تفسیر روایی سوره جاثیة
تفسیر روایی سوره جاثیةثواب قرائت1(جاثیة/ مقدمه)الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الْجَاثِیَةِ کَانَ ثَوَابُهَا أَنْ لَا یَرَی النَّارَ أَبَداً وَ لَا یَسْمَعَ زَفِیرَ جَهَنَّمَ وَ لَا شَهِیقَهَا وَ هُوَ مَعَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی جاثیه را بخواند، ثواب آن این است که هرگز آتش دوزخ را نخواهد دید و صدای وحشتناک آتش آن را نخواهد شنید و او همراه پیامبر (صلی الله علیه و آله) خواهد بود.تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص204ثواب الأعمال، ص114/ نورالثقلین/ البرهان
سوره جاثیة
ثواب قرائت
1
(جاثیة/ مقدمه)
الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الْجَاثِیَةِ کَانَ ثَوَابُهَا أَنْ لَا یَرَی النَّارَ أَبَداً وَ لَا یَسْمَعَ زَفِیرَ جَهَنَّمَ وَ لَا شَهِیقَهَا وَ هُوَ مَعَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).
امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره‌ی جاثیه را بخواند، ثواب آن این است که هرگز آتش دوزخ را نخواهد دید و صدای وحشتناک آتش آن را نخواهد شنید و او همراه پیامبر (صلی الله علیه و آله) خواهد بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص204
ثواب الأعمال، ص114/ نورالثقلین/ البرهان
2
(جاثیة/ مقدمه)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَ مَنْ قَرَأَ حم الْجَاثِیَةِ سَتَرَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ وَ سَکَّنَ رَوْعَتَهُ عِنْدَ الْحِسَاب.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، خداوند او را از هولناکی روز قیامت رهایی خواهد بخشید و به او آرامش خواهد داد و عورتش را خواهد پوشاند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص204
مستدرک الوسایل، ج4، ص348/ نورالثقلین
3
(جاثیة/ مقدمه)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ سَکَّنَ اللَّهُ رَوْعَتَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ إِذَا جَثَا عَلَی رُکْبَتَیْهِ وَ سُتِرَتْ عَوْرَتُهُ وَ مَنْ کَتَبَهَا وَ عَلَّقَهَا عَلَیْهِ أَمِنَ مِنَ سَطْوَهًِْ کُلِّ جَبَّارٍ وَ سُلْطَانٍ وَ کَانَ مُهَاباً مَحْبُوباً وَجِیهاً فِی عَیْنِ کُلِّ مَنْ یَرَاهُ مِنَ النَّاسِ تَفَضُّلًا مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، زمانی‌که فرد در روز قیامت بر روی زانوانش می‌افتد، خداوند او را از هولناکی روز قیامت رهایی خواهد بخشید و به او آرامش خواهد داد و عورتش را خواهد پوشاند. هرگاه آن را بنویسد و به خودش آویزان کند، از گردنکشی و ستم هر ستمگر و حاکمی رهایی خواهد یافت و نه تنها به محبوبیّت نزد پروردگار دست خواهد یافت، بلکه در نظر همگان دارای ابهّت، محبوبیّت و جایگاه والایی خواهد بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص204
البرهان
4
(جاثیة/ مقدمه)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ کَتَبَهَا وَ عَلَّقَهَا عَلَیْهِ أَمِنَ مِنْ سَطْوَهًِْ کُلِّ شَیْطَانٍ وَ جَبَّارٍ وَ کَانَ مُهَاباً مَحْبُوباً فِی عَیْنِ کُلِّ مَنْ رَآهُ مِنَ النَّاسِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بنویسد و بر خودش آویزان کند، از شرّ هر شیطان و حاکم ستمگری رهایی خواهد یافت و در نظر همگان دارای ابهّت و محبوبیّت خواهد بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص204
البرهان
آیه حم [1]
حم.
1
(جاثیة/ 1)
الصّادق (علیه السلام) - أَمَّا حم فَمَعْنَاهُ الْحَمِیدُ الْمَجِید.
امام صادق (علیه السلام) - حم؛ حاء، میم حمید یعنی ستوده‌شده و پسندیده.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص204
بحارالأنوار، ج89، ص374/ نورالثقلین
آیه تَنْزیلُ الْکِتابِ مِنَ اللهِ الْعَزیزِ الْحَکیمِ [2]
این کتاب از سوی خداوند توانا و حکیم نازل شده است.
آیه إِنَّ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَآیاتٍ لِلْمُؤْمِنینَ [3]
بی‌شک در آسمان‌ها و زمین نشانه‌های [فراوانى] برای مؤمنان وجود دارد.
1
(جاثیة/ 3)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَآیاتٍ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ هِیَ النُّجُومُ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ وَ فِی الْأَرْضِ مَا یَخْرُجُ مِنْهَا مِنْ أَنْوَاعِ النَّبَاتِ لِلنَّاسِ وَ الدَّوَابِّ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - منظور از آیات در آیه: إِنَّ فِی السَّمَاواتِ و الأَرْضِ لآیَاتٍ للمُؤْمِنِینَ، ستارگان، خورشید و ماه هستند. همچنین انواع گیاهانی که از زمین می‌رویند و چهارپایان.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص206
نورالثقلین/ البرهان
آیه وَ فی خَلْقِکُمْ وَ ما یَبُثُّ مِنْ دابَّةٍ آیاتٌ لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ [4]
و نیز در آفرینش شما و جنبندگانی که [در سراسر زمين] پراکنده ساخته، نشانه‌هایی است برای گروهی که اهل یقینند.
آیه وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ ما أَنْزَلَ اللهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ رِزْقٍ فَأَحْیا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ تَصْریفِ الرِّیاحِ آیاتٌ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ [5]
و نیز در آمدوشد شب و روز و رزقی [و بارانى] که خداوند از آسمان نازل کرده و به‌وسیله‌ی آن زمین را بعد از مردنش حیات بخشیده و همچنین در وزش بادها، نشانه‌های روشنی است برای گروهی که می‌اندیشند.
1
(جاثیة/ 5)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَوْلُهُ وَ تَصْرِیفِ الرِّیاحِ آیاتٌ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ أَیْ تَجِیءُ مِنْ کُلِّ جَانِبٍ وَ رُبَّمَا کَانَتْ حَارَّهًًْ وَ رُبَّمَا کَانَتْ بَارِدَهًًْ وَ مِنْهَا مَا تُثِیرُ السَّحَابَ وَ مِنْهَا مَا یَبْسُطُ فِی الْأَرْضِ وَ مِنْهَا مَا یَلْقَحُ الشَّجَرَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و تَصْرِیفِ الرِّیَاحِ آیَاتٌ لقَومٍ یَعْقِلونَ؛ یعنی بادها از هرطرف می‌وزند و چه بسا گرم یا سرد باشند. برخی از این بادها باعث ایجاد ابر و گروهی باعث افزایش روزی در زمین می‌شوند، برخی نیز به لقاح درختان می‌انجامند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص206
نورالثقلین/ البرهان
2
(جاثیة/ 5)
الکاظم (علیه السلام) - عَنْ هِشَامِ‌بْنِ‌الْحَکَمِ قَالَ قَالَ لِی أَبُوالْحَسَنِ مُوسَی‌بْنُ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) یَا هِشَامُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَشَّرَ أَهْلَ الْعَقْلِ وَ الْفَهْمِ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ فَبَشِّرْ عِبادِ* الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِکَ الَّذِینَ هَداهُمُ اللهُ وَ أُولئِکَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ. یَا هِشَامُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَکْمَلَ لِلنَّاسِ الْحُجَجَ بِالْعُقُولِ وَ نَصَرَ النَّبِیِّینَ بِالْبَیَانِ وَ دَلَّهُمْ عَلَی رُبُوبِیَّتِهِ بِالْأَدِلَّهًِْ فَقَالَ: وَ إِلهُکُمْ إِلهٌ واحِدٌ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحِیمُ. إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ الْفُلْکِ الَّتِی تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِما یَنْفَعُ النَّاسَ وَ ما أَنْزَلَ اللهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ ماءٍ فَأَحْیا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ بَثَ فِی‌ها مِنْ کُلِّ دَابَّةٍ وَ تَصْرِیفِ الرِّیاحِ وَ السَّحابِ الْمُسَخَّرِ بَیْنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ.
امام کاظم (علیه السلام) - هشام‌بن‌حکم گوید: امام کاظم (علیه السلام) به من فرمود: ای هشام! خداوند در کتابش به خردمندان و اهل فهم مژده داده و فرموده است: پس بندگان مرا بشارت ده! همان کسانی که سخنان را می‌شنوند و از نیکوترین آن‌ها پیروی می‌کنند آنان کسانی هستند که خدا هدایتشان کرده، و آن‌ها خردمندانند. (زمر/19-18) خداوند به‌وسیله‌ی دادن عقل به بندگان، حجّت را بر آن‌ها تمام کرده و پیامبرانش را به‌وسیله‌ی بیان یاری کرده و مردم را به‌وسیله‌ی دلایلی به پروردگاری خودش راهنمایی و هدایت کرده است. خداوند می‌فرماید: و خدای شما، خداوند یگانه‌ای است، که غیر از او معبودی نیست! اوست بخشنده و مهربان [و دارای رحمت عام و خاصّ]! در آفرینش آسمان‌ها و زمین، و آمدوشد شب‌وروز، و کشتی‌هایی که در دریا به سود مردم در حرکتند، و آبی که خداوند از آسمان نازل کرده، و با آن، زمین را پس از مرگ، زنده نموده، و انواع جنبندگان را در آن گسترده، و [همچنین] در تغییر مسیر بادها و ابرهایی که میان زمین و آسمان مسخرند، نشانه‌هایی است [از ذات پاک خدا و یگانگی او] برای مردمی که عقل دارند و می‌اندیشند! . (بقره/164-163) ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص206
الکافی، ج1، ص13/ البرهان
3
(جاثیة/ 5)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنِ الرِّیَاحِ الْأَرْبَعِ الشَّمَالِ وَ الْجَنُوبِ وَ الصَّبَا وَ الدَّبُورِ وَ قُلْتُ: إِنَّ النَّاسَ یَذْکُرُونَ أَنَّ الشَّمَالَ مِنَ الْجَنَّهًِْ وَ الْجَنُوبَ مِنَ النَّارِ. فَقَالَ: إِنَّ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ جُنُوداً مِنْ رِیَاحٍ یُعَذِّبُ بِهَا مَنْ یَشَاءُ مِمَّنْ عَصَاهُ وَ لِکُلِّ رِیحٍ مِنْهَا مَلَکٌ مُوَکَّلٌ بِهَا فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یُعَذِّبَ قَوْماً بِنَوْعٍ مِنَ الْعَذَابِ أَوْحَی إِلَی الْمَلَکِ الْمُوَکَّلِ بِذَلِکَ النَّوْعِ مِنَ الرِّیحِ الَّتِی یُرِیدُ أَنْ یُعَذِّبَهُمْ بِهَا قَالَ فَیَأْمُرُهَا الْمَلَکُ فَیَهِیجُ کَمَا یَهِیجُ الْأَسَدُ الْمُغْضَبُ قَالَ وَ لِکُلِّ رِیحٍ مِنْهُنَّ اسْمٌ أَ مَا تَسْمَعُ قَوْلَهُ تَعَالَی: کَذَّبَتْ عادٌ فَکَیْفَ کانَ عَذابِی وَ نُذُرِ* إِنَّا أَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ رِیحاً صَرْصَراً فِی یَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ وَ قَالَ الرِّیحَ الْعَقِیمَ وَ قَالَ رِیحٌ فِی‌ها عَذابٌ أَلِیمٌ وَ قَالَ فَأَصابَها إِعْصارٌ فِیهِ نارٌ فَاحْتَرَقَتْ وَ مَا ذُکِرَ مِنَ الرِّیَاحِ الَّتِی یُعَذِّبُ اللَّهُ بِهَا مَنْ عَصَاهُ قَالَ: وَ لِلَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ رِیَاحُ رَحْمَهًٍْ لَوَاقِحُ وَ غَیْرُ ذَلِکَ یَنْشُرُهَا بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ مِنْهَا مَا یُهَیِّجُ السَّحَابَ لِلْمَطَرِ وَ مِنْهَا رِیَاحٌ تَحْبِسُ السَّحَابَ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ و رِیَاحٌ تَعْصِرُ السَّحَابَ فَتَمْطُرُهُ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ مِنْهَا رِیَاحٌ مِمَّا عَدَّدَ اللَّهُ فِی الْکِتَابِ فَأَمَّا الرِّیَاحُ الْأَرْبَعُ الشَّمَالُ وَ الْجَنُوبُ وَ الصَّبَا وَ الدَّبُورُ فَإِنَّمَا هِیَ أَسْمَاءُ الْمَلَائِکَهًِْ الْمُوَکَّلِینَ بِهَا فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یُهِبَّ شَمَالًا أَمَرَ الْمَلَکَ الَّذِی اسْمُهُ الشَّمَالُ فَیَهْبِطُ عَلَی الْبَیْتِ الْحَرَامِ فَقَامَ عَلَی الرُّکْنِ الشَّامِیِّ فَضَرَبَ بِجَنَاحِهِ فَتَفَرَّقَتْ رِیحُ الشَّمَالِ حَیْثُ یُرِیدُ اللَّهُ مِنَ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یَبْعَثَ جَنُوباً أَمَرَ الْمَلَکَ الَّذِی اسْمُهُ الْجَنُوبُ فَهَبَطَ عَلَی الْبَیْتِ الْحَرَامِ فَقَامَ عَلَی الرُّکْنِ الشَّامِیِّ فَضَرَبَ بِجَنَاحِهِ فَتَفَرَّقَتْ رِیحُ الْجَنُوبِ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ حَیْثُ یُرِیدُ اللَّهُ وَ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یَبْعَثَ رِیحَ الصَّبَا أَمَرَ الْمَلَکَ الَّذِی اسْمُهُ الصَّبَا فَهَبَطَ عَلَی الْبَیْتِ الْحَرَامِ فَقَامَ عَلَی الرُّکْنِ الشَّامِیِّ فَضَرَبَ بِجَنَاحِهِ فَتَفَرَّقَتْ رِیحُ الصَّبَا حَیْثُ یُرِیدُ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یَبْعَثَ دَبُوراً أَمَرَ الْمَلَکَ الَّذِی اسْمُهُ الدَّبُورُ فَهَبَطَ عَلَی الْبَیْتِ الْحَرَامِ فَقَامَ عَلَی الرُّکْنِ الشَّامِیِّ فَضَرَبَ بِجَنَاحِهِ فَتَفَرَّقَتْ رِیحُ الدَّبُورِ حَیْثُ یُرِیدُ اللَّهُ مِنَ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ ثُمَّ قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) أَ مَا تَسْمَعُ لِقَوْلِهِ رِیحُ الشَّمَالِ وَ رِیحُ الْجَنُوبِ وَ رِیحُ الدَّبُورِ وَ رِیحُ الصَّبَا إِنَّمَا تُضَافُ إِلَی الْمَلَائِکَهًِْ الْمُوَکَّلِینَ بِهَا.
امام باقر (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی بادهای شمال، جنوب، صبا و دبور سؤال کردم. امام (علیه السلام) فرمود: «خداوند سربازانی به‌صورت باد دارد که از میان افراد نافرمان، هرکس را که اراده کند به‌وسیله‌ی آن نابود می‌کند. هرکدام از این بادها دارای فرشته‌ای است که برای این کار مأمور شده است. هرگاه پروردگار اراده کند گروهی را به‌وسیله‌ی یکی از انواع عذاب شکنجه دهد، به فرشته‌ی مأمور باد مورد نظر وحی می‌فرستد. آن فرشته نیز به باد دستور می‌دهد. آن باد مانند شیر خشمگین به جوش‌وخروش در می‌آید. هر بادی نام مخصوصی دارد. مگر نشنیده‌ای که خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: قوم عاد [نیز پیامبر خود را] تکذیب کردند پس [ببینید] عذاب و انذارهای من چگونه بود! ما تندباد وحشتناک و سردی را در یک روز شوم مستمر بر آنان فرستادیم. (قمر/19-18). همچنین در قرآن کریم فرموده: باد مهلک. (ذاریات/41). و تندبادی است [وحشتناک] که عذاب دردناکی در آن است! . (احقاف/24). [در این هنگام]، گردبادی [کوبنده]، که در آن آتش [سوزانی] است، به آن برخورد کند و شعله‌ور گردد و بسوزد؟! . (بقره/266). همچنین از سایر بادهایی که خداوند به‌وسیله‌ی آن افراد سرکش و نافرمان را عذاب داده است. خداوند بادهای لقاح‌دهنده و غیره آفریده است که رحمت به‌شمار می‌آیند و هرگاه اراده کند آن‌ها را به‌عنوان رحمت به میان بندگانش می‌فرستد. برخی از این بادها، ابرها را وادار به بارش می‌کنند، گروهی نیز ابرها را میان آسمان و زمین، به‌صورت معلّق نگه می‌دارند. برخی از بادها باعث افزایش تراکم ابرها و سپس بارش بارندگی می‌شوند. خداوند نام برخی از این بادها را در قرآن کریم آورده است. امّا باید دانست که شمال، جنوب، صبا و دبور نام فرشتگانی است که مأمور این بادها هستند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص206
الکافی، ج8، ص91/ البرهان
آیه تِلْکَ آیاتُ اللهِ نَتْلُوها عَلَیْکَ بِالْحَقِّ فَبِأَیِّ حَدیثٍ بَعْدَ اللهِ وَ آیاتِهِ یُؤْمِنُونَ [6]
این‌ها آیات خداوند است که ما آن را به‌حق بر تو تلاوت می‌کنیم؛ [اگر آن‌ها به آن ايمان نياورند] به کدام سخن بعد از سخن خدا و آیاتش ایمان می‌آورند؟!
1
(جاثیة/ 6)
الرّضا (علیه السلام) - عَنْ صَفْوَانَ‌بْنِ‌یَحْیَی قَالَ: سَأَلَنِی أَبُوقُرَّةَ الْمُحَدِّثُ صَاحِبُ شُبْرُمَةَ أَنْ أُدْخِلَهُ عَلَی أَبِی‌الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) فَاسْتَأْذَنَهُ فَأَذِنَ لَهُ فَدَخَلَ فَسَأَلَهُ عَنْ أَشْیَاءَ مِنَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ الْفَرَائِضِ وَ الْأَحْکَامِ حَتَّی بَلَغَ سُؤَالُهُ إِلَی التَّوْحِید: فَقَالَ لَهُ أَخْبِرْنِی جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاک… فَإِنَّا رُوِّینَا أَنَّ اللَّهَ قَسَّمَ الرُّؤْیَهًَْ وَ الْکَلَامَ بَیْنَ نَبِیَّیْنِ فَقَسَّمَ لِمُوسَی (علیه السلام) الْکَلَامَ وَ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) الرُّؤْیَهًَْ فَقَالَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) فَمَنِ الْمُبَلِّغُ عَنِ اللَّهِ إِلَی الثَّقَلَیْنِ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَنَّهُ لاتُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ لایُحِیطُونَ بِهِ عِلْماً وَ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ أَ‌لَیْسَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) قَالَ بَلَی قَالَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) فَکَیْفَ یَجِیءُ رَجُلٌ إِلَی الْخَلْقِ جَمِیعاً فَیُخْبِرُهُمْ أَنَّهُ جَاءَ مِنْ عِنْدِ‌اللَّهِ وَ أَنَّهُ یَدْعُوهُمْ إِلَی اللَّهِ بِأَمْرِ اللَّهِ وَ یَقُولُ إِنَّهُ لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ لا یُحِیطُونَ بِهِ عِلْماً وَ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ ثُمَّ یَقُولُ أَنَا رَأَیْتُهُ بِعَیْنِی وَ أَحَطْتُ بِهِ عِلْماً وَ هُوَ عَلَی صُورَهًِْ الْبَشَرِ أَمَا تَسْتَحْیُونَ مَا قَدَرَتِ الزَّنَادِقَهًُْ أَنْ تَرْمِیَهُ بِهَذَا أَنْ یَکُونَ أَتَی عَنِ اللَّهِ بِأَمْرٍ ثُمَّ یَأْتِی بِخِلَافِهِ مِنْ وَجْهٍ آخَرَ فَقَالَ أَبُوقُرَّهًَْ فَإِنَّهُ یَقُولُ وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَهًًْ أُخْری فَقَالَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) إِنَّ بَعْدَ هَذِهِ الْآیَهًِْ مَا یَدُلُّ عَلَی مَا رَأَی حَیْثُ یَقُولُ ما کَذَبَ الْفُؤادُ ما رَأی یَقُولُ مَا کَذَبَ فُؤَادُ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) مَا رَأَتْ عَیْنَاهُ ثُمَّ أَخْبَرَ بِمَا رَأَتْ عَیْنَاهُ فَقَالَ لَقَدْ رَأی مِنْ آیاتِ رَبِّهِ الْکُبْری فَآیَاتُ اللَّهِ غَیْرُ‌اللَّهِ وَ قَالَ وَ لا یُحِیطُونَ بِهِ عِلْماً فَإِذَا رَأَتْهُ الْأَبْصَارُ فَقَدْ أَحَاطَتْ بِهِ الْعِلْمَ وَ وَقَعَتِ الْمَعْرِفَهًُْ فَقَالَ أَبُوقُرَّهًَْ فَتُکَذِّبُ بِالرِّوَایَهًِْ فَقَالَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) إِذَا کَانَتِ الرِّوَایَهًُْ مُخَالِفَهًًْ لِلْقُرْآنِ کَذَّبْتُهَا وَ مَا أَجْمَعَ الْمُسْلِمُونَ عَلَیْهِ أَنَّهُ لَا یُحَاطُ بِهِ عِلْماً وَ لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَ سَأَلَهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ سُبْحانَ الَّذِی أَسْری بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ فَقَالَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) قَدْ أَخْبَرَ اللَّهُ تَعَالَی أَنَّهُ أَسْرَی بِهِ ثُمَّ أَخْبَرَ لِمَ أَسْرَی بِهِ فَقَالَ لِنُرِیَهُ مِنْ آیاتِنا فَآیَاتُ اللَّهِ غَیْرُ‌اللَّهِ لَقَدْ أَعْذَرَ وَ بَیَّنَ لِمَ فَعَلَ بِهِ ذَلِکَ وَ مَا رَآهُ فَقَالَ فَبِأَیِّ حَدِیثٍ بَعْدَ اللهِ وَ آیاتِهِ یُؤْمِنُونَ فَأَخْبَرَ أَنَّهُ غَیْرُ اللَّه.
امام رضا (علیه السلام) - صفوان‌بن‌یحیی گوید: ابوقرّه به آن حضرت (علیه السلام) گفت: «فدایت شوم! روایت داریم که خداوند دیده‌شدن و کلام را بین دو پیامبر تقسیم نموده؛ کلام را به موسی (علیه السلام) داده و دیده‌شدن را به حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله)»!؟ امام رضا (علیه السلام) فرمود: «پس آن شخص که بود که به جهانیان اعلام کرد از جانب خدا که دیده‌ها او را درک نمی‌کنند و نمی‌توانند تصوّرش کنند و مانند ندارد. مگر این اعلامیّه‌ها از محمّد مصطفی (صلی الله علیه و آله) نیست»؟ گفت: «چرا»؟ فرمود: «پس چطور می‌شود که شخصی از جانب خدا به مردم اعلام کند که من از طرف خدا مبعوث شده‌ام و شما را به دین خدا دعوت می‌کنم، او می‌فرماید: چشم‌ها او را نمی‌بینند ولی او همه‌ی چشم‌ها را می‌بیند و او بخشنده [انواع نعمت‌ها، و باخبر از دقایق موجودات]، و آگاه [از همه] چیز است. (انعام/103). بعد خودش می‌گوید من با چشم خود او را دیده‌ام و تصوّرش کرده‌ام که به‌صورت انسان است. خجالت نمی‌کشید از چنین نسبت‌ها. خدانشناس‌ها و کفّار نمی‌توانند چنین نسبتی به پیامبر ما (صلی الله علیه و آله) بدهند که از جانب خدا دستوری بیاورد. بعد برخلاف آن نیز به طریق دیگر سخن می‌گوید». ابوقرّه گفت: «خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْری؛ و بار دیگر نیز او را مشاهده کرد. (نجم/13)». حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: «آیه‌ی بعد معنی می‌کند که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) چه‌چیز را دیده؛ ما کَذَبَ الْفُؤادُ ما رَأی، قلب [پاک او] در آنچه دید هرگز دروغ نگفت. (نجم/11). در این آیه معنی می‌کند که چشم‌هایش چه‌چیز را دیده. لَقَدْ رَأی مِنْ آیاتِ رَبِّهِ الْکُبْری، او پاره‌ای از آیات و نشانه‌های بزرگ پروردگارش را دید! . (نجم/18). در این آیه می‌فرماید: وَ لا یُحِیطُونَ بِهِ عِلْماً؛ ولی آن‌ها به [علم] او احاطه ندارند! . (طه/110)». ابوقرّه گفت: «پس روایت را صحیح نمی‌دانید»؟ فرمود: «وقتی روایت مخالف قرآن و اجماع مسلمانان باشد البتّه تکذیب می‌کنم، زیرا مسلمانان اتّفاق دارند. او را نمی‌توان دریافت و چشم‌ها او را درک نمی‌کنند و مثل و مانندی ندارد». ابوقرّه از این آیه سؤال کرد: «سُبْحانَ الَّذِی أَسْری بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِنَ المَسْجِدِ الحَرامِ إِلَی الْمسْجِدِ الْأَقْصَی؛ پاک و منزّه است خدایی که بنده‌اش را در یک شب، از مسجد الحرام به مسجد الاقصی. (اسراء/1)». فرمود: «خداوند در این آیه اعلام می‌کند که پیامبرش را به شب سیر داده، بعد خودش می‌فرماید سیر برای چه بوده؛ «لِنُرِیَهُ مِنْ آیاتِنا؛ تا برخی از آیات خود را به او نشان دهیم. (اسراء/1)». آیات خدا غیر خدا است. در آیه، توضیح علّتِ سیر را داده و آنچه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) دیده است، در آیه‌ی دیگر می‌فرماید: فَبِأَیِّ حَدِیثٍ بَعْدَ اللهِ وَ آیاتِهِ یُؤْمِنُونَ از این آیه معلوم می‌شود که آیات غیر از خدا هستند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص208
بحارالأنوار، ج10، ص345/ الاحتجاج
2
(جاثیة/ 6)
الحسین (علیه السلام) - عَنْ یَحْیَی‌بْنِ‌نُعْمَانَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنَ الْعَرَبِ مُتَلَثِّماً أَسْمَرُ شَدِیدُ السُّمْرَهًِْ فَسَلَّمَ فَرَدَّ عَلَیْهِ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) فَقَالَ: یَا ابْنَ‌رَسُولِ اللَّهِ (علیه السلام) مَسْأَلَهًٌْ. فَقَالَ: هَاتِ. قَالَ: کَمْ بَیْنَ الْإِیمَانِ وَ الْیَقِینِ؟ قَالَ: أَرْبَعُ أَصَابِعَ. قَالَ: کَیْفَ؟ قَالَ: الْإِیمَانُ مَا سَمِعْنَاهُ وَ الْیَقِینُ مَا رَأَیْنَاهُ وَ بَیْنَ السَّمْعِ وَ الْبَصَرِ أَرْبَعُ أَصَابِع.
امام حسین (علیه السلام) - یحیی‌بن‌نعمان گوید: در محضر امام حسین (علیه السلام) بودم، ناگهان عرب بیابانگردِ سیه چهره‌ای وارد شد و سلام کرد. امام حسین (علیه السلام) سلام او را پاسخ داد. آن شخص سؤال کرد: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! من سؤالی دارم». امام (علیه السلام) فرمود: «بپرس». گفت: «فاصله‌ی میان ایمان و یقین چقدر است»؟ سیّدالشّهدا (علیه السلام) فرمود: «به‌اندازه‌ی چهار انگشت». آن شخص پرسید: «چگونه»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «ایمان آن چیزی است که آن را شنیده‌ایم و یقین چیزی است که آن را دیده‌ایم و فاصله‌ی شنیدن تا دیدن به‌اندازه‌ی چهار انگشت است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص210
بحارالأنوار، ج36، ص384/ البرهان
آیه وَیْلٌ لِکُلِّ أَفَّاکٍ أَثیمٍ [7]
وای بر هر دروغگوی گنهکار.
1
(جاثیة/ 7)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَیْلٌ لِکُلِ أَفَّاکٍ أَیْ کَذَّاب.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - ویْل لکُل أَفَّاکٍ أَثِیمٍ؛ أَفَّاکٍ یعنی بسیار دروغگو.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص210
بحارالأنوار، ج9، ص237/ البرهان
آیه یَسْمَعُ آیاتِ اللهِ تُتْلی عَلَیْهِ ثُمَّ یُصِرُّ مُسْتَکْبِراً کَأَنْ لَمْ یَسْمَعْها فَبَشِّرْهُ بِعَذابٍ أَلیمٍ [8]
که پیوسته آیات خدا را که بر او تلاوت می‌شود می‌شنود امّا از روی تکبّر، اصرار بر مخالفت دارد، گویی اصلاً آن را نشنیده است، او را به عذابی دردناک بشارت ده!
1
(جاثیة/ 8)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - یُصِرُّ مُسْتَکْبِراً أَیْ یَصِرُّ عَلَی أَنَّهُ کَذِبٌ وَ یَسْتَکْبِرُ عَلَی نَفْسِهِ کَأَنْ لَمْ یَسْمَعْهَا.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یُصِرُّ مُسْتَکْبِرًا یعنی بر دروغ‌گفتن خودش اصرار می‌کند و دچار غرور و خودبزرگ‌بینی می‌شود، گویی اصلاً آن را نشنیده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص212
البرهان
آیه وَ إِذا عَلِمَ مِنْ آیاتِنا شَیْئاً اتَّخَذَها هُزُواً أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ مُهینٌ [9]
و هرگاه از بعضی آیات ما آگاه شود، آن را به باد استهزا می‌گیرد، برای آنان عذاب خوارکننده‌ای است!
1
(جاثیة/ 9)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ إِذا عَلِمَ مِنْ آیاتِنا شَیْئاً اتَّخَذَها هُزُواً یَعْنِی إِذَا رَأَی فَوَضَعَ الْعِلْمَ مَکَانَ الرُّؤْیَهًِْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و إِذَا عَلمَ مِنْ آیَاتِنَا شَیْئًا اتَّخَذَهَا هُزُوا یعنی هرگاه یکی از نشانه‌های ما را ببیند. در اینجا به جای دیدن کلمه‌ی عَلمَ به معنای [اطّلاع یافت] آمده است. هَذَا هُدًی یعنی این قرآن بیان‌کننده و روشنگر است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص212
نورالثقلین/ البرهان
آیه مِنْ وَرائِهِمْ جَهَنَّمُ وَ لا یُغْنی عَنْهُمْ ما کَسَبُوا شَیْئاً وَ لا مَا اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللهِ أَوْلِیاءَ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظیمٌ [10]
و پشت‌سرشان دوزخ است و هرگز آنچه را به‌دست آورده‌اند آن‌ها را [از عذاب‌الهى] رهایی نمی‌بخشد و نه اولیایی که غیر از خدا برای خود برگزیدند، [مايه‌ی نجاتشان خواهند بود] و عذاب بزرگی برای آن‌ها است!
1
(جاثیة/ 10)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ شُرَیْحٍ الْقَاضِی، قَالَ: قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) لِأَصْحَابِهِ یَوْماً وَ هُوَ یَعِظُهُمْ: … اسْمَعْ یَا ذَا الْغَفْلَهًِْ وَ التَّصْرِیفِ مِنْ ذِی الْوَعْظِ وَ التَّعْرِیفِ جُعِلَ یَوْمُ الْحَشْرِ یَوْمَ الْعَرْضِ وَ السُّؤَالِ وَ الْحِبَاءِ وَ النَّکَالِ یَوْمَ تُقَلَّبُ إِلَیْهِ أَعْمَالُ الْأَنَامِ وَ تُحْصَی فِیهِ جَمِیعُ الْآثَامِ… أَمَامَهُمُ الْحِسَابُ وَ مِنْ وَرائِهِمْ جَهَنَّمُ یَسْمَعُونَ زَفِیرَهَا وَ یَرَوْنَ سَعِیرَهَا.
امام علی (علیه السلام) - شریح قاضی گوید: امام علی (علیه السلام) به اصحابش فرمود: …ای بی‌خبر بی‌ملاحظه، بشنو از آنان که پند و اندرز می‌دهند! روز قیامت روز عرض و پرستش قرار داده شده، روز نزدیک‌شدن به مجازات، روز برگرداندن عمل‌ها به‌سوی خداست. در آن روز همه‌ی گناهان شمرده می‌شود… پیش‌رویشان حساب و از پشت‌سرشان شعله‌ی جهنّمی است که صدایش را می‌شنوند، زبانه‌ی او را می‌بینند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص212
بحارالأنوار، ج7، ص98
2
(جاثیة/ 10)
الصّادق (علیه السلام) - إِذَا احْتُضِرَ الْکَافِرُ حَضَرَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ جَبْرَئِیلُ وَ مَلَکُ الْمَوْتِ فَیَدْنُو إِلَیْهِ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَیَقُولُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ هَذَا کَانَ یُبْغِضُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَأَبْغِضْهُ فَیَقُولُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَا جَبْرَئِیلُ إِنَّ هَذَا کَانَ یُبْغِضُ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) وَ أَهْلَ بَیْتِ رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَبْغِضْهُ فَیَقُولُ جَبْرَئِیلُ لِمَلَکِ الْمَوْتِ إِنَّ هَذَا کَانَ یُبْغِضُ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) وَ أَهْلَ بَیْتِهِ فَأَبْغِضْهُ وَ أَعْنِفْ بِهِ فَیَدْنُو مِنْهُ مَلَکُ الْمَوْتِ فَیَقُولُ یَا عَبْدَ‌اللَّهِ أَخَذْتَ فَکَاکَ رَقَبَتِکَ أَخَذْتَ أَمَانَ بَرَاءَتِکَ تَمَسَّکْتَ بِالْعِصْمَهًِْ الْکُبْرَی فِی دَارِ الْحَیَاهًِْ الدُّنْیَا فَیَقُولُ وَ مَا هِیَ فَیَقُولُ وَلَایَهًُْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فَیَقُولُ مَاأَعْرِفُهَا وَ لَا أَعْتَقِدُ بِهَا فَیَقُولُ لَهُ جَبْرَئِیلُ یَا عَدُوَّ اللَّهِ وَ مَا کُنْتَ تَعْتَقِدُ فَیَقُولُ لَهُ جَبْرَئِیلُ أَبْشِرْ یَا عَدُوَّ اللَّهِ بِسَخَطِ اللَّهِ وَ عَذَابِهِ فِی النَّارِ أَمَّا مَا کُنْتَ تَرْجُو فَقَدْ فَاتَکَ وَ أَمَّا الَّذِی‌کُنْتَ تَخَافُ فَقَدْ نَزَلَ بِکَ ثُمَّ یَسُلُّ نَفْسَهُ سَلًّا عَنِیفاً ثُمَّ یُوَکِّلُ بِرُوحِهِ مِائَهًَْ شَیْطَانٍ کُلُّهُمْ یَبْصُقُ فِی وَجْهِهِ وَ یَتَأَذَّی بِرِیحِهِ فَإِذَا وُضِعَ فِی قَبْرِهِ فُتِحَ لَهُ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ النَّارِ یَدْخُلُ إِلَیْهِ مِنْ فَوْحِ رِیحِهَا وَ لَهَبِهَا ثُمَّ إِنَّهُ یُؤْتَی بِرُوحِهِ إِلَی جِبَالِ بَرَهُوتَ ثُمَّ إِنَّهُ یَصِیرُ فِی الْمُرَکَّبَاتِ بَعْدَ أَنْ یَجْرِیَ فِی کُلِّ سِنْخٍ مَسْخُوطٍ عَلَیْهِ حَتَّی یَقُومَ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَیَبْعَثُهُ اللَّهُ فَیَضْرِبُ عُنُقَهُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَ أَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ إِلی خُرُوجٍ مِنْ سَبِیلٍ وَ اللَّهِ لَقَدْ أُتِیَ بِعُمَرَ‌بْنِ‌سَعْدٍ بَعْدَ مَا قُتِلَ وَ إِنَّهُ لَفِی صُورَهًِْ قِرْدٍ فِی عُنُقِهِ سِلْسِلَهًٌْ فَجَعَلَ یَعْرِفُ أَهْلَ الدَّارِ وَ هُمْ لَا یَعْرِفُونَهُ وَ اللَّهِ لَا یَذْهَبُ الْأَیَّامُ حَتَّی یُمْسَخَ عَدُوُّنَا مَسْخاً ظَاهِراً حَتَّی إِنَّ الرَّجُلَ مِنْهُمْ لَیُمْسَخُ فِی حَیَاتِهِ قِرْداً أَوْ خِنْزِیراً وَ مِنْ وَرَائِهِمْ عَذابٌ غَلِیظٌ وَ مِنْ وَرائِهِمْ جَهَنَّم.
امام صادق (علیه السلام) - موقعی که وقت جان دادن شخص کافر می‌رسد، پیغمبر خدا (صلی الله علیه و آله) و علی مرتضی (علیه السلام) و جبرئیل و ملک الموت نزد او می‌آیند. امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نزدیک وی می‌رود و می‌گوید: ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! این شخص بغض ما اهل بیت را دارد، تو نیز بغض او را داشته باشد»! پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) به جبرئیل می‌فرماید: «این شخص بغض خدا و رسول او و اهل بیت وی را دارد، تو نیز بغض وی را داشته باش و با او به خشونت رفتار کن»! ملک الموت نزدیک او می‌رود و می‌گوید: «ای بنده خدا! آیا برات آزادی خود را از آتش جهنم گرفته‌ای؟ آیا امان نامه برائت خود را از دوزخ گرفته‌ای؟ آیا در دنیا به عصمت کبری (یعنی ولایت و محبت محمّد و آل محمّد (صلی الله علیه و آله) ) چنگ زده‌ای»؟ می‌گوید: «کدام عصمت کبری»؟ می‌گوید: «ولایت و دوستی علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام)». آن شخص کافر می‌گوید: «من آن را نمی‌شناسم و به آن معتقد نیستم». جبرئیل می‌گوید: «ای دشمن خدا! تو معتقد به آن نیستی!؟ ای دشمن خدا! مژده باد تو را به سخط و عذاب دوزخ خدا! آنچه را که به آن توجّه داشتی فوت شد. و آنچه که از آن خائف بودی دچار تو شد. سپس او را با خشونت و سختی قبض روح می‌کند و تعداد صد شیطان را بر روح وی موکّل می‌نماید تا آب دهان به صورتش بیندازند و از بوی بد آن متأذّی و ناراحت شود». وقتی او را در قبر می‌گذارند، یکی از درهای جهنم به رویش باز می‌شود و از شعله جهنم داخل قبر او خواهد شد. سپس روح او را به سوی کوه‌های برهوت می‌برند. و در آنجا از سنخ غضب‌شدگان خواهد بود تا قائم ما اهل بیت قیام نماید. بعد خدا او را مبعوث می‌کند و گردنش را می‌زند. همین است معنای این آیه شریفه که می‌فرماید: آن‌ها می‌گویند: «پروردگارا! ما را دو بار میراندی و دو بار زنده کردی اکنون به گناهان خود معترفیم آیا راهی برای خارج‌شدن [از دوزخ] وجود دارد»؟ (غافر/11) به خدا قسم عمربن‌سعد پس از این که کشته شده بود، به صورت بوزینه‌ای آورده شد که زنجیر به گردن داشت. وی اهل خانه را می‌شناخت، ولی اهل خانه او را نمی‌شناختند. به خدا قسم چند روزی بیش نخواهد گذشت که دشمنان ما مسخ یعنی از صورت انسان خارج خواهند شد. حتی مردی از آنان به صورت بوزینه یا خوک خواهد آمد و بعد دچار عذابی سخت و داخل جهنّم که بد جایگاهی است خواهند شد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص212
بحارالأنوار، ج45، ص312
آیه هذا هُدیً وَ الَّذینَ کَفَرُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ لَهُمْ عَذابٌ مِنْ رِجْزٍ أَلیمٌ [11]
این [قرآن] مایه‌ی هدایت است و کسانی که به آیات پروردگارشان کافر شدند، عذابی سخت و دردناک دارند!
1
(جاثیة/ 11)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَوْلُهُ عَذابٌ مِنْ رِجْزٍ أَلِیمٌ قَالَ الشِّدَّهًُْ وَ السُّوءُ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - عَذَابٌ مَّن رِّجْزٍ أَلیمٌ یعنی عذاب بد و دردناکی در انتظارشان است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص214
بحارالأنوار/ القمی، ج2، ص293/ البرهان
آیه اللهُ الَّذی سَخَّرَ لَکُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِیَ الْفُلْکُ فیهِ بِأَمْرِهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ [12]
خداوند کسی است که دریا را مسخّرِ شما کرد تا کشتی‌ها به فرمانش در آن حرکت کنند و از فضل او بهره گیرید، شاید شکر [نعمت‌هايش را] به‌جا آورید.
1
(جاثیة/ 12)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - الْفُلْکُ أَیِ السُّفُنُ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الفُلکُ؛ فلک به‌معنای کشتی‌هاست.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص214
البرهان
آیه وَ سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ جَمیعاً مِنْهُ إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ [13]
او آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است همه را از جانب خویش مسخّر شما ساخته، در این نشانه‌های [مهمّى] است برای کسانی که اندیشه می‌کنند.
1
(جاثیة/ 13)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - یَعْنِی مَا فِی السَّمَاوَاتِ مِنَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ النُّجُومِ وَ الْمَطَرِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یعنی هرآنچه در آسمان‌ها است از قبیل خورشید، ماه، ستارگان و باران، همگی از الطاف پروردگار است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص214
البرهان
آیه قُلْ لِلَّذینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا لِلَّذینَ لا یَرْجُونَ أَیَّامَ اللهِ لِیَجْزِیَ قَوْماً بِما کانُوا یَکْسِبُونَ [14]
به مؤمنان بگو: «کسانی را که امید به ایّام اللهِ (روز رستاخیز) ندارند مورد عفو قرار دهند تا [روزى كه] خداوند هر قومی را به اعمالی که انجام می‌دادند جزا دهد».
1
(جاثیة/ 14)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ دَاوُدَ‌بْنِ‌کَثِیرٍ عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ قُلْ لِلَّذِینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا لِلَّذِینَ لا یَرْجُونَ أَیَّامَ اللهِ قَالَ قُلْ لِلَّذِینَ مَنَّنَّا عَلَیْهِمْ بِمَعْرِفَتِنَا أَنْ یُعَرِّفُوا الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ فَإِذَا عَرَّفُوهُمْ فَقَدْ غُفِرَ‌لَهُمْ.
امام صادق (علیه السلام) - داودبن‌کثیر گوید: امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: قُل للذِینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا للذِینَ لا یَرْجُون أَیَّامَ اللهِ، فرمود: «این آیه بدان معناست که به کسانی که بر آن‌ها منّت گذاشتیم و شناخت خودمان را عنایت کردیم، بگو که حقیقت ما را به کسانی که ولایت ما اهل بیت را نمی‌شناسند، بشناسانند. هرگاه این کار را کردند در حقیقت برای آن‌ها طلب مغفرت و وسیله‌ی بخشش گناهانشان را فراهم کرده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص216
مستدرک الوسایل، ج12، ص240/ بحارالأنوار، ج2، ص15/ بحارالأنوار، ج9، ص237/ بحارالأنوار، ج23، ص383/ القمی، ج2، ص294/ نورالثقلین/ البرهان
2
(جاثیة/ 14)
السّجّاد (علیه السلام) - أَحْمَدُ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ السَّیَّارِیُّ فِی کِتَابِ الْقَرَاءَاتِ، رُوِیَ: أَنَّ عَلِیَّ‌بْنَ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) ضَرَبَ غُلَاماً لَهُ ثُمَّ قَالَ قُلْ لِلَّذِینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا لِلَّذِینَ لا یَرْجُونَ أَیَّامَ اللهِ وَ وَضَعَ السَّوْطَ مِنْ یَدِهِ فَبَکَی الْغُلَامُ فَقَالَ لَهُ لِمَ‌تَبْکِی فَقَالَ لِأَنِّی عَبْدُکَ مِمَّنْ أَرْجُو أَیَّامَ اللَّهِ فَقَالَ وَ أَنْتَ تَرْجُو أَیَّامَ اللَّهِ وَ لَا أُحِبُّ أَنْ أَمْلِکَ مَنْ یَرْجُو أَیَّامَ اللَّهِ فَائْتِ قَبْرَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ قُلْ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) خَطِیئَتَهُ وَ أَنْتَ حُرٌّ لِوَجْهِ اللَّهِ.
امام سجّاد (علیه السلام) - احمدبن‌محمّد سیّاری گوید: در کتاب قرائات روایت شده: امام زین‌العابدین (علیه السلام) خواست غلامش را تنبیه کند. آیه: قُل للذِینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا للذِینَ لا یَرْجُون أَیَّامَ اللهِ را خواند و منصرف شد و شلّاق از دستش افتاد. آن غلام شروع به گریه کرد. امام (علیه السلام) پرسید: «چرا گریه می‌کنی»؟ آن غلام پاسخ داد: «مولای من! آیا درحالی‌که من در محضر شما هستم جزو کسانی به شمار می‌آیم که به رحمت خداوند امیدی ندارند»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «آیا تو به رحمت خداوند امیدواری»؟ آن غلام پاسخ داد: «آری»! امام (علیه السلام) فرمود: «دوست ندارم غلامی داشته باشم که به رحمت خداوند امیدوار باشد، برخیز و به‌سوی مرقد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برو بگو: «خدایا! گناه علیّ‌بن‌حسین (علیه السلام) را در روز قیامت مورد عفو و بخشش خودت قرار بده». تو را در راه خدا آزاد کردم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص216
مستدرک الوسایل، ج15، ص427/ بحارالأنوار، ج23، ص384/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص558/ البرهان
آیه مَنْ عَمِلَ صالِحاً فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ أَساءَ فَعَلَیْها ثُمَّ إِلی رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ [15]
هرکس کار شایسته‌ای به‌جا آورد، به نفع خود به‌جا آورده است و هرکس کار بد می‌کند، به زیان خود اوست سپس همه‌ی شما به‌سوی پروردگارتان بازگردانده می‌شوید.
1
(جاثیة/ 15)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مَنْ عَمِلَ صالِحاً فَلِنَفْسِهِ یُرِیدُ الْمُؤْمِنِینَ وَ مَنْ أَساءَ فَعَلَیْها یُرِیدُ الْمُنَافِقِینَ وَ الْمُشْرِکِینَ ثُمَّ إِلی رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ یُرِیدُ إِلَیْهِ تَصِیرُونَ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - در آیه: مَنْ عَمِل صَالحًا فَلنَفْسِهِ منظور از آن، فقط مؤمنان هستند. ومَنْ أَسَاء فَعَلیْهَا، این عبارت نیز درباره‌ی منافقان و مشرکان است. ثُمَّ إِلی رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ یعنی بازگشت شما به‌سوی او خواهد بود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص216
بحارالأنوار، ج24، ص320/ القمی، ج2، ص294/ البرهان
آیه وَ لَقَدْ آتَیْنا بَنی إِسْرائیلَ الْکِتابَ وَ الْحُکْمَ وَ النُّبُوَّةَ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّیِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلَی الْعالَمینَ [16]
ما بنی‌اسرائیل را کتاب آسمانی و حکومت و نبوّت بخشیدیم و از نعمت‌های پاکیزه به آن‌ها روزی دادیم و آنان را بر جهانیان (مردم عصر خویش) برتری بخشیدیم.
1
(جاثیة/ 16)
الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللهِ یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ قَالَ: نَحْنُ هُمْ.
امام صادق (علیه السلام) - منظور از کلام خدا؛ یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ ما [آل محمّد (صلی الله علیه و آله)] است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص216
بحرالعرفان، ج14، ص213
2
(جاثیة/ 16)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌دَاوُدَ عَمَّنْ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ أَنَا عَبْدُ‌اللَّهِ اسْمِی أَحْمَدُ (صلی الله علیه و آله) وَ أَنَا عَبْدُ‌اللَّهِ اسْمِی إِسْرَائِیلُ فَمَا أَمَرَهُ فَقَدْ أَمَرَنِی وَ مَا عَنَاهُ فَقَدْ عَنَانِی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابوداود از کسی که از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) شنیده است، نقل می‌کند که فرمود: «من عبداللّه، نامم احمد و من عبداللّه هستم، اسمم اسرائیل هرچه به او امر کند به من امر کرده و هرچه به او نسبت دهد به من نسبت داده شده».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص216
بحارالأنوار، ج24، ص397
3
(جاثیة/ 16)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَتَرْکَبُنَ سَنَنَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ حَذْوَ النَّعْلِ بِالنَّعْلِ وَ الْقُذَّهًِْ بِالْقُذَّهًِْ حَتَّی لَا تُخْطِئُونَ طَرِیقَهُمْ وَ لَا یُخْطِئُکُمْ سُنَّهًُْ بَنِی إِسْرَائِیل.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام باقر (علیه السلام) نقل می‌کند، پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: سوگند به کسی که جانم در دست اوست! بر روش‌های اقوام قبل از خودتان، قدم‌به‌قدم [و گروه به گروه] سوار خواهید شد تا آنجا که از راه آن‌ها منحرف نخواهید شد و روش قوم بنی‌اسرائیل [از شما جدا نخواهد شد].
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص218
بحارالأنوار، ج13، ص180
آیه وَ آتَیْناهُمْ بَیِّناتٍ مِنَ الْأَمْرِ فَمَا اخْتَلَفُوا إِلاَّ مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ إِنَّ رَبَّکَ یَقْضی بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ فیما کانُوا فیهِ یَخْتَلِفُونَ [17]
و دلایل روشنی از امر [نبوّت و شريعت] در اختیارشان قرار دادیم، آن‌ها اختلاف نکردند مگر بعد از علم و آگاهی و این اختلاف به‌خاطر ستم و برتری‌جویی آنان بود؛ امّا پروردگارت روز قیامت در میان آن‌ها در آنچه پیوسته اختلاف داشتند داوری می‌کند.
آیه ثُمَّ جَعَلْناکَ عَلی شَریعَةٍ مِنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْها وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَ الَّذینَ لا یَعْلَمُونَ [18]
سپس تو را بر شریعت و آیین حقّی قرار دادیم، از آن پیروی کن و از هوس‌های کسانی که آگاهی ندارند پیروی مکن.
1
(جاثیة/ 18)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الشِّرْعَهًُْ: مَا وَرَدَ بِهِ الْقُرْآنُ، وَ الْمِنْهَاجُ مَا وَرَدَ بِهِ السُّنَّهًْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الشِّرْعَةُ؛ آن چیزی است که قرآن درباره‌ی آن وارد شده است (در قرآن آمده است) و منهاج؛ آن چیزی است که سنّت درباره‌ی آن وارد شده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص218
بحارالأنوار، ج66، ص97/ مفردات ألفاظ قرآن، ص450
آیه إِنَّهُمْ لَنْ یُغْنُوا عَنْکَ مِنَ اللهِ شَیْئاً وَ إِنَّ الظَّالِمینَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ وَ اللهُ وَلِیُّ الْمُتَّقینَ [19]
آن‌ها هرگز نمی‌توانند تو را در برابر خداوند بی‌نیاز کنند [و از عذابش برهانند] و ستمکاران یارویاور یکدیگرند، امّا خداوند یارویاور پرهیزگاران است.
1
(جاثیة/ 19)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَهَذَا تَأْدِیبٌ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْمَعْنَی لِأُمَّتِهِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - این آیه به معنای تأدیب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است و معنی آن خطاب به امّتش است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص218
بحارالأنوار، ج17، ص85/ القمی، ج2، ص294/ نورالثقلین/ البرهان
2
(جاثیة/ 19)
الباقر (علیه السلام) - عَنْ مُوسَی‌بْنِ‌بَکْرِ‌بْنِ‌دَأْبٍ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام): أَنَّ زَیْدَ‌بْنَ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) دَخَلَ عَلَی أَبِی‌جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ مَعَهُ کُتُبٌ مِنْ أَهْلِ الْکُوفَهًِْ یَدْعُونَهُ فِیهَا إِلَی أَنْفُسِهِمْ وَ یُخْبِرُونَهُ بِاجْتِمَاعِهِمْ وَ یَأْمُرُونَهُ بِالْخُرُوجِ فَقَالَ لَهُ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) هَذِهِ الْکُتُبُ ابْتِدَاءٌ مِنْهُمْ أَوْ جَوَابُ مَا کَتَبْتَ بِهِ إِلَیْهِمْ وَ دَعَوْتَهُمْ إِلَیْهِ فَقَالَ بَلِ ابْتِدَاءٌ مِنَ الْقَوْمِ لِمَعْرِفَتِهِمْ بِحَقِّنَا وَ بِقَرَابَتِنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ لِمَا یَجِدُونَ فِی کِتَابِ اللَّهِ عزّوجلّ مِنْ وُجُوبِ مَوَدَّتِنَا وَ فَرْضِ طَاعَتِنَا وَ لِمَا نَحْنُ فِیهِ مِنَ الضِّیقِ وَ الضَّنْکِ وَ الْبَلَاءِ فَقَالَ لَهُ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) إِنَّ الطَّاعَهًَْ مَفْرُوضَهًٌْ مِنَ اللَّهِ عزّوجلّ وَ سُنَّهًٌْ أَمْضَاهَا فِی الْأَوَّلِینَ وَ کَذَلِکَ یُجْرِیهَا فِی الْآخِرِینَ وَ الطَّاعَهًُْ لِوَاحِدٍ مِنَّا وَ الْمَوَدَّهًُْ لِلْجَمِیعِ وَ أَمْرُ اللَّهِ یَجْرِی لِأَوْلِیَائِهِ بِحُکْمٍ مَوْصُولٍ وَ قَضَاءٍ مَفْصُولٍ وَ حَتْمٍ مَقْضِیٍّ وَ قَدَرٍ مَقْدُورٍ وَ أَجَلٍ مُسَمًّی لِوَقْتٍ مَعْلُومٍ {فَ} لا یَسْتَخِفَّنَّکَ الَّذِینَ لا یُوقِنُونَ إِنَّهُمْ لَنْ یُغْنُوا عَنْکَ مِنَ اللهِ شَیْئاً فَلَا تَعْجَلْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یَعْجَلُ لِعَجَلَهًِْ الْعِبَادِ وَ لَاتَسْبِقَنَّ اللَّهَ فَتُعْجِزُکَ الْبَلِیَّهًُْ فَتَصْرَعُک.
امام باقر (علیه السلام) - موسی‌بن‌بکر از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده است: زیدبن‌علیّ‌بن‌الحسین (علیه السلام) مقداری نامه در دست داشت و خدمت امام باقر (علیه السلام) رسید. مردم کوفه در نامه‌ها او را دعوت به‌جانب خود و قیام می‌کردند و وعده‌ی کمک می‌دادند. امام باقر (علیه السلام) پرسید: «این نامه‌ها را آن‌ها خودشان بدون سابقه نوشته‌اند یا جواب نامه‌هایی است که قبلاً تو نوشته‌ای»؟ عرض کرد: «نه! بدون سابقه نوشته‌اند، چون عارف به حقّ ما و خویشاوندی ما با پیامبرند و در قرآن می‌بینند که دوستی و اطاعت از ما بر آن‌ها واجب است و در ضمن ناراحتی و گرفتاری ما را می‌یابند». امام (علیه السلام) فرمود: «البتّه اطاعت از پیشوای واقعی امری است که خداوند در گذشته برای پیشینیان و همین‌طور برای تمام مردم در حال و آینده لازم فرموده و مقرّر داشته؛ ولی این اطاعت و فرمانبرداری نسبت به یک‌نفر از ما خانواده است امّا علاقه و محبّت لازم است به همه‌ی اولاد پیغمبر (صلی الله علیه و آله) داشته باشند، خداوند کارها را با قضای حتمی خود روی یک میزان معیّن و حدود مرتّب و وقت مشخّصی انجام می‌دهد، و هرگز کسانی که ایمان ندارند تو را خشمگین نسازند [و از راه خود منحرف نکنند]! . (روم/60). و إِنَّهُمْ لَنْ یُغْنُوا عَنْکَ مِنَ اللهِ شَیْئاً و مبادا عجله کنی که خداوند با عجله‌کردن بندگان، کاری را از موعد مقرّرش زودتر انجام نمی‌دهد. متوجّه باش که پیشی بر خدا نگیری چرا که گرفتاری دامنت را می‌گیرد و به زمین می‌افتی».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص218
بحارالأنوار، ج46، ص203
آیه هذا بَصائِرُ لِلنَّاسِ وَ هُدیً وَ رَحْمَةٌ لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ [20]
این [قرآن و شريعت آسمانى] اسباب بینایی مردم و مایه‌ی هدایت و رحمت است برای گروهی که [به آن] یقین دارند.
آیه أَمْ حَسِبَ الَّذینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ أَنْ نَجْعَلَهُمْ کَالَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَواءً مَحْیاهُمْ وَ مَماتُهُمْ ساءَ ما یَحْکُمُونَ [21]
آیا کسانی که مرتکب بدی‌ها [و گناهان] شدند چنین پنداشتند که ما آن‌ها را همچون کسانی قرار می‌دهیم که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند که حیات و مرگشان [با آن‌ها] یکسان باشد؟! چه بد داوری می‌کنند!
1
(جاثیة/ 21)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - نَزَلَ قَوْلُهُ أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ یَوْمَ بَدْرٍ فِی هَؤُلَاءِ السِّتَّهًْ.ِ
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - این کلام خداوند؛ أَمْ حَسِبَ الَّذینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئات، در روز جنگ بدر درباره‌ی این شش نفر نازل شد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص220
بحارالأنوار، ج19، ص289/ بحارالأنوار، ج41، ص79/ المناقب، ج3، ص118
2
(جاثیة/ 21)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فِی قَوْلِهِ: أَمْ حَسِبَ {قَالَ} وَ ذَلِکَ أَنَّ عُتْبَهًَْ وَ شَیْبَهًَْ ابْنَیْ‌رَبِیعَهًَْ، وَ الْوَلِیدَ‌بْنَ‌عُتْبَهًَْ قَالُوا لِعَلِیٍّ (علیه السلام) وَ حَمْزَهًَْ (رحمة الله علیه) وَ عُبَیْدَهًَْ: إِنْ کَانَ مَا یَقُولُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) فِی الْآخِرَهًِْ مِنَ الثَّوَابِ وَ الْجَنَّهًِْ وَ النَّعِیمِ حَقّاً لَنُعْطَیَنَ فِیهَا أَفْضَلَ مِمَّا تُعْطَوْنَ، وَ لَنَفْضُلَنَّ عَلَیْکُمْ کَمَا فُضِّلْنَا فِی الدُّنْیَا، فَأَنْزَلَ اللَّهُ أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ أَظُنُّ شَیْبَهًَْ وَ عُتْبَهًَْ وَ الْوَلِیدَ أَنْ نَجْعَلَهُمْ کَالَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ حَمْزَهًُْ (رحمة الله علیه) وَ عُبَیْدَهًُْ سَواءً مَحْیاهُمْ وَ مَماتُهُمْ ساءَ ما یَحْکُمُونَ لِأَنْفُسِهِم.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) درباره‌ی سخن خداوند: أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ گفت: عتبه و شیبه دو فرزند ربیعه و ولیدبن‌عتبه به علی (علیه السلام) و حمزه (رحمة الله علیه) و عبیده گفتند: «اگر آنچه محمّد (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی آخرت از ثواب و بهشت و نعمت‌ها می‌گوید حق باشد، به ما بهتر از آنچه به شما داده خواهد شد، داده می‌شود و بر شما برتری خواهیم داشت همان‌گونه که در دنیا برتری داریم». پس خداوند نازل فرمود: أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ یعنی آیا شیبه و عتبه و ولید گمان می‌کنند، ما آن‌ها را همچون کسانی قرار می‌دهیم که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند یعنی علی (علیه السلام) و حمزه (رحمة الله علیه) و عبیده، از پیش خودشان چه داوری بدی می‌کنند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص220
شواهدالتنزیل، ج2، ص238
3
(جاثیة/ 21)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی: أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ الْآیَهًَْ، قَالَ: نَزَلَتْ فِی عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ حَمْزَهًَْ (رحمة الله علیه) وَ عُبَیْدَهًَْ‌بْنِ‌الْحَارِثِ‌بْنِ‌عَبْدِ‌الْمُطَّلِبِ، وَ هُمُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ، وَ فِی ثَلَاثَهًِْ رَهْطٍ مِنَ الْمُشْرِکِینَ عُتْبَهًَْ وَ شَیْبَهًَْ‌ابْنَیْ‌رَبِیعَهًَْ، وَ الْوَلِیدِ‌بْن‌عُتْبَهًَْ، وَ هُمُ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ یَعْنِی اکْتَسَبُوا الشِّرْکَ بِاللَّهِ، کَانُوا جَمِیعاً بِمَکَّهًَْ فَتَجَادَلُوا وَ تَنَازَعُوا فِیمَا بَیْنَهُمْ فَقَالَ الثَّلَاثَهًُْ: الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ لِلثَّلَاثَهًِْ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ: وَ اللَّهِ مَا أَنْتُمْ عَلَی شَیْءٍ، وَ إِنْ کَانَ مَا تَقُولُونَ فِی الْآخِرَهًِْ حَقّاً لَنَفْضُلَنَّ عَلَیْکُمْ فِیهَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِیهِمْ هَذِهِ الْآیَهًَْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ گفت: «درباره‌ی علی (علیه السلام) و حمزه (رحمة الله علیه) و عبیدهًْ‌بن‌حارث‌بن‌عبدالمطلّب نازل شده و آن‌ها کسانی هستند که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند و درباره‌ی سه نفر از مشرکان؛ عتبه و شیبه فرزندان ربیعه و ولیدبن‌عتبه نازل شده و آنان همان کسانی که مرتکب بدی‌ها [و گناهان] شدند یعنی به خدا شرک ورزیدند. اینان همگی در مکّه بودند و با همدیگر مجادله و ستیز کردند، آن سه‌نفر که کار بد می‌کردند به آن سه‌نفر که مؤمن بودند، گفتند: «سوگند به خدا که شما بر چیزی نیستید و اگر هم آنچه می‌گویید راست باشد، در آخرت ما بر شما برتری خواهیم داشت»! پس این آیه درباره‌ی آنان نازل گردید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص220
شواهدالتنزیل، ج2، ص237/ بحارالأنوار، ج23، ص384 و تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص559 و البرهان؛ «یعنی اکتسبوا… علیکم فیها فأنزل الله» محذوف
4
(جاثیة/ 21)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: أَمْ نَجْعَلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ قَالَ: عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ حَمْزَهًُْ (رحمة الله علیه) وَ عُبَیْدَهًُْ کَالْمُفْسِدِینَ فِی الْأَرْضِ عُتْبَهًَْ وَ شَیْبَهًَْ وَ الْوَلِیدِ أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِینَ علی (علیه السلام) {عَلِیّاً} وَ أَصْحَابَهُ کَالْفُجَّارِ عُتْبَهًْ وَ أَصْحَابَهُ فِی قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ الْآیَهًِْ قَالَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ بَنُوهَاشِمٍ وَ بَنُوعَبْدِ‌الْمُطَّلِبِ وَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئَاتِ بَنُوعَبْدِ‌شَمْس.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - مصداق الذِینَ آمَنُوا و عَمِلوا الصَّالحَاتِ، حضرت علی (علیه السلام)، حمزه (رحمة الله علیه) و عبیده بودند و مصداق مفسدان در عبارت کَالْمفْسِدِینَ فِی الْأَرْضِ، عتبه و شیبه و ولیدبن‌عقبه هستند. منظور از متّقین نیز امیرالمؤمنین (علیه السلام)، حمزه (رحمة الله علیه) و عبیده است و مصداق فجّار نیز عتبه، شیبه و ولیدبن‌عتبه هستند. در آیه: أمْ حَسِبَ الذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئَاتِ أن نَّجْعَلهُمْ کَالذِینَ آمَنُوا و عَمِلوا الصَّالحَاتِ، منظور از مؤمنان، بنی‌هاشم و بنی‌عبدالمطلّب و مقصود از بدکاران بنی‌عبدشمس است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص220
البرهان/ بحارالأنوار، ج23، ص384؛ «بتفاوت» / تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص559/ البرهان/ شواهدالتنزیل، ج2، ص238
5
(جاثیة/ 21)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ یَعْنِی بَنِی‌أُمَیَّهًَْ أَنْ نَجْعَلَهُمْ کَالَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ حَمْزَهًُْ (رحمة الله علیه) وَ جَعْفَرٌ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ فَاطِمَهًْ (علیهم السلام).
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ، منظور بنی‌امیّه است. و الذین آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) و حمزه (رحمة الله علیه) و جعفر (رحمة الله علیه) و حسن و حسین (علیها السلام) و فاطمه (سلام الله علیها) هستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص222
شواهدالتنزیل، ج2، ص239
6
(جاثیة/ 21)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَإِنَّ اللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ وَ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُهُ خَلَقَ خَلْقَهُ فَأَلْزَمَهُمْ عِبَادَتَهُ وَ کَلَّفَهُمْ طَاعَتَهُ وَ قَسَمَ بَیْنَهُمْ مَعَایِشَهُمْ وَ وَضَعَهُمْ فِی الدُّنْیَا بِحَیْثُ وَضَعَهُمْ وَ هُوَ فِی ذَلِکَ غَنِیٌّ عَنْهُمْ لَا تَنْفَعُهُ طَاعَهًُْ مَنْ أَطَاعَهُ وَ لَا تَضُرُّهُ مَعْصِیَهًُْ مَنْ عَصَاهُ مِنْهُمْ لَکِنَّهُ عَلِمَ تَعَالَی قُصُورَهُمْ عَمَّا تَصْلُحُ عَلَیْهِ شُئُونُهُمْ وَ تَسْتَقِیمُ بِهِ دَهْمَاؤُهُمْ فِی عَاجِلِهِمْ وَ آجِلِهِمْ فَارْتَبَطَهُمْ بِإِذْنِهِ فِی أَمْرِهِ وَ نَهْیِهِ فَأَمَرَهُمْ تَخْیِیراً وَ کَلَّفَهُمْ یَسِیراً وَ أَثَابَهُمْ کَثِیراً وَ أَمَازَ سُبْحَانَهُ بِعَدْلِ حُکْمِهِ وَ حِکْمَتِهِ بَیْنَ الْمُوجِفِ مِنْ أَنَامِهِ إِلَی مَرْضَاتِهِ وَ مَحَبَّتِهِ وَ بَیْنَ الْمُبْطِئِ عَنْهَا وَ الْمُسْتَظْهِرِ عَلَی نِعْمَتِهِ مِنْهُمْ بِمَعْصِیَتِهِ فَذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ أَنْ نَجْعَلَهُمْ کَالَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَواءً مَحْیاهُمْ وَ مَماتُهُمْ ساءَ ما یَحْکُمُون.
امام علی (علیه السلام) - خداوند که شأن و نام‌هایش والا باد، خلقش را آفرید و به پرستش خود واداشت و به فرمانبری‌اش گماشت و روزی‌اش را میان آنان پخش کرد و در دنیا آنان را چنانچه باید پابرجا نمود و دینش را برایشان چنانچه بود شرح داد و با این همه از آن‌ها بی‌نیاز بود، نه از طاعت کسی سودی می‌برد و نه از نافرمانی‌اش زیانی می‌کشد. بلکه خداوند دانست که مردم از اصلاح کارهای خود و راست‌کردن کژی‌های خویش در دو جهان قاصرند و ناتوان و به فرمان خود آن‌ها را ادب می‌آموخت و امر و نهی می‌کرد، فرمانشان می‌داد تا به آزادی فرمانبرند و تکلیف آسانی به آن‌ها می‌کرد و آنان را به حکم دادگری و حکمت خود پاداش می‌داد چه آن مردمی که شتابانه به انجام فرمانش رو آوردند و چه آنان که از آن کندی کردند و چه آنان که به پشتیبانی نعمتش نافرمانی کردند، این سخن خداوند است که فرمود: أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیِّئاتِ أَنْ نَجْعَلَهُمْ کَالَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَواءً مَحْیاهُمْ وَ مَماتُهُمْ ساءَ ما یَحْکُمُون.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص222
البرهان
آیه وَ خَلَقَ اللهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ وَ لِتُجْزی کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ [22]
و خداوند آسمان‌ها و زمین را به‌حق آفریده است تا هرکس در برابر اعمالی که انجام داده است جزا داده شود و به آن‌ها ستمی نخواهد شد.
1
(جاثیة/ 22)
الصّادق (علیه السلام) - رَوَی هِشَامُ‌بْنُ‌الْحَکَمِ أَنَّهُ سَأَلَ الزِّنْدِیقُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) لِأَیِ عِلَّهًٍْ خَلَقَ الْخَلْقَ وَ هُوَ غَیْرُ مُحْتَاجٍ إِلَیْهِمْ وَ لَا مُضْطَرٍّ إِلَی خَلْقِهِمْ وَ لَا یَلِیقُ بِهِ الْعَبَثُ بِنَا. قَالَ: خَلَقَهُمْ لِإِظْهَارِ حِکْمَتِهِ وَ إِنْفَاذِ عِلْمِهِ وَ إِمْضَاءِ تَدْبِیرِهِ. قَالَ: وَ کَیْفَ لَا یَقْتَصِرُ عَلَی هَذِهِ الدَّارِ فَیَجْعَلَهَا دَارَ ثَوَابِهِ وَ مَحْبِسَ عِقَابِهِ؟ قَالَ: إِنَّ هَذِهِ دَارُ بَلَاءٍ وَ مَتْجَرُ الثَّوَابِ وَ مُکْتَسَبُ الرَّحْمَهًِْ مُلِئَتْ آفَاتٍ وَ طُبِّقَتْ شَهَوَاتٍ لِیَخْتَبِرَ فِیهَا عِبَادَهُ بِالطَّاعَهًِْ فَلَا یَکُونُ دَارُ عَمَلٍ دَارَ جَزَاء.
امام صادق (علیه السلام) - هشام‌بن‌حکم گوید: زندیقی از محضر امام صادق (علیه السلام) سؤال کرد: «به چه علّت این مخلوق را آفرید با اینکه احتیاج نداشت و مجبور به آفرینش آن‌ها نبود و نباید کار بیهوده‌ای در مورد خلقت ما کرده باشد»؟ فرمود: «برای اظهار حکمت و اجرای علم و تدبیر خویش آفرید». گفت: «چرا به همین جهان اکتفا نکرد که ثواب و عقاب خود را در همین‌جا بدهد»؟ فرمود: «این جهان محلّ گرفتاری و جایگاه ثواب اندوزی و کسب رحمت است که آمیخته شده با بلاها و پر از شهوت‌ها است، در اینجا بندگان را می‌آزماید با فرمانبرداری نمی‌تواند جایگاه عمل محلّ جزا و پاداش باشد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص222
بحارالأنوار، ج5، ص317
آیه أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللهُ عَلی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلی بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ یَهْدیهِ مِنْ بَعْدِ اللهِ أَ فَلا تَذَکَّرُونَ [23]
آیا دیدی کسی را که معبود خود را هوای نفس خویش قرار داده و خداوند او را با آگاهی [بر اينكه شايسته‌ی هدايت نيست] گمراه ساخته و برگوش و قلبش مهر زده و بر چشمش پرده‌ای قرار داده است؟! بااین‌حال، غیر از خدا چه کسی می‌تواند او را هدایت کند؟! آیا متذکّر نمی‌شوید؟!
1
(جاثیة/ 23)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ قَوْلُهُ تَعَالَی اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ نَزَلَتْ فِی قُرَیْشٍ وَ جَرَتْ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی أَصْحَابِهِ الَّذِینَ غَصَبُوا أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ اتَّخَذُوا إِمَاماً بِأَهْوَائِهِمْ وَ الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ مَنْ یَقُلْ مِنْهُمْ إِنِّی إِلهٌ مِنْ دُونِهِ قَالَ: مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ إِمَامٌ وَ لَیْسَ هُوَ بِإِمَامٍ فَمَنِ اتَّخَذَ إِمَاماً فَفَضَّلَهُ عَلَی عَلِیّ (علیه السلام).
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ، درباره‌ی قریش نازل شده است که پس از وفات پیامبر (صلی الله علیه و آله) این آیه به یاران آن حضرت (صلی الله علیه و آله) نیز که خلافت امیرالمؤمنین (علیه السلام) را غصب و براساس خواسته‌ی خودشان خلیفه‌ای انتخاب کردند تعمیم یافت. دلیل این برداشت، آیه‌ی زیر است که خداوند می‌فرماید: و هرکس از آن‌ها بگوید: «من جز خدا، معبودی دیگرم». (انبیاء/29) هرکس گمان کند که امام است درحالی‌که به امامت منصوب نشده باشد، یا شخصی را به امامت بپذیرد و او را بر امام علی (علیه السلام) برتری دهد، درحقیقت از هوای نفس پیروی کرده و آن را خدای خودش قرار داده است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص224
القمی، ج2، ص294/ البرهان/ نورالثقلین
2
(جاثیة/ 23)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا ابْنَ‌مَسْعُودٍ مَا یُغْنِی مَنْ یَتَنَعَّمُ فِی الدُّنْیَا إِذَا أُخْلِدَ فِی النَّارِ یَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ هُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غافِلُونَ یَبْنُونَ الدُّورَ وَ یُشَیِّدُونَ الْقُصُورَ وَ یُزَخْرِفُونَ الْمَسَاجِدَ وَ لَیْسَتْ هِمَّتُهُمْ إِلَّا الدُّنْیَا عَاکِفُونَ عَلَیْهَا مُعْتَمِدُونَ فِیهَا أَلْهَتْهُمْ بُطُونُهُمْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ تَتَّخِذُونَ مَصانِعَ لَعَلَّکُمْ تَخْلُدُونَ وَ إِذا بَطَشْتُمْ بَطَشْتُمْ جَبَّارِینَ فَاتَّقُوا اللهَ وَ أَطِیعُونِ وَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللهُ عَلی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ إِلَی قَوْلِهِ أَ فَلا تَذَکَّرُونَ وَ مَا هُوَ إِلَّا مُنَافِقٌ جَعَلَ دِینَهُ هَوَاهُ وَ إِلَهَهُ بَطْنَهُ کُلَّمَا اشْتَهَی مِنَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ لَمْ یَمْتَنِعْ مِنْه.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) -ای پسر مسعود! بی‌نیاز نمی‌شود کسی که در نعمت دنیا است، آنگاه که در آتش جاویدان باشد: آن‌ها فقط ظاهری از زندگی دنیا را می‌دانند، و از آخرت [و پایان کار] غافلند! . (روم/7) خانه بنا می‌کنند و کاخ‌ها را محکم می‌کنند، مسجدها را آرایش دهند ولی همّتشان جز دنیا نیست. اعتکاف در آن‌ها می‌کنند، سقف در آن‌ها بنا می‌کنند، خدایانشان شکم‌هایشان باشد؛ و قصرها و قلعه‌های زیبا و محکم بنا می‌کنید شاید در دنیا جاودانه بمانید؟! و هنگامی‌که کسی را مجازات می‌کنید همچون جبّاران کیفر می‌دهید! پس تقوای الهی پیشه کنید و مرا اطاعت نمایید. (شعراء/131-129). خدای تعالی می‌فرماید: أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللهُ عَلی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ… أَ فَلا تَذَکَّرُونَ، و او دورو است که دینش را هوا و خدایش را شکمش قرار داده؛ هرگاه میل به حلال و حرام پیدا می‌کند جلوگیری از آن نمی‌شود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص224
مستدرک الوسایل، ج12، ص327/ بحارالأنوار، ج74، ص99/ مکارم الأخلاق، ص448
3
(جاثیة/ 23)
الرّضا (علیه السلام) - عَنِ الرِّضَا (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ قَالَ: دَخَلَ أَبُوالْمُنْذِرِ هِشَامُ‌بْنُ‌السَّائِبِ الْکَلْبِیُّ عَلَی أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فَقَالَ أَنْتَ الَّذِی تُفَسِّرُ الْقُرْآنَ قَالَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ لِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً مَا ذَلِکَ الْقُرْآنُ الَّذِی کَانَ إِذَا قَرَأَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حُجِبَ عَنْهُمْ قُلْتُ لَاأَدْرِی قَالَ فَکَیْفَ قُلْتَ إِنَّکَ تُفَسِّرُ الْقُرْآنَ قُلْتُ یَا ابْنَ‌رَسُولِ اللَّهِ (علیه السلام) إِنْ رَأَیْتَ أَنْ تُنْعِمَ عَلَیَّ وَ تُعَلِّمَنِیهِنَّ قَالَ آیَهًٌْ فِی الْکَهْفِ وَ آیَهًٌْ فِی النَّحْلِ وَ آیَهًٌْ فِی الْجَاثِیَهًِْ وَ هِیَ أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللهُ عَلی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلی بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللهِ أَ فَلا تَذَکَّرُونَ.
امام رضا (علیه السلام) - از امام رضا (علیه السلام) نقل شده است: ابوالمنذر هشام سائب کلبی بر امام صادق (علیه السلام) وارد شد، حضرت (علیه السلام) به او فرمود: «آیا تو همان کسی هستی که قرآن تفسیر می‌کنی»؟ عرض کرد: «بلی»! فرمود: «مرا از این آیه باخبر ساز که خداوند عزیز و جلیل می‌فرماید: و هنگامی‌که قرآن می‌خوانی، میان تو و آن‌ها که به آخرت ایمان نمی‌آورند، حجاب ناپیدایی قرار می‌دهیم. (اسراء/45) کدام [آیه از] قرآن است که وقتی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن را می‌خواند، از آنان پوشیده می‌ماند»؟ گفت: «نمی‌دانم»! فرمود: «پس چگونه ادّعای تفسیر قرآن را داری»؟ گفت: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! اگر صلاح بدانی آن را به من بیاموز و بخشش فرما». فرمود: «آیه‌ای در سوره‌ی کهف، آیه‌ای در سوره‌ی نحل و آیه‌ای در سوره‌ی جاثیه است که از این قرارند؛ أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللهُ عَلی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلی بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللهِ أَ فَلا تَذَکَّرُون».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص224
بحارالأنوار، ج89، ص283/ عدهًْ الداعی، ص295
4
(جاثیة/ 23)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مِنْ مُعْجِزَاتِهِ أَنَّهُ (صلی الله علیه و آله) کَانَ یُصَلِّی مُقَابِلَ الْحَجَرِالْأَسْوَدِ وَ یَسْتَقْبِلُ بَیْتَ الْمَقْدِسِ وَ یَسْتَقْبِلُ الْکَعْبَهًَْ فَلَا یَرَی حَتَّی یَفْرُغَ مِنْ صَلَاتِهِ وَ کَانَ یَسْتَتِرُ بِقَوْلِهِ وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً وَ بِقَوْلِهِ أُولئِکَ الَّذِینَ طَبَعَ اللهُ عَلی قُلُوبِهِمْ وَ بِقَوْلِهِ وَ جَعَلْنا عَلی قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فِی آذانِهِمْ وَقْراً وَ بِقَوْلِهِ أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللهُ عَلی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلی بَصَرِهِ غِشاوَةً.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از معجزات رسول خدا (صلی الله علیه و آله): در مقابل حجر الأسود نماز می‌خواند، هم رو به بیت‌المقدّس بود و هم کعبه را جلوی خود قرار می‌داد و این آیات را می‌خواند و هیچ‌کس هم او را نمی‌دید؛ و هنگامی‌که قرآن می‌خوانی، میان تو و آن‌ها که به آخرت ایمان نمی‌آورند، حجاب ناپیدایی قرار می‌دهیم. (اسراء/45) آن‌ها کسانی هستند که خداوند بر دل‌هایشان مُهر نهاده. (محمّد/16). و بر دل‌هایشان پوشش‌هایی، تا آن را نفهمند و در گوش‌هایشان سنگینی. (اسراء/46). أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللهُ عَلی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلی بَصَرِهِ غِشاوَةً.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص226
بحارالأنوار، ج18، ص58/ بحارالأنوار، ج92، ص218
آیه وَ قالُوا ما هِیَ إِلاَّ حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَ نَحْیا وَ ما یُهْلِکُنا إِلاَّ الدَّهْرُ وَ ما لَهُمْ بِذلِکَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلاَّ یَظُنُّونَ [24]
آن‌ها گفتند: «چیزی جز همین زندگی دنیای ما در کار نیست، گروهی از ما می‌میرند و گروهی جای آن‌ها را می‌گیرند و جز طبیعت روزگار (طبیعت) ما را هلاک نمی‌کند». آنان به این سخن که می‌گویند علمی ندارند، بلکه تنها گمانی بی‌پایه دارند.
1
(جاثیة/ 24)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ دَاوُدَ‌بْنِ‌کَثِیرٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) … ثُمَّ عَطَفَ عَلَی الدَّهْرِیَّهًِْ الَّذِینَ قَالُوا لَا نَحْیَا بَعْدَ الْمَوْتِ فَقَالَ وَ قالُوا ما هِیَ إِلَّا حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَ نَحْیا وَ هَذَا مُقَدَّمٌ وَ مُؤَخَّرٌ لِأَنَّ الدَّهْرِیَّهًَْ لَمْ یُقِرُّوا بِالْبَعْثِ وَ النُّشُورِ بَعْدَ الْمَوْتِ وَ إِنَّمَا قَالُوا نَحْیَا وَ نَمُوتُ وَ مَا یُهْلِکُنَا إِلَّا الدَّهْرُ إِلَی قَوْلِهِ یَظُنُّونَ فَهَذَا ظَنُّ شَکٍّ.
امام صادق (علیه السلام) - داودبن‌کثیر از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: …سپس از مادّی‌گرایان که می‌گفتند: «پس از مرگ دوباره زنده نخواهیم شد»، سخن به میان می‌آورد و می‌فرماید: و قَالوا مَا هِیَ إِلا حَیَاتُنَا الدُّنْیَا نَمُوتُ ونَحْیَا ومَا یُهْلکُنَا إِلا الدَّهْرُ، در کلمات نَمُوتُ و نَحْیَا تقدیم و تأخیر وجود دارد. زیرا مادّی‌گرایان به رستاخیز و زنده شدن پس از مرگ اعتقادی ندارند. بلکه می‌گفتند: می‌میریم و زنده می‌شویم و ما را جز دهر هلاک نکند. بلکه تنها گمانی بی‌پایه دارند و این ظنّ و تردید است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص226
بحارالأنوار، ج9، ص237/ القمی، ج2، ص294/ نورالثقلین/ البرهان
2
(جاثیة/ 24)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَانْظُرْ إِلَی الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ النَّبَاتِ وَ الشَّجَرِ وَ الْمَاءِ وَ الْحَجَرِ وَ اخْتِلَافِ هَذَا اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ تَفَجُّرِ هَذِهِ الْبِحَارِ وَ الْأَنْهَارِ وَ کَثْرَهًِْ هَذِهِ الْجِبَالِ وَ طُولِ هَذِهِ الْقِلَالِ وَ تَفَرُّقِ هَذِهِ اللُّغَاتِ وَ الْأَلْسُنِ الْمُخْتَلِفَاتِ فَالْوَیْلُ لِمَنْ أَنْکَرَ الْمُقَدِّرَ أَوْ جَحَدَ الْمُدَبِّرَ وَ زَعَمُوا أَنَّهُمْ کَالنَّبَاتِ مَا لَهُمْ زَارِعٌ وَ لَا لِاخْتِلَافِ صُوَرِهِمْ صَانِعٌ لَمْ یَلْجَئُوا إِلَی حُجَّهًٍْ فِیمَا ادَّعَوْا وَ لَا تَحْقِیقٍ فِیمَا أَوْعَوْا وَ هَلْ یَکُونُ بِنَاءٌ مِنْ غَیْرِ بَانٍ أَوْ جِنَایَهًٌْ مِنْ غَیْرِ جَان.
امام علی (علیه السلام) - درباره‌ی آفرینش آسمان و جهان؛ چنین است آسمان و هوا و بادها و آب. به خورشید و ماه و درخت و گیاه و آب و سنگ و به پیاپی‌آمدن شب و روز و گستردگی دریاها و فراوانی کوه‌ها و ارتفاع قلّه‌ها و اختلاف زبان‌ها و لهجه‌ها، نیکو بنگر! ای بدا به حال آن کس که تقدیرکننده و مدبّر این جهان را انکار کند. منکران چنان پنداشتند که این‌ها همه همچون گیاهان خودرویی هستند که زارعی ندارند و این صورت‌های گوناگون را صانعی نیست و آنان برای این ادّعای خود هیچ حجّت و برهانی نداشتند و به هیچ‌گونه تحقیقی دراین‌باره برنخاستند. آیا می‌شود که ساختمانی بی‌سازنده باشد و کاری بی‌کننده‌ی آن انجام پذیرد»؟!
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص226
الإحتجاج، ج1، ص205/ نورالثقلین
3
(جاثیة/ 24)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَدْ رُوِیَ فِی الْحَدِیثِ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ قَالَ: لَا تَسُبُّوا الدَّهْرَ، فَإِنََّ اللَّهَ هُوَ الدَّهْرُ. وَ تَأوِیلُهُ أَنَّ أَهْلَ الْجَاهِلِیَّهًِْ کَانُوا یَنْسِبُونَ الْحَوَادِثَ الْمُجْحِفَهًَْ وَ الْبَلَایَا النَّازِلَهًَْ إِلَی الدَّهْرِ فَیَقُولُونَ: فَعَلَ الدَّهْرُ کَذَا وَ کَانُوا یَسُبُّونَ الدَّهْرَ. فَقَالَ (صلی الله علیه و آله): إِنَّ فاعِلَ هَذِهِ الْأُمُورِ هُوَ اللَّهُ تَعَالَی فَلَاَتَسُبُّوا فَاعِلَهَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرگز به دهر (روزگار) ناسزا نگویید؛ چرا که خدا همان دهر است و تأویل [توضیح] آن این است که مردم زمان جاهلیّت حوادث ناگوار و بلاهای نازل شده را به دهر نسبت می‌دادند و می‌گفتند: کار دهر این‌گونه است و به دهر ناسزا می‌گفتند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «انجام‌دهنده‌ی این امور خداوند متعال است؛ پس به انجام‌دهنده‌ی این امور ناسزا نگویید».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص226
نورالثقلین
4
(جاثیة/ 24)
الصّادق (علیه السلام) - الْکُفْرُ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَلَی خَمْسَهًِْ وُجُوهٍ فَمِنْهُ کُفْرُ الْجُحُودِ وَ هُوَ عَلَی وَجْهَیْنِ جُحُودٌ بِعِلْمٍ وَ جُحُودٌ بِغَیْرِ‌عِلْمٍ فَأَمَّا الَّذِینَ جَحَدُوا بِغَیْرِ عِلْمٍ فَهُمُ الَّذِینَ حکا (حَکَی) اللَّهُ عَنْهُمْ فِی قَوْلِهِ وَ قالُوا ما هِیَ إِلَّا حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَ نَحْیا وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ وَ ما لَهُمْ بِذلِکَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ.
امام صادق (علیه السلام) - کفر در کتاب خداوند بر پنج قسم می‌باشد؛ یکی از آن‌ها کفر انکاری است و او هم بر دو قسم است، انکار علمی و انکار بدون علم. امّا انکار بدون علم، کسانی می‌باشند که خداوند از آن‌ها در قرآن حکایت می‌کند و آن این است که گفتند: وَ قالُوا ما هِیَ إِلَّا حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَ نَحْیا وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ وَ ما لَهُمْ بِذلِکَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص226
بحارالأنوار، ج69، ص92/ القمی، ج1، ص32/ مستدرک الوسایل، ج1، ص78
5
(جاثیة/ 24)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ أَمَّا الْکُفْرُ الْمَذْکُورُ فِی کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی فَخَمْسَهًُْ وُجُوهٍ مِنْهَا کُفْرُ الْجُحُودِ وَ مِنْهَا کُفْرٌ فَقَطْ وَ الْجُحُودُ یَنْقَسِمُ عَلَی وَجْهَیْنِ وَ مِنْهَا کُفْرُ التَّرْکِ لِمَا أَمَرَ اللَّهُ تَعَالَی بِهِ وَ مِنْهُ کُفْرُ الْبَرَاءَهًِْ وَ مِنْهَا کُفْرُ النَّعِیمِ فَأَمَّا کُفْرُ الْجُحُودِ فَأَحَدُ الْوَجْهَیْنِ مِنْهُ جُحُودُ الْوَحْدَانِیَّهًِْ وَ هُوَ قَوْلُ مَنْ یَقُولُ لَا رَبَّ وَ لَا جَنَّهًَْ وَ لَا نَارَ وَ لَا بَعْثَ وَ لَا نُشُورَ وَ هَؤُلَاءِ صِنْفٌ مِنَ الزَّنَادِقَهًِْ وَ صِنْفٌ مِنَ الدَّهْرِیَّهًِْ الَّذِینَ یَقُولُونَ وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ وَ ذَلِکَ رَأْیٌ وَضَعُوهُ لِأَنْفُسِهِمُ اسْتَحْسَنُوهُ بِغَیْرِ حُجَّهًٍْ فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَی إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ.
امام علی (علیه السلام) - کفری که در قرآن مجید از آن نام برده شده پنج قسم می‌باشد و آن‌ها عبارتند از؛ کفر انکاری، کفر مطلق، کفر ترک، کفر برائت و کفر نعمت. امّا کفر انکاری بر دو قسم است، یکی از آن‌ها کفر وحدانیّت است و آن گفتار کسانی است که می‌گویند: «نه خدایی هست و نه بهشتی و نه دوزخی و نه حشر و نشری». این جماعت از زنادقه و ملحدان می‌باشند و همچنین گروهی از دهریّه که می‌گویند: وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ این نظریّه‌ای است که آن‌ها می‌دهند و برای آن برهانی هم ندارند؛ و إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص228
بحارالأنوار، ج90، ص59
6
(جاثیة/ 24)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَمْرٍو الزُّبَیْرِیِّ عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِی عَنْ وُجُوهِ الْکُفْرِ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ. قَالَ: الْکُفْرُ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَلَی خَمْسَهًِْ أَوْجُهٍ فَمِنْهَا کُفْرُ الْجُحُودِ وَ الْجُحُودُ عَلَی وَجْهَیْنِ وَ الْکُفْرُ بِتَرْکِ مَا أَمَرَ اللَّهُ وَ کُفْرُ الْبَرَاءَهًِْ وَ کُفْرُ النِّعَمِ فَأَمَّا کُفْرُ الْجُحُودِ فَهُوَ الْجُحُودُ بِالرُّبُوبِیَّهًِْ وَ هُوَ قَوْلُ مَنْ یَقُولُ لَا رَبَّ وَ لَا جَنَّهًَْ وَ لَا نَارَ وَ هُوَ قَوْلُ صِنْفَیْنِ مِنَ الزَّنَادِقَهًِْ یُقَالُ لَهُمُ الدَّهْرِیَّهًُْ وَ هُمُ الَّذِینَ یَقُولُونَ وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ وَ هُوَ دِینٌ وَضَعُوهُ لِأَنْفُسِهِمْ بِالاسْتِحْسَانِ عَلَی غَیْرِ تَثَبُّتٍ مِنْهُمْ وَ لَا تَحْقِیقٍ لِشَیْءٍ مِمَّا یَقُولُونَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ أَنَّ ذَلِکَ کَمَا یَقُولُون.
امام صادق (علیه السلام) - ابوعمرو زبیری گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «مرا آگاه فرما به اینکه کفر در کتاب خدای عزّوجلّ (قرآن) به چند وجه است»؟ فرمود: «کفر در کتاب خدا بر پنج وجه است؛ کفر جحود (و انکار ربوبیّت) و آن بر دو قسم است و کفر به ترک‌کردن آنچه خداوند به آن فرمان داده و کفر برائت [و بیزاری‌جستن] و کفر نعمت‌ها. پس همان انکار به ربوبیّت است و آن گفتار کسی است که می‌گوید: نه پروردگاری است و نه بهشتی و نه دوزخی و این‌ها دو دسته از زندیقان هستند که به ایشان دهریّه گویند و آن‌ها کسانی هستند که گویند: وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ و آن دینی است که برای خدای به سلیقه و نظر خودشان ساخته‌اند، بدون اینکه بررسی و تحقیق و کاوشی در اطراف آنچه می‌گویند، بکنند، خدای عزّوجلّ دنبال آن می‌فرماید: إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ [یعنی پندارند] مطلب همان‌طور است که آن‌ها می‌گویند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص228
الکافی، ج2، ص389/ نورالثقلین
7
(جاثیة/ 24)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَمَّا الرَّدُّ عَلَی الدَّهْرِیَّهًِْ الَّذِی یَزْعُمُونَ أَنَّ الدَّهْرَ لَمْ یَزَلْ أَبَداً عَلَی حَالٍ وَاحِدَهًٍْ وَ أَنَّهُ مَا مِنْ خَالِقٍ وَ لَا مُدَبِّرٍ وَ لَا صَانِعٍ وَ لَا بَعْثٍ وَ لَا نُشُورٍ قَالَ تَعَالَی حِکَایَهًًْ لِقَوْلِهِمْ وَ قالُوا ما هِیَ إِلَّا حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَ نَحْیا وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ وَ ما لَهُمْ بِذلِکَ مِنْ عِلْمٍ وَ قالُوا أَ إِذا کُنَّا عِظاماً وَ رُفاتاً أَ إِنَّا لَمَبْعُوثُونَ خَلْقاً جَدِیداً إِلَی قَوْلِهِ أَوَّلَ مَرَّهًٍْ وَ مِثْلُ هَذَا فِی الْقُرْآنِ کَثِیرٌ وَ ذَلِکَ عَلَی مَنْ کَانَ فِی حَیَاهًِْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ هَذِهِ
الْمَقَالَهًَْ وَ مَنْ أَظْهَرَ لَهُ الْإِیمَانَ وَ أَبْطَنَ الْکُفْرَ وَ الشِّرْکَ وَ بَقُوا بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ کَانُوا سَبَبَ هَلَاکِ الْأُمَّهًِْ فَرَدَّ اللَّهُ تَعَالَی بِقَوْلِهِ یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنْ کُنْتُمْ فِی رَیْبٍ مِنَ الْبَعْثِ…وَ قَوْلُهُ وَ تَرَی الْأَرْضَ هامِدَةً… وَ مَا جَرَی مَجْرَی ذَلِکَ فِی الْقُرْآنِ وَ قَوْلُهُ سُبْحَانَهُ فِی سُورَهًِْ ق کَمَا مَرَّ فَهَذَا کُلُّهُ رَدٌّ عَلَی الدَّهْرِیَّهًِْ وَ الْمَلَاحِدَهًِْ مِمَّنْ أَنْکَرَ الْبَعْثَ وَ النُّشُورَ.
امام علی (علیه السلام) - در ردّ [مادّیون] که این‌گونه می‌پنداشتند که روزگار پیوسته بر یک حالت بوده است و نه خالقی هست و نه تدبیرکننده و نه آفریدگار و نه برانگیخته شدنی و نه نشوری (پراکندگی در قیامت). خداوند تعالی در حکایت قول آن‌ها این‌گونه فرموده: آن‌ها به پوست‌های تنشان می‌گویند: «چرا بر ضدّ ما گواهی دادید؟!» آن‌ها جواب می‌دهند: «همان خدایی که هر موجودی را به نطق درآورده ما را گویا ساخته و او شما را نخستین‌بار آفرید». (فصلت/21) و مانند این (آیه) در قرآن زیاد است و آن بر ضدّ کسانی است که در زمان زندگی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) این سخن را می‌گفتند و کسانی که برای او (پیامبر (صلی الله علیه و آله) ) اظهار ایمان می‌کردند ولی کفر و شرک را [در درونشان] پنهان می‌داشتند و بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) باقی ماندند و باعث هلاکت امّت شدند، که خداوند تعالی سخن آن‌ها (دهریّه) را با این قولش؛ ای مردم! اگر در رستاخیز شک دارید، [به این نکته توجّه کنید که]: ما شما را از خاک آفریدیم، سپس از نطفه، و بعد از خون بسته شده، سپس از «مضغه» [چیزی شبیه گوشت جویده شده]، که بعضی دارای شکل و خلقت است و بعضی بدون شکل تا برای شما روشن سازیم [که بر هرچیز قادریم]! و جنین‌هایی را که بخواهیم تا مدّت معیّنی در رحم [مادران] قرار می‌دهیم [و آنچه را بخواهیم ساقط می‌کنیم] بعد شما را به‌صورت طفل بیرون می‌آوریم سپس هدف این است که به حدّ رشد و بلوغ خویش برسید. در این میان بعضی از شما می‌میرند و بعضی آنقدر عمر می‌کنند که به بدترین مرحله زندگی [و پیری] می‌رسند آن‌چنان که بعد از علم و آگاهی، چیزی نمی‌دانند! [از سوی دیگر]، زمین را [در فصل زمستان] خشک و مرده می‌بینی، امّا هنگامی‌که آب باران بر آن فرو می‌فرستیم، به حرکت درمی‌آید و می‌روید و از هر نوع گیاهان زیبا می‌رویاند! . (حج/5). رد کرد و این کلام: زمین را [در فصل زمستان] خشک و مرده می‌بینی، امّا هنگامی‌که آب باران بر آن فرو می‌فرستیم، به حرکت درمی‌آید و می‌روید و از هر نوع گیاهان زیبا می‌رویاند! . (حج/5) و آیه‌هایی در قرآن مانند آن هستند و سخنش در سوره‌ی ق، همگی ردّی است بر دهریّه و ملحِدان همان‌هایی که برانگیخته‌شدن و نشور را انکار کردند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص228
بحارالأنوار، ج7، ص43
آیه وَ إِذا تُتْلی عَلَیْهِمْ آیاتُنا بَیِّناتٍ ما کانَ حُجَّتَهُمْ إِلاَّ أَنْ قالُوا ائْتُوا بِآبائِنا إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ [25]
و هنگامی‌که آیات روشن ما بر آن‌ها خوانده می‌شود، دلیلی در برابر آن ندارند جز اینکه می‌گویند: «اگر راست می‌گویید پدران ما را [زنده كنيد و] بیاورید [تا گواهى دهند]»!
1
(جاثیة/ 25)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ حَکَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ قَوْلَ الدَّهْرِیَّهًِْ فَقَالَ وَ إِذا تُتْلی عَلَیْهِمْ آیاتُنا بَیِّناتٍ ما کانَ حُجَّتَهُمْ إِلَّا أَنْ قالُوا ائْتُوا بِآبائِنا إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ، أَیْ إِنَّکُمْ تُبْعَثُونَ بَعْدَ الْمَوْتِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - خداوند سپس دیدگاه مادّی‌گرایان را نقل کرده و می‌فرماید: وإِذَا تُتْلی عَلیْهِمْ آیَاتُنَا بَیِّنَاتٍ مَّا کَانَ حجّتهُمْ إِلا أَن قَالوا ائْتُوا بِآبَائِنَا إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ یعنی شما پس از مرگ زنده خواهید شد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص230
البرهان
آیه قُلِ اللهُ یُحْییکُمْ ثُمَّ یُمیتُکُمْ ثُمَّ یَجْمَعُکُمْ إِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ لا رَیْبَ فیهِ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ [26]
بگو: «خداوند شما را زنده می‌کند سپس می‌میراند، بار دیگر در روز قیامت که در آن تردیدی نیست گردآوری می‌کند، ولی بیشتر مردم نمی‌دانند».
آیه وَ لِلهِ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یَوْمَئِذٍ یَخْسَرُ الْمُبْطِلُونَ [27]
مالکیّت و حاکمیّت آسمان‌ها و زمین برای خداست و آن روز که قیامت برپا شود اهل باطل زیان می‌بینند.
1
(جاثیة/ 27)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - یَوْمَئِذٍ یَخْسَرُ الْمُبْطِلُونَ، الَّذِینَ أَبْطَلُوا دِینَ اللَّهِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَوْمَئِذٍ یَخْسَرُ المُبْطِلُونَ؛ کسانی که دین خدا را باطل کردند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص230
البرهان
2
(جاثیة/ 27)
الزّهراء (سلام الله علیها) - عَن عَطِیَّهًِْ العُوفِی: أَنَّهُ سَمِعَ عَبدُ‌اللّهِ‌بنِ‌الحَسَن یَذکُرُهُ عَن أَبِیهِ، ثُمَّ قَالَ أَبُو الحُسَین: . . لَمَّا أَجْمَعَ أَبُوبَکْرٍ عَلَی مَنْعِ فَاطِمَهًَْ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ (سلام الله علیها) وَ عَلَیْهَا فَدَکَ، وَ بَلَغَ ذَلِکَ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) لَاثَتْ خِمَارَهَا عَلَی رَأْسِهَا وَ أَقْبَلَتْ فِی لُمَهًٍْ مِنْ حَفَدَتِهَا وَ نِسَاءِ قَوْمِهَا تَطَأُ ذُیُولَهَا، مَا تَخْرِمُ مِنْ مِشْیَهًِْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ سَلَّمَ شَیْئاً حَتَّی دَخَلَتْ عَلَی أَبِی‌بَکْرٍ وَ هُوَ فِی حَشَدٍ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ فَنِیطَتْ دُونَهَا مُلَاءَهًٌْ، ثُمَّ أَنَّتْ أَنَّهًًْ أَجْهَشَ الْقَوْمُ لَهَا بِالْبُکَاءِ، وَ ارْتَجَّ الْمَجْلِسُ، وَ أَمْهَلَتْ حَتَّی سَکَنَ نَشِیجُ الْقَوْمِ وَ هَدَأَتْ فَوْرَتُهُمْ، فَافْتَتَحَتِ الْکَلَامَ بِحَمْدِ اللَّهِ وَ الثَّنَاءِ عَلَیْهِ وَ الصَّلَاهًِْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) … هَذَا کِتَابُ اللَّهِ بَیْنَ أَظْهُرِکُمْ، زَوَاجِرُهُ بَیِّنَهًٌْ، وَ شَوَاهِدُهُ لَائِحَهًٌْ، وَ أَوَامِرُهُ وَاضِحَهًٌْ، أَ‌رَغْبَهًًْ عَنْهُ تُدْبِرُونَ، أَمْ بِغَیْرِهِ تَحْکُمُونَ بِئْسَ لِلظَّالِمِینَ بَدَلًا. وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ، ثُمَّ لَمْ تُرِیثُوا أُخْتَهَا إِلَّا رَیْثَ أَنْ تَسْکُنَ نَفْرَتُهَا، تُسِرُّونَ حَسْواً فِی ارْتِقَاءٍ، وَ نَصْبِرُ مِنْکُمْ عَلَی مِثْلِ حَزِّ الْمُدَی، وَ أَنْتُمُ الْآنَ تَزْعُمُونَ أَنْ لَا إِرْثَ لَنَا، أَ‌فَحُکْمَ الْجاهِلِیَّةِ یَبْغُونَ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللهِ حُکْماً لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ، وَیْهاً یَا مَعْشَرَ الْمُهَاجِرَهًِْ أُبْتَزُّ إِرْثَ أَبِیَهْ. أَ‌فِی الْکِتَابِ أَنْ تَرِثَ أَبَاکَ وَ لَا أَرِثَ أَبِی لَقَدْ جِئْتِ شَیْئاً فَرِیًّا فَدُونَکَهَا مَخْطُومَهًًْ مَرْحُولَهًًْ تَلْقَاکَ یَوْمَ حَشْرِکَ، فَنِعْمَ الْحَکَمُ اللَّهُ، وَ الزَّعِیمُ مُحَمَّدٌ، وَ الْمَوْعِدُ الْقِیَامَهًُْ، وَ عِنْدَ السَّاعَهًِْ یَخْسَرُ الْمُبْطِلُون.
حضرت زهرا (سلام الله علیها) - از ابوالحسین نقل شده است: … وقتی ابوبکر برای منع حضرت زهرا (سلام الله علیها) از فدک تصمیم گرفت و حضرت از آن با خبر شد، روبند بر سر کشیده و با چند تن از اطرافیان و زنان قوم خود به سوی مجلس ابوبکر حرکت کرد، درحالی‌که دامنش زیر پایش می¬کشید و عیناً همچون رسول خدا (صلی الله علیه و آله) راه می‌رفت. چون وارد مسجد شد، ابوبکر با گروهی از جماعت مهاجر و انصار نشسته بودند. پس پرده‌ای زدند و آن حضرت در پشت آن پرده نشست. سپس آن حضرت آه دردناکی از دل سوزان خود کشید و همه مجلس به گریه و ناله افتادند و مجلس یکپارچه اندوه و عزا شد. سپس آن حضرت اندکی صبر نمود تا مجلس آرام شد. سخن را با حمد و ثنای خدا و درود بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آغاز کرد… [سپس فرمود:] درحالی‌که کتاب خدا در میان شما است! قرآنی که ظاهر و احکامش روشن و حقایق آن آشکار و نواهی آن واضح و اوامرش صریح است.
آیا کلام خدا را پشت سر انداختید؟ یا از آن اعراض کرده‌اید و به کتاب دیگری روی آوردید؟ چه جایگزینی بدی است برای ستمکاران! . (کهف/50) و هرکس جز اسلام [و تسلیم در برابر فرمان حق]، آیینی برای خود انتخاب کند، از او پذیرفته نخواهد شد و او در آخرت، از زیانکاران است. (آل عمران/85). سپس آنقدر صبر نکردید که بحران و جوش این مصیبت فروکش کند و خروش آن آرام گیرد، و بلافاصله اقدام به دامن زدن و افروختن آتش کردید، و ما در مقابل شما صبر می‌کنیم، همچون صبر در برابر تیزی و برش کارد و طعنه نیزه‌ها، و حال شما ادّعا می‌کنید که ما را ارثی نیست. آیا آن‌ها حکم جاهلیّت را (از تو) می‌خواهند؟! و چه کسی بهتر از خدا، برای قومی که اهل یقین هستند، حکم می‌کند (مائده/50) وای بر شما‌ای گروه مهاجر! آیا شایسته است که من از ارث خود محروم باشم؟ آیا در قرآن است که تو از پدر ارث ببری و من نه؟ از نزد خود حکم تازه و دروغی در آوردی؟ ولی بدان که در روز حشر، خداوند حاکم است، و چه خوب حاکمی است! و پیشوای ما محمّد (صلی الله علیه و آله) و وعده‌گاه ما قیامت خواهد بود؛ و در آن روز است که باطل‌اندیشان زیان خواهند دید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص230
بحارالأنوار، ج29، ص235
3
(جاثیة/ 27)
الزّهراء (سلام الله علیها) - عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌الْحَسَنِ عَنْ أُمِّهِ فَاطِمَهًَْ بِنْتِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَالَت: لَمَّا اشْتَدَّتْ عِلَّهًُْ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ غَلَبَهَا اجْتَمَعَ عِنْدَهَا نِسَاءُ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ فَقُلْنَ لَهَا یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَیْفَ أَصْبَحْتِ عَنْ عِلَّتِکِ فَقَالَتْ (سلام الله علیها) أَصْبَحْتُ وَ اللَّهِ عَائِفَهًًْ لَدُنْیَاکُمْ قَالِیَهًًْ لِرِجَالِکُمْ لَفَظْتُهُمْ قَبْلَ أَنْ عَجَمْتُهُمْ وَ شَنَئْتُهُمْ بَعْدَ أَنْ سَبَرْتُهُمْ فَقُبْحاً لِفُلُولِ الْحَدِّ وَ خَوَرِ الْقَنَاهًِْ وَ خَطَلِ الرَّأْیِ وَ بِئْسَ ما قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنْفُسُهُمْ أَنْ سَخِطَ اللهُ عَلَیْهِمْ وَ فِی الْعَذابِ هُمْ خالِدُونَ لَا جَرَمَ لَقَدْ قَلَّدْتُهُمْ رِبْقَتَهَا وَ شَنَنْتُ عَلَیْهِمْ غَارَهَا فَجَدْعاً وَ عَقْراً وَ سُحْقاً لِلْقَوْمِ الظَّالِمِینَ وَیْحَهُمْ أَنَّی زَحْزَحُوهَا عَنْ رَوَاسِی الرِّسَالَهًِْ وَ قَوَاعِدِ النُّبُوَّهًِْ وَ مَهْبَطِ الْوَحْیِ الْأَمِینِ وَ الطَّبِینِ بِأَمْرِ الدُّنْیَا وَ الدِّینِ أَلا ذلِکَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبِینُ وَ مَا نَقَمُوا مِنْ أَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) نَقَمُوا وَ اللَّهِ مِنْهُ نَکِیرَ سَیْفِهِ وَ شِدَّهًَْ وَطْئِهِ وَ نَکَالَ وَقْعَتِهِ وَ تَنَمُّرَهُ فِی ذَاتِ اللَّهِ عزّوجلّ وَ اللَّهِ لَوْ تَکَافُّوا عَنْ زِمَامٍ نَبَذَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَیْهِ لَاعْتَلَقَهُ وَ لَسَارَ بِهِمْ سَیْراً سُجُحاً لَا یَکْلُمُ خِشَاشُهُ وَ لَا یُتَعْتِعُ رَاکِبَهُ وَ لَأَوْرَدَهُمْ مَنْهَلًا نَمِیراً فَضْفَاضاً تَطْفَحُ ضَفَّتَاهُ وَ لَأَصْدَرَهُمْ بِطَاناً قَدْ تَحَیَّرَ بِهِمُ الرَّیُّ غَیْرَ مُتَحَلٍّ مِنْهُ بِطَائِلٍ إِلَّا بِغَمْرِ الْمَاءِ وَ رَدْعِهِ شَرَرَهُ السَّاغِبَ وَ لَفُتِحَتْ عَلَیْهِمْ بَرَکَاتٌ مِنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ سَیَأْخُذُهُمُ اللَّهُ بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ أَلَا هَلُمَّ فَاسْمَعْ وَ مَا عِشْتَ أَرَاکَ الدَّهْرُ الْعَجَبَ وَ إِنْ تَعْجَبْ فَقَدْ أَعْجَبَکَ الْحَادِثُ إِلَی أَیِّ سِنَادٍ اسْتَنَدُوا وَ بِأَیِّ عُرْوَهًٍْ تَمَسَّکُوا اسْتَبْدَلُوا الذُّنَابَی وَ اللَّهِ بِالْقَوَادِمِ وَ الْعَجُزَ بِالْکَاهِلِ فَرَغْماً لِمَعَاطِسِ قَوْمٍ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً أَلا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَ لکِنْ لا یَشْعُرُونَ أَ‌فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدی فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ أَمَا لَعَمْرُ إِلَهِکَ لَقَدْ لَقِحَتْ فَنَظِرَهًٌْ رَیْثَمَا تُنْتَجُ ثُمَّ احْتَلَبُوا طِلَاعَ الْقَعْبِ دَماً عَبِیطاً وَ ذُعَافاً مُمْقِراً هُنَالِکَ یَخْسَرُ الْمُبْطِلُونَ.
حضرت زهرا (سلام الله علیها) - از فاطمه‌بنت‌حسین نقل شده است: موقعی که بیماری حضرت زهرای اطهر (سلام الله علیها) شدید شد و بر او غلبه یافت زنان مهاجرین و انصار در اطراف او اجتماع نمودند و به وی گفتند: «ای دختر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! امشب را با مریضی چگونه صبح کردی»؟ فرمود: «درحالی‌که از دنیای شما بیزارم، دشمن مردان شما می‌باشم. من آنان را پس از اینکه آزمایش نمودم از نزد خویشتن راندم، من ایشان را بعد از اینکه امتحان کردم ملول و محکوم نمودم. چقدر قبیح است این رخنه‌ای که در اسلام ایجاد نمودند! با دین خویشتن بازی کردند، پس از اینکه آن را جدّی و قطعی گرفته بودند. صفات خود را کوبیدند و قنات را شکاف دادند. آراء خود را دچار خدعه کردند، دارای هوا و هوس با لغزش شدند، بد است؛ اعمالی از پیش برای [معاد] آن‌ها فرستاد! که نتیجه آن، خشم خداوند بود و در عذاب [الهی] جاودانه خواهند ماند. (مائده/80). آنان مقام خلافت یا فدک را دستاویز قرار دادند و سنگینی آن را به دوش گرفتند، غارت‌های ایشان توسعه پیدا کرد. افراد ظالم و ستمکار دچار دماغ سوختگی و قطع اعضاء و محرومیّت خواهند شد. وای بر ایشان که مقام خلافت را از خاندان رسالت، پایه‌های نبوّت و هدایت، مهبط روح‌الامین و آن کسی (یعنی علی (علیه السلام) ) که از امور دین و دنیا آگاه بود غصب و دور نمودند، آگاه باشید زیان آشکار همین است! . (زمر/15). این چه انتقامی است که از حضرت علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) کشیدند. به خدا قسم! انتقام امر به معروف و نهی از منکر شمشیر علی (علیه السلام) و [جوانمردی‌های علی (علیه السلام) را از او گرفتند از قبیل] امر به معروف و نهی منکر شمشیر او، بی‌باکی از موت و مرگ، شدّت جنگیدن عقاب و جدال و غضب‌نمودن برای خدا. به خدا قسم! اگر آنان بعد از اینکه مقام خلافت را به علی (علیه السلام) واگذار نمایند از طریق واضح و حق و قبول حجّت و برهان روشن منحرف و روگردان می‌شدند، علی (علیه السلام) ایشان را به راه راست و حق راهنمایی و هدایت می‌کرد و آنان را با آرامش می‌برد، محلّ لجام او مجروح نمی‌شد، راننده‌ی وی رنج نمی‌برد، سوار او ملول نمی‌شد، علی (علیه السلام) آنان را به سرچشمه‌ای وارد می‌کرد که صاف و گوارا باشد، دو طرف آن پر می‌شد، دو طرف آن گل‌آلود نمی‌شد، ایشان را از پرخوری منصرف می‌نمود، در خلوت و جلوت آنان را نصیحت می‌کرد، از دنیا و مادّیات آن فایده‌ای نمی‌برد، از دنیا به چیزی نائل نمی‌گردید مگر به‌قدری که شخص عطشان آب بنوشد و شخص گرسنه قوّت لایموت برگیرد، علی (علیه السلام) شخص زاهد و دروغگو و راستگو را به ایشان معرّفی می‌نمود. خداوند [در قرآن] می‌فرماید: «اگر اهل قریه‌ها ایمان می‌آوردند و پرهیزکار می‌شدند، ما برکات آسمان و زمین را برای ایشان می‌فرستادیم، ولی افسوس که حق را تکذیب نمودند و ما آنان را به جزای اعمال زشت و ناپسندشان رساندیم. آن افرادی که از این گروه ظلم و ستم کردند به‌زودی به جزای اعمال خود خواهند رسید و معجزه و قدرتی هم نخواهند داشت. بیا و بشنو! در این عمری که کردی روزگار مطالب شگفت‌آوری را به تو نشان داد! اگر تعجّب می‌کنی از سخنان آنان تعجّب کن! کاش من می‌دانستم که ایشان به چه سندی استناد نمودند!؟ به چه تکیه‌گاهی اعتماد کردند!؟ به چه دستگیره‌ای چنگ زدند!؟ برعلیه چه خاندانی قیام کردند! چه سرپرست و همدم بدی برگزیدند! افراد ظالم بد چیزی را برگزیدند! به خدا قسم! آنان دم مرغ را گرفتند و سر آن را رها نمودند، گردن آن را از دست دادند و عقب آن را چسبیدند، سوخته باد دماغ گروهی که بااین‌حال، می‌پندارند کار نیک انجام می‌دهند! . (کهف/104) آگاه باشید! این‌ها همان مفسدانند ولی نمی‌فهمند. (بقره/12). بگو: آیا هیچ‌یک از معبودهای شما، به‌سوی حق هدایت می‌کند؟! بگو: «تنها خدا به حق هدایت می‌کند! آیا کسی که هدایت به‌سوی حق می‌کند برای پیروی شایسته‌تر است، یا آن کس که خود هدایت نمی‌شود مگر هدایتش کنند؟ شما را چه می‌شود، چگونه داوری می‌کنید»؟! . (یونس/35). آگاه باش، سوگند به خداوند که تحقیقاً شتر خلافت آبستن حوادث است، دمی درنگ کنید تا فرزندش را به دنیا آورد. آنگاه از پستان شتر خلافت، جامی لبریز از خون تازه و زهری تلخ بدوشند. درآن‌هنگام یَخْسَرُ الْمُبْطِلُون، اهل باطل زیان می‌بینند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص232
بحارالأنوار، ج43، ص158/ بحارالأنوار، ج43، ص159؛ «بتفاوت» / بحارالأنوار، ج43، ص161؛ «بتفاوت»
آیه وَ تَری کُلَّ أُمَّةٍ جاثِیَةً کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعی إِلی کِتابِهَا الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ [28]
در آن روز هر امّتی را می‌بینی [كه از شدّت ترس و وحشت] به زانو درآمده، هر امّتی به‌سوی کتابش خوانده می‌شود، و [به آن‌ها مى‌گويند]: امروز [جزاى] آنچه را انجام می‌دادید به شما داده می‌شود.
1
(جاثیة/ 28)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَولُهُ وَ تَری کُلَّ أُمَّةٍ جاثِیَةً أَیْ عَلَی رَکَبِهَا کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعی إِلی کِتابِهَا قَالَ إِلَی مَا یَجِبُ عَلَیْهِمْ مِنْ أَعْمَالِهِمْ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ تَری کُلَّ أُمَّةٍ جاثِیَةً یعنی به زانو نشسته است و کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعی إِلی کِتابِهَا گفت: «[یعنی] به‌سوی آن دسته از اعمالشان که بر آن‌ها واجب می‌باشد».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص234
القمی، ج2، ص294/ نورالثقلین/ البرهان
2
(جاثیة/ 28)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ تَری کُلَّ أُمَّةٍ جاثِیَةً أَیْ وَ تَرَی یَوْمَ القیامه أَهْلِ کُلِّ ملهًْ بارکهًْ عَلَی رَکِبَهَا.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ تَری کُلَّ أُمَّةٍ جاثِیَة یعنی در روز قیامت، هر ملّتی را می‌بینی که بر زانو می‌ایستند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص234
بحارالأنوار، ج7، ص163
3
(جاثیة/ 28)
الباقر (علیه السلام) - الْبَاقِرُ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ وَ تَری کُلَّ أُمَّةٍ جاثِیَةً… قَالَ ذَاکَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) یَقُومُ عَلَی‌کَوْمٍ قَدْ عَلَا عَلَی الْخَلَائِقِ فَیَشْفَعُ ثُمَّ یَقُولُ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) اشْفَعْ فَیَشْفَعُ الرَّجُلُ فِی الْقَبِیلَهًِْ وَ یَشْفَعُ الرَّجُلُ لِأَهْلِ الْبَیْتِ وَ یَشْفَعُ الرَّجُلُ لِلرَّجُلَیْنِ عَلَی قَدْرِ‌عَمَلِهِ فَذَلِکَ الْمَقَامُ الْمَحْمُودُ.
امام باقر (علیه السلام) - وَ تَری کُلَّ أُمَّةٍ جاثِیَةً کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعی إِلی کِتابِهَا الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ ماکُنْتُمْ تَعْمَلُونَ؛ آن‌ها [امّت] پیامبر (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) هستند که پیامبر (صلی الله علیه و آله) بر بلندی‌ای که از همه‌ی مخلوقات بالاتر است، می‌ایستد و شفاعت می‌کند آنگاه می‌فرماید: «ای علی (علیه السلام)! شفاعت کن». یک نفر در یک قبیله را شفاعت می‌کند و یک‌نفر خانواده‌اش را شفاعت می‌کند و یک‌نفر، دو نفر را به‌اندازه‌ی عملش، شفاعت می‌کند و این همان مقام محمود است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص234
بحارالأنوار ج51، ص44
4
(جاثیة/ 28)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ الْأُمَّهًُْ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَلَی وُجُوهٍ کَثِیرَهًْ… وَ مِنْهُ یَعْنِی بِهِ الْخَلْقَ کُلَّهُمْ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ تَری کُلَّ أُمَّةٍ جاثِیَةً کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعی إِلی کِتابِهَا.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - امّت در کتاب خدا، انواع زیادی دارد… و از جمله‌ی آن، [بخشی است که در آن] منظورش همه‌ی مخلوقات است و این همان سخن اوست؛ وَ تَری کُلَّ أُمَّةٍ جاثِیَةً کُلُّ أُمَّةٍ تُدْعی إِلی کِتابِهَا.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص234
بحارالأنوار، ج51، ص44/ القمی
آیه هذا کِتابُنا یَنْطِقُ عَلَیْکُمْ بِالْحَقِّ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ [29]
این نامه‌ی اعمال شماست که ما نوشته‌ایم و به‌حق برضدّ شما سخن می‌گوید، ما آنچه را انجام می‌دادید می‌نوشتیم.
این نامه‌ی اعمال شماست که ما نوشته‌ایم و به‌حق بر ضدّ شما سخن می‌گوید
1 -1
(جاثیة/ 29)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌بَصِیرقَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَوْلُهُ تَعَالَی هذا کِتابُنا یَنْطِقُ عَلَیْکُمْ بِالْحَقِّ قَالَ إِنَّ الْکِتَابَ لَا یَنْطِقُ وَ لَکِنْ مُحَمَّدٌ وَ أَهْلُ بَیْتِهِ (علیهم السلام) هُمُ النَّاطِقُونَ بِالْکِتَابِ.
امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «آیه: هذا کِتابُنا یَنْطِقُ عَلَیْکُمْ بِالحَقِّ چه معنی دارد»؟ فرمود: «کتاب که سخن نمی‌گوید، محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) و اهل بیتش (علیهم السلام) ناطق کتاب هستند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص236
بحارالأنوار، ج23، ص197/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص559/ البرهان
1 -2
(جاثیة/ 29)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّ ابْنَ‌الْکَوَّاءِ سَأَلَ أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَنِ الْبَیْتِ الْمَعْمُورِ وَ السَّقْفِ الْمَرْفُوعِ قَالَ وَیْلَکَ ذَلِکَ الضُّرَاحُ بَیْتٌ فِی السَّمَاءِ الرَّابِعَهًِْ حِیَالَ الْکَعْبَهًِْ مِنْ لُؤْلُؤَهًٍْ وَاحِدَهًٍْ یَدْخُلُهُ کُلَّ یَوْمٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ لَا یَعُودُونَ إِلَیْهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ فِیهِ کِتَابُ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ عَنْ یَمِینِ الْبَابِ یَکْتُبُونَ أَعْمَالَ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ وَ فِیهِ کِتَابُ أَهْلِ النَّارِ عَنْ یَسَارِ الْبَابِ یَکْتُبُونَ أَعْمَالَ أَهْلِ النَّارِ بِأَقْلَامٍ سُودٍ فَإِذَا کَانَ وَقْتُ الْعِشَاءِ ارْتَفَعَ الْمَلَکَانِ فَیَسْمَعُونَ مِنْهُمَا مَا عَمِلَ الرَّجُلُ فَذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی هذا کِتابُنا یَنْطِقُ عَلَیْکُمْ بِالْحَقِّ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.
امام علی (علیه السلام) - ابن‌کوّاء از امیرالمؤمنین (علیه السلام) درباره‌ی بیت‌المعمور و سقف مرفوع پرسید، فرمود: «وای بر تو! آن ضراح است، خانه‌ای در آسمان چهارم برابر کعبه از یک دانه‌ی لؤلؤ، هر روز هفتادهزار فرشته در آن وارد و خارج می‌شوند و تا روز قیامت به آن باز نمی‌گردند، نویسنده‌های اهل بهشت در آنند، سمت راستِ در، کردار اهل بهشت را بنویسند و نویسنده‌های دوزخیان سمت چپ درند که با خامه‌ی سیاه کردار دوزخیان را می‌نویسند، شب هنگام آن دو فرشته بالا می‌روند و از آن‌ها آنچه را شخصی انجام داده می‌شنوند. و این است تفسیر کلام خداوند متعال؛ هذا کِتابُنا یَنْطِقُ عَلَیْکُمْ بِالحَقِّ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص236
بحارالأنوار/ بحارالأنوار/ محاسبهًْ النفس، ص28
1 -3
(جاثیة/ 29)
السّجّاد (علیه السلام) - فَقُلْتَ عَزَّ جَلَالُکَ فِی تَأْکِیدِ الْکِتَابِ وَ قَبُولِ مَا جَاءَ فِیهِ هذا کِتابُنا یَنْطِقُ عَلَیْکُمْ بِالْحَقِّ وَ قُلْتَ ما فَرَّطْنا فِی الْکِتابِ مِنْ شَیْءٍ.
امام سجّاد (علیه السلام) - [پروردگارا!] تو در تأکید کتابت و قبول آنچه در آن آمده است، فرمودی: هذا کِتابُنا یَنْطِقُ عَلَیْکُمْ بِالحَقِّ و فرمودی: ما هیچ‌چیز را در این کتاب، فرو گذار نکردیم. (انعام/38).
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص236
بحارالأنوار/ إقبال الأعمال/ البلدالأمین/ المصباح للکفعمی
1 -4
(جاثیة/ 29)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ هَذَا الْقُرْآنُ إِنَّمَا هُوَ خَطٌّ مَسْتُورٌ بَیْنَ الدَّفَّتَیْنِ لَا یَنْطِقُ بِلِسَانٍ وَ لَا بُدَّ لَهُ مِنْ تَرْجُمَانٍ وَ إِنَّمَا یَنْطِقُ عَنْهُ الرِّجَالُ.
امام علی (علیه السلام) - هرآینه این قرآن، خطّی نوشته میان دو پاره‌ی جلد آن است که به زبان سخن نمی‌گوید و ناگزیر تفسیرکننده و مترجمی می‌خواهد و مردان از آن سخن می‌گویند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص236
کنزالدقایق، ج3، ص449
ما آنچه را انجام می‌دادید می‌نوشتیم
2 -1
(جاثیة/ 29)
الرّضا (علیه السلام) - الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌بَشَّارٍ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ عَلِیِّ‌بْنِ‌مُوسَی الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ أَ‌یَعْلَمُ اللَّهُ الشَّیْءَ الَّذِی لَمْ یَکُنْ أَنْ لَوْ‌کَانَ کَیْفَ کَانَ یَکُونُ أَوْ لَا یَعْلَمُ إِلَّا مَا یَکُونُ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی هُوَ الْعَالِمُ بِالْأَشْیَاءِ قَبْلَ کَوْنِ الْأَشْیَاءِ قَالَ عزّوجلّ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُون.
امام رضا (علیه السلام) - حسین‌بن‌بشّار گوید: از امام رضا (علیه السلام) سؤال کردم که آیا خدا می‌داند آن چیزی که موجود نشده، اگر بود چگونه بود یا اینکه فقط نسبت به آنچه که می‌باشد و خواهد بود، علم دارد»!؟ فرمود: «خدای تعالی به اشیاء پیش از بودن آن‌ها عالم است، خدای عزّوجلّ فرمود: إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص236
بحارالأنوار، ج4، ص78/ التوحید، ص136/ عیون أخبارالرضا (ج1، ص118/ نورالثقلین/ البرهان
2 -2
(جاثیة/ 29)
الصّادق (علیه السلام) - عن عَبْدِ‌الرَّحِیمِ الْقَصِیرِ عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ ن وَ الْقَلَمِ قَالَ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْقَلَمَ مِنْ شَجَرَهًٍْ فِی الْجَنَّهًِْ یُقَالُ لَهَا الْخُلْدُ ثُمَّ قَالَ لِنَهَرٍ فِی الْجَنَّهًِْ کُنْ مِدَاداً فَجَمَدَ النَّهَرُ وَ کَانَ أَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ الثَّلْجِ وَ أَحْلَی مِنَ الشَّهْدِ ثُمَّ قَالَ لِلْقَلَمِ اکْتُبْ قَالَ یَا رَبِّ مَا أَکْتُبُ قَالَ اکْتُبْ مَا کَانَ وَ مَا هُوَ کَائِنٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ فَکَتَبَ الْقَلَمُ فِی رَقٍّ أَشَدَّ بَیَاضاً مِنَ الْفِضَّهًِْ وَ أَصْفَی مِنَ الْیَاقُوتِ ثُمَّ طَوَاهُ فَجَعَلَهُ فِی رُکْنِ الْعَرْشِ ثُمَّ خَتَمَ عَلَی فَمِ الْقَلَمِ فَلَمْ یَنْطِقْ بَعْدُ وَ لَا یَنْطِقُ أَبَداً فَهُوَ الْکِتَابُ الْمَکْنُونُ الَّذِی مِنْهُ النُّسَخُ کُلُّهَا أَ وَ لَسْتُمْ عَرَباً فَکَیْفَ لَا تَعْرِفُونَ مَعْنَی الْکَلَامِ وَ أَحَدُکُمْ یَقُولُ لِصَاحِبِهِ انْسَخْ ذَلِکَ الْکِتَابَ أَ وَ لَیْسَ إِنَّمَا یُنْسَخُ مِنْ کِتَابٍ آخَرَ مِنَ الْأَصْلِ وَ هُوَ قَوْلُهُ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.
امام صادق (علیه السلام) - عبد الرّحیم قصیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: ن، سوگند به قلم. (قلم/1) پرسیدم. فرمود: «به‌راستی خداوند قلم را از درختی در بهشت به نام خلد آفرید. سپس به نهری از بهشت فرمود: «مداد شو» و آن نهر بسته شد و از برف سفیدتر و از عسل شیرین‌تر بود. سپس به قلم فرمود: «بنویس»! گفت: «پروردگارا چه بنویسم»؟ فرمود: «بنویس آنچه بوده و آنچه تا روز قیامت خواهد بود و قلم در برگی سفیدتر از نقره و پاک‌تر از یاقوت نوشت، سپس خدا آن را لوله کرد و در رکن عرش نهاد سپس دانه‌های قلم را مُهر کرد و پس از آن سخن نگفت و هرگز نخواهد گفت و همان است کتاب مکنونی که همه‌ی نسخه‌ها از آن است. آیا شما عرب نیستید؟ چگونه معنی سخن را نمی‌فهمید، یکی از شما به یارش می‌گوید: از این کتاب نسخه‌ای بردار، آیا این طور نیست که نسخه از کتاب دیگر است و اصل همان است و آن کلام خداوند متعال است که فرمود: إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص238
بحارالأنوار، ج54، ص366/ القمی، ج2، ص379/ نورالثقلین
2 -3
(جاثیة/ 29)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ هَذِهِ الْآیَهًِْ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ فَقَالَ إِنَّ أَوَّلَ مَا خَلَقَ اللَّهُ الْقَلَمُ ثُمَّ خَلَقَ النُّونَ وَ هِیَ الدَّوَاهًُْ ثُمَّ خَلَقَ الْأَلْوَاحَ فَکَتَبَ الدُّنْیَا وَ مَا یَکُونُ فِیهَا حَتَّی تَفْنَی مِنْ خَلْقٍ مَخْلُوقٍ وَ عَمَلٍ مَعْمُولٍ مِنْ بِرٍّ أَوْ فُجُورٍ وَ مَا کَانَ مِنْ رِزْقٍ حَلَالٍ أَوْ حَرَامٍ وَ مَا کَانَ مِنْ رَطْبٍ وَ یَابِسٍ ثُمَّ أَلْزَمَ کُلَّ شَیْءٍ مِنْ ذَلِکَ شَأْنَهُ دُخُولُهُ فِی الدُّنْیَا مَتَی وَ بَقَاؤُهُ فِیهَا کَمْ وَ إِلَی کَمْ یَفْنَی ثُمَّ وَکَّلَ بِذَلِکَ الْکِتَابِ الْمَلَائِکَهًَْ وَ وَکَّلَ بِالْخَلْقِ مَلَائِکَهًًْ فَتَأْتِی مَلَائِکَهًُْ الْخَلْقِ إِلَی مَلَائِکَهًِْ ذَلِکَ الْکِتَابِ فَیَنْسَخُونَ مَا یَکُونُ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَهًٍْ مَقْسُومٌ عَلَی مَا وُکِّلُوا بِهِ ثُمَّ یَأْتُونَ إِلَی النَّاسِ فَیَحْفَظُونَهُمْ بِأَمْرِ اللَّهِ وَ یَسْتَبْقُونَهُمْ إِلَی مَا فِی أَیْدِیهِمْ مِنْ تِلْکَ النُّسَخِ فَقَامَ رَجُلٌ فَقَالَ یَا ابْنَ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) مَا کُنَّا نَرَی هَذَا أَ‌تَکْتُبُ الْمَلَائِکَهًُْ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَهًٍْ فَقَالَ ابْنُ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) أَ‌لَسْتُمْ قَوْماً عَرَباً إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ هَلْ یُسْتَنْسَخُ الشَّیْءُ إِلَّا مِنْ کِتَابٍ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - از ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) در مورد این آیه: إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ پرسش شد. پاسخ گفت: «نخستین چیزی که خدا آفرید قلم بود، سپس ن را آفرید و آن دوات بود، سپس الواح را آفرید و دنیا را تا پایان در آن نوشت، از خلق و مخلوق، کار و کردار، از نیک و بد و هرچه باشد از روزی حلال و حرام و از هر‌تر و خشک و هرکدام را به آنچه باید باشد، واداشت که کی به دنیا آید و چقدر در آن بماند و چه زمانی فانی شود سپس بر آن کتاب، فرشته‌هایی گماشت و برای خلق هم فرشته‌هایی گماشت و فرشته‌های گماشته بر خلق نزد فرشته‌ی گماشته بر آن کتاب، آیند و هرچه در روز و شب باشد و بر پخش آن گماشته‌اند نسخه برمی‌دارند، سپس به سرپرستی مردم آیند و آن‌ها را به فرمان خدا نگهداری می‌کنند و طبق همان نسخه‌ای که در دست دارند، برجای دارند». مردی برخاست و گفت: «ای ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)! این را نمی‌دانیم و نمی‌بینیم، فرشته‌ها در هر روز بنویسند»؟ ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گفت: «آیا شما مردمی عرب زبان نیستید؟ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ، آیا نسخه برداری جز از کتاب است»؟
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص238
بحارالأنوار، ج54، ص372
2 -4
(جاثیة/ 29)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ عَلَی هَذَا فَیَکُونُ مَعْنَی نَسْتَنْسِخُ أَنَّ الْحَفَظَهًَْ تَسْتَنْسِخُ مَا هُوَ مُدَوَّنٌ عِنْدَهَا مِنْ أَحْوَالِ الْعِبَادِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - و بنابراین معنای تستنسخ این است که نگهبانان آنچه را که در نزد خودشان از احوال بندگان گردآوری شده است، می‌نویسند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص238
بحارالأنوار، ج54، ص372
2 -5
(جاثیة/ 29)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ إبنِ‌عَبَّاس (رحمة الله علیه) عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فِی قَوْلِهِ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ قَالَ هِیَ أَعْمَالُ أَهْلِ الدُّنْیَا الْحَسَنَاتُ وَ السَّیِّئَاتُ تَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ کُلَّ غَدَاهًٍْ وَ عَشِیَّهًٍْ مَا یُصِیبُ الْإِنْسَانُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ أَوِ اللَّیْلَهًِْ الَّذِی یُقْتَلُ وَ الَّذِی یُغْرَقُ وَ الَّذِی یَقَعُ مِنْ فَوْقِ بَیْتٍ وَ الَّذِی یَتَرَدَّی مِنْ فَوْقِ جَبَلٍ وَ الَّذِی یَقَعُ فِی بِئْرٍ وَ الَّذِی یُحْرَقُ بِالنَّارِ فَیَحْفَظُونَ عَلَیْهِ ذَلِکَ کُلَّهُ فَإِذَا کَانَ الْعَشِیُّ صَعِدُوا بِهِ إِلَی السَّمَاءِ فَیَجِدُونَهُ کَمَا فِی السَّمَاءِ مَکْتُوباً فِی الذِّکْرِ الْحَکِیمِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) گوید: پیغمبر (صلی الله علیه و آله) در تفسیر کلام خداوند متعال: إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ فرمود: «مقصود کارهای مردم دنیا از نیکی‌ها و بدی‌ها است، هر بامداد و شام از آسمان فرود می‌آید؛ آنچه در آن روز و شب به انسان می‌رسد، آنکه کشته می‌شود، آنکه غرق می‌شود، آنکه از بالای بامش می‌افتد و آنکه از بالای کوه پرت می‌شود، آنکه در چاه می‌افتد و آنکه در آتش می‌سوزد همه‌ی این‌ها را ضبط می‌کنند و شب به آسمان بالا می‌برند و درمی‌یابند چنان است که در ذکر حکیم آسمان ثبت بوده است؛ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص238
بحارالأنوار، ج54، ص372
2 -6
(جاثیة/ 29)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - عَنِ ابْنِ‌عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) قَالَ کَتَبَ فِی الذِّکْرِ عِنْدَهُ کُلَّ شَیْءٍ هُوَ کَائِنٌ ثُمَّ بَعَثَ الْحَفَظَهًَْ عَلَی آدَمَ (علیه السلام) وَ ذُرِّیَّتِهِ فَالْحَفَظَهًُْ یَنْسَخُونَ مِنَ الذِّکْرِ مَا یَعْمَلُ الْعِبَادُ ثُمَّ قَرَأَ هذا کِتابُنا یَنْطِقُ عَلَیْکُمْ بِالْحَقِّ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - [خداوند] در ذکر در نزد خودش، هرچیزی را که موجود خواهد شد، نوشت آنگاه نگهبانان را بر آدم و فرزندانش فرستاد. نگهبانان، آنچه را که بندگان انجام می‌دهند، از روی ذکر می‌نویسند. سپس این آیه را خواند: هذا کِتابُنا یَنْطِقُ عَلَیْکُمْ بِالحَقِّ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص240
بحارالأنوار، ج54، ص373
2 -7
(جاثیة/ 29)
الصّادق (علیه السلام) - عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: إِنَّ الْأَعْمَالَ تُعْرَضُ عَلَیَّ فِی کُلِّ خَمِیسٍ فَإِذَا کَانَ الْهِلَالُ أُکْمِلَتْ فَإِذَا کَانَ النِّصْفُ مِنْ شَعْبَانَ عُرِضَتْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) ثُمَّ یُنْسَخُ فِی الذِّکْرِ الْحَکِیمِ.
امام صادق (علیه السلام) - حلبی گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: اعمال بندگان در هر پنج‌شنبه بر خداوند عرضه می‌شود. [اگر اوّل ماه باشد مهلت داده می‌شود] و هنگامی‌که نیمه‌ی شعبان فرا می‌رسد، بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و بر علی (علیه السلام) عرضه می‌شوند سپس در ذکر حکیم نوشته می‌شود.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص240
بحارالأنوار، ج23، ص343/ نورالثقلین
2 -8
(جاثیة/ 29)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِذَا ذَکَرَ الْعَبْدُ رَبَّهُ فِی قَلْبِهِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ ذَلِکَ فِی صَحِیفَهًٍْ، ثُمَّ یُعَارِضُ الْمَلَائِکَهًَْ یَوْمَ الْخَمِیسِ، فَیُرِیهِمُ اللَّهُ ذِکْرَ عَبْدِهِ لَهُ بِقَلْبِهِ فَیَقُولُ الْمَلَائِکَهًُْ: رَبَّنَا، عَمَلُ هَذَا الْعَبْدِ قَدْ أَحْصَیْنَاهُ، أَمَّا هَذَا الْعَمَلُ فَمَا نَعْرِفُهُ. فَیَقُولُ الرَّبُّ: إِنَّ عَبْدِی قَدْ ذَکَرَنِی بِقَلْبِهِ فَأَثْبَتُّهُ فِی صَحِیفَتِهِ. فَذَلِکَ قَوْلُهُ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرگاه بنده در دلش پروردگارش را یاد کند خداوند آن (یادکردن) را در صحیفه‌ای می‌نویسد. سپس در روز پنج‌شنبه با فرشتگان معارضه (درگیری) می‌کند. [آن‌گونه که] خداوند آن ذکر قلبی بنده‌اش را به آن‌ها (فرشتگان) نشان می‌دهد. فرشتگان می‌گویند: «پروردگارا! ما عمل این بنده را کاملاً شمارش کرده‌ایم و این عمل را نمی‌شناسیم [این عمل را ندیدیم که از او سرزده باشد]». پروردگار می‌فرماید: «بنده‌ام مرا در دلش یاد کرد و من آن (یاد) را در نامه‌اش ثبت کردم». این همان معنای کلام خداوند است، که می‌فرماید: إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُون».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص240
البرهان
دعا و پناه‌بردن
1
(جاثیة/ 29)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنْ أَبِی‌دُجَانَهًَْ وَ اسْمُهُ سِمَاکُ‌بْنُ‌خَرَشَهًَْ قَالَ شَکَوْتُ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) أَنِّی نِمْتُ فِی فِرَاشِی فَسَمِعْتُ صَرِیراً کَصَرِیرِ الرَّحَی وَ دَوِیّاً کَدَوِیِّ النَّحْلِ وَ لَمَعَاناً کَلَمْعِ الْبَرْقِ فَرَفَعْتُ رَأْسِی فَإِذَا أَنَا بِظِلٍّ أَسْوَدَ یَعْلُو وَ یَطُولُ بِصَحْنِ دَارِی فَمَسِسْتُ جِلْدَهُ فَإِذَا هُوَ کَجِلْدِ الْقُنْفُذِ فَرَمَی فِی وَجْهِی مِثْلَ شَرَرِ النَّارِ فَقَالَ (صلی الله علیه و آله) عَامِرْ دَارَکَ یَا أَبَادُجَانَهًَْ ثُمَّ طَلَبَ دَوَاهًًْ وَ قِرْطَاساً وَ أَمَرَ عَلِیّاً (علیه السلام) أَنْ یَکْتُبَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ هَذَا کِتَابٌ مِنْ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ إِلَی مَنْ طَرَقَ الدَّارَ مِنَ الْعُمَّارِ وَ الزُّوَّارِ إِلَّا طَارِقاً یَطْرُقُ بِخَیْرٍ أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ لَنَا وَ لَکُمْ فِی الْحَقِّ سَعَهًًْ فَإِنْ یَکُنْ عَاشِقاً مُولَعاً أَوْ فَاجِراً مُقْتَحِماً فَهَذَا کِتَابُ اللهِ یَنْطِقُ عَلَیْنَا وَ عَلَیْکُمْ بِالْحَقِّ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ. إِنَّ رُسُلَنا یَکْتُبُونَ ما تَمْکُرُونَ. اتْرُکُوا صَاحِبَ کِتَابِی هَذَا وَ انْطَلِقُوا إِلَی عَبَدَهًِْ الْأَصْنَامِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابودجانه گوید: من به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شکایت کردم از اینکه وقتی در بستر می‌خوابم سوتی مانند سوت آسیا و جنجالی چون جنجال زنبور عسل می‌شنوم و پرتویی چون برق و سرم را بلند می‌کنم و در برابر خود سیاهی می‌بینم که به درازی صحن خانه‌ام بالا می‌رود و دست به پوستش می‌کشم مانند پوست خارپشت است و به چهره‌ام مانند شراره‌ی آتش می‌افکند، فرمود: «این جنّ خانه‌ی توست‌ای ابودجانه»! وانگاه دوات و کاغذ خواست و به علی (علیه السلام) فرمود بنویسد: بسم اللهِ الرحمن الرحیم این نامه‌ای است از رسول ربّ العالمین به شب آینده‌های عُمّار و زوّار» جز آنکه برای نیکی آید. امّا بعد راستی برای ما و شما در درستی گشایشی است؛ اگر عاشق شیفته‌ای باشد و یا هرزه‌ی یورشگری این کتاب خدا است که بر ما و شما به‌حق گویا است؛ آنچه نیرنگ می‌کنید [و نقشه می‌کشید]، می‌نویسند! . (یونس/21) صاحب این نامه‌ام را وانهید و به‌دنبال بت‌پرستان بروید و آنان که پندارند با خدا معبود دیگری است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص240
بحارالأنوار، ج60، ص125
آیه فَأَمَّا الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَیُدْخِلُهُمْ رَبُّهُمْ فی رَحْمَتِهِ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْمُبینُ [30]
امّا کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، پروردگارشان آن‌ها را در رحمت خود وارد می‌کند، این همان پیروزی آشکار است.
آیه وَ أَمَّا الَّذینَ کَفَرُوا أَ فَلَمْ تَکُنْ آیاتی تُتْلی عَلَیْکُمْ فَاسْتَکْبَرْتُمْ وَ کُنْتُمْ قَوْماً مُجْرِمینَ [31]
امّا کسانی که کافر شدند [به آن‌ها گفته مى‌شود]: مگر آیات من بر شما خوانده نمی‌شد و شما استکبار کردید و قوم مجرمی بودید؟!
آیه وَ إِذا قیلَ إِنَّ وَعْدَ اللهِ حَقٌّ وَ السَّاعَةُ لا رَیْبَ فیها قُلْتُمْ ما نَدْری مَا السَّاعَةُ إِنْ نَظُنُّ إِلاَّ ظَنًّا وَ ما نَحْنُ بِمُسْتَیْقِنینَ [32]
و هنگامی‌که گفته می‌شد: «وعده‌ی خداوند حق است و در قیامت هیچ شکی نیست». شما می‌گفتید: «ما نمی‌دانیم قیامت چیست؟ ما تنها گمانی داریم و به هیچ‌وجه [به آن] یقین نداریم».
آیه وَ بَدا لَهُمْ سَیِّئاتُ ما عَمِلُوا وَ حاقَ بِهِمْ ما کانُوا بِهِ یَسْتَهْزِؤُنَ [33]
و بدی‌های اعمالشان برای آنان آشکار می‌شود و سرانجام آنچه را استهزا می‌کردند آن‌ها را فرا می‌گیرد.
آیه وَ قیلَ الْیَوْمَ نَنْساکُمْ کَما نَسیتُمْ لِقاءَ یَوْمِکُمْ هذا وَ مَأْواکُمُ النَّارُ وَ ما لَکُمْ مِنْ ناصِرینَ [34]
و به آن‌ها گفته می‌شود: «امروز شما را فراموش می‌کنیم، همان‌گونه که شما دیدار امروزتان را فراموش کردید و جایگاه شما دوزخ است و هیچ یاوری ندارید».
1
(جاثیة/ 34)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - الْیَوْمَ نَنْسَاکُمْ أَیْ نَتْرُکُکُمْ فَهَذَا النِّسْیَانُ هُوَ التَّرْکُ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - الیَومَ نَنسَاکُمْ یعنی شما را رها می‌کنیم، این فراموشی به‌معنای ترک‌کردن است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص242
البرهان
2
(جاثیة/ 34)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الْیَوْمَ نَنْسَاکُمْ أَیْ نَتْرُکُکُمْ فِی الْعِقَابِ کَمَا نَسِیتُمْ لِقاءَ یَوْمِکُمْ هذَا أَیْ تَرَکْتُمْ التَّأَهُّبَ لِلِقَاءِ یَوْمِکُمْ هَذَا.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - الیَومَ نَنسَاکُمْ یعنی امروز شما را در میان عقاب خود ترک می‌کنیم چناچه شما نیز آمادگی برای دیدار امروزتان را فراموش کردید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص242
بحرالعرفان، ج14، ص219
آیه ذلِکُمْ بِأَنَّکُمُ اتَّخَذْتُمْ آیاتِ اللهِ هُزُواً وَ غَرَّتْکُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا فَالْیَوْمَ لا یُخْرَجُونَ مِنْها وَ لا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ [35]
این به خاطر آن است که شما آیات خدا را به مسخره گرفتید و زندگی دنیا شما را فریب داد». امروز نه آنان از دوزخ بیرون آورده می‌شوند و نه هیچ‌گونه عذری از آن‌ها پذیرفته می‌شود.
این به خاطر آن است که شما آیات خدا را به مسخره گرفتید
1 -1
(جاثیة/ 35)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - ذلِکُمْ بِأَنَّکُمُ اتَّخَذْتُمْ آیاتِ اللهِ هُزُواً وَ هُمْ الأئمه (علیه السلام) أَی کَذَّبتُمُوهُم وَ استَهزَأتُم بِِهِِمْ فَالْیَوْمَ لا یُخْرَجُونَ مِنْها یَعْنِی مِنَ النَّارِ وَ لا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ أَیْ لَا یُجَاوِبُونَ وَ لَا یَقبِلَهُم اللَّهُ.
امام علی (علیه السلام) - ذَلکُم بِأَنَّکُمُ اتَّخَذْتُمْ آیَاتِ اللهِ هُزُوا، در اینجا منظور از نشانه‌های خداوند، ائمّه (علیهم السلام) هستند که شما آن‌ها را تکذیب کرده و مورد تمسخر قرار دادید. فَالیَومَ لا یُخْرَجُونَ مِنْهَا یعنی دیگر از آتش خارج نخواهید شد. ولا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ یعنی به آن‌ها پاسخی داده نخواهد شد و خداوند آن‌ها را نخواهد پذیرفت.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص242
القمی، ج2، ص295/ نورالثقلین/ البرهان
1 -2
(جاثیة/ 35)
الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَیْرٍ {عُمَرَ} عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَال: لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلی ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ وَ لاتَحْزَنْ عَلَیْهِمْ وَ اخْفِضْ جَناحَکَ لِلْمُؤْمِنِینَ قَالَ رَسُولُ
اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَنْ لَمْ یَتَعَزَّ بِعَزَاءِ اللَّهِ تَقَطَّعَتْ نَفْسُهُ عَلَی الدُّنْیَا حَسَرَات… وَ مَنْ دَخَلَ النَّارَ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ مِمَّنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ فَهُوَ مِمَّنْ یَتَّخِذُ آیاتِ اللهِ هُزُواً.
امام صادق (علیه السلام) - مفضّل‌بن‌عمر از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است: درباره‌ی تفسیر آیه: لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلی ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ وَ لا تَحْزَنْ عَلَیْهِمْ وَ اخْفِضْ جَناحَکَ لِلْمُؤْمِنِینَ
فرمود: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: هرکس در برابر مصیبت‌های وارده صبر نکند و تسلیم خداوند نشود همواره در دنیا حسرت خواهد خورد… و هرکس از این امّت که قرآن را خوانده به دوزخ رود از آن‌های است که آیات خدا را به مسخره گرفته‌اند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص242
بحارالأنوار، ج70، ص89
1 -3
(جاثیة/ 35)
الصّادق (علیه السلام) - فِی التَّوْرَاهًِْ أَرْبَعٌ مَکْتُوبَاتٌ وَ أَرْبَعٌ إِلَی جَانِبِهِنَّ مَنْ أَصْبَحَ عَلَی الدُّنْیَا حَزِیناً أَصْبَحَ عَلَی رَبِّهِ سَاخِطاً وَ مَنْ شَکَا مُصِیبَهًًْ نَزَلَتْ بِهِ فَإِنَّمَا یَشْکُو رَبَّهُ وَ مَنْ أَتَی غَنِیّاً فَتَضَعْضَعَ لَهُ لِشَیْءٍ یُصِیبُهُ مِنْهُ ذَهَبَ ثُلُثَا دِینِهِ وَ مَنْ دَخَلَ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ النَّارَ مِمَّنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ هُوَ مِمَّنْ یَتَّخِذُ آیاتِ اللهِ هُزُواً.
امام صادق (علیه السلام) - در تورات چهار نوشته است و چهار چیز به چهار طرف آن‌هاست: هرکس صبح چشم بر دنیا بگشاید درحالی‌که افسرده خاطر باشد، در حالی شبش را صبح کرده که بر پروردگارش خشمگین است؛ هرکس از مصیبتی که بر او فرود آمده، شکایت کند، پس همانا از پروردگارش شکایت می‌کند؛ هرکس در برابر ثروتمندی خود را خوار کند تا چیزی از آن ثروتمند به او برسد، دو سوّم دینش رفته؛ و هرکس از این امّت، از کسانی که قرآن را خوانده‌اند وارد آتش شود، او از آنان است که آیات خدا را به ریشخند گرفته است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص244
بحارالأنوار، ج74، ص43
1 -4
(جاثیة/ 35)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - مَکْتُوبٌ فِی التَّوْرَاهًِْ فِی صَحِیفَتَیْنِ إِحْدَاهُمَا مَنْ أَصْبَحَ عَلَی الدُّنْیَا حَزِیناً فَقَدْ‌أَصْبَحَ لِقَضَاءِ اللَّهِ سَاخِطاً وَ مَنْ أَصْبَحَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ یَشْکُو مُصِیبَهًًْ نَزَلَتْ بِهِ إِلَی مَنْ یُخَالِفُهُ عَلَی دِینِهِ فَإِنَّمَا یَشْکُو رَبَّهُ إِلَی عَدُوِّهِ وَ مَنْ تَوَاضَعَ لِغَنِیٍّ طَلَباً لِمَا عِنْدَهُ ذَهَبَ ثُلُثَا دِینِهِ وَ مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ فَمَاتَ فَدَخَلَ النَّارَ فَهُوَ مِمَّنْ یَتَّخِذُ آیاتِ اللهِ هُزُواً.
امام علی (علیه السلام) - در کتاب تورات مطلبی در دو برگ نگاشته شده است، در یکی از آن دو آمده؛ کسی که از دنیا غمگین باشد از قضای الهی ناخشنود است و فرد مؤمنی که از مصیبتی که به او رسیده به مخالف دینش شکایت کند، جز این نیست که از خدای خود به دشمن او شکایت برده و کسی که به طمعِ رسیدن به ثروت فرد توانگری به او تواضع نماید دو ثلث دین او به باد رفته، کسی که قرآن بخواند و بمیرد و به دوزخ وارد شد از شمار کسانی بوده که آیات خدا را به شوخی و ریشخند می‌گرفته است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص244
بحارالأنوار، ج75، ص56
نه آنان را از دوزخ بیرون می‌آورند
2 -1
(جاثیة/ 35)
الصّادق (علیه السلام) - وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَکُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ فَهِیَ بُغْضُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ لَهُمْ عَمَلًا وَ لَا صَرْفاً وَ لَا عَدْلًا وَ هُمْ فِی نَارِ جَهَنَّمَ لا یُخْرَجُونَ مِنْها وَ لا یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ.
امام صادق (علیه السلام) - وَ مَنْ جاءَ بِالسَّیِّئَةِ فَکُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ، نیز کینه‌ی اهل بیت (علیهم السلام) است که از آن‌ها هیچ عملی را از خیر و خوبی نمی‌پذیرد. لا یُخْرَجُونَ مِنْها وَ لا یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص244
بحارالأنوار، ج24، ص46
آیه فَلِلهِ الْحَمْدُ رَبِّ السَّماواتِ وَ رَبِّ الْأَرْضِ رَبِّ الْعالَمینَ [36]
پس حمد و ستایش مخصوص خداست، پروردگار آسمان‌ها و پروردگار زمین و پروردگار همه‌ی جهانیان.
آیه وَ لَهُ الْکِبْرِیاءُ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ [37]
و برای اوست کبریا [و عظمت] در آسمان‌ها و زمین و اوست توانا و حکیم.
1
(جاثیة/ 37)
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ لَهُ الکِبرِیَاءُ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الأرضِ یَعنِی القُدرَهًُْ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الأرضِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و لهُ الکِبْرِیَاء فِی السَّمَاوَاتِ وَ الأرضِ یعنی قدرت مطلق از آن اوست.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص244
البرهان/ نورالثقلین
2
(جاثیة/ 37)
الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ: الْکِبْرِیَاءُ رِدَائِی وَ الْعَظَمَهًُْ إِزَارِی فَمَنْ نَازَعَنِی فِی وَاحِدٍ مِنْهُمَا أَلْقَیْتُهُ فِی النَّار.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خداوند سبحان می‌فرماید: الْکِبْرِیَاءُ، رداء (بالاپوش) من است و عظمت، ازار (پایین پوش) من است. هرکس در یکی از این دو با من درگیر شود او را در آتش دوزخ می‌افکنم».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج14، ص244
إرشادالقلوب، ج1، ص189/ نورالثقلین
مطالب مرتبط
