تفسیر روایی سوره قمر

تفسیر روایی سوره قمر

ثواب قرائت

1

(قمر/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ أَخْرَجَهُ اللَّهُ مِنْ قَبْرِهِ عَلَی نَاقَهًٍْ مِنْ نُوقِ الْجَنَّهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ را بخواند، خداوند او را درحالی‌که سوار بر شتری از شتران بهشت می‌باشد، از قبرش بیرون می‌آورد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص326

ثواب الأعمال، ص116/ نورالثقلین/ البرهان

نویسنده : مدیر سایت

سوره قمر

ثواب قرائت

(قمر/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ أَخْرَجَهُ اللَّهُ مِنْ قَبْرِهِ عَلَی نَاقَهًٍْ مِنْ نُوقِ الْجَنَّهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) - هرکس سوره اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ را بخواند، خداوند او را درحالی‌که سوار بر شتری از شتران بهشت می‌باشد، از قبرش بیرون می‌آورد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص326

ثواب الأعمال، ص116/ نورالثقلین/ البرهان

(قمر/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ فِی کُلِّ غِبٍّ بُعِثَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ وَجْهُهُ عَلَی صُورَهًِْ‌الْقَمَرِ لَیْلَهًَْ الْبَدْرِ وَ مَنْ قَرَأَهَا کُلَّ لَیْلَهًٍْ کَانَ أَفْضَلَ وَ جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ وَجْهُهُ مُسْفِرٌ عَلَی وُجُوهِ الْخَلَائِق.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس سوره إِقْتَرَبَتِ السّاعَةُ (قمر) را هر روز بخواند در روز قیامت برانگیخته می‌شود درحالی‌که صورتش مانند ماه شب چهارده است و هرکس آن را هر شب بخواند بهتر است و روز قیامت درحالی بیاید که چهره‌اش بر چهره‌های خلایق درخشندگی دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص326

مستدرک الوسایل، ج4، ص350/ نورالثقلین

(قمر/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ بَعَثَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ وَجْهُهُ کَالْقَمَرِ لَیْلَهًَْ الْبَدْرِ مُسْفِراً عَلَی وَجْهِ الْخَلَائِقِ وَ مَنْ قَرَأَهَا کُلَّ لَیْلَهًٍْ کَانَ أَفْضَلَ وَ مَنْ کَتَبَهَا یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ وَقْتَ صَلَاهًِْ الظُّهْرِ وَ جَعَلَهَا فِی عِمَامَتِهِ وَ تَعَلَّقَهَا کَانَ وَجِیهاً أَیْنَ مَا قَصَدَ وَ طَلَبَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، در روز قیامت وقتی خداوند او را برمی‌انگیزد، چهره‌اش مانند ماه شب چهارده درخشان است و چهره‌ی دیگران را روشن می‌سازد و هرکس آن را هر شب بخواند، فضیلت آن بیشتر است و هرکس آن را در روز جمعه، درهنگام نماز ظهر بنویسد و آن را در دستار خود قرار دهد و یا بر آن آویزان کند، هرکجا برود و هرچه بخواهد، خوش سیما به نظر خواهد آمد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص326

البرهان

آیه اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ [1]

قیامت نزدیک شد و ماه از هم شکافت!

قیامت نزدیک شد

1 -1

(قمر/ 1)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ قَالَ قَرُبَتِ الْقِیَامَهًُْ فَلَا یَکُونُ بَعْدَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) إِلَّا الْقِیَامَهًُْ وَ قَدِ انْقَضَتِ النُّبُوَّهًُْ وَ الرِّسَالَهًُْ قَوْلُهُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ فَإِنَّ قُرَیْشاً سَأَلَتْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) أَنْ یُرِیَهُمْ آیَهًًْ فَدَعَا اللَّهَ فَانْشَقَّ الْقَمَرُ بِنِصْفَیْنِ حَتَّی نَظَرُوا إِلَیْهِ ثُمَّ الْتَأَمَ فَقَالُوا هَذَا سِحْرٌ مُسْتَمِرٌّ أَیْ صَحِیحٌ وَ رُوِیَ أَیْضاً فِی قَوْلِهِ اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ قَالَ خُرُوجُ القائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف).

علیّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ، قیامت نزدیک است. پس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) چیزی به‌جز قیامت نخواهد بود. نبوّت و رسالت به پایان رسیده است. و انشَقَّ القَمَرُ، قبیله‌ی قریش از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) خواستند که آیه و نشانه‌ای به آن‌ها نشان دهد، او هم از خدا خواست و ماه به دو نیمه تقسیم شد و آن‌ها با چشم خود دیدند و سپس دو نیمه به هم چسبیدند. آنگاه گفتند: «این سحری مستمر است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص328

بحارالأنوار، ج17، ص351/ القمی، ج2، ص340/ نورالثقلین/ البرهان

1 -2

(قمر/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ، قَالَ: سَأَلْتُ سَیِّدِیَ الصَّادِقَ (علیه السلام) هَلْ لِلْمَأْمُولِ الْمُنْتَظَرِ الْمَهْدِیِّ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مِنْ وَقْتٍ مُوَقَّتٍ یَعْلَمُهُ النَّاسُ فَقَالَ حَاشَ لِلَّهِ أَنْ یُوَقِّتَ ظُهُورَهُ بِوَقْتٍ یَعْلَمُهُ شِیعَتُنَا قُلْتُ یَا سَیِّدِی وَ لِمَ ذَاکَ قَالَ لِأَنَّهُ هُوَ السَّاعَهًُْ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تَعَالَی اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَر.

امام صادق (علیه السلام) - مفضّل‌بن‌عمر گوید: از آقایم امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «آیا مأموریّت مهدی منتظر (وقت معیّنی دارد که باید مردم بدانند کی خواهد بود»؟ فرمود: «حاشا که خداوند وقت ظهور او را طوری معیّن کند که شیعیان ما آن را بدانند». عرض کردم: «آقا برای چه»؟ فرمود: «زیرا وقت ظهور او همان ساعتی است که خداوند می‌فرماید: اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَر».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص328

بحارالأنوار، ج53، ص1

1 -3

(قمر/ 1)

المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) - علی‌بن‌ابراهیم‌بن‌مهزیار (رحمة الله علیه) فی حدیث القائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و قد ذکر (علیه السلام) بعض علاماته… ثُمَّ تَلَا بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ. أَتاها أَمْرُنا لَیْلًا أَوْ نَهاراً فَجَعَلْناها حَصِیداً کَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ فَقُلْتُ سَیِّدِی یَا ابْنَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) مَا الْأَمْرُ قَالَ نَحْنُ (علیه السلام) أَمْرُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ جُنُودُهُ قُلْتُ سَیِّدِی یَا ابْنَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) حَانَ الْوَقْتُ قَالَ وَ اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ.

امام مهدی (علیّ‌بن‌ابراهیم‌بن مهزیار در حدیثی درباره‌ی قائم (اشاره به بعضی از علامت‌های آن دارد… سپس این خن خدای متعال را خواند: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، [ناگهان] فرمان ما، شب‌هنگام یا در روز، [برای نابودی آن] فرامی‌رسد [سرما یا صاعقه‌ای را بر آن مسلّط می‌سازیم] و آن چنان آن را درو می‌کنیم که گویی دیروز هرگز [چنین کشتزاری] نبوده است. (یونس/24) گفتم: «ای آقای من وای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! مقصود از امر چیست»؟ فرمود: «ما امر خدا و لشکریان او هستیم». گفتم: «ای آقای من وای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا وقت آن نرسیده است»؟ فرمود: «اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص328

بحارالأنوار، ج52، ص45/ کمال الدین، ج2، ص468

و ماه از هم شکافت

2 -1

(قمر/ 1)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - سَأَلُوا أَهْلُ مَکَّهًَْ رَسُولَ الله (صلی الله علیه و آله) أَنْ یُرِیَهُمْ أَکْبَرَ الْآیَاتِ فَأَرَاهُمُ الْقَمَرَ فِرْقَتَیْنِ حَتَّی رَأَوْا حَرَاءَ بَیْنَهُمَا.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - اهل مکّه از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) خواستند که بزرگ‌ترین نشانه‌ها را به آن‌ها نشان دهد. او هم ماه را به‌صورت دو تکّه به آن‌ها نشان داد و آن‌ها کوه حرا را در وسط آن دو تکّه دیدند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص328

البرهان

2 -2

(قمر/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - اجْتَمَعَ الْمُشْرِکُونَ إِلَی رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَقَالُوا إِنْ کُنْتَ صَادِقاً فَشُقَّ لَنَا الْقَمَرَ فِلْقَتَیْنِ فَقَالَ لَهُمْ رسول الله (صلی الله علیه و آله) إِنْ فَعَلْتُ تُؤْمِنُونَ قَالُوا نَعَمْ وَ کَانَتْ لَیْلَهًُْ بَدْرٍ فَسَأَلَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) رَبَّهُ أَنْ یُعْطِیَهُ مَا قَالُوا فَانْشَقَّ الْقَمَرُ فِلْقَتَیْنِ وَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) یُنَادِی یَا فُلَانُ یَا فُلَانُ اشْهَدُوا وَ قَالَ ابْنُ مَسْعُودٍ انْشَقَّ الْقَمَرُ عَلَی عَهْدِ رسول الله (صلی الله علیه و آله) شِقَّتَیْنِ فَقَالَ لَنَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) اشْهَدُوا اشْهَدُوا وَ رُوِیَ أَیْضاً عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ أَنَّهُ قَالَ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَقَدْ رَأَیْتُ الْحَرَاءَ بَیْنَ فِلْقَیِ الْقَمَرِ وَ عَنْ جُبَیْرِ‌بْنِ‌مُطْعِمٍ قَالَ انْشَقَّ الْقَمَرُ عَلَی عَهْدِ رسول الله (صلی الله علیه و آله) حَتَّی صَارَ فِرْقَتَیْنِ عَلَی هَذَا الْجَبَلِ فَقَالَ أُنَاسٌ سَحَرَنَا مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ رَجُلٌ إِنْ کَانَ سَحَرَکُمْ فَلَمْ یَسْحَرِ النَّاسَ کُلَّهُم.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در شب بدری [که ماه کامل است]، مشرکان با محمّد (صلی الله علیه و آله) نشسته بودند و گفتند: «اگر تو راست می‌گویی، ماه را برای ما دو نیمه کن». فرمود: «اگر این کار را بکنم ایمان می‌آورید». گفتند: «بلی»! آنگاه با انگشت خود به ماه اشاره کرد و به دو قسمت تقسیم شد. و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ندا سر داد که‌ای فلانی وای فلانی شهادت دهید». و ابن مسعود گفته: ماه در روزگار رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به دو نیم شکافته شد و حضرت به ما فرمود: «شهادت دهید! شهادت دهید»! همچنین از وی روایت شده: «به خدایی که جانم در دست اوست، سوگند! من حراء را از میان دو نیمه ماه دیدم». و از جُیَیربن‌مُطعِم روایت شده: «در روزگار رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ماه شکافته شد و دو پاره شد بر این کوه و بر این کوه. مردم گفتند: «محمد ما را سِحر کرده است». آنگاه کسی گفت: «اگر شما را سِحر کرده، همه مردم را که سِحر نکرده است» »!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص328

بحارالأنوار، ج17، ص347

2 -3

(قمر/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - اجْتَمَعُوا أَرْبَعَهًَْ عَشَرَ رَجُلًا أَصْحَابُ الْعَقَبَهًِْ لَیْلَهًَْ أَرْبَعَهًَْ عَشَرَ مِنْ ذِی الْحِجَّهًِْ فَقَالُوا لِلنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مَا مِنْ نَبِیٍّ إِلَّا وَ لَهُ آیَهًٌْ فَمَا آیَتُکَ فِی لَیْلَتِکَ هَذِهِ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) مَا الَّذِی تُرِیدُونَ فَقَالُوا إِنْ یَکُنْ لَکَ عِنْدَ رَبِّکَ قَدْرٌ فَأْمُرِ الْقَمَرَ أَنْ یَنْقَطِعَ قِطْعَتَیْنِ فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ یا محمد (صلی الله علیه و آله) اللَّهُ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ إِنِّی قَدْ أَمَرْتُ کُلَّ شَیْءٍ بِطَاعَتِکَ فَرَفَعَ رَأْسَهُ فَأَمَرَ الْقَمَرَ أَنْ یَنْقَطِعَ قِطْعَتَیْنِ فَانْقَطَعَ قِطْعَتَیْنِ فَسَجَدَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) شُکْراً لِلَّهِ وَ سَجَدَ شِیعَتُنَا ثُمَّ رَفَعَ النَّبِیُّ رَأْسَهُ وَ رَفَعُوا رُءُوسَهُمْ فَقَالُوا یَعُودُ کَمَا کَانَ فَعَادَ کَمَا کَانَ ثُمَّ قَالُوا یَنْشَقُّ رَأْسُهُ فَأَمَرَهُ فَانْشَقَّ فَسَجَدَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) شُکْراً لِلَّهِ وَ سَجَدَ شِیعَتُنَا فَقَالُوا یا محمد (صلی الله علیه و آله) حِینَ تَقَدَّمَ سُفَّارُنَا مِنَ الشَّامِ وَ الْیَمَنِ نَسْأَلُهُمْ مَا رَأَوْا فِی هَذِهِ اللَّیْلَهًِْ فَإِنْ یَکُونُوا رَأَوْا مِثْلَ مَا رَأَیْنَا عَلِمْنَا أَنَّهُ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ یَرَوْا مِثْلَ مَا رَأَیْنَا عَلِمْنَا أَنَّهُ سِحْرٌ سَحَرْتَنَا بِهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ إِلَی آخِرِ السُّورَهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) - از یونس روایت شده که وی گفت: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: «چهارده تن از اصحاب عقبه در شب چهاردهم ذی الحجّه جمع شدند و به پیامبر (صلی الله علیه و آله) عرض کردند: «هر پیامبری حتما نشانه¬ای دارد، امشب نشانه‌ی تو چیست»؟ حضرت فرمود: «چه می¬خواهید»؟ عرض کردند: «اگر تو نزد پروردگارت مقامی داری به ماه فرمان بده که دو نیم شود». در آن دم جبرئیل فرود آمد و عرض کرد: «ای محمد (صلی الله علیه و آله)! خداوند به تو سلام می¬رساند و می¬فرماید: «من به همه چیز دستور داده¬ام که به فرمان تو باشند». آنگاه حضرت سرش را بالا برد و به ماه دستور داد که دو نیم شود. ناگاه ماه دو نیم شد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) سجده‌ی شکر گذاشت و شیعیان ما نیز به سجده افتادند. سپس حضرت سر بلند کرد و آنان نیز سر برداشتند. گفتند: «مثل قبل شود». ماه مثل قبل شد. گفتند: «سرش جدا شود». سرش جدا شد. و پیامبر (صلی الله علیه و آله) سجده شکر گذاشت و شیعیان ما نیز به سجده افتادند. عرض کردند: «ای محمد (صلی الله علیه و آله)! وقتی مسافران ما از شام و یمن بازگشتند از آن¬ها می¬پرسیم در چنین شبی چه دیده¬اند، اگر همین چیزی را که ما دیدیم آن¬ها نیز دیده باشند می¬فهمیم که این اتفاق از جانب پروردگارت بوده، امّا اگر ندیده باشند می¬فهمیم که این اتفاق سِحر بوده و تو با آن ما را سِحر کرده¬ای». آن¬گاه خداوند نازل فرمود: اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ…

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص330

بحارالأنوار، ج17، ص351/ القمی، ج2، ص340

2 -4

(قمر/ 1)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - انْشَقَّ الْقَمَرُ عَلَی عَهْدِ رسول الله (صلی الله علیه و آله) حَتَّی صَارَ بِنِصْفَیْنِ وَ نَظَرَ إِلَیْهِ النَّاسُ وَ أَعْرَضَ أَکْثَرُهُمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی جَلَّ ذِکْرُهُ وَ إِنْ یَرَوْا آیَةً یُعْرِضُوا وَ یَقُولُوا سِحْرٌ مُسْتَمِرٌّ فَقَالَ الْمُشْرِکُونَ سَحَرَ الْقَمَرَ سَحَرَ الْقَمَرَ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ماه در روزگار رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شکافته شد و دو نیم شد. مردم آن را دیدند امّا بیشترشان روی برگرداندند، آن¬گاه خداوند متعال نازل فرمود: وَ إِنْ یَرَوْا آیَةً یُعْرِضُوا وَ یَقُولُوا سِحْرٌ مُسْتَمِرٌّ مشرکان گفتند: «ماه را سحِر کرد! ماه را سِحر کرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص330

بحارالأنوار، ج17، ص354/ قصص الأنبیاءللراوندی، ص294

2 -5

(قمر/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الْبَاقِر (علیه السلام) قَالَ: لَمَّا أَظْهَرَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الرِّسَالَهًَْ وَ الْوَحْیَ بِمَکَّهًَْ وَ أَرَاهُمُ الْآیَاتِ الْعَظِیمَهًَْ وَ الْبَرَاهِینَ الْمُبْهِرَهًَْ تَحَیَّرَتْ قَبَائِلُ قُرَیْشٍ مِنْ بَنِی أُمَیَّهًَْ وَ بَنِی تَیْمٍ وَ عَدِیٍّ فِیمَا أَتَی بِهِ النَّبِیُ (صلی الله علیه و آله) اجْتَمَعَ بَعْضُهُمْ إِلَی بَعْضٍ وَ قَالُوا لِذِی الرَّأْیِ مِنْهُمْ مَا ذَا تَرَوْنَ مِنَ الرَّأْیِ فِی مَا یَأْتِی بِهِ مُحَمَّدٌ مِمَّا لَا یَقْدِرُ عَلَیْهِ أَحَدٌ مِنَ السَّحَرَهًِْ وَ الْکَهَنَهًِْ وَ الْجِنِّ وَ أَتَی بِشَیْءٍ لَا یَقْدِرُ أَنْ یَأْتِیَ بِهِ مِمَّنْ ذَکَرْنَاهُ أَحَدٌ حَتَّی نَسْأَلَ مُحَمَّداً مِنْ أَیْنَ أَتَی بِهِ فَلَمْ یُدْعَ بِدِینِهِ إِلَی الْأَنْبِیَاءِ وَ الرُّسُلِ وَ لَا الْکَهَنَهًِْ وَ السَحَرَهًِْ وَ لَا الْجِنِّ الْمُسَخَّرَهًِْ لِسُلَیْمَانَ‌بْنِ‌دَاوُدَ وَ لَا مُعْجِزَهًٍْ إِلَّا وَ قَدْ أَتَاهُمُ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) بِمِثْلِهَا وَ أَعْظَمَ مِنْهَا فَقَالَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ: اجْمَعُوا عَلَی أَنْ نَسْأَلَهُ أَنْ یَشُقَّ لَنَا الْقَمَرَ فِی السَّمَاءِ وَ یُنْزِلَهُ إِلَی الْأَرْضِ شُعْبَتَیْنِ فَإِنَّ الْقَمَرَ مَا سَمِعْنَا مِنْ سَائِرِ النَّبِیِّینَ أَحَداً یَقْدِرُ عَلَیْهِ کَمَا قَدَرَ عَلَی الشَّمْسِ فَإِنَّهَا رَجَعَتْ لِیُوشَعَ‌بْنِ‌نُونٍ (علیه السلام) وَصِیِّ مُوسَی‌بْنِ‌عِمْرَانَ (علیه السلام) وَ کَانُوا یَظُنُّونَ أَنَّ الشَّمْسَ لَا تُرَدُّ مِنْ مَغْرِبِهَا، فَمِنْ ذَلِکَ إِبْرَاهِیمُ (علیه السلام) قَالَ: فَإِنَّ اللَّهَ یَأْتِی بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِها مِنَ الْمَغْرِبِ فَبُهِتَ الَّذِی کَفَرَ وَ هُوَ النُّمْرُودُ ثُمَّ رُدَّتْ عَلَی یُوشَعَ‌بْنِ‌نُونٍ عَلَی عَهْدِ مُوسَی (علیه السلام) فَأَجْمَعُوا أَمْرَهُمْ وَ جَاؤُوا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالُوا لَهُ: یَا مُحَمَّدُ قَدْ جَعَلْنَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَنَا آیَهًًْ إِنْ أَتَیْتَ بِهَا

آمَنَّا بِکَ وَ صَدَّقْنَاکَ، قَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ اسْأَلُونِی فَإِنِّی أُنَبِّئُکُمْ بِکُلِّ آیَهًٍْ لَوْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِه فَقَالُوا: یَا مُحَمَّدُ الْوَعْدُ بَیْنَنَا وَ بَیْنَکَ سَوَادُ اللَّیْلِ وَ طُلُوعُ الْقَمَرِ، تَقِفُ عَلَی الْمَشْعَرَیْنِ فَتَسْأَلُ رَبَّکَ الَّذِی تَقُولُ إِنَّهُ أَرْسَلَکَ رَسُولًا أَنْ یَشُقَّ لَکَ الْقَمَرَ شُعْبَتَیْنِ، وَ یُنْزِلَهُ مِنَ السَّمَاءِ حَتَّی یَنْقَسِمَ قِسْمَیْنِ، وَ یَقَعَ الْقِسْمُ الْوَاحِدُ عَلَی الْمَشْعَرَیْنِ، وَ الْقِسْمُ الثَّانِی عَلَی الصَّفَا. فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله): فَهَلْ أَنْتُمْ مُؤْمِنُونَ بِمَا قُلْتُمْ إِنَّکُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ. قَالُوا: نَعَمْ یَا مُحَمَّدُ، وَ تَسَامَعَ النَّاسُ وَ أَتَوْا إِلَی سَوَادِ اللَّیْلِ فَأَقْبَلَ النَّاسُ یُهْرَعُونَ إِلَی الْبَیْتِ وَ حَوْلِهِ حَتَّی أَقْبَلَ اللَّیْلُ وَ اسْوَدَّ وَ طَلَعَ الْقَمَرُ وَ أَنَارَ، وَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ یَطُوفُونَ حَوْلَ الْبَیْتِ، فَأَقْبَلَ أَبُو جَهْلٍ وَ أَبُو سُفْیَانَ عَلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) قَالُوا لَهُ: الْآنَ بَطَلَ سِحْرُکَ وَ کِهَانَتُکَ، هَذَا الْقَمَرُ فَأَوْفِ بِعَهْدِکَ، فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله): قُمْ یَا أَبَا الْحَسَنِ قِفْ بِجَانِبِ الصَّفَا، وَ هَرْوِلْ إِلَی الْمَشْعَرَیْنِ وَ نَادِ بِهَذَا إِظْهَاراً وَ قُلْ فِی نِدَائِکَ: «اللَّهُمَّ رَبَّ هَذَا الْبَیْتِ الْحَرَامِ وَ الْبَلَدِ الْحَرَامِ وَ زَمْزَمَ وَ الْمَقَامِ وَ مُرْسِلَ هَذَا الرَّسُولِ التِّهَامِیِّ ائْذَنْ لِلْقَمَرِ أَنْ یَنْشَقَّ وَ یَنْزِلَ إِلَی الْأَرْضِ فَیَقَعَ نِصْفُهُ عَلَی الصَّفَا وَ نِصْفُهُ عَلَی الْمَشْعَرَیْنِ فَقَدْ سَمِعْتَ سِرَّنَا وَ نَجْوَانَا وَ أَنْتَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ». فَتَضَاحَکَتْ قُرَیْشٌ وَ قَالُوا إِنَّ مُحَمَّداً اسْتَشْفَعَ بِعَلِیٍّ لِأَنَّهُ لَمْ یَبْلُغِ الْحُلُمَ، وَ لَا ذَنْبَ لَهُ فَقَالَ أَبُو لَهَبٍ (لَعَنَهُ اللَّهُ) لَقَدْ أَشْمَتَنَا اللَّهُ بِکَ یَا ابْنَ أَخِی فِی هَذِهِ اللَّیْلَهًِْ. فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) اخْسَأْ یَا مَنْ أَتَبَّ اللَّهُ یَدَیْهِ، وَ لَمْ یَنْفَعْهُ مَالُهُ وَ لَا بَنُوهُ، وَ تَبَیَّنَ مَقْعَدَهُ فِی النَّارِ. فَقَالَ أَبُو لَهَبٍ: لَأَفْضَحَنَّکَ فِی هَذِهِ اللَّیْلَهًِْ بِالْقَمَرِ وَ شَقِّهِ وَ إِنْزَالِهِ إِلَی الْأَرْضِ وَ لَأَفْلَتَ کَلَامُکَ هَذَا الَّذِی إِذَا کَانَ غَداً جَعَلْتَهُ سُورَهًًْ، وَ قُلْتَ هَذَا أُوحِیَ إِلَی أَبِی لَهَبٍ. قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) امْضِ یَا عَلِیُّ فِیمَا أَمَرْتُکَ وَ اسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الْجَاهِلِینَ، ثُمَّ هَرْوَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ مِنَ الصَّفَا إِلَی الْمَشْعَرَیْنِ، وَ نَادَی وَ أَسْمَعَ بِالدُّعَاءِ فَمَا اسْتَتَمَّ کَلَامَهُ حَتَّی کَادَتِ الْأَرْضُ أَنْ تَسِیخَ بِأَهْلِهَا وَ السَّمَاءُ أَنْ تَقَعَ فَقَالُوا: یَا مُحَمَّدُ لَقَدْ أَعْجَزَکَ شَقُّ الْقَمَرِ أَتَیْتَنَا بِسِحْرِکَ لِتَفْتِنَّا فِیهِ، فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) هَانَ عَلَیْکُمْ بِمَا دَعَوْتُ بِهِ فَإِنَّ السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ لَا یُهَوَّنُ عَلَیْهِمَا بِذَلِکَ وَ لَا یُطِیقَانِ سَمَاعَهُ، فَقُومُوا بِأَجْمَعِکُمْ وَ انْظُرُوا إِلَی الْقَمَرِ قَالَ: ثُمَّ إِنَّ الْقَمَرَ انْشَقَ‌نِصْفَیْنِ نِصْفاً وَقَعَ عَلَی الصَّفَا وَ نِصْفاً وَقَعَ عَلَی الْمَشْعَرَیْنِ، فَأَضَاءَتْ دَاخِلَ مَکَّهًَْ وَ أَوْدِیَتَهَا وَ صَاحَ الْمُنَافِقُونَ: أَهْلَکَنَا مُحَمَّدٌ بِسِحْرِهِ یَا مُحَمَّدُ افْعَلْ مَا شِئْتَ فَلَنْ نُؤْمِنَ بِکَ وَ لَا بِمَا جِئْتَنَا بِهِ. ثُمَّ رَجَعَ الْقَمَرُ إِلَی مَنْزِلِهِ مِنَ الْفَلَکِ، وَ أَصْبَحَ النَّاسُ یَلُومُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ یَقُولُونَ بِرَأْیِهِمْ: وَ اللَّهِ لَنُؤْمِنَنَّ بِمُحَمَّدٍ وَ لَنُقَاتِلَنَّکُمْ مَعَهُ مُؤْمِنِینَ فَقَدْ سَقَطَتِ الْحُجَّهًُْ وَ تَبَیَّنَ الْأَعْذَارُ وَ أُنْزِلَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ سُورَهًُْ أَبِی لَهَبٍ وَ اتَّصَلَتْ بِهِ فَقَالَ: إِنَّ مُحَمَّداً فَعَلَ مَا قُلْتُهُ لَهُ فِی تَأْلِیفِهِ لَهُ فِی هَذَا الْکَلَامِ لِیَشْنَعَنِی بِهِ، وَ اللَّهِ إِنِّی لَأَعْلَمُ أَنَّ مُحَمَّداً یُعَادِینِی لِکُفْرِی بِهِ فَمِنْ أَجْلِ ذَلِکَ أَلَّفَ هَذَا وَ یَزْعُمُ أَنَّهَا سُورَهًٌْ أَنْزَلَهَا اللَّهُ عَلَیْهِ، فَوَ حَقِّ اللَّاتِ وَ الْعُزَّی لَوْ أَتَی مُحَمَّدٌ بِمَا یَمْلَأُ الْأُفُقَ مِنَ الْمَدْحِ مَا آمَنْتُ بِهِ وَ لَا فِیمَا جَاءَ بِهِ وَ لَوْ عَذَّبَنِی رَبُّ الْکَعْبَهًِْ بِالنَّارِ. فَآمَنَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ سِتُّمِائَهًٍْ وَ اثْنَا عَشَرَ رَجُلًا وَ أَکْثَرُهُمْ أَسَرَّ إِیمَانَهُ وَ کَتَمَهُ إِلَی أَنْ جَاءَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَی الْمَدِینَهًِْ وَ مَاتَ أَبُو لَهَبٍ وَ قُتِلَ أَبُو جَهْلٍ وَ أَسَرَّ أَبُو سُفْیَانَ وَ مُعَاوِیَهًُْ یَوْمَ فَتْحِ مَکَّهًَْ وَ الْعَبَّاسُ وَ زَیْدُ‌بْنُ‌الْخَطَّابِ وَ عَقِیلُ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ وَ أَسَرَّ کَثِیرٌ مِنْهُمْ مِقْدَارَ ثَمَانِینَ رَجُلًا تَحْتَ الْقَدَمِ فَکَانُوا طُلَقَاءَ لَمْ یَنْفَعْهُمْ إِیمَانُهُمْ وَ هُمْ لَا یُنْظَرُون.

امام صادق (علیه السلام) - وقتی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برای انجام رسالت آمد و مردم را به‌سوی خداوند متعال دعوت نمود، قبایل قریش تعجّب کردند و برخی از آن‌ها به برخی دیگر گفتند: «نظر شما درباره‌ی کاری که محمّد (صلی الله علیه و آله) هر از گاهی انجام می‌دهد چیست؟ کاری که ساحران و جادوگران نمی‌توانند انجام دهند»؟ و جمع شدند تا از او بخواهند که ماه را در آسمان به دو نیم قسمت کند و آن دو تکّه را از آسمان بر زمین بیندازد و با خود گفتند: «درباره‌ی ماه نشنیده‌ایم که هیچ‌کدام از پیامبران توانسته باشند کاری انجام دهند که درباره‌ی خورشید صورت گرفته است که آن هم به درخواست یوشع‌بن‌نون، جانشین موسی (علیه السلام) انجام شد». مردم فکر می‌کردند که خورشید از جایش تکان نمی‌خورد، ولی به خاطر یوشع‌بن‌نون (علیه السلام)، خورشید تکان خورد و این کار انجام گرفت. به‌هرحال آن‌ها تصمیم گرفتند و به نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) رفتند و گفتند: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! بین ما و بین خودت آیه و نشانه‌ای قرار بده. اگر آن را انجام بدهی به تو ایمان می‌آوریم و تو را تصدیق می‌کنیم». پیامبر (صلی الله علیه و آله) به آن‌ها گفت: «درخواست کنید، هرچه بخواهید برای شما انجام می‌دهم». گفتند: «وعده‌ی ما با تو در تاریکی شب هنگام طلوع ماه و آن اینکه در منطقه مشعرین بایستی و از پروردگارت که تو را فرستاده است بخواهی که ماه را به دو نیمه کند و از آسمان به زمین بیندازد، به‌طوری‌که به دو قسمت تبدیل شود و یک تکّه آن بر مشعرین بیفتد و تکّه دیگر آن بر صفا». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پاسخ داد: «خداوند عزّوجلّ، بزرگ‌ترین است. من به عهد خود وفادار هستم. آیا شما نیز به آنچه گفتید و اینکه به خدا و رسولش (صلی الله علیه و آله) ایمان می‌آورید وفادار هستید»؟ گفتند: «بلی، ای محمّد (صلی الله علیه و آله)»! مردم، خبر را به گوش یکدیگر رساندند و قرار گذاشتند که در تاریکی شب این کار را انجام دهند. مردم با عجله به کعبه و اطراف آن رفتند تا اینکه شب فرا رسید و تاریک شد و ماه طلوع کرد و نورافشانی نمود. پیامبر (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) و کسانی که به خدا و رسولش (صلی الله علیه و آله) ایمان آورده بودند، پشت سر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نماز می‌خواندند و کعبه را طواف می‌کردند. ابولهب و ابوجهل و ابوسفیان نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمدند و گفتند: «الان سحر و جادو و حیله و نیرنگ تو باطل می‌شود. این هم ماه. پس به عهدت وفا کن». پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفت: «ای ابوالحسن! بلند شو و به طرف کوه «صفا» بایست و به طرف «مشعرین بدو و با صدای بلند فریاد کن و در فریاد بگو: بار خدایا! ای پروردگار کعبه وای پروردگار مکّه و زمزم و مقام وای فرستنده‌ی پیامبر تهامی، به ماه اجازه بده که دو نیمه شود و بر زمین بیفتد، به‌گونه‌ای که نصف آن بر «صفا» و نیمه‌ی دیگر آن بر «مشعرین فرو افتد. تو راز و نجوای ما را شنیدی و تو به هر چیز آگاهی». قریش خندیدند و گفتند: «محمّد (صلی الله علیه و آله)، علی (علیه السلام) را به شفاعت و کمک طلبیده است زیرا هنوز بچّه است و بی‌گناه و خواسته‌ی او برآورده می‌گردد». ابولهب گفت: «ای برادر زاده! امشب خداوند مرا با خوارکردن تو خوشحال خواهد کرد». آنگاه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گفت: «ساکت شو! ای کسی که خداوند دستانش را بریده است و دیگر مالش هم سودی به حالش ندارد و جایگاهش نیز در آتش است». ابولهب گفت: «امشب تو را با این ماه و دو نیمه کردن آن و انداختن آن بر روی زمین، ضایع خواهم کرد وگرنه همین کلامت را می‌گیرم و آن را تبدیل به سوره‌ای می‌کنم و از قول تو می‌گویم که این کلام درباره‌ی ابولهب به من وحی شده است». آنگاه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گفت: «ای علی (علیه السلام)! برو و کاری را که به تو گفتم انجام بده و از دست جاهلان به خدا پناه ببر». علی (علیه السلام) از «صفا» به طرف «مشعرین شتافت و فریاد زد و به گوش همگان رساند و درخواست کرد. هنوز کلامش به پایان نرسیده بود که نزدیک بود زمین ساکنان خود را فرو بلعد و آسمان بر روی زمین سقوط کند. آنگاه گفتند: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! چون نمی‌توانی ماه را به دو نیم تقسیم کنی، ما را جادو کرده‌ای تا بتوانی ما را بفریبی». پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفت: «آیا کاری را که از خدا خواسته‌ام، انجام آن برای شما آسان است؟ درحالی‌که آسمان و زمین نمی‌توانند آن کار را انجام دهند و طاقت شنیدن آن را هم ندارند؟ در مکان‌های خود بایستید و به ماه نگاه کنید». امام صادق (علیه السلام) فرمود: «سپس ماه به دو نیم تقسیم شد؛ تکّه‌ای از آن بر کوه صفا فرود آمد و تکّه‌ای دیگر بر مشعرین». داخل شهر مکّه و بیابان‌ها و درّه‌هایش را روشن کرد و مردم از هر طرف فریاد زدند: «به خدا و رسول او ایمان آوردیم و منافقان فریاد زدند؛ با جادوی خودت ما را نابود کردی، هر کاری می‌خواهی بکن، با این کار که انجام داده‌ای هرگز به تو ایمان نمی‌آوریم». سپس، ماه به جایگاه خودش در آسمان برگشت و برخی از مردم، برخی دیگر را سرزنش می‌کردند و به بزرگان آن‌ها می‌گفتند: «به خدا قسم! حتماً و حتماً به محمّد (صلی الله علیه و آله) ایمان می‌آوریم و درحالی‌که به او ایمان آورده‌ایم با شما می‌جنگیم و مبارزه می‌کنیم. همانا، دلیل و برهان نازل شد و عذر و بهانه‌ها آشکار گردید و حق نمایان شد. در همان روز خداوند عزّوجلّ سوره‌ی ابولهب را نازل کرد و خبرش به او رسید. ابولهب گفت: «وای بر محمّد (صلی الله علیه و آله)! او در بافتن این کلام به حرف خود من توجّه کرده است. به خدا قسم که محمّد (صلی الله علیه و آله) به خاطر اینکه به او کافر هستم و او را تکذیب می‌کنم، به دشمنی با من برخاسته است. محمّد (صلی الله علیه و آله) شعر گفته و این کلام را بافته و فکر کرده سوره‌ای است که خداوند درباره‌ی من بر او نازل کرده است. به حقّ لات و عزّی قسم، اگر محمّد (صلی الله علیه و آله) در مدح من چیزی بگوید که تمام افق را با آن پر کند، دیگر به او ایمان نمی‌آورم و همین مرا بس است که با محمّد (صلی الله علیه و آله) در میان خانواده‌اش با کارهایی که انجام می‌دهد، مخالفت کنم. هرچند که پروردگار کعبه مرا با آتش، دچار عذاب سازد». در آن روز ششصد و دوازده مرد ایمان آوردند که بیشتر آن‌ها، ایمان خود را پنهان کردند تا اینکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هجرت کرد. ابولهب بر کفر خود مرد و ابوجهل کشته شد و ابوسفیان و معاویه و عتبه در روز فتح مکّه ایمان آوردند و عبّاس و زیدبن‌خطاب و عقیل‌بن‌ابی‌طالب و بسیاری از آن‌ها در زیر فشار مرگ ایمان آوردند. آن‌ها هشتاد نفر هستند که به طلقاء یعنی آزاد شدگان معروف هستند که ایمان آن‌ها هیچ سودی به حالشان ندارد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص330

الهدایه الکبری، ص70/ البرهان

2 -6

(قمر/ 1)

الباقر (علیه السلام) - وَ قَدْ شَقَّ الْقَمَرَ لِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) وَرَدَّ الشَّمْسَ مِنْ قَبْلِهِ لِیُوشَعَ‌بْنِ‌نُون (علیه السلام).

امام باقر (علیه السلام) - ماه برای پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) شکافته شد و قبل از او خورشید برای یوشع‌بن‌نون (علیه السلام) برگردانده شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص334

نورالثقلین

آیه وَ إِنْ یَرَوْا آیَةً یُعْرِضُوا وَ یَقُولُوا سِحْرٌ مُسْتَمِرٌّ [2]

و هرگاه نشانه و معجزه‌ای را ببینند روی برمی‌گردانند و می‌گویند: «این سحری همیشگی است».

آیه وَ کَذَّبُوا وَ اتَّبَعُوا أَهْواءَهُمْ وَ کُلُّ أَمْرٍ مُسْتَقِرٌّ [3]

آن‌ها [آيات خدا را] تکذیب کردند و از هوای نفسشان پیروی نمودند و هر امری سرانجامی دارد [و حق، عاقبت آشكار خواهد شد].

(قمر/ 3)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَوْلُهُ وَ اتَّبَعُوا أَهْواءَهُمْ أَیْ کَانُوا یَعْمَلُونَ بِرَأْیِهِمْ وَ یُکَذِّبُونَ أَنْبِیَاءَهُم (علیهم السلام).

علیّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وکَذَّبُوا واتَّبَعُوا أَهْواءهُمْ، یعنی اینکه به رأی و نظر خودشان عمل می‌کردند و پیامبران خود را تکذیب می‌نمودند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص334

بحارالأنوار، ج9، ص241/ البرهان

آیه وَ لَقَدْ جاءَهُمْ مِنَ الْأَنْباءِ ما فیهِ مُزْدَجَرٌ [4]

به‌اندازه‌ی کافی برای بازداشتن از بدی‌ها اخبار [و سرگذشت امّت‌هاى پيشين] به آنان رسیده است.

(قمر/ 4)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ لَقَدْ جاءَهُمْ مِنَ الْأَنْباءِ ما فیهِ مُزْدَجَرٌ‌ای الْمُتَّعِظ.

علیّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - ولقَدْ جَاءهُم مِّنَ الأَنبَاء مَا فِیهِ مُزْدَجَرٌ، یعنی پند و اندرز.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص334

البرهان

آیه حِکْمَةٌ بالِغَةٌ فَما تُغْنِ النُّذُرُ [5]

[اين آيات]، حکمت بالغه [و رساى الهى] است؛ امّا انذارها [براى افراد لجوج] فایده نمی‌دهد.

(قمر/ 5)

الصّادق (علیه السلام) - فَکِّرْ فِی لَوْنِ السَّمَاءِ وَ مَا فِیهِ مِنْ صَوَابِ التَّدْبِیرِ فَإِنَّ هَذَا اللَّوْنَ أَشَدُّ الْأَلْوَانِ مُوَافِقَهًًْ لِلْبَصَرِ وَ تَقْوِیَهًًْ حَتَّی إِنَّ مِنْ صِفَاتِ الْأَطِبَّاءِ لِمَنْ أَصَابَهُ شَیْءٌ أَضَرَّ بِبَصَرِهِ إِدْمَانَ النَّظَرِ إِلَی الْخُضْرَهًِْ وَ مَا قَرُبَ مِنْهَا إِلَی السَّوَادِ وَ قَدْ وَصَفَ الْحُذَّاقُ مِنْهُمْ لِمَنْ کَلَّ بَصَرُهُ الْإِطْلَاعَ فِی إِجَّانَهًٍْ خَضْرَاءَ مَمْلُوَّهًٍْ مَاءً فَانْظُرْ کَیْفَ جَعَلَ اللَّهُ جَلَّ وَ تَعَالَی أَدِیمَ السَّمَاءِ بِهَذَا اللَّوْنِ الْأَخْضَرِ إِلَی

السَّوَادِ لِیُمْسِکَ الْأَبْصَارَ الْمُنْقَلِبَهًَْ عَلَیْهِ فَلَا یَنْکِیَ فِیهَا بِطُولِ مُبَاشَرَتِهَا لَهُ فَصَارَ هَذَا الَّذِی أَدْرَکَهُ النَّاسُ بِالْفِکْرِ وَ الرَّوِیَّهًِْ وَ التَّجَارِبِ یُوجَدُ مَفْرُوغاً مِنْهُ فِی الْخِلْقَهًِْ حِکْمَةٌ بالِغَةٌ لِیَعْتَبِرَ بِهَا الْمُعْتَبِرُونَ وَ یُفَکِّرَ فِیهَا الْمُلْحِدُونَ قاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّی یُؤْفَکُونَ.

امام صادق (علیه السلام) -ای مفضّل! در رنگ آسمان تفکّر کن! [خداوند] آن را به این رنگ آفریده برای آنکه موافق‌ترین رنگ‌هاست؛ چراکه دیده و بینایی را تقویت می‌کند تا جایی که اطبّا می‌گویند: «اگر کسی را ضعفی در بینائیش داشته باشد، باید به سبز و کبود مایل به سیاهی است، نگاه کند. و بعضی از طبیبان حاذق برای کسی که کندی در بینایی‌اش داشته باشد، حکم کرده‌اند که پیوسته در تغار کبودی که مملو از آب باشد، نگاه کند. پس تفکّر کن که چگونه حق تعالی رنگ آسمان را کبود مایل به سیاهی گردانیده که مکرّر نگاه‌کردن به آسمان بر دیده‌ها ضرر نمی‌رساند، بنابراین آنکه حکما و دانایان بعد از تجارب بسیاری پی به آن برده‌اند، وقتی در خلقت خدای حکیم و علیم توجّه می‌کنی، می‌بینی که نظرشان درست و موافق است. حکمت بالغه الهی در همه چیز ظاهر است، که عبرت‌گیرندگان از آن عبرت گیرند و در این امر ملحدان تفکّر نمایند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص334

بحارالأنوار، ج3، ص111

(قمر/ 5)

المهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) - بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ لَا لِأَمْرِ اللَّهِ تَعْقِلُونَ وَ لَا مِنْ أَوْلِیَائِهِ تَقْبَلُونَ حِکْمَةٌ بالِغَةٌ فَما تُغْنِ الْآیاتُ وَ النُّذُرُ عَنْ قَوْمٍ لا یُؤْمِنُونَ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ.

امام زمان (بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم نه به امر خداوند اندیشه می‌کنید و نه از اولیای او پند می‌پذیرید، [این آیات]، حکمت بالغه [و رسای الهی] است؛ امّا انذارها [برای افراد لجوج] فایده نمی‌دهد. سلام بر ما و بر بندگان صالح خداوند باد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص336

بحارالأنوار، ج99، ص92/ بحارالأنوار، ج53، ص171/ بحارالأنوار، ج91، ص2

آیه فَتَوَلَّ عَنْهُمْ یَوْمَ یَدْعُ الدَّاعِ إِلی شَیْ‌ءٍ نُکُرٍ [6]

بنابراین از آن‌ها روی‌بگردان و روزی را به یادآور که دعوت‌کننده‌ی الهی [مردم را] به امر [وحشتناك و] ناخوشایندی [حساب اعمال] دعوت می‌کند!

(قمر/ 6)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قوله فَتَوَلَّ عَنْهُمْ یَوْمَ یَدْعُ الدَّاعِ إِلی شَیْءٍ نُکُرٍ قالَ الإمَامُ إذا خَرَجَ یَدْعُوهُمْ إلی مَا یُنْکِرونَ.

علیّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَتَول عَنْهُمْ یَومَ یَدْعُ الدَّاعِ إِلی شَیْءٍ نُّکُرٍ، وقتی امام (علیه السلام) خارج می‌شد او را به چیزهایی که خودشان منکر او بودند فرا می‌خواندند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص336

القمی، ج2، ص341/ نورالثقلین/ البرهان

آیه خُشَّعاً أَبْصارُهُمْ یَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْداثِ کَأَنَّهُمْ جَرادٌ مُنْتَشِرٌ [7]

آنان درحالی‌که چشم‌هایشان از شدّت وحشت به زیر افتاده، همچون ملخ‌هایی که به هرسو پراکنده می‌شوند از قبرها بیرون می‌آیند.

(قمر/ 7)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَیْحَکَ یَا إِنْسَانُ جِدّاً جِدّاً وَ قُرِّبُوا لِلْحِسَابِ فَرْداً فَرْداً وَ جاءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا یَسْأَلُهُمْ عَمَّا عَمِلُوا حَرْفاً حَرْفاً وَ جِیءَ بِهِمْ عُرَاهًَْ الْأَبْدَانِ خُشَّعاً أَبْصارُهُمْ أَمَامَهُمُ الْحِسَاب.

امام علی (علیه السلام) - وای انسان! وای بر تو به طور کاملا جدّی و انسان‌ها تک تک برای حساب نزدیک آورده می‌شوند و امر پروردگار تو و فرشتگان صف به صف می‌آیند و حرف حرف از آنچه کردند از آنان می‌پرسند و آنان را عریان بدن می‌آورند درحالی‌که چشم‌هایشان از شدّت وحشت به زیر افتاده و حساب مقابل آنان است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص336

بحارالأنوار، ج7، ص98

آیه مُهْطِعینَ إِلَی الدَّاعِ یَقُولُ الْکافِرُونَ هذا یَوْمٌ عَسِرٌ [8]

درحالی‌که به‌سوی این دعوت‌کننده‌ی الهی گردن می‌کشند؛ کافران می‌گویند: «امروز روز سخت [و دردناكى] است»!

(قمر/ 8)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ بَعَثَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی النَّاسَ مِنْ حُفَرِهِمْ عُزْلًا بُهْماً جُرْداً مُرْداً فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ یَسُوقُهُمُ النُّورُ وَ تَجْمَعُهُمُ الظُّلْمَهًُْ حَتَّی یَقِفُوا عَلَی عَقَبَهًِْ الْمَحْشَرِ فَیَرْکَبُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ یَزْدَحِمُونَ دُونَهَا فَیُمْنَعُونَ مِنَ الْمُضِیِّ فَتَشْتَدُّ أَنْفَاسُهُمْ وَ یَکْثُرُ عَرَقُهُمْ وَ تَضِیقُ بِهِمْ أُمُورُهُمْ وَ یَشْتَدُّ ضَجِیجُهُمْ وَ تَرْتَفِعُ أَصْوَاتُهُمْ قَالَ وَ هُوَ أَوَّلُ هَوْلٍ مِنْ أَهْوَالِ یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ قَالَ فَیُشْرِفُ الْجَبَّارُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَیْهِمْ مِنْ فَوْقِ عَرْشِهِ فِی ظِلَالٍ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ فَیَأْمُرُ

مَلَکاً مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ فَیُنَادِی فِیهِمْ یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ أَنْصِتُوا وَ اسْتَمِعُوا مُنَادِیَ الْجَبَّارِ قَالَ فَیَسْمَعُ آخِرُهُمْ کَمَا یَسْمَعُ أَوَّلُهُمْ قَالَ فَتَنْکَسِرُ أَصْوَاتُهُمْ عِنْدَ ذَلِکَ وَ تَخْشَعُ أَبْصَارُهُمْ وَ تَضْطَرِبُ فَرَائِصُهُمْ وَ تَفْزَعُ قُلُوبُهُمْ وَ یَرْفَعُونَ رُءُوسَهُمْ إِلَی نَاحِیَهًِْ الصَّوْتِ مُهْطِعِینَ إِلَی الدَّاعِ قَالَ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَقُولُ الْکَافِرُ هذا یَوْمٌ عَسِرٌ.

امام علی (علیه السلام) - وقتی روز قیامت فرا رسد، خداوند تبارک‌وتعالی آن‌ها را از قبرهایشان بیرون می‌آورد درحالی‌که ختنه کرده و لال و لخت و بدون ریش و سبیل همگی در یک میدان‌گاه هستند و نور آن‌ها را به جلو می‌برد و تاریکی آن‌ها را در جایی جمع می‌نماید. تا اینکه در انتهای محشر می‌ایستند و بعضی از آن‌ها بر بعضی دیگر سوار می‌شوند و در آنجا اجتماع می‌نمایند و از حرکت‌کردن و رفتن منع می‌شوند. تندتند نفس می‌کشند و به شدّت عرق می‌کنند و کارهایشان بر آن‌ها دشوار می‌شود و فریادشان زیاد می‌شود و صدایشان بالا می‌رود. این اوّلین ترس و هول از ترس‌های روز قیامت است. و خداوند تبارک‌وتعالی از بالای عرش خود در زیر سایبانی از فرشتگان بر آن‌ها اشراف دارد و به فرشته‌ای از فرشتگان دستور می‌دهد و او در میان آن‌ها فریاد برمی‌آورد: «ای گروه مردم! ساکت باشید و به صدای ندادهنده‌ی خداوند جبّار گوش فرا دهید». آخرین نفر آن‌ها به خوبیِ اوّلین نفر آن‌ها این صدا را می‌شنود و صدایشان در برابر صدای او می‌شکند و ضعیف می‌شود و چشم‌هایشان فرو می‌خوابد و پهلوهایشان می‌لرزد و قلب‌هایشان می‌ترسد. سرهایشان را به‌طرف آن صدا بالا می‌گیرند. درحالی‌که به‌سوی این دعوت‌کننده‌ی الهی گردن می‌کشند. در آن روز است که کافران می‌گویند: «امروز روز سخت [و دردناکی] است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص336

الکافی، ج8، ص104/ بحارالأنوار، ج7، ص268/ البرهان/ نورالثقلین

(قمر/ 8)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَوْلُهُ مُهْطِعِینَ إِلَی الدَّاعِ إذا رَجَعَ فَیَقولُ إرْجِعُوا یَقُولُ الْکافِرُونَ هذا یَوْمٌ عَسِرٌ.

علیّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - مُّهْطِعِینَ إِلی الدَّاعِ؛ وقتی برگشت، پس می‌گوید: «باز گردید». یَقُول الکَافِرُونَ هَذَا یَومٌ عَسِرٌ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص338

القمی، ج2، ص341/ البرهان

آیه کَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ فَکَذَّبُوا عَبْدَنا وَ قالُوا مَجْنُونٌ وَ ازْدُجِرَ [9]

پیش از آن‌ها قوم نوح [پيامبرشان را] تکذیب کردند، [آرى] بنده‌ی ما را تکذیب کرده و گفتند: «او دیوانه است». و [با انواع آزارها از ادامه‌ی رسالتش] بازداشته شد.

(قمر/ 9)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَکَذَّبُوا عَبْدَنا وَ قالُوا مَجْنُونٌ وَ ازْدُجِرَ أَیْ آذَوْهُ وَ أَرَادُوا رَجْمَه.

علیّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَکَذَّبُوا عَبْدَنَا و قَالوا مَجْنُونٌ و ازْدُجِرَ یعنی اینکه به اذیّت و آزار او پرداختند و خواستند که سنگسارش کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص338

بحارالأنوار، ج11، ص314/ البرهان

آیه فَدَعا رَبَّهُ أَنِّی مَغْلُوبٌ فَانْتَصِرْ [10]

او به پیشگاه پروردگار عرضه داشت: «من مغلوب [اين قوم طغيانگر] شده‌ام، پس [مرا] یاری کن»!

(قمر/ 10)

الباقر (علیه السلام) - شَرِیعَهًُْ نُوحٍ (علیه السلام) أَنْ یُعْبَدَ اللَّهُ بِالتَّوْحِیدِ وَ الْإِخْلَاصِ وَ خَلْعِ الْأَنْدَادِ وَ هِیَ الْفِطْرَهًُْ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا وَ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَهُ عَلَی نُوحٍ (علیه السلام) وَ عَلَی النَّبِیِّینَ (علیهم السلام) أَنْ یَعْبُدُوا اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ لَا یُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ أَمَرَ بِالصَّلَاهًِْ وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ لَمْ یَفْرِضْ عَلَیْهِ أَحْکَامَ حُدُودٍ وَ لَا فَرَضَ مَوَارِیثَ فَهَذِهِ شَرِیعَتُهُ فَلَبِثَ فِیهِمْ نُوحٌ (علیه السلام) أَلْفَ سَنَهًٍْ إِلَّا خَمْسِینَ عَاماً یَدْعُوهُمْ سِرّاً وَ عَلَانِیَهًًْ فَلَمَّا أَبَوْا وَ عَتَوْا قَالَ رَبَّهُ أَنِّی مَغْلُوبٌ فَانْتَصِر.

امام باقر (علیه السلام) - شریعت و دین نوح (علیه السلام) چنین بود که باید خدا را از سر توحید و اخلاص پرستید و از پرستش مانندها و امثالی که برای او ساخته‌اند دست شست و این همان سرشتی است که مردم بر آن سرشته شده‌اند و خداوند از نوح (علیه السلام) و دیگر پیامبران (علیهم السلام) پیمان گرفته است که او را بپرستند و شریکی برایش نگیرند و به نماز و امر به معروف و نهی از منکر و در نظرداشتن حلال و حرام امر کرده است، ولی بر او احکام حدود و مواریث واجب نساخت. و اینچنین بود آیین نوح (علیه السلام). نوح (علیه السلام) در میان مردم آن روزگار از هزار سال پنجاه سال کمتر زندگی کرد و در طول این مدّت در پنهان و پیدا آن‌ها را به پرستش خدا فرا خواند و چون سر برتافتند و سرکشی در پیش گرفتند گفت: «رَبَّهُ أَنِّی مَغْلُوبٌ فَانْتَصِرْ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص338

الکافی، ج8، ص282/ بحارالأنوار، ج11، ص331/ نورالثقلین؛ «شریعهًْ نوح… هذه شریعته» محذوف

(قمر/ 10)

الباقر (علیه السلام) - مَکَثَ نُوحٌ (علیه السلام) فِی قَوْمِهِ یَدْعُوهُمْ إِلَی اللَّهِ سِرّاً وَ عَلَانِیَهًًْ فَلَمَّا عَتَوْا وَ أَبَوْا قَالَ رَبِ أَنِّی مَغْلُوبٌ فَانْتَصِرْ فَأَوْحَی اللَّهُ تَعَالَی إِلَیْهِ أَنِ اصْنَعِ الْفُلْکَ وَ أَمَرَهُ بِغَرْسِ النَّوَی فَمَرَّ عَلَیْهِ قَوْمُه فَجَعَلُوا یَضْحَکُونَ وَ یَسْخَرُونَ وَ یَقُولُونَ قَدْ قَعَدَ غَرَّاساً حَتَّی إِذَا طَالَ وَ صَارَ طُوَالًا قَطَعَهُ وَ نَجَرَهُ فَقَالُوا قَدْ قَعَدَ نَجَّاراً ثُمَّ أَلَّفَهُ فَجَعَلَهُ سَفِینَهًًْ فَمَرُّوا عَلَیْهِ فَجَعَلُوا یَضْحَکُونَ وَ یَسْخَرُونَ وَ یَقُولُونَ قَدْ قَعَدَ مَلَّاحاً فِی أَرْضِ فَلَاهًٍْ حَتَّی فَرَغَ مِنْهَا.

امام باقر (علیه السلام) - هنگامی‌که نوح (علیه السلام) هسته می‌کاشت، قومش بر او گذر کرده و به او خندیدند و او را مسخره کردند و می‌گفتند: «حالا دیگر نشسته و درخت‌کار شده»! تا آنگاه که نخل‌ها بلند شدند و بسیار پرفراز و پرزور بودند و آن‌ها را برید و تراشید، به او گفتند: «دیگر نشسته نجّاری می‌کند»! و آن‌ها را به‌هم پیوست و کشتی ساخت و قوم باز گذر کردند و به او خندیدند و او را مسخره کردند و می‌گفتند: «در این زمین خشک و بی‌آب ملّاح و کشتی‌بان شده»! تا زمانی‌که از آن فراغت یافت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص338

قصص الأنبیاءللراوندی، ص81/ بحارالأنوار، ج11، ص323؛ «فاوحی الله… الی آخر» محذوف

ولایت

(قمر/ 10)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنْ کَانَتِ الْإِمَامَهًُْ فِی قُرَیْشٍ فَأَنَا أَحَقُّ قُرَیْشٍ بِهَا وَ إِنْ لَا تَکُنْ فِی قُرَیْشٍ فَالْأَنْصَارُ عَلَی دَعْوَاهُمْ ثُمَّ اعْتَزَلَهُمْ وَ دَخَلَ بَیْتَهُ فَأَقَامَ فِیهِمْ وَ مَنِ اتَّبَعَهُ مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ قَالَ إِنَّ لِی فِی خَمْسَهًٍْ مِنَ النَّبِیِّینَ (علیهم السلام) أُسْوَهًًْ نُوحٍ (علیه السلام) إِذْ قَالَ أَنِّی مَغْلُوبٌ فَانْتَصِر.

امام علی (علیه السلام) - اگر امامت در میان قریش باشد، من سزاوارترین قریش به آن هستم و اگر در میان قریش نباشد، انصار [برای رسیدن به خلافت] بر ادّعای خود باقی هستند [و بر مهاجرین اولویّت دارند]. سپس از آن‌ها کناره‌گیری کرد و به خانه‌اش وارد شد و در میان آن‌ها (یاران خاصّش) و مسلمانانی که از او تبعیّت کردند ماند و فرمود: «برای من در پنج نفر از پیامبران (علیهم السلام) الگویی است؛ در نوح (علیه السلام) هنگامی‌که گفت: أَنِّی مَغْلُوبٌ فَانْتَصِرْ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص340

بحارالأنوار، ج28، ص307

آیه فَفَتَحْنا أَبْوابَ السَّماءِ بِماءٍ مُنْهَمِرٍ [11]

در این هنگام درهای آسمان را با آبی فراوان و بی‌وقفه گشودیم.

(قمر/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - {سَأَلَ ابْنُ الْکَوَّاءِ} أَخْبِرْنِی یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَنِ الْمَجَرَّهًِْ الَّتِی تَکُونُ فِی السَّمَاءِ قَالَ هِیَ شَرْجُ السَّمَاءِ وَ أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ مِنَ الْغَرَقِ وَ مِنْهُ أَغْرَقَ اللَّهُ قَوْمَ نُوحٍ (علیه السلام) بِماءٍ مُنْهَمِر.

امام علی (علیه السلام) - ابن‌کواء از امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرسید: «آیا کهکشان در آسمان است»؟ فرمود: «آن کانال و رودخانه‌ی آسمان است و امان اهل زمین از غرق‌شدن است و به خاطر آن بود که خداوند متعال قوم نوح (علیه السلام) را به‌وسیله‌ی آبی تندجریان غرق کرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص340

بحارالأنوار، ج10، ص121/ بحارالأنوار، ج55، ص90

(قمر/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - سَأَلَ ابْنُ الْکَوَّاءِ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی وَ السَّماءِ ذاتِ الْحُبُکِ قَالَ ذَاتِ الْخَلْقِ الْحَسَنِ قَالَ فَمَا الْمَجَرَّهًُْ قَالَ یَا وَیْلَکَ سَلْ تَفَقُّهاً وَ لَا تَسْأَلْ تَعَنُّتاً یَا وَیْلَکَ سَلْ عَمَّا یَعْنِیکَ قَالَ فَوَ اللَّهِ إِنَّ مَا سَأَلْتُکَ عَنْهُ لَیَعْنِینِی قَالَ إِنَّهَا شَرَجُ السَّمَاءِ وَ مِنْهَا فُتِحَتِ السَّمَاءُ بِماءٍ مُنْهَمِرٍ زَمَنَ الْغَرَقِ عَلَی قَوْمِ نُوحٍ (علیه السلام) قَالَ فَکَمْ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ قَالَ مَدُّ الْبَصَرِ وَ دَعْوَهًٌْ بِذِکْرِ اللَّهِ فَیَسْمَعُ لَا نَقُولُ غَیْرَ ذَلِکَ.

امام علی (علیه السلام) - ابن‌کوّاء از امیرالمؤمنین (علیه السلام) از تفسیر سخن خدای متعال: قسم به آسمان که دارای چین و شکن‌های زیباست. (ذاریات/7) پرسید. فرمود: «یعنی خوش‌رفتار». گفت: «پس کهکشان چیست»؟ فرمود: «وای بر تو! برای فهمیدن بپرس نه برای رنج‌دادن، ای وای بر تو! از آن چیزی بپرس که به کارت آید و واگذار هرچه را که به کارت نمی‌آید». ابن الکوّاء گفت: «به خدا سوگند! آنچه از تو می‌پرسم به کارم می‌آید». علی (علیه السلام) فرمود: «این شکاف آسمان است. در زمان نوح آسمان از اینجا گشاده شد و بر قوم نوح آب فرو ریخت». گفت: «میان آسمان و زمین چه اندازه است»؟ فرمود: «به‌اندازه‌ی دید چشم و شنود ذکر خدا، جز آن دیگر هیچ نمی‌گویم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص340

بحارالأنوار، ج55، ص92

(قمر/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - سَأَلَ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ عَلِیّاً (علیه السلام) عَنِ الْمَجَرَّهًِْ فَقَالَ هِیَ شَجَرُ السَّمَاءِ وَ مِنْهَا فُتِحَتْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ بِمَاءٍ مُنْهَمِرٍ ثُمَّ قَرَأَ فَفَتَحْنا أَبْوابَ السَّماءِ بِماءٍ مُنْهَمِرٍ.

امام علی (علیه السلام) ابن کوّاء از امیر المؤمنین علی (علیه السلام) از کهکشان پرسید. فرمود: «آن درخت (رودخانه) آسمان است، و آسمان از آن آبی سیل آسا فرو ریخت و سپس این آیه را خواند: فَفَتَحْنا أَبْوابَ السَّماءِ بِماءٍ مُنْهَم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص340

بحارالأنوار، ج55، ص106/ نورالثقلین

(قمر/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّ نُوحاً (علیه السلام) لَمَّا فَرَغَ مِنَ السَّفِینَهًِْ وَ کَانَ مِیعَادُهُ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ رَبِّهِ فِی إِهْلَاکِ قَوْمِهِ أَنْ یَفُورَ التَّنُّورُ فَفَارَ فَقَالَتِ امْرَأَتُهُ إِنَّ التَّنُّورَ قَدْ فَارَ فَقَامَ إِلَیْهِ فَخَتَمَهُ فَقَامَ الْمَاءُ وَ أَدْخَلَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَدْخُلَ وَ أَخْرَجَ مَنْ أَرَادَ أَنْ یَخْرُجَ ثُمَّ جَاءَ إِلَی خَاتَمِهِ فَنَزَعَهُ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَفَتَحْنا أَبْوابَ السَّماءِ بِماءٍ مُنْهَمِرٍ.

امام علی (علیه السلام) - همانا نوح (علیه السلام) هنگامی‌که از ساختن کشتی فارغ شد، وعده‌ی او و خدایش پیرامون نابودی قوم او این بود که از تنور آب بجوشد. و ناگهان تنور جوشید، همسرش گفت: «تنور می‌جوشد»! نوح (علیه السلام) برخاست و بر آن مُهر نهاد و آب بند آمد. پس از آن هرکس را که می‌خواست وارد کشتی کند، وارد کرد و هرکه را می‌خواست براند، راند. و بعد کنار تنور آمد و مهر آن را گشود و باز کرد. خدای عزّوجلّ می‌فرماید: فَفَتَحْنا أَبْوابَ السَّماءِ بِماءٍ مُنْهَمِر.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص340

الکافی، ج8، ص281/ بحارالأنوار، ج11، ص324

(قمر/ 11)

الصّادق (علیه السلام) - لَمَّا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ هَلَاکَ قَوْمِ نُوحٍ (علیه السلام) عَقَّمَ أَرْحَامَ النِّسَاءِ أَرْبَعِینَ سَنَهًًْ فَلَمْ یَلِدْ (یُولَدْ) فِیهِمْ مَوْلُودٌ فَلَمَّا فَرَغَ نُوحٌ (علیه السلام) مِنِ اتِّخَاذِ السَّفِینَهًِْ أَمَرَهُ اللَّهُ أَنْ یُنَادِیَ بِالسُّرْیَانِیَّهًِْ لَا یَبْقَی بَهِیمَهًٌْ وَ لَا حَیَوَانٌ إِلَّا حَضَرَ فَأَدْخَلَ مِنْ کُلِّ جِنْسٍ مِنْ أَجْنَاسِ الْحَیَوَانِ زَوْجَیْنِ فِی السَّفِینَهًِْ وَ کَانَ الَّذِینَ آمَنُوا بِهِ مِنْ جَمِیعِ الدُّنْیَا ثَمَانِینَ رَجُلًا فَقَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ احْمِلْ فِی‌ها مِنْ کُلٍّ زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ وَ أَهْلَکَ إِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَیْهِ الْقَوْلُ وَ مَنْ آمَنَ وَ ما آمَنَ مَعَهُ إِلَّا قَلِیلٌ وَ کَانَ نَجَرَ السَّفِینَهًَْ فِی مَسْجِدِ الْکُوفَهًِْ فَلَمَّا کَانَ فِی الْیَوْمِ الَّذِی أَرَادَ اللَّهُ هَلَاکَهُمْ کَانَتِ امْرَأَهًُْ نُوحٍ (علیه السلام) تَخْبِزُ فِی الْمَوْضِعِ الَّذِی یُعْرَفُ بِفَارَ التَّنُّورُ فِی مَسْجِدِ الْکُوفَهًِْ وَ قَدْ کَانَ نُوحٌ (علیه السلام) اتَّخَذَ لِکُلِّ ضَرْبٍ مِنْ أَجْنَاسِ الْحَیَوَانِ مَوْضِعاً فِی السَّفِینَهًِْ وَ جَمَعَ لَهُمْ فِیهَا مَا یَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ مِنَ الْغِذَاءِ فَصَاحَتِ امْرَأَتُهُ لَمَّا فَارَ التَّنُّورُ فَجَاءَ نُوحٌ (علیه السلام) إِلَی التَّنُّورِ فَوَضَعَ عَلَیْهَا طِیناً وَ خَتَمَهُ حَتَّی أَدْخَلَ جَمِیعَ الْحَیَوَانِ السَّفِینَهًَْ ثُمَّ جَاءَ إِلَی التَّنُّورِ فَفَضَّ الْخَاتَمَ وَ رَفَعَ الطِّینَ وَ انْکَسَفَتِ الشَّمْسُ وَ جَاءَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءٌ مُنْهَمِرٌ صَبٌّ بِلَا قَطْرٍ وَ تَفَجَّرَتِ الْأَرْضُ عُیُوناً وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّفَفَتَحْنا أَبْوابَ السَّماءِ بِماءٍ مُنْهَمِرٍ وَ فَجَّرْنَا الْأَرْضَ عُیُوناً فَالْتَقَی الْماءُ عَلی أَمْرٍ قَدْ قُدِرَ وَ حَمَلْناهُ عَلی ذاتِ أَلْواحٍ وَ دُسُر.

امام صادق (علیه السلام) - وقتی خداوند متعال هلاکت قوم نوح (علیه السلام) را اراده فرمود، چهل سال زنان و مردان آن قوم را عقیم نمود، به‌طوری‌که هیچ فرزندی میانشان به دنیا نیاید و وقتی که ساخت کشتی به اتمام رسید، خداوند به نوح (علیه السلام) وحی کرد که آن‌ها را به زبان سریانی ندا دهد، همه‌ی چهارپایان و حیوانات حاضر شدند، آن‌وقت از هر جنس یک زوج نر و مادّه را وارد کشتی نمود و مجموع انسان‌هایی که به او ایمان آورده بودند هشتاد مرد بودند و در همین رابطه خدای تعالی فرمود: از هر جفتی از حیوانات [از نر و ماده] یک زوج در آن (کشتی) حمل کن. (هود/40) و محلّ ساخت کشتی در مسجد کوفه‌ی فعلی بود و آن روزی که خداوند اراده‌ی هلاکت آن‌ها را نمود، همسر نوح (علیه السلام) در محلّ تنور (فار التنّور) در مسجد کوفه مشغول پخت نان بود و نوح (علیه السلام) همه‌ی حیوانات را با غذایی که احتیاج دارند در کشتی جمع نموده بود و وقتی که آب از تنور جوشیدن گرفت، همسر نوح (علیه السلام) فریاد کشید و نوح (علیه السلام) به‌سوی تنور آمد و با مقداری گل روی تنور را پوشانید و آن را بست تا وقتی که همه‌ی مؤمنان و ازواج حیوانات سوار کشتی شدند، آنگاه به سمت تنور رفت و آن گل و مُهر را برداشت، دراین‌موقع خورشید تیره و تار شد و باران سیل‌آسا از آسمان باریدن گرفت و چشمه‌های زمین جوشید. خدای عزّوجلّ می‌فرماید: فَفَتَحْنا أَبْوابَ السَّماءِ بِماءٍ مُنْهَمِرٍ، «وَ فَجَّرْنَا الْأَرْضَ عُیُوناً فَالْتَقَی الْماءُ عَلی أَمْرٍ قَدْ قُدِرَ* وَ حَمَلْناهُ عَلی ذاتِ أَلْواحٍ وَ دُسُر».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص340

نورالثقلین

(قمر/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) -… فَقَالَ الْیَهُودِیُّ فَإِنَّ نُوحاً (علیه السلام) دَعَا رَبَّهُ فَهَطَلَتِ السَّمَاءُ بِماءٍ مُنْهَمِرٍ قَالَ لَهُ (علیه السلام) لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ کَانَتْ دَعْوَتُهُ دَعْوَهًَْ غَضَبٍ وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) هَطَلَتْ لَهُ السَّمَاءُ بِمَاءٍ مُنْهَمِرٍ رَحْمَهًًْ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا هَاجَرَ إِلَی الْمَدِینَهًِْ أَتَاهُ أَهْلُهَا فِی یَوْمِ جُمُعَهًٍْ فَقَالُوا لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) احْتَبَسَ الْقَطْرُ وَ اصْفَرَّ الْعُودُ وَ تَهَافَتَ الْوَرَقُ فَرَفَعَ یَدَهُ الْمُبَارَکَهًَْ حَتَّی رُئِیَ بَیَاضُ إِبْطِهِ وَ مَا تُرَی فِی السَّمَاءِ سَحَابَهًٌْ فَمَا بَرِحَ حَتَّی سَقَاهُمُ اللَّهُ حَتَّی إِنَّ الشَّابَّ الْمُعْجَبَ بِشَبَابِهِ لَهَمَّتْهُ نَفْسُهُ فِی الرُّجُوعِ إِلَی مَنْزِلِهِ فَمَا یَقْدِرُ عَلَی ذَلِکَ مَنْ شِدَّهًِْ السَّیْلِ فَدَامَ أُسْبُوعاً فَأَتَوْهُ فِی الْجُمُعَهًِْ الثَّانِیَهًِْ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ تَهَدَّمَتِ الْجُدُرُ وَ احْتَبَسَ الرَّکْبُ وَ السَّفْرُ فَضَحِکَ (صلی الله علیه و آله) وَ قَالَ هَذِهِ سُرْعَهًُْ مَلَالَهًِْ ابْنِ آدَمَ ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ حَوَالَیْنَا وَ لَا عَلَیْنَا اللَّهُمَّ فِی أُصُولِ الشِّیحِ وَ مَرَاتِعِ الْبُقَعِ فَرُئِیَ حَوَالَیِ الْمَدِینَهًِْ الْمَطَرُ یَقْطُرُ قَطْراً وَ مَا یَقَعُ بِالْمَدِینَهًِْ قَطْرَهًٌْ لِکَرَامَتِهِ (صلی الله علیه و آله) عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَل.

امام علی (علیه السلام) -… یهودی گفت: «نوح (علیه السلام) بر قوم خود نفرین کرد و آسمان سیل‌آسا باریدن گرفت». حضرت (علیه السلام) فرمود: «همین‌طور است، ولی آن دعا از سر غضب بود و آسمان سیل‌آسا برای محمّد (صلی الله علیه و آله) از سر رحمت بارید و به خاطر این بود که آن حضرت (صلی الله علیه و آله) پس از مهاجرت به مدینه در روز جمعه گروهی نزد وی آمده و گفتند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، ما را دریاب که بسیار درمانده و از کمبود آب مضطرّ و بی‌تابیم، آن حضرت (صلی الله علیه و آله) نیز دست خود را به‌اندازه‌ای برای دعا بالا برد که سفیدی زیر بغلش نمودار شد و این درحالی بود که هیچ ابری در آسمان نبود، فوراً خداوند اجابت فرموده و آنان را سیراب ساخت و شدّت باران به نوعی بود که جوانان برومند هرچه تلاش کردند که سریعاً به منازل خود برسند از شدّت سیل نتوانستند و این بارش هفت روز طول کشید و در جمعه‌ی بعد خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله) رسیده و از سر شکایت از شدّت باران خواستار بند آمدن آن شدند، دراین‌حال آن حضرت (صلی الله علیه و آله) تبسّمی فرموده و گفت: این سرعت ملالت آدمیزاد است سپس عرض کرد: پروردگارا! بر اطراف ما، نه بر خود ما. پروردگارا! در بیخ و بن نخلستانها و جاهایی که آب جمع می‌شود. و باران ملایم و قطره قطره بر اطراف مدینه می‌بارید و به حرمت و کرامت پیامبر (صلی الله علیه و آله) حتی یک قطره هم در مدینه نمی‌بارید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص342

الإحتجاج، ج1، ص212/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج11، ص312/ القمی، ج1، ص326/ بحارالأنوار، ج11، ص314/ البرهان

آیه وَ فَجَّرْنَا الْأَرْضَ عُیُوناً فَالْتَقَی الْماءُ عَلی أَمْرٍ قَدْ قُدِرَ [12]

و زمین را شکافتیم و چشمه‌های زیادی بیرون فرستادیم و این دو آب برای هدفی که مقدّر شده بود درآمیختند [و درياى وحشتناكى تشكيل شد]!

(قمر/ 12)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ فَجَّرْنَا الْأَرْضَ عُیُوناً فَالْتَقَی الْماءُ قَالَ مَاءُ السَّمَاءِوَ مَاءُ الْأَرْضِ.

علیّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و فَجَّرْنَا الأَرْضَ عُیُونًا فَالتَقَی المَاء، منظور آب آسمان و آب زمین می‌باشد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص342

بحارالأنوار، ج11، ص314/ القمی، ج2، ص341/ نورالثقلین/ البرهان

(قمر/ 12)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ نُوحاً (علیه السلام) لَمَّا کَانَ فِی أَیَّامِ الطُّوفَانِ دَعَا الْمِیَاهَ کُلَّهَا فَأَجَابَتْهُ إِلَّا مَاءَ الْکِبْرِیتِ وَ الْمَاءَ الْمُرَّ فَلَعَنَهُمَا.

امام صادق (علیه السلام) - نوح (علیه السلام) در روزگار طوفان همه‌ی آب‌ها را به یاری خواند و او را اجابت کردند جز آب گوگرد و آب تلخ و هر دو را لعنت کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص344

الکافی، ج6، ص389/ نورالثقلین

(قمر/ 12)

الصّادق (علیه السلام) - کَانَ أَبِی (علیه السلام) یَکْرَهُ أَنْ یَتَدَاوَی بِالْمَاءِ الْمُرِّ وَ بِمَاءِ الْکِبْرِیتِ وَ کَانَ یَقُولُ إِنَّ نُوحاً (علیه السلام) لَمَّا کَانَ الطُّوفَانُ دَعَا الْمِیَاهَ فَأَجَابَتْهُ کُلُّهَا إِلَّا الْمَاءَ الْمُرَّ وَ مَاءَ الْکِبْرِیتِ فَدَعَا عَلَیْهِمَا وَ لَعَنَهُمَا.

امام صادق (علیه السلام) - امام صادق (علیه السلام) فرمود: پدرم کراهت داشت که با آب تلخ و با آب گوگرد خود را درمان کند و می‌فرمود: «نوح (علیه السلام) زمان طوفان آب‌ها را فرا خواند و همه‌ی آن‌ها جواب [مثبت] دادند جز آب تلخ و آب گوگرد که بر آن دو نفرین کرد و آن دو را لعنت کرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص344

الکافی، ج6، ص390/ نورالثقلین

(قمر/ 12)

الحسنین (عَنْ أَبِی سَعِیدٍ عَقِیصَا التَّیْمِیِّ قَالَ: مَرَرْتُ بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ (وَ هُمَا فِی الْفُرَاتِ مُسْتَنْقِعَانِ فِی إِزَارَیْنِ فَقُلْتُ لَهُمَا یَا ابْنَیْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکُمَا أَفْسَدْتُمَا الْإِزَارَیْنِ فَقَالا لِی یَا أَبَا سَعِیدٍ فَسَادُنَا لِلْإِزَارَیْنِ أَحَبُّ إِلَیْنَا مِنْ فَسَادِ الدِّینِ إِنَّ لِلْمَاءِ أَهْلًا وَ سُکَّاناً کَسُکَّانِ الْأَرْضِ ثُمَّ قَالا إِلَی أَیْنَ تُرِیدُ فَقُلْتُ إِلَی هَذَا الْمَاءِ فَقَالا وَ مَا هَذَا الْمَاءُ فَقُلْتُ أُرِیدُ دَوَاءَهُ أَشْرَبُ مِنْ هَذَا الْمُرِّ لِعِلَّهًٍْ بِی أَرْجُو أَنْ یَخِفَّ لَهُ الْجَسَدُ وَ یُسْهِلَ الْبَطْنَ فَقَالا مَا نَحْسَبُ أَنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ جَعَلَ فِی شَیْءٍ قَدْ لَعَنَهُ شِفَاءً قُلْتُ وَ لِمَ ذَاکَ فَقَالا لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَمَّا آسَفَهُ قَوْمُ نُوحٍ (علیه السلام) فَتَحَ السَّماءِ بِماءٍ مُنْهَمِرٍ وَ أَوْحَی إِلَی الْأَرْضِ فاسْتَعْصَتْ عَلَیْهِ عُیُونٌ مِنْهَا فَلَعَنَهَا وَ جَعَلَهَا مِلْحاً أُجَاجاً.

امام حسن و امام حسین (علی‌ها السلام) - ابوسعید گوید: من به امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) که در فرات با لباس مشغول شنا بودند گفتم: «ای دو فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله) لباس شما که با آن‌ها شنا می‌کنید ضایع شدند»! فرمود: «ای ابوسعید! فاسدشدن لباس نزد ما محبوب‌تر است از فاسدشدن دین، زیرا آب هم نظیر زمین دارای اهل و موجوداتی است». آنگاه به من فرمود: «به کجا می‌روی»؟ گفتم: «همین آب». گفتند: «مگر این آب چه خواصّی دارد»؟ گفتم: «من مرضی دارم، می‌خواهم از آب تلخ بیاشامم شاید مرضم معالجه شود و مزاج من معتدل شود». فرمود: «ما گمان نمی‌کنیم خدا در چیزی که آن را لعنت کرده است شفا قرار داده باشد». گفتم: «چرا»؟ فرمود: «زیرا هنگامی‌که امّت نوح (علیه السلام) خدای توانا را به خشم درآوردند آسمان به شدّت باران ریخت، موقعی که به زمین وحی کرد [تا آب از خود خارج نماید] بعضی از چشمه‌های زمین نافرمانی نمودند و خدای قهّار پس از اینکه آن‌ها را لعنت کرد، شور و تلخشان هم نمود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص344

الکافی، ج6، ص390/ نورالثقلین

(قمر/ 12)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّه (علیه السلام) … قُلْتُ فَأَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ حَتَّی إِذا جاءَ أَمْرُنا وَ فارَ التَّنُّورُ فَأَیْنَ کَانَ مَوْضِعُهُ وَ کَیْفَ کَانَ فَقَالَ کَانَ التَّنُّورُ فِی بَیْتِ عَجُوزٍ مُؤْمِنَهًٍْ فِی دُبُرِ قِبْلَهًِْ مَیْمَنَهًِْ الْمَسْجِدِ فَقُلْتُ لَهُ فَإِنَّ ذَلِکَ مَوْضِعُ زَاوِیَهًِْ بَابِ الْفِیلِ الْیَوْمَ ثُمَّ قُلْتُ لَهُ وَ کَانَ بَدْءُ خُرُوجِ الْمَاءِ مِنْ ذَلِکَ التَّنُّورِ فَقَالَ نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَحَبَّ أَنْ یُرِیَ قَوْمَ نُوحٍ آیَهًًْ ثُمَّ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَرْسَلَ عَلَیْهِمُ الْمَطَرَ یَفِیضُ فَیْضاً وَ فَاضَ الْفُرَاتُ فَیْضاً وَ الْعُیُونُ کُلُّهُنَّ فَیْضاً فَغَرَّقَهُمُ اللَّهُ عَزَّ ذِکْرُهُ وَ أَنْجَی نُوحاً وَ مَنْ مَعَهُ فِی السَّفِینَهًِْ.

امام صادق (علیه السلام) - مفضّل‌بن‌عمر گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «مرا از تفسیر سخن خدای عزّوجلّ: آن زمان‌که فرمان ما فرا رسید، و تنور جوشیدن گرفت. (هود/40) خبر ده که محلّ آن کجا بوده است و چگونه بوده است»؟ فرمود: «آن تنور در خانه‌ی یک پیرزن با ایمان بود که پشت قبله‌ی میمنه‌ی مسجد قرار داشت». گفتم: «اینجا اکنون محلّ زاویه‌ی باب الفیل است». سپس باز گفتم: «آغاز جوشش آب از این تنور بوده است»؟ در پاسخ فرمود: «آری! به‌راستی‌که خدای عزّوجلّ دوست داشت به قوم نوح (علیه السلام) آیه و معجزه‌ای نشان دهد، سپس خداوند تبارک‌وتعالی بر آن‌ها بارانی سیل‌آسا بارید و نهر فرات و همه‌ی چشمه‌ها هم جوشیدند و خدای عزّ ذکره آنان را غرق کرد و نوح (علیه السلام) و همراهانش را در کشتی نجات داد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص344

الکافی، ج8، ص281/ نورالثقلین

آیه وَ حَمَلْناهُ عَلی ذاتِ أَلْواحٍ وَ دُسُرٍ [13]

و او را بر [كشتى] ساخته شده از الواح و میخ‌ها سوار کردیم.

(قمر/ 13)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ حَمَلْناهُ یَعْنِی نُوحاً (علیه السلام) عَلی ذاتِ أَلْواحٍ وَ دُسُرٍ قَالَ: ذاتِ أَلْواحٍ السَّفِینَهًُْ وَ الدُّسُرُ الْمَسَامِیرُ.

علیّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و حَمَلنَاهُ؛ منظور نوح (علیه السلام) است و عَلی ذَاتِ أَلواحٍ و دُسُرٍ؛ یعنی تخته‌ها و چوب‌های کشتی و دُسُر یعنی میخ‌ها.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص344

القمی، ج2، ص341/ بحارالأنوار، ج11، ص314/ نورالثقلین/ البرهان

(قمر/ 13)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ دُسُرٍ أَیْ مَسَامِیرَ شُدَّتْ بِهَا السَّفِینَهًُْ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ دُسُرٍ یعنی میخ‌هایی که به‌وسیله‌ی آن کشتی محکم شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص346

بحرالعرفان، ج15، ص220

(قمر/ 13)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - جَعَلَ اللَّهُ لِی مَا لَمْ یَجْعَلْ لِأَحَدٍ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ لَا لِنَبِیٍّ مُرْسَلٍ وَ لَا لِمَلَکٍ مُقَرَّبٍ…. أَنَا الَّذِی حَمَلْتُ نُوحاً فِی السَّفِینَهًِْ بِأَمْرِ رَبِّی وَ أَنَا عَذَابُ یَوْمِ الظُّلَّهًِْ وَ أَنَا الْمُنَادِی مِنْ مَکَانٍ قَرِیبٍ قَدْ سَمِعَهُ الثَّقَلَانِ الْجِنُ وَ الْإِنْسُ… وَ إِنَّمَا أَنَا عَبْدٌ مِنْ عَبِیدِ اللَّهِ لَا تُسَمُّونَا أَرْبَاباً وَ قُولُوا فِی فَضْلِنَا مَا شِئْتُمْ فَإِنَّکُمْ لَنْ تَبْلُغُوا مِنْ فَضْلِنَا کُنْهَ مَا جَعَلَهُ اللَّهُ لَنَا وَ لَا مِعْشَارَ الْعُشْرِ. لِأَنَّا آیَاتُ اللَّهِ وَ دَلَائِلُهُ وَ حُجَجُ اللَّهِ وَ خُلَفَاؤُهُ وَ أُمَنَاؤُهُ وَ أَئِمَّتُهُ وَ وَجْهُ اللَّهِ وَ عَیْنُ اللَّهِ وَ لِسَانُ اللَّهِ بِنَا یُعَذِّبُ اللَّهُ عِبَادَهُ وَ بِنَا یُثِیبُ وَ مِنْ بَیْنِ خَلْقِهِ طَهَّرَنَا وَ اخْتَارَنَا وَ اصْطَفَانَا وَ لَوْ قَالَ قَائِلٌ لِمَ وَ کَیْفَ وَ فِیمَ لَکَفَرَ وَ أَشْرَکَ لِأَنَّهُ لَا یُسْأَلُ عَمَّا یَفْعَلُ وَ هُمْ یُسْأَلُونَ.

امام علی (علیه السلام) - خداوند برای من چیزی قرار داده که برای هیچ‌یک از اوّلین و آخرین؛ نه پیامبر مرسلی و نه فرشته‌ی مقرّبی قرار نداده است… من کسی هستم که نوح (علیه السلام) را به امر پروردگارم در کشتی حمل کردم، منم عذاب روز سایبان و منم منادی از مکانی نزدیک که دو گروه گرانمایه، انس و جن صدای او را شنیده‌اند و منم قدرت خدای عزّوجلّ و من، تنها بنده‌ای از بندگان خدا هستم. ما را ارباب ننامید و هرچه خواستید در فضیلت ما بگویید؛ چون شما از فضیلت ما به کنه آنچه خداوند برای ما قرار داده نمی‌رسید و نه به یک‌دهم از یک‌دهم [فضیلت ما]؛ چون ما آیات خداوند، حجّت‌های او، جانشینان او، امانتداران خداوند، امامان [از طرف] او، سیمای خداوند، چشم خداوند و زبان خداوند هستیم. خداوند به‌سبب ما بندگانش را عذاب می‌کند و به‌سبب ما ثواب می‌دهد و از میان خلقش ما را پاک کرد و ما را انتخاب نمود و ما را برگزید و اگر کسی [اعتراض کند و] بگوید: برای چه؟ چگونه و درباره‌ی چه؟ کافر شده و شرک ورزیده است؛ چون خداوند ازآنچه انجام می‌دهد بازخواست نمی‌شود، درحالی‌که آنان بازخواست می‌شوند!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص346

بحارالأنوار، ج26، ص5

(قمر/ 13)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَسَائِلُ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌سَلَامٍ… فَقَال فَأَخْبِرْنِی عَنِ الْفُلْکِ الْمَشْحُونِ مَا هُوَ قَالَ یَا ابْنَ سَلَامٍ السُّفُنُ الْمَبْنِیَّهًُْ فِی الْبَحْرِ أَ مَا قَرَأْتَ فِی التَّوْرَاهًِْ وَ حَمَلْناهُ عَلی ذاتِ أَلْواحٍ وَ دُسُرٍ قَالَ صَدَقْتَ یا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) قَالَ مَا الْأَلْوَاحُ قَالَ الْأَشْجَارُ الَّتِی سَفَقَتْ طُولًا هِیَ الْأَلْوَاحُ فَأَخْبِرْنِی عَنِ الدُّسُرِ قَالَ یَا ابْنَ سَلَامٍ الْمَسَامِیرُ وَ الْعَوَارِضُ مِنَ الْحَدِیدِ قَالَ صَدَقْتَ یا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله).

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عبداله‌بن‌سلّام گفت: از این آیه: در آن کشتی که پر [از انسان و انواع حیوانات] بود. (شعراء/119) پرسیدم که چیست؟ فرمود: «کشتی‌هایی که در دریا ساخته می]شوند، مگر در تورات نخوانده‌ای: وَ حَمَلْناهُ عَلی ذاتِ أَلْواحٍ وَ دُسُرٍ». گفت: «راست گفتی‌ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! پرسید: «الواح چه بودند»؟ فرمود: «درخت‌ها که به درازا سقف‌بندی شدند». پرسید: «دُسر چه بودند»؟ فرمود: «میخ‌ها و بست و بندهای آهنین». گفت: «راست گفتی‌ای محمّد (صلی الله علیه و آله)»!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص346

بحارالأنوار، ج57، ص251

(قمر/ 13)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - لَمَّا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یُهْلِکَ قَوْمَ نُوحٍ (علیه السلام) أَوْحَی اللَّهُ إِلَیْهِ أَنْ شُقَّ أَلْوَاحَ السَّاجِ فَلَمَّا شَقَّهَا لَمْ یَدْرِ مَا یَصْنَعُ بِهَا فَهَبَطَ جَبْرَئِیلُ فَأَرَاهُ هَیْئَهًَْ السَّفِینَهًِْ وَ مَعَهُ تَابُوتٌ فِیهِ مِائَهًُْ أَلْفِ مِسْمَارٍ وَ تِسْعَهًٌْ وَ عِشْرُونَ أَلْفَ مِسْمَارٍ فَسَمَّرَ بِالْمَسَامِیرِ کُلِّهَا السَّفِینَهًَْ إِلَی أَنْ بَقِیَتْ خَمْسَهًُْ مَسَامِیرَ فَضَرَبَ بِیَدِهِ إِلَی مِسْمَارٍ مِنْهَا فَأَشْرَقَ فِی یَدِهِ وَ أَضَاءَ کَمَا یُضِیءُ الْکَوْکَبُ الدُّرِّیُّ فِی أُفُقِ السَّمَاءِ فَتَحَیَّرَ مِنْ ذَلِکَ نُوحٌ (علیه السلام) فَأَنْطَقَ اللَّهُ ذَلِکَ الْمِسْمَارَ بِلِسَانٍ طَلْقٍ ذَلْقٍ فَقَالَ لَهُ یَا جَبْرَئِیلُ مَا هَذَا الْمِسْمَارُ الَّذِی مَا رَأَیْتُ مِثْلَهُ قَالَ هَذَا بِاسْمِ خَیْرِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَسْمِرْهُ فِی أَوَّلِهَا عَلَی جَانِبِ السَّفِینَهًِْ الْیَمِینِ ثُمَّ ضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَی مِسْمَارٍ ثَانٍ فَأَشْرَقَ وَ أَنَارَ فَقَالَ نُوحٌ (علیه السلام) وَ مَا هَذَا الْمِسْمَارُ فَقَالَ مِسْمَارُ أَخِیهِ وَ ابْنُ عَمِّهِ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فَأَسْمِرْهُ عَلَی جَانِبِ السَّفِینَهًِْ الْیَسَارِ فِی أَوَّلِهَا ثُمَّ ضَرَبَ بِیَدِهِ إِلَی مِسْمَارٍ ثَالِثٍ فَزَهَرَ وَ أَشْرَقَ وَ أَنَارَ فَقَالَ هَذَا مِسْمَارُ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَأَسْمِرْهُ إِلَی جَانِبِ مِسْمَارِ أَبِیهَا ثُمَّ ضَرَبَ بِیَدِهِ إِلَی مِسْمَارٍ رَابِعٍ فَزَهَرَ وَ أَنَارَ فَقَالَ

مِسْمَارُ الْحَسَنِ (علیه السلام) فَأَسْمِرْهُ إِلَی جَانِبِ مِسْمَارِ أَبِیهِ ثُمَّ ضَرَبَ بِیَدِهِ إِلَی مِسْمَارٍ خَامِسٍ فَأَشْرَقَ وَ أَنَارَ وَ بَکَی فَقَالَ یَا جَبْرَئِیلُ مَا هَذِهِ النَّدَاوَهًُْ فَقَالَ هَذَا مِسْمَارُ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) سَیِّدِ الشُّهَدَاءِ فَأَسْمِرْهُ إِلَی جَانِبِ مِسْمَارِ أَخِیهِ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ حَمَلْناهُ عَلی ذاتِ أَلْواحٍ وَ دُسُرٍ قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) الْأَلْوَاحُ خَشَبُ السَّفِینَهًِْ وَ نَحْنُ الدُّسُرُ لَوْلَانَا مَا سَارَتِ السَّفِینَهًُْ بِأَهْلِهَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - وقتی خداوند اراده کرد قوم نوح (علیه السلام) را هلاک نماید به او وحی کرد تخته‌های ساج را ببرد پس از بریدن تخته‌های ساج نمی‌دانست چه باید بکند جبرئیل بر او نازل شد و صورت کشتی را به او نشان داد ضمناً صندوقی آورده بود که در آن صدوبیست‌ونه هزار میخ وجود داشت با آن میخ‌ها کشتی را محکم نمود تا پنج میخ باقیماند. دست به یکی از آن میخ زد؛ آن میخ در دست او چنان درخشید مانند یک ستاره‌ی درخشان در آسمان. نوح (علیه السلام) از این جریان در شگفت شد خداوند میخ را با زبانی گویا به سخن در آورد. نوح (علیه السلام) گفت: «ای جبرئیل! این چه میخی است که مانند آن را ندیده‌ام»؟ جواب داد: «این میخ به نام بهترین شخصیّت پیشینیان و آیندگان محمّدبن‌عبد اللَّه (صلی الله علیه و آله) است آن را در ابتدای کشتی طرف راست بکوب». سپس به میخ دوّم دست زد باز درخشید و نور افشاند، گفت: «این نور چیست»؟ گفت: «میخ برادر و پسر عمویش علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است؛ آن را در ابتدای کشتی قسمت چپ بکوب». سپس با دست به میخ سوّم زد درخشید و روشن گردید و نورانی شد، گفت: «این میخ فاطمه (سلام الله علیها) است آن را در قسمت میخ پدرش بکوب». پس از آن به میخ چهارم دست زد؛ درخشید و نور افشاند؛ گفت: «این میخ حسن (علیه السلام) است آن را طرف میخ پدرش بکوب». سپس دست به میخ پنجم زد درخشید و نور افشاند ولی گریه کرد، گفت: «جبرئیل! این چه گریه‌ای است»؟ گفت: «این میخ حسین‌بن‌علی سیّد الشّهداء (علیه السلام) است آن را طرف میخ برادرش بکوب». وَ حَمَلْناهُ عَلی ذاتِ أَلْواحٍ وَ دُسُرٍ. أَلْواحٍ؛ چوب‌های کشتی است و دُسُرٍ؛ یعنی میخ‌ها. میخ‌ها ما هستیم، اگر ما نبودیم کشتی نمی‌توانست اهل خود را ببرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص346

بحارالأنوار، ج26، ص332/ الأمان، ص118

(قمر/ 13)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ حَمَلْناهُ عَلی ذاتِ أَلْواحٍ وَ دُسُرٍ قَالَ وَ کَانَ نَجَرَهَا فِی وَسَطِ مَسْجِدِکُمْ وَ لَقَدْ نَقَصَ عَنْ ذَرْعِهِ سَبْعُمِائَهًِْ ذِرَاعٍ.

امام علی (علیه السلام) - وَ حَمَلْناهُ عَلی ذاتِ أَلْواحٍ وَ دُسُرٍ، او این کشتی را در میانه‌ی مسجد شما درودگری کرد و از مساحت این مسجد هفتصد ذراع کاسته شده است. (مقصود امام از این فرموده آن است که درآن‌هنگام مساحت این مسجد هفتصد ذراع بیشتر بوده است و می‌توانسته کشتی به آن بزرگی را در خود جای دهد.)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص348

الکافی، ج8، ص281/ نورالثقلین

آیه تَجْری بِأَعْیُنِنا جَزاءً لِمَنْ کانَ کُفِرَ [14]

[آن كشتى] تحت مراقبت ما حرکت می‌کرد. این پاداشی بود برای کسانی که [از سوى دشمنان] مورد انکار قرار گرفته بودند.

(قمر/ 14)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - تَجْرِی بِأَعْیُنِنا أَیْ بِأَمْرِنَا وَ حِفْظِنَا.

علیّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - تَجْرِی بِأَعْیُنِنَا یعنی با دستور ما و محافظت ما.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص348

البرهان

آیه وَ لَقَدْ تَرَکْناها آیَةً فَهَلْ مِنْ مُدَّکِرٍ [15]

ما این ماجرا را به‌عنوان نشانه‌ای در میان امّت‌ها باقی گذاردیم؛ آیا کسی هست که پند گیرد؟!

آیه فَکَیْفَ کانَ عَذابی وَ نُذُرِ [16]

[اكنون بنگريد] عذاب و انذارهای من چگونه بود!

آیه وَ لَقَدْ یَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّکْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّکِرٍ [17]

ما قرآن را برای پندگرفتن آسان ساختیم؛ آیا کسی هست که پند گیرد؟!

(قمر/ 17)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَوْلُهُ وَ لَقَدْ یَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّکْرِ أَیْیَسَّرْناهُ لِمَنْ تَذَکَّرَهُ.

علیّّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و لقَد تَّرَکْنَاهَا آیَةً فَهَل مِن مُّدَّکِرٍ یعنی آن را برای کسی که متذکّر شود، آسان گرداندیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص348

البرهان

آیه کَذَّبَتْ عادٌ فَکَیْفَ کانَ عَذابی وَ نُذُرِ [18]

قوم عاد [نيز پيامبر خود را] تکذیب کردند؛ پس [ببينيد] عذاب و انذارهای من چگونه بود!

آیه إِنَّا أَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ ریحاً صَرْصَراً فی یَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ [19]

ما تندباد وحشتناک و سردی را در روزی شومِ مستمرّ بر آنان فرستادیم.

آیه تَنْزِعُ النَّاسَ کَأَنَّهُمْ أَعْجازُ نَخْلٍ مُنْقَعِرٍ [20]

که مردم را همچون تنه‌های نخل ریشه کن شده از جا برمی‌کند!

آیه فَکَیْفَ کانَ عَذابی وَ نُذُرِ [21]

پس [ببينيد] عذاب و انذارهای من چگونه بود!

آیه وَ لَقَدْ یَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّکْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّکِرٍ [22]

ما قرآن را برای پند گرفتن آسان ساختیم؛ آیا کسی هست که پند گیرد؟!

(قمر/ 22)

الباقر (علیه السلام) - عَن أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنِ الرِّیَاحِ الْأَرْبَعِ الشَّمَالِ وَ الْجَنُوبِ وَ الصَّبَا وَ الدَّبُورِ وَ قُلْتُ إِنَّ النَّاسَ یَذْکُرُونَ أَنَّ الشَّمَالَ مِنَ الْجَنَّهًِْ وَ الْجَنُوبَ مِنَ النَّارِ فَقَالَ إِنَّ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ جُنُوداً مِنْ رِیَاحٍ یُعَذِّبُ بِهَا مَنْ یَشَاءُ مِمَّنْ عَصَاهُ وَ لِکُلِّ رِیحٍ مِنْهَا مَلَکٌ مُوَکَّلٌ بِهَا فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یُعَذِّبَ قَوْماً بِنَوْعٍ مِنَ الْعَذَابِ أَوْحَی إِلَی الْمَلَکِ الْمُوَکَّلِ بِذَلِکَ النَّوْعِ مِنَ الرِّیحِ الَّتِی یُرِیدُ أَنْ یُعَذِّبَهُمْ بِهَا قَالَ فَیَأْمُرُهَا الْمَلَکُ فَیَهِیجُ کَمَا یَهِیجُ الْأَسَدُ الْمُغْضَبُ قَالَ وَ لِکُلِّ رِیحٍ مِنْهُنَّ اسْمٌ أَ مَا تَسْمَعُ قَوْلَهُ تَعَالَی کَذَّبَتْ عادٌ فَکَیْفَ کانَ عَذابِی وَ نُذُرِ إِنَّا أَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ رِیحاً صَرْصَراً فِی یَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ.

امام باقر (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: از امام باقر (علیه السلام) پیرامون بادهای چهارگانه؛ شمال، جنوب، صبا و دبور، پرسیدم و عرض کردم: «مردم می‌گویند باد شمال از بهشت و باد جنوب از آتش می‌آید». امام (علیه السلام) فرمود: «خدا را سپاهیانی از باد است که هرکدام از بندگان نافرمان خویش را بخواهد با آن عذاب می‌دهد و بر هر بادی ملکی گمارده است و چون خدا بخواهد مردمی را به‌گونه‌ای عذاب برساند به فرشته گماشته به این گونه باد که قرار است وسیله‌ی عذاب باشد، دستور می‌دهد، سپس آن فرشته به باد، فرمان می‌دهد. پس آن باد چون شیر ژیان می‌جهد». فرمود: «هرکدام از این بادها را نامی است آیا نشنیده‌ای که خداوند می‌فرماید: کَذَّبَتْ عادٌ فَکَیْفَ کانَ عَذابِی وَ نُذُرِ* إِنَّا أَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ رِیحاً صَرْصَراً فِی یَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ».