تفسیر روایی سوره ق

سوره ق

ثواب قرائت

1 (ق/ مقدمه)

الباقر (علیه السلام) - مَنْ أَدْمَنَ فِی فَرَائِضِهِ وَ نَوَافِلِهِ قِرَاءَهًَْ سُورَهًَْ ق وَسَّعَ اللَّهُ عَلَیْهِ فِی رِزْقِهِ وَ أَعْطَاهُ کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ وَ حَاسَبَهُ حِسَاباً یَسِیراً.

 

امام باقر (علیه السلام) - هرکس در نمازهای واجب و مستحب خود همواره سوره‌ی ق را بخواند، خداوند روزی او را زیاد می‌کند و نامه‌ی عملش را به دست راستش می‌دهد و حساب و کتاب او حساب آسانی خواهد بود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص8 نورالثقلین/ البرهان

2 (ق/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ ق هَوَّنَ اللَّهُ عَلَیْهِ تَارَاتِ الْمَوْتِ وَ سَکَرَاتِهِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هرکس این سوره را بخواند، خداوند سکرات مرگ را برایش آسان می‌کند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص8 نورالثقلین/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»

آیه ق وَ الْقُرْآنِ الْمَجِیدِ [1]

 

ق، سوگند به قرآن مجید [كه قيامت و رستاخيز حق است]!

 

1 (ق/ 1)

علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) ق جَبَلٌ مُحِیطٌ بِالدُّنْیَا وَرَاءَ یَأْجُوجَ وَ مَأْجُوجَ وَ هُوَ قَسَم.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - ق کوهی است که دنیا را احاطه نموده و در ورای یأجوج و مأجوج است و این سوگند است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص8 بحارالأنوار، ج7، ص45/ بحارالأنوار، ج57، ص119/ القمی، ج2، ص323/ نورالثقلین/ البرهان

2 (ق/ 1)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ سُفْیَانَ‌بْنِ‌السَّعِیدِ الثَّوْرِیِّ قَال‌قُلْتُ لِلصَّادِقِ (علیه السلام): یَا ابْنَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) مَا مَعْنَی قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ: الم وَ المص وَ الر وَ المر وَ کهیعص وَ طه وَ طس وَ طسم وَ یس وَ ص وَ حم وَ حم عسق وَ ق وَ نَ. قَالَ (علیه السلام): أَمَّا… ق فَهُوَ الْجَبَلُ الْمُحِیطُ بِالْأَرْضِ وَ خُضْرَهًُْ السَّمَاءِ مِنْهُ وَ بِهِ یُمْسِکُ اللَّهُ الْأَرْضَ أَنْ تَمِیدَ بِأَهْلِهَا.

 

امام صادق (علیه السلام) - سفیان ثوری گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! معنای سخن خداوند عزّوجلّ که می‌فرماید: الم و المص و الر و المر و کهیعص و طه و طس و طسم و یس و ص و حم و حم عسق و ق و ن، چیست»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «امّا… ق کوهی مشرف بر زمین است که سبزی آسمان از آن اوست و به‌واسطه‌ی آن خداوند زمین را نگه داشته که اهلش را تکان ندهد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص8 بحارالأنوار، ج89، ص373/ معانی الأخبار، ص22/ نورالثقلین/ البرهان

3 (ق/ 1)

الباقر (علیه السلام) - قَافٌ جَبَلٌ مُحِیطٌ بِالدُّنْیَا مِنْ زُمُرُّدٍ اخْضَرَ فَخُضْرَهًُْ السَّمَاءُ مِنْ ذَلکَ الْجَبَلِ.

 

امام باقر (علیه السلام) - ق، نام کوهی است که دنیا را احاطه کرده است، واو در این جمله، قَسَم می‌باشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص8 نورالثقلین

6 (ق/ 1)

الأئمّهًْ (علیهم السلام) - أَیُّهَا النَّاسُ تَدَبَّرُوا الْقُرْآنَ الْمَجِیدَ فَقَدْ دَلَّکُمْ عَلَی الْأَمْرِ الرَّشِیدِ وَ سَلِّمُوا لِلَّهِ أَمْرَهُ فَإِنَّهُ فَعَّالٌ لِما یُرِیدُ وَ احْذَرُوا یَوْمَ الْوَعِیدِ وَ اعْمَلُوا بِطَاعَتِهِ فَهَذَا شَأْنُ الْعَبِیدِ وَ احْذَرُوا غَضَبَهُ فَکَمْ قَصَمَ مِنْ جَبَّارٍ عَنِیدٍ ق وَ الْقُرْآنِ الْمَجِیدِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای مردم! درباره‌ی قرآن مجید اندیشه و فکر کنید که شما را به راه راست راهنمایی می‌کند و خداوند متعال قرآن را از تحریف سالم نگاهداشته است؛ چراکه خداوند آنچه را که اراده کند، انجام می‌دهد. از روز قیامت بترسید و فرمان خدا را اطاعت کنید. که این شأن بندگی است. و از غضب خدا بترسید که چقدر از ستمگران نابود شدند؛ ق وَ الْقُرْآنِ المَجِید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص10 إرشادالقلوب، ج1، ص80

7 (ق/ 1)

السّجّاد (علیه السلام) - عَنْ زَیْنِ الْعَابِدِینَ (علیه السلام) فِی دُعَاءِ یَوْمِ الْفِطْرِ: وَ قُلْتَ: جَلَّ قَوْلُکَ حِینَ اخْتَصَصْتَهُ بِمَا سَمَّیْتَهُ مِنَ الْأَسْمَاءِ: طه مَا أَنْزَلْنَا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَی وَ قُلْتَ: جَلَّ قَوْلُکَ: یس وَ الْقُرْآنِ الْحَکِیمِ وَ قُلْتَ: تَقَدَّسَتْ أَسْمَائُکَ: ص وَ الْقُرْآنِ ذِی الذِّکْرِ وَ قُلْتَ: عَظُمَتْ آلَاؤُکَ: ق وَ الْقُرْآنِ الْمَجِیدِ فَخَصَصْتَهُ أَنْ جَعَلْتَهُ قَسَمَکَ حِینَ أَسْمَیْتَهُ وَ قَرَنْتَ الْقُرْآنَ بِهِ فَمَا فِی کِتَابِکَ مِنْ شَاهِدِ قَسَمٍ وَ الْقُرْآنُ مُرْدَفٌ بِهِ إِلَّا وَ هُوَ اسْمُهُ وَ ذَلِکَ شَرَفٌ شَرَّفْتَهُ بِهِ.

 

امام سجّاد (علیه السلام) - امام سجّاد (علیه السلام) در دعای عید فطر [در بیان صفات پیامبر (صلی الله علیه و آله) از منظر قرآن] فرمود: خداوندا! تو [در قرآن] نام‌هایی را به پیامبر (صلی الله علیه و آله) اختصاص داده‌ای؛ [و چنین او را خطاب کرده‌ای] و فرمودی: طه، ما قرآن را بر تو نازل نکردیم که خود را به زحمت بیفکنی! (طه/21) و فرمودی: یس، سوگند به قرآن حکیم. (یس/21) و تو که اسم‌های تو تقدیس شده است فرمودی: ص، سوگند به قرآنی که دارای ذکر است [که این کتاب، معجزه الهی است]. (ص/1) و تو که نعمت‌هایت بزرگ باد فرمودی: ق وَ الْقُرْآنِ المَجِید، (یعنی طه، یس، ص و ق نام‌های پیامبر (صلی الله علیه و آله) در قرآن است. ) و این نام‌ها را بر او نهادی تا با آن نام‌ها به او قسم بخوری و همه جا این نام‌ها را در قرآن، همراه کلمه قرآن [بعد از آن] ذکر کرده‌ای و هرجا در قرآن به نامی قسم خورده‌ای و پس از آن کلمه‌ی قرآن ذکر شده است، آن نام، از اسم‌های پیامبر (صلی الله علیه و آله) است و این به خاطر آن است که خواندن نام او [و بردن نام او] را شرافت و بزرگی بخشیده‌ای.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص10 بحارالأنوار، ج88، ص7 /إقبال الأعمال، ص285

8 (ق/ 1)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ فِی سُؤَالِ الْحَسَنِ أَبَاهُ (علیه السلام) أَنْ یُرِیَهُ مَا فَضَّلَهُ اللَّهُ تَعَالَی بِهِ مِنَ الْکَرَامَهًِْ وَ سَاقَ الْحَدِیثَ إِلَی أَنْ قَالَ: ثُمَّ إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَمَرَ الرِّیحَ فَسَارَتْ بِنَا إِلَی جَبَلِ قَافٍ فَانْتَهَیْنَا إِلَیْهِ فَإِذَا هُوَ مِنْ زُمُرُّدَهًٍْ خَضْرَاءَ وَ عَلَیْهَا مَلَکٌ عَلَی صُورَهًِْ النَّسْرِ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ الْمَلَکُ: السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَصِیَّ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ خَلِیفَتَهُ أَ تَأْذَنُ لِی فِی الرَّدِّ؟ فَرَدَّ (علیه السلام) وَ قَالَ لَهُ: إِنْ شِئْتَ تَکَلَّمْ وَ إِنْ شِئْتَ أَخْبَرْتُکَ عَمَّا تَسْأَلُنِی عَنْهُ. فَقَالَ الْمَلَکُ: بَلْ تَقُولُ أَنْتَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ: تُرِیدُ أَنْ آذَنَ لَکَ أَنْ تَزُورَ الْخَضِرَ (علیه السلام) فَقَالَ: نَعَمْ. قال (علیه السلام): «قَدْ أَذِنْتُ لَکَ فَأَسْرَعَ الْمَلَکُ بَعْدَ أَنْ قَالَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ ثُمَّ تَمَشَّیْنَا عَلَی الْجَبَلِ هُنَیْئَهًًْ فَإِذَا بِالْمَلَکِ قَدْ عَادَ إِلَی مَکَانِهِ بَعْدَ زِیَارَهًِْ الْخَضِرِفَقَالَ سَلْمَانُ (رحمة الله علیه): یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) رَأَیْتُ الْمَلَکَ مَا زَارَ الْخَضِرَ (علیه السلام) إِلَّا حِینَ أَخَذَ إِذْنَکَ؟ فَقَالَ (علیه السلام): وَ الَّذِی رَفَعَ السَّمَاءَ بِغَیْرِ عَمَدٍ لَوْ أَنَّ أَحَدَهُمْ رَامَ أَنْ یَزُولَ مِنْ مَکَانِهِ بِقَدْرِ نَفَسٍ وَاحِدٍ لَمَا زَالَ حَتَّی آذَنَ لَهُ وَ کَذَلِکَ یَصِیرُ حَالُ وَلَدِیَ الْحَسَنِ (علیه السلام) وَ بَعْدَهُالْحُسَیْنُ (علیه السلام) وَ تِسْعَهًٌْ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) تَاسِعُهُمْ قَائِمُهُمْ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) فَقُلْنَا: مَا اسْمُ الْمَلَکِ الْمُوَکَّلِ بِقَافٍ؟ فَقَالَ: تَرْجَائِیلُ. فَقُلْنَا: یَا أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) کَیْفَ تَأْتِی کُلَّ لَیْلَهًٍْ إِلَی هَذَا الْمَوْضِعِ وَ تَعُودُ؟ فَقَالَ: کَمَا أَتَیْتُ بِکُمْ؛ وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّهًَْ وَ بَرَأَ النَّسَمَهًَْ إِنِّی لَأَمْلِکُ مِنْ مَلَکُوتِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ مَا لَوْ عَلِمْتُمْ بِبَعْضِهِ لَمَا احْتَمَلَهُ جَنَانُکُمْ، إِنَّ اسْمَ اللَّهِ الْأَعْظَمَ
 عَلَی اثْنَیْنِ وَ سَبْعِینَ حَرْفاً وَ کَانَ عِنْدَ آصَفَ‌بْنِ‌بَرْخِیَا حَرْفٌ وَاحِدٌفَتَکَلَّمَ بِهِ فَخَسَفَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الْأَرْضَ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ عَرْشِ بِلْقِیسَ حَتَّی تَنَاوَلَ السَّرِیرَ ثُمَّ عَادَتِ الْأَرْضُ کَمَا کَانَتْ أَسْرَعَ مِنْ طَرْفِ النَّظَرِ وَ عِنْدَنَا نَحْنُ وَ اللَّهِ اثْنَانِ وَ سَبْعُونَ حَرْفاً وَ حَرْفٌ وَاحِدٌ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ اسْتَأْثَرَ بِهِ فِی عِلْمِ الْغَیْبِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ عَرَفَنَا مَنْ عَرَفَنَا وَ أَنْکَرَنَا مَنْ أَنْکَرَنَا.

 

امام علی (علیه السلام) - امام حسن (علیه السلام) از پدر بزرگوار خود خواست فضل و کرامتی که خدا به او عطا کرده را نشانش دهد. حدیث را ذکر می‌کند تا اینکه می‌فرماید: امیرالمؤمنین (علیه السلام) به باد امر کرد، باد ما را به کوه [ق] برد. وقتی به آنجا رسیدیم، ناگهان کوهی از زمرّد سبز دیدیم که فرشته‌ای به شکل عقاب بر روی آن وجود داشت. وقتی نگاه او به امیرالمؤمنین (علیه السلام) افتاد؛ گفت: «سلام بر تو‌ای وصیّ و جانشین رسول پروردگار جهانیان و خلیفه‌ی او، آیا اجازه می‌دهی سؤالی بپرسم»؟ امام (علیه السلام) پاسخ سلام او را داد و فرمود: «اگر می‌خواهی بپرس و اگر خواستی من بگویم که می‌خواهی درباره‌ی چه چیزی از من سؤال کنی»؟ فرشته گفت: «شما بگویید‌ای امیرالمؤمنین (علیه السلام)»! امام (علیه السلام) فرمود: «می‌خواستی از من اجازه بگیری تا خضر (علیه السلام) را ملاقات کنی». فرشته گفت: «آری چنین است»! فرمود: «به تو اجازه دادم». فرشته بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم گفت و به سرعت رفت. مقداری در آنجا راه رفتیم و فرشته بعد از زیارت خضر (علیه السلام)، به‌جای خود برگشت. سلمان (رحمة الله علیه) گفت: «ای امیرالمؤمنین (علیه السلام)! می‌بینم که آن فرشته تنها با اجازه‌ی شما خضر (علیه السلام) را ملاقات کرده است»؟ امام (علیه السلام) فرمود: خدا همان کسی است که آسمان‌ها را، بدون ستون‌هایی که برای شما دیدنی باشد، برافراشت. (رعد/2) هریک از این ملائکه بدون اذن من لحظه‌ای از جای خود تکان نمی‌خورند، شأن و منزلت پسرم حسن (علیه السلام) و بعد از او پسرم حسین (علیه السلام) و سپس نُه فرزند از نسل حسین (علیه السلام) نیز همین است که نهمین نفر آن‌ها قائم آل محمّد (است». پرسیدم: «نام ملک موکّل بر کوه ق چیست»؟ فرمود: «ترجائیل». پرسیدیم: «ای امیرالمؤمنین (علیه السلام)! چگونه هر شب به اینجا می‌آیید و برمی‌گردید»؟ فرمود: «همان‌گونه که شما را اینجا آوردم. سوگند به آن که دانه را شکافت و نسیم را آفرید! من چیزهایی از ملکوت آسمان‌ها و زمین می‌دانم، که قلب شما طاقت دانستن و تحمّل یکی از آن را ندارد. اسم اعظم خداوند عزّوجلّ هفتادوسه حرف دارد. آصف‌بن‌برخیا تنها یک حرف از آن را می‌دانست. وقتی خدا را با آن حرف خواند، خداوند فاصله‌ی ما بین او و تخت بلقیس را فرو برده و فاصله را از بین برد تا او تخت بلقیس را برداشت. پس زمین در چشم بر هم زدنی دوباره به حالت اوّل خود برگشت. به خدا سوگند! نودودو حرف از آن را ما می‌دانیم و تنها یک حرف در علم غیب را خداوند به خود اختصاص داده که جز خداوند بلند مرتبه و عظیم، هیچ قدرت و توانی وجود ندارد و همه متّکی به او هستند. آن‌کس که خواست، ما را شناخت و آن‌کس‌که خواست، ما را انکار و تکذیب کرد. [آنان که باید ما را بشناسند، شناخته‌اند].

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص10 البرهان

9 (ق/ 1)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - سُئِلَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) عَنِ الْقَافِ وَ مَا خَلْفَهُ قَالَ خَلْفَهُ سَبْعُونَ أَرْضاً مِنْ ذَهَبٍ وَ سَبْعُونَ أَرْضاً مِنْ فِضَّهًٍْ وَ سَبْعُونَ أَرْضاً مِنْ مِسْکٍ خَلْفَهُ سَبْعُونَ أَرْضاً سُکَّانُهَا الْمَلَائِکَهًُْ لَا یَکُونُ فِیهَا حَرٌّ وَ لَا بَرْدٌ وَ طُولُ کُلِّ أَرْضٍ مَسِیرَهًُْ عَشَرَهًِْ ألف سَنَهًٍْ قِیلَ وَ مَا خَلْفَ الْمَلَائِکَهًِْ قَالَ حِجَابٌ مِنْ ظُلْمَهًٍْ قِیلَ وَ مَا خَلْفَهُ قَالَ حِجَابٌ مِنْ رِیحٍ قِیلَ وَ مَا خَلْفَهُ قَالَ حِجَابٌ مِنْ نَارٍ قِیلَ وَ مَا خَلْفَهُ قَالَ حَیَّهًٌْ مُحِیطَهًٌْ بِالدُّنْیَا کُلِّهَا تُسَبِّحُ اللَّهَ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ هِیَ مَلِکُ الْحَیَّاتِ کُلِّهَا قِیلَ وَ مَا خَلْفَهُ قَالَ حِجَابٌ مِنْ نُورٍ قِیلَ وَ مَا خَلْفَهُ قَالَ عِلْمُ اللَّهِ وَ قَضَاؤُهُ وَ سُئِلَ (صلی الله علیه و آله) عَنْ عَرْضِ قَافٍ وَ طَوْلِهِ وَ اسْتِدَارَتِهِ فَقَالَ عَرْضُهُ مَسِیرَهًُْ أَلْفِ سَنَهًٍْ مِنْ یَاقُوتٍ أَحْمَرَ قَضِیبُهُ مِنْ فِضَّهًٍْ بَیْضَاءَ وَ زُجُّهُ مِنْ زُمُرُّدَهًٍْ خَضْرَاءَ لَهُ ثَلَاثُ ذَوَائِبَ مِنْ نُورٍ ذُؤَابَهًٌْ بِالْمَشْرِقِ وَ ذُؤَابَهًٌْ بِالْمَغْرِبِ وَ الْأُخْرَی فِی وَسَطِ السَّمَاءِ عَلَیْهَا مَکْتُوبٌ ثَلَاثَهًُْ أَسْطُرٍ الْأَوَّلُ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ الثَّانِی الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ الثَّالِثُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهُ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از پیغمبر (صلی الله علیه و آله) در مورد قاف و پشت قاف پرسیدند. فرمود: «در پس آن هفتاد سرزمین طلا و هفتاد سرزمین نقره است. هفتاد زمین از مشک که در پس آن هفتاد زمین پر فرشته است که نه گرم و نه سرد است. در ازای هر زمین هزار سال راه است». پرسیدند: «از پس فرشته‌ها چیست»؟ فرمود: «پرده‌ای از تاریکی». گفتند: «پشت آن چیست»؟ فرمود: «پرده‌ای از باد». پرسیدند: «پشتش چیست»؟ فرمود: «پرده‌ای از آتش». گفتند: «در پس آن چیست»؟ فرمود: «ماری گرد همه جهان که تا روز قیامت خدا را تسبیح می‌گوید و پادشاه همه مارها است». پرسیدند: «در پس آن چیست»؟ فرمود: «پرده‌ای از نور». گفتند: «در پس آن چیست»؟ فرمود: «دانش و قضای خدا». از پهنا و درازا و گردی قاف پرسش شد. فرمود: «هزار سال پهنا دارد که از یاقوت سرخ است، تنه­اش از نقره‌ی سپید و انتهای آن از زمرّد سبز و سه شاخه از نور دارد؛ یکی در مشرق و یکی در مغرب و دیگری در میان آسمان که بر آن سه سطر نگاشته است: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ؛ الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ؛ لا إِلهَ إِلَّا اللهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص12 بحرالعرفان، ج15، ص108

آیه بَلْ عَجِبُوا أَنْ جاءَهُمْ مُنْذِرٌ مِنْهُمْ فَقالَ الْکافِرُونَ هذا شَیْءٌ عَجِیبٌ [2]

 

آن‌ها تعجّب کردند که پیامبری انذارگر از میان خودشان به سراغ آن‌ها آمده [و‌ سخن از معاد مى‌گويد] و کافران گفتند: این چیز شگفت‎آوری است!

 

1 (ق/ 2)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - بَلْ عَجِبُوا یَعْنِی قُرَیْشاً أَنْ جاءَهُمْ مُنْذِرٌ مِنْهُمْ یَعْنِی رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقالَ الْکافِرُونَ هذا شَیْءٌ عَجِیب.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - بَل‌عَجِبُوا منظور قریش است. أَن جَاءهُمْ مُنذِرٌ مِّنْهُمْ یعنی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و کافران گفتند: این چیز شگفت‎آوری است! .

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص12 بحارالأنوار، ج7، ص45/ القمی، ج2، ص323/ نورالثقلین/ البرهان

آیه أَ إِذا مِتْنا وَ کُنّا تُراباً ذالِکَ رَجْعٌ بَعِیدٌ [3]

 

آیا هنگامی‌که مُردیم و خاک شدیم [دوباره به زندگى باز مى‌گرديم]؟! این بازگشتی است بعید!

 

سبب نزول

1 (ق/ 3)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - نَزَلَتْ فِی أُبَیِّ‌بْنِ‌خَلَفٍ قَالَ لِأَبِی‌جَهْلٍ تَعَالَ إِلَیَّ لِأُعْجِبَکَ مِنْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) ثُمَّ أَخَذَ عَظْماً فَفَتَّهُ ثُمَّ قَالَ یَزْعُمُ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) أَنَّ هَذَا یُحْیَا فَقَالَ اللَّهُ بَلْ کَذَّبُوا بِالْحَقِ لَمَّا جاءَهُمْ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - این آیه در مورد ابیّ‌بن‌خلف نازل شد که به ابوجهل گفت: «به نزد من بیا تا تو را درباره‌ی محمّد (صلی الله علیه و آله) به تعجّب وادارم»! سپس استخوانی را گرفت و آن را ریز کرد و سپس گفت: «محمّد (صلی الله علیه و آله) می‌پندارد که این استخوان زنده می‌شود»! پس خدای متعال فرمود: بَل کَذَّبُوا بِالحَقِّ لمَّا جَاءهُمْ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص14 بحارالأنوار، ج7، ص45/ القمی، ج2، ص323/ نورالثقلین

آیا هنگامی‌که مُردیم و خاک شدیم [دوباره به زندگی باز می‌گردیم]؟! این بازگشتی است بعید

1 -1 (ق/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ أَمَّا احْتِجَاجُهُ عَلَی الْمُلْحِدِینَ فِی دِینِهِ وَ کِتَابِهِ وَ رُسُلِهِ فَإِنَّ الْمُلْحِدِینَ أَقَرُّوا بِالْمَوْتِ وَ لَمْ یُقِرُّوا بِالْخَالِقِ فَأَقَرُّوا بِأَنَّهُمْ لَمْ یَکُونُوا ثُمَّ کَانُوا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: ق وَ الْقُرْآنِ الْمَجِیدِ إِلَی قَوْلِهِ بَعِید.

 

امام علی (علیه السلام) - امّا احتجاج خدا علیه ملحدان در دین و کتاب و رسولان اوست. زیرا ملحدان به مرگ اقرار کردند امّا به خالق اقرار نکردند؛ در آن هنگام اقرار کردند به اینکه نبودند و سپس هستی پیدا کردند. خداوند متعال فرمود: ق وَ الْقُرْءَانِ الْمَجِیدِ* بَلْ عجَبُواْ أَن جَاءَهُم مُّنذِرٌ مِّنْهُمْ فَقَالَ الْکَافِرُونَ هَذَا شَی‌ْءٌ عجَیبٌ* أَ ءِذَا مِتْنَا وَ کُنَّا تُرَابًا ذَالِکَ رَجْعُ بَعِید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص14 بحارالأنوار، ج7، ص43/ بحارالأنوار، ج90، ص33؛ «بتفاوت»

1 -2 (ق/ 3)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - وَ أَمَّا الرَّدُّ عَلَی الدَّهْرِیَّهًِْ‌الَّذِینَ یَزْعُمُونَ أَنَّ الدَّهْرَ لَمْ یَزَلْ أَبَداً عَلَی حَالٍ وَاحِدَهًٍْ وَ أَنَّهُ مَا مِنْ خَالِقٍ وَ لَا مُدَبِّرٍ وَ لَا صَانِعٍ وَ لَا بَعْثٍ وَ لَا نُشُورٍ قَالَ تَعَالَی حِکَایَهًًْ لِقَوْلِهِمْ وَ قالُواما هِیَ إِلَّا حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَ نَحْیا وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ وَ ما لَهُمْ بِذلِکَ مِنْ عِلْمٍ. وَ قالُوا أَ إِذا کُنَّا عِظاماً وَ رُفاتاً أَ إِنَّا لَمَبْعُوثُونَ خَلْقاً جَدِیداً قُلْ کُونُوا حِجارَةً أَوْ حَدِیداً أَوْ خَلْقاً مِمَّا یَکْبُرُ فِی صُدُورِکُمْفَسَیَقُولُونَ مَنْ یُعِیدُنا قُلِ الَّذِی فَطَرَکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ مِثْلُ هَذَا فِی الْقُرْآنِ کَثِیرٌ وَ ذَلِکَ رَدٌّ عَلَی مَنْ کَانَ فِی حَیَاهًِْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ هَذِهِ الْمَقَالَهًَْ مِمَّنْ أَظْهَرَ لَهُ الْإِیمَانَ وَ أَبْطَنَ الْکُفْرَ وَ الشِّرْکَ وَ بَقُوا بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ کَانُوا سَبَبَ هَلَاکِ الْأُمَّهًِْ فَرَدَّ اللَّهُ تَعَالَی بِقَوْلِهِ یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنْ کُنْتُمْ فِی رَیْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ إِلَی قَوْلِهِ سُبْحَانَهُ: لِکَیْلا یَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَیْئاً ثُمَّ ضَرَبَ لِلْبَعْثِ وَ النُّشُورِ مَثَلًا. فَقَالَ تَعَالَی: وَ تَرَی الْأَرْضَ هامِدَةً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَیْهَا الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ إِنَّ الَّذِی أَحْیاها لَمُحْیِ الْمَوْتی وَ مَا جَرَی ذَلِکَ… قَوْلُهُ سُبْحَانَهُ فِی سُورَهًِْ‌ق رَدّاً عَلَی مَنْ قَالَ أَ إِذا مِتْنا وَ کُنَّا تُراباً ذلِکَ رَجْعٌ بَعِیدقَدْ عَلِمْنا ما تَنْقُصُ الْأَرْضُ مِنْهُم.

 

امام علی (علیه السلام) - امّا ردّ بر دهریّون که تصوّر می‌کنند روزگار همیشه در یک حال است و هیچ خالق و مدبّر و صانع و بعث و حیات پس از مرگی وجود ندارد، خداوند متعال کلام آن‌ها را این‌گونه بیان می‌کند: ما هِیَ إِلَّا حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَ نَحْیا وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ وَ ما لَهُمْ بِذلِکَ مِنْ عِلْمٍ؛ آن‌ها گفتند: چیزی جز همین زندگی دنیا در کار نیست؛ گروهی از ما می‌میرد و گروهی جای آن‌ها را می‌گیرند و جز طبیعت و روزگار ما را هلاک نمی‌کند، آن‌ها به این سخن که می‌گویند، یقین ندارند، (جاثیه/24) و گفتند: آیا هنگامی‌که ما استخوان‌های پوسیده و پراکنده‌ای شدیم دگر بار آفرینش تازه‌ای خواهیم یافت؟ بگو شما سنگ و آهن باشید یا هر مخلوقی که در نظر شما از این هم سخت‌تر است [باز خدا قادر است شما را به زندگی مجدّد بازگرداند] آن‌ها به‌زودی می‌گویند: چه کسی ما را باز می‌گرداند؟ بگو همان کسی‌که روز نخست شما را آفرید، (اسراء/51 -49) که امثال آن در قرآن فراوان است. و این ردّ بر سخن کسی است که در زمان حیات رسول خدا (صلی الله علیه و آله) این سخن را می‌گفت و کفر و شرک خود را در درون مخفی کرده و ادّعای ایمان می‌کرد که پس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) باقی مانده و سبب هلاکت امّت شدند، خداوند متعال با این سخن در مقابل او دلیل می‌آورد: ای مردم اگر در رستاخیز شک دارید [به این نکته توجّه کنید که] ما شما را از خاک آفریدیم سپس از نطفه (حج/5) … سپس برای مبعوث شدن و زندگی پس از مرگ مثالی آورده و می‌فرماید: وَ تَرَی الْأَرْضَ هامِدَةً؛ زمین را [در فصل زمستان] خشک و مرده می‌بینی… (حج/5) مانند این در قرآن آمده‎ است و خداوند سبحان در سوره ق در ردّ بر این افراد چنین می‌فرماید: أَ إِذا مِتْنا وَ کُنَّا تُراباً ذلِکَ رَجْعٌ بَعِیدٌ قَدْ عَلِمْنا ما تَنْقُصُ الْأَرْضُ مِنْهُمْ… وَ أَحْیَیْنا بِهِ بَلْدَةً مَیْتاً کَذلِکَ الْخُرُوجُ. این آیه و امثال آن رد بر دهریّون و ملاحده است که انکار مبعوث‌شدن و حیات پس از مرگ را می‌کنند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص14 بحارالأنوار، ج90، ص37

1 -3 (ق/ 3)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - رِزْقاً لِلْعِبادِ وَ أَحْیَیْنا بِهِ بَلْدَةً مَیْتاً کَذلِکَ الْخُرُوجُ، جَوَابٌ لِقَوْلِهِمْ أَ إِذا مِتْنا وَ کُنَّا تُراباً ذلِکَ رَجْعٌ بَعِیدٌ فَقَالَ اللَّهُ کَمَا أَنَ الْمَاءَ إِذَا أَنْزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاءِ فَیَخْرُجُ النَّبَاتُ کَذَلِکَ أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ مِنَ الْأَرْضِ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - رِزْقًا للعِبَادِ و أَحْیَیْنَا بِهِ بَلدَةً مَّیْتًا کَذَلکَ الخُرُوجُ؛ [این پاسخی است] برای سخن کافران که گفتند: أَئِذَا مِتْنَا و کُنَّا تُرَابًا ذَلکَ رَجْعٌ بَعِیدٌ یعنی خداوند می‌فرماید: «همان‌گونه که آب را از آسمان نازل کرده و با آن از زمین گیاه می‌رویانیم، به همین شکل از زمین بیرون آورده می‌شوید».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص14 بحارالأنوار، ج7، ص45/ البرهان

آیه قَدْ عَلِمْنا ما تَنْقُصُ الْأَرْضُ مِنْهُمْ وَ عِنْدَنا کِتابٌ حَفِیظٌ [4]

 

ولی ما آنچه را زمین از بدن آن‌ها می‌کاهد؛ می‌دانیم [و همه‌ی ذرّات آن را گردآورى مى‌كنيم] و نزد ما کتابی است که همه چیز در آن محفوظ است.

 

آیه بَلْ کَذَّبُوا بِالْحَقِّ لَمّا جاءَهُمْ فَهُمْ فِی أَمْرٍ مَرِیجٍ [5]

 

آن‌ها حق را هنگامی‌که به سراغشان آمد تکذیب‌کردند؛ از این‌رو پیوسته در کار آشفته خود متحیّرند.

 

1 (ق/ 5)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - بُنِیَ الْکُفْرُ عَلَی أَرْبَعِ دَعَائِمَ الْفِسْقِ وَ الْغُلُوِّ وَ الشَّکِّ وَ الشُّبْهَهًِْ… وَ الْغُلُوُّ عَلَی أَرْبَعِ شُعَبٍ عَلَی التَّعَمُّقِ بِالرَّأْیِ وَ التَّنَازُعِ فِیهِ وَ الزَّیْغِ وَ الشِّقَاقِ فَمَنْ تَعَمَّقَ لَمْ یُنِبْ إِلَی الْحَقِّ وَ لَمْ یَزْدَدْ إِلَّا غَرَقاً فِی الْغَمَرَاتِ وَ لَمْ تَنْحَسِرْ عَنْهُ فِتْنَهًٌْ إِلَّا غَشِیَتْهُ أُخْرَی وَ انْخَرَقَ دِینُهُ فَهُوَ یَهْوِی فِی أَمْرٍ مَرِیج.

 

امام علی (علیه السلام) -‌ای فرزندم کفر نیز چهار پایه دارد؛ فسق، غلوّ (گزافه‌گویی و بلندپروازی)، شکّ و شبهه (شک، تردید و دودلی است و شبهه، خلط حق و باطل). غلوّ [و گزافه‌طلبی] بر چهار بخش است: خرده‌گیری، ستیزه‌جویی، کج‌دلی و سرسختی. پس هرکه خرده‌گیری کند [و در پی اوهام بخواهد موشکافی نماید] به حق راه نیابد و جز غرقه‌شدن در گرداب‌ها بهره‌ای نبرد. از فتنه‌ای فارغ نشود مگر آنکه گرفتار فتنه‌ای دیگر شود. او در کار آشفته خود متحیّر فرو رفته است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص16 الکافی، ج2، ص391

2 (ق/ 5)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - هُمْ فِی أَمْرٍ مَرِیجٍ یَعْنِی مُخْتَلَف.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - هُمْ فِی أَمْرٍ مَّرِیجٍ یعنی سرگردان و دچار اختلاف هستید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص16 بحارالأنوار، ج7، ص45/ نورالثقلین/ البرهان

آیه أَ فَلَمْ یَنْظُرُوا إِلَی السَّماءِ فَوْقَهُمْ کَیْفَ بَنَیْناها وَ زَیَّنّاها وَ ما لَها مِنْ فُرُوجٍ [6]

 

آیا آنان به آسمان بالای سرشان نگاه نکردند که چگونه ما آن را بنا کرده‌ایم و چگونه آن را [به‌وسيله‌ی ستارگان] زینت بخشیده‌ایم و هیچ شکاف و شکستی در آن نیست؟!

 

1 (ق/ 6)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ثُمَّ احْتَجَّ عَلَیْهِمْ وَ ضَرَبَ لِلْبَعْثِ وَ النُّشُورِ مَثَلًا فَقَالَ أَ فَلَمْ یَنْظُرُوا إِلَی السَّماءِ فَوْقَهُمْ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - سپس خداوند برای آن‌ها برهان و دلیل می‌آورد و معاد و رستاخیز را برایشان با مثال اثبات می‌کند و می‌فرماید: أَفَلمْ یَنظُرُوا إِلی السَّمَاء فَوقَهُمْ کَیْفَ بَنَیْنَاهَا وزَیَّنَّاهَا ومَا لهَا مِن فُرُوجٍ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص16 بحارالأنوار، ج7، ص45/ البرهان

آیه وَ الْأَرْضَ مَدَدْناها وَ أَلْقَیْنا فِیها رَواسِیَ وَ أَنْبَتْنا فِیها مِنْ کُلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ [7]

 

و زمین را گسترش دادیم و در آن کوه‌هایی عظیم و استوار افکندیم و از هر نوع گیاه بهجت‌انگیز در آن رویاندیم.

 

1 (ق/ 7)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ أَنْبَتْنا فِی‌ها مِنْ کُلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ أی حسن تَبْصِرَهًْ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و أَنبَتْنَا فِیهَا مِن کُل زَوجٍ بَهِیجٍ یعنی زیبا و نیکو.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص16 البرهان

آیه تَبْصِرَةً وَ ذِکْری لِکُلِّ عَبْدٍ مُنِیبٍ [8]

 

تا سبّب بینایی و یادآوری برای هر بنده‌ی توبه‌کاری باشد!

 

آیه وَ نَزَّلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً مُبارَکاً فَأَنْبَتْنا بِهِ جَنّاتٍ وَ حَبَّ الْحَصِیدِ [9]

 

و از آسمان، آبی پر برکت نازل کردیم و به‌وسیله‌ی آن باغ‌ها و دانه‌هایی را که درو می‌کنند رویاندیم.

 

1 (ق/ 9)

الباقر (علیه السلام) - وَ نَزَّلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً مُبارَکاً قَالَ لَیْسَ مِنْ مَاءٍ فِی الْأَرْضِ إِلَّا وَ قَدْ خَالَطَهُ مَاءُ السَّمَاءِ.

 

امام باقر (علیه السلام) - و نَزَّلنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُّبَارَکًا، با هر آبی که در زمین هست، مقداری از آب آسمان آمیخته شده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص18 الکافی، ج6، ص387/ وسایل الشیعهًْ، ج25، ص265/ نورالثقلین/ البرهان؛ «انزلنا» بدل «نزلنا» / بحارالأنوار، ج63، ص446

2 (ق/ 9)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَّ رَجُلًا قَالَ لَهُ إِنِّی مُوجَعٌ بَطْنِی فَقَالَ أَلَکَ زَوْجَهًٌْ قَالَ نَعَمْ قَالَ اسْتَوْهِبْ مِنْهَا شَیْئاً مِنْ مَالِهَا طَیِّبَهًًْ بِهِ نَفْسُهَا ثُمَّ اشْتَرِ بِهِ عَسَلًا ثُمَّ اسْکُبْ عَلَیْهِ مِنْ مَاءِ السَّمَاءِ ثُمَّ اشْرَبْهُ فَإِنِّی سَمِعْتُ اللَّهَ سُبْحَانَهُ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ: وَ نَزَّلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً مُبارَکاً وَ قَالَ یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ وَ قَالَ فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَرِیئاً وَ إِذَا اجْتَمَعَتِ الْبَرَکَهًُْ وَ الشِّفَاءُ وَ الْهَنِیءُ الْمَرِیءُ شُفِیتَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی قَالَ فَفَعَلَ فَشُفِیَ.

 

امام علی (علیه السلام) - مردی به امیرالمؤمنین (علیه السلام) گفت: «دلم درد دارد». فرمود: «زن داری»؟ گفت: «آری»! فرمود: «چیزی از مالش با رضایتش بخشش‌گیر و با آن عسل بخر و بر آن آب باران بریز و آن را بنوش که من شنیدم خدای سبحان در قرآنش می‌فرماید: از درون شکم آن‌ها، نوشیدنی با رنگ‌های مختلف خارج می‌شود که در آن، شفا برای مردم است. (نحل/69) و هم فرمود: [ولی] اگر آن‌ها چیزی از آن را با رضایت خاطر به شما ببخشند، حلال و گوارا مصرف کنید! . (نساء/4) و چون برکت و درمان و خوشی و گوارایی گرد آیند درمان یابی.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص18 وسایل الشیعهًْ، ج25، ص100/ بحارالأنوار، ج59، ص177/ عوالی اللآلی، ج2، ص132/ العیاشی، ج1، ص218 ووسایل الشیعهًْ، ج21، ص285 و مکارم الأخلاق، ص407؛ «بتفاوت لفظی» / بحارالأنوار، ج63، ص289؛ «قال ففعل فشفی» محذوف/ الدعوات، ص184/ فقه القرآن، ج2، ص285

3 (ق/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - أَنَّهُ شَکَا إِلَیْهِ رَجُلٌ الدَّاءَ الْعُضَالَ فَقَالَ اسْتَوْهِبْ دِرْهَماً امْرَأَتَکَ مِنْ صَدَاقِهَا وَ اشْتَرِ بِهِ عَسَلًا وَ امْزُجْهُ بِمَاءِ الْمُزْنِ وَ اکْتُبْ بِهِ الْقُرْآنَ وَ اشْرَبْهُ فَفَعَلَ فَأَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُ ذَلِکَ فَأَخْبَرَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) بِذَلِکَ فَتَلَا فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ الْآیَهًَْ: یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها الْآیَةَ وَ نَزَّلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً الْآیَةَ وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ.

 

امام صادق (علیه السلام) - مردی به امام صادق (علیه السلام) از درد بی‌درمان شکوه کرد و به او همان را فرمود: که با عسل آمیخته به آب باران قرآن بنویس و بنوش. و برای آن گواه آورد که خداوند فرموده است: و از قرآن، آنچه شفا و رحمت است برای مؤمنان، نازل می‌کنیم. (اسراء/82)

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص18 الدعوات، ص184/ بحارالأنوار، ج59، ص270؛ «للمؤمنین» محذوف/ مستدرک الوسایل، ج16، ص369

4 (ق/ 9)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَیَعْجِزُ أَحَدُکُمْ إِذَا مَرِضَ أَنْ یَسْأَلَ امْرَأَتَهُ فَتَهَبَ لَهُ مِنْ مَهْرِهَا دِرْهَماً فَیَشْتَرِیَ بِهِ عَسَلًا فَیَشْرَبَهُ بِمَاءِ السَّمَاءِ فَإِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ یَقُولُ فِی الْمَهْرِ: فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَرِیئاً وَ یَقُولُ: فِی الْعَسَلِ فِیهِ شِفاءٌ لِلنَّاسِ وَ یَقُولُ فِی مَاءِ السَّمَاءِ: وَ نَزَّلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً مُبارَکاً.

 

امام علی (علیه السلام) - آیا کسی از شما عاجز است که چون بیمار شود از همسرش بخواهد که از مهرش یک درهم به او ببخشد و با آن عسل بخرد و آن را با آب آسمان (باران) بنوشد، چون خداوند عزّ‌وجلّ درباره مهر می‌فرماید: اگر آن‌ها (زنان) با رضایت خاطر چیزی از آن (مهریّه) را به شما ببخشند، آن را حلال و گوارا مصرف کنید، (نساء/4) و درباره‌ی عسل می‌فرماید: درآن شفای مردم است، (نحل/62) و درباره‌ی آب آسمان (باران) می‌فرماید: وَ نَزَّلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً مُبارَکاً.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص18 مستدرک الوسایل، ج15، ص82/ مستدرک الوسایل، ج16، ص366/ دعایم الإسلام، ج2، ص148

5 (ق/ 9)

الصّادق (علیه السلام) - اشْتَکَی رَجُلٌ إِلَی أمیرالمؤمنین (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ سَلْ مِنِ امْرَأَتِکَ دِرْهَماً مِنْ صَدَاقِهَا فَاشْتَرِ بِهِ عَسَلًا فَاشْرَبْهُ بِمَاءِ السَّمَاءِ فَفَعَلَ مَا أَمَرَ بِهِ فَبَرَأَ فَسَأَلَ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) عَنْ ذَلِکَ أَ شَیْءٌ سَمِعْتَهُ مِنَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ لَا وَ لَکِنِّی سَمِعْتُ اللَّهَ یَقُولُ فِی کِتَابِهْ… وَ قَالَ وَ نَزَّلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً مُبارَکاً فَاجْتَمَعَ الْهَنِیءُ وَ الْمَرِیءُ وَ الْبَرَکَهًُْ وَ الشِّفَاءُ فَرَجَوْتُ بِذَلِکَ الْبُرْءَ.

 

امام صادق (علیه السلام) - مردی به امیرالمؤمنین (علیه السلام) شکوه کرد. فرمود: «یک درهم از مهر زنت بخواه و بدان عسل بخر و با آب باران بنوش». و عمل کرد و خوب شد و درباره‌ی آن از آن حضرت (علیه السلام) پرسید: «آیا آن را از پیغمبر (صلی الله علیه و آله) شنیده است»؟ فرمود: «نه! ولی شنیدم که خدا در کتابش فرماید: … وَ نَزَّلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً مُبارَکاً خوشی، گوارایی، برکت و شفا جمعند و امید بهبودی از آن داشتم».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص18 وسایل الشیعهًْ، ج21، ص285/ بحارالأنوار، ج59، ص265/ بحارالأنوار، ج59، ص269؛ «بتفاوت لفظی»

6 (ق/ 9)

الباقر (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَهْبَطَ آدَمَ إِلَی الْأَرْضِ وَ کَانَتِ السَّمَاوَاتُ رَتْقاً لَا تَمْطُرُ شَیْئاً وَ کَانَتِ الْأَرْضُ رَتْقاً لَا تُنْبِتُ شَیْئاً فَلَمَّا تَابَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ عَلَی آدَمَ (علیه السلام) أَمَرَ السَّمَاءَ فَتَقَطَّرَتْ بِالْغَمَامِ ثُمَّ أَمَرَهَا فَأَرْخَتْ عَزَالِیَهَا ثُمَّ أَمَرَ الْأَرْضَ فَأَنْبَتَتِ الْأَشْجَارَ وَ أَثْمَرَتِ الثِّمَارَ وَ تَفَهَّقَتْ بِالْأَنْهَارِ فَکَانَ ذَلِکَ رَتْقَهَا وَ هَذَا فَتْقَهَا.

 

امام باقر (علیه السلام) - به‌راستی که خداوند تبارک‌وتعالی چون آدم را به زمین فرود آورد، آسمان‌ها بسته بود و هیچ نمی‌باریدند و زمین بسته بود و گیاهی نمی‌رویید و چون خدای عزّوجلّ توبه‌ی آدم (علیه السلام) را پذیرفت، به آسمان امر کرد تا از قطره‌های باران فرو بارید و آن را دستور داد تا دم مشک خود را گشود و سرازیر کرد سپس به زمین دستور داد تا درخت‌ها رویانید و میوه‌ها برآورد و جوی‌های آب برخروشانید و این بود بستن آن‌ها و این بود گشودن آن.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص18 بحارالأنوار، ج54، ص15/ نورالثقلین

7 (ق/ 9)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ حَبَّ الْحَصِیدِ قَالَ کُلُّ حَبٍّ یُحْصَد.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و حَبَّ الحَصِیدِ یعنی هر دانه‌ای که کشت و درو می‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص20 بحارالأنوار، ج7، ص45/ القمی، ج2، ص323/ البرهان

آیه وَ النَّخْلَ باسِقاتٍ لَها طَلْعٌ نَضِیدٌ [10]

 

و نخل‌های بلندقامت که میوه‌های متراکم دارند.

 

1 (ق/ 10)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) أَنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) خَرَجَ وَ هُوَ یُرِیدُ صِفِّینَ حَتَّی إِذَا قَطَعَ النَّهَرَ أَمَرَ مُنَادِیَهُ فَنَادَی بِالصَّلَاهًِْ… ثُمَّ أَقَامَ حَتَّی صَلَّی الْغَدَاهًَْ ثُمَّ شَخَصَ حَتَّی بَلَغَ إِلَی بِیعَهًٍْ إِلَی جَانِبِهَا نَخْلٌ طِوَالٌ فَلَمَّا رَآهَا قَالَ: وَ النَّخْلَ باسِقاتٍ لَها طَلْعٌ نَضِیدٌ فَنَزَلَهَا وَ مَکَثَ بِهَا قَدْرَ الْغِذَاءِ.

 

امام علی (علیه السلام) - از زیدبن‌علی به نقل از پدران وی نقل شده است: علی (علیه السلام) به سوی صفّین به راه افتاد. پس از عبور از رود به منادی دستور داد که ندای نماز سر دهد… نماز صبح را نیز اقامه کرد. سپس به راه افتاد تا به کلیسایی رسید که نخلی برومند در کنار آن بود. وقتی آن را دید فرمود: وَ النَّخْلَ باسِقاتٍ لَها طَلْعٌ نَضید، سپس فرود آمد و به اندازه صرف وعده غذا در آنجا درنگ کرد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص20 بحارالأنوار، ج32، ص417/ وقعهًْ صفین، ص135

2 (ق/ 10)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ النَّخْلَ باسِقاتٍ أَیْ مُرْتَفِعَاتٍ لَها طَلْعٌ نَضِیدٌ یَعْنِی بَعْضُهُ عَلَی بَعْض.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و النَّخْل بَاسِقَاتٍ یعنی بلند، لهَا طَلعٌ نَّضِیدٌ یعنی بر روی همدیگر.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص20 بحارالأنوار، ج7، ص45/ البرهان

آیه رِزْقاً لِلْعِبادِ وَ أَحْیَیْنا بِهِ بَلْدَةً مَیْتاً کَذالِکَ الْخُرُوجُ [11]

 

همه‌ی این‌ها برای روزی بخشیدن به بندگان است و به‌وسیله‌ی باران سرزمین مرده را زنده کردیم؛ [آرى]! زنده‌شدن مردگان نیز همین‌گونه است.

 

1 (ق/ 11)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْزَلَ الْقُرْآنَ عَلَی سَبْعَهًِْ أَقْسَامٍ… وَ أَمَّا الرَّدُّ عَلَی الدَّهْرِیَّهًِْ الَّذِینَ یَزْعُمُونَ أَنَّ الدَّهْرَ لَمْ یَزَلْ أَبَداً عَلَی حَالٍ وَاحِدَهًٍْ وَ أَنَّهُ مَا مِنْ خَالِقٍ وَ لَا مُدَبِّرٍ وَ لَا صَانِعٍ وَ لَا بَعْثٍ وَ لَا نُشُورٍ قَوْلُهُ سُبْحَانَهُ فِی سُورَهًِْ ق رَدّاً عَلَی مَنْ قَالَ: أَإِذا مِتْنا وَ کُنَّا تُراباً ذلِکَ رَجْعٌ بَعِیدٌ قَدْ عَلِمْنا ما تَنْقُصُ الْأَرْضُ مِنْهُمْ إِلَی قَوْلِهِ سُبْحَانَهُ وَ أَحْیَیْنا بِهِ بَلْدَةً مَیْتاً کَذلِکَ الْخُرُوجُ وَ هَذَا وَ أَشْبَاهُهُ رَدٌّ عَلَی الدَّهْرِیَّهًِْ وَ الْمُلْحِدَهًِْ مِمَّنْ أَنْکَرَ الْبَعْثَ وَ النُّشُور.

 

امام علی (علیه السلام) - خداوند تبارک‌وتعالی قرآن را بر هفت بخش نازل کرد؛ . . و امّا ردّ بر دهریّون که تصوّر می‌کنند روزگار همیشه در یک حال است و هیچ خالق و مدبّر و صانع و بعث و حیات پس از مرگی وجود ندارد، … و خداوند سبحان در سوره ق در ردّ بر این افراد چنین می‌فرماید: أَ إِذا مِتْنا وَ کُنَّا تُراباً ذلِکَ رَجْعٌ بَعِیدٌ* قَدْ عَلِمْنا ما تَنْقُصُ الْأَرْضُ مِنْهُمْ… وَ أَحْیَیْنا بِهِ بَلْدَةً مَیْتاً کَذلِکَ الْخُرُوجُ. این آیه و امثال آن ردّ بر دهریّون و ملاحده است که انکار مبعوث‌شدن و حیات پس از مرگ را می‌کنند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص20 بحارالأنوار، ج90، ص37

2 (ق/ 11)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - رِزْقاً لِلْعِبادِ وَ أَحْیَیْنا بِهِ بَلْدَةً مَیْتاً کَذلِکَ الْخُرُوجُ، جَوَابٌ لِقَوْلِهِمْ أَ إِذا مِتْنا وَ کُنَّا تُراباً ذلِکَ رَجْعٌ بَعِیدٌ فَقَالَ اللَّهُ کَمَا أَنَ الْمَاءَ إِذَا أَنْزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاءِ فَیَخْرُجُ النَّبَاتُ کَذَلِکَ أَنْتُمْ تَخْرُجُونَ مِنَ الْأَرْضِ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - رِزْقًا للعِبَادِ وأَحْیَیْنَا بِهِ بَلدَةً مَّیْتًا کَذَلکَ الخُرُوجُ که این پاسخی است برای سخن کافران که گفتند: آیا هنگامی‌که مُردیم و خاک شدیم [دوباره به زندگی بازمی‌گردیم]؟! این بازگشتی بعید است»! (ق/3) یعنی خداوند می‌فرماید: به همین شکل از زمین بیرون آورده می‌شوید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص20 بحارالأنوار، ج7، ص45/ البرهان

آیه کَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَ أَصْحابُ الرَّسِّ وَ ثَمُودُ [12]

 

پیش از آنان قوم نوح و اصحاب رسّ (قومی که در یمامه زندگی می‌کردند و پیامبری به نام حنظله داشتند) و قوم ثمود [پيامبرانشان را] تکذیب کردند.

 

1 (ق/ 12)

الصّادق (علیه السلام) - سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنْ هَذِهِ الْآیَهًِْ: کَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَ أَصْحابُ الرَّسِّ فَقَالَ بِیَدِهِ هَکَذَا فَمَسَحَ إِحْدَاهُمَا بِالْأُخْرَی فَقَالَ هُنَّ اللَّوَاتِی بِاللَّوَاتِی یَعْنِی النِّسَاءَ بِالنِّسَاء.

 

امام صادق (علیه السلام) - مردی از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: کَذَّبَتْ قَبْلهُمْ قَومُ نُوحٍ و أَصْحَابُ الرَّسِّ پرسید. امام (علیه السلام) دست خود را به روی دست دیگر کشید و فرمود: «این‌گونه، زنان با زنان بودند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص20 الکافی، ج5، ص551/ وسایل الشیعهًْ، ج20، ص344/ بحارالأنوار، ج14، ص155/ نورالثقلین/ البرهان

2 (ق/ 12)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - أَصْحَابُ الرَّسِّ هُمُ الَّذِینَ هَلَکُوا لِأَنَّهُمْ اسْتَغْنَوُا الرِّجَالُ بِالرِّجَالِ وَ النِّسَاءُ بِالنِّسَاءِ وَ الرَّسُّ نَهَرٌ بِنَاحِیَهًِْ آذَرْبَایْجَانَ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَصْحَابُ الرَّسِّ کسانی هستند که مردانشان به مردان قناعت کرده و زنانشان با زنان، خود را مستغنی می‌نمودند، یعنی به عمل لواط و مساحقه آلوده بودند و خداوند هم آن‌ها را هلاک کرد. رسّ نام رودی در آذربایجان است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص22 بحارالأنوار، ج14، ص148/ البرهان؛ «اصحاب الرس… بالنساء» محذوف

3 (ق/ 12)

الصّادق (علیه السلام) - دَخَلَتْ عَلَیْهِ نِسْوَهًٌْ فَسَأَلَتْهُ امْرَأَهًٌْ عَنِ السَّحْقِ فَقَالَ حَدُّهَا حَدُّ الزَّانِی فَقَالَتِ امْرَأَهًٌْ: «مَا ذَکَرَ اللَّهُ عزّوجلّ ذَلِکَ فِی الْقُرْآنِ. قَالَ: بَلَی قَالَتْ: وَ أَیْنَ هُوَ. قَالَ: هُوَ أَصْحابُ الرَّسِّ.

 

امام صادق (علیه السلام) - چند زن نزد امام صادق (علیه السلام) رفتند و یکی از آن‌ها از امام (علیه السلام) درباره‌ی حدّ مساحقه پرسید. فرمود: «همان حدّ زناکار است». آن زن گفت: «خدای گرامی و بزرگ حدّ آن را در قرآن بیان ننموده است». آن حضرت (علیه السلام) فرمود: «چرا! بیان نموده است»؟! آن زن گفت: «در کجای قرآن»؟ فرمود: «در داستان اصحاب رسّ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص22 بحارالأنوار، ج14، ص155/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»

4 (ق/ 12)

الصّادقین (کَانَ سَحْقُ النِّسَاءِ فِی أَصْحَابِ الرَّسِّ.

 

امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) - همجنس‌بازی زنان، در میان اصحاب رسّ (قومی از بنی اسرائیل) وجود داشت.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص22 نورالثقلین

5 (ق/ 12)

الکاظم (علیه السلام) - سَأَلَ رَجُلٌ أَبَاالْحَسَنِ مُوسَی (علیه السلام) عَنْ أَصْحَابِ الرَّسِّ الَّذِینَ ذَکَرَهُمُ اللَّهُ مَنْ هُمْ وَ مِمَّنْ هُمْ وَ أَیَّ قَوْمٍ کَانُوا فَقَالَ کَانَا رَسَّیْنِ أَمَّا أَحَدُهُمَا فَلَیْسَ الَّذِی ذَکَرَهُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ کَانَ أَهْلُهُ أَهْلَ بَدْوٍ وَ أَصْحَابَ شَاهًٍْ وَ غَنَمٍ فَبَعَثَ اللَّهُ تَعَالَی إِلَیْهِمْ صَالِحَ النَّبِیِّ (علیه السلام) رَسُولًا فَقَتَلُوهُ وَ بَعَثَ إِلَیْهِمْ رَسُولًا آخَرَ فَقَتَلُوهُ ثُمَّ بَعَثَ إِلَیْهِمْ رَسُولًا آخَرَ وَ عَضَدَهُ بِوَلِیٍّ فَقَتَلُواألرّسول وَ جَاهَدَ الْوَلِیُّ حَتَّی أَفْحَمَهُمْ وَ کَانُوا یَقُولُونَ إِلَهُنَا فِی الْبَحْرِ وَ کَانُوا عَلَی شَفِیرِهِ وَ کَانَ لَهُمْ عِیدٌ فِی السَّنَهًِْ یَخْرُجُ حُوتٌ عَظِیمٌ مِنَ الْبَحْرِ فِی تِلْکَ الْیَوْمِ فَیَسْجُدُونَ لَهُ فَقَالَ وَلِیُّ صَالِحٍ لَهُمْ لَا أُرِیدُ أَنْ تَجْعَلُونِی رَبّاً وَ لَکِنْ هَلْ تُجِیبُونِی إِلَی مَا دَعَوْتُکُمْ إِنْ أَطَاعَنِی ذَلِکَ الْحُوتُ فَقَالُوا نَعَمْ وَ أَعْطَوْهُ عُهُوداً وَ مَوَاثِیقَ فَخَرَجَ حُوتٌ رَاکِبٌ عَلَی أَرْبَعَهًِْ أَحْوَاتٍ فَلَمَّا نَظَرُوا إِلَیْهِ خَرُّوا سُجَّداً فَخَرَجَ وَلِیُّ صَالِحٍ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) إِلَیْهِ وَ قَالَ لَهُ ائْتِنِی طَوْعاً أَوْ کَرْهاً بِسْمِ اللَّهِ الْکَرِیمِ فَنَزَلَ عَنْ أَحْوَاتِهِ فَقَالَ الْوَلِیُّ ایتِنِی عَلَیْهِنَّ لِئَلَّا یَکُونَ مِنَ الْقَوْمِ فِی أَمْرِی شَکٌّ فَأَتَی الْحُوتُ إِلَی الْبَرِّ یَجُرُّهَا وَ تَجُرُّهُ إِلَی عِنْدِ وَلِیِّ صَالِحٍ فَکَذَّبُوهُ بَعْدَ ذَلِکَ فَأَرْسَلَ اللَّهُ إِلَیْهِمْ رِیحاً فَقَذَفَتْهُمْ فِی الْیَمِّ أَیِ الْبَحْرِ وَ مَوَاشِیَهُمْ فَأَتَی الْوَحْیُ إِلَی وَلِیِّ صَالِحٍ بِمَوْضِعِ ذَلِکَ الْبِئْرِ وَ فِیهَا الذَّهَبُ وَ الْفِضَّهًُْ فَانْطَلَقَ فَأَخَذَهُ فَفَضَّهُ عَلَی أَصْحَابِهِ بِالسَّوِیَّهًِْ عَلَی الصَّغِیرِ وَ الْکَبِیرِ وَ أَمَّا الَّذِینَ ذَکَرَهُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فَهُمْ قَوْمٌ
کَانَ لَهُمْ نَهَرٌ یُدْعَی الرَّسَّ وَ کَانَ فِیهِمْ أَنْبِیَاءُ (علیهم السلام) کَثِیرَهًٌْ فَسَأَلَهُ رَجُلٌ وَ أَیْنَ الرَّسُّ فَقَالَ هُوَ
 نَهَرٌ بِمُنْقَطَعِ آذَرْبِیجَانَ وَ هُوَ بَیْنَ حَدِّ إِرْمِینِیَهًَْ وَ آذَرْبِیجَانَ وَ کَانُوا یَعْبُدُونَ الصُّلْبَانَ فَبَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِمْ ثَلَاثِینَ نَبِیّاً فِی مَشْهَدٍ وَاحِدٍ فَقَتَلُوهُمْ جَمِیعاً فَبَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِمْ نَبِیّاً وَ بَعَثَ مَعَهُ وَلِیّاً فَجَاهَدَهُمْ وَ بَعَثَ اللَّهُ مِیکَائِیلَ (علیه السلام) فِی أَوَانِ وُقُوعِ الْحَبِّ وَ الزَّرْعِ فَأَنْضَبَ مَاءَهُمْ فَلَمْ یَدَعْ عَیْناً وَ لَا نَهَراً وَ لَا مَاءً لَهُمْ إِلَّا أَیْبَسَهُ وَ أَمَرَ مَلَکَ الْمَوْتِ فَأَمَاتَ مَوَاشِیَهُمْ وَ أَمَرَ اللَّهُ الْأَرْضَ فَابْتَلَعَتْ مَا کَانَ لَهُمْ مِنْ تِبْرٍ أَوْ فِضَّهًٍْ أَوْ آنِیَهًٍْ فَهُوَ لِقَائِمِنَا (عجل الله تعالی فرجه الشریف) إِذَا قَامَ فَمَاتُوا کُلُّهُمْ جُوعاً وَ عَطَشاً فَلَمْ یَبْقَ مِنْهُمْ بَاقِیَهًٌْ وَ بَقِیَ مِنْهُمْ قَوْمٌ مُخْلِصُونَ فَدَعَوُا اللَّهَ أَنْ یُنْجِیَهُمْ بِزَرْعٍ وَ مَاشِیَهًٍْ وَ مَاءٍ وَ یَجْعَلَهُ قَلِیلًا لِئَلَّا یَطْغَوْا فَأَجَابَهُمُ اللَّهُ إِلَی ذَلِکَ لِمَا عَلِمَ مِنْ صِدْقِ نِیَّاتِهِمْ ثُمَّ عَادَ الْقَوْمُ إِلَی مَنَازِلِهِمْ فَوَجَدُوهَا قَدْ صَارَتْ أَعْلَاهَا أَسْفَلَهَا وَ أَطْلَقَ اللَّهُ لَهُمْ نَهَرَهُمْ وَ زَادَهُمْ فِیهِ عَلَی مَا سَأَلُوا فَقَامُوا عَلَی الظَّاهِرِ وَ الْبَاطِنِ فِی طَاعَهًِْ اللَّهِ حَتَّی مَضَی أُولَئِکَ الْقَوْمُ وَ حَدَثَ بَعْدَ ذَلِکَ نَسْلٌ أَطَاعُوا اللَّهَ فِی الظَّاهِرِ وَ نَافَقُوهُ فِی الْبَاطِنِ وَ عَصَوْا بِأَشْیَاءَ شَتَّی فَبَعَثَ اللَّهُ مَنْ أَسْرَعَ فِیهِمُ الْقَتْلَ فَبَقِیَتْ شِرْذِمَهًٌْ مِنْهُمْ فَسَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِمُ الطَّاعُونَ فَلَمْ یُبْقِ مِنْهُمْ أَحَداً وَ بَقِیَ نَهَرُهُمْ وَ مَنَازِلُهُمْ مِائَتَیْ عَامٍ لَا یَسْکُنُهَا أَحَدٌ ثُمَّ أَتَی اللَّهُ تَعَالَی بِقَوْمٍ بَعْدَ ذَلِکَ فَنَزَلُوهَا وَ کَانُوا صَالِحِینَ ثُمَّ أَحْدَثَ قَوْمٌ مِنْهُمْ فَاحِشَهًًْ وَ اشْتَغَلَ الرِّجَالُ بِالرِّجَالِ وَ النِّسَاءُ بِالنِّسَاءِ فَسَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ صَاعِقَهًًْ فَلَمْ یُبْقِ مِنْهُمْ بَاقِیَهًًْ.

 

امام کاظم (علیه السلام) - [با استناد به صدوق روایت شده] که مردی از امام کاظم (علیه السلام) درباره اصحاب رسّ که خداوند آنان را در قرآن ذکر کرده سؤال پرسید که: «آنان چه ­کسانی بوده­اند؟ از چه اصل ­و نسبی بوده­اند؟ و چه قومی بوده­اند»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «اصحاب الرسّ دو دسته بوده­اند: نخست آن دسته که غیر از آنانی هستند که خداوند در قرآن ذکرشان کرده است، و اهل بیابان و صاحب گوسفند و گلّه بوده­اند، در آن هنگام خداوند متعال صالح پیامبر را به­ عنوان فرستاده به‌سوی آنان برانگیخت ولی او را کشتند، و پیامبر دیگری را به سویشان فرستاد و او را نیز کشتند، سپس پیامبر دیگری را برای آنان مبعوث گرداند و او را به‌وسیله‌ی بنده­ای نیک از بندگانش پشتیبانی کرد، ولی پیامبر را کشتند و بنده نیک با آنان به ­مبارزه پرداخت تا اینکه آنان را شکست داد و محکوم کرد. آنان می­گفتند: «خدای ما در دریاست»، حال آنکه خود بر کناره آن ایستاده بودند، و در طول سال یک جشن بزرگ برپا می­کردند و در خلال آن جشن، ماهی بزرگی از دریا خارج می‌شد که برایش سجده می­گزاردند، عبد صالح به آنان گفت: «نمی­خواهم که مرا پروردگار قرار دهید، ولی اگر آن ماهی از من اطاعت کرد آیا دعوت مرا اجابت می­گویید»؟ گفتند: «بله»! و به او عهد و پیمان­هایی در این زمینه دادند، آنگاه ماهی­ای ازآب خارج شد که سوار بر چهار ماهی دیگر بود، و هنگامی­ که به‌سوی آن نگاه کردند سجده­کنان بر زمین افتادند، سپس عبد صالح به‌سوی آن ماهی رفت و گفت: «به ­نام خداوند بخشنده، داوطلبانه یا از روی اجبار به­سوی من بیا»! پس ماهی از روی ماهیهای دیگر پایین آمد، عبد صالح گفت: «بر روی ماهی‌های دیگر سراغم بیا تا قومم هیچ شکّی در مورد کار من به ­خود راه ندهند»! پس ماهی به‌سوی خشکی آمد درحالی­که ماهی­های دیگر را با خود نزد بنده نیک می­کشید، آن قوم بعد از این ماجرا نیز او را تکذیب کردند، بنابراین خداوند بادی را به‌سوی آنان فرستاد که خود و چهار پایانشان را در دریا افکند، و در مکان چاهی که در آن طلا و نقره وجود داشت به عبد صالح وحی شد، پس به­ راه افتاد و آن طلا و نقره را به ­دست آورد و به ­صورت مساوی در بین صغیر و کبیر یاران خویش تقسیم کرد. امّا آن دسته­ای که خداوند در قرآن به ذکر آن‌ها پرداخته قومی هستند که صاحب رودخانه­ای به اسم (رَسّ) بودند، و پیامبران بسیاری نیز درمیان آن‌ها مبعوث گردید، آن­گاه مردی از امام کاظم (علیه السلام) پرسید: «[رَسّ] کجا واقع شده است»؟ امام فرمود: «رودخانه­ای است در منطقه آذربایجان که در حدّ فاصل ارمنستان و آذربایجان قرار گرفته است، آن قوم صلیب­ها را عبادت می­کردند پس خداوند به­صورت همزمان سی پیامبر را در میان آنان برانگیخت و آنان همه پیامبران را به قتل رساندند، تا اینکه خداوند پیامبر دیگری را همراه با یک عبد صالح که با آن قوم به مبارزه پرداخت به‌سوی آنان روانه کرد، و خداوند هنگام بذر افشانی و کاشت میکائیل را بر انگیخت و او نیز تمام آب­ها و رودخانه­ها و چشمه­های آن سرزمین را خشکاند، و فرشته مرگ را فرستاد و همۀ چهار پایانشان را هلاک گرداند، و به زمین امر فرمود که طلا و نقره یا ظرف‌های آنان را ببلعد امام مهدی (علیه السلام) آنچه را که زمین درخود پنهان داشته صاحب می­شود و در نهایت همه از گرسنگی و تشنگی هلاک شدند و هیچ ­یک از آنان باقی نماند مگر گروه مخلصی که از خداوند خواستند آنان را با زراعت و چهارپایان و آب نجات بخشد، و این نعمت­ها را به صورت اندک به آنان ببخشد تا دچار طغیان و سرکشی نشوند، و هنگامی ­که خداوند به­ صدق نیّت آن‌ها پی برد دعایشان را اجابت فرمود، سپس آن قوم به­ سوی منازل خویش بازگشتند ولی آن‌ها را ویران شده یافتند، و خداوند رودخانه­ها را برای آنان به جریان انداخت، و آنچه را درخواست کرده بودند به آنان بخشید، پس در ظاهر و باطن به خداوند مشغول شدند، تا اینکه دوره آنان به سرآمد و بعداً نسلی پای به عرصه گذاشت که در ظاهر و نه باطن اوامر خداوند را اطاعت می‌کردند و به روش‌ها و راههای مختلف به نافرمانی او می­پرداختند، پس کسی را به‌سوی آنان فرستاد که در کشتنشان جدّیت به خرج داد، و خداوند طاعون را در میان گروه اندکی که باقی مانده بودند رواج داد پس کسی از آنان باقی نماند، و رودخانه و منازل آنان دویست­ سال به همان صورت و بدون اینکه کسی در آن‌ها ساکن شود باقی ماند، سپس خداوند متعال قوم دیگری را جایگزین آنان کرد که از جمله صالحان بودند، آن­گاه گروهی از میان آنان سر بر آوردند که اقدام به انجام کاری زشت و ناپسند می‌نمودند و مردان و زنان به برآوردن نیازهای خود از هم­ جنسانشان مشغول شدند، پس خداوند متعال صاعقه­ای را برآنان مسلّط گرداند و هیچ­ یک باقی نماندند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص22 بحارالأنوار، ج14، ص148

6 (ق/ 12)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَتَی عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) قَبْلَ مَقْتَلِهِ بِثَلَاثَهًِْ أَیَّامٍ رَجُلٌ مِنْ أَشْرَافِ تَمِیمٍ یُقَالُ لَهُ عَمْرٌو فَقَالَ یَا أمیرالمؤمنین (علیه السلام) أَخْبِرْنِی عَنْ أَصْحَابِ الرَّسِّ فِی أَیِّ عَصْرٍ کَانُوا وَ أَیْنَ کَانَتْ مَنَازِلُهُمْ وَ مَنْ کَانَ مَلِکَهُمْ وَ هَلْ بَعَثَ اللَّهُ عزّوجلّ إِلَیْهِمْ رَسُولًا أَمْ لَا وَ بِمَا ذَا أُهْلِکُوا فَإِنِّی أَجِدُ فِی کِتَابِ اللَّهِ ذِکْرَهُمْ وَ لَا أَجِدُ خَبَرَهُمْ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) لَقَدْ سَأَلْتَ عَنْ حَدِیثٍ مَا سَأَلَنِی عَنْهُ أَحَدٌ قَبْلَکَ وَ لَا یُحَدِّثُکَ بِهِ أَحَدٌ بَعْدِی إِلَّا عَنِّی وَ مَا فِی کِتَابِ اللَّهِ عزّوجلّ آیَهًٌْ إِلَّا وَ أَنَا أَعْرِفُ تَفْسِیرَهَا وَ فِی أَیِّ مَکَانٍ نَزَلَتْ مِنْ سَهْلٍ أَوْ جَبَلٍ وَ فِی أَیِّ وَقْتٍ نَزَلَتْ مِنْ لَیْلٍ أَوْ نَهَارٍ وَ إِنَّ هَاهُنَا لَعِلْماً جَمّاً وَ أَشَارَ إِلَی صَدْرِهِ وَ لَکِنَّ طُلَّابَهُ یَسِیرٌ وَ عَنْ قَلِیلٍ یَنْدَمُونَ لَوْ فَقَدُونِی قَالَ کَانَ مِنْ قِصَّتِهِمْ یَا أَخَا تَمِیمٍ أَنَّهُمْ کَانُوا قَوْماً یَعْبُدُونَ شَجَرَهًَْ صَنَوْبَرٍ. یُقَالُ لَهَا شَاهْ دَرَخْتْ کَانَ یَافِثُ‌بْنُ‌نُوحٍ غَرَسَهَا عَلَی شَفِیرِ عَیْنٍ یُقَالُ لَهَا رُوشَابُ کَانَتْ أُنْبِطَتْ لِنُوحٍ (علیه السلام) بَعْدَ الطُّوفَانِ وَ إِنَّمَا سُمُّوا أَصْحَابَ الرَّسِّ لِأَنَّهُمْ رَسُّوا نَبِیَّهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ ذَلِکَ بَعْدَ سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌دَاوُدَ (علیه السلام) وَ کَانَتْ لَهُمْ اثْنَتَا عَشْرَهًَْ قَرْیَهًًْ عَلَی شَاطِئِ نَهَرٍ یُقَالُ لَهُ الرَّسُّ مِنْ بِلَادِ الْمَشْرِقِ وَ بِهِمْ سُمِّیَ ذَلِکَ النَّهَرُ وَ لَمْ یَکُنْ یَوْمَئِذٍ فِی الْأَرْضِ نَهَرٌ أَغْزَرُ مِنْهُ وَ لَا أَعْذَبُ مِنْهُ وَ لَا قُرًی أَکْثَرُ وَ لَا أَعْمَرُ مِنْهَا تُسَمَّی إِحْدَاهُنَّ أَبَانَ وَ الثَّانِیَهًُْ آذَرَ وَ الثَّالِثَهًُْ دَیْ وَ الرَّابِعَهًُْ بَهْمَنَ وَ الْخَامِسَهًُْ إِسْفَنْدَارَ وَ السَّادِسَهًُْ فَرْوَرْدِینَ وَ السَّابِعَهًُْ أُرْدِیبِهِشْتَ وَ الثَّامِنَهًُْ خُرْدَادَ وَ التَّاسِعَهًُْ مُرْدَادَ وَ الْعَاشِرَهًُْ تِیرَ وَ الْحَادِی عَشْرَهًَْ مِهْرَ وَ الثَّانِی عَشْرَهًَْ شَهْرِیوَرْ وَ کَانَتْ أَعْظَمَ مَدَائِنِهِمْ إِسْفَنْدَارُ وَ هِیَ الَّتِی یَنْزِلُهَا مَلِکُهُمْ وَ کَانَ یُسَمَّی ترکوذ بْنَ غابوربْنِ‌یارش‌بْنِ‌سازن‌بْنِ‌نُمْرُودَ‌بْنِ‌کَنْعَانَ فِرْعَوْنَ إِبْرَاهِیمَ وَ بِهَا الْعَیْنُ وَ الصَّنَوْبَرَهًُْ وَ قَدْ غَرَسُوا فِی کُلِّ قَرْیَهًٍْ مِنْهَا حَبَّهًًْ مِنْ طَلْعِ تِلْکَ الصَّنَوْبَرَهًِْ وَ أَجْرَوْا إِلَیْهَا نَهَراً مِنَ الْعَیْنِ الَّتِی عِنْدَ الصَّنَوْبَرَهًِْ فَنَبَتَتِ الْحَبَّهًُْ وَ صَارَتْ شَجَرَهًًْ عَظِیمَهًًْ وَ حَرَّمُوا مَاءَ الْعَیْنِ وَ الْأَنْهَارِ فَلَا یَشْرَبُونَ مِنْهَا وَ لَا أَنْعَامُهُمْ وَ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ قَتَلُوهُ وَ یَقُولُونَ هُوَ حَیَاهًُْ آلِهَتِنَا فَلَا یَنْبَغِی لِأَحَدٍ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ حَیَاتِهَا وَ یَشْرَبُونَ هُمْ وَ أَنْعَامُهُمْ مِنْ نَهَرِ الرَّسِّ الَّذِی عَلَیْهِ قُرَاهُمْ وَ قَدْ جَعَلُوا فِی کُلِّ شَهْرٍ مِنَ السَّنَهًِْ فِی کُلِّ قَرْیَهًٍْ عِیداً یَجْتَمِعُ إِلَیْهِ أَهْلُهَا فَیَضْرِبُونَ عَلَی الشَّجَرَهًِْ الَّتِی بِهَا کِلَّهً مِنْ حَرِیرٍ فِیهَا مِنْ أَنْوَاعِ الصُّوَرِ ثُمَّ یَأْتُونَ بِشَاءٍ وَ بَقَرٍ فَیَذْبَحُونَهَا قُرْبَاناً لِلشَّجَرَهًِْ وَ یُشْعِلُونَ فِیهَا النِّیرَانَ بِالْحَطَبِ فَإِذَا سَطَحَ دُخَانُ تِلْکَ الذَّبَائِحِ وَ قُتَارُهَا فِی الْهَوَاءِ وَ حَالَ بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ النَّظَرِ إِلَی السَّمَاءِ خَرُّوا لِلشَّجَرَهًِْ سُجَّداً یَبْکُونَ وَ یَتَضَرَّعُونَ إِلَیْهَا أَنْ تَرْضَی عَنْهُمْ فَکَانَ الشَّیْطَانُ یَجِیءُ فَیُحَرِّکُ أَغْصَانَهَا وَ یَصِیحُ مِنْ سَاقِهَا صِیَاحَ الصَّبِیِّ إِنِّی قَدْ رَضِیتُ عَنْکُمْ عِبَادِی فَطِیبُوا نَفْساً وَ قَرُّوا عَیْناً فَیَرْفَعُونَ رُءُوسَهُمْ عِنْدَ ذَلِکَ وَ یَشْرَبُونَ الْخَمْرَ وَ یَضْرِبُونَ بِالْمَعَازِفِ وَ یَأْخُذُونَ الدَّسْتْبَنْدَ فَیَکُونُونَ عَلَی ذَلِکَ یَوْمَهُمْ وَ لَیْلَتَهُمْ ثُمَّ یَنْصَرِفُونَ وَ إِنَّمَا سَمَّتِ الْعَجَمُ شُهُورَهَا بِأَبَانْ مَاهَ وَ آذَرْ مَاهَ وَ غَیْرِهِمَا اشْتِقَاقاً مِنْ أَسْمَاءِ تِلْکَ الْقُرَی لِقَوْلِ أَهْلِهَا بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ هَذَا عِیدُ شَهْرِ کَذَا وَ عِیدُ شَهْرِ کَذَا حَتَّی إِذَا کَانَ عِیدُ قَرْیَتِهِمُ الْعُظْمَی اجْتَمَعَ إِلَیْهَا صَغِیرُهُمْ وَ کَبِیرُهُمْ فَضَرَبُوا عِنْدَ الصَّنَوْبَرَهًِْ وَ الْعَیْنِ سُرَادِقاً مِنْ دِیبَاجٍ عَلَیْهِ مِنْ أَنْوَاعِ الصُّوَرِ وَ جَعَلُوا لَهُ اثْنَیْ عَشَرَ بَاباً کُلُّ بَابٍ لِأَهْلِ قَرْیَهًٍْ مِنْهُمْ وَ یَسْجُدُونَ لِلصَّنَوْبَرَهًِْ خَارِجاً مِنَ السُّرَادِقِ وَ یُقَرِّبُونَ لَهَا الذَّبَائِحَ أَضْعَافَ مَا قَرَّبُوا لِلشَّجَرَهًِْ الَّتِی فِی قُرَاهُمْ فَیَجِیءُ إِبْلِیسُ عِنْدَ ذَلِکَ فَیُحَرِّکُ الصَّنَوْبَرَهًَْ تَحْرِیکاً شَدِیداً وَ یَتَکَلَّمُ مِنْ جَوْفِهَا کَلَاماً جَهْوَرِیّاً وَ یَعِدُهُمْ وَ یُمَنِّیهِمْ بِأَکْثَرَ مِمَّا وَعَدَتْهُمْ وَ مَنَّتْهُمُ الشَّیَاطِینُ کُلُّهَا فَیَرْفَعُونَ رُءُوسَهُمْ مِنَ السُّجُودِ وَ بِهِمْ مِنَ الْفَرَحِ وَ النَّشَاطِ مَا لَا یُفِیقُونَ وَ لَا یَتَکَلَّمُونَ مِنَ الشُّرْبِ وَ الْعَزْفِ فَیَکُونُونَ عَلَی ذَلِکَ اثْنَیْ عَشَرَ یَوْماً وَ لَیَالِیَهَا بِعَدَدِ أَعْیَادِهِمْ سَائِرَ السَّنَهًِْ ثُمَّ یَنْصَرِفُونَ فَلَمَّا طَالَ کُفْرُهُمْ بِاللَّهِ عزّوجلّ وَ عِبَادَتُهُمْ غَیْرَهُ بَعَثَ اللَّهُ عزّوجلّ إِلَیْهِمْ نَبِیّاً مِنْ بَنِی‌إِسْرَائِیلَ مِنْ وُلْدِ یَهُودَابْنِ‌یَعْقُوبَ فَلَبِثَ فِیهِمْ زَمَاناً طَوِیلًا یَدْعُوهُمْ إِلَی عِبَادَهًِْ اللَّهِ عزّوجلّ وَ مَعْرِفَهًِْ رُبُوبِیَّتِهِ فَلَا یَتَّبِعُونَهُ فَلَمَّا رَأَی شِدَّهًَْ تَمَادِیهِمْ فِی الْغَیِّ وَ الضَّلَالِ وَ تَرْکَهُمْ قَبُولَ مَا دَعَاهُمْ إِلَیْهِ مِنَ الرُّشْدِ وَ النَّجَاحِ وَ حَضَرَ عِیدُ قَرْیَتِهِمُ الْعُظْمَی قَالَ یَا رَبِّ إِنَّ عِبَادَکَ أَبَوْا إِلَّا تَکْذِیبِی وَ الْکُفْرَ بِکَ وَ غَدَوْا یَعْبُدُونَ شَجَرَهًًْ لَا تَنْفَعُ وَ لَا تَضُرُّ فَأَیْبِسْ شَجَرَهُمْ أَجْمَعَ وَ أَرِهِمْ قُدْرَتَکَ وَ سُلْطَانَکَ فَأَصْبَحَ الْقَوْمُ وَ قَدْ یَبِسَ شَجَرُهُمْ کُلُّهَا فَهَالَهُمْ ذَلِکَ وَ قُطِعَ بِهِمْ وَ صَارُوا فِرْقَتَیْنِ فِرْقَهًٌْ قَالَتْ سَحَرَ آلِهَتَکُمْ هَذَا الرَّجُلُ الَّذِی زَعَمَ أَنَّهُ رَسُولُ رَبِّ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ إِلَیْکُمْ لِیَصْرِفَ وُجُوهَکُمْ عَنْ آلِهَتِکُمْ إِلَی إِلَهِهِ وَ فِرْقَهًٌْ قَالَتْ لَا بَلْ غَضِبَتْ آلِهَتُکُمْ حِینَ رَأَتْ هَذَا الرَّجُلَ یَعِیبُهَا وَ یَقَعُ فِیهَا وَ یَدْعُوکُمْ إِلَی عِبَادَهًِْ غَیْرِهَا فَحَجَبَتْ حُسْنَهَا وَ بَهَاءَهَا لِکَیْ تَغْضَبُوا لَهَا فَتَنْتَصِرُوا مِنْهُ فَأَجْمَعَ رَأْیُهُمْ عَلَی قَتْلِهِ فَاتَّخَذُوا أَنَابِیبَ طِوَالًا مِنْ رَصَاصٍ وَاسِعَهًَْ الْأَفْوَاهِ ثُمَّ أَرْسَلُوهَا فِی قَرَارِ الْعَیْنِ إِلَی أَعْلَی الْمَاءِ وَاحِدَهًًْ فَوْقَ الْأُخْرَی مِثْلَ الْبَرَابِخِ وَ نَزَحُوا مَا فِیهَا مِنَ الْمَاءِ ثُمَّ حَفَرُوا فِی قَرَارِهَا بِئْراً ضَیِّقَهًَْ الْمَدْخَلِ عَمِیقَهًًْ وَ أَرْسَلُوا فِیهَا نَبِیَّهُمْ وَ أَلْقَمُوا فَاهَا صَخْرَهًًْ عَظِیمَهًًْ ثُمَّ أَخْرَجُوا الْأَنَابِیبَ مِنَ الْمَاءِ وَ قَالُوا نَرْجُو الْآنَ أَنْ تَرْضَی عَنَّا آلِهَتُنَا إِذَا رَأَتْ أَنَّا قَدْ قَتَلْنَا مَنْ کَانَ یَقَعُ فِیهَا وَ یَصُدُّنَا عَنْ عِبَادَتِهَا وَ دَفَنَّاهُ تَحْتَ کَبِیرِهَا یَتَشَفَّی مِنْهُ فَیَعُودَ لَنَا نُورُهَا وَ نَضْرَتُهَا کَمَا کَانَ فَبَقُوا عَامَّهًَْ یَوْمِهِمْ یَسْمَعُونَ أَنِینَ نَبِیِّهِمْ وَ هُوَ یَقُولُ سَیِّدِی قَدْ تَرَی ضِیقَ مَکَانِی وَ شِدَّهًَْ کَرْبِی فَارْحَمْ ضَعْفَ رُکْنِی وَ قِلَّهًَْ حِیلَتِی وَ عَجِّلْ بِقَبْضِ رُوحِی وَ لَا تُؤَخِّرْ إِجَابَهًَْ دَعْوَتِی حَتَّی مَاتَ فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ لِجَبْرَئِیلَ (علیه السلام) یَا جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) أَیَظُنُّ عِبَادِی هَؤُلَاءِ الَّذِینَ غَرَّهُم‌حِلْمِی وَ أَمِنُوا مَکْرِی وَ عَبَدُوا غَیْرِی وَ قَتَلُوا رَسُولِی أَنْ یَقُومُوا لِغَضَبِی أَوْ یَخْرُجُوا مِنْ سُلْطَانِی کَیْفَ وَ أَنَا الْمُنْتَقِمُ مِمَّنْ عَصَانِی وَ لَمْ یَخْشَ عِقَابِی وَ إِنِّی حَلَفْتُ بِعِزَّتِی لَأَجْعَلَنَّهُمْ عِبْرَهًًْ وَ نَکَالًا لِلْعَالَمِینَ فَلَمْ یَرُعْهُمْ وَ هُمْ فِی عِیدِهِمْ ذَلِکَ إِلَّا بِرِیحٍ عَاصِفٍ شَدِیدَهًِْ الْحُمْرَهًِْ فَتَحَیَّرُوا فِیهَا وَ ذُعِرُوا مِنْهَا وَ تَضَامَّ بَعْضُهُمْ إِلَی بَعْضٍ ثُمَّ صَارَتِ الْأَرْضُ مِنْ تَحْتِهِمْ حَجَرَ کِبْرِیتٍ یَتَوَقَّدُ وَ أَظَلَّتْهُمْ سَحَابَهًٌْ سَوْدَاءُ فَأَلْقَتْ عَلَیْهِمْ کَالْقُبَّهًِْ جَمْراً یَلْتَهِبُ فَذَابَتْ أَبْدَانُهُمْ کَمَا یَذُوبُ الرَّصَاصُ فِی النَّارِ فَنَعُوذُ بِاللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ مِنْ غَضَبِهِ وَ نُزُولِ نَقِمَتِهِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهًَْ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیم.

 

امام علی (علیه السلام) - از امام حسین (علیه السلام) نقل شده: سه روز قبل از شهادت پدرم علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) مردی از بزرگان تمیم به نام عمرو از پدرم سؤال کرد: «ای امیرمؤمنان (علیه السلام) مرا از ماجرای اصحاب رسّ باخبر سازید که در چه زمانی بوده‌اند و منازل آن‌ها کجا بوده و چه کسی بر آن‌ها حکومت می‌رانده و آیا خداوند پیامبری بر آن‌ها مبعوث فرموده و به چه دلیل هلاک شده‌اند»؟ پدرم فرمود: «درباره‌ی چیزی سؤال نمودی که قبل از تو کسی از من پرسش نکرده و هیچ‌کس بعد از این درباره‌ی آن نخواهد گفت، مگر با استفاده از حدیث من و در کتاب خدای عزّوجلّ هیچ آیه‌ای وجود ندارد جز اینکه من از تفسیر آن و شأن نزولش و زمان دقیق نزول آن آگاهی و شناخت دارم و همانا همه‌ی این علوم در سینه‌ی من جمع است، امّا طالب آن کمند و به‌زودی وقتی مرا از دست دادند پشیمان خواهند شد. امّا‌ای برادر اهل تمیم! قصّه‌ی این قوم؛ آن‌ها درخت صنوبری را می‌پرستیدند که به آن (شاه درخت) می‌گفتند و یافث پسر نوح (علیه السلام) آن درخت را در نزدیکی چشمه‌ای به نام روشاب کاشته بود و این‌ها به این دلیل اصحاب رسّ نامیده شدند که پیامبر خود را در تلّی از خاک دفن کردند و این قوم بعد از حضرت سلیمان (علیه السلام) می‌زیستند و دارای دوازده قریه بودند که همه‌ی آن‌ها در کنار نهری به نام رسّ از بلاد مشرق قرار داشتند و نام آن نهر از این قوم گرفته شده بود و در آن روز در روی زمین رودی پر آب‌تر و شیرین‌تر از آن نهر و قریه‌ای آبادتر از قرّاء این قوم وجود نداشت. سپس آن حضرت (علیه السلام) نام قرّاء آن‌ها را بر شمرد که بزرگ‌ترین آن‌ها (اسفندار) نام داشت و پادشاه آن‌ها که نرکوذبن‌غابور از فرزندان نمرود (فرعون زمان ابراهیم (علیه السلام) ) نام داشت در اسفندار ساکن بود و در آنجا چشمه‌ای جاری بود که صنوبری عظیم در کنار آن وجود داشت و آن‌ها در هر قریه دانه‌ی این درخت را کاشته و شعبه‌ای از آن چشمه را در کنار آن جریان داده بودند و از آن دانه‌ها درختان عظیمی روییده بود که این قوم نوشیدن آب آن نهر را بر خود و چهارپایان خود حرام کرده بودند و هرکس از آن آب می‌آشامید، او را به قتل می‌رساندند و می‌گفتند: این نهر مایه‌ی حیات صنوبر و آلهه‌ی ماست و سزاوار نیست هیچ‌کس از زندگی آلهه‌ی ما بکاهد. لذا آن‌ها و چهارپایانشان از نهر رسّ برای آشامیدن استفاده می‌کردند و در هر ماه از سال در یک قریه عید می‌گرفتند و در کنار صنوبر آن قریه جمع می‌شدند و روی درخت صنوبر آن قریه حریر منقّشی می‌انداختند و سپس گوسفندان و گاوهای قربانی را در کنار درخت ذبح می‌کردند و با هیزم آتش می‌افروختند و قربانی‌ها را می‌سوزاندند و وقتی دود آن‌ها آسمان را فرا می‌گرفت و مانع از دیدن آسمان می‌شد به سجده می‌افتادند و با گریه و تضرّع از درخت صنوبر می‌خواستند تا از آن‌ها راضی شود، سپس شیطان می‌آمد و شاخه‌های درخت را تکان می‌داد و از تنه‌ی درخت صدای کودکی به گوش می‌رسید که می‌گفت: ای بندگان من از شما راضی شدم! آنگاه آن‌ها خوشحال شده و آرامش خاطر می‌یافتند و چشمان با دیدن این منظره روشن می‌شد، سپس سر خود را بلند کرده و به شرب خمر و ساز و آواز می‌پرداختند و چنگ می‌زدند و یک شبانه‌روز را به خوشگذرانی سپری می‌کردند، این قوم از عجم بودند و عجم نام ماه‌های دوازده‌گانه خود را از این قرّاء دوازده‌گانه گرفته‌اند. این عمل در هر ماه در یک قریه انجام می‌شد تا وقتی که عید اعظم آن‌ها فرا می‌رسید و آن‌ها همگی از کوچک و بزرگ در قریه‌ی اسفندار نزد صنوبر عظیم و چشمه‌ی کبیر خود جمع می‌شدند و سراپرده‌های ابریشم و حریر به آن درخت می‌آویختند و برای آن سرا پرده دوازده باب ورودی قرار می‌دادند که هر باب مخصوص یک قریه بود و همگی بیرون از آن سراپرده برای صنوبر سجده می‌کردند و حیوانات خود را چندین برابر صنوبرهای قرّاء دیگر، در برابر این صنوبر عظیم ذبح و قربانی می‌کردند، آنگاه ابلیس لعین نزدیک شده و درخت را تکان شدیدی می‌داد و از درون آن به روشنی با آن‌ها سخن می‌گفت و به آن‌ها وعده می‌داد و برایشان منّت می‌نهاد و آن‌ها درحال سجده سر خود را تکان می‌دادند و از هیبت آن صدا نمی‌توانستند برخیزند و به باده‌گساری و ساز و آواز بپردازند و دوازده شبانه‌روز به تعداد اعیاد و قرّاءشان در آن حالت به سر می‌بردند، سپس سر از عبادت و سجده بلند می‌کردند. وقتی کفر آن‌ها نسبت به خدای عزّوجلّ و عبادت غیر او به درازا کشید، خداوند پیامبری از بنی‌اسرائیل و از اولاد یهودا پسر یعقوب (علیه السلام) را بر آن‌ها مبعوث نمود و او مدّتی طولانی در میان آن‌ها به سر برد و ایشان را به عبادت خدای عزّوجلّ و شناخت عبودیّت او دعوت کرد، امّا آن‌ها از او پیروی نکردند، وقتی پیامبرشان شدّت گمراهی و لجاجت آن‌ها را دید، در شب عید اعظم ایشان به درگاه الهی دعا کرد و عرضه داشت؛ پروردگارا بندگانت مرا تکذیب می‌کنند و فردا صبح برای عبادت درخت بزرگی که نفع و ضروری برایشان ندارد، اجتماع می‌نمایند، خدایا! قدرت و تسلّط خود را به آن‌ها نشان بده و همه‌ی درختان صنوبرشان را خشک گردان. صبح وقتی مردم برخاستند، دیدند همه‌ی درختان آن‌ها خشک شده، از این امر ترسیدند و به دو گروه متفرّق شدند، گروهی گفتند: این مرد که ادّعای پیامبری می‌کند، آلهه‌ی شما را جادو کرده تا شما را از عبادت درخت متوجّه عبادت آلهه‌ی خود کند و گروه دیگر گفتند: خیر، بلکه درخت و آلهه‌ی ما از دیدن این مرد که شما را به عبادت غیر او فرا می‌خواند خشمگین شده و حسن و زیبایی خود را از ما گرفته است، پس باید از این مرد انتقام بگیریم، لذا با هم شور کرده و تصمیم بر قتل آن پیامبر گرفتند، پس چاه عمیقی کندند که دهانه‌ای باریک داشت و پیامبر خود را درون آن چاه انداختند و دهانه‌ی چاه را با سنگ بزرگی پوشاندند و لوله‌های آب را درون آن چاه نمودند و گفتند: ای آلهه‌ی ما! امید داریم که از ما راضی شوی، چون ما کسی را که مانع عبادت تو بود به قتل رساندیم و او را در زیر بزرگ‌ترین آلهه‌ی خود دفن کردیم، شاید از این انتقام راضی شوی و نور و سرسبزی خود را باز یابی، پس در تمام آن روز قبل از غرق‌شدن پیامبرشان، صدای ناله او را می‌شنیدند که در مناجات خود می‌گفت: ای مولای من، تنگی مکان و شدّت گرفتاری مرا مشاهده می‌کنی، پس به ضعف و ناتوانی من و بیچارگیم رحم کن و در قبض روحم تعجیل بفرما و مرا زودتر به لقاء خود برسان و این ناله تا هنگام مرگ او ادامه داشت. پس از آن خداوند عزّوجلّ به جبرئیل وحی نمود: آیا این بندگان من از حلم و صبر من مغرور شده‌اند و خود را از مکر من ایمن می‌دانند که غیر مرا پرستیده و رسول مرا به قتل رساندند و پنداشته‌اند غضب من شامل حالشان نمی‌شود و از قدرت و تسلّط من خارج شده‌اند و حال آنکه من از معصیت‌کارانی که بیمی از عقاب من ندارند انتقام می‌گیرم؟ هرآینه به عزّت خود سوگند می‌خورم! آن‌ها را موعظه و عبرتی برای جهانیان قرار دهم. پس در همان روز عیدشان، باد بسیار سرخ رنگ و شدیدی وزیدن گرفت که باعث حیرت و ترس آن‌ها شد و به یکدیگر پناه می‌بردند، سپس زمین از زیر پایشان مانند کبریت آتش گرفت و ابری سیاه رنگ بر سرشان سایه افکند و گدازه‌های آتشین بر آن‌ها بارید که بدن‌هایشان را ذوب کرد، همان‌طور که سرب در برابر آتش ذوب می‌شود. پس از غضب الهی و نزول عذاب او به او پناه می‌بریم که هیچ حول و قوّه‌ای جز حول و قوّه‌ی پروردگار بلند مرتبه‌ی عظیم وجود ندارد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص24 بحارالأنوار، ج14، ص148

آیه وَ عادٌ وَ فِرْعَوْنُ وَ إِخْوانُ لُوطٍ [13]

 

و همچنین قوم عاد و فرعون و قوم لوط.

 

آیه وَ أَصْحابُ الْأَیْکَةِ وَ قَوْمُ تُبَّعٍ کُلٌّ کَذَّبَ الرُّسُلَ فَحَقَّ وَعِیدِ [14]

 

و اصحاب ایکه (قوم شعیب) و قوم تبّع [كه در سرزمين يمن زندگى مى‌كردند]، هریک از آن‌ها پیامبران را تکذیب کردند و وعده‌ی عذاب درباره‌ی آنان تحقّق یافت.

 

اصحاب ایکه

1 -1 (ق/ 14)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ أَصْحابُ الْأَیْکَةِ قَالَ: أَصْحَابُ الْغَیْظَهًِْ.

 

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ أَصْحابُ الْأَیْکَةِ، [آن‌ها] اصحاب غیظه (خشم) بودند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص30 القمی، ج50، ص323

قوم تبّع [که در سرزمین یمن زندگی می‌کردند]

2 -1 (ق/ 14)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌مُوسَی الرِّضَا عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام) أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) سُئِلَ لِمَ سُمِّیَ تُبَّعٌ تُبَّعاً قَالَ لِأَنَّهُ کَانَ غُلَاماً کَاتِباً وَ کَانَ یَکْتُبُ لِمَلِکٍ قِبَلَهُ وَ کَانَ إِذَا کَتَبَ کَتَبَ بِسْمِ اللَّهِ الَّذِی خَلَقَ صُبْحاً وَ رِیحاً فَقَالَ الْمَلِکُ اکْتُبْ وَ ابْدَأْ بِاسْمِ مَلِکِ الرَّعْدِ فَقَالَ لَا أَبْدَأُ إِلَّا بِاسْمِ إِلَهِی ثُمَّ أَعْطِفُ عَلَی حَاجَتِکَ فَشَکَرَ اللَّهُ تَعَالَی لَهُ ذَلِکَ فَأَعْطَاهُ مُلْکَ ذَلِکَ الْمَلِکِ فَتَابَعَهُ النَّاسُ عَلَی ذَلِکَ فَسُمِّیَ تُبَّعاً.

 

امام علی (علیه السلام) - مردی از اهالی شام از جای حرکت کرده گفت: «ای امیرالمؤمنین (علیه السلام)! من چند سؤال از تو دارم». و گفت: «چرا تبّع را تبّع گفته‌اند»؟ فرمود: «او غلامی نویسنده بود و منشی پادشاه [بود]، هروقت نامه‌ای می‌نوشت آغاز نامه را بسم الله الذی خلق صبحا و ریحا؛ به نام خداوندی که باد و فریاد را آفرید، قرار می‌داد». پادشاه گفت: «وقتی نامه می‌نویسی ابتدای آن را به نام ملک رعد بنویس». گفت: «جز به نام پروردگارم آغاز نمی‌کنم بعد هرچه مایلی بگو بنویسم، خداوند سپاس عقیده‌ی او را گذاشت و پاداش او را چنین قرار داد که پس از این پادشاه سلطنت به او رسید و مردم تابع و پیرو او شدند به‌همین‌جهت تبّع نام گرفت».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص30 علل الشرایع، ج2، ص520

2 -2 (ق/ 14)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَ تُبَّعاً قَالَ لِلْأَوْسِ وَ الْخَزْرَجِ کُونُوا هَاهُنَا حَتَّی یَخْرُجَ هَذَا النَّبِیُّ أَمَّا أَنَا فَلَوْ أَدْرَکْتُهُ‌لَخَدَمْتُهُ وَ لَخَرَجْتُ مَعَهُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - تبّع به اوس و خزرج گفت: «اینجا (مدینه) باشید تا اینکه این پیامبر قیام کند، امّا اگر من او را درک می‌کردم خدمتش می‌نمودم و با او بیرون می‌آمدم».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص30 کمال الدین وتمام النعمه، ج1، ص170/ نورالثقلین/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی»

2 -3 (ق/ 14)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - لَا یَشْتَبِهَنَ عَلَیْکُمْ أَمْرُ تُبَّعٍ فَإِنَّهُ کَانَ مُسْلِما.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - امر تبّع بر شما اشتباه نشود، او مسلمان بود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص30 کمال الدین وتمام النعمه، ج1، ص171/ البرهان

2 -4 (ق/ 14)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - لَا تَسُبُّوا تُبَّعاً فَإِنَّهُ کَانَ قَدْ أَسْلَم.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - تبّع (پادشاه یمن) را سبّ و نفرین نکنید که او مسلمان بود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص30 بحارالأنوار، ج14، ص513/ البرهان

2 -5 (ق/ 14)

الصّادق (علیه السلام) - إِسْمَاعِیلُ‌بْنُ‌جَابِرٍ قَالَ: کُنْتُ فِیمَا بَیْنَ مَکَّهًَْ وَ الْمَدِینَهًِْ أَنَا وَ صَاحِبٌ لِی فَتَذَاکَرْنَا الْأَنْصَارَ فَقَالَ أَحَدُنَا هُمْ نُزَّاعٌ مِنْ قَبَائِلَ وَ قَالَ أَحَدُنَا هُمْ مِنْ أَهْلِ الْیَمَنِ قَالَ فَانْتَهَیْنَا إِلَی أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) وَ هُوَ جَالِسٌ فِی ظِلِّ شَجَرَهًٍْ فَابْتَدَأَ الْحَدِیثَ وَ لَمْ نَسْأَلْهُ فَقَالَ إِنَّ تُبَّعاً لَمَّا أَنْ جَاءَ مِنْ قِبَلِ الْعِرَاقِ وَ جَاءَ مَعَهُ الْعُلَمَاءُ وَ أَبْنَاءُ الْأَنْبِیَاءِ فَلَمَّا انْتَهَی إِلَی هَذَا الْوَادِیلِهُذَیْلٍ أَتَاهُ أُنَاسٌ مِنْ بَعْضِ الْقَبَائِلِ فَقَالُوا إِنَّکَ تَأْتِی أَهْلَ بَلْدَهًٍْ قَدْ لَعِبُوا بِالنَّاسِ زَمَاناً طَوِیلًا حَتَّی اتَّخَذُوا بِلَادَهُمْ حَرَماً وَ بُنْیَتَهُمْ رَبّاً أَوْ رَبَّهًًْ فَقَالَ إِنْ کَانَ کَمَا تَقُولُونَ قَتَلْتُ مُقَاتِلِیهِمْ وَ سَبَیْتُ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ هَدَمْتُ بُنْیَتَهُمْ قَالَ فَسَالَتْ عَیْنَاهُ حَتَّی وَقَعَتَا عَلَی خَدَّیْهِ قَالَ فَدَعَا الْعُلَمَاءَ وَ أَبْنَاءَ الْأَنْبِیَاءِ فَقَالَ انْظُرُونِی وَ أَخْبِرُونِی لِمَا أَصَابَنِی هَذَا قَالَ فَأَبَوْا أَنْ یُخْبِرُوهُ حَتَّی عَزَمَ عَلَیْهِمْ قَالُوا حَدِّثْنَا بِأَیِّ شَیْءٍ حَدَّثْتَ نَفْسَکَ قَالَ حَدَّثْتُ نَفْسِی أَنْ أَقْتُلَ مُقَاتِلِیهِمْ وَ أَسْبِیَ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَهْدِمَ بُنْیَتَهُمْ فَقَالُوا إِنَّا لَا نَرَی الَّذِی أَصَابَکَ إِلَّا لِذَلِکَ قَالَ وَ لِمَ هَذَا قَالُوا لِأَنَّ الْبَلَدَ حَرَمُ اللَّهِ وَ الْبَیْتَ بَیْتُ اللَّهِ وَ سُکَّانَهُ ذُرِّیَّهًُْ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ الرَّحْمَنِ فَقَالَ صَدَقْتُمْ فَمَا مَخْرَجِی مِمَّا وَقَعْتُ فِیهِ قَالُوا تُحَدِّثُ نَفْسَکَ بِغَیْرِ ذَلِکَ فَعَسَی اللَّهُ أَنْ یَرُدَّ عَلَیْکَ قَالَ فَحَدَّثَ نَفْسَهُ بِخَیْرٍ فَرَجَعَتْ حَدَقَتَاهُ حَتَّی ثَبَتَتَا مَکَانَهُمَا قَالَ فَدَعَا بِالْقَوْمِ الَّذِینَ أَشَارُوا عَلَیْهِ بِهَدْمِهَا فَقَتَلَهُمْ ثُمَّ أَتَی الْبَیْتَ وَ کَسَاهُ وَ أَطْعَمَ الطَّعَامَ ثَلَاثِینَ یَوْماً کُلَّ یَوْمٍ مِائَهًَْ جَزُورٍ حَتَّی حُمِلَتِ الْجِفَانُ إِلَی السِّبَاعِ فِی رُءُوسِ الْجِبَالِ وَ نُثِرَتِ الْأَعْلَافُ فِی الْأَوْدِیَهًِْ لِلْوُحُوشِ ثُمَّ انْصَرَفَ مِنْ مَکَّهًَْ إِلَی الْمَدِینَهًِْ فَأَنْزَلَ‌بِهَا قَوْماً مِنْ أَهْلِ الْیَمَنِ مِنْ غَسَّانَ وَ هُمُ الْأَنْصَار.

 

امام صادق (علیه السلام) - اسماعیل‌بن‌جابر گوید: همراه یکی از دوستان در راه مکّه و مدینه بودم که سخن از انصار به میان آمد. یکی از ما گفت: «آن‌ها نازعین (دور افتادگان) هر قبیله‌اند». و دیگری گفت: «آن‌ها اهل یمن‌اند». تا اینکه نزد امام صادق (علیه السلام) رسیدیم. امام در زیر سایه‌ی درختی نشسته بود، بدون اینکه ما چیزی از حضرت بپرسیم، امام خود سخن آغاز کرد و فرمود: «وقتی تبّع (پادشاه یمن) از سوی عراق، به همراه علماء و فرزندان پیامبران (علیهم السلام) به وادی هذیل آمد، گروهی از قبایل نزد او آمدند و گفتند: «تو به سرزمینی آمده‌ای که اهل آن مدّتی طولانی است مردم را به بازی گرفته‌اند، چنانکه سرزمین خود را حرم قرار داده و ساخته‌ی دست خود را خدا و الهه می‌پندارند». پادشاه گفت: «اگر این‌گونه که شما می‌گویید باشد، با جنگجویان آن‌ها می‌جنگم و فرزندان آن‌ها را اسیر و بناهایشان را خراب می‌کنم». در این حین چشمانش سرازیر شد و روی گونه‌های او افتاد. علماء و پیامبرزادگان را فرا خواند و گفت: «به من بنگرید و بگویید چه بر سر من آمده است»؟ آن‌ها از پاسخ‌دادن به او امتناع کردند تا اینکه پادشاه آن‌ها را سوگند داد. آنگاه گفتند: «به ما بگو با خود چه اندیشیده‌ای»؟ گفت: «با خود اندیشیدم که مردان این سرزمین را بکشم و خانواده‌ایشان را اسیر و خانه‌هایشان را خراب کنم». گفتند: «به نظر ما تنها دلیل بیماری شما، همین اندیشه و تصمیم است». پرسید: «چرا»؟! گفتند: «زیرا این سرزمین، حرم خداست و خانه، خانه‌ی خداست و ساکنان آن ذرّیّه و فرزندان ابراهیم خلیل الرّحمان (علیه السلام) هستند». گفت: «راست می‌گویید!؟ حال چاره‌ی این درد من چیست»؟ گفتند: «با خود به‌گونه‌ای دیگر اندیشه کن، امید است که خداوند، این مصیبت را از تو بازگرداند». پادشاه درباره‌ی ایشان اندیشه خیر و نیک کرد و بلافاصله چشمانش به حالت اوّل بازگشت و در سر جای خود قرار گرفت. سپس کسانی را که به او نصیحت کرده بودند کعبه را خراب کند و ساکنان آن را بکشد، فرا خواند و آنان را کشت. سپس به‌سوی کعبه رفت و پوششی بر آن انداخت و به مدّت سی روز به مردم طعام داد. او هر روز صد شتر قربانی کرد تا به آنجا که گوشت قربانی را برای حیوانات وحشی به قلّه‌ی کوه‌ها می‌بردند و علف­ها را می‌چیدند و برای علفخواران در میان دشت، می‌گستراندند. سپس از مکّه به مدینه رفت و گروهی از غسّانیان اهل یمن در آنجا (مدینه) ساکن شدند که آن‌ها را انصار می‌نامند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص30 الکافی، ج14، ص215 / البرهان

2 -6 (ق/ 14)

الصّادق (علیه السلام) - أَنَّ تُبَّعَ قَالَ فِی مَسِیرِهِ: حَتَّی أَتَانِی مِنْ قُرَیْظَهًَْ عَالِمٌ حِبْرٌ لَعَمْرُکَ فِی الْیَهُودِ مُسَدَّدٌ قَالَ ازْدَجِرْ عَنْ قَرْیَهًٍْ مَحْجُوبَهًٍْ لِنَبِیِّ مَکَّهًَْ مِنْ قُرَیْشٍ مُهْتَدٍ فَعَفَوْتُ عَنْهُمْ عَفْوَ غَیْرِ مُثَرَّبٍ وَ تَرَکْتُهُمْ لِعِقَابِ یَوْمٍ سَرْمَدٍ وَ تَرَکْتُهَا لِلَّهِ أَرْجُو عَفْوَهُ یَوْمَ الْحِسَابِ مِنَ الْحَمِیمِ الْمُوقَدِ فَلَقَدْ تَرَکْتُ لَهُ بِهَا مِنْ قَوْمِنَا نَفَراً أُولِی حَسَبٍ وَ مِمَّنْ یُحْمَدُ نَفَراً یَکُونُ النَّصْرُ فِی أَعْقَابِهِمْ أَرْجُو بِذَاکَ ثَوَابَ رَبِّ مُحَمَّدٍ مَا کُنْتُ أَحْسَبُ أَنَّ بَیْتاً طَاهِراً لِلَّهِ فِی بَطْحَاءِ مَکَّهًَْ یُعْبَدُ قَالُوا بِمَکَّهًَْ بَیْتُ مَالٍ دَاثِرٍ وَ کُنُوزُهُ مِنْ لُؤْلُؤٍ وَ زَبَرْجَدٍ فَأَرَدْتُ أَمْراً حَالَ رَبِّی دُونَهُ وَ اللَّهُ یَدْفَعُ عَنْ خَرَابِ الْمَسْجِدِ فَتَرَکْتُ مَا أَمَّلْتُهُ فِیهِ لَهُمْ وَ تَرَکْتُهُمْ مِثْلًا لِأَهْلِ الْمَشْهَدِ قَالَ أَبُوعَبْداللَّهِ (علیه السلام) کَانَ الْخَبَرَ أَنَّهُ سَیَخْرُجُ مِنْ هَذِهِ یَعْنِی مَکَّهًَْ نَبِیٌّ (صلی الله علیه و آله) یَکُونُ مُهَاجَرُهُ یَثْرِبَ فَأَخَذَ قَوْماً مِنْ الْیَمَنِ فَأَنْزَلَهُمْ مَعَ الْیَهُودِ لِیَنْصُرُوهُ إِذَا خَرَجَ وَ فِی ذَلِکَ یَقُولُ: شَهِدْتُ عَلَی أَحْمَدَ أَنَّهُرَسُولٌ مِنَ اللَّهِ بَارِئِ النَّسَمِ فَلَوْ مُدَّ عُمُرِی إِلَی عُمُرِهِ لَکُنْتُ وَزِیراً لَهُ وَ ابْنَ عَمٍ وَ کُنْتُ عَذَاباً عَلَی الْمُشْرِکِینَ أَسْقِیهِمْ کَأْسَ حَتْفٍ وَ غَم.

 

امام صادق (علیه السلام) - تبّع درباره‌ی پیامبر اسلام این شعر را سروده است: تا از طائفه‌ی بنی‌قریظه دانشمندی حبری نزدم آمد که به جان تو در میان یهود بزرگوار بود. من از آن‌ها درگذشتم و یثرب نخواستم و آن‌ها را برای روز سرمد وانهادم. یثرب را برای خدا ترک کردم و امید عفو او را دارم در روز قیامت از دوزخ افروخته. در آن چند تن از قوم خود را به‌جا گذاشتم که خانواده‌دار بودند و کسانی قابل ستایش. افرادی که نژاد یاری‌کننده بیاورند و با این عمل امیدوارم مزد از پروردگار محمّد (صلی الله علیه و آله) بگیرم من گمان ندارم که خانه‌ی درخشان خدا در درّه‌ی مکّه محلّ پرستش گردد. گفتند در مکّه یک خزانه‌ی دارایی کهنه‌ای است و گنج‌های آن از دُرّ و زبرجد است. من قصدی کردم که پروردگارم جلویش را گرفت و خدا از ویران‌کردن مسجد دفاع می‌کند. من هم آرزوی خود را به آن‌ها واگذاشتم و آن‌ها را نمونه‌ی اهل زیارتگاه مکّه قرار دادم فرمود: «خبر داده است که از این شهر یعنی مکّه پیغمبری بیرون آید که یثرب هجرت‌گاه اوست به‌همین جهت جمعی از اعراب یمن را در آنجا با یهودیان سکونت داد تا موقعی که پیغمبر (صلی الله علیه و آله) مبعوث شود او را یاری کنند و دراین‌باره هم شعری گفته: گواهم بر احمد (صلی الله علیه و آله) که او فرستاده از جانب خدای آفریننده‌ی مردم است. اگر عمرم باقی باشد تا زمان او من پشتیبان او و پسر عمّ او خواهم بود. و من عذاب بر مشرکین باشم و جام مرگ و اندوه به کام آن‌ها بریزم

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص32 بحارالأنوار، ج15، ص182

آیه أَ فَعَیِینا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِی لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِیدٍ [15]

 

آیا ما از آفرینش نخستین عاجز ماندیم [كه قادر بر آفرينش دوباره‌ی آن‌ها نباشيم]؟! ولی آن‌ها [با اين دلايل روشن] در آفرینش جدید تردید دارند.

 

1 (ق/ 15)

الباقر (علیه السلام) - لَقَدْ خَلَقَ اللَّهُ عزّوجلّ فِی الْأَرْضِ مُنْذُ خَلَقَهَا سَبْعَهًَْ عَالَمِینَ لَیْسَ هُمْ مِنْ وُلْدِ آدَمَ (علیه السلام) خَلَقَهُمْ مِنْ أَدِیمِ الْأَرْضِ فَأَسْکَنَهُمْ فِیهَا وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ مَعَ عَالَمِهِ ثُمَّ خَلَقَ اللَّهُ عزّوجلّ أَبَا هَذَا الْبَشَرِ وَ خَلَقَ ذُرِّیَّتَهُ مِنْهُ وَ لَا وَ اللَّهِ مَا خَلَتِ الْجَنَّهًُْ مِنْ أَرْوَاحِ الْمُؤْمِنِینَ مُنْذُ خَلَقَهَا وَ لَا خَلَتِ النَّارُ مِنْ أَرْوَاحِ الْکُفَّارِ وَ الْعُصَاهًِْ مُنْذُ خَلَقَهَا عزّوجلّ لَعَلَّکُمْ تَرَوْنَ أَنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ وَ صَیَّرَ اللَّهُ أَبْدَانَ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ مَعَ أَرْوَاحِهِمْ فِی الْجَنَّهًِْ وَ صَیَّرَ أَبْدَانَ أَهْلِ النَّارِ مَعَ أَرْوَاحِهِمْ فِی النَّارِ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَا یُعْبَدُ فِی بِلَادِهِ وَ لَا یَخْلُقُ خَلْقاً یَعْبُدُونَهُ وَ یُوَحِّدُونَهُ وَ یُعَظِّمُونَهُ وَ یَخْلُقُ لَهُمْ أَرْضاً تَحْمِلُهُمْ وَ سَمَاءً تُظِلُّهُمْ أَ لَیْسَ اللَّهُ عزّوجلّ یَقُولُ: یَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ وَ قَالَ اللَّهُ عزّوجلّ: أَ فَعَیِینا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِی لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِیدٍ.

 

امام باقر (علیه السلام) - محمّدبن‌مسلم گوید: از امام باقر (علیه السلام) شنیدم می‌فرمود: «خدای عزّوجلّ از آن هنگامی که زمین را آفریده هفت دسته از دانایان و خردمندان را که فرزند آدم ابو البشر نبودند در آنجا داده، همه آنان را هم از روی زمین آفرید و هر دسته‌ای را پس از دیگری در عصر خود در آنجا داد. سپس خدای عزّوجلّ آدمی که پدر این بشر موجود است آفرید و نژادش را از وی پدید آورد. به خدا از روزی که خدا بهشت را آفریده مورد استفاده‌ی مؤمنان بوده و از آن روزی که دوزخ را آفریده در کار عذاب کافرین گنهکار بوده شاید عقیده شماها این باشد که چون روز قیامت شد و خدا بدن‌های اهل بهشت را با روحشان به بهشت برد و بدن‌های دوزخیان را با روحشان در آتش برد، دیگر کسی نیست که در زمین او را بپرستد و به یگانگی و بزرگی بستاید. آری به خدا! خلقی دیگر بدون وسیله ماده و نر بیافریند که او را بپرستند و به یگانگی ستایش کنند و برای آنان زمینی بیافریند که آن‌ها را بردارد و آسمانی که بر آن‌ها سایبان باشد، نیست. که خداوند متعال می‌فرماید: در آن روز که این زمین به زمین دیگر، و آسمان‌ها [به آسمان‌های دیگری] مبدل می‌شود. (ابراهیم/48) و نیز فرموده است: أَ فَعَیِینا بِالخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِی لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِیدٍ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص34 بحارالأنوار، ج8، ص374/ بحارالأنوار، ج54، ص319/ العیاشی، ج2، ص238/ الخصال، ج2، ص358/ البرهان/ نورالثقلین؛ «لقد خلق الله عزوجل… منذخلقها» محذوف

2 (ق/ 15)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِر قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ: أَ فَعَیِینا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِی لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِیدٍ فَقَالَ: یَا جَابِرُ! تَأْوِیلُ ذَلِکَ أَنَّ اللَّهَ عزّوجلّ إِذَا أَفْنَی هَذَا الْخَلْقَ وَ هَذَا الْعَالَمَ وَ أَسْکَنَ أَهْلَ الْجَنَّهًِْ الْجَنَّهًَْ وَ أَهْلَ النَّارِ النَّارَ جَدَّدَ اللَّهُ عزّوجلّ عَالَماً غَیْرَ هَذَا الْعَالَمِ وَ جَدَّدَ خلق (عَالَماً) مِنْ غَیْرِ فُحُولَهًٍْ وَ لَا إِنَاثٍ یَعْبُدُونَهُ وَ یُوَحِّدُونَهُ وَ خَلَقَ لَهُمْ أَرْضاً غَیْرَ هَذِهِ الْأَرْضِ تَحْمِلُهُمْ وَ سَمَاءً غَیْرَ هَذِهِ السَّمَاءِ تُظِلُّهُمْ لَعَلَّکَ تَرَی أَنَّ اللَّهَ عزّوجلّ إِنَّمَا خَلَقَ هَذَا الْعَالَمَ الْوَاحِدَ وَ تَرَی أَنَّ اللَّهَ عزّوجلّ لَمْ یَخْلُقْ بَشَراً غَیْرَکُمْ بَلَی وَ اللَّهِ لَقَدْ خَلَقَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَلْفَ أَلْفِ عَالَمٍ وَ أَلْفَ أَلْفِ آدَمٍ أَنْتَ فِی آخِرِ تِلْکَ الْعَوَالِمِ وَ أُولَئِکَ الْآدَمِیِّینَ.

 

امام باقر (علیه السلام) - جابر (رحمة الله علیه) گوید: از امام باقر (علیه السلام) تفسیر کلام خدای عزّوجلّ: أَ فَعَیِینا بِالخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِی لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِیدٍ را پرسیدم. حضرت فرمود: ای جابر! تأویل آیه این است که خداوند متعال آنگاه که این آفریدگان و این جهان را نابود ساخته و بهشتیان را در بهشت و دوزخیان را در دوزخ جای دهد، جهان دیگری غیر از این جهان را از نو پدید می‌آورد، بدون نر و ماده، تا او را پرستیده و یگانه دانند و به آنان زمینی غیر از این زمین می‌آفریند که در آن استقرار یافته و آسمان دیگری که بر آنان سایه افکند. شاید تو بر این باوری که خداوند تنها این جهان را آفریده و به جز شما بشری را نیافریده است؟ آری به خدا سوگند! به طور حتم خداوند متعال هزار هزار جهان و هزار هزار آدم آفریده که تو در پایان این جهان‌ها و آن آدمیان هستی».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص34 بحارالأنوار، ج8، ص374/ بحارالأنوار، ج54، ص321/ التوحید، ص277/ الخصال، ج2، ص652/ نورالثقلین

آیه وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ وَ نَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ [16]

 

ما انسان را آفریدیم و وسوسه‌های نفس او را می‌دانیم و ما به او از رگ قلبش نزدیک‌تریم!

 

و ما به او از رگ قلبش نزدیک‌تریم

1 -1 (ق/ 16)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ قال: حبل العنق.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْل الورِیدِ؛ یعنی رگ گردن.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص36 القمی، ج2، ص323/ البرهان

1 -2 (ق/ 16)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ بِالْعِلْمِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ وَ هُوَ عِرْقٌ یَتَفَرَّقُ فِی الْبَدَنِ یُخَالِطُ الْإِنْسَانَ فِی جَمِیعِ أَعْضَائِهِ. وَ قِیلَ: هُوَ عِرْقُ الْحَلْقِ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - ما از جهت علم و آگاهی به او از رگ قلبش نزدیک‌تریم. و حَبْلِ الْوَرِیدِ رگی است که در بدن پراکنده است و در همه‌ی اعضای انسان، وجود دارد و گفته شده: یعنی رگ گردن.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص36 بحرالعرفان، ج15، ص113

1 -3 (ق/ 16)

الصّادق (علیه السلام) - کَانَ أَبِی (علیه السلام) یَقُولُ إِذَا صَلَّی الْغَدَاهًَْ یَا مَنْ هُوَ أَقْرَبُ إِلَیَّ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - پدرم پس از فریضه‌ی صبح این دعا را می‌خواند: ای آنکه از رگ قلب به من نزدیک‌تری!

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص36 بحارالأنوار، ج83، ص188

1 -4 (ق/ 16)

الصّادق (علیه السلام) - دَخَلَ أَبُوحَنِیفَهًَْ عَلَی أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ رَأَیْتُ ابْنَکَ مُوسَی (علیه السلام) یُصَلِّی وَ النَّاسُ یَمُرُّونَ بَیْنَ یَدَیْهِ فَلَا یَنْهَاهُمْ وَ فِیهِ مَا فِیهِ فَقَالَ أَبُوعَبْداللَّهِ (علیه السلام) ادْعُوا لِی مُوسَی فَدُعِیَ فَقَالَ لَهُ یَا بُنَیَّ إِنَّ أَبَاحَنِیفَهًَْ یَذْکُرُ أَنَّکَ کُنْتَ تُصَلِّی وَ النَّاسُ یَمُرُّونَ بَیْنَ یَدَیْکَ فَلَمْ تَنْهَهُمْ. فَقَالَ: نَعَمْ یَا أَبَهًِْ إِنَّ الَّذِی کُنْتُ أُصَلِّی لَهُ کَانَ أَقْرَبَ إِلَیَّ مِنْهُمْ یَقُولُ اللَّهُ عزّوجلّ: وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ. قَالَ: فَضَمَّهُ أَبُوعَبْداللَّهِ (علیه السلام) إِلَی نَفْسِهِ. ثُمَّ قَالَ یَا بُنَیَّ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا مُوَدَّعَ الْأَسْرَار.

 

امام صادق (علیه السلام) - ابوحنیفه خدمت امام صادق (علیه السلام) رسید عرض کرد: «پسرت موسی (علیه السلام) را دیدم که مشغول نماز است و مردم از مقابلش در رفت و آمد هستند؛ آن‌ها را نهی نمی‌کند با اینکه چنین کاری صحیح نیست»!؟ امام صادق (علیه السلام) فرمود: «موسی (علیه السلام) را صدا بزنید». حضرت موسی‌بن‌جعفر (علیه السلام) را صدا زدند، به او فرمود: «پسر جان ابوحنیفه می‌گوید: تو نماز می‌خوانده‌ای مردم از روبرویت در رفت‌وآمد بوده‌اند آن‌ها را از این کار نهی نکردی»!؟ عرض کرد: «بلی، پدر جان! برای آن کسی که نماز می‌خواندم به من نزدیک‌تر از مردم بود، خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ». امام صادق (علیه السلام) او را در آغوش گرفت، فرمود: «پدر و مادرم فدایت، ای گنجینه‌ی اسرار»!

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص36 الکافی، ج3، ص297/ بحارالأنوار، ج10، ص204/ بحارالأنوار، ج48، ص171/ بحارالأنوار، ج80، ص299/ الاختصاص، ص189/ وسایل الشیعهًْ، ج5، ص135

1 -5 (ق/ 16)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - یَا حَبَّهًُْ إِنَّ لِلَّهِ مَوْقِفاً وَ لَنَا بَیْنَ یَدَیْهِ مَوْقِفاً لَا یَخْفَی عَلَیْهِ شَیْءٌ مِنْ أَعْمَالِنَا یَا حَبَّهًُْ إِنَّ اللَّهَ أَقْرَبُ إِلَیَّ وَ إِلَیْکَ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ یَا حَبَّهًُْ إِنَّهُ لَنْ یَحْجُبَنِی وَ لَا إِیَّاکَ عَنِ اللَّهِ شَیْء.

 

امام علی (علیه السلام) -‌ای حبّه! خداوند را مقامی است و ما را در پیشگاه او جایگاهی و هیچ‌کدام از اعمال ما بر او پوشیده نیست. ای حبّه! خداوند نسبت به تو و من از رگ قلب نزدیک‌تر است. ای حبّه! هیچ‌چیز نمی‌تواند من و تو را از دید خداوند پنهان دارد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص36 بحارالأنوار، ج41، ص22

1 -6 (ق/ 16)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا ابْنَ مَسْعُودٍ لَا تَتَکَلَّمْ إِلَّا بِالْعِلْمِ بِشَیْءٍ سَمِعْتَهُ وَ رَأَیْتَهُ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ: وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا وَ قَالَ سَتُکْتَبُ شَهادَتُهُمْ وَ یُسْئَلُونَ وَ قَالَ إِذْ یَتَلَقَّی الْمُتَلَقِّیانِ عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِیدٌ ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ وَ قَالَ وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای پسر مسعود! سخن مگو مگر به دانستن چیزی که آن را شنیده‌ای و دیده‌ای زیرا خدای تعالی می‌فرماید: از آنچه به آن آگاهی نداری، پیروی مکن، چرا که گوش و چشم و دل، همه مسئولند. (اسراء/36) و فرمود: گواهی آنان نوشته می‌شود و [ز آن] بازخواست خواهند شد! . (زخرف/19) و فرمود: [به خاطر بیاورید] هنگامی را که دو فرشته راست و چپ که ملازم انسانند اعمال او را دریافت می‌دارند. انسان هیچ سخنی را بر زبان نمی‌آورد مگر اینکه همان دم، فرشته‌ای مراقب و آماده برای انجام مأموریت [و ضبط آن] است! . (ق/1817) و فرموده است: وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص36 بحارالأنوار، ج74، ص107

1 -7 (ق/ 16)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَّ رَجُلًا أَتَی أمیرالمؤمنین عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ یَا أمیرالمؤمنین (علیه السلام) إِنِّی قَدْ شَکَکْتُ فِی کِتَابِ اللَّهِ الْمُنْزَلِ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ وَ کَیْفَ شَکَکْتَ فِی کِتَابِ اللَّهِ الْمُنْزَلِ قَالَ لِأَنِّی وَجَدْتُ الْکِتَابَ یُکَذِّبُ بَعْضُهُ بَعْضاً فَکَیْفَ لَا أَشُکُّ فِیهِ فَقَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) إِنَّ کِتَابَ اللَّهِ لَیُصَدِّقُ بَعْضُهُ بَعْضاً وَ لَا یُکَذِّبُ بَعْضُهُ بَعْضاً وَ لَکِنَّکَ لَمْ تُرْزَقْ عَقْلًا تَنْتَفِعُ بِهِ فَهَاتِ مَا شَکَکْتَ فِیهِ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عزّوجلّ قَالَ لَهُ الرَّجُلُ… أَجِدُ اللَّهَ عَزَّ ذِکْرُهُ یَقُولُ: أَ أَمِنْتُمْ مَنْ فِی السَّماءِ أَنْ یَخْسِفَ بِکُمُ الْأَرْضَ فَإِذا هِیَ تَمُورُ وَ قَالَ: الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی وَ قَالَ وَ هُوَ اللهُ فِی السَّماواتِ وَ فِی الْأَرْضِ یَعْلَمُ سِرَّکُمْ وَ جَهْرَکُمْ وَ قَالَ: إِنَّهُ هُوَ الظَّاهِرُ وَ الْباطِنُ وَ هُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ ما کُنْتُمْ وَ قَالَ: وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ فَأَنَّی ذَلِکَ یَا أمیرالمؤمنین (علیه السلام) وَ کَیْفَ لَا أَشُکُّ فِیمَا تَسْمَعَ… فَقَالَ (علیه السلام) وَ قَوْلُهُ: أَ أَمِنْتُمْ مَنْ فِی السَّماءِ أَنْ یَخْسِفَ بِکُمُ الْأَرْضَ فَإِذا هِیَ تَمُورُ وَ قَوْلُهُ: وَ هُوَ اللهُ فِی السَّماواتِ وَ فِی الْأَرْضِ وَ قَوْلُهُ: الرَّحْمنُ عَلَی الْعَرْشِ اسْتَوی وَ قَوْلُهُ: وَ هُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ ما کُنْتُمْ وَ قَوْلُهُ: وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ فَکَذَلِکَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی سُبُّوحاً قُدُّوساً أَنْ یَجْرِیَ مِنْهُ مَا یَجْرِی مِنَ الْمَخْلُوقِینَ وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ وَ أَجَلُّ وَ أَکْبَرُ أَنْ یَنْزِلَ بِهِ شَیْءٌ مِمَّا یَنْزِلُ بِخَلْقِهِ شَاهِدٌ لِکُلِّ نَجْوَی وَ هُوَ الْوَکِیلُ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ وَ الْمُنِیرُ لِکُلِّ شَیْءٍ وَ الْمُدَبِّرُ لِلْأَشْیَاءِ کُلِّهَا تَعَالَی اللَّهُ عَنْ أَنْ یَکُونَ عَلَی عَرْشِهِ عُلُوّاً کَبِیرا.

 

امام علی (علیه السلام) - مردی خدمت امیرالمؤمنین علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) آمد و عرض کرد: «یا امیرالمؤمنین (علیه السلام) من در کتاب منزل خدا شک کرده‌ام». علی (علیه السلام) به آن مرد فرمود: «مادرت به عزایت نشیند! چگونه در کتاب منزل خدا شک کرده‌ای»؟ گفت: «برای آنکه من کتاب خدا را چنان یافتم که بعضی از آن بعضی را تکذیب می‌کند؛ پس چگونه در آن شک نکنم»؟! علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) فرمود: «کتاب خدا بعضی از آن بعضی را تصدیق می‌کنند و یکدیگر را تکذیب نمی‌کنند و تو را چنان گمان می‌کنم که عقلی به تو روزی نشده که به آن بهرمند شوی پس آنچه را که از کتاب خدای عزّوجلّ در آن شک کرده‌ای بیاور و بگو»! آن مرد به حضرت (علیه السلام) عرض کرد: … «خدای عزّوجلّ را می‌یابم که می‌گوید: آیا خود را از عذاب کسی که حاکم بر آسمان است در امان می‌دانید که دستور دهد زمین بشکافد و شما را فرو برد و به لرزش خود ادامه دهد؟! . (ملک/16) و گفته است: همان بخشنده‌ای که بر عرش مسلّط است. (طه/5) و گفته است: اوست خداوند در آسمان‌ها و در زمین پنهان و آشکار شما را می‌داند. (انعام/3) و گفته است: و پیدا و پنهان اوست. و هرجا باشید او با شما است. (حدید/4-3) و گفته است: وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ پس این، یا امیرالمؤمنین (علیه السلام)! چگونه می‌شود و چگونه شک نکنم در آنچه می‌شنوی»؟ … قول آن جناب: آیا خود را از عذاب کسی که حاکم بر آسمان است در امان می‌دانید که دستور دهد زمین بشکافد و شما را فرو برد و به لرزش خود ادامه دهد؟! . (ملک/16) و قول آن جناب: اوست خداوند در آسمان‌ها و در زمین پنهان و آشکار شما را می‌داند. (انعام/3) و قول آن جناب: همان بخشنده‌ای که بر عرش مسلّط است. (طه/5) و قول آن جناب: و هرجا باشید او با شما است. (حدید/4) و قول آن جناب: وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ؛ خدای تبارک‌وتعالی همچنین است درحالی‌که پاک و پاکیزه است که از او جاری شود آنچه از آفریدگان جاری می‌شود و اوست لطیف آگاه و از آن بزرگوارتر و بزرگ‌تر است که چیزی از آنچه بر خلقش فرود می‌آید بر او فرود آید و هر رازی را حاضر است و اوست که بر هرچیزی وکیل است و هر چیزی را آسان‌کننده و همه‌ی چیزها را تدبیر کننده و خدا از آن برتری دارد که بر عرش خود باشد برتری بزرگ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص36 بحارالأنوار، ج90، ص130

دعا

1 (ق/ 16)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - قَالَ مَوْلَانَا أمیرالمؤمنین (علیه السلام) عِنْدَ مَبِیتِهِ عَلَی فِرَاشِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) یَقِیهِ بِمُهْجَتِهِ مِنَ الْأَعْدَاءِ… یَا مَنْ هُوَ أَقْرَبُ إِلَیَّ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ.

 

امام علی (علیه السلام) - امیرالمؤمنین (علیه السلام) هنگام خوابیدن در رختخواب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به منظور حفاظت ایشان از حیله‌ی دشمنان از ته دل و تمام وجودش خواند: …‌ای کسی که او نسبت به من از رگ قلب نزدیکتر است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص38 بحارالأنوار، ج83، ص278

2 (ق/ 16)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - دُعَاءٌ آخَرُ یَا مَنْ هُوَ أَقْرَبُ إِلَیَّ مِنْ حَبْلِ الْوَرِید.

 

امام علی (علیه السلام) - در دعای دیگر [می‌فرماید:]‌ای کسی که نسبت به من از رگ قلب نزدیکتر است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص38 بحارالأنوار، ج83، ص352/ بحارالأنوار، ج98، ص296

3 (ق/ 16)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی عَلَا فِی السَّمَاءِ فَکَانَ عَالِیاً وَ فِی الْأَرْضِ قَرِیباً دَانِیاً أَقْرَبَ إِلَیْنَا مِنْ حَبْلِ الْوَرِید.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - سپاس خدایی راست که علوّ در آسمان و برتری یافت؛ پس عالی و بزرگ است و در زمین قریب و نزدیک! و به ما از رگ قلب نزدیک‌تر است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص38 بحارالأنوار، ج88، ص332

آیه إِذْ یَتَلَقَّی الْمُتَلَقِّیانِ عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِیدٌ [17]

 

[به خاطر بياوريد] هنگامی را که دو فرشته راست و چپ که ملازم انسانند اعمال او را دریافت می‌دارند.

 

1 (ق/ 17)

الصّادق (علیه السلام) - مَا مِنْ قَلْبٍ إِلَّا وَ لَهُ أُذُنَانِ عَلَی إِحْدَاهُمَا مَلَکٌ مُرْشِدٌ وَ عَلَی الْأُخْرَی شَیْطَانٌ مُفْتِنٌ هَذَا یَأْمُرُهُ وَ هَذَا یَزْجُرُهُ الشَّیْطَانُ یَأْمُرُهُ بِالْمَعَاصِی وَ الْمَلَکُ یَزْجُرُهُ عَنْهَا وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ: عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِیدٌ ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ.

 

امام صادق (علیه السلام) - هر قلبی دو گوش دارد، بر یکی از آن‌ها فرشته‌ی هدایتگر و بر دیگری شیطان فریبنده وجود دارد. فرشته، قلب [انسان] را به نیکی امر می‌کند و شیطان او را از آن نهی می‌کند، شیطان به بدی امر می‌کند. فرشته از آن باز می‌دارد و این معنی کلام خداوند است که فرمود: عَنِ الیَمِینِ و عَنِ الشِّمَال قَعِیدٌ مَا یَلفِظُ مِن قَول إِلا لدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص38 الکافی، ج2، ص266/ بحارالأنوار، ج60، ص205/ بحارالأنوار، ج67، ص33/ نورالثقلین/ البرهان

2 (ق/ 17)

الصّادق (علیه السلام) - إِذْ یَتَلَقَّی الْمُتَلَقِّیانِ عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِیدٌ قَالَ هُمَا الْمَلَکَانِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - إِذْ یَتَلَقَّی المُتَلَقِّیانِ عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِیدٌ آن­ها، دو فرشته هستند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص40 بحارالأنوار، ج5، ص323/ الزهد، ص54/ نورالثقلین

3 (ق/ 17)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - سَعْدُ السُّعُودِ، رَوَاهُ مِنْ کِتَابِ قِصَصِ الْقُرْآنِ لِلْهَیْصَمِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ النَّیْسَابُورِیِّ قَالَ: دَخَلَ عُثْمَانُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَنِ الْعَبْدِ کَمْ مَعَهُ مِنْ مَلَکٍ قَالَ مَلَکٌ عَلَی یَمِینِکَ عَلَی حَسَنَاتِکَ وَ وَاحِدٌ عَلَی الشِّمَالِ فَإِذَا عَمِلْتَ حَسَنَهًًْ کَتَبَ عَشْراً وَ إِذَا عَمِلْتَ سَیِّئَهًًْ قَالَ الَّذِی عَلَی الشِّمَالِ لِلَّذِی عَلَی الْیَمِینِ أَکْتُبُ قَالَ لَعَلَّهُ یَسْتَغْفِرُ وَ یَتُوبُ فَإِذَا قَالَ ثَلَاثاً قَالَ نَعَمْ اکْتُبْ أَرَاحَنَا اللَّهُ مِنْهُ فَبِئْسَ الْقَرِینُ مَا أَقَلَّ مُرَاقَبَتَهُ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ مَا أَقَلَّ اسْتِحْیَاءَهُ مِنْهُ یَقُولُ اللَّهُ ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍإِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ وَ مَلَکَانِ بَیْنَ یَدَیْکَ وَ مِنْ خَلْفِکَ یَقُولُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ… وَ مَلَکٌ قَابِضٌ عَلَی نَاصِیَتِکَ فَإِذَا تَوَاضَعْتَ لِلَّهِ رَفَعَکَ وَ إِذَا تَجَبَّرْتَ عَلَی اللَّهِ وَضَعَکَ وَ فَضَحَکَ وَ مَلَکَانِ عَلَی شَفَتَیْکَ لَیْسَ یَحْفَظَانِ إِلَّا الصَّلَاهًَْ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ مَلَکٌ قَائِمٌ عَلَی فِیکَ لَا یَدَعُ أَنْ تَدْخُلَ الْحَیَّهًُْ فِی فِیکَ وَ مَلَکَانِ عَلَی عَیْنَیْکَ فَهَذِهِ عَشَرَهًُْ أَمْلَاکٍ عَلَی کُلِّ آدَمِیٍّ وَ مَلَائِکَهًُْ اللَّیْلِ سِوَی مَلَائِکَهًِْ النَّهَارِ فَهَؤُلَاءِ عِشْرُونَ مَلَکاً عَلَی کُلِّ آدَمِیٍّ وَ إِبْلِیسُ بِالنَّهَارِ وَ وُلْدُهُ بِاللَّیْلِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ إِنَّ عَلَیْکُمْ لَحافِظِینَ الْآیَهًَْ وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَ إِذْ یَتَلَقَّی الْمُتَلَقِّیان…

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از کتاب قصص القرآن هیصم‌بن‌محمد نیشابوری نقل کرده: عثمان به حضور رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رسید و عرض کرد: «برایم بفرمایید چند فرشته با بنده می­باشند»؟ ایشان فرمودند: «فرشته­ای بر طرف راستت، که کارهای نیکت را می­نویسد و یکی هم بر طرف چپت؛ هنگامی که کار نیکی انجام دهی، ده برابر می­نویسد و هنگامی که کار بدی می­کنی، فرشته­ای که در طرف چپ است به آن­که در طرف راست است می­گوید: «بنویسم»؟ او می­گوید: «شاید استغفار نماید و توبه کند»، هنگامی که برای بار سوّم این سؤال را از او کرد، می­گوید: «آری، بنویس، خداوند ما را از [دست] او راحت کند! چه همدم بدی است و چه کم خداوند عزّ‌وجلّ را مراقبت می­کند و چه کم از او شرم می­نماید». خداوند می­فرماید: ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ و دو فرشته در مقابل و پشت تو هستند… و فرشته­ای پیشانی تو را گرفته است و هنگامی که برای خداوند فروتنی کنی، تو را بلند می­کند و هنگامی که بر خداوند گردن­کشی کنی، تو را به زمین می­زند و رسوایت می­کند، و دو فرشته بر روی دو لب تو هستند که فقط صلوات بر محمد (صلی الله علیه و آله) را ثبت می­کنند، و فرشته­ای بر روی دهانت ایستاده که نمی­گذارد مار در دهانت داخل شود، و دو فرشته بر روی دو چشمت هستند که این­ها همه با هم ده فرشته می­شوند و [این ده فرشته] بر هر انسانی گمارده شده­اند و فرشتگان شب متفاوت از فرشتگان روز هستند که همگی در مجموع بیست فرشته می­باشند که بر هر انسان گماشته شده­اند، به علاوه خود ابلیس در روز، و فرزندان ابلیس در شب، خداوند متعال فرمود: و بدون شک نگهبانانی بر شما گمارده شده است. (انفطار/10) و فرمود: إِذْ یَتَلَقَّی الْمُتَلَقِّیانِ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص40 بحارالأنوار، ج5، ص324/ سعدالسعود، ص225/ نورالثقلین

4 (ق/ 17)

الصّادق (علیه السلام) - وَ الَّذِی بَعَثَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) بِالنُّبُوَّهًِْ وَ عَجَّلَ رُوحَهُ إِلَی الْجَنَّهًِْ مَا بَیْنَ أَحَدِکُمْ وَ بَیْنَ أَنْ یَغْتَبِطَ وَ یَرَی سُرُوراً أَوْ تَبَیَّنَ لَهُ النَّدَامَهًُْ وَ الْحَسْرَهًُْ إِلَّا أَنْ یُعَایِنَ مَا قَالَ اللَّهُ عزّوجلّ فِی کِتَابِهِ: عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِیدٌ.

 

امام صادق (علیه السلام) - قسم به کسی که محمّد (صلی الله علیه و آله) را به پیغمبری فرستاده، و شتابانه روحش را به بهشت برده میان هر یک از شما با خوشی و شادمانی یا پشیمان شدن و افسوس فاصله‌ای نباشد؛ جز آنکه به چشم خود ببیند آنچه را که خدای عزّوجلّ در قرآنش فرموده است: عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِیدٌ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص40 بحارالأنوار، ج6، ص186/ بحارالأنوار، ج71، ص397/ المحاسن، ج1، ص177

5 (ق/ 17)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی وَکَّلَ بِعَبْدِهِ مَلَکَیْنِ یَکْتُبَانِ عَلَیْهِ فَإِذَا مَاتَ قَالَا: یَا رَبِّ قَدْ قَبَضْتَ عَبْدَکَ فُلَاناً فَإِلَی أَیْنَ؟ قَالَ: سَمَائِی مَمْلُوءَهًٌْ بِمَلَائِکَتِی یَعْبُدُونَنِی وَ أَرْضِی مَمْلُوءَهًٌْ مِنْ خَلْقِی یُطِیعُونَنِی، اذْهَبَا إِلَی قَبْرِ عَبْدِی فَسَبِّحَانِی وَ کَبِّرَانِی وَ هَلِّلَانِی وَ اکْتُبَا ذَلِکَ فِی حَسَنَاتِ عَبْدِی.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خداوند تعالی دو فرشته مأمور هر بنده‌اش کرده است که [اعمال] او را می‌نویسند. هنگامی‌که از دنیا رفت [آن دو فرشته] می‌گویند: «پروردگارا! فلانی را قبض روح کردی، حال به کجا [برویم]»؟ می‌فرماید: «آسمان من پُر است از فرشتگانم که مرا عبادت می‌کنند و زمین من پُر است از مخلوقاتم که مرا اطاعت می‌کنند. شما دو نفر به‌سوی قبر بنده‌ام بروید و تسبیح مرا بگویید و تکبیر مرا کنید و تهلیل به‌جا آورید و این‌ها را در اعمال نیک بنده‌ام بنویسید».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص40 نورالثقلین

6 (ق/ 17)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ سَدِیرٍ الصَّیْرَفِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: دَخَلْتُ عَلَیْهِ وَ عِنْدَهُ أَبُو بَصِیرٍ وَ مَیْسَرَهًُْ وَ عِدَّهًٌْ مِنْ جُلَسَائِهِ فَلَمَّا أَنْ أَخَذْتُ مَجْلِسِی أَقْبَلَ عَلَیَّ بِوَجْهِهِ وَ قَالَ یَا سَدِیرُ أَمَا إِنَ وَلِیَّنَا لَیَعْبُدُ اللَّهَ قَائِماً وَ قَاعِداً وَ نَائِماً وَ حَیّاً وَ مَیِّتاً قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ أَمَّا عِبَادَتُهُ قَائِماً وَ قَاعِداً وَ حَیّاً فَقَدْ عَرَفْنَا کَیْفَ یَعْبُدُ اللَّهَ نَائِماً وَ مَیِّتاً قَالَ إِنَّ وَلِیَّنَا لَیَضَعُ رَأْسَهُ فَیَرْقُدُ فَإِذَا کَانَ وَقْتُ الصَّلَاهًِْ وَکَّلَ بِهِ مَلَکَیْنِ خُلِقَا فِی الْأَرْضِ لَمْ یَصْعَدَا إِلَی السَّمَاءِ وَ لَمْ یَرَیَا مَلَکُوتَهَا فَیُصَلِّیَانِ عِنْدَهُ حَتَّی یَنْتَبِهَ فَیَکْتُبُ اللَّهُ ثَوَابَ صَلَاتِهِمَا لَهُ وَ الرَّکْعَهًُْ مِنْ صَلَاتِهِمَا تَعْدِلُ أَلْفَ صَلَاهًٍْ مِنْ صَلَاهًِْ الْآدَمِیِّینَ وَ إِنَّ وَلِیَّنَا لَیَقْبِضُهُ اللَّهُ إِلَیْهِ فَیَصْعَدُ مَلَکَاهُ إِلَی السَّمَاءِ فَیَقُولَانِ یَا رَبَّنَا عَبْدُکَ فُلَانُ‌بْنُ‌فُلَانٍ انْقَطَعَ وَ اسْتَوْفَی أَجَلَهُ وَ لَأَنْتَ أَعْلَمُ مِنَّا بِذَلِکَ فَأْذَنْ لَنَا نَعْبُدْکَ فِی آفَاقِ سَمَائِکَ وَ أَطْرَافِ أَرْضِکَ قَالَ فَیُوحِی اللَّهُ إِلَیْهِمَا إِنَّ فِی سَمَائِی لَمَنْ یَعْبُدُنِی وَ مَا لِی فِی عِبَادَتِهِ مِنْ حَاجَهًٍْ بَلْ هُوَ أَحْوَجُ إِلَیْهَا وَ إِنَّ فِی أَرْضِی‌لَمَنْ یَعْبُدُنِی حَقَّ عِبَادَتِی وَ مَا خَلَقْتُ خَلْقاً أَحْوَجَ إِلَیَّ مِنْهُ فَیَقُولَانِ یَا رَبَّنَا مَنْ هَذَا یَسْعَدُ بِحُبِّکَ إِیَّاهُ قَالَ فَیُوحِی اللَّهُ إِلَیْهِمَا ذَلِکَ مَنْ أَخَذَ مِیثَاقَهُ بِمُحَمَّدٍ عَبْدِی وَ وَصِیِّهِ وَ ذُرِّیَّتِهِمَا بِالْوَلَایَهًِْ اهْبِطَا إِلَی قَبْرِ وَلِیِّی فُلَانِ‌بْنِ‌فُلَانٍ فَصَلِّیَا عِنْدَهُ إِلَی أَنْ أَبْعَثَهُ فِی الْقِیَامَهًِْ قَالَ فَیَهْبِطُ الْمَلَکَانِ فَیُصَلِّیَانِ عِنْدَ الْقَبْرِ إِلَی أَنْ یَبْعَثَهُ اللَّهُ فَیَکْتُبُ ثَوَابَ صَلَاتِهِمَا لَهُ وَ الرَّکْعَهًُْ مِنْ صَلَاتِهِمَا تَعْدِلُ أَلْفَ صَلَاهًٍْ مِنْ صَلَاهًِْ الْآدَمِیِّینَ قَالَ سَدِیرٌ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَإِذَنْ وَلِیُّکُمْ نَائِماً وَ مَیِّتاً أَعْبَدُ مِنْهُ حَیّاً وَ قَائِماً قَالَ فَقَالَ هَیْهَاتَ یَا سَدِیرُ إِنَّ وَلِیَّنَا لَیُؤْمِنُ عَلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ فَیُجِیزُ أَمَانَهُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - سدیر صیرفی گوید: نزد امام صادق (علیه السلام) رفتم درحالی‌که ابوبصیر و میسره و عدّه‌ای از شاگردانش آنجا بودند. امام (علیه السلام) رو به من کرد و فرمود: «ای سدیر! دوست و شیعه‌ی ما درحال ایستاده و نشسته و خوابیده و زنده و مرده، خدا را عبادت می‌کند. پرسیدم: «فدایتان شوم! بندگی او را در حال ایستاده و نشسته و زنده می‌شناسم، امّا چگونه وقتی خوابیده و یا مرده است، خدا را عبادت می‌کند»؟ فرمود: «شیعه و دوست ما، سرش را بر زمین می‌گذارد و می‌خوابد. با رسیدن وقت نماز، خداوند دو فرشته‌ای را که در زمین خلق شده‌اند و هرگز به آسمان نرفته و ملکوت آسمان‌ها را ندیده‌اند بر شیعه‌ی ما موکّل می‌کند. آن دو نزد او نماز می‌خوانند تا او بیدار شود. خدا ثواب نماز آن دو را برای او می‌نویسد. هر رکعت از نماز آن‌ها معادل هزار رکعت نماز انسان‌ها است. همچنین وقتی خدای تبارک‌وتعالی روح شیعه‌ی ما را قبض می‌کند، دو فرشته او به آسمان‌ها می‌روند و می‌گویند: خداوندا! بنده‌ی تو فلانی فرزند فلانی از دنیا رفت و قطعاً تو بهتر از ما این را می‌دانی، اجازه بده ما در آفاق آسمانت و اطراف و اکناف زمینت، تو را عبادت کنیم. خداوند به آن دو وحی می‌کند: در آسمانم کسی هست که مرا عبادت می‌کند و من احتیاجی به عبادت او ندارم؛ بلکه او خود بدان محتاج‌تر از همه است و در زمین من نیز کسی هست که مرا آن‌گونه که باید، می‌پرستد؛ در نظرم هیچ‌کدام از مخلوقاتم برای من محبوب‌تر از او نیست». گفتند: «خداوندا! این کیست که سعادت دوست داشتن و محبّت تو را دارد؟ خداوند به آن دو وحی می‌کند؛ او کسی هست که از او پیمان گرفته شده است که محمّد (صلی الله علیه و آله) بنده‌ی من است و وصیّ او و ذرّیّه و فرزندان وی، ولی او هستند. شما نزد قبر فلان‌بن‌فلان دوست و ولی من بروید تا روزی او را از قبر برانگیزم. آن دو ملک، نزد قبر رفته تا روز قیامت کنار قبر او نماز می‌خوانند. ثواب نماز آن‌ها برای او نوشته می‌شود. یک رکعت از نماز آن‌ها معادل هزار رکعت از نماز انسان‌ها است». سدیر گفت: «فدایتان شوم، ای پسر رسول الله (صلی الله علیه و آله)! دراین‌صورت شیعه‌ی شما وقتی بمیرد یا بخوابد، بیشتر از وقتی که بیدار و یا زنده است خدا را می‌پرستد و عبادت می‌کند»؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «کجایی‌ای سدیر!؟ شیعه‌ی ما در روز قیامت از طرف خدای عزّوجلّ امان می‌دهد و خداوند به او امان او را تایید می‌کند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص40 فضایل الشیعه، ص28/ البرهان

آیه ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ [18]

 

انسان هیچ سخنی را بر زبان نمی‌آورد مگر اینکه، فرشته‌ای مراقب و آماده [براى ضبط آن] نزد او حاضر است!

 

1 (ق/ 18)

الصّادق (علیه السلام) - یَا إِسْحَاقُ لَا تَمَلَّ زِیَارَهًَْ إِخْوَانِکَ فَإِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا لَقِیَ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ فَقَالَ لَهُ مَرْحَباً کُتِبَ لَهُ مَرْحَباً إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ فَإِذَا صَافَحَهُ أَنْزَلَ اللَّهُ فِیمَا بَیْنَ إِبْهَامِهِمَا مِائَهًَْ رَحْمَهًٍْ تِسْعَهًًْ وَ تِسْعِینَ لِأَشَدِّهِمْ لِصَاحِبِهِ حُبّاً ثُمَّ أَقْبَلَ اللَّهُ عَلَیْهِمَا بِوَجْهِهِ فَکَانَ عَلَی أَشَدِّهِمَا حُبّاً لِصَاحِبِهِ أَشَدَّ إِقْبَالًا فَإِذَا تَعَانَقَا غَمَرَتْهُمَا الرَّحْمَهًُْ فَإِذَا لَبِثَا لَا یُرِیدَانِ إِلَّا وَجْهَهُ لَا یُرِیدَانِ غَرَضاً مِنْ غَرَضِ الدُّنْیَا قِیلَ لَهُمَا غُفِرَ لَکُمَا فَاسْتَأْنِفَا فَإِذَا أَقْبَلَا عَلَی الْمُسَاءَلَهًِْ قَالَتِ الْمَلَائِکَهًُْ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ تَنَحَّوْا عَنْهُمَا فَإِنَّ لَهُمَا سِرّاً وَ قَدْ سَتَرَهُ اللَّهُ عَلَیْهِمَا قَالَ إِسْحَاقُ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ لَا یُکْتَبُ عَلَیْنَا لَفْظُنَا فَقَدْ قَالَ اللَّهُ عزّوجلّ: ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ قَالَ فَتَنَفَّسَ ابْنُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الصُّعَدَاءَ قَالَ ثُمَّ بَکَی حَتَّی خُضِبَتْ دُمُوعُهُ لِحْیَتَهُ وَ قَالَ یَا إِسْحَاقُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِنَّمَا نَادَی الْمَلَائِکَهًَْ أَنْ یَغِیبُوا عَنِ
 الْمُؤْمِنَیْنِ إِذَا الْتَقَیَا إِجْلَالًا لَهُمَا فَإِذَا کَانَتِ الْمَلَائِکَهًُْ لَا تَکْتُبُ لَفْظَهُمَا وَ لَا تَعْرِفُ کَلَامَهُمَا فَقَدْ یَعْرِفُهُ الْحَافِظُ عَلَیْهِمَا عَالِمُ السِّرِّ وَ أَخْفَی.

 

امام صادق (علیه السلام) - «ای اسحاق! از دیدار برادرانت خسته نشو، زیرا مؤمن هرگاه برادر مؤمنش را دیدار کند و به او تحیّت گوید، خداوند تا روز قیامت برای او تحیّت و درود می‌نویسد و اگر با او مصافحه کند خداوند یکصد رحمت میان دو انگشت ابهام آنان نازل می‌کند که نودونه تای آن برای کسی است که همنشین خود را بیشتر دوست دارد، آنگاه خداوند نظر رحمت به‌سوی آن دو می‌افکند و هرکدام بیشتر رفیق خود را دوست بدارد. بیشتر با آن رحمت روبه‌رو خواهد شد و اگر با هم معانقه کنند رحمت الهی هر دو را فرا می‌گیرد و چون اندکی درنگ کنند و تنها خشنودی خدا را در نظر داشته باشند و قصدشان دنیا نباشد به آن دو گفته می‌شود؛ عمل از سرگیرید که خداوند گناهان شما را آمرزید و اگر از حال یکدیگر بپرسند، فرشتگان موکّل آن‌ها به یکدیگر می‌گویند: از این دو دور شوید که با هم سرّی دارند و خداوند آن را برایشان مستور داشته است». اسحاق می‌گوید: «گفتم؛ فدایت شوم! آیا در آن حال سخنان ما را نمی‌نویسند، درحالی‌که خداوند فرموده است: ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ اسحاق می‌گوید: دراین‌هنگام پسر پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) از دل آهی کشید و سپس گریست چندان که اشک محاسنش را فرا گرفت و فرمود: «ای اسحاق! خداوند فقط به فرشتگان فرمان می‌دهد که برای احترام این دو مؤمن هنگام ملاقات با یکدیگر از آن‌ها دور شوند. اگر فرشتگان سخن آن دو را نمی‌نویسند و کلامشان را نمی‌شناسند، کسی که نگهبان آن دو و دانای نهان و آشکار است آن را می‌داند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص42 بحارالأنوار، ج73، ص20/ ثواب الأعمال، ص146/ رجال الکشی، ص409 وبحارالأنوار، ج5، ص323 والکافی، ج2، ص184 ومستدرک الوسایل، ج9، ص68؛ «بتفاوت لفظی» / بحارالأنوار، ج73، ص35/ مشکاهًْ الأنوار، ص201/ نورالثقلین/ مجموعهًْ ورام، ج2، ص198/ البرهان/ وسایل الشیعهًْ، ج12، ص229/ بحارالأنوار، ج56، ص189/ نورالثقلین

2 (ق/ 18)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا ابْنَ مَسْعُودٍ لَا تَتَکَلَّمْ بِالْعِلْمِ إِلَّا بِشَیْءٍ سَمِعْتَهُ وَ رَأَیْتَهُ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُول: وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا و قال: سَتُکْتَبُ شَهادَتُهُمْ وَ یُسْئَلُونَ و قال: إِذْ یَتَلَقَّی الْمُتَلَقِّیانِ عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِیدٌ ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پسر مسعود! با جزم و یقین مگو، مگر چیزی را که دیده یا شنیده‌ای که می‌فرماید: از آنچه به آن آگاهی نداری، پیروی مکن، چرا که گوش و چشم و دل، همه مسئولند. (اسراء/36) و می‌فرماید: گواهی آنان نوشته می‌شود و [از آن] بازخواست خواهند شد! . (زخرف/18) و می‌فرماید: إِذْ یَتَلَقَّی الْمتَلَقِّیانِ عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِیدٌ ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص44 مکارم الأخلاق، ص455/ بحارالأنوار، ج74، ص107

3 (ق/ 18)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَصِیرٍعَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی هذا ما لَدَیَّ عَتِیدٌ قَالَ هُوَ الْمَلَکُ الَّذِی یَحْفَظُ عَلَیْهِ عَمَلَهُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره آیه: این نامه‌ی اعمال اوست که نزد من حاضر و آماده است! . (ق/23) پرسیدم. فرمود: «آن فرشته‌ای است که اعمال انسان را برایش حفظ می‌کند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص44 بحارالأنوار، ج5، ص323/ نورالثقلین

4 (ق/ 18)

الصّادق (علیه السلام) - فَالنَّاسُ لَمْ یُشَاهِدُوا اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یُنَاجِی رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ یُخَاطِبُهُ وَ لَا شَاهَدُوا الْوَحْیَ وَ وَجَبَ عَلَیْهِمُ الْإِقْرَارُ بِالْغَیْبِ الَّذِی لَمْ یُشَاهِدُوهُ وَ تَصْدِیقُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی ذَلِکَ وَ قَدْ أَخْبَرَنَا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ إِنَّهُ لَیْسَ مِنَّا أَحَدٌ یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ وَ قَالَ عَزَّ وَ جَلَ وَ إِنَّ عَلَیْکُمْ لَحافِظِینَ کِراماً کاتِبِینَ یَعْلَمُونَ ما تَفْعَلُونَ وَ نَحْنُ لَمْ نَرَهُمْ وَ لَمْ نُشَاهِدْهُمْ وَ لَوْ لَمْ نُوقِعِ التَّصْدِیقَ بِذَلِکَ لَکُنَّا خَارِجِینَ مِنَ الْإِسْلَامِ رَادِّینَ عَلَی اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ قَوْلَه.

 

امام صادق (علیه السلام) - مردم نمی‌دیدند که خدای تبارک‌وتعالی با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نجوا می‌کند و به او خطاب می‌کند. و وحی را مشاهده نمی‌کردند و بر آن‌ها واجب بود به غیبی که ندیده‌اند اقرار کنند و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را تصدیق کنند. خدای عزّوجلّ در کتاب خود به ما خبر داده که هیچ‌کدام ما تلفّظ به گفته‌ای نکنیم مگر اینکه، فرشته‌ای مراقب و آماده [برای ضبط آن] نزد او حاضر است! و می‌فرماید: ؛ بر شما نگهبانانی است با کرامت نویسنده می‌دانند هر کاری بکنید. (انفطار/1210) و اگر بدان تصدیق نداشته باشیم خارج از اسلام هستیم و گفته خدای متعال را رد کرده‌ایم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص44 کمال الدین، ج: 1، ص86

5 (ق/ 18)

الأئمّهًْ (علیهم السلام) - إِنَ اللَّهَ لَیُحْصِی عَلَی الْعَبْدِ کُلَ شَیْءٍ حَتَّی أَنِینَهُ فِی مَرَضِهِ وَ الشَّاهِدُ عَلَی ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی: ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ.

 

ائمّه (علیهم السلام) - خداوند تبارک‌وتعالی همه‌ی اعمال و رفتار بندگان را محاسبه می‌کند حتّی ناله‌های او در اثر درد و بیماری را [نیز] محاسبه می‌کند. و گواه بر این گفته آیه‎: ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص44 إرشادالقلوب، ج1، ص70/ البرهان؛ «بتفاوت»

6 (ق/ 18)

الأئمّهًْ (علیهم السلام) - أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّکَ مَسْئُولٌ مِنَ الزَّمَانِ مَشْهُودٌ عَلَیْکَ یَوْمَ یَنْطِقُ عَنْکَ الْأَرْکَانُ مَحْفُوظٌ عَلَیْکَ مَا عَمِلْتَ فِی زَمَانِ الْإِمْکَانِ: إِذْ یَتَلَقَّی الْمُتَلَقِّیانِ عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِیدٌ ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِید.

 

ائمّه (علیهم السلام) - آیا نمی‌دانی از آنچه که انجام می‌دهی؛ سؤال می‌شوی و نمی‌دانی که ارکان و اعضای بدنت بر اعمال تو در روز قیامت به آنچه که ثبت و ضبط نموده‌اند؛ شهادت و گواهی می‌دهند. إِذْ یَتَلَقَّی المُتَلَقِّیانِ عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِیدٌ ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص44 إرشادالقلوب، ج1، ص80

7 (ق/ 18)

الباقر (علیه السلام) - لَا یَکْتُبُ الْمَلَکُ إِلَّا مَا سَمِعَ وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ اذْکُرْ رَبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعاً وَ خِیفَةً فَلَا یَعْلَمُ ثَوَابَ ذَلِکَ الذِّکْرِ فِی نَفْسِ الرَّجُلِ غَیْرُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ لِعَظَمَتِهِ.

 

امام باقر (علیه السلام) - فرشته نمی‌نویسد مگر آنچه به گوشش برسد که خداوند متعال فرمود: پروردگارت را در دل خود، از روی تضرّع و خوف، یاد کن. (اعراف/205) بنابراین، به‌جز خدای منّان، کسی ثواب این ذکر درونی را نمی‌داند، به خاطر عظمتی که این ذکر دارد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص46 الکافی، ج2، ص502/ البرهان

8 (ق/ 18)

الصّادق (علیه السلام) - مَا مِنْ أَحَدٍ إِلَّا وَ مَعَهُ مَلَکَانِ یَکْتُبَانِ مَا یَلْفِظُهُ ثُمَّ یَرْفَعَانِ ذَلِکَ إِلَی مَلَکَیْنِ فَوْقَهُمَا فَیُثْبِتَانِ مَا کَانَ مِنْ خَیْرٍ وَ شَرٍّ وَ یُلْقِیَانِ مَا سِوَی ذَلِکَ.

 

امام صادق (علیه السلام) - همراه هر بنده‌ای، دو فرشته وجود دارد که سخنان او را می‌نویسند. پس آنچه نوشته‌اند را به نزد دو فرشته که از آن‌ها بالاترند می‌برند. آن‌ها اعمال خیر و شر را ضبط و مابقی را رها می‌کنند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص46 بحارالأنوار، ج5، ص322/ البرهان

9 (ق/ 18)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ مَوْضِعِ الْمَلَکَیْنِ مِنَ الْإِنْسَانِ قَالَ هَاهُنَا وَاحِدٌ وَ هَاهُنَا وَاحِدٌ یَعْنِی عِنْدَ شِدْقَیْه.

 

امام باقر (علیه السلام) - جابر (رحمة الله علیه) گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی مکان دو فرشته‌ای که اعمال انسان را می‌نویسند، پرسیدم؟ فرمود: «یکی در اینجا و دیگری در این قسمت قرار دارند. یعنی دو طرف فکّ انسان».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص46 بحارالأنوار، ج5، ص322/ البرهان

10 (ق/ 18)

الباقر (علیه السلام) - لَا یَکْتُبُ الْمَلَکَانِ إِلَّا مَا نَطَقَ بِهِ الْعَبْد.

 

امام باقر (علیه السلام) - دو فرشته‌ی موکّل اعمال انسان، تنها آنچه را که انسان گفته است، می‌نویسند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص46 بحارالأنوار، ج5، ص322/ البرهان

11 (ق/ 18)

الباقر (علیه السلام) - إِنَ فِی الْهَوَاءِ مَلَکاً یُقَالُ لَهُ إِسْمَاعِیلُ عَلَی ثَلَاثِمِائَهًِْ أَلْفِ مَلَکٍ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ عَلَی مِائَهًِْ أَلْفٍ یُحْصُونَ أَعْمَالَ الْعِبَادِ فَإِذَا کَانَ رَأْسُ السَّنَهًِْ بَعَثَ اللَّهُ إِلَیْهِمْ مَلَکاً یُقَالُ لَهُ السِّجِلُّ فَانْتَسَخَ ذَلِکَ مِنْهُمْ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَوْمَ نَطْوِی السَّماءَ کَطَیِّ السِّجِلِّ لِلْکُتُب.

 

امام باقر (علیه السلام) - در هوا فرشته‌ای به نام اسماعیل وجود دارد که سیصد هزار ملک، تحت امر او هستند و هریک از آن‌ها صد هزار ملک تحت امر دارند و اعمال بندگان را می‌شمارند. ابتدای هر سال، خداوند ملکی به نام تسجیل را نزد آن‌ها می‌فرستد و او همه‌ی این اعمال را از آن‌ها گرفته و می‌نویسد و این معنای کلام خداست که می‌فرماید: در آن روز که آسمان را چون طوماری در هم می‌پیچیم. (انبیاء/104)

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص46 بحارالأنوار، ج5، ص322/ البرهان

12 (ق/ 18)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - کَاتِبُ الْحَسَنَاتِ عَلَی یَمِینِ الرَّجُلِ وَ کَاتَبُ السَّیِّئَاتِ عَلَی شِمَالِهِ وَ صَاحِبُ الْیَمِینِ أَمِیرٌ عَلَی صَاحِبِ الشِّمَالِ. فَإِذَا أَعْمَلَ حَسَنَهًًْ کَتَبَتْهَا مَلَکُ الْیَمِینِ عَشْراً وَ إِذَا عَمِلَ سَیِّئَهًًْ قَالَ صَاحِبُ الْیَمِینِ لِصَاحِبِ الشِّمَالِ: دَعْهُ سَبْعَ سَاعَاتٍ لَعَلَّهُ یُسَبِّحُ أَوْ یَسْتَغْفِرُ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - فرشته‌ی نویسنده‌ی نیکی‌ها در سمت راست انسان و نویسنده‌ی بدی‌ها در سمت چپ او قرار دارد. فرشته‌ی سمت راست، فرمانده‌ی فرشته سمت چپ است. هنگامی‌که [بنده] کار خوبی انجام می‌دهد فرشته‌ی سمت راست آن را ده برابر می‌نویسد و هنگامی‌که عمل بدی انجام می‌دهد، فرشته‌ی سمت راست به فرشته سمت چپ می‌گوید: هفت ساعت به او مهلت بده [و بدی‌اش را ثبت نکن] شاید تسبیح [خدا را] گوید یا استغفار کند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص46 نورالثقلین

13 (ق/ 18)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَ صَاحِبَ الشِّمَالِ لَیَرْفَعُ الْقَلَمَ سِتَّ سَاعَاتٍ عَنِ الْعَبْدِ الْمُسْلِمِ الْمُخْطِئِ أَوِ الْمُسِیءِ فَإِنْ نَدِمَ وَ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ مِنْهَا أَلْقَاهَا وَ إِلَّا کَتَبَ وَاحِدَهًًْ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - نگهبان سمت چپ قلم [ثبت خطای] بنده خطاکار یا بدکار را شش ساعت بالا نگه می­دارد؛ اگر پشیمان شود و از آن کار از خداوند طلب مغفرت نماید، آن را به پایین می‌اندازد، و اگر نه یک گناه برایش می­نویسد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص46 بحارالأنوار، ج5، ص321/ نورالثقلین

14 (ق/ 18)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَ الْعَبْدَ إِذَا أَذْنَبَ ذَنْباً أُجِّلَ مِنْ غُدْوَهًٍْ إِلَی اللَّیْلِ فَإِنِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ لَمْ یُکْتَبْ عَلَیْهِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - هرگاه بنده‌ای گناهی مرتکب شود، از صبح تا شب به او مهلت داده می‌شود. اگر استغفار کرده و از خدا طلب آمرزش نماید، چیزی برای او نوشته نمی‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص46 الکافی، ج2، ص437/ البرهان

15 (ق/ 18)

الصّادق (علیه السلام) - مَنْ عَمِلَ سَیِّئَهًًْ أُجِّلَ فِیهَا سَبْعَ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ فَإِنْ قَالَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُ الْقَیُّومُ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ لَمْ تُکْتَبْ عَلَیْهِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - هرکس گناهی مرتکب شود، هفت ساعت از روز را به او مهلت می‌دهند؛ اگر سه بار بگوید: أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذِی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الحَیُ الْقَیُّومُ آن گناه برای او نوشته نمی‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص46 الکافی، ج2، ص437/ البرهان

16 (ق/ 18)

الصّادق (علیه السلام) - الْعَبْدُ الْمُؤْمِنُ إِذَا أَذْنَبَ ذَنْباً أَجَّلَهُ اللَّهُ سَبْعَ سَاعَاتٍ فَإِنِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ لَمْ یُکْتَبْ عَلَیْهِ شَیْءٌ وَ إِنْ مَضَتِ السَّاعَاتُ وَ لَمْ یَسْتَغْفِرْ کُتِبَتْ عَلَیْهِ سَیِّئَهًٌْ وَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیُذَکَّرُ ذَنْبَهُ بَعْدَ عِشْرِینَ سَنَهًًْ حَتَّی یَسْتَغْفِرَ رَبَّهُ فَیَغْفِرَ لَهُ وَ إِنَّ الْکَافِرَ لَیَنْسَاهُ مِنْ سَاعَتِه.

 

امام صادق (علیه السلام) - هرگاه بنده‌ی مؤمن گناهی مرتکب شود، هفت ساعت به او مهلت داده می‌شود تا استغفارکند؛ اگر طلب آمرزش‌کرد، چیزی برایش نوشته نمی‌شود و اگر این ساعات بگذرد و استغفار نکند، گناه برایش نوشته می‌شود. مؤمن بعد از بیست سال، گناه خود را به یاد می‌آورد و استغفار می‌کند و خدا آن را می‌آمرزد. کافر از همان لحظه‌ای که گناهی را مرتکب می‌شود، آن را فراموش می‌کند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص48 الکافی، ج2، ص437/ البرهان

17 (ق/ 18)

الصّادق (علیه السلام) - مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یُذْنِبُ ذَنْباً إِلَّا أَجَّلَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ سَبْعَ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ فَإِنْ هُوَ تَابَ لَمْ یُکْتَبْ عَلَیْهِ شَیْءٌ وَ إِنْ هُوَ لَمْ یَفْعَلْ کَتَبَ اللَّهُ عَلَیْهِ سَیِّئَهًًْ فَأَتَاهُ عَبَّادٌ الْبَصْرِیُّ فَقَالَ لَهُ بَلَغَنَا أَنَّکَ قُلْتَ مَا مِنْ عَبْدٍ یُذْنِبُ ذَنْباً إِلَّا أَجَّلَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ سَبْعَ سَاعَاتٍ مِنَ النَّهَارِ فَقَالَ لَیْسَ هَکَذَا قُلْتُ وَ لَکِنِّی قُلْتُ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ وَ کَذَلِکَ کَانَ قَوْلِی.

 

امام صادق (علیه السلام) - هر مؤمنی که گناهی مرتکب شود، خداوند عزّوجلّ هفت ساعت از روز را به او مهلت می‌دهد؛ اگر توبه کند، گناهی برایش نوشته نمی‌شود و اگر توبه نکند، آن گناه برای او مکتوب و ثبت می‌شود. عباد بصری نزد امام (علیه السلام) آمد و پرسید: «شنیده‌ایم شما گفته‌اید؛ هر بنده‌ای که گناهی مرتکب شود، خدا هفت ساعت از روز را به او مهلت می‌دهد تا استغفار کند»؟ فرمود: «من چنین نگفتم! بلکه گفتم: هر مؤمنی که گناهی مرتکب شود؛ سخن من این‌گونه بود».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص48 الکافی، ج2، ص439/ البرهان

18 (ق/ 18)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَرْبَعٌ مَنْ کُنَ فِیهِ لَمْ یَهْلِکْ عَلَی اللَّهِ بَعْدَهُنَّ إِلَّا هَالِکٌ یَهُمُّ الْعَبْدُ بِالْحَسَنَهًِْ فَیَعْمَلُهَا فَإِنْ هُو لَمْ یَعْمَلْهَا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ حَسَنَهًًْ بِحُسْنِ نِیَّتِهِ وَ إِنْ هُوَ عَمِلَهَا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ عَشْراً وَ یَهُمُّ بِالسَّیِّئَهًِْ أَنْ یَعْمَلَهَا فَإِنْ لَمْ یَعْمَلْهَا لَمْ یُکْتَبْ عَلَیْهِ شَیْءٌ وَ إِنْ هُوَ عَمِلَهَا أُجِّلَ سَبْعَ سَاعَاتٍ وَ قَالَ صَاحِبُ الْحَسَنَاتِ لِصَاحِبِ السَّیِّئَاتِ وَ هُوَ صَاحِبُ الشِّمَالِ لَا تَعْجَلْ عَسَی أَنْ یُتْبِعَهَا بِحَسَنَهًٍْ تَمْحُوهَا فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ أَوِ الِاسْتِغْفَارِ فَإِنْ هُوَ قَالَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ عَالِمَ الْغَیْبِ وَ الشَّهَادَهًِْ الْعَزِیزَ الْحَکِیمَ الْغَفُورَ الرَّحِیمَ ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکْرَامِ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ لَمْ یُکْتَبْ عَلَیْهِ شَیْءٌ وَ إِنْ مَضَتْ سَبْعُ سَاعَاتٍ وَ لَمْ یُتْبِعْهَا بِحَسَنَهًٍْ وَ اسْتِغْفَارٍ قَالَ صَاحِبُ الْحَسَنَاتِ لِصَاحِبِ السَّیِّئَاتِ اکْتُبْ عَلَی الشَّقِیِّ الْمَحْرُوم.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - چهار خصلت است که در هرکه باشد [هنگام] ورود به [پیشگاه] خداوند پس از آن‌ها هلاک نگردد مگر آنکه سزاوار هلاکت باشد؛ بنده آهنگ کار خوب کند که آن را انجام دهد، که اگر آن را نکند یک حسنه خداوند برای او بنویسد به خاطر حسن نیّت او و اگر آن را بکند خداوند برایش ده حسنه بنویسد و بنده آهنگ کار بد کند که آن را انجام دهد، پس اگر انجام ندهد چیزی بر او نوشته نشود و اگر به‌جا آورد تا هفت ساعت مهلتش دهند و فرشته‌ی موکّل حسنات به فرشته‌ی موکّل سیّئات که در طرف چپ است گوید: شتاب مکن شاید دنبال آن (کار بد) کار خوبی کند که آن را محو سازد [و از بین ببرد] زیرا خدای عزّوجلّ فرماید: چرا که حسنات، سیئات [و آثار آن‌ها را] از بین می‌برند. (هود/114) و یا آنکه آمرزش خواهد و استغفار کند پس اگر گوید: استغفر اللهَ الذی لا اله الا هو، عالم الغیب و الشهادة العزیز الحکیم الغفور الرحیم ذو الجلال و الاکرام و اتوب الیه. چیزی بر او نوشته نشود و اگر هفت ساعت بگذرد و دنبالش حسنه‌ای نیاورد [و کار نیکی نکند] و استغفار هم نکند فرشته‌ی حسنات به فرشته‌ی سیّئات گوید: [گناه را] بر این بدبخت محروم [از خیر] بنویس».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص48 الکافی، ج2، ص429/ البرهان

19 (ق/ 18)

الصّادقین (إِنَّ آدَمَ (علیه السلام) قَالَ یَا رَبِ سَلَّطْتَ عَلَیَ الشَّیْطَانَ وَ أَجْرَیْتَهُ مِنِّی مَجْرَی الدَّمِ فَاجْعَلْ لِی شَیْئاً فَقَالَ یَا آدَمُ جَعَلْتُ لَکَ أَنَّ مَنْ هَمَّ مِنْ ذُرِّیَّتِکَ بِسَیِّئَهًٍْ لَمْ تُکْتَبْ عَلَیْهِ فَإِنْ عَمِلَهَا کُتِبَتْ عَلَیْهِ سَیِّئَهًٌْ وَ مَنْ هَمَّ مِنْهُمْ بِحَسَنَهًٍْ فَإِنْ لَمْ یَعْمَلْهَا کُتِبَتْ لَهُ حَسَنَهًٌْ فَإِنْ هُوَ عَمِلَهَا کُتِبَتْ لَهُ عَشْراً قَالَ یَا رَبِّ زِدْنِی قَالَ جَعَلْتُ لَکَ أَنَّ مَنْ عَمِلَ مِنْهُمْ سَیِّئَهًًْ ثُمَّ اسْتَغْفَرَ لَهُ غَفَرْتُ لَهُ قَالَ یَا رَبِّ زِدْنِی قَالَ جَعَلْتُ لَهُمُ التَّوْبَهًَْ أَوْ قَالَ بَسَطْتُ لَهُمُ التَّوْبَهًَْ حَتَّی تَبْلُغَ النَّفْسُ هَذِهِ قَالَ یَا رَبِّ حَسْبِی.

 

امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) - آدم (علیه السلام) گفت: «خدایا شیطان را بر من مسلّط ساختی و او را چون خونی در رگ‌هایم جاری ساختی، پس چیزی به من ببخش». فرمود: «ای آدم (علیه السلام)! برایت چنین مقدّر می‌کنم؛ اگر از نسل تو کسی قصد انجام عمل زشتی را داشته باشد، گناهی برای او نوشته نمی‌شود و اگر آن را انجام دهد برایش یک گناه نوشته می‌شود و اگر یکی از آن‌ها قصد انجام عمل نیکی را داشته باشد، اگر انجام ندهد یک حسنه برایش نوشته می‌شود و اگر انجام دهد، ده حسنه برایش نوشته می‌شود». آدم (علیه السلام) گفت: «خدایا مرا بیشتر ببخش». فرمود: «برایت چنین مقدّر کرده‌ام، هریک از شما که گناهی انجام دهد و استغفار کند، گناه او را می‌بخشم». گفت: «خدایا مرا بیشتر ببخش». فرمود: «توبه را برای ایشان مقدّر کردم». یا فرمود: «خوان توبه را برایت گستردم تا جان شخص به اینجا برسد». گفت: «خدایا، همین قدر برایم کافی است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص48 الکافی، ج2، ص440/ البرهان

20 (ق/ 18)

الصّادقین (إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی جَعَلَ لآِدَمَ فِی ذُرِّیَّتِهِ مَنْ هَمَّ بِحَسَنَهًٍْ وَ لَمْ یَعْمَلْهَا کُتِبَتْ لَهُ حَسَنَهًٌْ وَ مَنْ هَمَّ بِحَسَنَهًٍْ وَ عَمِلَهَا کُتِبَتْ لَهُ بِهَا عَشْراً وَ مَنْ هَمَّ بِسَیِّئَهًٍْ وَ لَمْ یَعْمَلْهَا لَمْ تُکْتَبْ عَلَیْهِ سَیِّئَهًٌْ وَ مَنْ هَمَّ بِهَا وَ عَمِلَهَا کُتِبَتْ عَلَیْهِ سَیِّئَهًْ.

 

امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) - خدای تبارک‌وتعالی برای فرزندان آدم (علیه السلام) چنین مقدّر کرده که اگر یکی از آن‌ها قصد انجام عمل خیری را داشته باشد، امّا آن را انجام ندهد، برای او یک حسنه نوشته می‌شود و اگر علاوه بر قصد خیر، آن را انجام دهد، ده حسنه و پاداش برایش نوشته می‌شود و هرکس قصد انجام شرّ و بدی را داشته باشد و آن را انجام ندهد، چیزی برای او نوشته نمی‌شود و اگر علاوه بر قصد و نیّت، مرتکب گناه شود، برایش تنها یک سیّئه و گناه نوشته می‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص50 الکافی، ج2، ص428/ البرهان

21 (ق/ 18)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَ الْمُؤْمِنَ لَیَهُمُ بِالْحَسَنَهًِْ وَ لَا یَعْمَلُ بِهَا فَتُکْتَبُ لَهُ حَسَنَهًٌْ وَ إِنْ هُوَ عَمِلَهَا کُتِبَتْ لَهُ عَشْرُ حَسَنَاتٍ وَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ‌لَیَهُمُّ بِالسَّیِّئَهًِْ أَنْ یَعْمَلَهَا فَلَا یَعْمَلُهَا فَلَا تُکْتَبُ عَلَیْهِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - چه بسا مؤمن، قصد انجام خیری را داشته باشد، امّا آن را انجام ندهد، امّا برایش یک خیر و حسنه نوشته می‌شود و اگر انجام دهد، ده خیر و حسنه برای او نوشته خواهد شد و اگر مؤمن، قصد انجام گناهی را داشته باشد، امّا آن را مرتکب نشود، هیچ چیزی برایش نوشته نمی‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص50 الکافی، ج2، ص428/ البرهان

22 (ق/ 18)

الکاظم (علیه السلام) - عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَلَکَیْنِ هَلْ یَعْلَمَانِ بِالذَّنْبِ إِذَا أَرَادَ الْعَبْدُ أَنْ یَفْعَلَهُ أَوِ الْحَسَنَهًِْ فَقَالَ رِیحُ الْکَنِیفِ وَ رِیحُ الطِّیبِ سَوَاءٌ قُلْتُ لَا قَالَ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا هَمَّ بِالْحَسَنَهًِْ خَرَجَ نَفَسُهُ طَیِّبَ الرِّیحِ فَقَالَ صَاحِبُ الْیَمِینِ لِصَاحِبِ الشِّمَالِ قُمْ فَإِنَّهُ قَدْ هَمَّ بِالْحَسَنَهًِْ فَإِذَا فَعَلَهَا کَانَ لِسَانُهُ قَلَمَهُ وَ رِیقُهُ مِدَادَهُ فَأَثْبَتَهَا لَهُ وَ إِذَا هَمَّ بِالسَّیِّئَهًِْ خَرَجَ نَفَسُهُ مُنْتِنَ الرِّیحِ فَیَقُولُ صَاحِبُ الشِّمَالِ لِصَاحِبِ الْیَمِینِ قِفْ فَإِنَّهُ قَدْ هَمَّ بِالسَّیِّئَهًِْ فَإِذَا هُوَ فَعَلَهَا کَانَ لِسَانُهُ قَلَمَهُ وَ رِیقُهُ مِدَادَهُ وَ أَثْبَتَهَا عَلَیْهِ.

 

امام کاظم (علیه السلام) - عبدالله‌بن‌موسی‌بن‌جعفر (علیه السلام) گوید: از پدرم (علیه السلام) درباره‌ی دو فرشته‌ی موکّل بر اعمال انسان پرسیدم: «آیا اگر بنده‌ای قصد انجام گناه و یا خیری را داشته باشد آن دو می‌فهمند»؟ فرمود: «آیا بوی بد و کثیف با رایحه خوش یکی است»؟ گفتم: «نه»! فرمود: «وقتی بنده‌ای قصد عمل خیر داشته باشد، نفس او خوشبو و معطّر است. فرشته‌ی سمت راست به آن که در سمت چپ است می‌گوید: برخیز که او قصد انجام خوبی و نیکی را دارد. وقتی آن عمل را انجام دهد، زبان او قلمش و بزاق او مرکبش شده و آن عمل را برای فاعلش ثبت می‌کند و آنگاه که بنده‌ای قصد انجام گناهی را داشته باشد، نفس او گند و بدبو می‌شود. فرشته‌ی سمت چپ به آن که در سمت راست است می‌گوید: برخیز! که او قصد انجام بدی را دارد و چون بنده آن فعل را انجام دهد، زبان او قلمش و بزاق او مرکبش شده و آن را برای بنده ثبت می‌کند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص50 الکافی، ج2، ص429/ البرهان

23 (ق/ 18)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - دَخَلَ عُثْمَانُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَنِ الْعَبْدِ کَمْ مَعَهُ مِنْ مَلَکٍ قَالَ مَلَکٌ عَلَی یَمِینِکَ عَلَی حَسَنَاتِکَ وَ وَاحِدٌ عَلَی الشِّمَالِ فَإِذَا عَمِلْتَ حَسَنَهًًْ کَتَبَ عَشْراً وَ إِذَا عَمِلْتَ سَیِّئَهًًْ قَالَ الَّذِی عَلَی الشِّمَالِ لِلَّذِی عَلَی الْیَمِینِ أَکْتُبُ قَالَ لَعَلَّهُ یَسْتَغْفِرُ وَ یَتُوبُ فَإِذَا قَالَ ثَلَاثاً قَالَ نَعَمْ اکْتُبْ أَرَاحَنَا اللَّهُ مِنْهُ فَبِئْسَ الْقَرِینُ مَا أَقَلَّ مُرَاقَبَتَهُ لِلَّهِ عزّوجلّ وَ مَا أَقَلَّ اسْتِحْیَاءَهُ مِنْهُ یَقُولُ اللَّهُ: ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ وَ مَلَکَانِ بَیْنَ یَدَیْکَ وَ مِنْ خَلْفِکَ یَقُولُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ: لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ مَلَکٌ قَابِضٌ عَلَی نَاصِیَتِکَ فَإِذَا تَوَاضَعْتَ لِلَّهِ رَفَعَکَ وَ إِذَا تَجَبَّرْتَ عَلَی اللَّهِ وَضَعَکَ وَ فَضَحَکَ وَ مَلَکَانِ عَلَی شَفَتَیْکَ لَیْسَ یَحْفَظَانِ إِلَّا الصَّلَاهًَْ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ مَلَکٌ قَائِمٌ عَلَی فِیکَ لَا یَدَعُ أَنْ تَدْخُلَ الْحَیَّهًُْ فِی فِیکَ وَ مَلَکَانِ عَلَی عَیْنَیْکَ فَهَذِهِ عَشَرَهًُْ أَمْلَاکٍ عَلَی کُلِّ آدَمِیٍّ وَ مَلَائِکَهًُْ اللَّیْلِ سِوَی مَلَائِکَهًِْ النَّهَارِ فَهَؤُلَاءِ عِشْرُونَ
 مَلَکاً عَلَی کُلِّ آدَمِیٍّ وَ إِبْلِیسُ بِالنَّهَارِ وَ وُلْدُهُ بِاللَّیْلِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: وَ إِنَّ عَلَیْکُمْ لَحافِظِینَ… وَ قَالَ عزّوجلّ: إِذْ یَتَلَقَّی الْمُتَلَقِّیانِ…

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - کتاب قصص القرآن هیصم‌بن‌محمد نیشابوری نقل کرده: عثمان به حضور رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رسید و عرض کرد: «برایم بفرمایید چند فرشته با بنده می­باشند»؟ ایشان فرمودند: «فرشته­ای بر طرف راستت، که کارهای نیکت را می­نویسد و یکی هم بر طرف چپت؛ هنگامی که کار نیکی انجام دهی، ده برابر می­نویسد و هنگامی که کار بدی می­کنی، فرشته­ای که در طرف چپ است به آن­که در طرف راست است می­گوید: «بنویسم»؟ او می­گوید: «شاید استغفار نماید و توبه کند»، هنگامی که برای بار سوم این سؤال را از او کرد، می­گوید: «آری، بنویس، خداوند ما را از [دست] او راحت کند! چه همدم بدی است و چه کم خداوند عزّ‌وجلّ را مراقبت می­کند و چه کم از او شرم می­نماید». خداوند می‌فرماید: ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ و دو فرشته در مقابل و پشت تو هستند… و فرشته­ای پیشانی تو را گرفته است و هنگامی که برای خداوند فروتنی کنی، تو را بلند می­کند و هنگامی که بر خداوند گردن­کشی کنی، تو را به زمین می­زند و رسوایت می­کند، و دو فرشته بر روی دو لب تو هستند که فقط صلوات بر محمد (صلی الله علیه و آله) را ثبت می­کنند، و فرشته­ای بر روی دهانت ایستاده که نمی­گذارد مار در دهانت داخل شود، و دو فرشته بر روی دو چشمت هستند که این­ها همه با هم ده فرشته می­شوند و [این ده فرشته] بر هر انسانی گمارده شده­اند و فرشتگان شب متفاوت از فرشتگان روز هستند که همگی در مجموع بیست فرشته می­باشند که بر هر انسان گماشته شده­اند، به علاوه خود ابلیس در روز، و فرزندان ابلیس در شب، خداوند متعال فرمود: و بدون شک نگهبانانی بر شما گمارده شده است. (انفطار/10) و فرمود: إِذْ یَتَلَقَّی الْمُتَلَقِّیانِ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص50 بحارالأنوار، ج5، ص324

آیه وَ جاءَتْ سَکْرَةُ الْمَوْتِ بِالْحَقِّ ذالِکَ ما کُنْتَ مِنْهُ تَحِیدُ [19]

 

و سرانجام، سکرات مرگ حقیقت را [پيش چشم او] می‌آورد [و گفته‌ مى‌شود]: این همان چیزی است که تو از آن می‌گریختی!

 

آیه وَ نُفِخَ فِی الصُّورِ ذالِکَ یَوْمُ الْوَعِیدِ [20]

 

و در «صور» دمیده می‌شود؛ آن روز، روز وعده‌ی وحشتناک است!

 

1 (ق/ 20)

الأئمّهًْ (علیهم السلام) - وَ نُفِخَ فِی الصُّورِ ذلِکَ یَوْمُ الْوَعِیدِ فَحِینَئِذٍ أَعَادَ الْأَجْسَامَ مَنْ صَنَعَهَا وَ لَفَّ أَشْتَاتَهَا بِقُدْرَتِهِ وَ جَمَعَهَا وَ نَادَاهَا بِنَفْخَهًِْ الصُّورِ فَأَسْمَعَهَا.

 

ائمّه (علیهم السلام) - وَ نُفِخَ فِی الصُّورِ ذلِکَ یَوْمُ الْوَعِیدِ. در این هنگام است که بدن‌های در میان خاک‌ها بر می‌گردند و ذرّات پراکنده در دل خاک‌ها به قدرت خدا به یکدیگر متّصل می‌شوند و [خدا] همه‌ی آن‌ها را گرد می‌آورد و در صور دمیده می‌شود، و صدای صور را خواهند شنید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص52 إرشادالقلوب، ج1، ص80

آیه وَ جاءَتْ کُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهِیدٌ [21]

 

و هر انسانی [به محشر] می‌آید درحالی‌که فرشته‌ای او را [به‌سوى‌ دادگاه عدل الهى] می‌راند و گواهی همراه اوست!

 

1 (ق/ 21)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَاتَّعِظُوا عِبَادَ اللَّهِ بِالْعِبَرِ النَّوَافِعِ وَ اعْتَبِرُوا بِالْآیِ السَّوَاطِعِ وَ ازْدَجِرُوا بِالنُّذُرِ الْبَوَالِغِ فَکَأَنْ قَدْ عَلِقَتْکُمْ مَخَالِبُ الْمَنِیَّهًِْ وَ انْقَطَعَتْ مِنْکُمْ عَلَائِقُ الْأُمْنِیَّهًِْ وَ دَهِمَتْکُمْ مُفْظِعَاتُ الْأُمُورِ وَ السِّیَاقَهًُْ إِلَی الْوِرْدِ الْمَوْرُودِ وَ کُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهِیدٌ سَائِقٌ یَسُوقُهَا إِلَی مَحْشَرِهَا وَ شَاهِدٌ یَشْهَدُ عَلَیْهَا بِعَمَلِهَا.

 

امام علی (علیه السلام) - بندگان خدا، از عبرت‌های سودمند پند پذیرید، و از نشانه‌های درخشان عبرت گیرید، به خاطر بیم‌دادن‌های رسا از گناهان باز ایستید، و از ذکر و موعظه‌ها نفع ببرید. گویا چنگال‌های مرگ به شما در آویخته، و دلبستگی به آرزو از شما قطع شده، و کارهای دشوار و راندن روحتان به جایی که وارد شدنی است شما را فرا گرفته، و هر انسانی [به محشر] می‌آید درحالی‌که فرشته‌ای او را [به‌سوی دادگاه عدل الهی] می‌راند و گواهی همراه اوست! راننده به سوی محشرش می‌راند، و گواهی دهنده بر اعمالش گواهی می‌دهد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص52 بحارالأنوار، ج7، ص113/ بحارالأنوار، ج74، ص432/ نهج البلاغهًْ، ص116

2 (ق/ 21)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - شَیَّعَ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) جَنَازَهًًْ فَلَمَّا وُضِعَتْ فِی لَحْدِهَا عَجَّ أَهْلُهَا وَ بَکَوْا فَقَالَ مَا تَبْکُونَ أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ عَایَنُوا مَا عَایَنَ مَیِّتُهُمْ لَأَذْهَلَهُمْ ذَلِکَ عَنِ الْبُکَاءِ عَلَیْه… فَاتَّعِظُوا عِبَادَ اللَّهِ بِالْعِبَرِ وَ اعْتَبِرُوا بِالْآیَاتِ وَ الْأَثَرِ وَ ازْدَجِرُوا بِالنُّذُرِ وَ انْتَفِعُوا بِالْمَوَاعِظِ فَکَانَ قَدْ عَلِقَتْکُمْ مَخَالِبُ الْمَنِیَّهًِْ وَ أَحَاطَتْ بِکُمُ الْبَلِیَّهًُْ وَ ضَمَّکُمْ بَیْتُ التُّرَابِ وَ دَهِمَتْکُمْ مُفْظِعَاتُ الْأُمُورِ بِنَفْخَهًِْ الصُّورِ وَ بِعَثْرَهًِْ الْقُبُورِ وَ سِیَاقَهًِْ الْمَحْشَرِ وَ مَوْقِفِ الْحِسَابِ فِی الْمَنْشَرِ وَ بَرَزَ الْخَلَائِقُ حُفَاهًًْ عُرَاهًًْ‌وَ جاءَتْ کُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهِید.

 

امام علی (علیه السلام) - امیرالمؤمنین (علیه السلام) جنازه‌ای را تشییع کرد همین که میّت را درون قبر گذاشتند، بستگان او صدا به گریه بلند کردند. علی (علیه السلام) فرمود: «چرا گریه می‌کنید؟ به خدا قسم! اگر آنچه میّت شما می‌بیند، شما مشاهده کنید گریه را فراموش خواهید کرد. پند بگیرید بندگان خدا! از عبرت‌ها، و از آیات و آثار درس عبرت بیاموزید، از بیم‌ها بهراسید و از مواعظ بهره ببرید. گویا چنگال مرگ گریبانتان را گرفته، بلا شما را محاصره کرده و خانه‌ی خاکی (منظور قبر است) شما را در برگرفته و شما را امور وحشت‌انگیز با دمیدن در صور و افتادن در قبر و حرکت در محشر و هنگام حساب‌کشیدن در قیامت مضطرب نموده. جهانیان بدون لباس و پابرهنه پیش آمده‌اند. وَ جاءَتْ کُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهِید».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص52 بحارالأنوار، ج75، ص65

3 (ق/ 21)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - کُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهِیدٌ سَائِقٌ یَسُوقُهَا إِلَی مَحْشَرِهَا وَ شَاهِدٌ یَشْهَدُ عَلَیْهَا بِعَمَلِهَا.

 

امام علی (علیه السلام) - کُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهِیدٌ هر نفسی را راننده‌ای همراه است که او را تا به محشر وی می‌راند و گواهی که بر اعمال او گواهی می‌دهد و آنچه کرده است می‌داند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص52 نهج البلاغه، ص116/ نورالثقلین

4 (ق/ 21)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ جاءَتْ کُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهِیدٌ یَشْهَدُ عَلَیْهَا قَالَسَائِقٌ یَسُوقُهَا.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و جَاءتْ کُل نَفْسٍ مَّعَهَا سَائِقٌ وشَهِیدٌ یعنی علیه آن نفس شهادت و گواهی می‌دهد و راننده‌ای است که نفس را به جلو می‌راند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص54 القمی، ج2، ص323/ نورالثقلین/ البرهان

5 (ق/ 21)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی خَدِیجَهًَْ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) کَمْ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الْبَصْرَهًِْ قُلْتُ فِی الْمَاءِ خَمْسٌ إِذَا طَابَتِ الرِّیحُ وَ عَلَی الظَّهْرِ ثَمَانٍ وَ نَحْوُ ذَلِکَ فَقَالَ مَا أَقْرَبَ هَذَا تَزَاوَرُوا وَ یَتَعَاهَدُ بَعْضُکُمْ بَعْضاً فَإِنَّهُ لَا بُدَّ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ مِنْ أَنْ یَأْتِیَ کُلُّ إِنْسَانٍ بِشَاهِدٍ یَشْهَدُ لَهُ عَلَی دِینِه.

 

امام صادق (علیه السلام) - ابوخدیجه گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: «فاصله‌ی میان تو و بصره چقدر است»؟ گفتم: «اگر باد موافق باشد از طریق آب، پنج روز و از راه خشکی در حدود هشت روز». فرمود: «چه راه نزدیکی! پس از یکدیگر (شیعیان) دیدن کنید و حال یکدیگر را بپرسید. چرا که هرکس در روز رستاخیز ناگزیر باید شاهدی بیاورد که به تدیّن او گواهی دهد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص54 الکافی، ج8، ص315/ نورالثقلین

6 (ق/ 21)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - مَا مِنْ یَوْمٍ یَمُرُّ عَلَی ابْنِ آدَمَ إِلَّا قَالَ لَهُ ذَلِکَ الْیَوْمُ أَنَا یَوْمٌ جَدِیدٌ وَ أَنَا عَلَیْکَ شَهِیدٌ فَقُلْ فِیَّ خَیْراً وَ اعْمَلْ فِیَّ خَیْراً أَشْهَدْ لَکَ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ فَإِنَّکَ لَنْ تَرَانِی بَعْدَ هَذَا أَبَدا.

 

امام علی (علیه السلام) - هیچ روزی بر فرزند آدم نمی‌گذرد، مگر آنکه آن روز به او می‌گوید: من روزی جدیدم، و من بر تو گواهم، پس در ساعات من سخن خیری بگو، و کار خیری بکن، تا در روز قیامت برای تو به آن گفتار نیک و کردار نیک گواهی دهم، زیرا تو بعد از این هرگز مرا نخواهی دید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص54 الأمالی للصدوق، ص108/ نورالثقلین

7 (ق/ 21)

الأئمّهًْ (علیهم السلام) - وَ جاءَتْ کُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهِیدٌ فَیَهْرُبُ مِنْکَ الْأَخُ وَ تَنْسَی أَخَاکَ وَ یَعْرِضُ عَنْکَ الصَّدِیقُ وَ یَرْفُضُ وَلَاءَکَ وَ یَتَجَافَاکَ صَاحِبُکَ وَ یَجْحَدُ آلَاءَکَ وَ تَلْقَی مِنَ الْأَهْوَالِ کُلَّمَا أَزْعَجَتْکَ وَ سَاءَکَ وَ تَنْسَی أَوْلَادَکَ وَ نِسَاءَک.

 

ائمّه (علیهم السلام) - وَ جاءَتْ کُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهِیدٌ و در آن روز هرکس با فرشته‌ای برای حساب به محشر آید و آن فرشته بر اعمال خوب و بدش گواهی دهد. پس در آن وقت است که از تو برادرت فرار می‌نماید و تو را فراموش می‌کند و رفیقت از تو رو بر می‌گرداند و دوستانت تو را از خود می‌رانند و تو را زن و فرزندت یاری نمی‌نمایند، بلکه تو هم همه‌ی آنان را از وحشت فراموش می‌کنی.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص54 إرشادالقلوب، ج1، ص81

8 (ق/ 21)

الصّادق (علیه السلام) - السَّائِقُ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) وَ الشَّهِیدُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله).

 

امام صادق (علیه السلام) - السَّائِقُ یعنی امیرالمؤمنین (علیه السلام) و الشَّهِیدُ یعنی رسول خدا (صلی الله علیه و آله).

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص54 بحارالأنوار، ج23، ص352/ بحارالأنوار، ج36، ص71/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص589/ البرهان/ شواهدالتنزیل، ج2، ص260

آیه قَدْ کُنْتَ فِی غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَکَشَفْنا عَنْکَ غِطاءَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ [22]

 

[به او خطاب مى‌شود] تو از این صحنه غافل بودی و ما پرده را از چشم تو کنار زدیم و امروز چشمت تیزبین است.

 

1 (ق/ 22)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أُوصِیکُمْ بِالْعَمَلِ قَبْلَ أَنْ یُؤْخَذَ مِنْکُمْ بِالْکَظْمِ وَ بِاغْتِنَامِ الصِّحَّهًِْ قَبْلَ السُّقْمِ وَ قَبْلَ أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یَا حَسْرَتَی عَلَی مَا فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللهِ وَ إِنْ کُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرِینَ أَوْ تَقُولَ لَوْ أَنَّ اللَّهَ هَدَانِی لَکُنْتُ مِنَ الْمُتَّقِینَ وَ أَنَّی وَ مِنْ أَیْنَ وَ قَدْ کُنْتُ لِلْهَوَی مُتَّبِعاً فَیُکْشَفُ لَهُ عَنْ بَصَرِهِ وَ تُهْتَکُ لَهُ حُجُبُهُ لِقَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ: فَکَشَفْنا عَنْکَ غِطاءَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ أَنَّی لَهُ بِالْبَصَرِ أَلَّا أَبْصَرَ قَبْلَ هَذَا الْوَقْتِ الضَّرَرَ قَبْلَ أَنْ تُحْجَبَ التَّوْبَهًُْ بِنُزُولِ الْکُرْبَهًِْ فَتَتَمَنَّی النَّفْسُ أَنْ لَوْ رُدَّتْ لَتَعْمَلُ بِتَقْوَاهَا فَلَا یَنْفَعُهَا الْمُنَی.

 

امام علی (علیه السلام) - شما را به عمل (انجام کار نیک) توصیه می‌کنم پیش از آنکه با غصّه از شما گرفته شود و [توصیه می‌کنم] به غنیمت‌شمردن سلامتی پیش از مریضی و پیش از اینکه کسی در روز قیامت بگوید افسوس بر من از کوتاهی‌هایی که در اطاعت فرمان خدا کردم. (زمر/56) و چگونه و از کجا [هدایت می‌کرد] و حال آنکه من پیرو هوای نفس بودم؟! [دراین‌هنگام] پرده از چشمش کنار می‌رود و حجاب‌هایش دریده می‌گردد، همان‌طورکه خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: فَکَشَفْنا عَنْکَ غِطاءَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ، کجا برای او بینایی است؟! که پیش از این وقت، پیش از اینکه توبه با فرودآمدن عذاب، ممنوع شود [پذیرفته نشود]، ضرر را نمی‌دید! در آن هنگام شخص آرزو می‌کند که اگر [به دنیا] برگردانده می‌شد بر اساس تقوای خداوند عمل می‌کرد. امّا این آرزو به او سودی نمی‌بخشد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص54 مستدرک الوسایل، ج1، ص147/ مستدرک الوسایل، ج12، ص141

2 (ق/ 22)

الأئمّهًْ (علیهم السلام) - لَقَدْ کُنْتَ فِی غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَکَشَفْنا عَنْکَ غِطاءَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ وَ یَجْرِی دُمُوعُ الْأَسَفِ وَابِلًا وَ رَذَاذاً وَ تَسْقُطُ الْأَکْبَادُ مِنَ الْحَسَرَاتِ أَفْلَاذاً وَ لَهَبَ لَهِیبُ النَّارِ إِلَی الْکُفَّارِ فَجَعَلَهُمْ جُذَاذاً وَ لَا یَجِدُ الْعَاصِی مِنَ النَّارِ مَلْجَأً وَ لَا مَعَاذا.

 

ائمّه (علیهم السلام) - لَقَدْ کُنْتَ فِی غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَکَشَفْنا عَنْکَ غِطاءَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ هرآینه تو از این روز و هول و هراس آن در غفلت بودی پس چشمت بینا گردید و دیدی آنچه را که شک داشتی. پس چون آن روز را مشاهده نمایی از دیدگانت اشک حسرت بریزی و چنان بترسی که جگرت پاره‌پاره گردد و در آن روز گناهکار ملجأ و پناهگاهی پیدا نخواهد کرد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص56 إرشادالقلوب، ج1، ص81

3 (ق/ 22)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ ابْنَ آدَمَ لَفِی غَفْلَهًٍْ عَمَّا خَلَقَهُ اللَّهُ لَهُ إِنَّ اللَّهَ لَا إِلَهَ غَیْرُهُ إِذَا أَرَادَ خَلْقَهُ قَالَ لِلْمَلَکِ اکْتُبْ رِزْقَهُ وَ أَثَرَهُ وَ أَجِلَّهُ وَ اکْتُبْ شَقِیّاً أَوْ سَعِیداً ثُمَّ یَرْتَفِعُ ذَلِکَ الْمَلَکُ وَ یُبْعَثُ إِلَیْهِ مَلَکٌ‌فَیَحْفُظُهُ حَتَّی یُدْرِکَ ثُمَّ یَبْعَثُ إِلَیْهِ مَلَکَیْنِ یَکْتُبَانِ حَسَنَاتِهِ وَ سَیِّئَاتِهِ فَإِذَا جَاءَهُ الْمَوْتُ ارْتَفَعَ ذَانِکَ الْمَلَکَانِ ثُمَّ جَاءَهُ مَلَکُ الْمَوْتِ یَقْبِضُ رُوحَهُ فَإِذَا أُدْخِلَ حُفْرَتَهُ رُدَّ الرُّوحُ فِی جَسَدِهِ ثُمَّ یَرْتَفِعُ مَلَکُ الْمَوْتِ ثُمَّ جَاءَهُ مَلَکَا الْقَبْرِ فَامْتَحَنَاهُ ثُمَّ یَرْتَفِعَانِ فَإِذَا قَامَتِ السَّاعَهًُْ انْحَطَّ عَلَیْهِ مَلَکُ الْحَسَنَاتِ وَ مَلَکُ السَّیِّئَاتِ وَ انْتَشَطَا کِتَاباً مَعْقُوداً فِی عُنُقِهِ ثُمَّ حَضَراً مَعَهُ وَاحِدٌ سَائِقٌ وَ الْأُخْرَی شَهِیدٌ ثُمَّ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: لَقَدْ کُنْتَ فِی غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَکَشَفْنا عَنْکَ غِطاءَکَ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - به‌درستی که فرزند آدم (علیه السلام) هرآینه از آنچه حق تعالی برای او خلق نموده در غفلت است، به‌درستی که خدایی که غیر از او خدایی نیست هرگاه که اراده خلق او را فرمود به فرشته دستور داد: رزق او را و اثر و اجل او را بنویس و بنویس که او سعید است یا شقی، بعد از این فرشته بالا می‌رود. و بعد از آن فرشته‌ی دیگر برای حفظ او تا به حدّ بلوغ می‌آید. بعد از آن دو فرشته‌ی دیگر می‌آیند که حسنات و سیّئات او را هنگام مرگ بنویسند. این دو فرشته بالا می‌روند و بعد از آن ملک الموت به جهت قبض روح او می‌آید و چون او را به قبر نهادند ملک الموت روح را در جسد او رد می‌کند. بعد از آن دو فرشته قبر می‌آیند پس او را در سؤال و جواب امتحان می‌نمایند و باز می‌روند و چون قیامت برپا شود، بر او فرشته‌ی حسنات و فرشته‌ی سیّئات فرود آیند و نامه‌ی اعمال هریک را به گردن او بیاویزید و با او یک فرشته حاضر باشد که او را راننده به موقف حساب است و فرشته‌ی دیگر گواهی‌دهنده بر اعمال نیک و بد او، بعد از آن فرمود: لَقَدْ کُنْتَ فِی غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَکَشَفْنا عَنْکَ غِطاءَکَ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص56 کشف الغمهًْ، ج2، ص134

4 (ق/ 22)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - فَکَشَفْنَا عَنْکَ غِطاءَکَ الَّذِی کَانَ فِی الدُّنْیَا یَغْشَی قَلْبَکَ وَ سَمْعَکَ وَ بَصَرَکَ حَتَّی ظَهَرَ لَکَ الْأَمْرُ وَ إِنَّمَا تَظْهَرُ الْأُمُورُ فِی الْآخِرَهًِْ بِمَا یَخْلُقُ اللَّهُ تَعَالَی مِنَ الْعُلُومِ الضَّرُورِیَّهًِْ فِیهِمْ، فَیَصِیرُ بِمَنْزِلَهًِْ کَشْفِ الْغِطَاءِ لِمَا یُرَی وَ إِنَّمَا یُرَادُ بِهِ جَمِیعُ الْمُکَلَّفِینَ بَرِّهِمْ وَ فَاجِرِهِمْ لِأَنَّ مَعَارِفَ الْجَمِیعِ ضَرُورِیَّهًٌْ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ أَیْ فَعَیْنُکَ حَادَّهًُْ النَّظَرِ لَا یَدْخُلُ عَلَیْهَا شَکٌّ وَ لَا شُبْهَهًٌْ وَ قِیلَ: مَعْنَاهُ فَعِلْمُکَ بِمَا کُنْتَ فِیهِ مِنْ أَحْوَالِ الدُّنْیَا نَافِذٌ وَ لَا یُرَادُ بِهِ بَصَرُ الْعَیْنِ کَمَا یُقَالُ: فُلَانٌ بَصِیرٌ بِالنَّحْوِ وَ الْفِقْهِ. وَ قِیلَ: هُوَ خَاصٌّ بِالْکَافِرِ أَیْ فَأَنْتَ الْیَوْمَ عَالِمٌ بِمَا کُنْتَ تُنْکِرُهُ فِی الدُّنْیَا.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - حجابی که قلب و گوش و چشم تو را پوشانده بود، بر می‌داریم تا حقیقت امر آشکار شود. چشمان تو در این روز تیزبین شده و هیچ شکّ و شبهه‌ای در آن راه نمی‌یابد، و گویند به این معناست: نسبت به آنچه در دنیا انجام دادی، آگاهی و بصیرت داری، منظور چشم سر نیست، همان‌طورکه می‌گویند: فلانی در نجوم و فقه بصیر است و گفته شده: «این مخصوص کافر است یعنی تو امروز، به آنچه در دنیا انکارش می‎کردی، آگاهی».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص56 بحرالعرفان، ج15، ص117

5 (ق/ 22)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - إِذَا اشْتَکَی أَحَدُکُمْ عَیْنَهُ فَلْیَقْرَأْ عَلَیْهَا آیَهًَْ الْکُرْسِیِّ وَ فِی قَلْبِهِ أَنَّهُ یَبْرَأُ وَ یُعَافَی فَإِنَّهُ یُعَافَی إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ قِیلَ مَنْ کَانَ یَقُولُ فِی کُلِّ یَوْمٍ فَجَعَلْناهُ سَمِیعاً بَصِیراً یَسْلَمُ عَیْنُهُ مِنَ الْآفَاتِ نَظَرَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) إِلَی سَلْمَانَ (رحمة الله علیه) وَ هُوَ أَرْمَدُ قَالَ لَا تَأْکُلِ التَّمْرَ وَ لَا تَنَمْ عَلَی جَانِبِکَ الْأَیْسَرِ وَ مِثْلُهُ یُقْرَأُ عَلَی الْمَاءِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ یُغْسَلُ بِهِ الْوَجْهُ: فَکَشَفْنا عَنْکَ غِطاءَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ.

 

امام علی (علیه السلام) - هرکه چشمش درد می‌کند، آیهًْ الکرسی را بر آن بخواند. به اعتقاد اینکه شفا خواهد یافت. البتّه شفا یابد ان‌شاءالله تعالی و گفته شده هرکه هر روز بگوید: او را شنوا و بینا قرار دادیم! . (انسان/2) چشمش از آفات مصون بماند. نبیّ اکرم (صلی الله علیه و آله) به سلمان (رحمة الله علیه) نگاه کرد و متوجّه شد که چشمش ورم کرده، فرمود: «تمر (خرما) مخور و به دست چپ مخواب». و در نظیر آن درد چشم بر آب سه بار بخواند: فَکَشَفْنا عَنْکَ غِطاءَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص56 بحارالأنوار، ج92، ص88

6 (ق/ 22)

الصّادق (علیه السلام) - سُلَیْمَانُ بْنُ عِیسَی قَالَ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فَرَأَیْتُ بِهِ الرَّمَدَ شَیْئاً فَاحِشاً فَاغْتَمَمْتُ وَ خَرَجْتُ ثُمَّ دَخَلْتُ عَلَیْهِ مِنَ الْغَدِ فَإِذَا لَا قَلَبَهًَْ بِعَیْنِهِ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ خَرَجْتُ مِنْ عِنْدِکَ الْأَمْسِ وَ بِکَ مِنَ الرَّمَدِ مَا غَمَّنِی وَ دَخَلْتُ عَلَیْکَ الْیَوْمَ فَلَمْ أَرَ شَیْئاً أَعَالَجْتَهُ بِشَیْءٍ قَالَ عَوَّذْتُهَا بِعُوذَهًٍْ عِنْدِی قُلْتُ أَخْبِرْنِی بِهَا فَکَتَبَ أَعُوذُ بِعِزَّهًِْ اللَّهِ أَعُوذُ بِقُوَّهًِْ اللَّهِ أَعُوذُ بِقُدْرَهًِْ اللَّهِ أَعُوذُ بِعَظَمَهًِْ اللَّهِ أَعُوذُ بِجَلَالِ اللَّهِ أَعُوذُ بِبَهَاءِ اللَّهِ أَعُوذُ بِجَمْعِ اللَّهِ أَعُوذُ بِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلَی مَا أَحْذَرُ وَ أَخَافُ عَلَی عَیْنِی وَ أَجِدُهُ مِنْ وَجَعِ عَیْنِی اللَّهُمَّ رَبَّ الطَّیِّبِینَ أَذْهِبْ ذَلِکَ عَنِّی بِحَوْلِکَ وَ قُوَّتِکَ: فَکَشَفْنا عَنْکَ غِطاءَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِید.

 

امام صادق (علیه السلام) - سلیمان‌بن‌عیسی گوید: خدمت امام صادق (علیه السلام) رسیدم و در چشم او ورمی فاحش دیدم، اندوهگین شدم و برگشتم فردا خدمتش رفتم چشمش سالم بود، عرض کردم: «فدایت شوم! دیروز چشمتان سخت بیمار بود و امروز سالم است، معالجه کرده‌اید»؟ فرمود: «تعویذ کردم». پرسیدم: «تعویذ را برایم بفرمایید»؟ حضرت (علیه السلام) نوشت: «به عزّت و قدرت و قوّت و عظمت خدا و جلال و بهاء خدا پناه می‌برم، به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از هرچه که بیم دارم و از درد چشم پناه می‌برم، خداوندا! پروردگار پاکان این درد را به حول و قوّه‌ی خود از من دور کن فَکَشَفْنا عَنْکَ غِطاءَکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِید».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص58 بحارالأنوار، ج92، ص89

آیه وَ قالَ قَرِینُهُ هذا ما لَدَیَّ عَتِیدٌ [23]

 

فرشته‌ی همراه او می‌گوید: «این نامه‌ی اعمال اوست که نزد من حاضر است»!

 

1 (ق/ 23)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام): سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی: هذا ما لَدَیَّ عَتِیدٌ قَالَ هُوَ الْمَلَکُ الَّذِی یَحْفَظُ عَلَیْهِ عَمَلَهُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: از حضرت (علیه السلام) درباره‌ی آیه: مَا لدَیَّ عَتِیدٌ [و ثبت کرده‌ام] پرسیدم، فرمود: «آن فرشته‌ای است که اعمال انسان را برایش حفظ می‌کند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص58 بحارالأنوار، ج5، ص323

2 (ق/ 23)

الصّادقین (وَ قالَ قَرِینُهُ یَعْنِی الْمَلَکَ الشَّهِیدَ عَلَیْهِ.

 

امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) - قَرِینُهُ یعنی فرشته‌ای که علیه انسان شهادت و گواهی می‌دهد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص58 بحارالأنوار، ج8، ص266/ البرهان

3 (ق/ 23)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قَرِینُهُ أَیْ شَیْطَانُهُ الَّذِی أغوَاه.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قَرِینُهُ یعنی شیطانِ او که او را فریفته است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص58 بحرالعرفان، ج15، ص118

4 (ق/ 23)

الأئمّهًْ (علیهم السلام) - قالَ قَرِینُهُ هذا ما لَدَیَّ عَتِیدٌ یَوْمَ یَقُومُ الزَّبَانِیَهًُْ إِلَی الْکُفَّارِ وَ یُبَادِرُ مَنْ یَسُوقُهُمْ سَوْقاً عَنِیفاً وَ الدُّمُوعُ تَتَحَادَرُ وَ تَثِبُ النَّارُ إِلَی الْکُفَّارِ کَوُثُوبِ اللَّیْثِ إِذَا شَاخَرَ فَیَذِلُّ مِنْ زَفِیرِهَا کُلُّ مَنْ عَزَّ وَ فَاخَر.

 

ائمّه (علیهم السلام) - وَ قالَ قَرِینُهُ هذا ما لَدَیَّ عَتِیدٌ؛ رفیقش گوید این است آنچه نزد من آماده است روزی که شعله‌ی آتش به‌سوی کافران بلند می‌شود پس فرشته‌هایی که آنان را به‌سوی آتش می‌کشند و پیش می‌آیند و با زور و جبر آنان را به‌سوی آتش می‌کشند و اشکشان می‌ریزد و آتش به‌سوی کافران بلند می‌شود مانند بلندشدن شیر، زمانی‌که نعره می‌زند پس شعله‌ی آتش ذلیل می‌کند هرکس را که خود را در دنیا عزیز می‌دانسته و تکبّر کرده است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص58 إرشادالقلوب، ج1، ص80

آیه أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفّارٍ عَنِیدٍ [24]

 

[خداوند فرمان مى‌دهد]: هر کافر حق ستیزی را در دوزخ افکنید!

 

1 (ق/ 24)

الباقر (علیه السلام) - إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ نَادَی مُنَادٍ مِنْ بُطْنَانِ الْعَرْشِ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) یَا عَلِیُّ (علیه السلام) أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ فَهُمَا الْمُلْقِیَانِ فِی النَّارِ.

 

امام باقر (علیه السلام) - چون روز قیامت شود، یک منادی از دل عرش ندا می­دهد: یا محمّد! یا علی! هر کافر لجوج و سرسختی را در جهنّم فرو افکنید. پس آن دو هستند که کافران عنید را در آتش می­اندازند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص58 بحارالأنوار، ج7، ص334/ فرات الکوفی، ص437/ بحارالأنوار، ج36، ص72/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص590/ بحارالأنوار، ج39، ص202

2 (ق/ 24)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی قَوْلِهِ عزّوجلّ: أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ قَالَ نَزَلَتْ فِیَّ وَ فِی عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) وَ ذَلِکَ أَنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ شَفَّعَنِی رَبِّی وَ شَفَّعَکَ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) وَ کَسَانِی وَ کَسَاکَ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) ثُمَّ قَالَ لِی وَ لَکَ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) أَلْقِیَا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ مَنْ أَبْغَضَکُمَا وَ أَدْخِلَا الْجَنَّهًَْ کُلَّ مَنْ أَحَبَّکُمَا فَإِنَّ ذَلِکَ هُوَ الْمُؤْمِنُ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - أَلقِیَا فِی جهنّم کُل کفّار عَنِیدٍ درباره‌ی من و علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) نازل شده است، به‌این‌ترتیب که روز قیامت، خداوند مرا در مقام شفاعت قرار می‌دهد و من تو را در این مقام قرار می‌دهم. خدا بر من و تو [جامه‌ی] برتری می‌پوشاند. پس خداوند به من و تو می‌گوید: هرکسی با شما دشمنی ورزیده، او را در جهنّم بیندازید و هرکه شما را دوست داشته، او را به بهشت ببرید، زیرا آن شخص، مؤمن است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص62 بحارالأنوار، ج7، ص338/ بحارالأنوار، ج39، ص253/ بحارالأنوار، ج65، ص117/ الأمالی للطوسی، ص368/ البرهان/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص590/ نورالثقلین

3 (ق/ 24)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ یَقُولُ اللَّهُ عزّوجلّ لِی وَ لِعَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) أَدْخِلَا الْجَنَّهًَْ مَنْ أَحَبَّکُمَا وَ النَّارَ مَنْ أَبْغَضَکُمَا وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ: أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - روز قیامت که می‌شود خداوند به من و علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) می‌فرماید: «هرکس شما را دوست می‌دارد داخل بهشت کنید همین تفسیر این آیه است: و أَلْقِیا فِی جهنّم کُلَّ کفّار عَنِیدٍ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص62 نورالثقلین/ البرهان/ بحارالأنوار، ج47، ص357/ بشارهًْ المصطفی، ص49/ بحارالأنوار، ج47، ص412/ بحارالأنوار، ج39، ص196/ الأمالی للطوسی، ص30، ص628

4 (ق/ 24)

الرسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ لِی وَ لِعَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) أَدْخِلَا الْجَنَّهًَْ مَنْ أَحَبَّکُمَا وَ أَدْخِلَا النَّارَ مَنْ أَبْغَضَکُمَا وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ: أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - خدای تعالی به من و علی (علیه السلام) می‌فرماید؛ هرکس را که شما را دوست داشته وارد بهشت کنید و آنان‌که شما را دشمن داشته‌اند داخل آتش کنید و بیان همین مطلب است سخن خدای تعالی: أَلْقِیا فِی جهنّم کُلَّ کفّار عَنِیدٍ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص62 بحارالأنوار، ج7، ص338/ بحارالأنوار، ج36، ص75/ بحارالأنوار، ج40، ص43/ إرشادالقلوب، ج2، ص258/ الأمالی للطوسی، ص290

5 (ق/ 24)

الأئمّهًْ (علیهم السلام) - أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ مُخَاطَبَهًٌْ لِلنَّبِی (صلی الله علیه و آله) و عَلِیِّ (علیه السلام) وَ ذَلِکَ قَوْلُ الصَّادِقِ (علیه السلام) عَلِیٌّ قَسِیمُ الْجَنَّهًِْ وَ النَّار.

 

ائمّه (علیهم السلام) - أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ [خطابی است] برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) و این همان سخن امام صادق (علیه السلام) است: «علی (علیه السلام) قسمت‌کننده‌ی بهشت و جهنّم است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص62 بحرالعرفان، ج15، ص118

6 (ق/ 24)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ یَأْمُرُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَأَقْعُدُ أَنَا وَ عَلِیٌ عَلَی الصِّرَاطِ، وَ یُقَالُ لَنَا: أَدْخِلَا الْجَنَّهًَْ مَنْ آمَنَ بِی وَ أَحَبَّکُمَا، وَ أَدْخِلَا النَّارَ مَنْ کَفَرَ بِی وَ أَبْغَضَکُمَا.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - وقتی روز قیامت شود خداوند دستور می‌دهد که من و علی (علیه السلام) بر صراط بنشینیم و می‌فرماید: هرکس که به من ایمان دارد و دوستدار شما است، داخل بهشت کنید و هرکس کافر به من و دشمن شماست، داخل جهنّم کنید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص62 الأمالی للطوسی، ص629

7 (ق/ 24)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - و قوله: أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ مُخَاطَبَهًٌْ لِلنَّبِیو عَلِیِّ (وَ ذَلِکَ قَوْلُ الصَّادِقِ (علیه السلام) عَلِیٌّ قَسِیمُ الْجَنَّهًِْ وَ النَّار.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ؛ خطابی است به پیامبر (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) و این همان قول امام صادق (علیه السلام) است که فرمود: «علی (علیه السلام) قسمت‌کننده‌ی بهشت و جهنّم است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص62 نورالثقلین

8 (ق/ 24)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) کَثِیراً مَا یَقُولُ أَنَا قَسِیمُ اللَّهِ بَیْنَ الْجَنَّهًِْ وَ النَّار.

 

امام علی (علیه السلام) - امیرالمؤمنین (علیه السلام) بسیار می‌فرمود: «من تقسیم‌کننده‌ی بهشت و جهنّمِِِ خدا هستم».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص62 البرهان

9 (ق/ 24)

الصّادق (علیه السلام) - عَنِ الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِاللَّهِ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ (علیه السلام) لِمَ صَارَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ قَسِیمَ الْجَنَّهًِْ وَ النَّارِ قَالَ لِأَنَ حُبَّهُ إِیمَانٌ وَ بُغْضَهُ کُفْرٌ وَ إِنَّمَا خُلِقَتِ الْجَنَّهًُْ لِأَهْلِ الْإِیمَانِ وَ خُلِقَتِ النَّارُ لِأَهْلِ الْکُفْرِ فَهُوَ (علیه السلام) قَسِیمُ الْجَنَّهًِْ وَ النَّارِ لِهَذِهِ الْعِلَّهًِْ فَالْجَنَّهًُْ لَا یَدْخُلُهَا إِلَّا أَهْلُ مَحَبَّتِهِ وَ النَّارُ لَا یَدْخُلُهَا إِلَّا أَهْلُ بُغْضِهِ قَالَ الْمُفَضَّلُ فَقُلْتُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَالْأَنْبِیَاءُ وَ الْأَوْصِیَاءُ (علیهم السلام) کَانُوا یُحِبُّونَهُ وَ أَعْدَاؤُهُمْ کَانُوا یُبْغِضُونَهُ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَکَیْفَ ذَلِکَ قَالَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ یَوْمَ خَیْبَرَ لَأُعْطِیَنَّ الرَّایَهًَْ غَداً رَجُلًا یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ مَا یَرْجِعُ حَتَّی یَفْتَحَ اللَّهُ عَلَی یَدَیْهِ فَدَفَعَ الرَّایَهًَْ إِلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) فَفَتَحَ اللَّهُ تَعَالَی عَلَی یَدَیْهِ قُلْتُ بَلَی قَالَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا أُتِیَ بِالطَّائِرِ الْمَشْوِیِّ قَالَ (صلی الله علیه و آله) اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِکَ إِلَیْکَ وَ إِلَیَّ یَأْکُلُ مَعِی مِنْ هَذَا الطَّائِرِ وَ عَنَی بِهِ عَلِیّاً (علیه السلام) قُلْتُ بَلَی قَالَ فَهَلْ یَجُوزُ أَنْ لَا یُحِبَّ أَنْبِیَاءُ اللَّهِ وَ رُسُلُهُ وَ أَوْصِیَاؤُهُمْ (علیهم السلام) رَجُلًا یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ یُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقُلْتُ لَهُ لَا قَالَ فَهَلْ یَجُوزُ أَنْ یَکُونَ الْمُؤْمِنُونَ مِنْ أُمَمِهِمْ لَا یُحِبُّونَ حَبِیبَ اللَّهِ وَ حَبِیبَ رَسُولِهِ وَ أَنْبِیَائِهِ (علیهم السلام) قُلْتُ لَا قَالَ فَقَدْ ثَبَتَ أَنَّ جَمِیعَ أَنْبِیَاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ جَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ کَانُوا لِعَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی طَالِبٍ مُحِبِّینَ وَ ثَبَتَ أَنَّ أَعْدَاءَهُمْ وَ الْمُخَالِفِینَ لَهُمْ کَانُوا لَهُمْ وَ لِجَمِیعِ أَهْلِ مَحَبَّتِهِمْ مُبْغِضِینَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ فَلَا یَدْخُلُ الْجَنَّهًَْ إِلَّا مَنْ أَحَبَّهُ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ لَا یَدْخُلُ النَّارَ إِلَّا مَنْ أَبْغَضَهُ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ فَهُوَ إِذَنْ قَسِیمُ الْجَنَّهًِْ وَ النَّارِ قَالَ الْمُفَضَّلُ‌بْنُ‌عُمَرَ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَرَّجْتَ عَنِّی فَرَّجَ اللَّهُ عَنْکَ فَزِدْنِی مِمَّا عَلَّمَکَ اللَّهُ قَالَ سَلْ یَا مُفَضَّلُ فَقُلْتُ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَعَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) یُدْخِلُ مُحِبَّهُ الْجَنَّهًَْ وَ مُبْغِضَهُ النَّارَ أَوْ رِضْوَانُ وَ مَالِکٌ فَقَالَ یَا مُفَضَّلُ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَعَثَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ رُوحٌ إِلَی الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) وَ هُمْ أَرْوَاحٌ قَبْلَ خَلْقِ الْخَلْقِ بِأَلْفَیْ عَامٍ فَقُلْتُ بَلَی قَالَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُ دَعَاهُمْ إِلَی تَوْحِیدِ اللَّهِ وَ طَاعَتِهِ وَ اتِّبَاعِ‌أَمْرِهِ وَ وَعَدَهُمُ الْجَنَّهًَْ عَلَی ذَلِکَ وَ أَوْعَدَ مَنْ خَالَفَ مَا أَجَابُوا إِلَیْهِ وَ أَنْکَرَهُ النَّارَ قُلْتُ بَلَی قَالَ أَ فَلَیْسَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) ضَامِناً لِمَا وَعَدَ وَ أَوْعَدَ عَنْ رَبِّهِ عَزَّوَجَلَّ قُلْتُ بَلَی قَالَ أَ وَ لَیْسَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ خَلِیفَتَهُ وَ إِمَامَ أُمَّتِهِ قُلْتُ بَلَی قَالَ أَ وَ لَیْسَ رِضْوَانُ وَ مَالِکٌ مِنْ جُمْلَهًِْ الْمَلَائِکَهًِْ وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ لِشِیعَتِهِ النَّاجِینَ بِمَحَبَّتِهِ قُلْتُ بَلَی قَالَ فَعَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی طَالِبٍ إِذَنْ قَسِیمُ الْجَنَّهًِْ وَ النَّارِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ رِضْوَانُ وَ مَالِکٌ صَادِرَانِ عَنْ أَمْرِهِ بِأَمْرِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَا مُفَضَّلُ خُذْ هَذَا فَإِنَّهُ مِنْ مَخْزُونِ الْعِلْمِ وَ مَکْنُونِهِ لَا تُخْرِجْهُ إِلَّا إِلَی أَهْلِه.

 

امام صادق (علیه السلام) - مفضّل‌بن‌عمر گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «چرا امیرالمؤمنین (علیه السلام) بهشت و جهنّم را میان بندگان تقسیم می‌کند»؟ فرمود: «زیرا محبّت و دوستی او ایمان و دشمنی با او کفر است. بهشت تنها برای اهل ایمان و جهنّم تنها برای کافران خلق شده است؛ پس او (علیه السلام) به همین علّت، آتش و بهشت را تقسیم می‌کند. تنها محبّان او وارد بهشت می‌شوند و تنها دشمنان او وارد جهنّم می‌شوند». پرسیدم: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا همه‌ی پیامبران و اوصیاء (علیهم السلام) او را دوست می‌داشتند و دشمنان آن‌ها با علی (علیه السلام) دشمن بودند»؟ فرمود: «آری»! پرسیدم: «چگونه چنین چیزی ممکن است»؟ فرمود: «آیا نمی‌دانی پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) در جنگ خیبر فرمود: «فردا پرچم را به دست مردی خواهم داد که خدا و پیامبرش را دوست دارد و خدا و پیامبرش او را دوست دارند. او فقط وقتی‌که خدا به‌دست او فتح و پیروزی را حاصل کند، برمی‌گردد؟ سپس پرچم را به علی (علیه السلام) داد و خداوند به‌دست علی (علیه السلام) پیروزی را حاصل گرداند». گفتم: «آری! می‌دانم». فرمود: «آیا نمی‌دانی وقتی پرنده‌ی بریان برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) آوردند، وی فرمود: ای خدا! کسی را که تو و من بیشتر از همه دوستش می‌داریم نزد من بیاور تا همراه من از این گوشت بخورد و منظور او علی (علیه السلام) بود». گفتم: «آری! می‌دانم». فرمود: «آیا جایز است انبیای خدا و پیامبران او (علیهم السلام) و اوصیای آن‌ها کسی را که خدا و پیامبرش (صلی الله علیه و آله) او را دوست می‌دارند و او هم خدا و پیامبرش را دوست می‌دارد، دوست نداشته باشند»؟ گفتم: «نه»! فرمود: «آیا ممکن است امّت‌های پیامبران پیشین، محبوب خدا و پیامبرش و انبیای او را دوست نداشته باشند»؟ گفتم: «نه»! فرمود: «پس ثابت شد که هم پیامبران خدا (علیهم السلام) و فرستادگان او و همه‌ی مؤمنان، محبّ و دوستدار علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) هستند و ثابت شد که دشمنان و مخالفان آن‌ها دشمن اهل بیت (علیهم السلام) و دوستداران اهل بیت (علیهم السلام) هستند». گفتم: «آری»! فرمود: «از گذشتگان امّت تا آیندگان امّت، تنها کسی که علی (علیه السلام) را دوست داشته باشد، به بهشت وارد می‌شود و از گذشتگان امّت تا آیندگان امّت، تنها کسی‌که با علی (علیه السلام) دشمنی کند، به جهنّم وارد می‌شود، بنابراین او تقسیم‌کننده‌ی بهشت و دوزخ است». مفضّل‌بن‌عمر گفت: «به امام (علیه السلام) گفتم: ای فرزند رسول الله (صلی الله علیه و آله)! خداوند برایتان گشایش و فرج حاصل کند که به من آرامش دادید. از آن علمی که خداوند به شما آموخته، برای من بیشتر بگویید». امام (علیه السلام) فرمود: «ای مفضّل! بپرس». گفتم: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا خود علی (علیه السلام) محبّ و شیعه‌اش را به بهشت و دشمنش را به دوزخ وارد می‌کند یا رضوان و مالک»؟ فرمود: «ای مفضّل! آیا نمی‌دانی هزار سال پیش از خلقت، خداوند، روح پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را برای ارواح پیامبران (علیهم السلام) مبعوث ساخت»؟ گفتم: «بلی! می‌دانم». فرمود: «آیا نمی‌دانی پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن‌ها را به توحید و یکتاپرستی و اطاعت از خدا و پیروی از امر خدا فرا خواند و در ازای آن به آن‌ها بهشت را وعده داد و به هرکس که خلاف آنچه پیامبران (علیهم السلام) گفتند و پذیرفتند، انجام دهد و خدا را انکار کند، دوزخ را وعده داد»؟ گفتم: «آری! می‌دانم». فرمود: «آیا پیامبر (صلی الله علیه و آله) ضامن وعده‌ای که داده و از جانب خداوند عزّوجلّ شنیده نیست»؟ گفتم: «آری! هست». فرمود: «آیا علی (علیه السلام) خلیفه و امام امّت او نیست»؟ گفتم: «آری! هست». فرمود: «آیا رضوان و مالک، خود از جمله‌ی ملائکه و استغفار کنندگان برای شیعه‌ی او و نجات‌یافتگان با محبّت او نیستند»؟ گفتم: «آری! چنین است». فرمود: «بنابراین علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) از جانب رسول الله (صلی الله علیه و آله) تقسیم‌کننده‌ی بهشت و دوزخ است و سلم و رضوان و مالک به امر خداوند تبارک‌وتعالی تحت فرمان او هستند. ای مفضّل! این حدیث را بیاموز که از علوم پنهان و پوشیده است و آن را جز برای اهلش بازگو نکن».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص62 علل الشرایع، ج1، ص162/ البرهان

10 (ق/ 24)

الصّادق (علیه السلام) - إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ نُصِبَ مِنْبَرٌ یَعْلُو الْمَنَابِرَ… حَتَّی یَصْعَدَ الْمِنْبَرَ ثُمَّ یَغِیبَانِ مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ یَطْلُعَانِ فَیُعْرَفَانِ مُحَمَّد (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ عَنْ یَسَارِ النَّبِیِّ مَلَکٌ وَ عَنْ یَمِینِهِ مَلَکٌ فَیَقُولُ الْمَلَکُ الَّتِی عَنْ یَمِینِهِ یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ أَنَا رِضْوَانُ خَازِنُ الْجِنَانِ أَمَرَنِیَ اللَّهُ بِطَاعَتِهِ وَ طَاعَهًِْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ طَاعَهًِْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَی: أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) یَا عَلِیُّ (علیه السلام) وَ یَقُولُ الْمَلَکُ الَّذِی عَنْ یَسَارِهِ یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ أَنَا مَالِکٌ خَازِنُ جَهَنَّمَ أَمَرَنِیَ اللَّهُ بِطَاعَتِهِ وَ طَاعَهًِْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٍّ (علیه السلام).

 

امام صادق (علیه السلام) - وقتی روز قیامت می‌رسد، منبری نصب می‌شود که از منابر دیگر بالاتر می‌رود… تا از منبر بالا می‌رود. پس تا زمانی که خدا بخواهد غیب می‌شوند و سپس ظاهر می‌شوند و شناخته می‌شوند که محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) هستند و در سمت چپ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرشته‌ای و در سمت راست او فرشته ایست. فرشته سمت راست او می‌گوید: «ای گروههای خلائق! من رضوان کلیددار بهشتم که خدا مرا امر به طاعت خود و طاعت محمد (صلی الله علیه و آله) و طاعت علی (علیه السلام) نموده و اینست معنای آیه؛ هر کافر معاندی را در جهنم بیفکنید! ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! ای علی (علیه السلام)»! فرشته سمت چپ او می‌گوید: «ای گروههای خلائق! من مالک کلیددار جهنّم هستم که خدا مرا امر به طاعت خود و طاعت محمد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) نموده».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص64 فرات الکوفی، ص438/ بحارالأنوار، ج7، ص336

11 (ق/ 24)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - هُوَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) یُجْلِسُهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ عَلَی الصِّرَاطِ فَیُدْخِلُ أَوْلِیَاءَهُ الْجَنَّهًَْ وَ أَعْدَاءَهُ النَّار.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - او امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. روز قیامت خدا او را در پل صراط می‌نشاند و او دوستانش را به بهشت و دشمنانش را به جهنّم وارد می‌کند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص64 بحارالأنوار، ج22، ص242/ البرهان

12 (ق/ 24)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ أَقِفُ أَنَا وَ عَلِیٌ عَلَی الصِّرَاطِ بِیَدِ کُلِّ وَاحِدٍ مِنَّا سَیْفٌ فَلَا یَمُرُّ بِهِ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ إِلَّا سَأَلْنَاهُ عَنْ وَلَایَهًِْ عَلِیٍّ فَمَنْ کَانَ مَعَهُ شَیْءٌ مِنْهَا نَجَا وَ فَازَ وَ إِلَّا ضَرَبْنَا عُنُقَهُ وَ أَلْقَیْنَاهُ فِی النَّارِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - روز قیامت من و علی (علیه السلام) بر صراط می‌ایستیم به‌دست هریک از ما شمشیری است احدی از مردم نمی‌گذرند مگر اینکه از ولایت علی (علیه السلام) می‌پرسیم هرکس از ولایت بهره‌ای داشته باشد نجات یافته و رستگار است و گرنه گردنش را می‌زنیم و او را در آتش می‌افکنیم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص64 تأویل الآیات الظاهره، ص484

13 (ق/ 24)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِذَا بِمَلَکَیْنِ قَدْ أَقْبَلَا إِلَیَّ أَمَّا أَحَدُهُمَا فَرِضْوَانُ خَازِنُ الْجَنَّهًِْ، وَ أَمَّا الْآخَرُ فَمَالِکٌ خَازِنُ النَّارِ فَیَدْنُو إِلَیَّ رِضْوَانُ وَ یُسَلِّمُ عَلَیَّ وَ یَقُولُ: السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ! فَأَرُدُّ عَلَیْهِ السَّلَامَ فَأَقُولُ: أَیُّهَا الْمَلَکُ الطَّیِّبُ الرِّیحُ الْحَسَنُ الْوَجْهُ الْکَرِیمُ عَلَی رَبِّهِ مَنْ أَنْتَ فَیَقُولُ: أَنَا رِضْوَانُ خَازِنُ الْجَنَّهًِْ أَمَرَنِی رَبِّی أَنْ آتِیَکَ بِمَفَاتِیحِ الْجَنَّهًِْ فَخُذْهَا یَا مُحَمَّدُ! فَأَقُولُ قَدْ قَبِلْتُ ذَلِکَ مِنْ رَبِّی فَلَهُ الْحَمْدُ عَلَی مَا أَنْعَمَ بِهِ عَلَیَّ، ادْفَعْهَا إِلَی أَخِی عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی طَالِبٍ، فَیَدْفَعُهَا إِلَی عَلِیٍّ وَ یَرْجِعُ رِضْوَانُ. ثُمَّ یَدْنُو مَالِکٌ خَازِنُ النَّارِ فَیُسَلِّمُ عَلَیَّ وَ یَقُولُ: السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حَبِیبَ اللَّهِ! فَأَقُولُ لَهُ: عَلَیْکَ السَّلَامُ أَیُّهَا الْمَلَکُ مَا أَنْکَرَ رُؤْیَتَکَ وَ أَقْبَحَ وَجْهَکَ مَنْ أَنْتَ فَیَقُولُ: أَنَا مَالِکٌ خَازِنُ النَّارِ أَمَرَنِی رَبِّی أَنْ آتِیَکَ بِمَفَاتِیحِ النَّارِ، فَأَقُولُ: قَدْ قَبِلْتُ ذَلِکَ مِنْ رَبِّی فَلَهُ الْحَمْدُ عَلَی مَا أَنْعَمَ بِهِ عَلَیَّ وَ فَضَّلَنِی بِهِ ادْفَعْهَا إِلَی أَخِی عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی طَالِبٍ، فَیَدْفَعُهَا إِلَیْهِ، ثُمَّ یَرْجِعُ مَالِکٌ فَیُقْبِلُ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ مَعَهُ مَفَاتِیحُ الْجَنَّهًِْ وَ مَقَالِیدُ النَّارِ حَتَّی یَقِفَ عَلَی شَفِیرِ جَهَنَّمَ وَ یَأْخُذَ زِمَامَهَا بِیَدِهِ وَ قَدْ عَلَا زَفِیرُهَا وَ اشْتَدَّ حَرُّهَا وَ کَثُرَ شَرَرُهَا، فَتُنَادِی جَهَنَّمُ یَا عَلِیُّ! جُزْنِی قَدْ أَطْفَأَ نُورُکَ لَهَبِی، فَیَقُولُ لَهَا عَلِیٌّ (علیه السلام) قِرِّی یَا جَهَنَّمُ ذَرِی هَذَا وَلِیِّی وَ خُذِی هَذَا عَدُوِّی، فَلَجَهَنَّمُ یَوْمَئِذٍ أَشَدُّ مُطَاوَعَهًًْ لِعَلِیٍّ مِنْ غُلَامِ أَحَدِکُمْ لِصَاحِبِهِ، فَإِنْ شَاءَ یَذْهَبُ بِهِ یَمْنَهًًْ وَ إِنْ شَاءَ یَذْهَبُ بِهِ یَسْرَهًًْ، وَ لَجَهَنَّمُ یَوْمَئِذٍ أَشَدُّ مُطَاوَعَهًًْ لِعَلِیٍّ فِیمَا یَأْمُرُهَا بِهِ مِنْ جَمِیعِ الْخَلَائِقِ، وَ ذَلِکَ أَنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) یَوْمَئِذٍ قَسِیمُ الْجَنَّهًِْ وَ النَّار.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - درهمان‌حال، دو فرشته نزد من می‌آیند؛ یکی رضوان، نگهبان بهشت و دیگری مالک، نگهبان دوزخ است. رضوان نزد من آمده و سلام می‌گوید: السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا نَبِیَّ اللهِ، من پاسخ سلام او را می‌دهم و می‌پرسم؛ «تو کیستی؟ ای فرشته‌ی خوشبوی نیک‌روی که نزد پروردگارش کریم و بزرگوار است»؟ می‌گوید: «من رضوان نگهبان بهشت هستم. خداوند من به من امر کرده که کلیدهای بهشت را برای تو بیاورم. پس این کلیدها را بگیر‌ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)»! من می‌گویم: «این را از پروردگارم می‌پذیرم که شکر و سپاس این نعمت و فضل او بر من واجب است. این کلیدها را به برادرم علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) بسپار، رضوان کلیدها را به علی (علیه السلام) می‌دهد و برمی‌گردد. سپس مالک نگهبان دوزخ، نزدیک می‌آید و به من سلام می‌دهد و می‌گوید: السلام علیکم یا حبیب الله، من می‌گویم: «علیک السلام‌ای ملک، چقدر دیدار تو سخت و چهره‌ی تو زشت است! تو کیستی»؟ می‌گوید: «من مالک، نگهبان دوزخ هستم، پروردگارم به من امر کرده کلیدهای دوزخ را برای تو بیاورم». من می‌گویم: «آن‌ها را از پروردگارم می‌پذیرم و از اینکه چنین نعمتی به من داد و مرا به این فضیلت مخصوص گردانید، شکر و سپاس او را می‌گویم. آن را به برادرم علیّّبن‌ابی‌طالب (علیه السلام) بسپار. مالک کلیدها را به علی (علیه السلام) می‌دهد». آنگاه مالک برمی‌گردد و علی (علیه السلام) که کلیدهای بهشت و جهنّم در دستان اوست، پیش می‌رود تا در لبه‌ی جهنّم می‌ایستد و زمام آن را به دست می‌گیرد درحالی‌که آتش آن زبانه می‌کشد و سوزش و حرارت آن شدّت می‌یابد و با صدای بلند می‌گوید: «ای علی (علیه السلام)! از مقابل من بگذر، چرا که نور تو، آتش مرا خاموش می‌کند». علی (علیه السلام) به او می‌گوید: «آرام باش‌ای جهنّم! این شخص را رها کن و واگذار که دوست و شیعه‌ی من است و آن را بگیر که دشمن من است. قطعاً جهنّم در آن روز، امر علی (علیه السلام) را اطاعت می‌کند بیشتر از غلام شما که امر ارباب خود را اطاعت می‌کند، که اگر اراده کند او را به هرسوی می‌فرستد، به چپ یا راست و قطعاً جهنّم آن روز بیشتر از همه‌ی خلایق، مطیع امر علی (علیه السلام) است، چرا که علی در آن روز، تقسیم‌کننده‌ی بهشت و جهنّم است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص64 القمی، ج2، ص325

14 (ق/ 24)

الحسن (علیه السلام) - قَالَ الْفَضْلُ سَأَلْتُ الْحَسَنَ (علیه السلام) فَقُلْتُ مَنِ الْکُفَّارُ قَالَ الْکَافِرُ بِجَدِّی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قُلْتُ وَ مَنِ الْعَنِیدُ قَالَ الْجَاحِدُ حَقَّ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِیطَالِبٍ (علیه السلام).

 

امام حسن (علیه السلام) - فضل گفته است: از حسین‌بن‌علی (علیه السلام) پرسیدم: «الْکُفَّارُ کیست»؟ فرمود: «آن که جدّم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را انکار کرد». پرسیدم: «الْعَنِیدُ کیست»؟ فرمود: «آن که حقّ علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) را انکار می‌کند».

 

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص66 بحارالأنوار، ج47، ص357/ بشارهًْ المصطفی، ص49/ البرهان وبحارالأنوار، ج47، ص412 وبحارالأنوار، ج39، ص196 والأمالی للطوسی، ص628؛ «بتفاوت»

15 (ق/ 24)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَا آمَنَ بِاللَّهِ مَنْ لَمْ یُؤْمِنْ بِی وَ لَمْ یُؤْمِنْ بِی مَنْ لَمْ یَتَوَلَّأَوْ قَالَ: لَمْ یُحِبَّعَلِیّاً، وَ تَلَا: أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - به خدا ایمان نیاورده کسی که به من ایمان نیاورد و ایمان به من نیاورده کسی که علی (علیه السلام) را دوست نداشته باشد و این آیه را خواند: أَلْقِیا فِی جهنّم کُلَّ کفّار عَنِیدٍ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص66 الأمالی للطوسی، ص629/ بحرالعرفان، ج15، ص124

16 (ق/ 24)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ قَالَ: اللَّهُ تَعَالَی لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٍّ (علیه السلام): أَدْخِلَا الْجَنَّهًَْ مَنْ أَحَبَّکُمَا وَ أَدْخِلَا النَّارَ مَنْ أَبْغَضَکُمَا، فَیَجْلِسُ عَلِیٌّ عَلَی شَفِیرِ جَهَنَّمَ فَیَقُولُ لَهَا: هَذَا لِی وَ هَذَا لَکِ، وَ هُوَ قَوْلُهُ: أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - چون روز قیامت شود خداوند به محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) می‌گوید: «هرکس که شما را دوست دارد وارد بهشت کنید و هرکس که شما را دشمن می‌دارد وارد آتش کنید». پس علی (علیه السلام) بر کنار جهنّم می‌نشیند و به او می‌گوید: «این برای من و این برای تو و این است معنای سخن خداوند: أَلْقِیا فِی جهنّم کُلَّ کفّار عَنِیدٍ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص66 شواهدالتنزیل، ج2، ص264/ فرات الکوفی، ص440؛ «بتفاوت»

17 (ق/ 24)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قیلَ سُئِلَ النَّبیُّ (صلی الله علیه و آله) عَنْ ذلِکَ فَقالَ (صلی الله علیه و آله) أنا وَ عَلیٌّ (علیه السلام) نَقومُ عَلَی یَمینِ الْعَرْشِ فَیَقولُ اللهُ لَنا: أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مورد این آیه سؤال شد. فرمود: «من و علی (علیه السلام) در سمت راست عرش می‌ایستیم و خدا به ما می‌گوید: أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص66 الصراطالمستقیم، ج1، ص295

18 (ق/ 24)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ یَقُولُ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ لِعَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) وَ لِی أَدْخِلَا الْجَنَّهًَْ مَنْ شِئْتُمَا وَ أَدْخِلَا النَّارَ مَنْ شِئْتُمَا وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ فَالْکَافِرُ مَنْ جَحَدَ نُبُوَّتِی وَ الْعَنِیدُ مَنْ جَحَدَ وَلَایَهًَْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی طَالِبٍ (علیه السلام) فَالنَّارُ أَمَدُهُ وَ الْجَنَّهًُْ لِشِیعَتِهِ وَ مُحِبِّیه.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - [ای ابن مسعود!] وقتی روز قیامت برپا شود، خداوند عزّوجلّ به من و علی (علیه السلام) می‌گوید: «هرکه را خواستید به جهنّم ببرید و این معنی کلام خداوند است که فرمود: أَلقِیَا فِی جهنّم کُل کفّار عَنِیدٍ؛ کفّار کسی است که نبوّت و رسالت مرا انکار می‌کند و عَنِیدٍ کسی است که با علی (علیه السلام) و اهل بیت او که سلام و درود خدا بر آنان باد و شیعه‌ی او دشمنی بورزد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص66 الفضایل، ص128/ شواهدالتنزیل، ج2، ص261؛ «بتفاوت» / البرهان؛ «بتفاوت»

19 (ق/ 24)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِذَا جَمَعَ النَّاسَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ کُنْتُ أَنَا وَ أَنْتَ یَوْمَئِذٍ عَنْ یَمِینِ الْعَرْشِ فَیُقَالُ لِی وَ لَکَ قُومَا فَأَلْقِیَا مَنْ أَبْغَضَکُمَا وَ خَالَفَکُمَا وَ کَذَّبَکُمَا فِی النَّارِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - [ای علی (علیه السلام)!] وقتی روز قیامت برپا شود و مردم یکجا جمع شوند؛ من و تو در آن روز در سمت راست عرش خدا خواهیم بود. خداوند باری تعالی می‌فرماید: ای محمّد (صلی الله علیه و آله) و‌ای علی (علیه السلام)! برخیزید و دشمنان و مخالفان خود را و هرکه شما را انکار کرده و با شما مخالفت ورزیده و شما را تکذیب کرده است، در آتش اندازید».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص66 بحارالأنوار، ج7، ص338/ بحارالأنوار، ج36، ص74/ فرات الکوفی، ص436/ شواهدالتنزیل، ج2، ص265/ القمی، ج2، ص324/ المناقب، ج2، ص157/ نورالثقلین/ البرهان/ میهًْ منقبهًْ، ص47

20 (ق/ 24)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَطَاءُ‌بْنُ‌رِیَاح: سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل: أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ فقال رسول الله (صلی الله علیه و آله) أَنَا وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) نُلْقِی فِی جَهَنَّمَ کُلَ مَنْ عَادَانَا.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - عطاءبن‌ریاح گوید: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره‌ی معنی آیه: أَلقِیَا فِی جهنّم کُل کفّار عَنِیدٍ پرسیدم. فرمود: «من و علی (علیه السلام) در روز قیامت، همه‌ی دشمنان خود را به جهنّم می‌اندازیم».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص68 تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص591/ بحارالأنوار، ج24، ص273/ البرهان

آیه مَنّاعٍ لِلْخَیْرِ مُعْتَدٍ مُرِیبٍ [25]

 

آن کسی که به شدّت مانع خیر و متجاوز و در شکّ و تردید بوده است.

 

آیه أَلَّذِی جَعَلَ مَعَ اللهِ إِلهاً آخَرَ فَأَلْقِیاهُ فِی الْعَذابِ الشَّدِیدِ [26]

 

همان کسی که معبود دیگری با خدا قرار داده بود، [آرى]! او را در عذاب شدید بیفکنید!

 

1 (ق/ 26)

العسکری (علیه السلام) - الَّذِی جَعَلَ مَعَ اللهِ إِلهاً آخَرَ قَالَ هُوَ مَا قَالُوا نَحْنُ کَافِرُونَ بِمَنْ جَعَلَ لَکُمُ الْإِمَامَهًَْ وَ الْخُمُس.

 

امام عسکری (علیه السلام) - الذِی جَعَل مَعَ اللهِ إِلهًا آخَرَ و این همان است که گفتند: «ما آن کس را که برای شما امامت و خمس قرار داده است، انکار می‌کنیم».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص68 بحارالأنوار، ج30، ص158/ القمی، ج2، ص326/ نورالثقلین/ البرهان

2 (ق/ 26)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - الَّذِی جَعَلَ مَعَ اللهِ إِلهاً آخَرَ فَأَلْقِیاهُ فِی الْعَذابِ الشَّدِیدِ وَیَقُولُ الْحَقُ وَ قَدْ زَالَتِ الْمُبْطِلُ وَ اللَّمَمُ وَ فَصْلُ هَذَا الْأَمْرِ إِلَیَّ وَ انْتِصَارُ الْمَظْلُومِ مِنْ ظَالِمِه.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - الَّذِی جَعَلَ مَعَ اللهِ إِلهاً آخَرَ فَأَلْقِیاهُ فِی الْعَذابِ الشَّدِیدِ، آن که خدای دیگری را برای خدا شریک قرار داد. پس او را در عذاب سخت بیندازید و خداوند می‌فرماید: مسامحه و سهل‌انگاری را از میان برداشته؛ و در آن روز رسیدگی این کار به‌دست من است که ستمدیدگان را یاری کنم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص68 إرشادالقلوب، ج1، ص81

آیه قالَ قَرِینُهُ رَبَّنا ما أَطْغَیْتُهُ وَ لکِنْ کانَ فِی ضَلالٍ بَعِیدٍ [27]

 

و همنشینش [از شياطين] می‌گوید: «پروردگارا! من او را به طغیان وا نداشتم، بلکه او خود در گمراهی دور و درازی بود»!

 

1 (ق/ 27)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أبی بَصیر قالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ قالَ قَرِینُهُ رَبَّنا ما أَطْغَیْتُهُ قَالَ هُوَ شَیْطانُهُ.

 

امام صادق (علیه السلام) - ابوبصیر گوید: درباره‌ی آیه: قَال قَرِینُهُ رَبَّنَا مَا أَطْغَیْتُهُ سؤال کردم. فرمود: «یعنی، شیطان همراه اوست».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص68 نورالثقلین

2 (ق/ 27)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قالَ قَرِینُهُ أَیْ شَیْطَانُهُ الَّذِی أَغْوَاهُ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) وَ غَیْرِهِ. وَ إِنَّمَا سُمِّیَ قَرِینَهُ لِأَنَّهُ یَقْرُنُ بِهِ فِی الْعَذَابِ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - قَال قَرِینُهُ یعنی شیطانِ که او را فریفته است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص68 بحارالأنوار، ج8، ص266

آیه قالَ لاتَخْتَصِمُوا لَدَیَّ وَ قَدْ قَدَّمْتُ إِلَیْکُمْ بِالْوَعِیدِ [28]

 

[خداوند] می‌گوید: «نزد من جدال و مخاصمه نکنید؛ من پیشتر به شما هشدار داده‌ام [و اتمام حجّت كرده‌ام]!

 

1 (ق/ 28)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قالَ اللهُ لا تَخْتَصِمُوا لَدَیَّ وَ قَدْ قَدَّمْتُ إِلَیْکُمْ بِالْوَعِیدِ مَا أَنْذَرْتُکُمْ فِیمَا مَضَی مِنَ الْأَیَّامِ أَ مَا حَذَّرْتُکُمْ بِالْعَدَائِدِ بِالْمَعَاصِی وَ الْآثَامِ أَ مَا وَعَدْتُکُمْ بِهَذَا الْیَوْمِ مِنْ سَائِرِ الْأَیَّام.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - قالَ لا تَخْتَصِمُوا لَدَیَّ وَ قَدْ قَدَّمْتُ إِلَیْکُمْ بِالْوَعِیدِ؛ و همانا شما را در گذشته از روزگار ترساندم، آیا شما را از معصیت‌ها و گناهان نترساندم؟ آیا شما را به این روز وعده ندادم؟!

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص68 إرشادالقلوب، ج1، ص80

2 (ق/ 28)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - فَلْیَعْمَلِ الْعَامِلُ مِنْکُمْ فِی أَیَّامِ مَهَلِهِ… وَ أَنْزَلَ عَلَیْکُمُ الْکِتَابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْءٍ وَ عَمَّرَ فِیکُمْ نَبِیَّهُ أَزْمَاناً حَتَّی أَکْمَلَ لَهُ وَ لَکُمْ فِیمَا أَنْزَلَ مِنْ کِتَابِهِ دِینَهُ الَّذِی رَضِیَ لِنَفْسِهِ وَ أَنْهَی إِلَیْکُمْ عَلَی لِسَانِهِ مَحَابَّهُ مِنَ الْأَعْمَالِ وَ مَکَارِهَهُ وَ نَوَاهِیَهُ وَ أَوَامِرَهُ وَ أَلْقَی إِلَیْکُمُ الْمَعْذِرَهًَْ وَ اتَّخَذَ عَلَیْکُمُ الْحُجَّهًَْ وَ قَدَّمَ إِلَیْکُمْ بِالْوَعِید.

 

امام علی (علیه السلام) - در روزهایی‌که مهلت دارید و اجل فرا نرسیده… و ما این کتاب را بر تو نازل کردیم که بیانگر همه چیز است. (نحل/89) و پیامبر خویش را روزگاری میان شما زندگانی داد، تا با آیه‌ها که در کتاب خود نازل فرمود دینی را که پسندید، برای او و شما کامل نمود و به زبان او به شما خبرداد که چه چیزی را می‌پسندد و از چه چیزی خوشش نمی‌آید، از چه چیزی باز می‌دارد و انجام‌دادن چه کاری را فرمان می‌دهد. چنان که راه عذر را بر شما بست و حجّتی گرفت که از آن رها نخواهید شد و پیک تهدید را به‌سوی شما پیش راند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص68 نهج البلاغهًْ، ص116

3 (ق/ 28)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - کَانَ عَلِیٌّ (علیه السلام) یَسْتَغْفِرُ سَبْعِینَ مَرَّهًًْ فِی سَحَرِ کُلِّ لَیْلَهًٍْ بِعَقِبِ رَکْعَتَیِ الْفَجْرِ الِاسْتِغْفَارُ الْأَوَّل… اللَّهُمَّ وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِکُلِّ ذَنْبٍ یُوجِبُ سَوَادَ الْوُجُوهِ یَوْمَ تَبْیَضُّ وُجُوهُ أَوْلِیَائِکَ وَ تَسْوَدُّ وُجُوهُ أَعْدَائِکِ إِذْ أَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلی بَعْضٍ یَتَلاوَمُونَ فَقِیلَ لَهُمْ لا تَخْتَصِمُوا لَدَیَّ وَ قَدْقَدَّمْتُ إِلَیْکُمْ بِالْوَعِیدِ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) وَ اغْفِرْهُ لِی یَا خَیْرَ الْغَافِرِین.

 

امام علی (علیه السلام) - امام علی (علیه السلام) هفتاد مرتبه در سحر هر شبی بعد از دو رکعت نافله فجر، استتغفار می­کرد؛ . . بار خدایا! از تو آمرزش می­طلبم برای هر گناهی که باعث روسیاهی می­شود، در آن روزی که چهره‌ی دوستانت سفید و چهره‌ی دشمنانت سیاه می­گردد. آن زمانی که گروهی یکدیگر را ملامت می­کنند، پس گفته می‌شود: لا تَخْتَصِمُوا لَدَیَّ وَ قَدْ قَدَّمْتُ إِلَیْکُمْ بِالْوَعِیدِ، پس بر محمد (صلی الله علیه و آله) و آل محمد (علیهم السلام) درود فرست و این گناه مرا بیامرز، ای بهترین آمرزندگان!

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص70 بحارالأنوار، ج84، ص334

4 (ق/ 28)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - قَوْلُهُ عزّوجلّ: یَوْمَ الْقِیامَةِ یَکْفُرُ بَعْضُکُمْ بِبَعْضٍ وَ یَلْعَنُ بَعْضُکُمْ بَعْضاً وَ قَوْلُهُ: إِنَّ ذلِکَ لَحَقٌّ تَخاصُمُ أَهْلِ النَّارِ وَ قَوْلُهُ: لا تَخْتَصِمُوا لَدَیَّ وَ قَدْ قَدَّمْتُ إِلَیْکُمْ بِالْوَعِیدِ وَ قَوْلُهُ: الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلی أَفْواهِهِمْ وَ تُکَلِّمُنا أَیْدِیهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ فَإِنَّ ذَلِکَ فِی مَوَاطِنَ غَیْرِ وَاحِدٍ مِنْ مَوَاطِنِ ذَلِکَ الْیَوْمِ الَّذِی کَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَهًٍْ وَ الْمُرَادُ یَکْفُرُ أَهْلُ الْمَعَاصِی بَعْضُهُمْ بِبَعْضٍ وَ یَلْعَنُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ الْکُفْرُ فِی هَذِهِ الْآیَهًِْ الْبَرَاءَهًُْ یَقُولُ یَتَبَرَّأُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْض.

 

امام علی (علیه السلام) - از یکدیگر بیزاری می‌جویید و یکدیگر را لعن می‌کنید. (عنکبوت/25) و سخن دیگر خداوند عزّوجلّ: این یک واقعیت است گفتگوهای خصمانه دوزخیان! . (ص/64) امروز بر دهانشان مُهر می‌نهیم، و دست‌هایشان با ما سخن می‌گویند و پاهایشان کارهایی را که انجام می‌دادند شهادت می‌دهند! . (یس/65) این­ها هر یک در یکی از جایگاه­های آن روزی است که پنجاه هزار سال به درازا می­کشد. مراد این است که معصیت پیشگان به یکدیگر کفر می­ورزند و همدیگر را لعنت می­کنند. کفر در این آیه به معنای برائت و بیزاری جستن است. می­فرماید: آنان از یکدیگر بیزاری می­جویند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص70 بحارالأنوار، ج90، ص98/ الاحتجاج، ج1، ص240 وبحارالأنوار، ج90، ص127؛ «فیبرأ» بدل «یتبرأ» / بحارالأنوار، ج7، ص117/ التوحید، ص254 وبحارالأنوار، ج7، ص313؛ «بتفاوت» / العیاشی، ج1، ص357

آیه ما یُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَیَّ وَ ما أَنَا بِظَلّامٍ لِلْعَبِیدِ [29]

 

سخن من تغییرناپذیر است و من هرگز به بندگان ستم نخواهم کرد!

 

سخن من تغییرناپذیر است

1 -1 (ق/ 29)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - ما یُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَیَّ أَیْ مَا فَعَلْتُمْ لَا تُبَدَّلُ حَسَنَاتٍ، مَا وَعَدْتُهُ لَا أُخْلِفُه.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - مَا یُبَدَّل القَول لدَیَّ یعنی آنچه را که شما انجام داده‌اید، نزد من تغییر نمی‌یابد و به نیکی تبدیل نمی‌شود. و در آنچه به شما وعده دادم هیچ تخلّفی وجود ندارد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص70 بحارالأنوار، ج30، ص159/ نورالثقلین/ البرهان

1 -2 (ق/ 29)

السّجّاد (علیه السلام) - رُوِیَ عَنْ زَیْدِبْنِ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ سَأَلْتُ أَبِی سَیِّدَ الْعَابِدِینَ (علیه السلام) فَقُلْتُ لَهُ یَا أَبَهًِْ أَخْبِرْنِی عَنْ جَدِّنَا رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا عُرِجَ بِهِ إِلَی السَّمَاءِ وَ أَمَرَهُ رَبُّهُ عزّوجلّ بِخَمْسِینَ صَلَاهًًْ کَیْفَ لَمْ یَسْأَلْهُ التَّخْفِیفَ عَنْ أُمَّتِهِ حَتَّی قَالَ لَهُ مُوسَی‌بْنُ‌عِمْرَانَ (علیه السلام) ارْجِعْ إِلَی رَبِّکَ فَاسْأَلْهُ التَّخْفِیفَ فَإِنَّ أُمَّتَکَ لَا تُطِیقُ ذَلِکَ فَقَالَ یَا بُنَیَّ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَا یَقْتَرِحُ عَلَی رَبِّهِ عزّوجلّ فَلَا یُرَاجِعُهُ فِی شَیْءٍ یَأْمُرُهُ بِهِ فَلَمَّا سَأَلَهُ مُوسَی (علیه السلام) ذَلِکَ وَ صَارَ شَفِیعاً لِأُمَّتِهِ إِلَیْهِ لَمْ یَجُزْ لَهُ أَنْ یَرُدَّ شَفَاعَهًَْ أَخِیهِ مُوسَی (علیه السلام) فَرَجَعَ إِلَی رَبِّهِ عزّوجلّ فَسَأَلَهُ التَّخْفِیفَ إِلَی أَنْ رَدَّهَا إِلَی خَمْسِ صَلَوَاتٍ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ یَا أَبَهًِْ فَلِمَ لَمْ یَرْجِعْ إِلَی رَبِّهِ عزّوجلّ وَ لَمْ یَسْأَلْهُ التَّخْفِیفَ مِنْ خَمْسِ صَلَوَاتٍ وَ قَدْ سَأَلَهُ مُوسَی (علیه السلام) أَنْ یَرْجِعَ إِلَی رَبِّهِ عزّوجلّ وَ یَسْأَلَهُ التَّخْفِیفَ فَقَالَ یَا بُنَیَّ أَرَادَ (علیه السلام) أَنْ یُحَصِّلَ لِأُمَّتِهِ التَّخْفِیفَ مَعَ أَجْرِ خَمْسِینَ صَلَاهًًْ لِقَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ: مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها أَلَا تَرَی أَنَّهُ (علیه السلام) لَمَّا هَبَطَ إِلَی الْأَرْضِ نَزَلَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ رَبَّکَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ إِنَّهَا خَمْسٌ بِخَمْسِینَ ما یُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَیَّ وَ ما أَنَا بِظَلَّامٍ لِلْعَبِید.

 

امام سجّاد (علیه السلام) - زیدبن علی‌بن‌حسین، روایت کرده است که گفت: از پدرم سید العابدین، امام سجّاد (علیه السلام) پرسیدم: «پدر جان! به من بگویید: وقتی جدّ ما رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به آسمان عروج کرد و خداوند به او امر فرمود که پنجاه نوبت نماز بخواند، چرا حضرت خود، از خدا نخواست از مقدار آن بکاهد؟ تا اینکه موسی‌بن‌عمران (علیه السلام) به او گفت: «برگرد به نزد پروردگارت و از او بخواه از مقدار آن بکاهد؛ زیرا امت تو طاقت آن را ندارد». فرمود: فرزندم! پیامبر (صلی الله علیه و آله) چیزی را به خدا پیشنهاد نمی‌کند، و اگر خدا چیزی را به او امر کند، پیامبر از آن رجوع و برگشت نمی‌نماید. امّا وقتی موسی (علیه السلام) چنین کاری از او خواست و برای امّت محمّد (صلی الله علیه و آله) شفیع گشت، جایز نبود پیامبر (صلی الله علیه و آله) شفاعت برادرش، موسی (علیه السلام) را رد کند، لذا پیامبر به‌سوی پروردگارش برگشت و از او خواست تخفیف دهد، تا اینکه به پنج نوبت رسید». پرسیدم: «پدر جان! چرا پیامبر برنگشت و نخواست که همین پنج نوبت را هم کم کند، در صورتی که موسی از او خواست برگردد و باز از خدا بخواهد این مقدار را هم کم کند»؟ فرمود: «فرزندم! پیامبر می‌خواست برای امّت خود تخفیف بگیرد، امّا اجر و پاداش پنجاه نوبت نماز را داشته باشند؛ زیرا خداوند عزّ‌وجلّ می‌فرماید: مَنْ جاءَ بِالحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها؛ هرکس کار نیکی بجا آورد، ده برابر آن پاداش دارد. (انعام/160) همان‌طورکه می‌بینی وقتی پیامبر به زمین بازگشت، جبرئیل (علیه السلام) بر حضرت نازل شد: ای محمد! پروردگارت سلام می‌رساند و می‌گوید: این پنج نوبت، معادل پنجاه نوبت است. ما یُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَیَّ وَ ما أَنَا بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص70 من لایحضره الفقیه، ج1، ص198/ وسایل الشیعهًْ، ج4، ص16/ بحارالأنوار، ج3، ص320/ بحارالأنوار، ج18، ص348/ بحارالأنوار، ج79، ص251/ التوحید، ص176/ علل الشرایع، ج1، ص132/ نورالثقلین

1 -3 (ق/ 29)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أُوصِیکُمْ بِتَقْوَی اللَّهِ فَإِنَّهُ خَیْرُ مَا أَوْصَی بِهِ الْمُسْلِمُ الْمُسْلِمَ أَنْ یَحُضَّهُ عَلَی الْآخِرَهًِْ وَ أَنْ یَأْمُرَهُ بِتَقْوَی اللَّهِ فَاحْذَرُوا مَا حَذَّرَکُمُ اللَّهُ مِنْ نَفْسِهِ وَ إِنَّ تَقْوَی اللَّهِ لِمَنْ عَمِلَ بِهِ عَلَی وَجَلٍ وَ مَخَافَهًٍْ مِنْ رَبِّهِ عَوْنٌ صِدْقٌ عَلَی مَا تَبْغُونَ مِنْ أَمْرِ الْآخِرَهًِْ وَ مَنْ یُصْلِحِ الَّذِی بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ مِنْ أَمْرِهِ فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَهًِْ لَا یَنْوِی بِذَلِکَ إِلَّا وَجْهَ اللَّهِ یَکُنْ لَهُ ذِکْراً فِی عَاجِلِ أَمْرِهِ وَ ذُخْراً فِیمَا بَعْدَ الْمَوْتِ حِینَ یَفْتَقِرُ الْمَرْءُ إِلَی مَا قَدَّمَ وَ مَا کَانَ مِنْ سِوَی ذَلِکَ یَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَهَا وَ بَیْنَهُ أَمَداً بَعِیداً وَ یُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ اللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ وَ الَّذِی صَدَقَ قَوْلُهُ وَ نَجَزَ وَعْدُهُ لَا خُلْفَ لِذَلِکَ فَإِنَّهُ یَقُولُ: ما یُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَیَّ وَ ما أَنَا بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - شما را به پرهیزگاری خدا سفارش می‌کنم که نیکوترین اندرزی که مسلمان به مسلمان می‌دهد این است که وی را به کار آخرت ترغیب کند و به پرهیزکاری خدا فرمان دهد، از آنچه خدایتان بیم داده بترسید که اندرزی بهتر از این نیست و تذکّری بهتر از این نیست که این مایه‌ی پرهیز کسی است که با بیم و ترس بدان عمل کند و یاوری نیکو برای آن چیزها است که از کار آخرت می‌خواهید، هرکه روابط نهان و آشکار خویش با خدا به صلاح آرد و از آن جز رضای خدا نخواهد برای وی در دنیا نام نیک خواهد بود و پس از مرگ آن دم که انسان به اعمال خویش نیاز دارد، ذخیره خواهد بود و هرچه جز این باشد دوست دارد که میان وی و آن فاصله‌ای بسیار باشد. خداوند شما را از خویش می‌ترساند که خدا به بندگان خود مهربان است، قسم به آن که گفتار خویش راست کرد و وعده‌ی خویش انجام داد! که خلاف در این نیست که خدای والا می‌فرماید: ما یُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَیَّ وَ ما أَنَا بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص72 مستدرک الوسایل، ج6، ص33/ بحارالأنوار، ج86، ص232 وبحارالأنوار، ج19، ص126؛ «اوصیکم… من نفسه» محذوف

1 -4 (ق/ 29)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فَلَمَّا بَلَغَ غَدِیرَ خُمٍّ… قال: مَعَاشِرَ النَّاسِ هَذَا عَلِیٌّ (علیه السلام) أَخِی وَ وَصِیِّی وَ وَاعِی عِلْمِی وَ خَلِیفَتِی عَلَی أُمَّتِی وَ عَلَی تَفْسِیرِ کِتَابِ اللَّهِ عزّوجلّ وَ الدَّاعِی إِلَیْهِ وَ الْعَامِلُ بِمَا یَرْضَاهُ وَ الْمُحَارِبُ لِأَعْدَائِهِ وَ الْمُوَالِی عَلَی طَاعَتِهِ وَ النَّاهِی عَنْ مَعْصِیَتِهِ خَلِیفَهًُْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) وَ الْإِمَامُ الْهَادِی وَ قَاتِلُ النَّاکِثِینَ وَ الْقَاسِطِینَ وَ الْمَارِقِینَ بِأَمْرِ اللَّهِ أَقُولُما یُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَیَّ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پس چون [رسول خدا (صلی الله علیه و آله)] به محلّ غدیر خم رسید؛ . . فرمود: «ای مردم، این علی (علیه السلام) برادر و وصیّم و نگهدارنده‌ی دانش من است و در مورد رهبری امّت و تفسیر کتاب خدا جانشین من می‌باشد و علی (علیه السلام) مردم را به‌سوی خدا می‌خواند و به آنچه خدا خشنود باشد رفتار می‌کند و با دشمنان خدا می‌جنگد، فرمان خدا را پیروی می‌کند و از نافرمانی پروردگار افراد را باز می‌دارد، خلیفه‌ی رسول خداست، امیرالمؤمنین است؛ امام و پیشوای راهنما است و قاتل ناکثین و قاسطین و مارقین است. به امر خداوند می‌گویم: ما یُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَیَّ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص72 بحارالأنوار، ج37، ص208/ التحصین لابن طاوس، ص582

و من هرگز به بندگان ستم نخواهم کرد

2 -1 (ق/ 29)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حَدَّثَنِی جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) عَنْ رَبِّ الْعِزَّهًِْ جَلَّ جَلَالُهُ أَنَّهُ قَالَ مَنْ عَلِمَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی وَ أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) عَبْدِی وَ رَسُولِی وَ أَنَّ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِیطَالبٍ (علیه السلام) خَلِیفَتِی وَ أَنَّ الْأَئِمَّهًَْ مِنْ وُلْدِهِ حُجَجِی أَدْخَلْتُهُ الْجَنَّهًَْ بِرَحْمَتِی وَ نَجَّیْتُهُ مِنَ النَّارِ بِعَفْوِی وَ أَبَحْتُ لَهُ جِوَارِی وَ أَوْجَبْتُ لَهُ کَرَامَتِی وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْهِ نِعْمَتِی وَ جَعَلْتُهُ مِنْ خَاصَّتِی وَ خَالِصَتِی إِنْ نَادَانِی لَبَّیْتُهُ وَ إِنْ دَعَانِی أَجَبْتُهُ وَ إِنْ سَأَلَنِی أَعْطَیْتُهُ وَ إِنْ سَکَتَ ابْتَدَأْتُهُ وَ إِنْ أَسَاءَ رَحِمْتُهُ وَ إِنْ فَرَّ مِنِّی دَعَوْتُهُ وَ إِنْ رَجَعَ إِلَیَّ قَبِلْتُهُ وَ إِنْ قَرَعَ بَابِی فَتَحْتُهُ وَ مَنْ لَمْ یَشْهَدْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِی أَوْ شَهِدَ بِذَلِکَ وَ لَمْ یَشْهَدْ أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) عَبْدِی وَ رَسُولِی أَوْ شَهِدَ بِذَلِکَ وَ لَمْ یَشْهَدْ أَنَّ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) خَلِیفَتِی أَوْ شَهِدَ بِذَلِکَ وَ لَمْ یَشْهَدْ أَنَّ الْأَئِمَّهًَْ (علیهم السلام) مِنْ وُلْدِهِ حُجَجِی فَقَدْ جَحَدَ نِعْمَتِی وَ صَغَّرَ عَظَمَتِی وَ کَفَرَ بِآیَاتِی وَ کُتُبِی وَ رُسُلِی إِنْ قَصَدَنِی حَجَبْتُهُ وَ إِنْ سَأَلَنِی حَرَمْتُهُ وَ إِنْ نَادَانِی لَمْ أَسْمَعْ نِدَاءَهُ وَ إِنْ دَعَانِی لَمْ أَسْتَجِبْ دُعَاءَهُ وَ إِنْ رَجَانِی خَیَّبْتُهُ وَ ذَلِکَ جَزَاؤُهُ مِنِّی وَ ما أَنَا بِظَلَّامٍ لِلْعَبِید.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - جبرئیل مرا از سوی پروردگارم فرمود: هرکس بداند شایسته‌ی پرستشی جز من نیست و نیز بداند که محمّد (صلی الله علیه و آله) بنده‌ی من و فرستاده‌ی من است و علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) خلیفه‌ی من و امامانی که از نژاد اویند حجّت‌های من هستند، او را به رحمت خود وارد بهشت می‌سازم و با گذشت خود از آتش دوزخ نجاتش می‌دهم و همسایگی خود را بر او روا می‌دارم و کرامتم را بر او واجب و نعمتم را بر او تمام می‌نمایم و او را از خاصّان و خالصان خویش قرار می‌دهم، اگر مرا صدا زند پاسخ گویم و اگر بخواند اجابت می‌کنم و اگر سؤال کند عطا می‌نمایم و اگر خاموش باشد بدو آغاز می‌کنم و اگر بد کند به او مهر می‌ورزم و اگر از من گریزد او را می‌خوانم و اگر بازگردد می‌پذیرم و اگر خانه‌ام را بکوبد باز می‌نمایم و امّا کسی که به خدایی من و اینکه غیر از من شایسته‌ی پرستشی نیست گواهی ندهد یا خدایی مرا بپذیرد ولی به بندگی و رسالت محمّد (صلی الله علیه و آله) اعتراف ننماید یا اینکه او را هم اقرار کند ولی خلافت علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) را قبول نکند یا به آن هم گواهی دهد ولی امامانی را که از نژاد و فرزندان اویند حجّت من نداند نعمت مرا انکار کرده و آیات و کتاب‌های مرا کافر شده، اگر آهنگ من کند پرده آویزم و اگر از من سؤال کند محرومش می‌نمایم و اگر مرا صدا زند ندایش را نمی‌شنوم و اگر بخواند دعایش را گوش نمی‌دهم و اگر امیدوارم شود ناامیدش می‌سازم و این کیفری است که از من می‌بیند و ما أَنَا بِظَلَّامٍ لِلْعَبِید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص72 بحارالأنوار، ج27، ص118/ بحارالأنوار، ج36، ص251/ بحارالأنوار، ج65، ص118

2 -2 (ق/ 29)

الرّضا (علیه السلام) - عَنْ إِبْرَاهِیمَ‌بْنِ‌أَبِی مَحْمُودٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) عَنِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ هَلْ یُجْبِرُ عِبَادَهُ عَلَی الْمَعَاصِی فَقَالَ بَلْ یُخَیِّرُهُمْ وَ یُمْهِلُهُمْ حَتَّی یَتُوبُوا قُلْتُ فَهَلْ یُکَلِّفُ عِبَادَهُ مَا لَا یُطِیقُونَ فَقَالَ کَیْفَ یَفْعَلُ ذَلِکَ وَ هُوَ یَقُولُ وَ ما رَبُّکَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) حَدَّثَنِی أَبِی مُوسَی‌بْنُ‌جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی یُجْبِرُ عِبَادَهُ عَلَی الْمَعَاصِی أَوْ یُکَلِّفُهُمْ مَا لَا یُطِیقُونَ فَلَا تَأْکُلُوا ذَبِیحَتَهُ وَ لَا تَقْبَلُوا شَهَادَتَهُ وَ لَا تُصَلُّوا وَرَاءَهُ وَ لَا تُعْطُوهُ مِنَ الزَّکَاهًِْ شَیْئا.

 

امام رضا (علیه السلام) - ابراهیم‌بن‌ابی‌محمود گوید: از امام رضا (علیه السلام) سؤال کردم: «آیا حق تعالی کفّار را بر معاصی اجبار می‌کند»؟ فرمود: «آن‌ها را اجبار می‌کند، بلکه مخیّر می‌گذارد و مهلت می‌دهد تا اینکه توبه کنند». عرض کردم: «آیا بندگان خود را به چیزی که طاقت نداشته باشند، تکلیف می‌کند»؟ فرمود: «چگونه چنین می‌کند و حال آنکه فرموده است: وَ ما رَبُّکَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ؛ پروردگار تو به بندگان ظلم نمی‌کند. (فصلت/46) پس از آن حضرت (علیه السلام) فرمود: «پدر بزرگوارم موسی‌بن‌جعفر (علیه السلام) از پدر بزرگوارش جعفربن‌محمّد (علیه السلام) روایت کرده است که فرمود: کسی که گمان می‌کند که خداوند بندگان خود را به معاصی اجبار می‌کند یا اینکه ایشان را تکلیف ما لایطاق می‌کند، ذبیحه‌ی او را نخورید و شهادت او را قبول نکنید و پشت سر او نماز نخوانید و چیزی از زکات به او ندهید. (یعنی کسی که این عقیده داشته باشد کافر است)

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص74 عیون أخبارالرضا، ج1، ص124/ البرهان

آیه یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ [30]

 

[به خاطر بياوريد] روزی را که به جهنّم می‌گوییم: «آیا پُر شده‌ای»؟! و او می‌گوید: «آیا افزون بر این هم هست»؟!

 

1 (ق/ 30)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ قَالَ هُوَ اسْتِفْهَامٌ لِأَنَّهُ وَعَدَ اللَّهُ النَّارَ أَنْ یَمْلَأَهَا فَتَمْتَلِئُ النَّارُ ثُمَّ یَقُولُ لَهَا: هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ عَلَی حَدِّ الِاسْتِفْهَامِ أَیْ لَیْسَ فِیَّ مَزِیدٌ قَالَ: فَتَقُولُ الْجَنَّهًُْ یَا رَبِّ وَعَدْتَ النَّارَ أَنْ تَمْلَأَهَا وَ وَعَدْتَنِی أَنْ تَمْلَأَنِی فَلِمَ لَا تَمْلَأُنِی وَ قَدْ مَلَأْتَ النَّارَ قَالَ فَیَخْلُقُ اللَّهُ یَوْمَئِذٍ خَلْقاً یَمْلَأُ بِهِمُ الْجَنَّهًَْ فَقَالَ أَبُوعَبْداللَّهِ (علیه السلام) طُوبَی لَهُمْ إِنَّهُمْ لَمْ یَرَوْا غُمُومَ الدُّنْیَا وَ لَا هُمُومَهَا.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَومَ نَقُول لجهنّم هَل امْتَلأْتِ و تَقُول هَل مِن مَّزِیدٍ؛ جمله‌ی استفهام و پرسش است زیرا خداوند به دوزخ وعده داده که آن را پُر کند. لذا دوزخ از گنهگاران پر می‌شود و خدا از او می‌پرسد: «پر شدی»؟ می‌گوید: «آیا باز هم هست؟ یعنی می‌گوید: ظرفیّت من کامل نیست؟ و بهشت می‌گوید: خدایا به جهنّم وعده دادی آن را پر می‌کنی و به من وعده دادی مرا پر و انباشته می‌سازی. دوزخ را پر کردی، مرا با چه چیزی پر خواهی کرد؟ سپس خداوند آن روز خلقی را می‌آفریند و بهشت را با آن‌ها پر می‌کند». امام صادق (علیه السلام) فرمود: «خوشا به حال آن‌ها که همّ و غمّ دنیا را نمی‌بینند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص74 بحارالأنوار، ج8، ص133/ نورالثقلین/ البرهان؛ «بتفاوت لفظی» / القمی، ج2، ص326

2 (ق/ 30)

السّجّاد (علیه السلام) - اللَّهُمَّ وَ خَلَقْتَ نَاراً لِمَنْ عَصَاکَ وَ أَعْدَدْتَ لِأَهْلِهَا مِنْ أَنْوَاعِ الْعَذَابِ فِیهَا وَ وَصَفْتَهُ وَ صَنَّفْتَهُ مِنَ الْحَمِیمِ وَ الْغَسَّاقِ وَ الْمُهْلِ وَ الضَّرِیعِ وَ الصَّدِیدِ وَ الْغِسْلِینِ وَ الزَّقُّومِ وَ السَّلَاسِلِ وَ الْأَغْلَالِ وَ مَقَامِعِ الْحَدِیدِ وَ الْعَذَابِ الْغَلِیظِ وَ الْعَذَابِ الشَّدِیدِ وَ الْعَذَابِ الْمُهِینِ وَ الْعَذَابِ الْمُقِیمِ وَ عَذَابِ الْحَرِیقِ وَ عَذَابِ السَّمُومِ وَ ظِلٍّ مِنْ یَحْمُومٍ وَ سَرَابِیلِ الْقَطِرَانِ وَ سُرَادِقَاتِ النَّارِ وَ النُّحَاسِ وَ الزَّقُّومِ وَ الْحُطَمَهًِْ وَ الْهَاوِیَهًِْ وَ لَظَی وَ النَّارِالْحَامِیَةِ وَ النَّارِ الْمُوقَدَةِ الَّتِی تَطَّلِعُ عَلَی الْأَفْئِدَةِ وَ النَّارِ الْمُوصَدَةِ ذَاتِ الْعُمُدِ الْمُمَدَّدَةِ وَ السَّعِیرِ وَ الْحَمِیمِ وَ النَّارِ الَّتِی لَا تُطْفَأُ وَ النَّارِ الَّتِی تَکادُ تَمَیَّزُ مِنَ الْغَیْظِ وَ النَّارِ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ وَ النَّارِ الَّتِی یُقَالُ: هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ.

 

امام سجّاد (علیه السلام) - خدایا! آتش را برای سرکشان از فرمانت آفریدی و برای اهل آن انواع عذاب را آماده کردی و آن را توصیف کردی و آب‌های جوشان آن را گروه گروه گرداندی، از حمیم و غساق و مهل و ضریع و صدید و غسلین و زقّوم و غل‌ها و زنجیرها و گرزهای آهنی و عذاب غلیظ و عذاب سخت و عذاب خوارکننده و عذاب پابرجا و عذاب سوزان و عذاب سموم و سایه‌ای از آتش و لباس‌های قطران و سایبان‌های آتش و نحاس و زقوم و حطمهًْ و هاویهًْ و لظی و آتش سوزاننده و آتش زبانه کش که بر دل‌ها شعله می‌کشد و آتش احاطه کننده دارای ستون‌های کشیده شده، و سعیر و حمیم و آتشی که خاموش نگردد و آتشی که نزدیک است از شدت خشم مشخص گردد و آتشی که هیزم آن مردمان و سنگ هستند و آتشی که وقتی به آن گفته می‌شود: آیا پر شدی؟ گوید: آیا بیشتر هم هست؟ هَلِ امْتَلَأْتِ فَتَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص76 بحارالأنوار، ج91، ص135

3 (ق/ 30)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فَالْعِیَاذُ بِاللَّهِ مِنْ هَذَا الْأَمْرِ الْمَهُولِ الَّذِی یَحَارُ فِیهِ الْغَافِلُ الْجَهُولُ وَ تَذْهَلُ مِنْهُ ذوی {ذَوُو} الْأَلْبَابِ وَ الْعُقُولِ قَدْ أُعِدَّ لِلْکَافِرِ ابْنِ مُلْجَمٍ وَ لِلْکَافِرِینَ یَزِیدُ یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ فَیَا حَسْرَهًًْ عَلَی الْعَاصِینَ حَسْرَهًًْ لَا یُمْلَکُ تَلَافِیهَا.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پناه به خدا از این کار و روز وحشتناکی که در آن بی‌خبران سرگردانند و خردمندان از آن روز فراموش می‌کنند و مسلّم آن روز مهیّا شده برای کسانی مانند عبدالرّحمن‌بن‌ملجم مرادی قاتل حضرت علی (علیه السلام) و برای یزیدبن‌معاویه یَوْمَ نَقُولُ لِجهنّم هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ و می‌گوییم به جهنّم در آن روز آیا از این کافران پر نشدی؟ پاسخ دهد بیشتر از این هست؟ پس حسرت و اندوه باد بر گنهکاران اندوه و حسرتی که جبران‌پذیر نیست.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص76 إرشادالقلوب، ج1، ص81

4 (ق/ 30)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ النَّارَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ إِذَا أُلْقِیَ أَهْلُهَا فِیهَا حَتَّی یَضَعَ الرَّبُّ تَعَالَی قَدَمَهُ فِیهَا فَتَقُولُ: قَطُّ قَطُّ. فَحِینَئِذٍ تَمْتَلِئُ وَ یَنْزَوِی بَعْضُهَا إِلَی بَعْضٍ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِیدٍ هنگامی‌که اهل آتش در آن افکنده می‌شوند، آتش می‌گوید: «[هنوز پر نشده‌ام] آیا افزون بر این هم وجود دارد»؟ تا اینکه پروردگار متعال پایش را در آن (آتش) می‌گذارد که آتش می‌گوید: «بس است [پر شدم]». دراین‌هنگام است که [آتش] پُر می‌شود و اهل آن به یکدیگر می‌چسبند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص76 تنزیه الأنبیاء (ع)، ص123

آیه وَ أُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِینَ غَیرَ بَعِیدٍ [31]

 

[در آن روز] بهشت را به پرهیزگاران نزدیک می‌کنند و فاصله‌ای از آنان ندارد!

 

1 (ق/ 31)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - أُزْلِفَتِ أَیْ زُیِّنَتْ غَیْرَ بَعِیدٍ قَالَ: بِسُرْعَهًٍْ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و أُزْلفَتِ الجَنَّةُ للمُتَّقِینَ؛ یعنی زینت داده شده. غَیْرَ بَعِیدٍ؛ یعنی به سرعت.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص76 بحارالأنوار، ج66، ص363/ القمی، ج2، ص326/ نورالثقلین/ البرهان

آیه هَذَا مَا تُوعَدُونَ لِکلِّ أَوَّابٍ حَفِیظٍ [32]

 

این چیزی است که به شما وعده داده می‌شود، برای توبه‌کاران و حافظان پیمان.

 

1 (ق/ 32)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - لِکُلِّ أَوَّابٍ أَیْ تَوَّابٍ رَجَّاعٍ إِلَی الطَّاعَهًِْ وَ قِیلَ: لِکُلِّ مُسَبِّحٍ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - لِکلِّ أَوَّابٍ؛ یعنی توبه­کننده که به اطاعت خدا باز می‌گردد و روایت شده که برای هر تسبیح­گویی است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص76 بحارالأنوار، ج8، ص101

2 (ق/ 32)

الکاظم (علیه السلام) - زِیَارَهًٌْ أُخْرَی لِمَوْلَانَا أَبِی إِبْرَاهِیمَ مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) … فَإِنَّ هَذَا مَقَامٌ تُغْفَرُ فِیهِ الذُّنُوبُ الْعِظَامُ وَ تُرْجَی فِیهِ الرَّحْمَهًُْ مِنَ الْکَرِیمِ الْعَلَّامِ مَقَامٌ لَا یَخِیبُ فِیهِ السَّائِلُونَ وَ لَا یُجْبَهُ فِیهِ بِالرَّدِّ الرَّاغِبُونَ مَقَامُ مَنْ لَاذَ بِمَوْلَاهُ رَغْبَهًًْ وَ تَبَتَّلَ إِلَیْهِ رَهْبَهًًْ مَقَامُ الْخَائِفِ مِنْ یَوْمٍ یَقُومُ فِیهِ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ وَلَا تَنْفَعُ فِیهِ شَفاعَةُ الشَّافِعِینَ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ وَ کَانَ مِنَ الْفَائِزِینَ ذَلِکَ یَوْمٌ لا یَنْفَعُ فِیهِ مالٌ وَ لا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتَی اللهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ وَ أُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِینَ وَ قِیلَ لَهُمْهذا ما کُنْتُمْ تُوعَدُونَ لِکُلِّ أَوَّابٍ حَفِیظ.

 

امام کاظم (علیه السلام) - زیارت دیگری برای مولایمان ابوابراهیم موسی‌بن‌جعفر (علیه السلام) … اینجا، جایی است که در آن گناهان بزرگ آمرزیده می­شود، و در آن رحمت از جانب خداوند بزرگوار و بسیار دانا امید می­رود، و مکانی است که در آن نیازخواهان نومید نمی­شوند، و به مشتاقان جواب رد داده نمی­شود، و جایگاه کسی است که از روی اشتیاق به سرورش پناه برده، و از روی ترس به او روی آورده است و جایگاه کسی است که می­ترسد از روزی که مردم برای پروردگار جهانیان به پا می­خیزند، و و در آن روز، شفاعت شفاعتگران آن‌ها را سود نبخشد، جز آن کسی که خداوند رحمان به او اجازه شفاعت داده و از رستگاران بوده باشد؛ روزی که مال و فرزندان سودی نمی‌بخشد مگر کسی با قلب سلیم به پیشگاه خدا آید و [در آن روز] بهشت برای پرهیزکاران نزدیک می‌شود، (شعراء/9089) و به آن‌ها گفته می‌شود: هذا ما کُنْتُمْ تُوعَدُونَ لِکُلِّ أَوَّابٍ حَفِیظ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص76 بحارالأنوار، ج99، ص18/ بحارالأنوار، ج99، ص75

آیه مَنْ خَشِیَ الرَّحْمَانَ بِالْغَیْبِ وَ جَاءَ بِقَلْبٍ مُّنِیبٍ [33]

 

همان کس‌که از خداوند رحمان در نهان بترسد و با قلبی پر انابه در محضر او حاضر شود!

 

1 (ق/ 33)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا ابْنَ مَسْعُودٍ اخْشَ اللَّهَ تَعَالَی بِالْغَیْبِ کَأَنَّکَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَکُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ یَرَاکَ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی: مَنْ خَشِیَ الرَّحْمنَ بِالْغَیْبِ وَ جاءَ بِقَلْبٍ مُنِیبٍ ادْخُلُوها بِسَلامٍ ذلِکَ یَوْمُ الْخُلُودِ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای پسر مسعود! خدا را در نهان بیمناک باش گویا که تو او را می‌بینی! که اگر تو او را نبینی او تو را می‌بیند. خدای عزّوجلّ می‌فرماید: مَنْ خَشِیَ الرَّحْمنَ بِالْغَیْبِ وَ جاءَ بِقَلْبٍ مُنِیبٍ، ادْخُلُوها بِسَلامٍ ذلِکَ یَوْمُ الخُلُود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص78 مستدرک الوسایل، ج11، ص230/ بحارالأنوار، ج67، ص393/ بحارالأنوار، ج74، ص111/ جامع الأخبار، ص97/ مکارم الأخلاق، ص457

آیه اُدْخُلُوهَا بِسَلامٍ ذالِکَ یَوْمُ الْخُلُودِ [34]

 

[به آنان گفته‌ مى‌شود]: به سلامت وارد بهشت شوید، امروز روز جاودانگی است.

 

1 (ق/ 34)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا دَخَلَ الْمَدِینَهًَْ عِنْدَ هِجْرَتِهِ أَیُّهَا النَّاسُ أَفْشُوا السَّلَامَ وَ صِلُوا الْأَرْحَامَ وَ أَطْعِمُوا الطَّعَامَ وَ صَلُّوا بِاللَّیْلِ وَ النَّاسُ نِیَامٌ تَدْخُلُوا الْجَنَّهًَْ بِسَلَامٍ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - در زمان هجرت هنگام ورود به مدینه فرمود: «ای مردم! به سلام‌کردن تظاهر کنید (آشکارا سلام کنید) و سفره بگسترانید و شبانگاه درحالی‌که دیگران می‌خوابند، نماز بگزارید و با آرامش خاطر به بهشت بروید».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص78 عوالی اللیالی، ج1، ص268/ نورالثقلین

آیه لَهُم مَّا یَشاءُونَ فِیهَا وَ لَدَیْنَا مَزِیدٌ [35]

 

هرچه بخواهند در آنجا برای آن‌ها هست و نزد ما افزون بر آن است [نعمت‌هايى ‌كه به فكر هيچ‌كس نمى‌رسد]!

 

1 (ق/ 35)

الصّادق (علیه السلام) - إِنَّ لِلَّهِ کَرَامَهًًْ فِی عِبَادِهِ الْمُؤْمِنِینَ فِی کُلِّ یَوْمِ جُمُعَهًٍْ فَإِذَا کَانَ یَوْمُ الْجُمُعَهًِْ بَعَثَ اللَّهُ إِلَی الْمُؤْمِنِ مَلَکاً مَعَهُ حُلَّهًٌْ فَیَنْتَهِی إِلَی بَابِ الْجَنَّهًِْ فَیَقُولُ اسْتَأْذِنُوا لِی عَلَی فُلَانٍ فَیُقَالُ لَهُ هَذَا رَسُولُ رَبِّکَ عَلَی الْبَابِ فَیَقُولُ لِأَزْوَاجِهِ أَیَّ شَیْءٍ تَرَیْنَ عَلَیَّ أَحْسَنَ فَیَقُلْنَ یَا سَیِّدَنَا وَ الَّذِی أَبَاحَکَ الْجَنَّهًَْ مَا رَأَیْنَا عَلَیْکَ شَیْئاً أَحْسَنَ مِنْ هَذَا بَعَثَ إِلَیْکَ رَبُّکَ فَیَتَّزِرُ بِوَاحِدَهًٍْ وَ یَتَعَطَّفُ بِالْأُخْرَی فَلَا یَمُرُّ بِشَیْءٍ إِلَّا أَضَاءَ لَهُ حَتَّی یَنْتَهِیَ إِلَی الْمَوْعِدِ فَإِذَا اجْتَمَعُوا تَجَلَّی لَهُمُ الرَّبُّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَإِذَا نَظَرُوا إِلَیْهِ خَرُّوا سُجَّداً فَیَقُولُ عِبَادِی ارْفَعُوا رُءُوسَکُمْ لَیْسَ هَذَا یَوْمَ سُجُودٍ وَ لَا یَوْمَ عِبَادَهًٍْ قَدْ رَفَعْتُ عَنْکُمُ الْمَئُونَهًَْ فَیَقُولُونَ یَا رَبِّ وَ أَیُّ شَیْءٍ أَفْضَلُ مِمَّا أَعْطَیْتَنَا أَعْطَیْتَنَا الْجَنَّهًَْ فَیَقُولُ لَکُمْ مِثْلُ مَا فِی أَیْدِیکُمْ سَبْعِینَ ضِعْفاً فَیَرْجِعُ الْمُؤْمِنُ فِی کُلِّ جُمُعَهًٍْ بِسَبْعِینَ ضِعْفاً مِثْلَ مَا فِی یَدَیْهِ وَ هُوَ قَوْلُهُ: وَ لَدَیْنا مَزِیدٌ وَ هُوَ یَوْمُ الْجُمُعَهًِْ إِنَّ لَیْلَهَا لَیْلَهًٌْ غَرَّاءُ وَ یَوْمُهَا یَوْمٌ أَزْهَر.

 

امام صادق (علیه السلام) - خداوند در هر روز جمعه کرامتی به بندگان مؤمن خود عنایت می‌فرماید. چون روز جمعه شود، خداوند فرشته‌ای را با دو جامه به دروازه‌ی بهشت می‌فرستد و می‌گوید: «به فلانی خبر دهید که آماده‌ی دیدار پروردگارش گردد». در آن هنگام به آن مرد گفته می‌شود: «اینک فرستاده‌ی پروردگارت کنار در منتظر توست». پس مرد رو به همسرانش کرده و می‌گوید: «کدام یک از این دو جامه را برای من بهتر می‌دانید». گویند: «سرور ما! قسم به آن که بهشت را به تو روا داشته، جامه‌ای زیباتر از این که خداوند برایت فرستاده ندیده‌ایم». پس آن مؤمن، دو جامه را از فرشته می‌گیرد و یکی از آن دو را به صورت اِزار بر تن کرده و دیگری را به صورت رَدا بر دوش خود می‌افکند و از کنار هر چیزی که گذر می‌کند، برای او می‌درخشد تا اینکه به وعده‌گاه می‌رسد. پس هنگامی که تمام مؤمنان گرد هم می‌آیند، پروردگار تبارک‌وتعالی بر آنان تجلّی می‌یابد و چون نگاه آنان به خداوند یعنی به رحمت خداوند می‌افتد، خاضعانه به سجده می‌افتند. در آن هنگام خداوند به آنان می‌فرماید: «ای بندگان من! سرتان را بالا بگیرید، چراکه امروز، روز سجده و عبادت نیست و من، بار زحمت و مشقّت را از شانه‌هایتان برداشته‌ام». مؤمنان به خداوند عرض می‌کنند: «پروردگارا! هیچ چیزی بهتر از آنچه به ما ارزانی داشته‌ای، نیست؛ چراکه تو بهشت را به ما ارزانی داشته‌ای». خداوند، به آنان می‌فرماید: «هفتاد برابر آنچه که در اختیارتان است، برای شما می‌باشد». پس مؤمن در هر جمعه، هفتاد برابر آنچه را که در اختیار اوست، به دست می‌آورد و معنای آیه لَدَیْنَا مَزِیدٌ همین است و منظور از آیه، روز جمعه است و شب جمعه، شبی تابناک و روز آن، روزی درخشان است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص78 بحارالأنوار، ج8، ص126/ بحارالأنوار، ج86، ص266/ القمی، ج2، ص168 و نورالثقلین؛ «بتفاوت لفظی»

2 (ق/ 35)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ فِی الْجَنَّهًِْ لَنَهَراً حَافَتَاهُ الْجَوَارِی قَالَ فَیُوحِی إِلَیْهِنَّ الرَّبُّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَسْمِعْنَ عِبَادِی تَمْجِیدِی وَ تَسْبِیحِی وَ تَحْمِیدِی فَیَرْفَعْنَ أَصْوَاتَهُنَّ بِأَلْحَانٍ وَ تَرْجِیعٍ لَمْ یَسْمَعِ الْخَلَائِقُ مِثْلَهَا قَطُّ فَتَطْرَبُ أَهْلُ الْجَنَّهًِْ وَ إِنَّهُ لَتُشْرِفُ عَلَی (علیه السلام) وَلِیِّ اللَّهِ الْمَرْأَهًُْ لَیْسَتْ مِنْ نِسَائِهِ مِنَ السَّجْفِ فَمَلَأَتْ قُصُورَهُ وَ مَنَازِلَهُ ضَوْءاً وَ نُوراً فَیَظُنُّ وَلِیُّ اللَّهِ أَنَّ رَبَّهُ أَشْرَفَ عَلَیْهِ أَوْ مَلَکٌ مِنْ مَلَائِکَتِهِ فَیَرْفَعُ رَأْسَهُ فَإِذَا هُوَ بِزَوْجَهًٍْ قَدْ کَادَتْ یَذْهَبُ نُورُهَا نُورَ عَیْنَیْهِ قَالَ فَتُنَادِیهِ قَدْ آنَ لَنَا أَنْ تَکُونَ لَنَا مِنْکَ دَوْلَهًٌْ قَالَ فَیَقُولُ لَهَا وَ مَنْ أَنْتِ قَالَ فَتَقُولُ أَنَا مِمَّنْ ذَکَرَ اللَّهُ فِی الْقُرْآنِ: لَهُمْ ما یَشاؤُنَ فِی‌ها وَ لَدَیْنا مَزِیدٌ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - همانا در بهشت رودی است که در ساحل آن دخترانی نشسته‌اند. پروردگار تبارک‌وتعالی به آنان وحی می‌فرستد: تمجید و تسبیح و حمد مرا به گوش بندگانم برسانید. پس آنان صدا را به نغمه‌ها و آهنگی که هیچ کس مانند آن را نشنیده بلند می‌کنند و بهشتیان به شادی و طرب درآیند. و همانا در تاریکی شب زنی نزد ولی خدا می‌آید که از همسران او نیست، نور و روشنایی او قصرها و خانه‌ها را پر می‌کند. او گمان می‌کند پروردگارش بر او نمایان شده یا فرشته‌ای از فرشتگان اوست، سرش را بلند می‌کند و می‌بیند او زنی است که از روشنایی او نزدیک است چشمانش نابینا شوند. صدا می‌زند: «اکنون نوبت ماست که از شما چیزی به ما برسد». می‌پرسد: «تو کیستی»؟ پاسخ می‌دهد: «من از کسانی هستم که خداوند در قرآن نامشان را برده است: لَهُمْ ما یَشاؤُنَ فِی‌ها وَ لَدَیْنا مَزِیدٌ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص80 بحارالأنوار، ج8، ص214/ الاختصاص، ص351

3 (ق/ 35)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - إِنَّ رسول الله (صلی الله علیه و آله) قَالَ لِعَلِیٍّ (علیه السلام) لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَی السَّمَاءِ رَأَیْتُ فِی الْجَنَّهًِْ نَهَراً أَبْیَضَ مِنَ اللَّبَنِ وَ أَحْلَی مِنَ الْعَسَلِ فِیهِ أَبَارِیقُ عَدَدَ نُجُومِ السَّمَاءِ عَلَی شَاطِئِهِ قِبَابُ الْیَاقُوتِ الْأَحْمَرِ وَ الدُّرِّ الْأَبْیَضِ فَضَرَبَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) بِجَنَاحِهِ إِلَی جَانِبِهِ فَإِذَا هُوَ مِسْکٌ أَذْفَرُ ثُمَّ قَالَ وَ الَّذِی نَفْسُ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) بِیَدِهِ إِنَّ فِیهَا لَشَجَراً یُصَفِّقْنَ بِالتَّسْبِیحِ بِصَوْتٍ لَمْ یَسْمَعِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخَرُونَ بِمِثْلِهِ یُثْمِرْنَ أَثْدَاءً کَالرُّمَّانِ تُلْقِی الثَّمَرَهًَْ إِلَی الرَّجُلِ فَیَشُقُّهَا عَنْ سَبْعِینَ حُلَّهًًْ وَ الْمُؤْمِنُونَ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) عَلَی کَرَاسِیَّ مِنْ نُورٍ وَ هُمُ الْغُرُّ الْمُحَجَّلُونَ وَ أَنْتَ إِمَامُهُمْ عَلَی الرَّجُلِ نَعْلَانِ یُضِیءُ لَهُ شِرَاکُهُمَا أَمَامَهُ حَیْثُ شَاءَ مِنَ الْجَنَّهًِْ فَبَیْنَا الْمُؤْمِنُ کَذَلِکَ إِذَا أَشْرَفَتْ عَلَیْهِ امْرَأَهًٌْ مِنْ فَوْقِهِمْ فَتَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ یَا عَبْدَ اللَّهِ أَ مَا لَنَا مِنْکَ دَوْلَهًٌْ فَیَقُولُ وَ مَنْ أَنْتِ فَتَقُولُ أَنَا مِنَ اللَّوَاتِی قَالَ اللَّهُ: وَ لَدَیْنا مَزِیدٌ فَبَیْنَا هُوَ کَذَلِکَ إِذْ أَشْرَفَتْ عَلَیْهِ أُخْرَی مِنْ فَوْقِهِم.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - امام صادق (علیه السلام) فرمود: از امام باقر (علیه السلام) شنیدم که فرمود: هنگامی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به معراج رفت [و بازگشت]، به علی (علیه السلام) فرمود: «ای علی! من در بهشت نهری را دیدم که از شیر سفیدتر و از عسل شیرین‌تر و از تیر راست‌تر بود. در آن، به اندازه ستارگان آسمان کاسه بود و بر کناره آن، قبّه‌هایی از یاقوت سرخ و درّ سفید. جبرئیل با بالش به کنار آن زد [و معلوم شد] مشک خوشبو و معطّر است». سپس [رسول خدا (صلی الله علیه و آله)] فرمود: «به آن خدایی که جان محمّد به دست قدرت اوست، در بهشت درختی است که با صدای بلند، تسبیح خداوند را می‌گوید. صدای آن درخت، به گونه‌ای است که اوّلین و آخرین [آفریدگان]، زیباتر از آن صدا را نشنیده‌اند. این درخت همچون درخت انار میوه می‌دهد و میوه‌هایش را بر سر مؤمن می‌ریزد و چون آن را باز نماید، آن را از بین نود حلّه می‌شکافد. مؤمنین بر روی تخت‌هایی از نورند، درحالی‌که پیشانی و دست و پاهای آن‌ها درخشان و نورانی است. [ای علی] تو در قیامت، پیشوایشان هستی. هر یک از آن‌ها کفش‌هایی می‌پوشد که بندهایش از نور است و جلوی خود را تا هر جا که بخواهد، روشن می‌کند. مؤمن در چنین موقعیّتی است که ناگهان زنی از مقام بالاتر به او می‌نگرد و می‌گوید: «ای بنده‌ی خدا! تو بر ما تصرّف و تملّک نداری»؟ مؤمن می‌گوید: «تو کیستی»؟ و او می‌گوید: «من از جمله نعمت‌هایی هستم که خداوند عزّ‌وجلّ درباره‌ی آن‌ها چنین فرموده است: وَ لَدَیْنا مَزِیدٌ، در این میان که اوضاع این‌گونه است، ناگهان زن دیگری بر او از بالای سرش، اشراف پیدا می‌کند (پدیدار می‌شود).

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص80 بحارالأنوار، ج27، ص127/ أعلام الدین، ص459

4 (ق/ 35)

الباقر (علیه السلام) - عَنْ جَابِرِ‌بْنِ‌یَزِیدَ الْجُعْفِیِّ قَالَ: قَالَ لِی أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام): إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیُفَوِّضُ اللَّهُ إِلَیْهِ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ فَیَصْنَعُ مَا یَشَاءُ قُلْتُ حَدِّثْنِی فِی کِتَابِ اللَّهِ أَیْنَ قَالَ قَالَ قَوْلُهُ: لَهُمْ ما یَشاؤُنَ فِی‌ها وَ لَدَیْنا مَزِیدٌ فَمَشِیَّهًُْ اللَّهِ مُفَوَّضَهًٌْ إِلَیْهِ وَ الْمَزِیدُ مِنَ اللَّهِ مَا لَا یُحْصَی.

 

امام باقر (علیه السلام) - جابربن‌یزید جعفی گوید: امام باقر (علیه السلام) به من فرمود: «خداوند روز قیامت دست مؤمن را باز می‌گذارد و او هر کاری که بخواهد انجام می‌دهد». عرض کردم: «از کتاب خداوند دراین‌باره برای من چیزی قرائت کن». امام (علیه السلام) فرمود: «خداوند می‌فرماید: لَهُمْ ما یَشاؤُنَ فِی‌ها وَ لَدَیْنا مَزِیدٌ. از این آیه روشن است که آن‌ها روز قیامت اجازه دارند هرچه بخواهند و خداوند هم علاوه بر خواسته‌های آنان به آن‌ها عطا می‌کند».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص80 بحارالأنوار، ج64، ص70/ مشکاهًْ الأنوار، ص99

5 (ق/ 35)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - فَیَا حَسْرَهًًْ عَلَی الْعَاصِینَ حَسْرَهًًْ لَا یُمْلَکُ تَلَافِیهَا وَ یَا نُصْرَهًًْ لِلْمُخْلِصِینَ تَکَامَلَ صَافِیهَا ادْخُلُوا الْجَنَّهًَْ لَهُمْ ما یَشاؤُنَ فِی‌ها وَ لَدَیْنا مَزِید.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - پس حسرت و اندوه باد بر گنهکاران، اندوه و حسرتی که جبران‌پذیر نیست پس نصرت و یاری بر بندگان مخلص باد که روز تکامل آن‌هاست. در آن روز وارد بهشت می‌شوند؛ لَهُمْ ما یَشاؤُنَ فِی‌ها وَ لَدَیْنا مَزِیدٌ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص82 إرشادالقلوب، ج1، ص80

6 (ق/ 35)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - لَهُمْ ما یَشاؤُنَ فِی‌ها وَ لَدَیْنا مَزِیدٌ قَالَ: النَّظَرُ إِلَی رَحْمَهًِْ اللَّهِ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - لهُم مَّا یَشَاؤُونَ فِیهَا و لدَیْنَا مَزِیدٌ؛ نظر به وجه خدا یعنی نظر به رحمت خداوند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص82 القمی، ج2، ص326/ نورالثقلین

7 (ق/ 35)

الرّضا (علیه السلام) - إِنَّ لِلَّهِ عزّوجلّ عِلْمَیْنِ عِلْماً مَخْزُوناً مَکْنُوناً لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا هُوَ مِنْ ذَلِکَ یَکُونُ الْبَدَاءُ وَ عِلْماً عَلَّمَهُ مَلَائِکَتَهُ وَ رُسُلَهُ فَالْعُلَمَاءُ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ نَبِیِّکَ یَعْلَمُونَهُ قَالَ سُلَیْمَانُ أُحِبُّ أَنْ تَنْزِعَهُ لِی مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عزّوجلّ… قَالَ الرِّضَا (علیه السلام) یَا سُلَیْمَانُ هَلْ یَعْلَمُ اللَّهُ جَمِیعَ مَا فِی الْجَنَّهًِْ وَ النَّارِ. قَالَ سُلَیْمَانُ: نَعَمْ قَالَ: فَیَکُونُ مَا عَلِمَ اللَّهُ عزّوجلّ أَنَّهُ یَکُونُ مِنْ ذَلِکَ. قَالَ: نَعَمْ قَالَ فَإِذَا کَانَ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْهُ شَیْءٌ إِلَّا کَانَ أَ یَزِیدُهُمْ أَوْ یَطْوِیهِ عَنْهُمْ. قَالَ سُلَیْمَانُ: بَلْ یَزِیدُهُمْ قَالَ فَأَرَاهُ فِی قَوْلِکَ قَدْ زَادَهُمْ مَا لَمْ یَکُنْ فِی عِلْمِهِ أَنَّهُ یَکُونُ قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَالْمَزِیدُ لَا غَایَهًَْ لَهُ قَالَ فَلَیْسَ یُحِیطُ عِلْمُهُ عِنْدَکُمْ بِمَا یَکُونُ فِیهِمَا إِذَا لَمْ یَعْرِفْ غَایَهًَْ ذَلِکَ وَ إِذَا لَمْ یُحِطْ عِلْمُهُ بِمَا یَکُونُ فِیهِمَا لَمْ یَعْلَمْ مَا یَکُونُ فِیهِمَا أَنْ یَکُونَ تَعَالَی اللَّهُ عَنْ ذَلِکَ عُلُوّاً کَبِیراً قَالَ سُلَیْمَانُ إِنَّمَا قُلْتُ لَا یَعْلَمُهُ لِأَنَّهُ لَا غَایَهًَْ لِهَذَا لِأَنَّ اللَّهَ عزّوجلّ وَصَفَهُمَا بِالْخُلُودِ وَ کَرِهْنَا أَنْ نَجْعَلَ لَهُمَا انْقِطَاعاً قَالَ الرِّضَا (علیه السلام) لَیْسَ عِلْمُهُ بِذَلِکَ بِمُوجِبٍ لِانْقِطَاعِهِ عَنْهُمْ لِأَنَّهُ قَدْ یَعْلَمُ ذَلِکَ ثُمَّ یَزِیدُهُمْ ثُمَّ لَا یَقْطَعُهُ عَنْهُمْ وَ کَذَلِکَ قَالَ عزّوجلّ فِی کِتَابِهِ: کُلَّما نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْناهُمْ جُلُوداً غَیْرَها لِیَذُوقُوا الْعَذابَ وَ قَالَ لِأَهْلِ الْجَنَّهًِْ‌عَطاءً غَیْرَ مَجْذُوذٍ وَ قَالَ عزّوجلّ: وَ فاکِهَةٍ کَثِیرَةٍ لا مَقْطُوعَةٍ وَ لا مَمْنُوعَةٍ فَهُوَ جَلَّ وَ عَزَّ یَعْلَمُ ذَلِکَ وَ لَا یَقْطَعُ عَنْهُمُ الزِّیَادَهًَْ أَرَأَیْتَ مَا أَکَلَ أَهْلُ الْجَنَّهًِْ وَ مَا شَرِبُوا أَ لَیْسَ یُخْلِفُ مَکَانَهُ قَالَ بَلَی قَالَ أَ فَیَکُونُ یَقْطَعُ ذَلِکَ عَنْهُمْ وَ قَدْ أَخْلَفَ مَکَانَهُ. قَالَ سُلَیْمَانُ لَا قَالَ فَکَذَلِکَ کُلَّمَا یَکُونُ فِیهَا إِذَا أَخْلَفَ مَکَانَهُ فَلَیْسَ بِمَقْطُوعٍ عَنْهُمْ قَالَ سُلَیْمَانُ بَلْ یَقْطَعُهُ عَنْهُمْ وَ لَا یَزِیدُهُمْ قَالَ الرِّضَا (علیه السلام) إِذاً یَبِیدُ مَا فِیهِمَا وَ هَذَا. یَا سُلَیْمَانُ إِبْطَالُ الْخُلُودِ وَ خِلَافُ الْکِتَابِ لِأَنَّ اللَّهَ عزّوجلّ یَقُولُ لَهُمْ ما یَشاؤُنَ فِی‌ها وَ لَدَیْنا مَزِیدٌ.

 

امام رضا (علیه السلام) - خدا را دو علم است؛ علمی پنهان و مخفی، کسی جز خود او از آن علم اطّلاع ندارد که بداء جزء همین علم است. علمی که به ملائکه و پیامبران (علیهم السلام) آن را آموخته است. علمای اهل بیت (امامان) از این علم اطّلاع دارند. سلیمان گفت: «مایلم از قرآن مطالبی در مورد بداء استخراج فرمایید» … حضرت (علیه السلام) فرمود: «ای سلیمان! آیا خداوند به تمام آنچه را که در بهشت و دوزخ است، علم دارد»؟ سلیمان گفت: «بله»! حضرت (علیه السلام) فرمود: «آیا آنچه را که خداوند می‌داند که در آینده ایجاد خواهد شد، ایجاد خواهد شد»؟ گفت: «بله»! حضرت (علیه السلام) فرمود: «حال، اگر موجود شد به‌گونه‌ای که دیگر چیزی باقی نماند، آیا باز هم خداوند می‌تواند چیزهای دیگری به آن‌ها بیفزاید یا صرف نظر می‌کند»؟ سلیمان گفت: «اضافه می‌کند». حضرت (علیه السلام) فرمود: «بنابر گفته‌ی تو که خداوند اضافه می‌کند چیزی به آن‌ها اضافه کرده است که خود نمی‌دانسته ایجاد خواهد شد [چون فرض بر این بود که تمام آنچه را خدا به وجود آنان در آینده علم داشته، موجود شده است و دیگر چیزی باقی نیست]». سلیمان گفت: «قربانت گردم! اضافه‌ها غایت و نهایت ندارند». حضرت (علیه السلام) فرمود: «پس از نظر شما علم خداوند به آنچه در آن‌ها (یعنی بهشت و دوزخ) قرار خواهد گرفت، احاطه ندارد، چون نهایتی برای آن قابل تصوّر نیست و اگر علم او به آنچه در آن‌ها خواهد بود احاطه نداشته باشد، آنچه را که در آن‌ها خواهد بود، قبل از وجودشان، نخواهد دانست، خداوند از چنین گفته‌ها و عقایدی منزّه و بالاتر است». سلیمان گفت: «من که گفتم خداوند به آن‌ها علم ندارد ازاین‌رو بود که آن‌ها نهایتی ندارند و خود خداوند آن‌ها را به جاودانگی وصف فرموده است و لذا ما نخواستیم پایانی برای آن‌ها قرار دهیم»، حضرت (علیه السلام) فرمود: «علم خداوند به آن‌ها باعث نمی‌شود آن‌ها متناهی باشند، زیرا چه بسا خداوند به آن‌ها علم دارد سپس بر آن‌ها می‌افزاید و افزوده‌ها را از آن‌ها قطع نمی‌نماید و خداوند نیز خود چنین فرمود است: هرگاه پوست‌های تنشان [در آن] بریان گردد [و بسوزد]، پوست‌های دیگری به‌جای آن قرار می‌دهیم، تا کیفر [الهی] را بچشند. (نساء/56) و نیز در مورد بهشتیان فرموده است: بخششی است قطع نشدنی! . (هود/108) و نیز فرموده: و میوه‌های فراوان، که هرگز قطع و ممنوع نمی‌شود. پس خداوند عزّوجلّ این زیادی‌ها را می‌داند و آن را از آنان دریغ نمی‌نماید، آیا آنچه اهل بهشت می‌خورند و می‌آشامند خداوند چیزی جایگزین آن نمی‌کند»؟ گفت: «چرا»! حضرت (علیه السلام) فرمود: «آیا حال که به‌جای آن خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها که مصرف شده، چیز جدیدی جایگزین فرموده، آیا عطاء خود را قطع کرده است»؟ سلیمان گفت: «نه»! حضرت (علیه السلام) فرمود: «پس همچنین است هرآنچه در بهشت باشد و مصرف شود و چیز دیگری را جای آن قرار دهد، این جایگزین شده‌ها از اهل بهشت منقطع نشده است و نخواهد شد». سلیمان گفت: «خوب! اضافات را از آن‌ها دریغ می‌کند و چیز اضافی به آنان نمی‌دهد». حضرت (علیه السلام) فرمود: «دراین‌صورت آنچه در بهشت و جهنّم است از بین خواهد رفت و تمام خواهد شد و این مطلب‌ای سلیمان برخلاف کتاب خدا و ضدّ خلود و جاودانگی است، زیرا خداوند می‌فرماید: لَهُمْ ما یَشاؤُنَ فِی‌ها وَ لَدَیْنا مَزِیدٌ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص82 الاحتجاج، ج2، ص404/ بحارالأنوار، ج10، ص332/ التوحید، ص446/ عیون أخبارالرضا (ع)، ج1، ص184

آیه وَ کَمْ أَهْلَکنَا قَبْلَهُم مِّنْ قَرْنٍ هُمْ أَشدُّ مِنهُم بَطْشاً فَنَقَّبُوا فِی الْبِلادِ هَلْ مِن مَّحِیصٍ [36]

 

چه بسیار اقوامی را که پیش از آن‌ها هلاک کردیم، اقوامی که از آنان قویتر بودند و شهرها [و كشورها] را گشودند؛ آیا راه فراری [از عذاب الهى] وجود دارد؟!

 

1 (ق/ 36)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَنَقَّبُوا فِی الْبِلادِ أَیْ مَرُّوا.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَنَقَّبُوا فِی البِلادِ؛ یعنی گذشتند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص84 البرهان

آیه إِنَّ فی ذالِکَ لَذِکرَی لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَی السَّمْعَ وَ هُوَ شهِیدٌ [37]

 

در این تذکّری است برای آن‌کس که عقل دارد، یا گوش دل فرا دهد درحالی‌که حضور [قلب] داشته باشد.

 

1 (ق/ 37)

الکاظم (علیه السلام) - إِنَّ فِی ذلِکَ لَذِکْری لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ یَعْنِی عَقْل.

 

امام کاظم (علیه السلام) - إِنَّ فِی ذَلکَ لذِکْرَی لمَن کَانَ لهُ قَلبٌ، یعنی عقل.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص84 الکافی، ج1، ص15/ بحارالأنوار، ج1، ص135/تحف العقول، ص383/ نورالثقلین/ البرهان

2 (ق/ 37)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّ فِی ذلِکَ لَذِکْری لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ‌ای ذَاکِرٌ أَوْ أَلْقَی السَّمْعَ وَ هُوَ شهِیدٌ، ای سَمِعَ وَ اَطَاعَ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - إِنَّ فِی ذَلکَ لذِکْرَی لمَن کَانَ لهُ قَلبٌ، قلب به‌معنای ذکر است. أَو أَلقَی السَّمْعَ و هُو شَهِیدٌ، یعنی بشنود و اطاعت کند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص84 البرهان

3 (ق/ 37)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أَوْ أَلْقَی السَّمْعَ وَ هُوَ شهِیدٌ أیْ اسْتَمَعَ وَ لَمْ یَشْتَغِلْ قَلْبُهُ بِغَیْرِ مَا یَسْتَمِعُ وَ هُوَ شَهِیدٌلِمَا یَسْمَعُ فَیَفْهَمُهُ غَیْرَ غَافِلٍ عَنْهُ وَ لَا سَاهٍ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - أَوْ أَلْقَی السَّمْعَ وَ هُوَ شهِیدٌ؛ یعنی می‌شنوند. و دلشان به غیر از آن چیزی که می‌شنوند مشغول نمی‌گردد. و خودش شاهد آن چیزی هست که شنیده است و آن را بدون آنکه از آن غفلت داشته باشد یا فراموشش کند، درک می‌کند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص84 بحرالعرفان، ج15، ص127

4 (ق/ 37)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - انْظُرُوا عِبَادَ اللَّهِ فَرْقَ مَا بَیْنَ الْفَرِیقَیْنِ بِحُضُورِ قَلْبٍ وَ اغْتَنِمُوا الصِّحَّهًَْ قَبْلَ أَنْ یَنْخَلِعَ الْقَلْبُ فَإِنَّ اللَّذَّاتِ تَفْنَی وَ یَبْقَی الْعَارُ وَ الثَّلْبُ إِنَّ فِی ذلِکَ لَذِکْری لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَی السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِید.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای بندگان خدا! تفاوت بین دو دسته‌ی گنهکاران و نیکوکاران را با حضور قلب توجّه کنید پس سلامتی خویش را پیش از آنکه دل از جایش کنده شود غنیمت بشمارید؛ چرا که خوشگذرانی‌ها نابود می‌شود و ننگش به‌جا می‌ماند: إِنَّ فِی ذلِکَ لَذِکْری لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَی السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِیدٌ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص84 إرشادالقلوب، ج1، ص80

5 (ق/ 37)

الباقر (علیه السلام) - فِی قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ: قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ قَالَ قُلْ أَیْ أَظْهِرْ مَا أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ وَ نَبَّأْنَاکَ بِهِ بِتَأْلِیفِ الْحُرُوفِ الَّتِی قَرَأْنَاهَا لَکَ لِیَهْتَدِیَ بِهَا مَنْ أَلْقَی السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِید.

 

امام باقر (علیه السلام) - قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ، قُلْ یعنی اظهار کن آنچه را که وحی کردیم به‌سوی تو و تو را به آن خبر دادیم به تألیف و ترکیب حروفی که آن‌ها را از برایت خواندیم تا آنکه به آن‌ها راه راست یابد کسی که أَلْقَی السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِید».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص84 بحارالأنوار، ج3، ص221

6 (ق/ 37)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: أُهْدِیَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) نَاقَتَانِ عَظِیمَتَانِ، فَنَظَرَ إِلَی أَصْحَابِهِ وَ قَالَ: هَلْ فِیکُمْ أَحَدٌ یُصَلِّی رَکْعَتَیْنِ لَا یَهْتَمُّ فِیهِمَا مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا بِشَیْءٍ وَ لَا یُحَدِّثُ قَلْبَهُ بِذِکْرِ الدُّنْیَا أَعْطَیْتُهُ إِحْدَی النَّاقَتَیْنِ. فَقَامَ عَلِیٌّ وَ دَخَلَ فِی الصَّلَاهًِْ، فَلَمَّا سَلَّمَ هَبَطَ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ: أَعْطِهِ إِحْدَاهُمَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): إِنَّهُ جَلَسَ فِی التَّشَهُّدِ فَتَفَکَّرَ أَیَّهُمَا یَأْخُذُ. فَقَالَ جَبْرَئِیلُ: تَفَکَّرَ {أَنْ} یَأْخُذَ أَسْمَنَهُمَا فَیَنْحَرَهَا وَ یَتَصَدَّقَ بِهَا لِوَجْهِ اللَّهِ، فَکَانَ تَفَکُّرُهُ لِلَّهِ لَا لِنَفْسِهِ وَ لَا لِلدُّنْیَا. فَأَعْطَاهُ {رَسُولُ اللَّهِ} کِلْتَیْهِمَا وَ أَنْزَلَ اللَّهُ إِنَّ فِی ذلِکَ أَیْ فِی صَلَاهًِْ عَلِیٍّ لَعِظَهًًْ لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ {أَیْ} عَقْلٌ أَوْ أَلْقَی السَّمْعَ یَعْنِی اسْتَمَعَ بِأُذُنَیْهِ إِلَی مَا تَلَاهُ بِلِسَانِهِ، وَ هُوَ شَهِیدٌ یَعْنِی حَاضِرَ الْقَلْبِ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ. قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): مَا مِنْ عَبْدٍ صَلَّی لِلَّهِ رَکْعَتَیْنِ لَا یَتَفَکَّرُ فِیهِمَا مِنْ أُمُورِ الدُّنْیَا بِشَیْءٍ إِلَّا رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ وَ غَفَرَ لَهُ ذُنُوبَه.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - ابن‌عبّاس گوید: به پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) دو شتر بزرگ هدیه داده شد، پس به اصحاب خود نظر کرد و گفت: آیا در میان شما کسی هست که دو رکعت نماز بخواند و در آن به کار دنیا توجّه نکند و قلب او جز به یاد خدا نباشد؟ اگر چنین باشد یکی از این دو شتر را به او می‌دهم. علی (علیه السلام) برخاست و نماز خواند، وقتی سلام نماز را داد، جبرئیل (علیه السلام) نازل شد و گفت: «یکی از این دو شتر را به او بده». پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفت: «او در تشهّد نماز به این فکر افتاد که کدام‌یک از این دو شتر را بگیرد». جبرئیل (علیه السلام) گفت: «او به این فکر بود که کدام‌یک از آن‌ها چاق‌تر است آن
را بگیرد تا آن را بکشد و در راه خدا صدقه بدهد، بنابراین، فکر او برای خدا بود نه برای خودش یا برای دنیا. پیامبر (صلی الله علیه و آله) هر دو شتر را به او داد و خدا این آیه را نازل کرد: إِنَّ فِی ذلِکَ لَذِکْری لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ یعنی در نماز علی (علیه السلام) موعظه برای هرکسی است که عقل داشته باشد، أَوْ أَلْقَی السَّمْعَ یعنی با دو گوش خود به آنچه با زبان تلاوت می‌کند گوش بدهد؛ وَ هُوَ شَهِیدٌ یعنی قلب او برای خدا حضور داشته باشد». پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بنده‌ای نیست که دو رکعت نماز می‌خواند و در آن راجع به چیزی از امور دنیا فکر نمی‌کند مگر اینکه خداوند از او راضی می‌شود و گناهان او را می‌بخشد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص84 شواهدالتنزیل، ج2، ص266/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص593/ المناقب، ج2، ص20/ البرهان

7 (ق/ 37)

امیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَا ذُو الْقَلْبِ یَقُولُ اللَّهُ عزّوجلّ: إِنَّ فِی ذلِکَ لَذِکْری لِمَنْ کانَ لَهُ قَلْب.

 

امام علی (علیه السلام) - من صاحب قلب هستم، همان که خدا فرمود: إِنَّ فِی ذَلکَ لذِکْرَی لمَن کَانَ لهُ قَلبٌ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص86 بحارالأنوار، ج33، ص282/ بشارهًْ المصطفی، ص13/ الکافی، ج1، ص15/ البرهان/ نورالثقلین

8 (ق/ 37)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - وَفَدَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَهْلُ الْیَمَنِ فَقَالُوا یَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) مَنْ وَصِیُّکَ قَالَ هُوَ الَّذِی أَمَرَکُمْ بِالِاعْتِصَامِ بِهِ… فَوَصِیِّی السَّبِیلُ إِلَیَّ مِنْ بَعْدِی فَقَالُوا یَا رسول الله (صلی الله علیه و آله) بِالَّذِی بَعَثَکَ أَرِنَاهُ فَقَدِ اشْتَقْنَا إِلَیْهِ فَقَالَ هُوَ الَّذِی جَعَلَهُ اللَّهُ آیَهًًْ لِلْمُتَوَسِّمِینَ فَإِنْ نَظَرْتُمْ إِلَیْهِ نَظَرَ مَنْ کانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَی السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِیدٌ عَرَفْتُمْ أَنَّهُ وَصِیِّی کَمَا عَرَفْتُمْ أَنِّی نَبِیُّکُمْ فَتَخَلَّلُوا الصُّفُوفَ وَ تَصَفَّحُوا الْوُجُوهَ فَمَنْ هَوَتْ إِلَیْهِ قُلُوبُکُمْ فَإِنَّهُ هُو.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - هیئتی از یمن به خدمت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمدند. عرض کردند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! وصیّ شما کیست»؟ فرمود: «همان کسی که خداوند به شما دستور داده است که دست از او بر ندارید… او وصیّ من است که پس از من راه به‌سوی من، اوست». عرض کردند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! به خدایی که به‌راستی شما را مبعوث کرده است وصیّ خود را بنما که بسی مشتاق دیدار او شدیم». فرمود: «او همان است که خداوند او را برای مؤمن قیافه‌شناس که عقل دارد، یا گوش دل فرا دهد درحالی‌که حضور [قلب] داشته باشد. نشانه قرار داده که شما او را خواهید شناخت که وصیّ من است، همچنان که شناخته‌اید که من پیغمبر شما هستم، اکنون به میان صف‌ها بروید و چهره‌ها بنگرید هر آن‌کس که دل‌های شما به‌سوی او گرایید همان است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص86 بحارالأنوار، ج36، ص17/ بحارالأنوار، ج36، ص112

آیه وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّةِ أَیّامٍ وَ ما مَسَّنا مِنْ لُغُوبٍ [38]

 

ما آسمان‌ها و زمین و آنچه را در میان آن‌هاست در شش روز (شش دوران) آفریدیم و هیچ‌گونه رنج و سختی به ما نرسید. [بااين‌حال چگونه زنده‌كردن مردگان براى ما مشكل است]؟!

 

1 (ق/ 38)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَزِیدَبْنِ‌سَلَّامٍ أَنَّهُ سَأَلَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) فَقَال… أَخْبِرْنِی عَنْ أَوَّلِ یَوْمٍ خَلَقَ اللَّهُ عزّوجلّ قَالَ یَوْمَ الْأَحَدِ قَالَ وَ لِمَ سُمِّیَ یَوْمَ الْأَحَدِ قَالَ لِأَنَّهُ وَاحِدٌ مَحْدُودٌ قَالَ فَالْإِثْنَیْنِ قَالَ هُوَ الْیَوْمُ الثَّانِی مِنَ الدُّنْیَا قَالَ فَالثَّلَاثَاءَ قَالَ الثَّالِثُ مِنَ الدُّنْیَا قَالَ فَالْأَرْبِعَاءَ قَالَ الْیَوْمُ الرَّابِعُ مِنَ الدُّنْیَا قَالَ فَالْخَمِیسَ قَالَ هُوَ یَوْمٌ خَامِسٌ مِنَ الدُّنْیَا وَ هُوَ یَوْمٌ أَنِیسٌ لُعِنَ فِیهِ إِبْلِیسُ وَ رُفِعَ فِیهِ إِدْرِیسُ (علیه السلام) قَالَ فَالْجُمُعَهًَْ قَالَ هُوَ یَوْمٌ مَجْمُوعٌ لَهُ النَّاسُ وَذلِکَ یَوْمٌ مَشْهُودٌ وَ هُوَ یَوْمُ شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ قَالَ فَالسَّبْتَ قَالَ یَوْمٌ مَسْبُوتٌ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عزّوجلّ فِی الْقُرْآنِ: وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ فَمِنَ الْأَحَدِ إِلَی الْجُمُعَهًِْ سِتَّهًُْ أَیَّامٍ وَ السَّبْتُ مُعَطَّلٌ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - یزیدبن‌سلّام از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پرسید، به من بگویید: «اوّلین روزی که خداوند عزّوجلّ خلقت را آغاز کرد چه روزی بود»؟ فرمود: «روز یکشنبه». پرسید: «چرا به نام یکشنبه نامیده شده»؟ فرمود: «چون یکی و محدود است». پرسید: «دوشنبه چطور»؟ فرمود: «آن دوّمین روز دنیاست». پرسید: «و سه‌شنبه چطور»؟ فرمود: «سوّمین روز دنیا است». پرسید: «چهارشنبه چطور»؟ فرمود: «چهارمین روز دنیاست». پرسید: «پنج‌شنبه چطور»؟ فرمود: «روز پنجم دنیاست و روز انیس است که ابلیس در آن روز لعنت شد و ادریس به آسمان‌ها برده شد». پرسید: «روز جمعه چرا جمعه نامیده شد»؟ فرمود: «آن همان روزی است که مردم در آن جمع می‌شوند، و روزی که همه آن را مشاهده می‌کنند. (هود/103) و جمعه روز شاهد و مشهود است». پرسید: «شنبه چطور»؟ فرمود: «شنبه روز استراحت است». لذا خداوند عزّوجلّ در قرآن فرمود: و لقَدْ خَلقْنَا السَّمَاواتِ و الأَرْضَ و مَا بَیْنَهُمَا فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ؛ که از روز یکشنبه تا جمعه شش روز است و شنبه تعطیل است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص86 بحارالأنوار، ج9، ص304/ بحارالأنوار، ج54، ص76/ بحارالأنوار، ج56، ص24/ علل الشرایع، ج2، ص471/ نورالثقلین؛ «بتفاوت لفظی» / البرهان

2 (ق/ 38)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَنَّ الْیَهُودَ أَتَتِ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) فَسَأَلَتْهُ عَنْ خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ فَقَالَ خَلَقَ اللَّهُ الْأَرْضَ یَوْمَ الْأَحَدِ وَ الْإِثْنَیْنِ وَ خَلَقَ الْجِبَالَ وَ مَا فِیهِنَّ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ وَ خَلَقَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ الشَّجَرَ وَ الْمَاءَ وَ الْمَدَائِنَ وَ الْعُمْرَانَ وَ الْخَرَابَ وَ خَلَقَ یَوْمَ الْخَمِیسِ السَّمَاءَ وَ خَلَقَ یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ النُّجُومَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ الْمَلَائِکَهًَْ قَالَتِ الْیَهُودُ ثُمَّ مَا ذَا یَا مُحَمَّدُ قَالَ ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ قَالُوا قَدْ أَصَبْتَ لَوْ أَتْمَمْتَ قَالُوا ثُمَّ اسْتَرَاحَ فَغَضِبَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) غَضَباً شَدِیداً فَنَزَلَ: وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَ ما مَسَّنا مِنْ لُغُوبٍ فَاصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - یهود نزد پیغمبر (صلی الله علیه و آله) آمدند و از خلق آسمان‌ها و زمین پرسیدند، فرمود: «خدا زمین را روز یکشنبه و دوشنبه آفرید و کوه‌ها و منافع آن‌ها را روز سه‌شنبه و در چهارشنبه درخت و آب و شهرها و آبادانی و ویرانی را آفرید و این شد چهار روز و روز پنجشنبه آسمان را آفرید و روز جمعه اختران و خورشید و ماه و فرشته‌ها تا سه ساعت به غروب که در اوّل ساعت آن برگ‌ها را آفرید، یهود گفتند: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله) سپس چه شد»!؟ فرمود: «سپس بر عرش استوار شد». گفتند: «درست گفتی اگر تمامش می‌کردی و خودشان گفتند: «سپس آرمید». پیغمبر (صلی الله علیه و آله) به سختی خشمگین شد و این آیه نازل شد: وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَ ما مَسَّنا مِنْ لُغُوبٍ فَاصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص88 روضهًْ الواعظین، ج2، ص394/ نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج54، ص209

3 (ق/ 38)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - قَالُوا لِلنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مَا یَوْمُ الْأَحَدِ قَالَ فِیهِ خَلَقَ اللَّهُ الْأَرْضَ وَ کَبَسَهَا قَالُوا الْإِثْنَیْنِ قَالَ خَلَقَ فِیهِ وَ فِی الثَّلَاثَاءِ الْجِبَالَ وَ الْمَاءَ وَ کَذَا وَ کَذَا وَ مَا شَاءَ اللَّهُ قَالُوا فَیَوْمُ الْأَرْبِعَاءِ قَالَ الْأَقْوَاتَ قَالُوا فَیَوْمُ الْخَمِیسِ قَالَ فِیهِ خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ قَالُوا یَوْمُ الْجُمُعَهًِْ قَالَ خَلَقَ فِی سَاعَتَیْنِ الْمَلَائِکَهًَْ وَ فِی سَاعَتَیْنِ الْجَنَّهًَْ وَ النَّارَ وَ فِی سَاعَتَیْنِ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ الْکَوَاکِبَ وَ فِی سَاعَتَیْنِ اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ قَالُوا السَّبْتُ وَ ذَکَرُوا الرَّاحَهًَْ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ: وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَ ما مَسَّنا مِنْ لُغُوبٍ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - یهود به پیغمبر (صلی الله علیه و آله) گفتند: «روز یکشنبه چیست»؟ فرمود: «خدا در آن زمین را آفرید و فشرد». گفتند: «دوشنبه»؟ فرمود: «در آن و در سه‌شنبه کوه‌ها را و آب را و چنان‌وچنان آنچه خواست آفرید». گفتند: «پس روز چهارشنبه»؟ فرمود: «قوت‌ها را آفرید». گفتند: «پس روز پنجشنبه»؟ فرمود: «در آن آسمان‌ها را آفرید». گفتند: «روز جمعه»؟ فرمود: «در دو ساعتش فرشته‌ها را آفرید و در دو ساعت بهشت و دوزخ را و در دو ساعت خورشید و ماه و اختران را و در دو ساعت شب و روز را». نام شنبه و راحت را بردند؛ فرمود: «منزّه است خدا، و خدا آیه: وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَ ما مَسَّنا مِنْ لُغُوبٍ فرو فرستاد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص88 بحارالأنوار، ج54، ص211

4 (ق/ 38)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَتْقَنَ مَا أَرَادَ خَلْقَهُ مِنَ الْأَشْیَاءِ کُلِّهَا بِلَا مِثَالٍ سَبَقَ إِلَیْهِ وَ لَا لُغُوبٍ دَخَلَ عَلَیْهِ فِی خَلْقِ مَا خَلَقَ لَدَیْه.

 

امام علی (علیه السلام) - بدون آنکه مثل و مانندی نزد او باشد یا تعب و رنجی ببیند آفرید و هرچه بخواهد بیافریند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص88 التوحیدللصدوق، ص33/ نورالثقلین

5 (ق/ 38)

السّجّاد (علیه السلام) - مَنْ لَحِقَهُ عِلَّهًٌْ فِی سَاقِهِ أَوْ تَعَبٌ أَوْ نَصَبٌ فَلْیَکْتُبْ عَلَیْهِ وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَ ما مَسَّنا مِنْ لُغُوبٍ.

 

امام سجّاد (علیه السلام) - هرکه را رنج و دردی در پا… رسد بر آن آیه: وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَ ما مَسَّنا مِنْ لُغُوبٍ بنویسد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص88 بحارالأنوار، ج92، ص71/ مکارم الأخلاق، ص384

آیه فَاصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ الْغُرُوبِ [39]

 

در برابر آنچه آن‌ها می‌گویند: «شکیبا باش و پیش از طلوع آفتاب و پیش از غروب تسبیح و حمد پروردگارت را بگوی».

 

در برابر آنچه آن‌ها می‌گویند شکیبا باش

1 -1 (ق/ 39)

الصّادق (علیه السلام) - یَا حَفْصُ إِنَّ مَنْ صَبَرَ صَبَرَ قَلِیلًا وَ إِنَّ مَنْ جَزِعَ جَزِعَ قَلِیلًا ثُمَّ قَالَ عَلَیْکَ بِالصَّبْرِ فِی جَمِیعِ أُمُورِکَ فَإِنَّ اللَّهَ عزّوجلّ بَعَثَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) فَأَمَرَهُ بِالصَّبْرِ وَ الرِّفْقِ… فَأَلْزَمَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) نَفْسَهُ الصَّبْرَ فَتَعَدَّوْا فَذَکَرَ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ کَذَّبُوهُ فَقَالَ قَدْ صَبَرْتُ فِی نَفْسِی وَ أَهْلِی وَ عِرْضِی وَ لَا صَبْرَ لِی عَلَی ذِکْرِ إِلَهِی فَأَنْزَلَ اللَّهُ عزّوجلّ: وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَ ما مَسَّنا مِنْ لُغُوبٍ فَاصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ فَصَبَرَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فِی جَمِیعِ أَحْوَالِهِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - یا حفص! هرکه صبر کند کمی صبر کرده و هرکه ناراحتی و جزع نماید کمی ناراحتی کرده است. بعد فرمود: «صبر را در تمام کارها از دست مده! خداوند حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) را برانگیخت و به او امر به صبر و مدارا کرد». پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من بر خودم و خاندانم و آبرویم، صبر کردم و بر معبود خود صبر نتوانم». خدای عزّوجلّ بر او فرو فرستاد؛ وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَ ما مَسَّنا مِنْ لُغُوبٍ فَاصْبِرْ عَلی ما یَقُولُونَ و پیغمبر در هر حال صبر کرد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص88 الکافی، ج2، ص88/ بحارالأنوار، ج9، ص202/ القمی، ج1، ص196؛ «بتفاوت لفظی» / نورالثقلین

و پیش از طلوع آفتاب و پیش از غروب تسبیح و حمد پروردگارت را بگوی

2 -1 (ق/ 39)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِهِ: وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ الْغُرُوبِ فَقَالَ تَقُولُ حِینَ تُصْبِحُ وَ حِینَ تُمْسِی عَشْرَ مَرَّاتٍ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ یُمِیتُ وَ یُحْیِی وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ.

 

امام صادق (علیه السلام) - از امام صادق (علیه السلام) درباره سخن خدای تعالی: وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ الْغُرُوبِ، پرسیده شد. فرمود: «هنگامی که صبح و شام می‌کنی، ده مرتبه بگو: خدایی جز الله نیست، یکتاست و شریکی ندارد. پادشاهی و ستایش مخصوص اوست. زنده می‌کند و می‌میراند. می‌میراند و زنده می‌کند و او بر [انجام] هرچیزی تواناست».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص90 بحارالأنوار، ج79، ص328/ نورالثقلین

2 -2 (ق/ 39)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ أَیْ وَ صَلِّ حَمْداً لِلَّهِ تَعَالَی؛ سَمَّی الصَّلَاهًَْ تَسْبِیحاً لِأَنَّ الصَّلَاهًَْ تَشْتَمِلُ عَلَی التَّسْبِیحِ وَ التَّحْمِیدِ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ یعنی به خاطر اینکه خداوند تعالی را ستایش کنی، نماز بخوان! نماز را تسبیح نامید زیرا نماز در بر دارنده‌ی تسبیح و تحمید (ستایش‌کردن) است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص90 بحرالعرفان، ج15، ص128

2 -3 (ق/ 39)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - مَا عَجَّتِ الْأَرْضُ إِلَی رَبِّهَا عَزَّوَجَلَّ کَعَجِیجِهَا مِنْ ثَلَاثٍ مِنْ دَمٍ حَرَامٍ یُسْفَکُ عَلَیْهَا أَوِ اغْتِسَالٍ مِنْ زِنًی أَوِ النَّوْمِ عَلَیْهَا قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْس.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - زمین به درگاه پروردگارش جز به خاطر سه چیز ناله نکرده اس: خون حرامی که بر آن ریخته شود، یا غسل از زنا که بر آن انجام شود، یا خواب بر آن، پیش از اینکه خورشید بر آید.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص90 من لایحضره الفقیه، ج4، ص20/ نورالثقلین

2 -4 (ق/ 39)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - اطْلُبُوا الرِّزْقَ فِیمَا بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ فَإِنَّهُ أَسْرَعُ لِطَلَبِ الرِّزْقِ مِنَ الضَّرْبِ فِی الْأَرْضِ وَ هِیَ السَّاعَهًُْ الَّتِی یَقْسِمُ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ فِیهَا الْأَرْزَاقَ بَیْنَ عِبَادِه.

 

امام علی (علیه السلام) - روزی را بین طلوع فجر تا طلوع خورشید بجویید و بخواهید زیرا این ساعت سریع‌ترین زمان برای بدست آوردن روزی از این طرف و به آن طرف دویدن است و آن ساعتی است که خداوند روزی بین بندگان را تقسیم می‌کند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص90 تحف العقول، ص106/ نورالثقلین

2 -5 (ق/ 39)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ حِینَ تَقُومُ قَالَ: لِصَلَاهًِْ اللَّیْلِ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ حِینَ تَقُومُ، خدا را تسبیح کن وقتی برای نماز شب به پا می‌خیزی.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص90 بحارالأنوار، ج84، ص140

آیه وَ مِنَ الَّیْلِ فَسَبِّحْهُ وَ أَدْبارَ السُّجُودِ [40]

 

و در بخشی از شب او را تسبیح کن و بعد از سجده‌ها.

 

و در بخشی از شب او را تسبیح کن

1 -1 (ق/ 40)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - وَ مِنَ‌اللَّیْلِ فَسَبِّحْهُ قَالَ: صَلَاهًُْ اللَّیْلِ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَسَبِّحْهُ، [منظور] نماز شب است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص90 بحارالأنوار، ج79، ص329/ بحارالأنوار، ج84، ص140

و بعد از سجده‌ها

2 -1 (ق/ 40)

الباقر (علیه السلام) - وَ أَدْبارَ السُّجُودِ قَالَ رَکْعَتَانِ بَعْدَ الْمَغْرِبِ.

 

امام باقر (علیه السلام) - و أَدْبَارَ السُّجُودِ منظور دو رکعت نماز بعد از مغرب است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص92 الکافی، ج3، ص444/ وسایل الشیعهًْ، ج4، ص73/ عوالی اللآلی، ج2، ص25/ البرهان

2 -2 (ق/ 40)

الصّادق (علیه السلام) - رَکْعَتَیْنِ اللَّتَیْنِ بَعْدَ الْمَغْرِبِ هُمَا أَدْبَارَ السُّجُودِ.

 

امام صادق (علیه السلام) - دو رکعتی که بعد از مغرب خوانده می‌شود، أَدْبَارَ السُّجُودِ است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص92 نورالثقلین

2 -3 (ق/ 40)

الحسن (علیه السلام) - وَ أَدْبارَ السُّجُودِ أَنَّهَا الرَّکْعَتَانِ بَعْدَ الْمَغْرِبِ تَطَوُّعاً.

 

امام حسن (علیه السلام) - وَ أَدْبارَ السُّجُودِ، منظور آن دو رکعت نماز مستحبّی بعد از نماز مغرب است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص92 مستدرک الوسایل، ج3، ص62/ فقه القرآن، ج1، ص85/ نورالثقلین/ مستدرک الوسایل، ج3، ص74

2 -4 (ق/ 40)

الرّضا (علیه السلام) - أَدْبارَ السُّجُودِ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ بَعْدَ الْمَغْرِب.

 

امام رضا (علیه السلام) - و أَدْبَارَ السُّجُودِ، منظور چهار رکعت نماز بعد از مغرب است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص92 بحارالأنوار، ج9، ص239/ بحارالأنوار، ج84، ص88/ القمی، ج2، ص327/ نورالثقلین/ البرهان

2 -5 (ق/ 40)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ: وَ أَدْبارَ السُّجُودِ فَقَالَ هِیَ السُّنَّهًُْ‌بَعْدَ صَلَاهًِْ الْمَغْرِبِ فَلَا تَدَعْهَا فِی سَفَرٍ وَ لَا حَضَر.

 

امام علی (علیه السلام) - از حضرت علی (علیه السلام) در باره تفسیر سخن خدای عزّوجلّ: و أَدْبَارَ السُّجُودِ؛ سؤال شد. فرمود: «منظور از آن نماز نافله بعد از نماز مغرب است؛ پس در سفر و غیر سفر آن را ترک نکنید».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص92 بحارالأنوار، ج84، ص87/ دعایم الإسلام، ج1، ص209

2 -6 (ق/ 40)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ أَدْبارَ السُّجُودِ ظَاهِرُهُ التَّسْبِیحُ بَعْدَ الصَّلَوَاتِ.

 

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) - وَ أَدْبَارَ السُّجُودِ، تسبیح گفتن بعد از نمازها است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص92 بحارالأنوار، ج82، ص313

2 -7 (ق/ 40)

الصّادق (علیه السلام) - رُوِیَ أَنَّهُ الْوَتْرُ مِنْ آخِرِ اللَّیْل.

 

امام صادق (علیه السلام) - از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که [تسبیح] همان نماز وتری است که در آخر شب خوانده می­شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص92 نورالثقلین/ مستدرک الوسایل، ج3، ص74/ بحارالأنوار، ج82، ص313

آیه وَ اسْتَمِعْ یَوْمَ یُنَادِ الْمُنَادِ مِن مَّکانٍ قَرِیبٍ [41]

 

و گوش فرا ده و منتظر روزی باش که منادی از مکانی نزدیک ندا می‌دهد.

 

و گوش فرا ده و منتظر روزی باش که منادی ندا می‌دهد

1 -1 (ق/ 41)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - سُئِلَ عَن رَسُولِ الله (صلی الله علیه و آله) مَا الْحِکْمَهًُْ فِی أَنَّهُ جُعِلَ لِلصَّلَاهًِْ الْأَذَانُ وَ لَمْ یُجْعَلْ لِسَائِرِ الْعِبَادَاتِ أَذَانٌ‌وَ لَا دُعَاءٌ قَالَ لِأَنَّ الصَّلَاهًَْ شَبِیهٌ بِأَحْوَالِ یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ لِأَنَّ الْأَذَانَ شَبِیهٌ بِالنَّفْخَهًِْ الْأَوْلَی بِمَوْتِ الْخَلَائِقِ وَ الْإِقَامَهًَْ شَبِیهٌ بِالنَّفْخَهًِْ الثَّانِیَهًِْ کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: وَ اسْتَمِعْ یَوْمَ یُنادِ الْمُنادِ مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سؤال شد: «چه حکمتی است در اینکه برای نماز، اذان قرار داده شده است ولی برای سایر عبادت‌ها، نه اذان قرار داده شده است و نه دعا»؟ فرمود: «زیرا نماز شبیه حالات روز قیامت است چون اذان شبیه به نفخه‌ی اوّل برای مرگ مخلوقات است و اقامه شبیه نفخه‌ی دوّم [برای زنده‌شدن مخلوقات در روز قیامت] است. همان‌گونه که خداوند تعالی فرمود: وَ اسْتَمِعْ یَوْمَ یُنادِ الْمنادِ مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص92 جامع الأخبار، ص78/ بحارالأنوار، ج36، ص115

1 -2 (ق/ 41)

الصّادق (علیه السلام) - عَن جَمیلِ بنِ دَرّاجٍ قالَ قُلْتُ لَهُ: وَ اسْتَمِعْ یَوْمَ یُنادِ الْمُنادِ مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ یَوْمَ یَسْمَعُونَ الصَّیْحَهًَْ بِالْحَقِّ ذلِکَ یَوْمُ الْخُرُوجِ. قَالَ: هِیَ الرَّجْعَهًُْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - جمیل‌بن‌درّاج گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی سخن خداوند عزّوجلّ: و اسْتَمِعْ یَومَ یُنَادِ المُنَادِ مِن مَّکَانٍ قَرِیبٍ یَومَ یَسْمَعُونَ الصَّیْحَةَ بِالحَقِّ ذَلکَ یَومُ الخُرُوجِ پرسیدم. آن حضرت (علیه السلام) فرمود: «منظور از آن، رجعت است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص92 بحارالأنوار، ج53، ص65/ نورالثقلین/ البرهان

1 -3 (ق/ 41)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَنَا الْمُنَادِی مِنْ مَکَانٍ قَرِیبٍ قَدْ سَمِعَهُ الثَّقَلَانِ الْجِنُ وَ الْإِنْسُ وَ فَهِمَهُ قَوْمٌ‌إِنِّی لَأَسْمَعُ کُلَّ قَوْمٍ الْجَبَّارِینَ وَ الْمُنَافِقِینَ بِلُغَاتِهِم.

 

امام علی (علیه السلام) - من از مکان نزدیکی که تمام جن و انس آن را می‌شنوند و گروهی می‌فهمند فریاد می‌زنم. من با هر گروهی چه ستمگران و چه منافقین به زبان خودشان صحبت می‌کنم.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص92 بحارالأنوار، ج26، ص5

1 -4 (ق/ 41)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قَوْلُهُ: وَاسْتَمِعْ یَوْمَ یُنادِ الْمُنادِ مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ. قَالَ: یُنَادِی الْمُنادِ بِاسْمِ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وَ اسْمِ أَبِیهِ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - و اسْتَمِعْ یَومَ یُنَادِ المُنَادِ مِن مَّکَانٍ قَرِیبٍ، به این معنا است که منادی، به نام حضرت قائم (و به نام پدرش ندا می‌دهد.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص94 القمی، ج2، ص326/ نورالثقلین/ البرهان

از مکانی نزدیک

2 -1(ق/ 41)

الصّادق (علیه السلام) - وَ الْمَکَانُ الْقَرِیبُ فَقَالَ تَعَالَی وَ اسْتَمِعْ یَوْمَ یُنادِ الْمُنادِ مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ یَعْنِی صَخْرَهًَْ بَیْتِ الْمَقْدِسِ سَمَّاهَا مَکَاناً قَرِیباً لِأَنَّهَا أَقْرَبُ مِنْ سَائِرِ الْأَرَضِینَ إِلَی السَّمَاءِ بِثَمَانِیَهًَْ عَشَرَ مِیلًا فَیَقُومُ مَلَکٌ عَلَیْهَا وَ یُنَادِی یَا أَیَّتُهَا الْعِظَامُ الْبَالِیَهًُْ وَ الْأَوْصَالُ الْمُقَطَّعَهًُْ إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تَجْمَعْنَ لِفَصْلِ الْقَضَاءِ وَ الْأَرْضُ الْمُقَدَّسَهًُْ فَقَالَ تَعَالَی یا قَوْمِ ادْخُلُوا الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَةَ الَّتِی کَتَبَ اللهُ لَکُمْ یَعْنِی بَیْتَ الْمَقْدِسِ وَ الْقُرَی الَّتِی حَوْلَهَا.

 

امام صادق (علیه السلام) - مکَانٍ قَرِیبٍ که خداوند متعال در آیه: وَ اسْتَمِعْ یَوْمَ یُنادِ المُنادِ مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ فرموده است، یعنی صخره‌ی بیت‌المقدّس و آن را از این‌جهت نزدیک گفته‌اند که از دیگر زمین‌ها هیجده میل به آسمان نزدیک‌تر است. فرشته‌ای بر آن می‌ایستد و ندا می‌دهد: ای استخوان‌های پوسیده و مفصل‌های گسیخته از یکدیگر! خداوند به شما فرمان می‌دهد که برای قیامت و رسیدگی فراهم آیید. و فرموده است: یا قَوْمِ ادْخُلُوا الْأَرْضَ المُقَدَّسَةَ الَّتِی کَتَبَ اللهُ لَکُمْ که منظور بیت المقدس و دهکده‌های اطراف آن است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص94 روضهًْ الواعظین، ج2، ص409

آیه یَوْمَ یَسْمَعُونَ الصَّیْحَةَ بِالْحَقِّ ذالِکَ یَوْمُ الْخُرُوجِ [42]

 

روزی که همگان صیحه‌ی رستاخیز را به‌حق می‌شنوند؛ آن روز، روزِ خروج [از قبرها] است.

 

1 (ق/ 42)

الصّادق (علیه السلام) - عَنْ جَمیل عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ لَهُ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ… وَ اسْتَمِعْ یَوْمَ یُنادِ الْمُنادِ مِنْ مَکانٍ قَرِیبٍ یَوْمَ یَسْمَعُونَ الصَّیْحَةَ بِالْحَقِّ ذلِکَ یَوْمُ الْخُرُوجِ. قَالَ: هِیَ الرَّجْعَهًُْ.

 

امام صادق (علیه السلام) - جمیل‌بن‌درّاج گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: و اسْتَمِعْ یَومَ یُنَادِ المُنَادِ مِن مَّکَانٍ قَرِیبٍ یَومَ یَسْمَعُونَ الصَّیْحَةَ بِالحَقِّ ذَلکَ یَومُ الخُرُوجِ، سؤال کردم. آن حضرت (علیه السلام) فرمود: «منظور از آن، رجعت است».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص94 بحارالأنوار، ج53، ص65/ القمی، ج2، ص326/ البرهان

2 (ق/ 42)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - قوله: یَوْمَ یَسْمَعُونَ الصَّیْحَةَ بِالْحَقِّ ذلِکَ یَوْمُ الْخُرُوجِ. قَالَ: صَیْحَهًَْ الْقَائِمِ مِنَ السَّمَاءِ ذلِکَ یَوْمُ الْخُرُوجِ. قَالَ: هِیَ الرَّجْعَهًُْ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَوْمَ یَسْمَعُونَ الصَّیْحَةَ بِالحَقِّ ذلِکَ یَوْمُ الخُرُوجِ، منظور صیحه‌ی قائم (از آسمان است. ذلِکَ یَوْمُ الخُرُوجِ؛ منظور رجعت است.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص94 نورالثقلین/ البرهان؛ «قال هی الرجعهًْ «محذوف

3(ق/ 42)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - مَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ فَمَا جَزَاءُ مَنْ تَنَکَّبَ مَحَجَّتَهُ وَ أَنْکَرَ حُجَّتَهُ وَ خَالَفَ هُدَاتَهُ وَ حَادَّ عَنْ نُورِهِ وَ اقْتَحَمَ فِی ظُلَمِهِ وَ اسْتَبْدَلَ بِالْمَاءِ السَّرَابَ وَ بِالنَّعِیمِ الْعَذَابَ وَ بِالْفَوْزِ الشَّقَاءَ وَ بِالسَّرَّاءِ الضَّرَّاءَ وَ بِالسَّعَهًِْ الضَّنْکَ إِلَّا جَزَاءُ اقْتِرَافِهِ وَ سُوءُ خِلَافِهِ فَلْیُوقِنُوا بِالْوَعْدِ عَلَی حَقِیقَتِهِ وَ لْیَسْتَیْقِنُوا بِمَا یُوعَدُونَ یَوْمَ تَأْتِی: الصَّیْحَةَ بِالْحَقِّذلِکَ یَوْمُ الْخُرُوجِ.

 

امام علی (علیه السلام) - و خدا از کارهایی که می‌کنند غافل نیست. پس سزای آن‌کس که از راه روشن خود منحرف گشته و حجّت و دلیل روشنش را منکر شده و با هدایت خود مخالفت کرده و از نور خود بی‌سو شده و در تاریکی فرو رفته و به‌جای آب سراب را گرفته و نعمت را به عذاب تبدیل کرده و به‌جای رستگاری به بدبختی گراییده و خوشی را با دشواری و فراخی را با سختی عوض کرده، چیست جز سزای ارتکاب گناهانش و بدی خلاف کاریش! پس باید به وعده‌ی خدا از روی حقیقت یقین کنند و به آنچه وعده داده شده‌اند قطع نظر پیدا کنند: الصَّیْحَةَ بِالحَقِّ ذلِکَ یَوْمُ الخُرُوجِ.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص94 الکافی، ج8، ص29

آیه إِنَّا نَحْنُ نُحْیِ وَ نُمِیتُ وَ إِلَیْنَا الْمَصِیرُ [43]

 

ماییم که زنده می‌کنیم و می‌میرانیم و بازگشت تنها به‌سوی ماست.

 

آیه یَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِرَاعاً ذالِکَ حَشْرٌ عَلَیْنَا یَسِیرٌ [44]

 

روزی که زمین به سرعت از روی آن‌ها شکافته می‌شود و [از قبرها] خارج می‌گردند و این جمع‌کردن برای ما آسان است.

 

1 (ق/ 44)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - أَشَدُّ سَاعَاتِ ابْنِ آدَمَ (علیه السلام) ثَلَاثُ سَاعَاتٍ السَّاعَهًُْ الَّتِی یُعَایِنُ فِیهَا مَلَکَ الْمَوْتِ وَ السَّاعَهًُْ الَّتِی یَقُومُ فِیهَا مِنْ قَبْرِه.

 

امام علی (علیه السلام) - سخت‌ترین ساعات انسان سه ساعت است؛ ساعتی که با ملک الموت روبرو می‌شود. و ساعتی که از قبر خود بر انگیخته می‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص96 الخصال، ج1، ص119/ نورالثقلین

2 (ق/ 44)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - یَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِراعاً قَالَ: فِی الرَّجْعَهًِْ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - یَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِراعاً یعنی در زمان رجعت.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص96 بحارالأنوار، ج53، ص58/ القمی، ج2، ص327/ نورالثقلین/ البرهان

3 (ق/ 44)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام) - لَا تَنْشَقُ الْأَرْضُ عَنْ أَحَدٍ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ إِلَّا وَ مَلَکَانِ آخِذَانِ بِضَبْعِهِ یَقُولَانِ أَجِبْ رَبَّ الْعِزَّهًْ.

 

امام علی (علیه السلام) - روز قیامت کسی سر از خاک برنمی‌دارد مگر آنکه دو فرشته بازویش را بگیرند و بگویند: «پروردگار با عزّت را اجابت کن».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص96 الأمالی للصدوق، ص412/ نورالثقلین

4 (ق/ 44)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - أَعُوذُ بِکَرَمِ وَجْهِکَ أَنْ تُقِیمَنِی مَقَامَ الْخِزْیِ وَ الذُّلِّ یَوْمَ تُهْتَکُ فِیهِ الْأَسْتَارُ وَ الْفَضَائِحُ الْکِبَارُ وَ تُرْعَدُ فِیهِ الْفَرَائِصُ یَوْمَ الْحَسْرَهًِْ وَ النَّدَامَهًِْ یَوْمَ الْأَفِکَهًِْ یَوْمَ الْآزِفَهًِْ یَوْمَ التَّغَابُنِ یَوْمَ الْفَصْلِ یَوْمَ الْجَزَاءِ یَوْماً کانَ مِقْدارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةً یَوْمَ النَّفْخَهًِْ یَوْمَ تَرْجُفُ الرَّاجِفَةٌ تَتْبَعُهَا الرَّادِفَةٌ یَوْمَ النَّشْرِ یَوْمَ الْعَرْضِ یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِینَیَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِیهِ، وَ أُمِّهِ وَ أَبِیهِ، وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنِیهِ. یَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ وَ أَکْنَافُ السَّمَاء.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) - و به کرم ذاتت پناه می­برم از اینکه مرا در مقام ذلّت و خواری بنشانی در روزی که پرده­ها و فضاحت­های بزرگ برملا می­شود و ستون­ها به لرزه درمی­آید، روز حسرت و ندامت، روز قحطی، روز سر رسیدن، روز زیان، روز فصل، روز جزاء، روزی که مقدارش پنجاه هزار سال است! (معارج/4)، روز دمیدن؛ آن روزی که زلزله‌های وحشتناک همه‌چیز را به لرزه درآورند و به دنبال آن حادثه دوّمین [صیحه‌ی عظیم] رخ می‌دهد، (نازعات/76). روز نشر روز عرضه اعمال، روزی که مردم در پیشگاه پروردگار جهانیان می‌ایستند. (مطفّفین/6)، روزی که انسان از برادر خود فرار می‌کند و از مادر و پدرش و زن و فرزندانش، (عبس/3634) روزی که زمین به سرعت از روی آن‌ها شکافته می‌شود.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص96 بحارالأنوار، ج97، ص186

5 (ق/ 44)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا عَلِیُّ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَعْطَانِی فِیکَ سَبْعَ خِصَالٍ أَنْتَ أَوَّلُ مَنْ یَنْشَقُّ عَنْهُ الْقَبْرُ مَعِی.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای علی (علیه السلام)! خدای تبارک‌وتعالی به من درباره‌ی تو هفت خصلت عطا فرموده است؛ تو نخستین کسی هستی که قبرش شکافته می‌شود و همزمان با من سر از خاک بیرون می‌آوری.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص96 الخصال، ج2، ص342/ نورالثقلین

6 (ق/ 44)

الرّسول (صلی الله علیه و آله) - یَا عَلِیُّ سَأَلْتُ رَبِّی فِیکَ خَمْسَ خِصَالٍ فَأَعْطَانِی أَمَّا أَوَّلُهَا فَسَأَلْتُ رَبِّی أَنْ أَکُونَ أَوَّلَ مَنْ تَنْشَقُّ عَنْهُ الْأَرْضُ وَ أَنْفُضَ التُّرَابَ عَنْ رَأْسِی وَ أَنْتَ مَعِی.

 

پیامبر (صلی الله علیه و آله) -‌ای علی (علیه السلام)! از پروردگار خود درباره‌ی تو پنج چیز درخواست کردم و به من عطا فرمود؛ نخستین درخواستم این بود که اوّلین کسی که از شکاف زمین بیرون شود و خاک از سر خود بیفشاند من باشم و تو نیز همراه من باشی.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص96 الخصال، ج1، ص314/ نورالثقلین

7 (ق/ 44)

الصّادق (علیه السلام) - لَا تَمْکُثُ جُثَّهًُْ نَبِیٍ وَ لَا وَصِیِ نَبِیٍّ فِی الْأَرْضِ أَکْثَرَ مِنْ أَرْبَعِینَ یَوْماً.

 

امام صادق (علیه السلام) - پیکر هیچ پیامبر یا جانشین پیامبری بیش از چهل روز در زمین باقی نمی‌ماند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص96 تهذیب الأحکام، ج6، ص106/ نورالثقلین

8 (ق/ 44)

الصّادق (علیه السلام) - مَا مِنْ نَبِیٍّ وَ لَا وَصِیِّ نَبِیٍّ یَبْقَی فِی الْأَرْضِ أَکْثَرَ مِنْ ثَلَاثَهًِْ أَیَّامٍ حَتَّی تُرْفَعَ رُوحُهُ وَ عَظْمُهُ وَ لَحْمُهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ إِنَّمَا تُؤْتَی مَوَاضِعُ آثَارِهِمْ وَ یُبَلِّغُونَهُمْ مِنْ بَعِیدٍ السَّلَامَ وَ یُسْمِعُونَهُمْ فِی مَوَاضِعِ آثَارِهِمْ مِنْ قَرِیبٍ.

 

امام صادق (علیه السلام) - تمام پیامبران (علیهم السلام) و اوصیای آن­ها در کمتر از سه روز پس از مرگشان روح، استخوان و گوشتشان به آسمان می‌رود مردم به سراغ جایگاه دفن و قبر آن­ها رفته و از دور به آن­ها سلام می‌کنند و آن­ها صدای مردم را در مرقدهایشان از نزدیک می‌شنوند.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص96 الکافی، ج4، ص567/ نورالثقلین

9 (ق/ 44)

العسکری (علیه السلام) - عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحَسَنِ‌بْنِ‌سَابُورَ قَالَ: قُحِطَ النَّاسُ بِسُرَّ مَنْ رَأَی فِی زَمَنِ الْحَسَنِ الْأَخِیر (علیه السلام) … فَخَرَجَ الْجَاثَلِیقُ فِی الْیَوْمِ الرَّابِعِ إِلَی الصَّحْرَاء… قَالَ (علیه السلام)ََهَذَا رَجُلٌ مَرَّ بِقَبْرِ نَبِیٍ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ فَوَقَعَ إِلَی یَدِهِ هَذَا الْعَظْمُ وَ مَا کُشِفَ مِنْ عَظْمِ نَبِیٍّ إِلَّا وَ هَطَلَتِ السَّمَاءُ بِالْمَطَر.

 

امام عسکری (علیه السلام) - علی‌بن‌حسن‌بن شاپور می‌گوید: در زمان امام عسکری (علیه السلام) قحطی شد. خلیفه دستور داد وزیر دربار و تمام اهل مملکت برای نماز استسقاء به صحرا بروند. … روز چهارم جاثلیق عالم نصاری با نصرانیان و رهبانان به صحرا رفتند. … خلیفه گفت: «این استخوان چیست»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «این مرد از قبر یکی از انبیاء (علیه السلام) گذشت و این استخوان به دست او آمد. استخوان پیامبری را نمی‌گشایند مگر اینکه باران به شدّت می‌بارد».

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص98 بحارالأنوار، ج50، ص270

آیه نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا یَقُولُونَ وَ مَا أَنْتَ عَلَیْهِم بِجَبَّارٍ فَذَکِّرْ بِالْقُرْءَانِ مَنْ یَخَافُ وَعِیدِ [45]

 

ما به آنچه آن‌ها می‌گویند آگاهتریم و تو مأمور به اجبار آن‌ها [به ايمان] نیستی؛ پس به‌وسیله‌ی قرآن، کسانی را که از عذاب من می‌ترسند متذکّر ساز [وظيفه‎ی تو همين است].

 

1 (ق/ 45)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) - فَذَکِّرْ بِالْقُرْآنِ مَنْ یَخافُ وَعِیدِ. وَعِیدِ قَالَ: ذَکِّرْ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) مَا وَعَدْنَاهُ مِنَ الْعَذَابِ.

 

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) - فَذَکِّرْ بِالقُرْآنِ مَن یَخَافُ وعِیدِ؛ یعنی‌ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! عذابی را که وعده داده‌ایم، یادآوری کن.

 

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج15، ص98 القمی، ج2، ص327/ نورالثقلین/ البرهان؛ «بتفاوت»

مطالب مرتبط

نام کاربری :

پست الکترونیکی :

وب :

یادداشت :

کد امنیتی :

6 + 5 = ?