَبِنَهًٌْ مِنْ فِضَّهًٍْ وَ لَبِنَهًٌْ ذَهَبٌ وَ لَبِنَهًٌْ دُرٌّ وَ لَبِنَهًٌْ یَاقُوتٌ وَ مِلَاطُهُ الْمِسْکُ وَ الزَّعْفَرَانُ وَ شُرَفُهُ نُورٌ یَتَلَأْلَأُ یَرَی الرَّجُلُ وَجْهَهُ فِی الْحَائِطِ وَ فِی الْحَائِطِ ثَمَانِیَهًُْ أَبْوَابٍ عَلَی کُلِّ بَابٍ مِصْرَاعَانِ عَرْضُهُمَا کَحُضْرِ الْفَرَسِ الْجَوَادِ سَنَهًًْ.
امام باقر (علیه السلام) - تعداد بهشت‌ها چهار تا می‌باشد و این کلام خداوند عزّوجلّ است که می‌فرماید: و لمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ و آن اینکه آدمی بر خواسته‌ای از خواسته‌ها و شهوات دنیا هجوم می‌آورد و آن شهوت، گناه و نافرمانی است سپس مقام پروردگارش را یاد می‌کند و از ترس او، آن کار را رها می‌کند. پس این آیه درباره‌ی این موضوع است. این دو بهشت از آن مؤمنان و سابقان می‌باشد و امّا آیه: و مِن دُونِهِمَا جَنَّتَانِ یعنی نزدیک آن‌ها دو بهشت دیگر است نزدیک از نظر رتبه و درجه و منظور فاصله و نزدیکی نیست و آن دو بهشت مخصوص اصحاب یمین است و آن بهشت نعمت و بهشت اسکان دائمی است و در این بهشت‌های چهارگانه میوه‌هایی است که در کثرت و وفور مانند برگ‌های درخت و ستارگان می‌باشد و بر این بهشت‌های چهارگانه دیواری است که آن‌ها را احاطه کرده است که طول آن به مقدار مسافتی است که در پانصدسال پیاده طی می‌شود. خشت و آجر این دیوار یکی از نقره و یکی از طلا و یکی از مروارید و یکی از یاقوت می‌باشد و کاه‌گِل آن عطر و زعفران است و ایوان‌های (پنجره‌ها) آن نوری است که می‌درخشد، به‌طوری‌که آدمی چهره‌اش را در دیوار می‌بیند و در این دیوار هشت در وجود دارد و هر در دارای دو لنگه است، عرض آن دو لنگه به‌اندازه‌ی فاصله‌ای است که یک اسب خوب یک سال طی می‌کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص426
بحارالأنوار، ج8، ص218/ الاختصاص، ص356/ البرهان
4
(الرحمن/ 46)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یا ابْنَ مَسْعُودٍ لَا تَقْرَبَنَّ مِنَ الْحَرَامِ مِنَ الْمَالِ وَ النِّسَاءِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ وَ لَا تُؤْثِرَنَّ الْحَیَاهًَْ الدُّنْیَا عَلَی الْآخِرَهًِْ بِاللَّذَّاتِ وَ الشَّهَوَاتِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ فِی کِتَابِهِ فَأَمَّا مَنْ طَغی وَ آثَرَ الْحَیاةَ الدُّنْیا فَإِنَّ الْجَحِیمَ هِیَ الْمَأْوی یَعْنِی الدُّنْیَا الْمَلْعُونَهًَْ وَ الْمَلْعُونُ مَا فِیهَا إِلَّا مَا کَانَ لِلَّهِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) -ای پسر مسعود! باید به حرام از مال و زن نزدیک نشو و در نهان و آشکار از خدا بترس که می‌فرماید: وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ و لذّت‌ها و شهوت‌های دنیا را بر آخرت برمگزین که می‌فرماید: امّا آن کسی که طغیان کرده، و زندگی دنیا را مقدّم داشته، مسلّماً دوزخ جایگاه اوست! (نازعات/39-37) یعنی دنیا و آنچه که در آن است ملعون است، مگر آن مقدار که برای خدا باشد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص426
بحارالأنوار، ج74، ص107/ مکارم الأخلاق، ص455
5
(الرحمن/ 46)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ خَافَ رَبَّهُ کَفَ ظُلْمَه.
امام علی (علیه السلام) -ای مردم هرکس از پروردگارش بترسد از ستم خودداری می‌کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص426
من لایحضره الفقیه، ج4، ص407/ نورالثقلین
6
(الرحمن/ 46)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَا أَجْمَعُ عَلَی عَبْدِی خَوْفَیْنِ وَ لَا أَجْمَعُ لَهُ أَمْنَیْنِ فَإِذَا أَمِنَنِی فِی الدُّنْیَا أَخَفْتُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ إِذَا خَافَنِی فِی الدُّنْیَا آمَنْتُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خداوند متعال می‌فرماید: «سوگند به عزّت و جلالم! برای بنده‌ام دو خوف و دو آسایش را با هم جمع نمی‌کنم، هرگاه در دنیا برای او آرامش باشد در آخرت او را خواهم ترسانید و اگر در دنیا از من ترسید او را در قیامت آرامش خواهم داد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص426
الخصال، ج1، ص79/ نورالثقلین
7
(الرحمن/ 46)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - ثَلَاثٌ دَرَجَاتٌ وَ ثَلَاثٌ کَفَّارَاتٌ وَ ثَلَاثٌ مُوبِقَاتٌ… وَ ثَلَاثٌ مُنْجِیَاتٌ وَ أَمَّا الْمُنْجِیَاتُ فَخَوْفُ اللَّهِ فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَهًِْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - سه چیز باعث رفع درجه و سه چیز کفّاره‌ی گناهان و سه چیز هلاک‌کننده و سه چیز نجات‌دهنده است… امّا اعمالی که انسانی را نجات می‌دهند ترس از خدا در نهان و آشکار و…
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص426
الخصال، ج1، ص84/ نورالثقلین
8
(الرحمن/ 46)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - مَنْ مَشَی فِی طَلَبِ الْعِلْمِ خُطْوَتَیْنِ وَ جَلَسَ عِنْدَ الْعَالِمِ سَاعَتَیْنِ وَ سَمِعَ مِنَ الْمُعَلِّمِ کَلِمَتَیْنِ أَوْجَبَ اللَّهُ لَهُ جَنَّتَیْنِ کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ.
امام علی (علیه السلام) - هرکس دو قدم در پی علم و دانش برود در مجلس عالم دو ساعت بنشیند و دو کلمه از علم بشنود خداوند دو بهشت بر او واجب می‌کند چنان که خدای تعالی فرموده: وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص426
إرشادالقلوب، ج1، ص195
9
(الرحمن/ 46)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - انَّ الجَنَّاتِ الاربَعَ لِمَن خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - باغ‌های چهارگانه‌ی بهشتی برای کسی است که از مقام پروردگارش خائف است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص426
بحرالعرفان، ج15، ص254
10
(الرحمن/ 46)
السّجّاد (علیه السلام) - کَانَ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ رَجُلٌ یَنْبُشُ الْقُبُورَ فَاعْتَلَّ جَارٌ لَهُ فَخَافَ الْمَوْتَ فَبَعَثَ إِلَی النَّبَّاشِ فَقَالَ لَهُ کَیْفَ کَانَ جِوَارِی لَکَ قَالَ أَحْسَنَ جِوَارٍ قَالَ فَإِنَّ لِی إِلَیْکَ حَاجَهًًْ قَالَ قُضِیَتْ حَاجَتُکَ قَالَ فَأَخْرَجَ إِلَیْهِ کَفَنَیْنِ فَقَالَ أُحِبُّ أَنْ تَأْخُذَ أَحَبَّهُمَا إِلَیْکَ وَ إِذَا دُفِنْتُ فَلَا تَنْبُشْنِی فَامْتَنَعَ النَّبَّاشُ مِنْ ذَلِکَ وَ أَبَی أَنْ یَأْخُذَهُ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ أُحِبُّ أَنْ تَأْخُذَهُ فَلَمْ یَزَلْ بِهِ حَتَّی أَخَذَ أَحَبَّهُمَا إِلَیْهِ وَ مَاتَ الرَّجُلُ فَلَمَّا دُفِنَ قَالَ النَّبَّاشُ هَذَا قَدْ دُفِنَ فَمَا عِلْمُهُ بِأَنِّی تَرَکْتُ کَفَنَهُ‌أَوْ أَخَذْتُهُ لَآخُذَنَّهُ فَأَتَی قَبْرَهُ فَنَبَشَهُ فَسَمِعَ صَائِحاً یَقُولُ وَ یَصِیحُ بِهِ لَا تَفْعَلْ فَفَزِعَ النَّبَّاشُ مِنْ ذَلِکَ فَتَرَکَهُ وَ تَرَکَ مَا کَانَ عَلَیْهِ وَ قَالَ لِوُلْدِهِ أَیُّ أَبٍ کُنْتُ لَکُمْ قَالُوا نِعْمَ الْأَبُ کُنْتَ لَنَا قَالَ فَإِنَّ لِی إِلَیْکُمْ حَاجَهًًْ قَالُوا قُلْ مَا شِئْتَ فَإِنَّا سَنَصِیرُ إِلَیْهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ قَالَ وَ أُحِبُّ إِذَا أَنَا مِتُّ أَنْ تَأْخُذُونِی فَتُحْرِقُونِّی بِالنَّارِ فَإِذَا صِرْتُ رَمَاداً فَادْفِنُونِی ثُمَّ تَعَمَّدُوا بِی رِیحاً عَاصِفاً فَذُرُّوا نِصْفِی فِی الْبَرِّ وَ نِصْفِی فِی الْبَحْرِ قَالُوا نَفْعَلُ فَلَمَّا مَاتَ فَعَلَ بِهِ وُلْدُهُ مَا أَوْصَاهُمْ بِهِ فَلَمَّا ذَرُّوهُ قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ لِلْبَرِّ اجْمَعْ مَا فِیکَ وَ قَالَ لِلْبَحْرِ اجْمَعْ مَا فِیکَ فَإِذَا الرَّجُلُ قَائِمٌ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مَا حَمَلَکَ عَلَی مَا أَوْصَیْتَ بِهِ وُلْدَکَ أَنْ یَفْعَلُوهُ بِکَ قَالَ حَمَلَنِی عَلَی ذَلِکَ وَ عِزَّتِکَ خَوْفُکَ فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ فَإِنِّی سَأُرْضِی خُصُومَکَ وَ قَدْ آمَنْتُ خَوْفَکَ وَ غَفَرْتُ لَکَ.
امام سجّاد (علیه السلام) - در بنی اسرائیل مردی بود کفن دزد. همسایه‌ای داشت که روزی بیمار شد و مرگ خود را نزدیک دید. مرد، همسایه نبّاش و کفن دزدش را خواست و به او گفت: «من چگونه همسایه‌ای بودم»؟ نبّاش گفت: «بهترین همسایه». گفت: «تقاضایی دارم». نبّاش گفت: «خواسته‌ات حتما تامین است». مرد همسایه دو عدد کفن در مقابل نبّاش گذاشت و گفت: «دوست دارم بهترین این‌ها را برداری و هنگامی که من مردم، قبر مرا نبش نکنی و کفن مرا ندزدی». نباش به ملاحظه آشنایی و همسایگی، از برداشتن کفن خودداری کرد. ولی وقتی همسایه اصرار کرد، بالأخره کفن بهتر را برداشت. اتفاقا در یکی از همان شب‌ها آن شخص فوت کرد. پس از اینکه به خاک سپرده شد، نبّاش فکر کرد و با خود گفت: «این شخص که مرده و به خاک سپرده شد. الان چه می‌داند که من کفن او را برداشته‌ام یا رها کرده‌ام». پس طبق عادت همیشگی خود شبانه بر سر قبر آمد. امّا همین که قبر را شکاف، ناگهان صدایی شنید که به او گفت: «چنین نکن»! نبّاش سخت وحشت زده شد و به کلی این عمل ننگین را کنار گذاشت. بعداً در مقام وصیّت برآمد و به فرزندانش گفت: «من چگونه پدری بودم برای شما»؟ گفتند: «پدر خوبی بودی». گفت: «من تقاضایی از شما دارم». گفتند: «هر چه می‌خواهی بگو که حتما انجام خواهیم داد، ان شاء الله»! گفت: «من دوست دارم وقتی مردم، بدن مرا با آتش بسوزانید و چون خاکستر شدم، خاکستر بدن مرا به باد دهید و نصفش را در دریا و نصف دیگرش را در بیابان پراکنده سازید». پس از مردن نبّاش، یکی از فرزندانش طبق وصیت او عمل کرد و چون خاکسترش را پراکنده ساخت، خداوند متعال به دریا و بیابان فرمان داد که ذرّات بدن مرد را جمع نماید. ناگهان مرد نبّاش زنده شد و ایستاد. خداوند متعال به او خطاب کردو فرمود: «به چه جهت چنین وصیّتی کردی»؟ عرض کرد: «قسم به عزّت و عظمت تو که جز خوف و ترس از عذاب، هیچ عاملی در میان نبود». خدای مهربان فرمود: «من هم به پاداش این عمل، تمام دشمنانت را از تو راضی خواهم کرد و خوف و وحشتت را به امن و امان تبدیل کرده و تو را مشمول بخشش و مغفرت خود ساختم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص428
الأمالی للصدوق، ص328/ بحرالعرفان، ج3، ص250
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ [47]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه ذَواتا أَفْنانٍ [48]
[آن دو باغ بهشتى] دارای انواع نعمت‌ها [و درختان پرطراوت] است.
1
(الرحمن/ 48)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ذَوَاتَا أَفْنانٍ أَیْ ذَوَاتَا أَلْوَانٍ مِنَ النَّعِیمِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ذَواتا أَفْنانٍ یعنی دارای انواع نعمت‌ها است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص428
بحرالعرفان، ج15، ص250
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ [49]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه فیهِما عَیْنانِ تَجْرِیان [50]
در آن‌ها دو چشمه همیشه جاری است.
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبان [51]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه فیهِما مِنْ کُلِّ فاکِهَةٍ زَوْجانِ [52]
در آن دو، از هر میوه‌ای دو نوع وجود دارد [هريك از ديگرى بهتر].
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبان [53]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه مُتَّکِئینَ عَلی فُرُشٍ بَطائِنُها مِنْ إِسْتَبْرَقٍ وَ جَنَی الْجَنَّتَیْنِ‌دان [54]
این درحالی است که آن‌ها بر فرش‌هایی تکیه کرده‌اند با آسترهایی از دیبا و ابریشم ومیوه‌های رسیده‌ی آن دو باغ بهشتی نزدیک [و در دسترس] است.
1
(الرحمن/ 54)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَجَنَیالْجَنَّتَیْنِالْجَنِیُّ الثَّمَرُ الْمُجْتَنَی أَیْ تَدْنُوَ الشَّجَرَهًُْ حَتَّی یَجْتَنِیَهَا وَلِیُّ اللَّهِ إِنْ شَاءَ قَائِماً وَ إِنْ شَاءَ قَاعِداً.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - [در آیه:] وَ جَنَی الجَنَّتَیْنِ [جنی] میوه‌های [رسیده و] چیده شده است، یعنی درخت نزدیک می‌شود تا دوست خدا اگر خواست ایستاده و اگر خواست نشسته آن را بچیند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص430
بحرالعرفان، ج15، ص250
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبان [55]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه فیهِنَّ قاصِراتُ الطَّرْفِ لَمْ یَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌّ [56]
در آن باغ‌های بهشتی زنانی هستند که جز به همسران خود عشق نمی‌ورزند و هیچ انس و جنّی پیش از ایشان با آنان تماس نداشته است.
1
(الرحمن/ 56)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - الْحُورُ الْعِینُ یُقْصَرُ الطَّرْفُ عَنْهَا مِنْ ضَوْءِ نُورِهَا لَمْ یَطْمِثْهُنَّ أَیْ لَمْ یَمَسَّهُنَّ أَحَدٌ فِیهِما عَیْنانِ نَضَّاخَتانِ أَیْ تَفُورَانِ فِیهِنَّ خَیْراتٌ حِسانٌ قَالَ حُورٌ نَابِتَاتٌ عَلَی شَطِّ الْکَوْثَرِ کُلَّمَا أُخِذَتْ مِنْهَا وَاحِدَهًٌْ نَبَتَتْ مَکَانَهَا أُخْرَی قَوْلُهُ تَعَالَی حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِی الْخِیامِ قَالَ یُقْصَرُ الطَّرْفُ عَنْهَا.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - به خاطر درخشش نوری که حورالعین دارد به آن نگاه نمی‌شود. لَمْ یَطْمِثْهُنَّ یعنی هیچ‌کس آن‌ها را لمس نکرده است. فِیهِما عَیْنانِ نَضَّاخَتانِ یعنی [در آن دو باغ بهشتی دو چشمه‌ای است که] می‌جوشند. فِیهِنَّ خَیْراتٌ حِسانٌ حور بر ساحل کوثر می‌روید؛ هرچه از آن برداشته شود، دیگری به‌جای آن می‌روید. [درباره‌ی] سخن خدای تعالی: حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِی الْخِیامِ به آن‌ها نگاه نمی‌شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص430
بحارالأنوار، ج8، ص133/ القمی، ج2، ص346 و البرهان؛ «فیهما عینان… الی آخر» محذوف
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ [57]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه کَأَنَّهُنَّ الْیاقُوتُ وَ الْمَرْجانُ [58]
آن‌ها همچون یاقوت و مرجانند.
1
(الرحمن/ 58)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - کَأَنَّهُنَّ الْیاقُوتُ وَ الْمَرْجانُ یَعْنِی صَفَاءَ الْیَاقُوتِ وَ بَیَاضَ اللُّؤْلُؤِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - کَأَنَّهُنَّ الیَاقُوتُ و المَرْجَانُ؛ یعنی به صافی یاقوت و به سفیدی مروارید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص430
بحارالأنوار، ج8، ص213/ الاختصاص، ص351
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ [59]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلاَّ الْإِحْسانُ [60]
آیا جزای نیکی جز نیکی است؟!
1
(الرحمن/ 60)
الصّادق (علیه السلام) - عَن عَلِیِِّ بنِِ سَالِم قَالَ: سَمِعْتُ أباعبدالله (علیه السلام) یَقُولُ آیَهًٌْ فِی کِتَابِ اللَّهِ مُسَجَّلَهًٌْ قُلْتُ مَا هِیَ قَالَ هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ جَرَتْ فِی الْمُؤْمِنِ وَ الْکَافِرِ وَ الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ مَنْ صُنِعَ إِلَیْهِ مَعْرُوفٌ فَعَلَیْهِ أَنْ یُکَافِئَ بِهِ وَ لَیْسَتِ الْمُکَافَأَهًُْ أَنْ یَصْنَعَ کَمَا صُنِعَ بِهِ بَلْ یَرَی مَعَ فِعْلِهِ لِذَلِکَ أَنَّ لَهُ الْفَضْلَ الْمُبْتَدَأَ.
امام صادق (علیه السلام) - علی‌بن‌سالم گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که می‌فرمود: «آیه‌ای در کتاب خدا مسجّل است (عام و کلّی است)». گفتم: «آن کدام است»؟ فرمود: «آیه‌ی هَل جَزَاء الإِحْسَانِ إِلا الإِحْسَانُ که درباره‌ی مؤمن و کافر و نیکوکار و بدکار صدق می‌کند. به هرکس خوبی و نیکی بشود، به عهده‌ی اوست که به آن شخص پاداش بدهد و پاداش این نیست که همان کاری را بکند که آن شخص برایش انجام داده است، بلکه باید علاوه بر انجام آن کار نیک فضیلت آغازگری را برای او بداند و ببیند تا آن شخص دریابد که حقّ او به‌عنوان آغازکننده‌ی خوبی، محفوظ مانده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص432
وسایل الشیعهًْ، ج7، ص306/ الزهد، ص31/ البرهان/ بحارالأنوار، ج72، ص43
2
(الرحمن/ 60)
الکاظم (علیه السلام) - یَا هِشَامُ قَوْلُ اللَّهِ هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ جَرَتْ فِی الْمُؤْمِنِ وَ الْکَافِرِ وَ الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ مَنْ صُنِعَ إِلَیْهِ مَعْرُوفٌ فَعَلَیْهِ أَنْ یُکَافِئَ بِهِ وَ لَیْسَتِ الْمُکَافَأَهًُْ أَنْ تَصْنَعَ کَمَا صَنَعَ حَتَّی تَرَی فَضْلَکَ فَإِنْ صَنَعْتَ کَمَا صَنَعَ فَلَهُ الْفَضْلُ بِالِابْتِدَاءِ.
امام کاظم (علیه السلام) -ای هشام! گفتار خداوند عزّوجلّ: هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ درباره‌ی مؤمن و کافر، نیک و بد همه جاری است، به هرکه احسان کنند باید تلافی کنند و تلافی این نیست که همان کاری را انجام دهی که او کرده، مگر اینکه مزیّت خود را بنمایی وگرنه او بر تو امتیاز دارد که آغاز کرده [و بی‌سابقه دست به محبّت گشوده] است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص432
مستدرک الوسایل، ج12، ص355/ بحارالأنوار، ج72، ص43/ بحارالأنوار، ج75، ص311/ تحف العقول، ص395
3
(الرحمن/ 60)
الصّادق (علیه السلام) - مَعْنَاهُ مَنِ اصْطَنَعَ إِلَی آخَرَ مَعْرُوفاً فَعَلَیْهِ أَنْ یُکَافِئَهُ عَنْهُ ثُمَّ قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام) وَ لَیْسَتِ الْمُکَافَأَهًُْ أَنْ تَصْنَعَ کَمَا یَصْنَعُ حَتَّی تُوَفِّیَ عَلَیْهِ فَإِنَّهُ مَنْ صَنَعَ کَمَا صُنِعَ إِلَیْهِ کَانَ لِلْأَوَّلِ الْفَضْلُ عَلَیْهِ بِالِابْتِدَاءِ.
امام صادق (علیه السلام) - معنای آیه این است که هرکس به دیگری خوبی کند بر او لازم است که آن را جبران کند… جبران‌کردن آن نیست که انجام دهی آن‌گونه که انجام می‌دهد تا [بدین‌وسیله حقّش را] کامل بدهی؛ چون کسی که انجام دهد آن‌گونه که در حق او انجام شده، [و به همین مقدار بسنده کند] آنکه اوّل انجام داده به خاطر شروع [کار نیک بر دیگری] برتری دارد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص432
مستدرک الوسایل، ج12، ص355
4
(الرحمن/ 60)
الباقر (علیه السلام) - أَرْبَعَهًٌْ أَسْرَعُ شَیْءٍ عُقُوبَهًًْ رَجُلٌ أَحْسَنْتَ إِلَیْهِ وَ یُکَافِئُکَ بِالْإِحْسَانِ إِلَیْهِ إِسَاءَهًْ.
امام باقر (علیه السلام) - چهار چیز زود عقوبت می‌آورند، مردی به دیگری احسان می‌کند و او در برابر آن بدی می‌کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص432
الخصال، ج1، ص230/ نورالثقلین
5
(الرحمن/ 60)
الصّادق (علیه السلام) - لَعَنَ اللَّهُ قَاطِعِی سَبِیلِ الْمَعْرُوفِ وَ هُوَ الرَّجُلُ یُصْنَعُ إِلَیْهِ الْمَعْرُوفُ فَیَکْفُرُهُ فَیَمْنَعُ صَاحِبَهُ مِنْ أَنْ یَصْنَعَ ذَلِکَ إِلَی غَیْرِهِ.
امام صادق (علیه السلام) - خدا لعنت کند کسانی را که راه احسان و نیکی را می‌گیرند، گفته شد: «آنان که جلوی احسان را می‌گیرند چه کسانی هستند»؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «کسی که درباره‌ی او احسان و نیکی شود و او [در مقابل آن ناسپاسی نماید، که در اثر آن صاحب احسان و نیکی [به‌واسطه‌ی ناسپاسی وی] از احسان به دیگران خودداری می‌کند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص432
الإختصاص، ص241/ نورالثقلین
توحید
1
(الرحمن/ 60)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - جَاءَ نَفَرٌ مِنَ الْیَهُودِ إِلَی رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَسَأَلُوهُ عَنِ الْکَلِمَاتِ الَّتِی اخْتَارَهُنَّ اللَّهُ لِإِبْرَاهِیمَ حَیْثُ بَنَی الْبَیْتَ فَقَالَ النبی (صلی الله علیه و آله) نَعَمْ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ إِلَی أَنْ قَالَ الْیَهُودِیُّ أَخْبِرْنِی مَا جَزَاءُ قَائِلِهَا قَالَ إِذَا قَالَ الْعَبْدُ سُبْحَانَ اللَّهِ سَبَّحَ مَعَهُ مَا دُونَ الْعَرْشِ فَیُعْطَی قَائِلُهَا عَشْرَ أَمْثَالِهَا وَ إِذَا قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِنِعَمِ الدُّنْیَا مَوْصُولًا بِنِعَمِ الْآخِرَهًِْ وَ هِیَ الْکَلِمَهًُْ الَّتِی یَقُولُهَا أَهْلُ الْجَنَّهًِْ إِذَا دَخَلُوهَا وَ یَنْقَطِعُ الْکَلَامُ الَّذِی یَقُولُونَهُ فِی الدُّنْیَا مَا خَلَا الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی دَعْواهُمْ فِی‌ها سُبْحانَکَ اللَّهُمَّ وَ تَحِیَّتُهُمْ فِی‌ها سَلامٌ وَ آخِرُ
دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ وَ أَمَّا قَوْلُهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ (فثمنها) فَالْجَنَّهًُْ جَزَاؤُهُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ یَقُولُ هَلْ جَزَاءُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ إِلَّا الْجَنَّهًُْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - چند تن از یهود خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمدند و گفتند: «پاداش کسی که این کلمات را بگوید چیست»؟ حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هنگامی‌که بنده بگوید: سبحان اللَّه، تمام موجودات زیر عرش با او خدا را تسبیح می‌کنند پس حق تعالی به گوینده‌اش ده برابر اجر و ثواب می‌دهد و زمانی‌که بگوید: الحمد اللَّه، حق تعالی نعمت‌های دنیا درحالی‌که وصل به نعمت‌های آخرت شده‌اند را به او ارزانی می‌فرماید و این کلمه، کلمه‌ای است که هرگاه اهل بهشت داخل آن می‌شوند بر زبان جاری می‌سازند و تمام کلماتی که در دنیا شخص می‌گوید قطع و محو شده مگر الحمدللَّه و همین معنا مراد حق تعالی از آیه است که می‌فرماید: گفتار [و دعای] آن‌ها در بهشت این است که: «خداوندا، منزّهی تو»! و تحیّت آن‌ها در آنجا: سلام و آخرین سخنشان این است که: «حمد، مخصوص پروردگار عالمیان است»! . (یونس/10) و امّا لا اله الّا اللَّه، پاداش آن بهشت است و همین معنا را حقّ تعالی در قرآن فرموده: هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آیا جزای کسی که بگوید لااله الّا اللَّه غیر از بهشت می‌باشد»!؟
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص432
وسایل الشیعهًْ، ج31، ص187/ بحارالأنوار، ج9، ص294/ الأمالی للصدوق، ص187/ البرهان/ نورالثقلین
2
(الرحمن/ 60)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - التَّوْحِیدُ ثَمَنُ الْجَنَّهًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - توحید، پاداش بهشت است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص434
الأمالی للطوسی، ص570/ البرهان
3
(الرحمن/ 60)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنِّی سَمَّیْتُ فَاطِمَهًَْ لِأَنَّهَا فُطِمَتْ وَ ذُرِّیَّتُهَا مِنَ النَّارِ، مَنْ لَقِیَ اللَّهَ مِنْهُمْ بِالتَّوْحِیدِ وَ الْإِیمَانِ بِمَا جِئْتُ بِه.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - دخترم فاطمه نامیده شده زیرا خداوند متعال او و ذرّیّه‌اش را از آتش جهنّم نجات بخشیده است مشروط بر اینکه در زمان ملاقات پروردگارش به توحید و آنچه از جانب پروردگارشان آمده ایمان داشته باشند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص434
الأمالی للطوسی، ص570/ البرهان
4
(الرحمن/ 60)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - هَلْ جَزَاءُ مَنْ قَالَ: لَا إِلهَإِلَّا اللَّهُ وَ عَمِلَ بِمَا جَاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) إِلَّا الْجَنَّهًُْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - هَل جَزَاء الإِحْسَانِ إِلا الإِحْسَانُ، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آیا پاداشی کسی که به او نعمت اعتقاد به توحید عطا کرده‌ای چیزی جز بهشت می‌باشد»؟!
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص434
بحرالعرفان، ج15، ص251
5
(الرحمن/ 60)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ قَالَ سَمِعْتُ رسول الله (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ قَالَ مَا جَزَاءُ مَنْ أَنْعَمْتُ عَلَیْهِ بِالتَّوْحِیدِ إِلَّا الْجَنَّهًُْ.
امام علی (علیه السلام) - امام علی (علیه السلام) نقل کرده است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی آیه‌ی هَل جَزَاء الإِحْسَانِ إِلا الإِحْسَانُ، فرمود: «خداوند عزّوجلّ فرموده است: پاداش کسی که نعمت توحید را به او ارزانی داشته‌ای، چیزی جز بهشت نیست».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص434
بحارالأنوار، ج3، ص2/ الأمالی للصدوق، ص386/ نورالثقلین/ البرهان/ الاختصاص، ص225/ الجعفریات، ص176
6
(الرحمن/ 60)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَنَسٍ قَالَ: قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَذِهِ الْآیَهًَْ فَقَالَ هَلْ تَدْرُونَ مَا یَقُولُ رَبُّکُمْ قَالُوا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ فَإِنَّ رَبَّکُمْ یَقُولُ هَلْ جَزَاءُ مَنْ أَنْعَمْنَا عَلَیْهِ بِالتَّوْحِیدِ إِلَّا الْجَنَّهًُْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - و از انس روایت شده است که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) این آیه را تلاوت فرمود و گفت: آیا معنای چیزی را که خداوند می¬فرماید، می¬دانید؟ گفتند: «خداوند و رسولش نسبت به آن داناترند». فرمود: «پروردگار شما می¬فرماید: «آیا جزای کسی که نعمت توحید را به او دادیم، جز بهشت است» »؟
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص434
بحارالأنوار، ج8، ص105/ نورالثقلین/ روضهًْ الواعظین، ج1، ص43؛ «انعمت» بدل «أنعمنا»
7
(الرحمن/ 60)
فقه الرّضا (علیه السلام) - إِنَّ أَوَّلَ مَا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَی عِبَادِهِ وَ أَوْجَبَ عَلَی خَلْقِهِ مَعْرِفَهًُْ الْوَحْدَانِیَّهًِْ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ یَقُولُ مَا عَرَفُوا اللَّهَ حَقَّ مَعْرِفَتِهِ وَ نَرْوِی عَنْ بَعْضِ الْعُلَمَاءِ (علیهم السلام) أَنَّهُ قَالَ فِی تَفْسِیرِ هَذِهِ الْآیَهًِْ هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ مَا جَزَاءُ مَنْ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِالْمَعْرِفَهًِْ إِلَّا الْجَنَّهًُْ وَ أَرْوِی أَنَّ الْمَعْرِفَهًَْ التَّصْدِیقُ وَ التَّسْلِیمُ وَ الْإِخْلَاصُ فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَهًْ وَ أَرْوِی أَنَّ حَقَ الْمَعْرِفَهًِْ أَنْ یُطِیعَ وَ لَا یَعْصِیَ وَ یَشْکُرَ وَ لَا یَکْفُر.
فقه‌الرّضا (علیه السلام) - اوّلین چیزی که خداوند بر بندگانش واجب کرد و بر خلقش حتمی نمود شناخت یگانگی [خدا] است. خدای تبارک‌وتعالی فرمود: «خدا را آن‌گونه که باید بشناسند، نشناختند». می‌فرماید: «خداوند را آن‌گونه که شایسته‌ی شناخت اوست نشناختند». [راوی می‌گوید]: از بعضی از امامان (علیهم السلام) روایت می‌کنیم که در تفسیر آیه: هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلَّا الْإِحْسانُ، فرمود: «جزای کسی که خداوند به‌وسیله‌ی معرفت به او نعمت داده است جز بهشت نیست و روایت می‌کنم که معرفت، تصدیق و تسلیم‌شدن و اخلاص در نهان و آشکار است و روایت می‌کنم که حق معرفت [و شناخت واقعی] آن است که [خدا را] اطاعت کند و معصیت نکند و شکرگزار باشد و کفر نورزد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص434
فقه الرضا (ع)، ص65
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبان [61]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه وَ مِنْ دُونِهِما جَنَّتان [62]
و پایین‌تر از آن‌ها، دو باغ بهشتی [ديگر] است.
1
(الرحمن/ 62)
الصّادق (علیه السلام) - لَا تَقُولَنَّ إِنَّ الْجَنَّهًَْ وَاحِدَهًٌْ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ مِنْ دُونِهِما جَنَّتانِوَ لَا تَقُولَنَّ دَرَجَهًًْ وَاحِدَهًًْ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ دَرَجَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ إِنَّمَا تَفَاضَلَ الْقَوْمُ بِالْأَعْمَالِ قَالَ وَ قُلْتُ لَهُ إِنَّ
الْمُؤْمِنَیْنِ یَدْخُلَانِ الْجَنَّهًَْ فَیَکُونُ أَحَدُهُمَا أَرْفَعَ مَکَاناً مِنَ الْآخَرِ فَیَشْتَهِی أَنْ یَلْقَی صَاحِبَهُ قَالَ مَنْ کَانَ فَوْقَهُ فَلَهُ أَنْ یَهْبِطَ وَ مَنْ کَانَ تَحْتَهُ لَمْ یَکُنْ لَهُ أَنْ یَصْعَدَ لِأَنَّهُ لَا یَبْلُغُ ذَلِکَ الْمَکَانَ وَ لَکِنَّهُمْ إِذَا أَحَبُّوا ذَلِکَ وَ اشْتَهَوْهُ الْتَقَوْا عَلَی الْأَسِرَّهًِْ.
امام صادق (علیه السلام) - عیّاشی با استناد به سخن امام صادق (علیه السلام): فرمود: «نگویید که بهشت یکی است. خداوند می¬فرماید: وَ مِنْ دُونِهِما جَنَّتانِ و نگویید که بهشت تنها یک مرتبه دارد. خداوند می‌فرماید: «درجات بر روی درجات». انسان¬ها فقط با اعمال خود بر یکدیگر برتری می¬جویند». گفتم: «مؤمنان به بهشت وارد می¬شوند و یکی بر دیگری برتری دارد و دوست دارد که دوست خود را ببیند. کسی که از او بالاتر است به او می¬گوید: «پایین بیا»! و کسی که از او پایین¬تر است، نمی¬تواند بالا برود، زیرا به آنجا نمی¬رسد. اّما آن¬ها وقتی دوست داشته باشند گرد هم آیند، روی تخت¬ها جمع می¬شوند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص434
بحارالأنوار، ج8، ص105/ البرهان/ بحارالأنوار، ج66، ص155/ نورالثقلین
2
(الرحمن/ 62)
الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ النَّاسَ یَتَعَجَّبُونَ مِنَّا إِذَا قُلْنَا یَخْرُجُ قَوْمٌ مِنْ جَهَنَّمَ فَیَدْخُلُونَ الْجَنَّهًَْ فَیَقُولُونَ لَنَا فَیَکُونُونَ مَعَ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ فِی الْجَنَّهًِْ فَقَالَ یَا عَلَاءُ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ مِنْ دُونِهِما جَنَّتانِلَا وَ اللَّهِ لَا یَکُونُونَ مَعَ أَوْلِیَاءِ اللَّهِ قُلْتُ کَانُوا کَافِرِینَ قَالَ (علیه السلام) لَا وَ اللَّهِ لَوْ کَانُوا کَافِرِینَ مَا دَخَلُوا الْجَنَّهًَْ قُلْتُ کَانُوا مُؤْمِنِینَ قَالَ لَا وَ اللَّهِ لَوْ کَانُوا مُؤْمِنِینَ مَا دَخَلُوا النَّارَ وَ لَکِنْ بَیْنَ ذَلِکَ.
امام صادق (علیه السلام) - علاءبن‌سیابه گوید: به امام صادق (علیه السلام) گفتم: «مردم از ما در عجبند، وقتی گفتیم که قومی از جهنّم خارج می¬شوند و به بهشت وارد می¬شوند آن¬ها می¬گویند: «آن¬ها در بهشت با اولیاء خدا هستند» ». حضرت فرمود: «ای علاء! خداوند می¬فرماید: وَ مِنْ دُونِهِما جَنَّتانِ نه به خدا سوگند! که آن¬ها با دوستان خداوند نیستند». گفتم: «آن¬ها کافر هستند». فرمود: «اگر آن‌ها کافر باشند، به بهشت وارد نمی¬شوند». گفتم: «آن¬ها مؤمن هستند». فرمود: «نه به خدا سوگند اگر آن¬ها مؤمن باشند، به جهنّم وارد نمی¬شوند و امر بین این دو است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص436
بحارالأنوار، ج8، ص106/ البرهان/ نورالثقلین
3
(الرحمن/ 62)
الصّادق (علیه السلام) - لَا تَعْجَبُونَ مِنْ قَوْمٍ یَزْعُمُونَ أَنَّ اللَّهَ یُخْرِجُ قَوْماً مِنَ النَّارِ فَیَجْعَلُهُمْ مِنْ أَصْحَابِ الْجَنَّهًِْ مَعَ أَوْلِیَائِهِ فَقَالَ أَ مَا یَقْرَءُونَ قَوْلَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ مِنْ دُونِهِما جَنَّتانِ إِنَّهَا جَنَّهًٌْ دُونَ جَنَّهًٍْ وَ نَارٌ دُونَ نَارٍ إِنَّهُمْ لَا یُسَاکِنُونَ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ وَ قَالَ بَیْنَهُمَا وَ اللَّهِ مَنْزِلَهًٌْ وَ لَکِنْ لَا أَسْتَطِیعُ أَنْ أَتَکَلَّمَ إِنَّ أَمْرَهُمْ لَأَضْیَقُ مِنَ الْحَلْقَهًِْ إِنَّ الْقَائِمَ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) لَوْ قَامَ لَبَدَأَ بِهَؤُلَاءِ.
امام صادق (علیه السلام) - حمران می¬گوید: به امام صادق (علیه السلام) گفتم: «آن¬ها می¬گویند که از قومی که گمان می¬کنند خداوند قومی را از آتش خارج می¬کند و آن¬ها را با اولیای خود از بهشتیان قرار می¬دهد تعجّب نکنید». فرمود: «آیا این آیه را نخوانده¬اید؟! وَ مِنْ دُونِهِما جَنَّتانِ طبقات بهشت بر بالای یکدیگر و طبقات جهنّم در پایین هم قرار دارد و فقط اولیاء الله در آن جای می-گیرند». و فرمود: «بین این دو و خداوند فاصله¬ایست، اّما من نمی¬توانم از آن بگویم. جایگاه آنان از یک حلقه تنگ¬تر است و اگر حضرت قائم ظهور کند، [مجازات آن¬ها را] آغاز می¬کند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص436
بحارالأنوار، ج8، ص360/ الزهد، ص95
4
(الرحمن/ 62)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ عُثْمَانَ‌بْنِ‌مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عِمْرَانَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ جَلَّ ثَنَاؤُهُ: وَ مِنْ دُونِهِما جَنَّتانِ قَالَ خَضْرَاوَتَانِ فِی الدُّنْیَا یَأْکُلُ الْمُؤْمِنُونَ مِنْهَا حَتَّی یَفْرُغُوا مِنَ الْحِسَاب.
امام صادق (علیه السلام) - عثمان‌بن‌محمّدبن حمران گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی سخن خدای عزوجل: وَ مِنْ دُونِهِما جَنَّتانِ پرسیدم. فرمود: «دو سبزی در این دنیا هستند که مؤمنان از آن می‌خورند تا فارغ از حساب شوند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص436
القمی، ج2، ص345/ نورالثقلین/ البرهان
5
(الرحمن/ 62)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - جَنَّتَانِ مِنْ فِضَّهًٍْ أَبْنِیَتُهُمَا وَ مَا فِیهِمَا وَ جَنَّتَانِ مِنْ ذَهَبٍ أَبْنِیَتُهُمَا وَ مَا فِیهِمَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - دو بهشت که ساختمانش و آنچه که در آن است، از نقره است و دو بهشت که ساختمانش و آنچه که در آن است، از طلا است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص436
بحارالأنوار، ج8، ص105/ نورالثقلین
6
(الرحمن/ 62)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فَلَا یَزَالُونَ یَا مِقْدَادُ مُحِبُّو عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فِی الْعَطَایَا وَ الْمَوَاهِبِ حَتَّی إِنَّ الْمُقَصِّرَ مِنْ شِیعَتِهِ لَیَتَمَنَّی فِی أُمْنِیَّتِهِ مِثْلَ جَمِیعِ الدُّنْیَا مُنْذُ یَوْمَ خَلَقَ اللَّهُ إِلَی یَوْمِ إِفْنَائِهَا قَالَ لَهُمْ رَبُّهُمْ لَقَدْ قَصَّرْتُمْ فِی أَمَانِیِّکُمْ وَ رَضِیتُمْ بِدُونِ‌مَا یَحِقُّ لَکُمْ فَانْظُرُوا إِلَی مَوَاهِبِ رَبِّکُمْ فَإِذَا بِقِبَابٍ وَ قُصُورٍ فِی أَعْلَی عِلِّیِّینَ مِنَ الْیَاقُوتِ الْأَحْمَرِ وَ الْأَخْضَرِ وَ الْأَصْفَرِ وَ الْأَبْیَضِ فَلَوْ لَا أَنَّهُ مُسَخَّرٌ إِذَا الْتَمَعَتِ الْأَبْصَارُ مِنْهَا فَمَا کَانَ مِنْ تِلْکَ الْقُصُورِ مِنَ الْیَاقُوتِ الْأَحْمَرِ فَهُوَ مَفْرُوشٌ بِالْعَبْقَرِیِّ الْأَحْمَرِ وَ مَا کَانَ مِنْهَا مِنَ الْیَاقُوتِ الْأَخْضَرِ فَهُوَ مَفْرُوشٌ بِالسُّنْدِس الْأَخْضَرِ وَ مَا کَانَ مِنْهَا مِنَ الْیَاقُوتِ الْأَبْیَضِ فَهُوَ مَفْرُوشٌ بِالْحَرِیرِ الْأَبْیَضِ وَ مَا کَانَ مِنْهَا مِنَ الْیَاقُوتِ الْأَصْفَرِ فَهُوَ مَفْرُوشٌ
بِالرِّیَاضِ الْأَصْفَرِ مَبْثُوثَهًًْ بِالزُّمُرُّدِ الْأَخْضَرِ وَ الْفِضَّهًِْ الْبَیْضَاءِ وَ الذَّهَبِ الْأَحْمَرِ قَوَاعِدُهَا وَ أَرْکَانُهَا مِنَ الْجَوْهَرِ یُنَوِّرُ مِنْ أَبْوَابِهَا وَ أَعْرَاصِهَا بِنُورٍ مِثْلِ شُعَاعِ الشَّمْسِ عِنْدَهُ مِثْلِ الْکَوْکَبِ الدُّرِّیِّ فِی النَّهَارِ الْمُضِیءِ وَ إِذَا عَلَی بَابِ کُلِّ قَصْرٍ مِنْ تِلْکَ الْقُصُورِ جَنَّتانِ مُدْهامَّتانِ فِیهِما عَیْنانِ نَضَّاخَتانِ فِیهِما مِنْ کُلِّ فاکِهَةٍ زَوْجانِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) -ای مقداد! پس اندازه دوستداران علی‌بن‌أَبی‌طالب (علیه السلام) در بخشش‌ها و نعمت‌ها همواره افزایش می‌یابد تا جایی که شیعیانی که کمترین آروزهایشان همه دنیا است از روزی که خدا آن را آفریده تا روزی که نابودش سازد. پس پروردگار به آن‌ها می‌فرماید: به‌راستی‌که شما آرزویی کوتاه خواسته و به کمتر از شایستگی خود بسنده کردید. پس به بخشش‌های پروردگارتان نگاه کنید. در این حال گنبدها و قصرهایی را در اعلی علّیین می‌بینند که از یاقوت سرخ و سبز و زرد و سفید است. پس اگر آن‌ها در تسخیر نبودند به راستی چشم‌ها از دیدن آن‌ها نابینا می‌شد. پس قصرهایی که از یاقوت سرخ هستند با پارچه‌ها و فرش‌های سرخ رنگ نیکو فرش شده‌اند که روشنایی‌اش می‌درخشد. و قصرهایی که از یاقوت سبزند با سندس سبز فرش
شده و قصرهایی که از یاقوت سفید هستند با حریر سفید فرش شده و قصرهایی که از یاقوت زرد هستند فرش‌هایی از پر زرد رنگ با زمرّد سبز و نقره سفید دارند که با طلای سرخ برپا داشته و پایه‌ها و ستون‌های آن از گوهر است. از درها و سرای آن‌ها نوری به بیرون می‌زند که پرتو خورشید در مقابل آن مانند ستاره‌ای فروزان در روشنایی روز است. و بر در هریک از آن قصرها دو باغ قرار دارد؛ جَنَّتانِ مُدْهامَّتانِ فِیهِما عَیْنانِ نَضَّاخَتانِ فِیهِما مِنْ کُلِّ فاکِهَةٍ زَوْجان.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص436
فرات الکوفی، ص213/ نورالثقلین
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبان [63]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه مُدْهامَّتانِ [64]
هر دو خرّم و سرسبزند.
1
(الرحمن/ 64)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی مُدْهامَّتانِ قَالَ یَتَّصِلُ مَا بَیْنَ مَکَّهًَْ وَ الْمَدِینَهًِْ نَخْلًا.
امام صادق (علیه السلام) - مُدْهامَّتانِ در دولت امام زمان (راه میان مکّه و مدینه با درخت خرما اتّصال می‌یابد!
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص438
بحارالأنوار، ج51، ص49/ القمی، ج2، ص345/ البرهان/ نورالثقلین
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبان [65]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه فیهِما عَیْنانِ نَضَّاخَتان [66]
در آن‌ها دو چشمه‌ی جوشنده است.
1
(الرحمن/ 66)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - عَیْنانِ نَضَّاخَتانِ أَیْ تَفُورَانِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - عَیْنانِ نَضَّاخَتانِ یعنی فوران می‌کنند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص438
بحارالأنوار، ج8، ص133/ القمی، ج2، ص346/ البرهان/ نورالثقلین
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ [67]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه فیهِما فاکِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ [68]
در آن‌ها میوه‌های فراوان و درخت خرما و انار است.
در آن‌ها میوه‌های فراوان و درخت خرما [است]
1 -1
(الرحمن/ 68)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَکَتَبَ إِلَی قَیْصَرَ مِنْ علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام) وَ أَمَّا سُؤَالُکَ عَنْ جَارِیَهًٍْ تَکُونُ فِی الدُّنْیَا لِأَخَوَیْنِ وَ فِی الْآخِرَهًِْ لِوَاحِدٍ فَتِلْکَ النَّخْلَهًُْ فِی الدُّنْیَا هِیَ لِمُؤْمِنٍ مِثْلِی وَ لِکَافِرٍ مِثْلُکَ وَ نَحْنُ مِنْ وُلْدِ آدَمَ (علیه السلام) وَ فِی الْآخِرَهًِْ لِلْمُسْلِمِ دُونَ الْکَافِرِ الْمُشْرِکِ وَ هِیَ فِی الْجَنَّهًِْ لَیْسَتْ فِی النَّارِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ فِیهِما فاکِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ.
امام علی (علیه السلام) - نامه امام علی (علیه السلام) به قیصر: و امّا پرسش تو از جاریه‌ای که در دنیا برای دو برادر و در آخرت برای یکی بود؛ آن نخلهای است که در دنیا برای مؤمنی مانند من است و هم برای کافری مانند تو و ما همه فرزندان آدم (علیه السلام) هستیم و آن در آخرت برای مسلمانان است سوای مشرکان و آن در بهشت است در دوزخ نیست و گفته‌ی خدای تعالی است که فرموده: فِیهِما فاکِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص438
بحارالأنوار، ج10، ص62/ إرشادالقلوب، ج2، ص367
و انار
2 -1
(الرحمن/ 68)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ الرُّمَّانُ مِنْ فَوَاکِهِ الْجَنَّهًِْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِیهِما فاکِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ.
امام علی (علیه السلام) - انار از میوه‌های بهشت است که خدای عزّوجلّ فرموده: فِیهِما فاکِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص440
بحارالأنوار، ج63، ص156
2 -2
(الرحمن/ 68)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - کُلُوا الرُّمَّانَ بِشَحْمِهِ فَإِنَّهُ دِبَاغٌ لِلْمَعِدَهًِْ وَ فِی کُلِّ حَبَّهًٍْ مِنْهَا إِذَا اسْتَقَرَّ فِی الْمَعِدَهًِْ حَیَاهًُْ الْقَلْبِ وَ إِنَارَهًٌْ لِلنَّفْسِ وَ تُمْرِضُ وَسْوَاسَ الشَّیْطَانِ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً وَ الرُّمَّانُ مِنْ فَوَاکِهِ الْجَنَّهًِْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فِیهِما فاکِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ.
امام علی (علیه السلام) - انار را با پیه‌اش بخورید که نرم‌کننده‌ی معده است و هر دانه‌ای از انار که در معده جای گیرد موجب حیات قلب و روشنی جان است و وسوسه شیطان را تا چهل شب ناخوش می‌کند. و انار از میوه‌های بهشتی است و خداوند متعال فرموده است: فِیهِما فاکِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص440
وسایل الشیعهًْ، ج87، ص158/ طب الأیمهًْ (ع)، ص134
2 -3
(الرحمن/ 68)
الصّادق (علیه السلام) - خَمْسٌ مِنْ فَوَاکِهِ الْجَنَّهًِْ فِی الدُّنْیَا الرُّمَّانُ الْإِمْلِیسِیُّ وَ التُّفَّاحُ الشَّیْسَقَانُ وَ السَّفَرْجَلُ وَ الْعِنَبُ الرَّازِقِیُّ وَ الرُّطَبُ الْمُشَانُ.
امام صادق (علیه السلام) - پنج چیز از میوه‌های بهشت در این جهان هستند: انار ملس (إملیسی)، سیب شامی، به، انگور رازقی، و رطب مشان.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص440
الکافی، ج6، ص349/ نورالثقلین/ نورالثقلین
2 -4
(الرحمن/ 68)
الصّادق (علیه السلام) - الْفَاکِهَهًُْ مِائَهًٌْ وَ عِشْرُونَ لَوْناً سَیِّدُهَا الرُّمَّانُ.
امام صادق (علیه السلام) - میوه صدو بیست نوع است و سرور همه آن ها، انار است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص440
الکافی، ج6، ص352/ نورالثقلین
2 -5
(الرحمن/ 68)
الصّادق (علیه السلام) - مَا عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ ثَمَرَهًٌْ کَانَتْ أَحَبَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنَ الرُّمَّانِ وَ کَانَ وَ اللَّهِ إِذَا أَکَلَهَا أَحَبَّ أَنْ لَا یَشْرَکَهُ فِیهَا أَحَدٌ.
امام صادق (علیه السلام) - بر روی زمین میوه‌ای دوست داشتنی‌تر از انار در نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نبود و به خدا سوگند دوست داشت زمانی که انار می‌خورد کسی در آن با ایشان شریک نشود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص440
الکافی، ج6، ص352/ نورالثقلین
2 -6
(الرحمن/ 68)
الصّادق (علیه السلام) - مَا مِنْ شَیْءٍ أُشَارَکُ فِیهِ أَبْغَضَ إِلَیَّ مِنَ الرُّمَّانِ وَ مَا مِنْ رُمَّانَهًٍْ إِلَّا وَ فِیهَا حَبَّهًٌْ مِنَ الْجَنَّهًِْ فَإِذَا أَکَلَهَا الْکَافِرُ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَیْهِ مَلَکاً فَانْتَزَعَهَا مِنْهُ.
امام صادق (علیه السلام) - نزد من، شریک شدن در هیچ چیز بدتر از شراکت در انار نیست. و هیچ اناری نیست مگر اینکه در آن دانه‌ای بهشتی وجود دارد. و چون کافر آن را بخورد خدا فرشته‌ای می‌فرستد تا آن دانه بهشتی را از آن برباید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص440
الکافی، ج6، ص353/ نورالثقلین
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبان [69]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه فیهِنَّ خَیْراتٌ حِسانٌ [70]
و در آن باغ‌های بهشتی، زنانی نیکوخلق و زیبایند.
1
(الرحمن/ 70)
الصّادق (علیه السلام) - عَن الحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أبا عبد الله (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِیهِنَّ خَیْراتٌ حِسانٌ قَالَ هُنَّ صَوَالِحُ الْمُؤْمِنَاتِ الْعَارِفَاتِ قَالَ قُلْتُ حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِی الْخِیامِ قَالَ الْحُورُ هُنَّ الْبِیضُ الْمَضْمُومَاتُ الْمُخَدَّرَاتُ فِی خِیَامِ الدُّرِّ وَ الْیَاقُوتِ وَ الْمَرْجَانِ لِکُلِّ خَیْمَهًٍْ أَرْبَعَهًُْ أَبْوَابٍ عَلَی کُلِّ بَابٍ سَبْعُونَ کَاعِباً حُجَّاباً لَهُنَّ وَ یَأْتِیهِنَّ فِی کُلِّ یَوْمٍ کَرَامَهًٌْ مِنَ اللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ لِیُبَشِّرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِنَّ الْمُؤْمِنِینَ.
امام صادق (علیه السلام) - حلبی گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی سخن خدای عزّوجلّ: فِیهِنَّ خَیْراتٌ حِسانٌ پرسیدم. فرمود: «این‌ها همان زنان خوب، مؤمن و عارفه هستند». عرض کردم: «مقصود از حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِی الْخِیامِ چه کسانی هستند»؟ فرمود: «مقصود حوریّه‌هایی است که پیوسته در پرده به‌سر برده‌اند و در میان خیمه‌هایی از درّ و یاقوت و مرجان هستند، بر هر خیمه‌ای چهار در است و بر هر دری هفتاد نار پستان دربانند و از کرامت الهی هر روزه آن‌ها را به مؤمنان ارمغان می‌دهند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص440
الکافی، ج8، ص156/ بحارالأنوار، ج8، ص161/ البرهان
2
(الرحمن/ 70)
الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌أَعْیَنَ أَخُو مَالِکِ‌بْنِ‌أَعْیَنَ قَالَ: سَأَلْتُ أبا عبد الله (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ الرَّجُلِ لِلرَّجُلِ جَزَاکَ اللَّهُ خَیْراً مَا یَعْنِی بِهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) إِنَّ خَیْراً نَهَرٌ فِی الْجَنَّهًِْ مَخْرَجُهُ مِنَ الْکَوْثَرِ وَ الْکَوْثَرَ مَخْرَجُهُ مِنْ سَاقِ الْعَرْشِ عَلَیْهِ مَنَازِلُ الْأَوْصِیَاءِ (علیهم السلام) وَ شِیعَتِهِمْ عَلَی حَافَتَیْ ذَلِکَ النَّهَرِ جَوَارِی نَابِتَاتٌ کُلَّمَا قُلِعَتْ وَاحِدَهًٌْ نَبَتَتْ أُخْرَی سُمِّیَ بِذَلِکَ النَّهَرُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی فِیهِنَّ خَیْراتٌ حِسانٌ فَإِذَا قَالَ الرَّجُلُ لِصَاحِبِهِ جَزَاکَ اللَّهُ خَیْراً فَإِنَّمَا یَعْنِی بِذَلِکَ تِلْکَ الْمَنَازِلَ الَّتِی قَدْ أَعَدَّهَا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لِصَفْوَتِهِ وَ خِیَرَتِهِ مِنْ خَلْقِهِ.
امام صادق (علیه السلام) - حسین‌بن‌اعین برادر مالک‌بن‌اعین گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «اینکه شخصی به دیگری می‌گوید خدا به تو پاداش خیر دهد، مفهوم خیر چیست»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «خیر نام نهری در بهشت است که سرچشمه‌اش کوثر است و کوثر از ساق عرش سرچشمه می‌گیرد و بر آن نهر منزلگاه‌های اوصیاء و شیعیانشان بنا شده و در دو طرف این نهر دخترکانی بوجود می‌آیند که هرگاه یکی از آن‌ها از جای بلند شود دیگری به‌جای او می‌روید و نامشان به نام آن نهر [خیر] نامیده شده و همین است مفهوم آیه: فِیهِنَّ خَیْراتٌ حِسانٌ و مقصود گوینده از جزاک اللَّه خیرا همان منازلی است که خداوند برای گزیدگان و نیکان فراهم کرده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص442
الکافی، ج8، ص230/ بحارالأنوار، ج8، ص162/ بحارالأنوار، ج72، ص139/ نورالثقلین/ البرهان
3
(الرحمن/ 70)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فِیهِنَّ خَیْراتٌ حِسانٌ قَالَ حُورٌ نَابِتَاتٌ عَلَی شَطِّ الْکَوْثَرِ کُلَّمَا أُخِذَتْ مِنْهَا وَاحِدَهًٌْ نَبَتَتْ مَکَانَهَا أُخْرَی.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فِیهِنَّ خَیْرَاتٌ حِسَانٌ، آن‌ها گل‌های نیلوفری هستند که بر ساحل رود کوثر می‌رویند، هرگاه یکی از آن‌ها کنده شود به‌جای آن گل دیگری می‌روید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص442
بحارالأنوار، ج8، ص133/ القمی، ج2، ص346؛ «بتفاوت لفظی» / البرهان/ نورالثقلین
4
(الرحمن/ 70)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فِیهِنَّ خَیْراتٌ حِسانٌ یَعْنِی خَیْرَاتُ الْأَخْلَاقِ حِسَانُ الْوُجُوه.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - فِیهِنَّ خَیْرَاتٌ حِسَانٌ یعنی خوش اخلاق و زیبارو هستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص442
بحارالأنوار، ج8، ص213/ الاختصاص، ص351/ نورالثقلین
5
(الرحمن/ 70)
الصّادق (علیه السلام) - الْخَیْرَاتُ الْحِسَانُ مِنْ نِسَاءِ أَهْلِ الدُّنْیَا وَ هُنَّ أَجْمَلُ مِنَ الْحُورِ الْعِین.
امام صادق (علیه السلام) - الخَیْرَاتُ الْحِسَانُ از زنان دنیا هستند که از حورالعین زیباترند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص442
من لایحضره الفقیه، ج3، ص469/ نورالثقلین
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبان [71]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِی الْخِیامِ [72]
حوریانی که در خیمه‌های بهشتی مستورند.
1
(الرحمن/ 72)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ النبی (صلی الله علیه و آله) قَالَ مَرَرْتُ لَیْلَهًَْ أُسْرِیَ بِی بِنَهَرٍ حَافَتَاهُ قِبَابُ الْمَرْجَانِ فَنُودِیتُ مِنْهُ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ مَنْ هَؤُلَاءِ قَالَ هَؤُلَاءِ حُورٌ مِنَ الْحُورِ الْعِینِ اسْتَأْذَنَّ رَبَّهُنَّ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یُسَلِّمْنَ عَلَیْکَ فَأَذِنَ لَهُنَّ فَقُلْنَ نَحْنُ الْخَالِدَاتُ فَلَا نَمُوتُ وَ نَحْنُ النَّاعِمَاتُ فَلَا نَبْأَسُ أَزْوَاجُ رِجَالٍ کِرَامٍ ثُمَّ قَرَأَ (صلی الله علیه و آله) حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِی الْخِیامِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از پیامبر (صلی الله علیه و آله) [روایت شده است] که فرمود: «شبی که به معراج رفتم بر رودی عبور کردم که کناره‌هایش خیمه‌هایی از مرجان بود، از طرف آن ندا داده شدم: «سلام بر تو‌ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)»! گفتم: «ای جبرئیل! این‌ها چه کسانی هستند»؟ گفت: «این‌ها حوریانی از حورالعین هستند، از پروردگارشان عزّوجلّ اجازه خواستند که بر تو سلام کنند و به آن‌ها اجازه داد». آن‌ها گفتند: «ما جاودانه هستیم و نمی‌میریم و ما شاداب و باطراوتیم و سخت و ناپسند نمی‌شویم، همسران مردانی والا مقام هستیم». سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله) [این آیه را] خواند: حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِی الْخِیامِ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص442
بحارالأنوار، ج8، ص107/ نورالثقلین
2
(الرحمن/ 72)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَولُهُ حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِی الْخِیامِ قَالَیُقْصَرُ الطَّرْفُ عَنْهَا.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - حُورٌ مَّقْصُورَاتٌ فِی الخِیَامِ؛ یعنی چشم از نگاه‌کردن به آن‌ها باز می‌ماند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص442
بحارالأنوار، ج8، ص134/ القمی، ج2، ص346/ نورالثقلین/ البرهان
3
(الرحمن/ 72)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - الْخَیْمَهًُْ دُرَّهًٌْ وَاحِدَهًٌْ طُولُهَافِی السَّمَاءِ سِتُّونَ مِیلا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - الخَیْمَةُ؛ یک درّ است که طولش در آسمان شصت میل است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص442
نورالثقلین
4
(الرحمن/ 72)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الْخَیْمَهًُْ دُرَّهًٌْ مَجُوفَهًٌْ فَرْسَخٌ فِی فَرْسَخٍ فِی‌ها أرْبَعَهًُْ آلافِ مِصْراعِ مِنْ ذَهَبِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الْخَیْمَةُ؛ درّی تو خالی است که یک فرسخ در یک فرسخ است و چهارهزار دُر از طلا دارد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص442
بحرالعرفان، ج15، ص255
5
(الرحمن/ 72)
الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْحَلَبِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِیهِنَّ خَیْراتٌ حِسانٌ قَالَ هُنَّ صَوَالِحُ الْمُؤْمِنَاتِ الْعَارِفَاتِ قَالَ قُلْتُ حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِی الْخِیامِ قَالَ الْحُورُ هُنَّ الْبِیضُ الْمَضْمُومَاتُ الْمُخَدَّرَاتُ فِی خِیَامِ الدُّرِّ وَ الْیَاقُوتِ وَ الْمَرْجَانِ لِکُلِّ خَیْمَهًٍْ أَرْبَعَهًُْ‌أَبْوَابٍ عَلَی کُلِّ بَابٍ سَبْعُونَ کَاعِباً حُجَّاباً لَهُنَّ وَ یَأْتِیهِنَّ فِی کُلِّ یَوْمٍ کَرَامَهًٌْ مِنَ اللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ لِیُبَشِّرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِنَّ الْمُؤْمِنِینَ.
امام صادق (علیه السلام) - حلبی گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی سخن خدای عزّوجلّ: فِیهِنَّ خَیْراتٌ حِسانٌ پرسیدم. فرمود: «این‌ها همان زنان خوب، مؤمن و عارفه هستند». عرض کردم: «مقصود از حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِی الْخِیامِ چه کسانی هستند»؟ فرمود: «مقصود حوریّه‌هایی است که پیوسته در پرده به‌سر برده‌اند و در میان خیمه‌هایی از درّ و یاقوت و مرجان هستند، بر هر خیمه‌ای چهار در است و بر هر دری هفتاد نار پستان دربانند و از کرامت الهی هر روزه آن‌ها را به مؤمنان ارمغان می‌دهند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص444
الکافی، ج8، ص156/ بحارالأنوار، ج3، ص458/ نورالثقلین
6
(الرحمن/ 72)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مَقْصُوراتٌفِیالْخِیامِ أَیْ مَحْبُوسَاتٌ فِی الْحِجَالِ مَسْتُورَاتٌ فِی الْقِبَابِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مَقْصُوراتٌ فِی الْخِیامِ یعنی در حجله‌ها حبس شده و در خیمه‌ها مخفی هستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص444
بحرالعرفان، ج15، ص254
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ [73]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه لَمْ یَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌّ [74]
هیچ انس و جنّی پیش از ایشان با آن‌ها تماس نداشته است.
1
(الرحمن/ 74)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - لَا تَقُولُوا لِلْحَائِضِ طَامِثٌ فَتَکْذِبُوا وَ لَکِنْ قُولُوا حَائِضٌ وَ الطَّمْثُ هُوَ الْجِمَاعُ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمْ یَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌّ.
امام علی (علیه السلام) - نگویید زن طامث تا دروغ گفته باشید ولی بگویید حائض زیرا طمث به‌معنی جماع است، خدای تعالی فرموده: لَمْ یَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌّ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص444
مستدرک الوسایل، ج2، ص36
2
(الرحمن/ 74)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - لَمْ یَمَسَّهُنَّ إِنْسِیٌّ وَ لَا جِنِّیٌّ قَط.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - یعنی هرگز هیچ انسانی و یا جنّی آن‌ها را لمس نکرده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص444
بحارالأنوار، ج8، ص213/ البرهان
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبان [75]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه مُتَّکِئینَ عَلی رَفْرَفٍ خُضْرٍ وَ عَبْقَرِیٍّ حِسان [76]
این درحالی است که بهشتیان بر تخت‌هایی سبز رنگ بسیار ممتاز و زیبا تکیه زده‌اند.
1
(الرحمن/ 76)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الرَّفْرَفُ هِیَ الْمَجَالِسِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الرَفْرَف منازل [بهشتی] است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص444
بحرالعرفان، ج15، ص255
2
(الرحمن/ 76)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَبْقَرِیٍّ حِسان‌ای و زَرَابِیٍّ حِسَانٍ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَبْقَرِیٍّ حِسانٍ یعنی فرش‌های بسیار زیبا.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص444
بحرالعرفان، ج15، ص255
آیه فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبان [77]
پس کدامین نعمت‌های پروردگارتان را انکار می‌کنید؟!
آیه تَبارَکَ اسْمُ رَبِّکَ ذِی الْجَلالِ وَ الْإِکْرام [78]
پربرکت و زوال ناپذیر است نام پروردگار صاحب جلال و بزرگوار تو.
1
(الرحمن/ 78)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی تَبارَکَ اسْمُ رَبِّکَ ذِی الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ فَقَالَ نَحْنُ (علیهم السلام) جَلَالُ اللَّهِ وَ کَرَامَتُهُ الَّتِی أَکْرَمَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی الْعِبَادَ بِطَاعَتِنَا.
امام باقر (علیه السلام) - تَبارَکَ اسْمُ رَبِّکَ ذِی الجَلالِ وَ الْإِکْرامِ، ما جلال خداوند و کرامت او هستیم که مردم را به‌واسطه‌ی اطاعت از ما گرامی داشته است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص444
بحارالأنوار، ج24، ص196/ القمی، ج2، ص346/ نورالثقلین/ البرهان/ بصایرالدرجات، ص311
مطالب مرتبط
